D e
v e r b o r g e n
w e r e l d
van vogels Peter Holden
TIRION NATUUR
The RSPB speaks out for birds and wildlife, tackling the problems that threaten our environment. Nature is amazing – help us keep it that way. If you would like to know more about The RSPB, visit the website at www.rspb.org.uk or write to: The RSPB, The Lodge, Sandy, Bedfordshire, SG19 2DL; Tel: 01767 680551.
Published 2012 by Bloomsbury Publishing Plc, 50 Bedford Square, London WC1B 3DP Copyright © 2012 text by Peter Holden Copyright © 2012 illustrations by Marc Dando, Fluke Art Copyright © 2012 in the photographs remains with the individual photographers – see credits on pages 255–256 The right of Peter Holden to be identified as the author of this work has been asserted by him in accordance with the Copyright, Designs and Patents Act 1988. ISBN (print) 978-1-4081-5262-1 A CIP catalogue record for this book is available from the British Library All rights reserved. No part of this publication may be reproduced or used in any form or by any means – photographic, electronic or mechanical, including photocopying, recording, taping or information storage or retrieval systems – without permission of the publishers. This book is produced using paper that is made from wood grown in managed sustainable forests. It is natural, renewable and recyclable. The logging and manufacturing processes conform to the environmental regulations of the country of origin. Commissioning Editor: Nigel Redman Project Editor: Julie Bailey Design: Nicki Liddiard, Nimbus Design Printed in China by C & C Offset Printing Co Ltd 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Visit www.acblack.com/naturalhistory to find out more about our authors and their books. You will find extracts, author interviews and our blog, and you can sign up for newsletters to be the first to hear about our latest releases and special offers.
Inhoud I NLE I D I NG ..........................................................................................6
ALLES OVER E I EREN Wit of blauw, rond of puntig
P O P ULAT I EREGULAT I E Waarom worden we
– wat vertellen eieren ons over het leven
niet overspoeld door pimpelmezen na een goed
van vogels?....................................................................................... 18
broedseizoen?............................................................................. 124
n e s t e n b o u w e n De meeste nesten zijn een
TRE K Vogels reizen over de hele wereld en we
wonder van architectuur, design en
ontdekken steeds meer over hun ongelooflijke
constructie........................................................................... 24
tochten............................................................................................ 138
EEN TERR I TOR I U M VER D E D I GEN Strijd wordt
F OERAGEREN Om te overleven moet een vogel
geleverd, grenzen verdedigd en vredes gesloten........44
voldoende voedsel kunnen vinden.................................. 162
BROE D GE D RAG Niets is belangrijker dan het
RUSTEN Waar zijn vogels ’s nachts? Daar weten we
grootbrengen van de volgende generatie.......................50
verrassend weinig over.......................................................... 182
SA M EN NESTELEN Met vele bij elkaar is veiliger,
VOGELS EN WEER Hoe het weer ook is, goed
maar samenleven kent zo zijn problemen.....................68
of slecht, vogels zijn buiten en ze moeten zich
GROE P EN Tot de spectaculairste gebeurten issen in
aanpassen om te overleven................................................. 194
het landschap behoren de enorme
VEREN K LEE D EN RU I Alleen vogels hebben veren
vogelzwermen................................................................................ 76
en deze opmerkelijke lichaamsbedekking is niet
z a n g e n r o e p Eeuwenlang hebben dichters en
musici de schoonheid van vogelzang bezongen, maar wat betekent al dat lawaai eigenlijk?..................86 D E J ONGE J AREN De meeste jonge vogels zijn dood
voor hun eerste verjaardag, maar de overlevers zullen de volgende generatie produceren................... 106 OVERLEVEN EN OU D WOR D EN Hoe lang leven
vogels eigenlijk? Langer dan je zou denken................116
alleen mooi, maar zorgt er ook voor dat ze kunnen vliegen en communiceren.................................................... 208 VEERVERZORG I NG Om te kunnen overleven
en vliegen moeten de veren in de best mogelijke conditie zijn. Hoe verzorgen ze hun veren?............... 222 VLU C H T We kunnen met jaloezie kijken naar hun
moeiteloze vlucht, maar hoe doen ze dat?................. 232 V I S I E EN AN D ERE Z I NTU I GEN Vogels zijn perfect
aangepast en hun zintuigen zijn in de loop van mjljoenen jaren geperfectioneerd................................... 244
VERANTWOOR D I NG ................................................................ 248 REG I STER ...................................................................................... 249 F OTOVERANTWOOR D I NG .................................................... 255
Broedgedrag Het hoogtepunt van het vogeljaar is de broedtijd – de jaarlijkse gelegenheid om de genen door te geven. Niets is belangrijk, behalve misschien het eigen voortbestaan. Alle soorten doen hun uiterste best voor de beste voorwaarden voor het grootbrengen van hun eigen jongen in een omgeving die, in onze ogen, vijandig lijkt – met veel roofdieren en grillige weersomstandigheden om rekening mee te houden. De verscheidenheid aan strategieën voor succes is opmerkelijk. Jonge boerenzwaluwen keren terug naar het gebied waar ze zijn opgevoed, maar meestal niet naar de exacte locatie, hoewel jonge mannetjes dichterbij terug komen dan jonge vrouwtjes. Deze strategie voorkomt inteelt.
