VOGELvlucht
001-011_EARTHFLIGHT_Intro NED.indd 1
19-06-12 13:54
VOGELvlucht John Downer
001-011_EARTHFLIGHT_Intro NED.indd 2-3
19-06-12 13:54
Contents Inhoud
06
Inleiding
12
EUROPA
56
AFRIKA
98
NOORD AMERIKA
136
ZUID AMERIKA
164
AUSTRALIË & AZIË
202
THE MAKING of
238
Register / Dankbetuiging / Fotoverantwoording
001-011_EARTHFLIGHT_Intro NED.indd 4-5
19-06-12 13:54
Inleiding Wie heeft er niet ooit van gedroomd te
wonderen van het vliegen, genaamd In-flight Movie.
kunnen vliegen als een vogel? Wie heeft zich niet dat
Natuurlijk wilde ik iets compleet anders maken dan de
opwindende gevoel van vrijheid geprobeerd voor te
documentaires die tot nu toe over het onderwerp waren
stellen? Die vrijheid is waarschijnlijk het eerste dat in je
verschenen en ik ging op onderzoek uit.
opkomt als je aan vliegen denkt. En dat is ook de reden
In die tijd (en nu nog steeds) was het belangrijkste stuk
waarom vogels ons zo boeien. Niet gehinderd door
gereedschap van een wildfotograaf een camera met
zwaartekracht, bergen, landsgrenzen en zelfs oceanen,
een lange lens. Hiermee kun je de meest fantastische
gaan en staan ze waar ze willen. Van jongs af aan ben ik
close-ups maken van je onderwerp, maar er is één groot
geobsedeerd geweest door het idee te kunnen vliegen.
nadeel: ook al is het materiaal beeldvullend, je houdt
En met dit Vogelvlucht-project is een diep gekoesterde
een groot gevoel van afstand. Dat heeft ermee te maken
wens in vervulling gegaan: ik heb bijna kunnen vliegen
dat je de diepte niet goed in beeld krijgt en ook de
als een vogel.
omgeving van de vogels niet. En daarmee verschillen de beelden dus enorm van hoe wij de wereld met onze
Roodhalsgans, Roemenië Deze ganzen trekken van hun overwinteringsplek in ZuidoostEuropa via Kazachstan en Rusland naar hun broedgebieden in het Siberische poolgebied. Hier broeden ze vaak in de buurt van roofvogels die hun enige bescherming bieden tegen poolvossen.
06 / I nleiding
001-011_EARTHFLIGHT_Intro NED.indd 6-7
Vogelvlucht is een unieke wereldreis door de ogen van
ogen waarnemen. Mijn eerste film over vliegende vogels
vogels. Met gieren vlogen we hoog boven de Serengeti en
wilde ik in een compleet nieuwe visuele stijl maken,
met een vlucht pelikanen scheerden we over het water
waarbij ik zou afrekenen met de dominantie van de
in de baai van San Francisco. Met dit project heb ik zelf
lange lens.
De technieken die ik hiervoor in de jaren tachtig
het moment dat het ei barst. Filmen is dan relatief
en toen ik mijn bestemming had bereikt was er al geen
het wonder van vliegen mogen ondervinden en heb
Tijdens andere projecten had ik al geëxperimenteerd
ontwikkelde zouden de basis vormen voor Vogelvlucht
gemakkelijk: de ‘pleegouder’ klimt in een filmvoertuig
twijfel meer mogelijk: ik was zijn moeder! Als ik hem
ik de wereld kunnen vastleggen vanuit een ongekend
met op afstand bedienbare camera’s met groot
vele jaren later. Sindsdien heeft zich een revolutie in
en de vogel vliegt met hem mee alsof hij zijn biologische
neerzette klom hij op mijn schoenen, als ik wegging
perspectief. Dit boek is een verzameling van de mooiste
hoeklenzen. Hiermee kreeg ik wilde dieren al dichterbij
de film- en fotowereld voltrokken waardoor er meer
ouder volgt. Zo kunnen opnames worden gemaakt die
kwam hij achter me aan. Het donsballetje volgde me
en spectaculairste beelden die we voor het programma
in beeld dan ooit, wat je het gevoel gaf echt deel uit te
mogelijk is dan ooit, maar de principes van het succesvol
je het gevoel geven deel uit te maken van de vlucht.
