VELUX Highlights magazine 2.2014

Highlights

created by VELUX Nederland nummer 2 - 2014

Coverfoto: Woonzorghoeve Koedijk. Lees meer op pagina 6

Inhoudsopgave

2

INHOUD

5.

6.

10.

14.

16.

18.

19.

20.

24.

26.

30.

Column: Wouter Beck: Gebouwen als ruimteschepen Project: Moderne woonzorghoeve met vriendelijke uitstraling Interview: De Stroomversnelling: Goed wonen gaat om mĂŠĂŠr dan energiebesparing Duurzaamheid: Romazo: Zonwering cruciaal voor zuinige en gezonde gebouwen Inspiratie: Camouflagenet verbindt ministerie van Defensie Trends: Stappenplan voor verduurzaming door eigenaar-bewoners Column: Jos Lichtenberg: De onbegrepen gebruiker Project: Oud postkantoor getransformeerd tot flexibel en licht buurthuis Voor het voetlicht: Een slim gebouw van Archipelontwerpers Dreaming: Sprookjesachtig wonen in een licht en modern leefhuis Design: VELUX International Design Award

Voorwoord De waarde van raamdecoratie De gebruikswaarde van een ruimte is in deze zomereditie van Highlights onderwerp van discussie. Deze waarde is helaas slechts ten dele te kwantificeren. Subjectieve factoren maken namelijk dat er niet expliciet een prijskaartje aan kan worden gehangen. Zo haalt Jos Lichtenberg in zijn column aan dat een schilderij vaak ook vele malen meer waard is dan de som der kosten. Veel belangrijker zijn de esthetiek, de beleving en de interpretatie. Kortom: ons gevoel.

Wat geldt voor schilderijen geldt ook voor inrichting. Raamdecoratie past hier natuurlijk bij uitstek bij. Raamdecoratie vergroot ons wooncomfort en welbehagen in een ruimte.

Het reguleren van daglicht en waarde creĂŤren voor de gebruiker is meer dan een design en een prijskaartje.

Herwaardering van raamdecoratie Om de grenzen van raamdecoratie te verkennen hebben wij onlangs voor het eerst de VELUX International Design Award uitgereikt. Studenten uit meer dan twintig Europese landen lieten zich inspireren door het concept raamdecoratie en bedachten nieuwe toepassingen om te spelen met daglicht via het dakraam. En wat een diversiteit aan ontwerpen werd ingediend!

De zeven ontwerpen die het meest de kwaliteit van leven in een ruimte verbeteren, innovatief en duurzaam zijn en tevens marktpotentieel hebben, zijn gewaardeerd met eervolle vermeldingen, een tweede en eerste prijs. Van de onderscheiden ontwerpen hebben de studenten elk een prototype ontwikkeld. Die zijn niet alleen tijdens de uitreiking tentoongesteld, maar inspireren op ons hoofdkantoor in Denemarken op dit moment vele medewerkers. En niet in de laatste plaats onze product designers! Het is mooi om te zien hoe het jonge Europese designtalent raamdecoratie herwaardeert.

Michel Kalis Commercieel Directeur VELUX Nederland B.V. Meer informatie: designaward.velux.com

3

VELUX Nederland wint Saint-Gobain innovatie award Tijdens de tweede editie van de Leveranciersdag van Saint-Gobain Building Distribution the Netherlands ontving VELUX Nederland de innovatie award 2013 voor de in 2013 geïntroduceerde nieuwe generatie dakramen. Bernard Wessel, directeur marketing en inkoop van Raab Karcher: “Als bedrijf heeft VELUX maatschappelijk verantwoord ondernemen hoog in het vaandel staan. De producten die ze leveren hebben een positieve C02-voetafdruk. De vorig jaar geïntroduceerde nieuwe generatie dakramen past door hun standaard witte afwerking beter in moderne interieurs. Het zorgt door de betere isolatie en het grotere glasoppervlak ook voor meer daglicht, wooncomfort en energiebesparing. De nationale VELUX

marketingcampagne en de manier waarop ze onze vestigingen hebben ondersteund, zijn de pijlers onder het succes van deze introductie.”

Michel Kalis, commercieel directeur van VELUX Nederland, nam de award in ontvangst: “We zijn erg blij met deze waardering. De afgelopen vijf jaar zijn de investeringen van de VELUX Groep in Research & Development met 50% toegenomen. De nieuwe generatie VELUX dakramen is hier één van de resultaten van. We zullen deze focus op innovatie de komende jaren zeker voortzetten. Daarnaast vinden wij het belangrijk eindgebruikers te blijven stimuleren hun woningen duurzaam te verbouwen. Het is goed om te horen dat deze inspanningen door onze dealers gewaardeerd worden.”