Wa n n e e r b r o e d e n ? Ouders moeten ervoor zorgen dat hun jongen uitkomen op een moment dat er voldoende voedsel is. De periode van het uitbroeden van de eieren duurt 13-16 dagen bij pimpelmezen, 25-27 dagen bij blauwe reigers en liefst 52 dagen bij Noordse stormvogels. Daarvóór hebben ze tijd nodig voor het kiezen van een partner en het bouwen van het nest. Oudere koolmezen
Broedgedrag
Investeren in de toekomst Voor Noordse sterns is het korte broedseizoen de enige periode die ze op land doorbrengen. Hun succes is afhankelijk van een goede locatie, een goede partner en voldoende voedsel. Binnen zo’n 50 dagen leggen ze eieren en voeden ze de jongen op. Enkele weken later zijn de jongen zelfstandig.
claimen grotere gebieden, hebben meer succes bij het lokken van partners, broeden vroeger en hebben meer jongen. Er zijn veel factoren die vogels stimuleren om met broeden te beginnen. De daglengte is belangrijk en daarnaast temperatuur en regenval. Vogels vergissen zich soms: Merels hebben een aantal broedsels per jaar en kunnen hun eerste nest al in een mild periode in februari hebben – hoewel zeer weinig jonge van dergelijke vroege broedsels overleven. Voor langeafstandstrekkers is de timing van hun terugkeer naar het broedgebied opmerkelijk consistent, van jaar tot jaar vaak binnen een dag of twee. Over het algemeen komen de mannetjes eerder dan de vrouwtjes om een territorium te claimen. In het geval van boerenzwaluwen zijn de mannetjes zeer trouw aan hun broedplaatsen, evenals de meeste vrouwtjes, maar iets minder dan de mannetjes. Sommige broedvogels hebben andere eisen. Kleine karekieten hebben riet nodig om in te nestelen en koekoeken zullen het leggen van eieren aanpassen aan hun waardvogels. Sommige Arctische vogels moeten wachten op het smelten van sneeuw en ijs. Kwartels die van Afrika naar Europa trekken,
51
Een territorium verdedigen
Als een bosuil eenmaal een territorium heeft, zal hij het niet meer verlaten. De jongen worden in het najaar verdreven, die dan roepend zijn te horen als ze hun eigen territorium proberen te vestigen.
Elk voorjaar worden de bossen en velden, heide en hoogvenen en zelfs onze eigen tuinen verdeeld door onzichtbare grenzen – de scheidslijnen tussen de vogelterritoria. Aanwijzingen over de eigenaars zijn er volop, als je de tijd neemt om te luisteren en goed te kijken. Vogels hebben territoria nodig voor het broeden en foerageren en het claimen en verdedigen van de grenzen is een essentieel onderdeel van hun jaarlijkse routine, maar de territoriale verdediging kost veel tijd en moeite. Wat i s e e n t e r r i t o r ium ? In zijn eenvoudigste vorm is een territorium het gebied dat een vogel (of een ander dier) verdedigt tegen andere, meestal van dezelfde soort. Die gebieden worden over het algemeen bezet
Een territorium verdedigen
De meeste jan-van-gentenkolonies tellen duizenden nesten. De nesten liggen niet verder dan 80 cm uit elkaar en beide partners moeten het verdedigen tegenover hun buren en ook tegen jonge vogels die een eigen territorium willen vestigen. Gevechten komen veel voor, maar snavelstoten, dreigingen en geritualiseerde houdingen helpen het paar bij het handhaven van hun eigendoms recht.
tijdens het broedseizoen en omvatten het actieve nest, maar sommige worden het hele jaar verdedigd. Broedterritoria hebben doorgaans gebieden waar vogels foerageren, maar sommige soorten verdedigen slechts een klein gebied rond het nest en foerageren elders. Jan-van-genten, in kolonies hebben kleine gebieden rond hun nesten die op pikafstand van hun buren liggen, maar ze foerageren samen op zee. Roeken in een kolonie ruziĂŤn rond hun nesten, maar foerageren gezamenlijk op nabijgelegen akkers. Activiteitsgebied
Voor grotere vogels, wordt de term activiteitsgebied gebruikt om zowel de broedplaats als het jachtgebied te beschrijven. Voor steenarenden is het activiteitsgebied meestal zeer groot – 70 vierkante kilometer of meer. Hoe beter het gebied is voor de jacht, wordt hoe kleiner het activiteitsgebied. De meeste uitgestrekte activiteitsgebieden worden niet in alle seizoenen in dezelfde mate gebruikt, omdat vogels zich concentreren op die delen waar prooien het talrijkst zijn. De grenzen van de activiteitsgebieden
45