op de voet en verloor me geen seconde uit het oog. Het
hebben gemaakt.
maken van de dierenwereld. Tot mijn verbazing ontdekte
deel uitmaken van de vogelhabitat zijn onveranderd:
Toen ik mijn eerste film maakte stond dit concept nog
komend halfjaar hoefde ik niet te proberen de ouderlijke
Mijn droom ging echter niet zonder meer in vervulling.
ik echter dat niet iedereen hiervan gecharmeerd was.
empathie met de dieren en een gedegen kennis van hun
in zijn kinderschoenen en was het alleen toegepast
macht aan iemand anders over te dragen. In de auto zat
Voordat we de eerste beelden konden vastleggen hadden
Veel gerenommeerde filmmakers uit die tijd vonden dit
gedrag.
op ganzen. Niemand had het ooit met een andere
hij op de bijrijdersstoel, als ik op kantoor aan het bellen
we nog een hobbel te nemen: hoe konden we de vogels
soort beelden onprettig en storend, onnatuurlijk zelfs.
Een van de belangrijkste principes waarvan in
vogelsoort geprobeerd en niemand had de vogels ooit
was, zat hij op mijn hoofd en op de bank nestelde hij
tot dichtbij benaderen? Hoe konden we deel uitmaken
Terwijl ze op mij dus juist het tegenovergestelde effect
Vogelvlucht gebruik is gemaakt is ‘inprenten’. Dit duidt
eerder vanuit de lucht gefilmd. Hier kwam verandering
zich lekker tegen me aan. Zelfs op feestjes was hij van
van hun wereld? De oplossing voor dit probleem vonden
hadden. Ik zette door, maar nu had ik de opdracht een
op het fenomeen dat sommige soorten vogels het
in toen ik het avontuur aanging met een Amerikaanse
de partij! Toen hij er klaar voor was het nest te verlaten
we in een van de eerste films die ik ooit heb gemaakt.
film te maken over vliegende vogels. Had ik mezelf in de
eerste bewegende ding dat ze waarnemen als ze uit het
wintertaling.
en gefilmd te worden, hoorde hij helemaal bij het gezin.
Ruim 25 jaar geleden begon ik bij de afdeling Natural
voet geschoten? Hoe zou ik ooit in staat zijn dergelijke
ei komen als hun moeder beschouwen. Als de band
Ik was eigenlijk van plan de vogel op te laten voeden
En dat kwam bij het filmen handig uit; als ik hem riep,
History van de BBC als assistent bij het programma
beelden van binnenuit te maken in een wereld die niet
eenmaal is gesmeed, volgt de vogel zijn surrogaatouder
door een toegewijde cameraman, maar onderweg naar
kwam hij naar me toe.
Wildlife on One. Tot mijn grote blijdschap werd
alleen ongrijpbaar, maar ook zo enorm verschillend was
overal, ook lang nadat hij het nest heeft verlaten. Dit
hem kwam het ei al uit, te vroeg en op mijn schoot.
Het was mijn droom hem vanuit de lucht te filmen,
mij gevraagd een programma te maken over de
van de onze – de lucht?
betekent dus dat de ouder aanwezig moet zijn op
Vragend en verlangend piepte het kuikentje naar me
maar door een gebrek aan technologische middelen in
I nleiding / 07
19-06-12 13:54
de tijd was dit niet een heel realistisch idee. Ik was niet
natuurlijk het eerste waaraan ik dacht toen het
alleen gebruikgemaakt van de techniek van inprenten.
alsof je door het raam van een straaljager zit te kijken.
ooievaars boven Istanbul te filmen. De beelden van
tot in detail kennis mee maken. Zo observeerden we
gekwalificeerd om een ultralight vliegtuigje te bedienen
Vogelvlucht-project in beeld kwam. Gelukkig heeft de
Ik had ook bedacht dat het mooi zou zijn de vogels actief
Toen duidelijk was dat we het Vogelvlucht-project
binnen uit de vlucht zijn spectaculair en ik was
op de Great Plains in de Verenigde Staten de koevogel,
en een tweezitter-variant hierop was simpelweg te snel
techniek zich in de loop der jaren verder ontwikkeld en
deel uit te laten maken van het productieteam door
zouden gaan doen, wist ik dat we gebruik zouden gaan
vastbesloten dit concept opnieuw toe te gaan passen
die de insecten opeet die tevoorschijn komen door het
voor een vogel om bij te houden. Toen hoorde ik echter
ging het hele project vanaf toen van meet af aan een
ze een camera om hun nek te hangen. Wat een uniek
maken van dit soort ‘vogelcamera’s’. Nu lag de uitdaging
in Vogelvlucht. Deze keer bouwden we een op afstand
hoefgetrappel van de bizons. In India zagen we in een
van iets nieuws, parasailing, en ik dacht: dat is het! Het
stuk beter.