Michel Kalis (midden) met de overige winnaars. Links: Mark Burger en Peter Janmaat van Gyproc Nederland (winnaar Leveranciersprijs 2013) en rechts Frans Jordans en Dennis Duffels van VBI (Greenworks leverancier 2013).

VELUX dakramen hebben positieve CO2-voetafdruk

Toepassing inbraakwerende dakramen en lichtkoepels verduidelijkt

158 miljoen euro aan donaties, een daling van de CO2-uitstoot met 19% en een historisch laag aantal bedrijfsongelukken. Uit het nieuwe VELUX Corporate Responsibility rapport over het maatschappelijk verantwoord ondernemen in 2013 blijkt dat duurzaamheid bij de VELUX Groep een belangrijke rol speelt.

Ook toont het rapport dat VELUX dakramen een positieve CO2-voetafdruk hebben.

De norm NEN 5087 voor inbraakveiligheid van woningen is herzien.

De norm beschrijft welke ramen en deuren in een woning als bereikbaar voor inbraak worden beschouwd. Voor voorschrijvers maakt deze aanpassing het eenvoudiger om op de juiste plaatsen de juiste producten toe te passen.

De VELUX Groep heeft voor haar belangrijkste producten in Noord-Europa een levensloopanalyse gemaakt. Deze toont aan dat een VELUX dakraam in veel gevallen een positieve CO2-balans heeft gedurende zijn levensloop. Dit betekent dat een dakraam gedurende de gebruiksfase meer CO2 bespaart dan dat gebruikt is voor productie, distributie, plaatsing en onderhoud. De passieve zonnewarmte die door het raam binnenkomt, vermindert de behoefte aan verwarming in de wintermaanden. “De levensloopanalyses tonen aan dat onze dakramen helpen de totale CO2-uitstoot met 400-500 kg te verminderen tijdens zijn hele levenscyclus,” vertelt Jørgen Tang-Jensen, CEO van de VELUX Groep.

Meer informatie: www.velux.nl/cr13

Eén van de belangrijkste wijzigingen is dat alle ramen in een bereikbaar dakvlak tot 40° moeten voldoen aan weerstandsklasse 2 volgens de NEN 5096. Een toevoeging van extra sloten of tralies is dan niet meer toereikend. Bij dakramen op de eerste verdieping of lichtkoepels op een uitbouw wordt hier nog onvoldoende rekening mee gehouden, terwijl het vaak wel om opklimbare situaties gaat (lager dan 3,5 meter).

Specifieke typen VELUX dakramen en alle lichtkoepels van VELUX voldoen als compleet product aan weerstandsklasse 2 en kunnen altijd zonder zorgen worden toegepast.

Betere ventilatiemogelijkheden Een andere aanpassing is dat van de buitenzijde als bereikbaar beoordeelde ramen, waarbij de opening in het gebouw meer dan 3,5 meter boven de grond uitkomt, niet meer inbraakwerend hoeven te zijn. Dakramen boven bijvoorbeeld een trappenhuis mogen hierdoor elektrisch of met een bedieningsstang te openen zijn. Dit maakt ventilatie in deze situaties eenvoudiger en zorgt voor een gezond binnenklimaat en meer wooncomfort voor gebruikers en bewoners.

Meer informatie: http://www.nen.nl/NEN-Shop

4

KORT NIEUWS

Column Wouter Beck Wouter Beck is natuurkundige en zelfstandig consultant op het gebied van daglicht- en klimaatontwerp. Hij is bestuurslid van Stichting Living Daylights.

GEBOUWEN ALS RUIMTESCHEPEN

“Gebouwen als ruimteschepen vind ik prachtig, zeker als ze ook als ruimteschepen zijn ontworpen”

Sommige gebouwen lijken op ruimteschepen. Voorbeelden zijn het ING gebouw aan de Amsterdamse Zuidas, de Gherkin in Londen, het Rolex Learning Center in Lausanne en de nieuw te bouwen campus van Apple in Cupertino. Gewaagde ontwerpen die lijken op constructies uit sciencefictionfilms. De meeste ruimteschip-gebouwen hebben veel glas en daarmee ook veel daglicht. Of dat in alle gevallen gunstig uitpakt, vertellen de recensies eigenlijk nooit.

Werkelijke ruimteschepen hebben weinig glas en niet zonder reden. “Space is a completely unforgiving environment. If you screw up the engineering, somebody dies,” stelt Dave Akin in zijn ‘Laws of Spacecraft Design’. Precies die engineering zorgt ervoor dat het raamoppervlak in een ruimtevaartuig beperkt is. Zicht op de buitenwereld is echter een dusdanig primaire menselijke behoefte dat er in ruimteschepen toch ramen zitten.

