Marieke Gels
Marieke Gels ontwikkelde een unieke
De ene vrouw van 45 staat als oma op
methode om de regisseur te worden in je
het schoolplein en de andere als moe-
eigen leven, het VITS-en (Verleden, Ik,
der. De ene vrouw heeft een bloeiende
Toekomst, Script).
carrière en de andere oriënteert zich op
VITS-en biedt je houvast bij het opmaken
een nieuw leven nu de kinderen de deur
van de balans en het veranderen van
uit zijn. Maar allemaal staan ze aan de
wat anders moet. Met VITS-en maak je
vooravond van een nieuwe levensfase:
je eigen Script voor de Toekomst,
niet meer echt jong, maar ook nog niet
een toekomst die eruitziet zoals jij dat
echt oud.
graag wilt!
Hoe ga je om met de nieuwe rol die je in
De vitale vrouw bevat tevens een over-
deze fase kunt gaan spelen? Hoe krijg
zicht van zeven archetypes van godinnen
je inzicht in wat je nog wilt in het leven?
waarin elke vrouw zich zal herkennen en
Hoe kun je invloed uitoefenen op de
die kunnen helpen onderbelichte kanten
verdere loop van je leven? En wat zijn je
van jezelf voor het voetlicht te brengen,
sterke punten waar je juist nu op terug
zodat je het beste kunt halen uit de
kunt vallen?
tweede helft van je leven.
9 789021 558882 www.kosmosuitgever s.nl
2B-kosmos-cover-vitaal-totaal.indd 1
NUR 240 Kosmos Uitgevers, Utrecht/Antwerpen
marieke gels
Marieke Gels is coach en trainer. Ze is oprichter van Vitale Vrouwen en gespecialiseerd in de begeleiding van 45+-vrouwen.
De vitale vrouw
De ene vrouw is de andere niet.
De
vitale
vrouw Het leven begint na je 40ste pas echt! ‘Ik sluit me van harte aan bij de ondertitel van dit boek, als je bewust leeft en weet wat jouw leven zin geeft.’ Roy Martina
4/23/15 1:03 PM
De vitale vrouw
De vitale vrouw 1-208.indd 1
21-04-15 11:05
‘In mijn praktijk zie ik veel vrouwen die de periode van de overgang zien als een periode waarna alles bergaf gaat. Het grote geheim van de overgang ontdek je als vrouwen weer tijd voor zichzelf vrijmaken en via hun lichaam weer verbinding maken met zichzelf. Zo komen zij bij hun schoonheid, hun kracht en wijsheid. Wat zich uit in een vrouwelijke en aantrekkelijke uitstraling. Een mooi en verborgen geschenk van de overgang. Mariekes boek geeft vele praktisch handvatten om met die tijd vruchtbaar aan de slag te gaan. Een verdieping van wie je bent en wat je wilt. Een aanrader voor wie een tweede leven dicht bij haar kern wil uitbouwen.’ Ruth Bracke, trainer/coach - begeleidt vrouwen naar schoonheid, wijsheid en kracht (www.goforbeauty.net)
De vitale vrouw 1-208.indd 2
21-04-15 11:05
Marieke Gels
De vitale vrouw Het leven begint na je 40ste pas echt!
De vitale vrouw 1-208.indd 3
21-04-15 11:05
www.
kosmosuitgevers.nl Kosmosuitgevers
Š 2015 Kosmos Uitgevers, Utrecht/Antwerpen, onderdeel van VBK | media Omslagontwerp: De werksalon, Thelma van Oordt Opmaak binnenwerk ZetSpiegel, Best ISBN 978 90 215 5888 2 ISBN e-book 978 90 215 5889 9 NUR 450 Alle rechten voorbehouden / All rights reserved Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze en/of door welk ander medium ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Deze uitgave is met de grootst mogelijke zorgvuldigheid samengesteld. Noch de maker, noch de uitgever stelt zich echter aansprakelijk voor eventuele schade als gevolg van eventuele onjuistheden en/of onvolledigheden in deze uitgave.