beeldmateriaal zou dat opleveren! Hiervoor was een
erin hogeresolutiebeelden te maken, in plaats van de
bedienbaar zweefvliegtuig in de vorm van een gier om
rattentempel duiven de restanten stelen van offers die
idee was even simpel als angstaanjagend: ik zou rennend
bijzonder klein cameraatje nodig en een speciaal harnas.
korrelige opnames van weleer. Ook moesten het rustige
vliegende gieren vanuit de lucht te filmen. De techniek
aan de heilige knaagdieren waren gebracht. En in het
met een open parachute aan mijn rug door een voertuig
Een
collega-vliegeniers
In die tijd kwam alleen de Super 8-camera hiervoor in
beelden worden, die de kijker het gevoel zouden geven
stelde ons zelfs in staat onze gier een beweegbare staart
oerwoud van Peru zagen we ara’s de strijd aangaan met
met hoge snelheid de lucht in worden getrokken.
ontmoette ik op wel heel bijzondere wijze. Ik was met
aanmerking. In deze populaire amateurcamera zat in
dat ze het vliegavontuur zelf beleefden. Gelukkig waren
te geven. Hierdoor leek hij nog meer op een echte vogel
andere dieren uit de jungle om zoveel mogelijk van de
Op een goede middag bevonden mijn eend en ik ons dus
mijn achtjarige zoon Rory op een landgoedfair. Hij had
een plastic cassette een film die niet langer was dan een
er inmiddels nieuwe, kleine camera’s op de markt die
en konden we onze doelgroep nog dichter benaderen.
mineraalrijke klei te bemachtigen die zich daar bevindt.
in het open veld, klaar voor ons gezamenlijk vliegdebuut.
me al een paar keer gevraagd of ik alsjeblieft met hem in
gemiddelde schoenveter. Met hulp van een technisch
we voor dit doel geschikt konden maken. Het bleek
Dankzij nieuwe technologische ontwikkelingen hebben
Behalve deze dieren, die deel uitmaken van een
Mijn kind bevond zich in een schoenendoos, vastgegespt
een kermisattractie wilde die er ook stond. Het was zo’n
medewerker van de BBC, die dacht dat ik helemaal gek
zelfs mogelijk een kleine camera met een draai-/
we voor Vogelvlucht een reis over de wereld kunnen
ecosysteem dat beperkt is in omvang, zijn er natuurlijk
aan mijn gordel. Veel tijd om stil te staan bij mijn
monsterlijk apparaat met vijf op-en-neergaande armen
geworden was, haalde ik de camera uit elkaar en bracht
kantelsysteem op de rug van een wat grotere vogel te
maken en hebben we de natuurlijke processen en fysieke
talloze vogels die zich niet zo netjes aan de grenzen
naderende einde had ik niet, de sleepwagen gaf flink
met draaiende stoeltjes aan de uiteinden. Ik wist dat ik
hem terug tot een lens, een motortje en de filmcassette.
plaatsen, waardoor we in verschillende richtingen
elementen van de verschillende continenten kunnen
houden die wij mensen hebben ingesteld. Vele trekken
gas en achter mij opende zich de parachute. Voordat ik
er heel misselijk van zou worden en inderdaad, al na
Dit geheel van een paar gram zou theoretisch door een
konden filmen. Hiermee kregen we tegelijkertijd meer
ontdekken. Centraal in het project staat het idee dat
in een bepaalde periode naar een ander continent.
het wist bevonden we ons op zeshonderd meter hoogte
een paar minuten zag ik groen en geel. Maar in al mijn
gezonde grote vogel gedragen kunnen worden.