Dave Akin heeft in de loop van zijn carrière als ontwerper van ruimtevaartuigen 40 wetten opgeschreven. Hij deelt ze uit aan studenten die zijn afsluitende ontwerpcursus voor ruimtevaartuigen volgen. Een aantal wetten lijkt mij ook zeer toepasbaar in de gebouwde omgeving. Wet 8 bijvoorbeeld: “In de natuur ligt het optimum bijna altijd ergens in het midden. Wantrouw beweringen dat het optimum in een extreem punt ligt.”

Balans is hier de kern.

Daglicht geldt als de vormgever van architectuur. Toch wordt daglicht in de gebouwde omgeving verrassend weinig écht ontworpen. Niet dat daglicht geen rol speelt in ontwerpplannen van architecten. In vrijwel elk concept voor een nieuw ziekenhuis, school of kantoor is daglicht een essentieel ingrediënt voor een gezonde, productieve of zelfs ‘healing environment’.

Echter, zelfs de nominaties voor de Daylight Award zijn zelden op daglicht ontworpen.

Gebouwen als ruimteschepen vind ik prachtig, zeker als ze ook als ruimteschepen zijn ontworpen: in balans met de omgeving waarin ze opereren en in balans met de behoeften van hun menselijke gebruikers. Het vinden van die balans is modern ingenieurswerk en dat gaat volgens Akin’s eerste wet over getallen. “Analyse zonder getallen is slechts een mening.” Een gebouw en zeker ook het daglicht daarin zouden niet slechts ‘een mening’ mogen zijn.

Wouter Beck Stichting Living Daylights Meer informatie: www.daglichtontwerp.nl http://spacecraft.ssl.umd.edu/akins_laws.html Bezoek de nieuwe online community www.livingdaylights.nl waar alles is te vinden over daglicht. Aspecten als gezondheid, bouwbesluit en ontwerpen met daglicht worden door experts belicht. Verder staan er op de communitywebsite veel actuele berichten, interviews en filmpjes.

COLUMN

5

Aan de Kanaalkade in Koedijk staat sinds kort een woonvoorziening voor ouderen met dementie. Architect Rob de Vries van DVUA is er in geslaagd een markant gebouw te ontwerpen dat toch goed past in de landelijke omgeving. Het ontwerp is afgeleid van een boerenschuur, maar is modern vormgegeven en gematerialiseerd. Zowel de gevel als het dak zijn afgewerkt met hout en de vele ramen lijken willekeurig over het gebouw uitgestrooid. “In tegenstelling tot vroegere verpleegtehuizen straalt dit ontwerp optimisme en vriendelijkheid uit.�

6

PROJECT

DIJCKHOEVE KOEDIJK:

Moderne woonzorghoeve met vriendelijke uitstraling 7

Al in 2005 startte het project als een restauratieplan voor een door brand getroffen boerderij. De Vries vertelt: “Het idee was om de delen die nog intact waren te restaureren. Een aantal houten bijgebouwen moest genoeg ruimte creëren voor een uitgebreidere zorgfunctie.

Deze plannen zijn door de buurt echter zo lang tegengehouden dat restanten van de boerderij inmiddels waren ingestort.”

Strenge randvoorwaarden De gemeente heeft vervolgens randvoorwaarden opgesteld voor nieuwbouw. “Die waren heel strikt, juist vanwege de sfeer in de buurt. Het gebouw moest in elk geval een agrarisch uiterlijk krijgen, zonder dat het een opgeblazen kopie van de oorspronkelijke stolpboerderij werd. De hoogte en breedte moesten gelijk blijven aan die van de oorspronkelijke bebouwing. Er is wel in de diepte uitgebreid. Maar als je er voor staat zie je daar helemaal niks van. Ondanks dat het gebouw relatief groot is, past het door de verhoudingen van de gevel en de heldere opzet goed in de omgeving.”

Altijd en overal naar buiten kijken In het bestemmingsplan werd ook nadrukkelijk gesproken over één volume, zonder allerlei aanbouwtjes. Dat was voor de architect de reden om de ramen min of meer willekeurig over het gebouw te verspreiden. “Het moest echt één object worden. Ik benader de vorm dan meer als een sculptuur dan als een gebouw. Als je daar geordend allemaal (dak)ramen in maakt, krijg je toch weer een duidelijke verdeling. Daarom zijn alle ramen als een soort confetti over het gebouw gestrooid.”