De vitale vrouw 1-208.indd 4
21-04-15 11:05
Inhoud
Inleiding 7 1 De overgangsfase van vier kanten bezien 15 2 De fysieke overgang 29 3 De methodiek VITS-en 45 4 Je Verleden als levensverhaal 49 5 Ik en anderen 67 6 Ik en werk/inkomen 86 7 De godin in jou 106 8 Jouw toekomst begint vandaag 144 9 Je Script 161 10 Aanraders voor in je Script 179 11 De rest van je leven begint nu 198 Over Vitale Vrouwen 201 Literatuurlijst, tips voor films en websites 202 Register 207
De vitale vrouw 1-208.indd 5
21-04-15 11:05
De vitale vrouw 1-208.indd 6
21-04-15 11:05
Inleiding
De ene vrouw is de andere vrouw niet. Iedereen heeft een eigen levensverhaal. De ene vrouw van 45 staat als oma op het schoolplein, een andere vrouw van 45 jaar staat op hetzelfde schoolplein haar kind op te wachten. Er zijn vrouwen van vijftig met topbanen die zich afvragen: ‘Is dit het nu?’ en zich aan het herbezinnen zijn. Er zijn vrouwen die ziel en zaligheid gestopt hebben in een carrière, een bedrijf of in hun gezin en die nu merken dat het niet langer voldoende is. Er zijn vrouwen die zich suf solliciteren en dolgraag een baan zouden willen hebben. Er zijn vrouwen van wie de kinderen de deur uit zijn gegaan, die zich afvragen: ‘Wie is toch die man met wie ik ’s avonds aan tafel zit?’ Vrouwen die klem zitten tussen kiezen voor zichzelf of voor hun relatie. Er zijn vrouwen die voor het eerst ruimte ervaren voor zichzelf, omdat de kinderen de deur uitgaan of omdat er aan een langdurige relatie een einde is gekomen. Er zijn vrouwen die nu eindelijk het gevoel hebben dat ze kunnen en mogen zijn wie ze werkelijk zijn. En er zijn vrouwen die niet meer weten wie ze zijn, omdat ze geleefd worden door de drukte van gezin, werk en het zorgen voor kwakkelende ouders. Of vrou7
De vitale vrouw 1-208.indd 7
21-04-15 11:05
wen die onzeker worden door reacties uit de omgeving of zichzelf niet meer herkennen in hoe ze reageren. Vrouwen die behoefte hebben aan rust, aan tijd voor zichzelf, maar op een of andere manier voor iedereen zorgen, maar niet goed voor zichzelf. Er zijn vrouwen bij wie de energie stroomt en die volop bezig zijn met de dingen waarmee ze bezig willen zijn. Die goed weten wat ze willen en er voor gaan. Als je je meer herkent in vrouwen die worstelen met alle ballen in de lucht houden, met wie ze geworden zijn en die zich afvragen: ‘Wie wil ik zijn, wat wil ik nog doen?’ lees dan nog even door. Voor alle vrouwen geldt dat ze bij tijd van leven, vroeg of laat in de overgang komen. Veel vrouwen hebben het er liever niet over en negeren het zoveel als kan. Gelukkig heeft een minderheid van de vrouwen ernstig last van overgangsklachten, anders dan de bekende opvliegers. Je hoeft in de overgang geen klachten te hebben, maar je verandert wel! De hormonale veranderingen hebben impact op ‘tussen je oren’, op hoe je je voelt en hoe je doet. Ik was me er lang niet van bewust, en dat geldt voor veel vrouwen heb ik ondertussen gemerkt, welke impact de hormonale veranderingen hebben op jou als persoon. Je verandert echt en dat is voor veel vrouwen een blinde vlek. Weten wat de overgang psychisch met je kan doen, is belangrijk om problemen vóór te zijn. Maar er is meer aan de hand. Naarmate je ouder wordt, wordt er anders op je gereageerd. Solliciteren wordt lastiger vanaf een jaar of veertig, laat staan als je ruim de vijftig bent gepasseerd. Of wat denk je van de vooroordelen over hoog ziekteverzuim onder oudere werknemers of het veronderstelde gebrek aan flexibiliteit bij ouderen? Of je merkt het misschien aan de andere of minder reacties van mannen als ze jou voor het eerst zien. We zien oudere presentatrices verdwijnen van het tv-scherm, terwijl hun mannelijke collega’s nog jaren door kunnen werken. Er zijn samenlevingen waarin vijftig jaar worden je een duidelijke nieuwe status geeft als wijze man of vrouw voor de ge8
De vitale vrouw 1-208.indd 8
21-04-15 11:05
hele gemeenschap en daar steekt onze Sara toch wat bleekjes bij af. Met het ouder worden merk je dat je perspectief verandert, je wordt vaker geconfronteerd met verlies. Verlies van banen, van zekerheden, van gezondheid en vooral ook verlies van mensen die je lief zijn. De generatie van je ouders valt weg en je ervaart dat je nu zelf de oudste generatie bent. Je ervaart steeds meer je eigen kwetsbaarheid. Al deze veranderingen werken op elkaar in, in een unieke mix voor jou als de vrouw die je bent. En dat kan ervoor zorgen dat je moe bent, je overweldigd voelt en zeker niet in controle. Dat je druk bent met alles en iedereen en onvoldoende, of niet, toekomt aan jezelf. Dat je alles speelt, behalve zoals ik dat noem ‘de hoofdrol in je eigen leven’. Nou hoor ik je bijna denken: Kan dat wel, de hoofdrol in je eigen leven spelen? Is dat niet egoïstisch? Zijn anderen niet belangrijker? Het draait toch niet om mij? Ieder van ons heeft verschillende rollen. Een rol als vrouw, moeder, dochter, vriendin, werkneemster en ga zo maar verder. Er kan behoorlijk veel spanning zitten tussen de verschillende rollen die je hebt en de verwachtingen die anderen van je hebben. Er kan ook spanning zitten in jou, omdat jouw behoeften aan het veranderen zijn. En dan speelt dit waarschijnlijk allemaal tegelijkertijd. Je bent ineens mantelzorger voor je moeder, op het werk rommelt het en er wordt een extra inzet gevraagd. Je man wil, nu de kinderen de deur uit zijn, lekker samen op vakantie. En jij… jij wilt het liefst niets en ‘gewoon even tijd voor jezelf’ of misschien juist met vriendinnen op stap. Of je bent lekker bezig met je werk en nu komt de vraag of je op vaste dagen op je kleinkinderen wilt passen? Om met die spanning om te gaan, moet je de regisseur van je eigen leven zijn. De regisseur van een film bepaalt welke rol een acteur of actrice speelt en hoe. De regisseur bepaalt in hoeveel scènes je optreedt en hoe groot of hoe klein je rol is. Als regisseur van je eigen leven voorkom je dat je je laat leven door anderen: je hebt de controle, jij beslist. 9
De vitale vrouw 1-208.indd 9
21-04-15 11:05
We worden in Nederland en in België gemiddeld 83 jaar. Dat zijn heel wat jaren waarin het aan jou is om je leven te laten bepalen door anderen óf als regisseur van je eigen leven zelf de regie te pakken. Het is aan jou om van de tweede helft van je leven de beste helft van je leven te maken.