inzicht in de vleugelslag van de vogel. Prachtig is het
bepaalde vogels optreden als persoonlijke ‘gidsen’ in
Zwaluwen die in groten getale overwinteren in Zuid-
en zonder echt stil te staan bij de consequenties haalde
misère zag ik plotseling iets wonderlijks vanuit mijn
We besloten de eervolle titel ‘eerste cameravogel’ aan
om in detail te zien hoe subtiel een vogel zijn vleugels
elk van de gebieden waarin we hebben gefilmd. Het
Afrika scheren hier over velden en akkers in onze
ik mijn kind uit de schoenendoos en liet het los, in de
ooghoeken: een microlight-vlieger te midden van een
een roofvogel toe te kennen. In verband met de stress
beweegt tijdens het vliegen.
gaat om charismatische soorten, die typisch zijn voor
zomer, na een reis van zo’n tienduizend kilometer die
vrijheid van de open lucht.
formatie kraanvogels! De piloot was Christian Moullec,
koos ik voor een buizerd die door een valkenier was
In-flight Movie was ook mijn eerste kennismaking met
het betreffende continent, zoals flamingo’s en gieren
ze in vier weken afleggen. Een van de grootste trekkers
Het was de bedoeling dat hij naast me zou gaan
een bijzondere Fransman die zich ook had bekwaamd
grootgebracht en getraind. De camera werd zodanig op
het gebruik van op afstand bedienbare apparatuur.
in Afrika en de kraanvogel en de brandgans in Europa.
is zonder twijfel de Noordse stern. Deze vogel broedt in
vliegen, maar helaas had hij het script niet gelezen. Tot
in het vliegen met vogels. Tijdens evenementen als deze
zijn rug geplaatst dat we beelden zouden krijgen van
Het was de eerste keer dat iemand probeerde een
Gebruikmakend van hun instinct waar zij al zovele
de zomer tot zelfs op de Noordpool en trekt vervolgens
mijn afgrijzen zag ik hem als een steen richting aarde
fair verzorgde hij shows in zijn microlight-vliegtuigje.
zijn kop en van het landschap onder hem. Met klamme
filmcamera in een modelhelikopter te plaatsen. Het
duizenden jaren op afgaan, zien we de wereld door
helemaal naar de Zuidpool om te overwinteren.
duikelen. Op ongeveer vijftien meter hoogte viel het
Het was puur toeval dat ik hem hier tegenkwam.
handen keek ik toe hoe de vogel voor het eerst de lucht
was gewoon een kwestie van uitproberen en met vallen
hun ogen en ontdekken we gaandeweg het mooiste
Wetenschappers hebben ontdekt dat hij hierbij op de
hem gelukkig in dat hij vleugels had en begon hij hevig
Christian zou samen met nog enkele toegewijde mensen
in ging met de kostbare vracht op zijn rug. Zou hij het
en opstaan succesjes zien te behalen. Tegenover elke
schouwspel dat de natuur ons te bieden heeft.
heenweg een andere route kiest dan terug. Al met al
te fladderen. Het gevoel van opluchting maakte direct
een belangrijke rol gaan spelen in het Vogelvlucht-
redden? Al gauw zag ik dat ik me geen zorgen hoefde
geslaagde testvlucht stond een crash met in het rond
plaats voor wanhoop, aangezien mijn eend er als een
project. Zij namen hun ingeprente vogels mee de lucht
te maken; zonder noemenswaardige inspanning liet hij
vliegende schroefbladen. Ik hield echter vol, overtuigd
En zo zijn we er getuige van hoe gieren de trek van de
hij vijf continenten aandoet. Zo zijn vogels met hun
speer vandoor ging. Ik riep het stipje aan de horizon
in op een manier waarvan ik tot nu toe alleen had
zich door de wind onder zijn vleugels omhoog dragen.
als ik was van de resultaten die we ermee konden
gnoes volgen in de Serengeti. Hoe ze nauwlettend de
ongelooflijke prestaties de bindende factor op onze
nog na, maar mijn geschreeuw loste op in de wind.
kunnen dromen. Met hun ganzen en kraanvogels vlogen
Hoewel de vlucht er veelbelovend uit had gezien,
bereiken. Sindsdien heb ik bij elke productie wel een
drama’s met dodelijke afloop volgen die zich onder hen
aarde.