De raamverdeling lijkt willekeurig, maar is dat natuurlijk niet. “De ramen zijn in elke kamer anders geplaatst, zodat elke ruimte zijn eigen identiteit heeft. Ze zijn bovendien zo gepositioneerd dat je altijd naar buiten kunt kijken. Of je nu staat, in bed ligt of in een rolstoel zit, je hebt altijd en overal uitzicht naar buiten.”

8

PROJECT

Dak belangrijker dan gevel Door de aselecte verdeling van de ramen is van buitenaf niet helemaal duidelijk waar de gevel ophoudt en het dak begint.

“Traditionele stolpboerderijen hebben hele prominente daken. In ons ontwerp is het dak ook heel belangrijk, eigenlijk belangrijker dan de gevels. Over de gevel lopen schuine lijnen. Alles wat daar boven zit is al dak. Op de voorgevel loopt deze lijn van de eerste naar de tweede verdieping. Het dakvlak is hier dus groter dan de gevel. Zo is er een link met de agrarische bouw, terwijl de uitstraling toch heel eigentijds is.”

In het gebouw wonen 24 demente ouderen in vier groepen van zes personen. “Aan één kant van het gebouw zitten er op de begane grond en de eerste verdieping acht grote ramen. De houten gevelbekleding is hier vervangen door koper. Daarachter zijn de gezamenlijke huiskamers en keukens. Op dezelfde verdiepingen bevinden zich de privé slaap- en woonkamers van de bewoners. Op de zolder, onder de kap, is er één grote activiteitenruimte met een groot gemeenschappelijk balkon.”

Minimalistische vormgeving De minimalistische vormgeving van de zorghoeve is helemaal in de stijl van DVUA. “We ontdoen al onze projecten van overtollige ballast, zodat er een heel puur ontwerp overblijft. Zo zijn de dakgoten hier achter het beschot weggewerkt. De waterdichte laag zit onder het hout. De houten delen hebben kieren zodat het goed kan werken en ventileren. Regenwater loopt hier onderdoor in een onzichtbare goot.”

Zo’n strakke detaillering vergt ook een secure uitvoering. Gelukkig is de samenwerking met aannemerij Van Wijnen uit Heerhugowaard en de directievoerder van Bob Stolker Vastgoed heel goed verlopen.

“Bouwen en ontwerpen zijn twee heel verschillende dingen, maar als duidelijk is waar je naartoe wilt en hier goed contact met elkaar over is, kun je samen iets heel moois neerzetten.”

De dakramen van VELUX in de hellende vlakken dragen bij aan de strakke vorm van het gebouw. “De dakramen liggen heel vlak in het hout, er zit bijna geen rimpeling in het dakvlak. Dat is precies zoals ik het hebben wil. Een VELUX dakraam is een heel mooi product om mee te werken. Het is standaard verdiept in te bouwen, altijd strak en waterdicht afgewerkt en je weet precies wat je krijgt.”

Rustige groene omgeving In het ontwerp is natuurlijk ook rekening gehouden met de specifieke zorgbehoefte van de doelgroep. “Er is intensief contact geweest met Magentazorg en veel tijd gestoken in onderzoek naar de behoeften van demente ouderen. Daar is bijvoorbeeld uit voortgekomen dat je vanuit elke positie in een kamer naar buiten moet kunnen kijken. Over de plaats van de ramen moet je dan wel goed nadenken, omdat de bewoners ook gebaat zijn bij een hele rustige omgeving.”

Wat dat betreft was de landelijke omgeving een uitkomst. “Het gebouw staat midden in de polder, in een prachtige groene omgeving. De bomen staan praktisch tot in het gebouw.” De architect heeft daarom gezorgd dat natuur en daglicht in het gebouw altijd heel dichtbij is. “De grote ramen in de woonkamers

van tweeënhalf bij vier meter trekken de natuur naar binnen. Door de dakramen en het grote balkon valt het natuurlijke licht helemaal tot in de entreehal. Het daglicht is zo continu aanwezig en toch altijd anders door de stand van de zon en de jaargetijden.”

Zachte en vriendelijke uitstraling De natuur wordt ook gebruikt voor activiteiten. “De bewoners kunnen tuinieren en ze gaan ook geitjes houden. Het moet een hele leuke omgeving worden. Door het vele hout heeft het gebouw zelf ook een heel zachte uitstraling. Ik ben bewust weggebleven van het saaie en klinische beeld dat bestaat van verzorgingshuizen. Je kan met dezelfde middelen en hetzelfde budget iets maken wat veel mooier en vriendelijker is.”

De eerste reacties van de opdrachtgever en de gebruikers zijn dan ook erg positief. “Zij zijn erg tevreden over het resultaat.