• Goed voor jezelf zorgen is een voorwaarde om goed voor anderen te kunnen zijn.
• Maar ja, hoe doe je dat? Hoe word je de regisseur van je eigen leven? Daar heb ik een methodiek voor ontwikkeld. In dit boek kun je leren VITS-en. VITS-en is een methodiek die je houvast biedt om de balans op te maken, om te veranderen wat anders moet en geeft informatie en inspiratie om als regisseur van je eigen leven het Script voor jouw leven te maken. Met VITS-en creëer je jouw Script van de Toekomst. En de toekomst begint nu (daarover later meer). Hoe maak je een Script, wat moet erin staan? Hoe maak je keuzen? In een Script verbeeld jij hoe je ouder wilt worden als de vrouw die jij wilt zijn. Met een Script creëer je. Je creëert je leven en dat vraagt aandacht en ‘doen’. Met een Script weet je of keuzen nu je dichterbij of verder weg brengen van waar jij wilt zijn. Om te weten waar je heen wilt, is het belangrijk te weten waar je vandaan komt. We kijken naar je verleden. Naar de schatten die er misschien zijn tussen puin in. En als er puin te ruimen valt, krijg je daar concrete handvatten voor. Je verleden met alles wat daarin is gebeurd, heeft je gebracht waar je nu bent. Het is een optelsom van keuzen, toevalligheden, je eigen handelen en dat van anderen, onbedoelde en ongewenste gebeurtenissen en zaken waar je hard voor hebt gewerkt. Dat alles bracht je waar je nu staat. 10
De vitale vrouw 1-208.indd 10
21-04-15 11:05
De volgende stap is het hier en nu. Waar sta je nu in relatie tot anderen, je werk en tot jezelf? Heb je je zaakjes goed voor elkaar? Ben je blij met hoe het nu gaat? Of merk je juist dat het begint te wringen? Door de balans op te maken, weet je wat er schort en waar verandering nodig is. Het kan natuurlijk ook zijn dat je heel goed op je plek bent, maar dat er in de randvoorwaarden wat moet veranderen. Het is goed kijken naar wie jij bent en wie je bent geworden. Wellicht zit er veel meer in je dan wat er nu uitkomt. En ziet jouw gedroomde toekomst er heel anders uit dan het hier en nu. Het maken van jouw Script geeft je een ‘tool’ in handen om die gedroomde (gewenste) toekomst te realiseren.
• De tragedie van het leven is niet dat het zo snel eindigt, maar dat we zo lang wachten om te beginnen.
• Na de havo wist ik dat ik ‘iets met mensen’ wilde doen. Niet voor de klas en niet het verzorgen van mensen, maar wat dan wel, was niet echt duidelijk. Min of meer toevallig werd het de opleiding Jeugdwelzijnswerk. Ik ben ooit, als 21-jarige, gestart in het jongerenwerk en vervolgens ben ik gaan werken als projectleider, trainer en begeleider van laagopgeleide, werkloze meiden in de tijd van ‘Een slimme meid is op haar toekomst voorbereid’. Mijn focus is daarna verlegd naar herintredende vrouwen. Ik was net 29 jaar toen mijn moeder op 51-jarige leeftijd overleed, na een kort ziekbed. Naast alle verdriet had ik een heel duidelijk besef van: ‘Mijn hemel, ik ben al over de helft van de jaren die zij heeft gehad.’ Ik was toentertijd meer dan fulltime aan het werk en heb toen ervaren dat het werk ook zonder mij doorging. Natuurlijk was het lastig, maar het ging 11
De vitale vrouw 1-208.indd 11
21-04-15 11:05
gewoon door. Ik heb toen geleerd hoe relatief belangrijk werk is. Toen ik bijna tien jaar had gewerkt en het verlies van mijn moeder grotendeels had verwerkt, merkte ik dat ik toe was aan wat meer uitdaging voor mijn hersencellen dan mijn werk mij kon bieden. Ik ben toen in deeltijd arbeids- en organisatiesociologie aan de Erasmus Universiteit gaan studeren. In diezelfde periode merkte ik dat ik zoals ik het zelf noemde ‘zorgmoe’ werd. Na meer dan tien jaar werken als begeleider, trainer, coach waarin je intensief met groepen of individuele vrouwen optrekt, gaan verhalen op elkaar lijken: steeds dezelfde problemen, steeds dezelfde vragen. Ik ging op zoek naar een andere baan. Ik heb gewerkt als accountmanager voor werkgevers en vestigingsmanagers