Even leken de zes maanden voorbereiding verspilde tijd
ze over de prachtigste steden en de spectaculairste
moesten we nog lang wachten op het resultaat. Super
miniatuurhelikopter gebruikt en ben ik opgehouden
voltrekken en hoe ze vervolgens naar beneden duiken
en moeite, totdat, als een wonder, het stipje groter en
landschappen over de hele wereld en maakten ze veel
8-films moesten in die tijd om te laten ontwikkelen
het aantal gecrashte exemplaren te tellen. De helikopters
om zich gezamenlijk tegoed te doen aan de lijken. Op
Ik ben er stellig van overtuigd dat de beste natuurfilms
groter werd. En opeens vloog hij daar naast mij, alsof
van de indrukwekkende foto’s die in dit boek staan
worden opgestuurd en vanwege de vakanties had de
die we voor Vogelvlucht hebben gebruikt waren echter
dezelfde manier zien we de Andescondor hoog boven
worden gemaakt door de onderwerpen zelf en dat
het de normaalste zaak van de wereld was. Snel zette
afgebeeld. Omdat ik weet hoeveel toewijding en geduld
ontwikkelcentrale het druk. Twee weken later was
van een heel andere orde. Ze waren uiterst betrouwbaar
de stranden zweven waar mannelijke zeeleeuwen elkaar
het slechts de taak van de regisseur is om het verhaal
ik mijn camera aan om dit fantastische moment te
het vraagt om de vogels zover te krijgen, kan ik alleen
het dan zover. Met bevende handen van opwinding
en hebben ons nooit in de steek gelaten. Ze leken wel
te lijf gaan in een poging hun territorium te verdedigen.
dat zich aandient te ontrafelen. Voor de filmmaker is
filmen. Het resultaat was fenomenaal, vastgelegd met
maar bewondering hebben voor deze bijzondere
installeerde ik me achter mijn projector. Vol verbazing
een beetje op van die onbemande militaire helikopters.
Vaak gebeuren hierbij dodelijke ongelukken, waar de
het essentieel dat hij een duidelijk idee heeft van wat
een groothoeklens op enkele tientallen centimeters van
mensen.
bekeek ik de eerste bewegende opnamen die door een
Bij In-flight Movie hebben we ook gepionierd met op
condor weer van profiteert.
hij wil bereiken. Tegelijkertijd moet hij in elke fase
vogel waren gemaakt. Het was een fantastisch moment
afstand bestuurbare zweefvliegtuigen. Ik heb er zelfs een
Soms volgden we plaatselijke vogelgidsen: zij kenden de
alert zijn op de ware verhalen die schuilgaan achter
dat ik nooit zal vergeten – betoverend en opwindend,
gebruikt in de vorm van een vogel om overtrekkende
soorten die in een kleiner gebied leven en lieten ons hier
zijn vooropgezette ideeën en moet hij bereid zijn
van
mijn
toekomstige
mijn gevleugelde vriend vandaan. Het experiment is me altijd bijgebleven en het was
08 / I nleiding
001-011_EARTHFLIGHT_Intro NED.indd 8-9
Voor In-flight Movie en Vogelvlucht hebben we niet
vliegt hij zo’n tachtigduizend kilometer per jaar waarbij
I nleiding / 09
19-06-12 13:54
10 / I nleiding
001-011_EARTHFLIGHT_Intro NED.indd 10-11
deze ideeën aan te passen aan de natuurlijke taferelen
mogelijk op het land eieren te kunnen leggen. Voor deze
Op dezelfde wijze zijn jan-van-genten experts op het
die zich voordoen. De serie Vogelvlucht is meer dan
wonderlijke gang van zaken is natuurlijk een reden; de
gebied van de grote sardinetrek in Zuid-Afrika. Door
welke natuurfilm ook uit deze filosofie ontstaan. Van
eieren zijn zo veilig voor de vraatzuchtige kaken van
de walvissen, dolfijnen en haaien te volgen die zich ook
tevoren had ik niet kunnen bevroeden dat het resultaat
roofvissen. Met de eerstvolgende golf verdwijnen de
tegoed doen aan deze overdaad aan vis, weten ze precies
uiteindelijk zou worden wat het nu is. Veel hebben we
vissen weer in het water om plaats te maken voor een
wanneer ze waar moeten zijn. En daarmee hielpen ze op
te danken aan nieuwe technologieën. Door hiermee
nieuw bataljon soortgenoten. We wisten dat een van hun
hun beurt de filmploeg weer, die zo getuige kon zijn van
naar hartenlust te experimenteren hebben we de wereld
belangrijkste vijanden de bruine pelikaan is, maar we
dit wonder der natuur.