Het gebouw trekt zelfs dorpsbewoners die zich aanmelden als vrijwilliger. Het is mooi om te zien dat het enthousiasme groeit en dat het gebouw al zo snel wordt opgenomen in de omgeving.”

Meer informatie: www.dvua.nl Foto’s: Irene Kievit

9

DE STROOMVERSNELLING:

Goed wonen gaat om méér dan energiebesparing

Aan de Purmerlaan in Stadskanaal is inmiddels één van de eerste ‘Energie testwoningen’ van de Stroomversnelling opgeleverd.

Wooncorporatie Lefier en Ballast Nedam werken samen aan deze proef. Meer informatie: www.lefier.nl/Stadskanaal 10

INTERVIEW

Er wordt een enorme innovatieslag gemaakt in de bouwsector. In nieuwbouw maar vooral in renovatie. Met de energierekening als financieringsbron en nieuwe geïndustrialiseerde technieken gaat het lukken veel bestaande woningen in het eigen energieverbruik te laten voorzien. Deze ‘Stroomversnelling’ is een geweldige impuls voor de gehele sector. Maar wordt hierin niet voorbijgegaan aan het belangrijkste doel van een woning: een prettig en gezond leefklimaat? Of is ook hier oog voor in dit omvangrijke renovatieplan? Wij vroegen het Jan Willem van de Groep, programmadirecteur van de Energiesprong en Harm Valk, senior-adviseur Energie en Duurzaamheid bij Nieman Raadgevende Ingenieurs.

“De stroomversnelling is een samenwerking van zes corporaties en vier grote bouwers die vraag en aanbod creëren voor NulopdeMeter-verbouwingen van particuliere rijwoningen uit de periode 1950 – 1980”, vertelt Van de Groep. “In eerste instantie gaat het om 11.000 woningen, hierna is er de intentie om condities te creëren voor nogmaals 100.000 woningen tot 2020.”

Opschalen In dit opschalen van verduurzaming schuilt volgens Van de Groep de kracht en het unieke karakter van De Stroomversnelling.

“We hebben in de bouw al veel ervaring met het verduurzamen van plukjes woningen. Maar met de huidige bouwprocessen is een grootschalige kwaliteitsslag die leidt tot woningen zonder energiekosten niet haalbaar noch betaalbaar. Door het bouwproces te industrialiseren kan de kwaliteit van woningen wel flink worden verbeterd tegen lagere kosten. Om hier als sector rendabel in te kunnen investeren, moet er echter een bepaalde afzetgarantie zijn. De grote aantallen corporatiewoningen stellen bouwers nu in staat om te investeren in de innovatie die nodig is om de gestelde ambitie van prijs en kwaliteit te realiseren.”

Meer dan alleen energiezuinigheid In de media ligt de nadruk van De Stroomversnelling op het besparen van energie. Van de Groep benadrukt echter dat dit zeker niet het enige streven is. “Het verduurzamen van de bestaande omgeving is misschien wel de grootste uitdaging voor de bouw in de komende jaren. Maar energiebesparing is zeker niet het doel op zich. De Stroomversnelling gebruikt energie enkel als economische drager om vernieuwing van de woning mogelijk te maken. Ook wij willen natuurlijk boven alles woningen maken waarin het plezierig wonen is.”

Prestatiegaranties Om dit te verwezenlijken worden er key performance indicators ontwikkeld, vertelt Van de Groep. “Momenteel zijn we echt nog in de fase van prototypes, waarin nieuwe technieken worden uitgeprobeerd. De focus ligt hierbij op verduurzaming, maar tegelijkertijd houden we scherp in het oog hoe de bewoners hun gerenoveerde woning ervaren. We hebben op het gebied van gezondheid en comfort bepaalde prestaties voor ogen en die meten we ook na. Het gaat dan bijvoorbeeld om de hoeveelheid CO2, maar ook waarden zoals fijnstof worden in de gaten gehouden.”

11

“Het wooncomfort is uitermate belangrijk voor het succes van dit project. Uit onderzoek blijkt immers keer op keer dat comfortverhoging voor bewoners op nummer één staat bij een verbouwing. Om draagvlak te creëren en niet het verkeerde beeld te wekken – dat het ons alleen om energiebesparing gaat – krijgt wooncomfort bij ons dan ook veel aandacht.”