van een Arbeidsbureau. Ik ben beleidsadviseur geweest op het brede sociaal maatschappelijk domein met als rode draad ‘iets met en voor mensen’. In 1999 ben ik afgestudeerd als socioloog, getrouwd met Eric en verhuisd naar Bergen op Zoom waar ik nu nog woon. Na verloop van tijd begon het echter toch te kriebelen om weer meer met mensen zelf te gaan doen. Ik ben in 2008 gestart met mijn coachingopleiding en in 2010 begonnen met mijn coachingpraktijk. Dit combineer ik met een parttime functie bij de gemeentelijke overheid. Ik ben me in 2012 gaan specialiseren in 45+-vrouwen. Dat is niet toevallig. Ik ben een vrouw, ik kom uit een meidengezin, ik ben de oudste en heb nog drie zusjes. Ik heb in mijn carrière veel gewerkt met en voor vrouwen. Maar wat vooral ook een rol ging spelen, in eerste instantie onbewust, was naarmate ik ouder werd en dichter bij de leeftijd van mijn moeder kwam, dat ik haar opnieuw miste. Nu als een voorbeeldvrouw. Hoe was voor haar de overgang? Hoe paste zij zich aan in deze levensfase? Hoe hield zij de verschillende ballen in de lucht? Het was vast niet toevallig dat ze steeds ondernemender werd in werk en vrijwilligerswerk. Achteraf gezien past het dan ook dat ik op mijn 47e voor me12
De vitale vrouw 1-208.indd 12
21-04-15 11:05
zelf ben begonnen met wat nu heet ‘Vitale Vrouwen’. Kijk achter in het boek voor meer informatie over Vitale Vrouwen. Ik ben me in de overgangsfase gaan verdiepen door studie en het interviewen van tientallen vrouwen en verschillende des kundigen. Waarover later meer. En wat blijkt: de overgang en de hormonale veranderingen nodigen iedere vrouw uit om de balans op te maken. Zoals ooit de puberteit je voorbereidde op moeder worden, zo bereidt de overgang je voor op… Ja, op wat? We hebben er niet eens een goed Nederlands woord voor. In het Amerikaans wordt het woord crone gebruikt, een wijze vrouw die haar rol speelt in de gemeenschap. Mijn antwoord zou zijn ‘meer jezelf te worden’, wie je in essentie bent, een eigen-wijze vrouw die haar unieke steentje bijdraagt aan de wereld in het groot of in het klein. Als je uitgenodigd wordt, geef er gehoor aan. Luister naar jezelf. Wat ik om mij heen veel tegenkom, is dat vrouwen anderen of andere zaken vóór laten gaan op tijd en aandacht voor zichzelf. In de hectiek van alle dag is het gemakkelijk om signalen over het hoofd te zien en moeilijk om goed te luisteren naar jezelf. Door de uitnodiging om de balans op te maken te negeren, kan het een heel dwingende uitnodiging worden. Ziekte, burnout, dwingen je dan pas op de plaats te maken. Nu zijn drukke agenda’s wel realiteit voor velen van ons en dat heeft mede geleid tot dit boek. Een boek dat je in je eigen tijd en tempo kunt lezen. Een boek met informatie, concrete handvatten en verhalen van andere vrouwen, een boek zoals ik dat enkele jaren geleden zelf graag had willen lezen. Ik leer altijd veel van de verhalen van anderen. Hoe zij iets hebben bereikt of van de fouten die ze hebben gemaakt, dat maakt niet uit. Ik merk dat dit voor veel vrouwen geldt. Zet vrouwen rond een tafel en er wordt gepraat over de belangrijke zaken van het leven. Hoewel… ik denk dat er te weinig wordt gepraat over de impact van de fysieke overgang. Je verhaal kwijt kunnen, support ervaren en belangstelling tonen voor elkaar is belangrijk en hebben we nodig. Wat we ook nodig hebben zijn liefdevolle, kritische vragen, feedback, 13
De vitale vrouw 1-208.indd 13
21-04-15 11:05
prikkelende vragen en gesprekken met onbekenden die wat jij vanzelfsprekend vindt als vanzelf van een vraagteken voorzien. Je zult in dit boek dan ook veel vragen tegenkomen. Het helpt om actief iets met de inhoud van dit boek te doen. Met jouw antwoorden geef je invulling aan jouw leven. En zul je, als dat nodig is, sneller tot actie overgaan. Laten we gaan VITS-en, zodat jij als regisseur van je leven van de tweede helft van je leven de beste helft maakt!