van de vliegende vogels in beeld kunnen brengen op
wisten nog niet dat de pelikanen exact de geheime plek
een manier die vroeger ondenkbaar zou zijn geweest.
wisten te vinden waar deze gebeurtenis plaatsvindt. Het
Naarmate we meer inzicht kregen in deze natuurlijke
Maar omdat we met Vogelvlucht op zo’n spectaculaire
ritueel van de vissen duurt maar kort en had overal aan
relaties veranderde het karakter van de film – iets wat
wijze in de vogelwereld konden doordringen, vonden
het eindeloze en verlaten strand kunnen plaatsvinden,
ik niet had voorzien. Niet alleen stelde de techniek ons
we dat we ook het perspectief van ons verhaal moesten
maar al gauw bleek dat de honderden pelikanen niet
in staat tot diep in de vogelwereld door te dringen, we
veranderen. En zo begonnen onze onderwerpen zelf het
doelloos langs de kustlijn rondcirkelden, maar precies
konden bekende natuurverschijnselen ook nog eens
verhaal te vertellen.
wisten waar de vissen zouden opduiken. Als een dolle
vanuit een compleet nieuw perspectief vastleggen. De
Naarmate we ons meer in de vogels probeerden
reden we met de voltallige crew achter de vogels aan, die
mogelijkheid de natuur door de ogen van vogels te
te verplaatsen, keken we met andere ogen naar de
ons feilloos naar het strijdtoneel voerden.
bekijken verschafte ons nieuwe inzichten. Dat gaf ons
wereld en de natuurlijke processen om ons heen. Al
In South Carolina had een groep dolfijnen bekijks
echt een kick, omdat het zo logisch en uiteindelijk ook zo
snel ontdekten we dat vogels, door hun verschillende
van een aantal opportunistische reigers. De dolfijnen
vanzelfsprekend is: niets in de natuur staat op zichzelf;
interacties met andere dieren, meer van dierlijk gedrag
hadden een ingenieuze tactiek ontwikkeld om vis te
al het leven is met elkaar verbonden en dieren moeten
weten dan welke menselijke expert ook. Het werd ons
vangen. Ze dreven een school vissen naar de kust om
elkaars gedrag begrijpen om te kunnen overleven. De
duidelijk dat vogels de handelingen en gewoonten van
ze daar als het ware op te lepelen. De reigers waren ook
vogels waren nu niet alleen meer de leidraad van ons
andere dieren wel moeten begrijpen om de kansen die
slim en pikten een visje mee. Ook zij bleken uitstekend
script, ze leerden ons ook op een andere manier naar
deze handelingen hun bieden te kunnen benutten.
in staat om het gedrag van hun belangrijkste prooi te
de natuur te kijken. We willen dit perspectief graag met
Met name in Mexico kwamen we erachter hoe
voorspellen. We ontdekten al gauw dat dit inzicht van
iedereen delen, niet alleen door middel van de serie,
uitzonderlijk de kennis van vogels is en welke betekenis
de vogels een terugkerend thema was in alle opnames
maar ook met dit boek.
deze heeft. We waren helemaal voorbereid om de bruine
die we maakten. In Zuid-Afrika vliegen kelpmeeuwen
pelikaan te gaan filmen die zich tegoed deed aan een
achter zeehonden aan die de zee in zwemmen. Ze weten
bepaalde vissoort, de grunion. Deze bijzondere vis laat
dat de zeehonden worden opgewacht door witte haaien
zich bij springtij met opzet aanspoelen om zo hoog
die de arme dieren als strandballen de lucht in gooien.
JOHN DOWNER
I nleiding / 11
19-06-12 13:54
Svalbard
EuropA
VLIEGROUTES/PLAATSEN GENOEMD IN HET BOEK KRAANVOGEL Camargue, Frankrijk, naar Wieringerwerf, Nederland
Europa i s e en g ro ot ver ke er s k no oppunt , w a a r vo ge lt rekroutes
BRANDGANS Edinburgh, Schotland, naar Svalbard, Noorwegen
v a nu i t a l le de len v a n de were ld s a menkomen. Va n de la nge route v an de kr aanvo ge l
SPREEUW Rome, Italië
na a r he t no orden tot de t r a ns -At la nt i s che mi g r a t i eroute v a n de rotg an s,
GRAUWE GANS Millau, Frankrijk
i n de lu ch ten v a n Europa weme lt he t v a n de a ct iv i tei t .