Aandacht voor Active House Binnen de Stroomversnelling is er daarom ook aandacht voor de thema’s die centraal staan binnen de Active House visie, beaamt Van de Groep. Deze thema’s zijn wooncomfort en de gezondheid van de bewoner, zonder dat dit een negatieve impact heeft op het milieu. Dat betekent onder andere dat er gezorgd moet worden voor voldoende frisse lucht en daglicht. “Een woning waar bijvoorbeeld te weinig zonlicht binnenvalt past vanzelfsprekend niet in ons ideaalplaatje. Het leven moet zo aangenaam en aantrekkelijk mogelijk zijn.”

“Een energiezuinig huis is alleen duurzaam als het ook goed en verantwoord te gebruiken is.”

Deze aandacht voor de Active House principes kan op enthousiasme rekenen van Harm Valk, in het dagelijks leven een groot pleitbezorger van deze visie. “Gebouwen ontwikkeld volgens de Active House visie geven meer dan ze vragen. In vergelijking met andere concepten voor energiezuinig bouwen valt deze integrale visie op. Een Active House is vanzelfsprekend energiezuinig, maar verliest de bewoner daarbij niet uit het oog. Daarmee gaat het verder dan alleen energieverbruik en levert meer kwaliteit op dan het nieuwbouwniveau uit het Bouwbesluit. Dit geldt vooral voor die aspecten die bepalend zijn voor het welbevinden.”

Focus vasthouden Valk waarschuwt de initiatiefnemers van de Stroomversnelling dat zij hun focus op deze aspecten niet uit het oog moeten verliezen.

“De aanpak van de Stroomversnelling is in eerste instantie vooral gericht op het halen van de nul op de energierekening.

Het vrijgevallen bedrag van die nota kan gebruikt worden om de investering in energiebesparende maatregelen en duurzame opwekking te financieren. Hetzelfde geldt voor andere ‘nota0’-nieuwbouwconcepten. Daarbij loert het gevaar dat andere aspecten dan energiebesparing het onderspit delven, omdat ze niet gewaardeerd worden in een score en zo de kwaliteit ervan niet zichtbaar wordt.”

12

INTERVIEW

Kwaliteitsaspecten koesteren “Een praktische voorbeeld: een eenzijdige focus op isolatie en warmtewinst kan leiden tot oververhitting in de zomer.

Een effectieve manier om dat tegen te gaan is het zorgvuldig projecteren van daglichtopeningen, inzet van zonwering en het ruim voorzien in openingen voor natuurlijke zomernachtventilatie.

Bij het beoordelen van een Active House worden deze aspecten gewaardeerd. In de bouwregelgeving komt het echter niet aan de orde en in de energieberekeningen zie je hooguit een straftoeslag voor een fictief koelvermogen.”

Bij nieuwbouw- of renovatieconcepten die de energievraag als uitgangspunt hebben, blijft zo’n kwaliteitsaspect daarom vaak buiten beeld, verwacht Valk. “En dat geldt ook voor zaken als de geluidskwaliteit van een oud casco. Na verbetering hoor je het buitengeluid nog nauwelijks, maar de tv van de buren des te meer als daar geen aandacht voor is.”

Beschikbaarheid van grondstoffen Valk wijst direct op een tweede kwestie, die van de gebruikte materialen. “Met een 0-energie-aanpak leveren we een flinke bijdrage aan het oplossen van één van de grote milieuproblemen: het gebruik van fossiele brandstoffen. Dit juich ik zeker toe. Maar de volgende uitdaging is misschien nog wel groter: de beschikbaarheid van grondstoffen. In hoeverre dragen gebouwen en de daarin gebruikte materialen bij aan de materialenkringloop en de circulaire economie? Ook dat aspect komt bij Active House aan de orde.

Opvallend is dat Nederlandse gebouwen die volgens de Active House principes zijn gebouwd op dat gebied wat mager afsteken bij projecten elders in Europa, domweg omdat we in feite zo weinig inzicht hebben in de milieu-impact van ons materiaalgebruik. Wat dat betreft is er nog een lange weg te gaan.”

“Een energiezuinig huis is alleen duurzaam als het ook goed en verantwoord te gebruiken is”, sluit Valk zich aan bij Van de Groep.

“Active Houses leggen de basis voor een gezonder en comfortabel leven, hebben een positief effect op het omgevingsmilieu en dragen positief bij aan de energiebalans van het gebouw. Kortom: afgewogen integrale kwaliteit.”

Meer informatie: www. energiesprong.nl www.activehouse.info Foto’s: Irene Kievit

De drie kernideeën van de Stroomversnelling: • De energierekening van huurders wordt onderdeel van hun ‘woonlasten’ aan een corporatie. In ruil hiervoor krijgen huurders een hoog-niveau-renovatie naar een comfortabele woning; • corporaties benutten die (nieuwe) cashflow om een uitvraag op prestaties te doen aan de bouw; • de bouwpartijen leveren, met garanties, renovaties die leiden tot woningen met nul op de energiemeter (= woningen wekken op jaarbasis even veel of meer energie op dan de woning en bewoners samen gebruiken).