14
De vitale vrouw 1-208.indd 14
21-04-15 11:05
1 De overgangsfase van vier kanten bezien
De overgang suggereert voor mij iets van een treinovergang: bij een rood sein even stoppen, bij een wit sein kun je oversteken en je weg vervolgen. Daarom klinkt voor mij ‘overgangsfase’ beter dan de overgang. Een overgangsfase geeft aan dat het veeleer een proces is. Een proces waar je vanuit vier invalshoeken naar kunt kijken. En als je vanuit vier invalshoeken naar de overgangsfase kijkt, zie je iedere keer iets anders. Het is waarschijnlijk lastig om het allemaal tegelijkertijd te zien, maar daarmee is het er wel. Al zal de impact van vrouw tot vrouw verschillen. Ik introduceer hier kort de vier invalshoeken en ga er daarna dieper op in. 1. Maatschappelijke context: op de een of andere manier verdwijnen oudere vrouwen uit beeld. En tegelijkertijd willen we jong blijven. De veertigers voelen zich als de dertigers en vijftigers zijn de nieuwe veertigers. Het verklaart vast waarom veel vrouwen afwerend reageren op de overgang. Daar wil je niet mee geassocieerd worden. Op de arbeidsmarkt ben je al oud met 45 jaar. Stel je voor wat een ramp het is als je, eind 50, op zoek moet naar ander werk. Op seniorenbeleid of op de seniorenpas reageren velen allergisch: ‘Dat is niet voor mij.’ Van de term middelbare leeftijd word ik ook zelf niet 15
De vitale vrouw 1-208.indd 15
21-04-15 11:05
enthousiast. Tegelijkertijd richten we de samenleving in op doorwerken tot je 67e. 2. Je kunt de overgangsfase ook zien als een ontwikkelingsfase. De eerste 20 jaar ontwikkel je je van meisje tot jonge vrouw, van 20-40 jaar ontwikkel je je als moeder, of je nu wel of niet letterlijk zelf kinderen hebt gekregen; je hebt verantwoordelijkheden op je genomen. Vanaf 40 jaar ontwikkel je je tot wijze vrouw. Zoals Susun Weed schrijft: ‘Bij het begin van de overgang word je zwanger van je eigen wijze kind, de jonge crone*, je wordt zowel moeder als kind, je bent alles in één, volkomen, volmaakt.’ 3. Het persoonlijke levensverhaal: je verleden heeft je gebracht waar je nu bent. Ieders verhaal is een unieke mix van keuzen, toevalligheden, successen en mislukkingen, vreugde en verdriet. De aanleiding kan heel divers zijn, maar dan komt er zo’n moment in je leven waarop er vragen de kop op steken als: ‘Is dit het nu…?’ En misschien heb je wel vaker dat soort momenten in je leven gehad. Of de ervaring dat je wel klaar bent met wat je al die jaren hebt gedaan, en voelt dat je toe bent aan iets anders. Of misschien is het veel meer een vaag gevoel dat je vraagt om eens stil te staan bij waar je nu staat… 4. Fysieke invalshoek: we worden allemaal ouder. Voor vrouwen markeert de fysieke overgang dit heel duidelijk. De hormonale veranderingen hebben impact op je lichaam én verge lijkenderwijs met mannen verouderen wij daardoor ook sneller. De fysieke overgang heeft ook impact op je psychische en emotionele gesteldheid. Veel vrouwen realiseren zich dat ze in de overgang zijn op het moment dat ze last van opvliegers krijgen. Terwijl de fysieke overgang gemiddeld genomen start als vrouwen 40 jaar zijn.
*Crone; een waardige, zelfbewuste, wijze, oude vrouw (Amerikaanse ere titel).
16
De vitale vrouw 1-208.indd 16
21-04-15 11:05
Meer over de maatschappelijke context
• It is a mans world.
• Nog steeds, als we afgaan op de afwezigheid van vrouwen op posities waar de besluiten genomen worden en de zichtbaarheid in de media. In 2013 is er een Europees onderzoek geweest naar vrouwen in de media. Dat hebben ze gedaan door vier maanden lang alle foto’s van mannen en vrouwen te knippen uit kranten in Europa. Van alle mensen op die foto’s is slechts 30 procent vrouw, terwijl we iets meer dan 50 procent van de bevolking vormen. Van alle foto’s in Europese kranten van 45-plussers is slechts 16 procent vrouw: hoe ouder de vrouw, des te minder je ons in kranten ziet. Waarom is dat belangrijk? Omdat veel nieuwsredacties van radio en tv hun dag beginnen met het doorspitten van de kranten. Op basis daarvan maken zij hun programma’s van die dag en week. Uit onderzoek blijkt dat de nieuwsmedia het meest invloedrijk zijn om mensen te informeren, en bij te dragen aan ideeën en meningen van mensen. Het doet er dus toe wat er in het nieuws komt en wat niet. En dan blijkt dat slechts in 12 procent van de nieuwsitems een vrouw het onderwerp is. En dan gaat het er nog om hóe die vrouw geportretteerd wordt. Het blijkt dat vrouwen vaker als slachtoffer in beeld zijn dan als deskundige. En de keren dat er een vrouwelijke deskundige aan het woord komt, krijgt ze drie keer vaker dan een mannelijke deskundige vragen als: Hoe doe je dat toch in combinatie met een gezin? Of wat vindt je partner ervan? Van de presentatoren op radio en tv tussen de 50-64 jaar, is slechts 7 procent vrouw. Oudere vrouwen, zeker op de tv, verdwijnen veelal gedwongen uit beeld, terwijl hun mannelijke collega’s kunnen blijven. 17
De vitale vrouw 1-208.indd 17
21-04-15 11:05
Wat is het effect hiervan? ‘You can’t be what you can’t see.’ Vrij vertaald: Je kunt niet worden wat je je niet kunt voorstellen. Beter honderd verschillende vrouwelijke directeuren in beeld dan slechts één. Het probleem met slechts één voorbeeld is, dat zij een incompleet beeld geeft van de functie van directeur. Het is alsof ‘de’ directeur is zoals die persoon is. Terwijl het slechts een voorbeeld is van een directeur. Het is alsof Thatcher de norm is voor een vrouwelijke premier. Rolmodellen zijn belangrijk, niet alleen in de media, zeker ook in je eigen omgeving thuis, in de familie, op het werk. De media, die alom vertegenwoordigd zijn, hebben echter een heel grote, vaak onbewuste invloed op ons allemaal.