ROTGANS Normandië, Frankrijk
Vogels van over de hele wereld leggen lange trajecten af
blijven, maar dan nog vliegen ze elke lente en
op eigen kracht hun bestemming zien te bereiken en
om in Europa neer te strijken. Sommige brengen hier de
herfst het hele continent over. Sommige populaties
daarom kweken ze vetreserves door voor vertrek flink
winter door, voor andere soorten dient ons continent
overwinteren in Spanje om vervolgens met tussenstops
te eten. Zo hebben rotganzen, die op en neer vliegen
slechts als tussenstop. Het afleggen van zulke enorme
in moerasgebieden in Frankrijk en Duitsland naar
tussen hun overwinteringsgebied in Ierland en hun
afstanden is vaak niet gemakkelijk. Grote vogels zoals de
Scandinavië te trekken.
broedgebied in het Canadese poolgebied vlak voor
kraanvogel of de ooievaar zijn er niet op gebouwd hun
12
012-055_Europe NED.indd 12-13
OEVERZWALUW Tisza-rivier, Hongarije NOORDSE STERN Svalbard, Noorwegen
vertrek veertig procent meer lichaamsgewicht.
vleugels intensief te gebruiken. Ze laten zich omhoog
Waar de grote vogels dus gebruikmaken van
voeren op de thermiek: warme lucht die opstijgt.
de thermiek, moeten de kleinere het puur hebben
Al deze intercontinentale vliegers beschikken
Daarna zweven ze voort, waarbij ze weer hoogte
van kracht en uithoudingsvermogen. Voor een van
over een uitstekend richtingsgevoel. Ze maken
verliezen totdat ze de volgende warme luchtstroom
die kleinere soorten begint de reis een halve wereld
ook gebruik van bakens als de zon, de maan en de
bereiken. Aangezien dit fenomeen zich niet voordoet
hiervandaan in Mount Moreland in Zuid-Afrika. Hier
sterren, gepolariseerd licht van de ondergaande zon,
boven zee, kiezen ooievaars en buizerds de kortste route
komen op grote roestplaatsen vijf miljoen zwaluwen
geluiden met een bepaalde lage frequentie, plaatselijke
over de Middellandse Zee, zoals de Straat van Gibraltar.
samen alvorens de lange reis naar Europa aan te vangen.
landschapselementen en het geomagnetische veld
In Marokko cirkelen ze op de thermiek naar boven,
De vogels trekken driehonderd kilometer per dag en
van de aarde. Recent onderzoek wijst uit dat ze het
waarna ze naar de noordkust van de Middellandse Zee
blijven daarbij laag bij de grond. Dit in tegenstelling tot
magnetische veld en hun weg erdoorheen kunnen ‘zien’.
zeilen.
veel zangvogels die ’s nachts op grote hoogte trekken,
Dit betekent dat vogels als de brandgans exact de
Niet alle vogels doen dit op dezelfde manier;
waar minder turbulentie is en ze beter op koers blijven.
route weten van hun winterverblijf in Solway Firth,
ooievaars verzamelen zich in grote groepen bij
Om deze uitputtende reis van soms wel drie weken vol
aan de oostkust van Schotland, naar de veraf gelegen
oversteekplaatsen aan de Middellandse Zee, terwijl
te houden, moeten de vogels vaak stoppen om bij te
eilandengroep van Svalbard, helemaal ten noorden
kraanvogels uit Noord-Afrika over een breder gedeelte
tanken.
van Noorwegen. De opwarming van de aarde heeft
trekken, vaak in familieverband. Ze laten zich graag
Overal in Europa vinden dergelijke trektochten
hier echter wel een onverwachte invloed. Een toename
omhoog voeren, maar boven het water wordt echt een
plaats. In het voorjaar vliegen de vogels in ijltempo
van het aantal ijsvrije dagen in de zomer betekent dat
strijd geleverd. Met name als het slecht weer is vallen
blindelings naar de vaak veraf gelegen broedgebieden
de ijsbeer op zoek moet naar nieuwe voedselbronnen.