Betrokken partijen: Corporaties: Portaal, Lefier, Woonwaard, Stadlander, Tiwos en Wonen Limburg.

Bouwbedrijven: VolkerWessels, BAM, Ballast Nedam en Dura Vermeer.

Harm Valk

Jan Willem van de Groep

13

Zonwering cruciaal voor zuinige en gezonde gebouwen Energiebesparing is hot. Door klimaatverandering, oplopende stroomrekeningen en aangescherpte regelgeving staat dit onderwerp bij ieder bouwproject op de agenda. “Maar gek genoeg staat het gebruik van zonwering nog in de kinderschoenen.

En dat terwijl je hiermee niet alleen de energiehuishouding van gebouwen regelt, maar ook het comfort voor de gebruiker aanzienlijk verbetert”, aldus Martin Straver. Namens brancheorganisatie voor zonweringbedrijven Romazo vertelt hij zijn verhaal al zeven jaar lang. “Het is hoog tijd om zonwering niet meer als sluitpost te zien, maar als standaard installatie bij ieder energiezuinig gebouw.”

Straver is sinds 2007 werkzaam als branchemanager bij Romazo.

Toch verbaast het hem nog steeds hoe er in Nederland met zonwering wordt omgegaan. “In de landen om ons heen is het één van de eerste aspecten die een architect meeneemt in het ontwerp van een gebouw. In Nederland is het omgekeerde het geval. Aan zonwering wordt nog altijd nauwelijks aandacht besteed.”

Te vaak een sluitpost Volgens Straver komt dit doordat het veel te vaak een sluitpost is op de begroting. “Dat begint al in de schoolbanken. Bij de opleiding bouwkunde komt zonwering bijvoorbeeld niet of nauwelijks aan de orde. Dit laat zich later gelden. Architecten zijn te vaak niet bekend met de mogelijkheden van zonwering en besteden er daarom geen aandacht aan. Ze kijken of een gebouw mooi is of onderhoudsvrij, energiezuinigheid komt hier inmiddels bij, maar zonwering als optie om hieraan bij te dragen hebben ze simpelweg nog niet ontdekt.”

Het helpt niet dat de bouw nog altijd sterk gefocust is op de laagste prijs. Omdat zonwering ook achteraf nog aangebracht kan worden, wordt het heel vaak wegbezuinigd. “Uiteindelijk zijn de gebruikers en eigenaren het kind van de rekening. Zij moeten zonwering nu namelijk vaak aanbrengen, zonder dat hier in het ontwerp rekening mee is gehouden. Dat kost meer en levert niet het beste resultaat op. In een ideale situatie wordt zonwering vooraf al

14

DUURZAAMHEID

Martin Straver, Romazo

in het ontwerp geïntegreerd. Maar het zou al een slok op een borrel schelen als er voorzieningen getroffen worden waardoor zonwering achteraf onzichtbaar en kwalitatief goed te monitoren is.”

Problemen niet te onderschatten Volgens Straver moeten partijen het belang van goede zonwering niet onderschatten. “In kantoren zonder zonwering praat je niet alleen over oververhitting, maar bijvoorbeeld ook over hinderlijke lichtinval. Dan heb je het niet alleen over een flink gezondheidsprobleem, maar ook over financiële schade door ziekteverzuim of dalende productiviteit die kan oplopen tot wel € 45.000 per persoon. Dit geldt natuurlijk ook voor de woningbouw. Ook hier wil je hinderlijke lichtinval tegengaan en voorkomen dat woningen broeikassen worden.”

De noodzaak hiervan neemt de komende jaren bovendien toe, aldus Straver. “De overheid steunt momenteel veel isolatievormen. Daar is niets op tegen, maar als je de warmte vervolgens niet buiten houdt en voldoende ventileert, creëer je thermosflessen. Isolatie zit permanent in het gebouw, die kun je niet aan- of uitzetten. Licht en warmte kun je daarom vaak alleen nog maar via de ramen reguleren.”

Zonwering als functionele installatie Straver pleit hierbij voor een combinatie van HR-glas, zonwering en ventilatie. “Een samenspel tussen deze drie installaties is onmisbaar voor een goed binnenklimaat.” Hij noemt zonwering hierbij bewust ook een installatie. “Veel mensen denken bij zonwering nog altijd enkel aan woningdecoratie. Die definitie is echter veel te beperkt. Zonwering behelst veel meer. Je kunt er het thermisch comfort mee regelen om oververhitting te voorkomen en het visueel comfort in de zin van hinderlijke lichtinval. Maar ook akoestisch comfort speelt een rol. Je kunt er kortom geluid, licht en warmte mee regelen en daarmee voor een groot deel ook het binnenklimaat. Wij willen daarom dat er naar zonwering wordt gekeken als een functionele installatie.”