Heb jij rolmodellen, voorbeeldvrouwen voor jezelf? Ben jij je ervan bewust dat je een rolmodel bent voor andere, jongere vrouwen?
Aan de video ‘You can’t be what you can’t see’ werkten veertien buitenlandse deskundigen op het gebied van gender en media mee. Een teaser is te zien op www.vidm.nl en www.youcantbewhatyoucantsee.com.
Economische zelfstandigheid Het is nog niet zo lang geleden dat vrouwen moesten stoppen met hun baan als ze kinderen kregen. Het is ook nog niet zo lang geleden dat werkende vrouwen moesten afdwingen dat de basisschool een contract met de buitenschoolse opvang aanging, zodat hun kinderen niet letterlijk op de stoep stonden terwijl hun moeder aan het werk was. Het is ook nog niet zo lang geleden dat de overheid campagne voerde met ‘een slimme meid is op haar toekomst voorbereid’. Het is ook nog niet zo lang geleden dat allerlei wet- en regelgeving aangepast werd (en wordt), waardoor de economische 18
De vitale vrouw 1-208.indd 18
21-04-15 11:05
afhankelijkheid van vrouwen van hun veelal werkende, mannelijke partner, de kostwinner, wordt ‘afgestraft’. Vrouwen worden geacht economisch zelfstandig te zijn en meestal gaat dat via een baan. Keuzen voor wel of niet werken, parttime of fulltime, hebben vergaande consequenties voor ‘later’. Voor veel vrouwen is pensioen niet het meest boeiende onderwerp, en dat is een gemiste kans, is mij wel duidelijk geworden uit de interviews die ik heb gehouden. Ook de vanzelfsprekendheid van een ‘tot de dood ons scheidt’relatie met een kostwinner is voor veel vrouwen een illusie gebleken met grote financiële consequenties. Wat als je het niet langer naar je zin hebt op je werk? Of je wordt ontslagen? Of er wordt zo’n groot beroep op je gedaan als mantelzorger dat je dit niet meer kunt combineren met een betaalde baan?
Zorgen Actueel in deze tijd in wat we nu de doorgeschoten verzorgingsstaat noemen, zijn de vele veranderingen in de zorg. De tijdgeest en zeker ook het ‘tekort aan geld’ leiden tot nieuwe wet- en regelgeving, waarbij in essentie burgers geacht worden hun eigen zorg te organiseren, daarbij hun eigen netwerk te gebruiken en pas als dit niet lukt gebruik te maken van het vangnet dat de overheid biedt. Er wordt meer verwacht van mantelzorgers en vrijwilligers die het mogelijk maken dat kwetsbare mensen zo lang mogelijk zelfstandig blijven meedoen in de samenleving. Altijd al zorgden vrouwen voor hun gezin, de familie en de buurt. Veel vrouwen (82 procent van de hoger opgeleide vrouwen en 33 procent van de lager opgeleide vrouwen) hebben nu echter ook een betaalde baan die eisen aan hen stelt. Veel vrouwen zitten klem tussen de mantelzorg voor hun (schoon)ouders, hun baan, hun betrokkenheid bij kinderen en kleinkinderen. Je ziet werkende vrouwen noodgedwongen afhaken, omdat ze het voor zichzelf niet meer gecombineerd krijgen.
19
De vitale vrouw 1-208.indd 19
21-04-15 11:05
Merk jij dat er anders op je gereageerd wordt nu je ouder wordt? Wat verandert er voor jou? Wordt er van jou verwacht dat je meezorgt/meehelpt bij anderen naast de verantwoordelijkheden – van werk en eigen huishouden, die je al op je genomen hebt? Hoe economisch zelfstandig ben jij als jij je relatie (als je die hebt) zou beëindigen?