er slachtoffers, omdat de dieren op het vasteland niet
verspreid over het hele continent, in de hoop er als
Tegenwoordig plunderen ze ganzennesten en eten de
genoeg hoogte bereiken om de oversteek te kunnen
eerste aan te komen. In Schotland arriveren jan-van-
eieren op, waardoor de populatie van Solway Firth in
maken. Boven een klein eilandje stijgt echter vaak
genten uit West-Afrika. Ze verzamelen zich en masse bij
zijn voortbestaan wordt bedreigd. Dit is slechts één
al voldoende hete lucht op om hoogte te winnen en
Bass Rock om te foerageren. Tegelijkertijd vertrekken
voorbeeld van hoe veranderingen in het ene deel van
sommige ‘hoppen’ dan ook van eiland naar eiland
de zwanen en ganzen naar het noordpoolgebied. In
de wereld het leven van vogels duizenden kilometers
totdat ze veilig het vasteland hebben bereikt.
tegenstelling tot kraanvogels en ooievaars die een gratis
verderop kan beïnvloeden.
Er zijn kraanvogels die de hele winter in Europa
BOERENZWALUW Somerset, Engeland
Bass Rock Edinburgh Wieringerwerf Somerset Tisza-rivier
Normandië
Millau Camargue
Rome
lift krijgen van de warme lucht, moeten deze vogels 13
19-06-12 13:52
KRAANVOGEL, zuidelijke moeraslanden, Frankrijk Elk voorjaar pauzeren hier de kraanvogels tijdens hun hero誰sche trek naar hun broedplaatsen in Noord-Europa. Ze verzamelen zich in de moeraslanden om op krachten te komen. Het volgende traject van hun lange reis voert hen over Centraal-Europa naar het noorden.
15
012-055_Europe NED.indd 14-15
19-06-12 13:52
KRAANVOGEL, Auvergne, Frankrijk Met een snelheid van veertig tot tachtig kilometer per uur en op een hoogte van tweehonderd tot vijftienhonderd meter kan een vlucht kraanvogels onder gunstige winden weersomstandigheden Frankrijk in een enkele dag overvliegen, maar meestal wordt er wel gepauzeerd op de traditionele verzamelplekken langs de route.
16
012-055_Europe NED.indd 16-17
19-06-12 13:52
KRAANVOGEL, Camargue, Frankrijk Sommige kraanvogels overwinteren hier, samen met de beroemde half wilde witte paarden die ook in het moerasgebied leven, andere daarentegen trekken verder noordwaarts.
19
012-055_Europe NED.indd 18-19
19-06-12 13:52
KRAANVOGEL, Loirevallei, Frankrijk In maart vliegen de vogels over de prachtige kastelen van het Loiregebied. Op deze foto’s passeren ze het Château de Chenonceau tijdens de voorjaarstrektocht van de West-Europese populatie kraanvogels. Sommige vogels brengen tegenwoordig de gehele winterperiode door in het Loiregebied.
21
012-055_Europe NED.indd 20-21
19-06-12 13:52
KRAANVOGEL, Wieringerwerf, Nederland De meeste kraanvogels trekken over de mooi gekleurde bollenvelden richting Zweden en verder naar het noorden, maar in 2001 heeft er voor het eerst in 250 jaar een paar in Nederland genesteld. Sinds dat jaar lijkt de kraanvogel weer een permanente broedvogel te zijn geworden in Nederland. Inmiddels hebben elk jaar een of meerdere paren al dan niet succesvol in het noordoosten van het land gebroed.
23
012-055_Europe NED.indd 22-23
19-06-12 13:52
SPREEUW, Rome, ItaliĂŤ Grote wolken spreeuwen dansen boven de daken van de eeuwige stad. De vogels arriveren halverwege september in Rome en blijven tot midden maart.
25
012-055_Europe NED.indd 24-25
19-06-12 13:52
GRAUWE GANS, zuidkust, Frankrijk Van oudsher was de grauwe gans de laatste soort die aan zijn voorjaarstrek begon, maar tegenwoordig vertrekt hij steeds eerder vanuit de wintergebieden aan de Middellandse Zee, mogelijk als gevolg van klimaatverandering.
26
012-055_Europe NED.indd 26-27
19-06-12 13:52
GRAUWE GANS, Viaduct van Millau, Frankrijk Ganzen die in Spanje overwinteren volgen de Europese Atlantische trekroute door het zuidwesten van Frankrijk op hun reis naar de noordelijke broedgebieden in Noorwegen en Zweden.
28
012-055_Europe NED.indd 28-29
19-06-12 13:52