Vanaf ongeveer 45 jaar een nieuwe ontwikkelfase De overgang is de omgekeerde puberteit, stelt Lisette Thooft in Spiritueel door de overgang. Met de puberteit zijn we kind af en met de overgang zijn we als het ware vrouw af en worden we mens. De puberteit is veelal een onbewust proces. De overgang is een proces dat erom vraagt er bewust mee om te gaan. Vanaf een jaar of 45 verandert er iets wezenlijks, de mening van anderen doet er niet meer zoveel toe. Je betrapt jezelf erop dat je over jonge mensen praat en dat je dan iedereen onder de 30 bedoelt (wat je als jong ziet, verschuift naarmate je zelf ouder wordt). Je vindt jezelf nog niet behoren tot de ouderen: 50-plus, dat gaat niet over jou en toch verandert er ongemerkt wat. Je perspectief verandert. Je merkt dat je anders in het leven komt te staan. Je wordt je meer bewust van je eigen kwetsbaarheid en de eindigheid van het leven. Natuurlijk wist je eerder ook al wel dat het leven eindig is, en dat het ieder moment afgelopen kan zijn. Dat is echter meer een theoretisch weten en nu ga je het meer zelf ervaren. Je merkt het doordat je ouders beginnen te kwakkelen en wegvallen. En je merkt het in je eigen generatie: leeftijdsgenoten die ziek worden, confrontaties met hartinfarcten, kanker en andere ernstige zaken en zelfs het overlijden van mensen die vrijwel net zo oud zijn als je zelf bent. Dat is confronterend en wat nieuw is, is dat je het meer op jezelf gaat betrekken. Je realiseert je dat ‘nu’ het enige is wat je zeker hebt. De toekomst moet je gegeven zijn. Het doet ook iets 20
De vitale vrouw 1-208.indd 20
21-04-15 11:05
met het besef van urgentie. Toen je jong was, lag je hele leven nog voor je, en had je alle tijd van de wereld. Dat besef verandert. Je bent over de helft van je jaren, ervan uitgaande dat je gemiddeld 83 jaar hebt. Het is ook de tijd van het besef dat bepaalde zaken echt voorbij zijn. Je zult zelf geen kinderen meer kunnen krijgen. Voor de een kan de vlag uit omdat de kans op zwanger worden als een vage dreiging op de achtergrond meespeelde en voor een ander is het om treurig van te worden. Omdat er geen kind meer komt of er nooit een kind zal zijn. Net als in de puberteit kan de overgang, deze overgangsfase, een heftige periode zijn, al blijft dat voor iedereen verschillend. Je hebt echter zelf de regie bij deze verandering van moeder tot wijze vrouw. Het is aan jou, om met Lisette Thooft te spreken, om te eindigen als een oude zeur of als een krachtige, wijze vrouw. Je kunt deze overgangsfase proberen te ontkennen en tegen te houden of je bent realistisch en maakt er het beste van. Of nog sterker… je maakt van de tweede levenshelft de beste levenshelft. De overgang is het begin van de herfst, van het oogst seizoen van je leven. In veel culturen verwerven vrouwen van een zekere leeftijd de status van wijze vrouw. In de Mayacultuur bijvoorbeeld word je met je 52e verjaardag ‘opnieuw’ geboren. Je begint opnieuw aan een levenscyclus van 52 jaar. En je krijgt als wijze vrouw een hoge status in de gemeenschap. Hier in het Westen kennen we dit niet echt. We vieren Sara. Sara staat, evenals Abraham voor de mannen, voor het verwerven van levenswijsheid en de waardigheid die hoort bij ouder worden. Vroeger was vijftig jaar een respectabele leeftijd waarop men als wijs gezien werd. Dat ligt nu anders, in een tijd waarin vrouwen gemiddeld genomen 83 jaar oud worden. En toch… wat is die wijsheid die je nu verondersteld wordt te bezitten? Als je het woordenboek pakt of even googelt, vind je definities als:
21
De vitale vrouw 1-208.indd 21
21-04-15 11:05
• Wijsheid: wijs zijn, vermogen om de dingen met kennis en inzicht te doen, de wijsheid in pacht hebben.
• Wijsheid omvat kennis, zelfkennis en het leren vertrouwen op je intuïtie, op je gevoel. Daarmee is wijsheid een combinatie van hoofd en hart. Het is het aanvoelen van het juiste moment, weten wanneer je moet wachten en wanneer je actie moet ondernemen. Weten of je iets moet zeggen of beter je mond kunt houden. En als je iets moet of wilt zeggen, dan weet je ook wat je zegt en hoe je het zegt. Wijsheid is ook weten dat je goed voor jezelf moet zorgen, wil je er ook voor een ander kunnen zijn. Je weet je grenzen goed aan te geven en te bewaken. Wijsheid is weten hoe je ‘de hoofdrol in je eigen leven speelt’, terwijl je tegelijkertijd weet dat de wereld niet om jou draait. Wijsheid komt met de jaren, is een bekend gezegde. Deze overgangsperiode is bij uitstek de periode om deze wijsheid te verkennen, te erkennen en te gaan gebruiken.
Word jij wijzer naarmate je ouder wordt? En zo ja, waar merk jij, of merkt een ander, dat aan? Als je naar deze tijd kijkt als een ontwikkelingsfase in je leven. Waartoe ontwikkel jij je? Hoe benoem jij het? Word je ‘meer mens’? Een wijze vrouw? Een vitale vrouw, een…
22
De vitale vrouw 1-208.indd 22
21-04-15 11:05
Anja (bijna 50) Sinds mijn studententijd heb ik met een vriendin de afspraak dat als we 30, 40, 50 enzovoort worden dat we samen een weekend weggaan. We blikken dan terug op de afgelopen 10 jaar en we schrijven een brief aan onszelf over wat we denken dat er in de komende 10 jaar gaat gebeuren. Die brief plakken we dicht en over 10 jaar openen we die en dan hebben we het erover. Kort geleden zijn we weer een weekend weggeweest ter ere van (bijna) 50 worden. Tot mijn verbazing hadden we geen van beiden 10 jaar geleden ook maar één woord geschreven over gezondheid. Niet in relatie tot onszelf of in relatie tot onze familie. In de afgelopen 10 jaar is mijn vriendin ernstig ziek geweest met jarenlange behandelingen. Gelukkig gaat het nu goed met haar. In de afgelopen jaren zijn ook onze ouders gaan kwakkelen. Nu we vooruitblikken op de komende jaren richting 60 jaar, kan ik het onderwerp gezondheid niet meer wegdenken.
Persoonlijk levensverhaal Zoals de ene puber de andere puber niet is, zo is ook de ene vrouw in de overgangsfase de andere niet. Ik zie vrouwen van eind 40 die oma worden en gevraagd worden of ze op willen passen op het kleinkind. Dat kan dan mooi op hun parttimedag en zij ondersteunen daarmee emotioneel en financieel het jonge gezin. Dat anders meer betaalde opvang zou moeten organiseren. Ik zie vrouwen die dit met veel plezier gaan doen, waarvan sommigen na zo’n dag uitgeteld op hun eigen bank hangen en ik zie vrouwen die gedecideerd ‘nee’ zeggen op de oppasvraag van hun kind. Geen vaste oppasdag, oma is er voor het leuke en eventueel bij noodgevallen. Andere vrouwen van eind 40 hebben kinderen die steeds zelfstandiger worden, het naar de middelbare school gaan is zo’n moment, die iets nieuws oppakken en zich onafhankelijker van 23
De vitale vrouw 1-208.indd 23
21-04-15 11:05
het gezin gaan opstellen, door bijvoorbeeld een studie op te pakken. Ik zie vrouwen van 50 die moeten blijven werken, want ja de studerende kinderen zijn duur en de hypotheek is nog niet afbetaald. En natuurlijk zie ik vrouwen zoals ik zelf, zonder kinderen die alle ruimte hebben om hun eigen ding te doen. In loondienst, als zelfstandige of anderszins. Ik zie vrouwen die steeds meer met vriendinnen gaan ondernemen en niet meer als vanzelfsprekend met hun man. Ik zie vrouwen hun huwelijk evalueren. Waarbij relaties regel matig ophouden omdat er onvoldoende is wat partners nog bindt en waarbij (geldt voor alle leeftijden) vaak de vrouw het initiatief tot een scheiding neemt. Wat de ene mens van de andere onderscheidt is ook de leefstijl. Welke manier van leven past bij jou? Hecht je aan materiële zaken? Hoe besteed jij je vrije tijd? Vind je kunst, cultuur, sport of politiek belangrijk? Welke waarden zijn voor jou belangrijk en hoe bepalen die jouw leven? Het leuke van deze tijd is dat er ongelofelijk veel mogelijk heden zijn om steeds opnieuw keuzen te maken. Dat geldt natuurlijk niet voor de leeftijd waarop je wel of niet kinderen hebt gekregen, of voor je gezondheid, maar wel voor zaken als je leefstijl. Daar is veel meer diversiteit mogelijk dan voorheen. Waar wil je wonen, wel of niet een relatie (beëindigen), beginnen als zelfstandige, een carrièreswitch of vul maar in. Je ziet het allemaal om je heen gebeuren. Het is aan jou om daarin je eigen keuzen te maken. Je persoonlijke situatie, jouw levensverhaal is van invloed of en wanneer je behoefte krijgt aan herbezinning, aan de balans opmaken. Als je druk bent, als je dagelijks leven meer dan gevuld is, ontbreekt vaak de tijd om af en toe eens stil te staan. Soms word je gedwongen, door bijvoorbeeld verlieservaringen, om dat wel te doen. De fysieke overgang ‘helpt’ iedere vrouw om de balans, vroeg of laat, op te maken. En dat kan soms heel slecht uitkomen als je net in een heel drukke periode van je leven bent of als er al van alles misgaat in je leven. 24
De vitale vrouw 1-208.indd 24
21-04-15 11:05
Marieke Gels
Marieke Gels ontwikkelde een unieke
De ene vrouw van 45 staat als oma op
methode om de regisseur te worden in je
het schoolplein en de andere als moe-
eigen leven, het VITS-en (Verleden, Ik,
der. De ene vrouw heeft een bloeiende
Toekomst, Script).
carrière en de andere oriënteert zich op
VITS-en biedt je houvast bij het opmaken
een nieuw leven nu de kinderen de deur
van de balans en het veranderen van
uit zijn. Maar allemaal staan ze aan de
wat anders moet. Met VITS-en maak je
vooravond van een nieuwe levensfase:
je eigen Script voor de Toekomst,
niet meer echt jong, maar ook nog niet
een toekomst die eruitziet zoals jij dat
echt oud.
graag wilt!
Hoe ga je om met de nieuwe rol die je in
De vitale vrouw bevat tevens een over-
deze fase kunt gaan spelen? Hoe krijg
zicht van zeven archetypes van godinnen
je inzicht in wat je nog wilt in het leven?
waarin elke vrouw zich zal herkennen en
Hoe kun je invloed uitoefenen op de
die kunnen helpen onderbelichte kanten
verdere loop van je leven? En wat zijn je
van jezelf voor het voetlicht te brengen,
sterke punten waar je juist nu op terug
zodat je het beste kunt halen uit de
kunt vallen?
tweede helft van je leven.
9 789021 558882 www.kosmosuitgever s.nl
2B-kosmos-cover-vitaal-totaal.indd 1
NUR 240 Kosmos Uitgevers, Utrecht/Antwerpen
marieke gels
Marieke Gels is coach en trainer. Ze is oprichter van Vitale Vrouwen en gespecialiseerd in de begeleiding van 45+-vrouwen.
De vitale vrouw
De ene vrouw is de andere niet.
De
vitale
vrouw Het leven begint na je 40ste pas echt! ‘Ik sluit me van harte aan bij de ondertitel van dit boek, als je bewust leeft en weet wat jouw leven zin geeft.’ Roy Martina
4/23/15 1:03 PM