Belangrijke rol EPC De missie van Straver is dat zonwering als functionele installatie standaard een plekje krijgt in ieder plan. Om dit voor elkaar te boksen, is er de afgelopen jaren hard gewerkt. “Aan de ene kant

streven we er als organisatie naar om zonwering verankerd te krijgen in de Nederlandse wet- en regelgeving. Een opsteker op dit gebied is dat architecten sinds de aanscherping van de EPC naar 0,6 met zonwering mogen rekenen in hun maatregelenpakket. Zeker wanneer deze norm per 1 januari 2015 verder omlaag gaat naar 0,4 is dit belangrijk om te weten, want zonwering kan dan zomaar het laatste zetje geven om onder die grens te komen.”

Bewustwording vergroten Romazo ontplooit zelf ook allerhande initiatieven om zonwering te laten leven in de markt. “De architect is de eerste die we graag bewuster willen maken van het belang van zonwering. Daarom hebben we onlangs Nederlandse masterstudenten bouwkunde van de Technische Universiteit in Delft uitgedaagd om nieuwe, innovatieve zonweringsystemen te bedenken. Hier zijn maar liefst 70 ideeën uit voortgekomen. Natuurlijk zullen die lang niet allemaal haalbaar zijn, maar je zet zo wel de toekomstige generatie aan het denken.”

Uiteindelijk heeft één van de ontwerpen van studenten van de TU Delft in de competitie voor de VELUX International Design Award de tweede prijs gewonnen. Bekijk het ontwerp onder Design op pagina 30.

Straver vervolgt: “Ook hebben we onlangs een HR Zonweringlabel in het leven geroepen, in navolging van glas en cv-ketels. We hebben alle functionele vormen van zonwering in kaart gebracht en geïdentificeerd. Als ze voldoen aan bepaalde kwaliteitseisen van het SKG, krijgen ze een HR-label. Hiermee maken we de energiebesparende functie van zonwering voor iedereen inzichtelijk.”

Zonnige toekomst Het verspreiden van de boodschap gaat langzaam maar gestaag.

Straver is er dan ook van overtuigd dat zonwering uiteindelijk als functionele installatie deel zal uitmaken van ieder gebouwontwerp.

“De aandacht voor energiebesparing en het binnenklimaat neemt hand over hand toe. Als je het gemak en de mogelijkheden van zonwering ziet om hieraan tegemoet te komen, is het slechts een kwestie van tijd voordat de markt overstag gaat.”

Meer informatie: www.romazo.nl www.velux.nl/hrready 15

inspiratie Camouflagenet verbindt ministerie van Defensie

16

INSPIRATIE

Het grootschalige maar verouderde gebouwcomplex van het ministerie van Defensie in Den Haag beslaat een aantal verschillende gebouwen aan Het Plein en de Kalvermarkt. Het oudste is een Rijksmonument uit 1938, terwijl het jongste stamt uit 1980. Een onsamenhangende structuur was het gevolg. Daarom is het ministerie onlangs grondig gerenoveerd.

EĂŠn van de belangrijkste ingrepen in het kader van de nieuwe ordening is een overkapping die de vier geschakelde binnenplaatsen samenvoegt.

Het 2.000 m2 grote glazen dak is van de hand van Sander Architecten en ontworpen als een camouflagenet, een duidelijke verwijzing naar de krijgsmacht. De overkapping ligt onder de eerste verdieping, zodat de bovenste bouwlagen hun normale daglichttoetreding en natuurlijke ventilatie behouden.

Om de warmtelast onder het glas te beperken, is het glas minder doorzichtig gemaakt met een zeefdruk in een zeskantig patroon. Dit patroon is geĂŻnspireerd op de geornamenteerde gevel van het hoofdgebouw, met glas-in-loodramen tussen zeskantige gemetselde ribben.

Opvallend genoeg is voor de toevoeging niet gezocht naar de meest lichte en transparante oplossing. De krachtige vorm maakt de overkapping bijna een kunstwerk op zich die de samenhang tussen de verschillende historische gebouwen versterkt.

Meer informatie: www.sander.nl Foto’s: Rob Hoekstra 17

Stappenplan voor verduurzaming door eigenaar-bewoners Bij het verduurzamen van de bestaande bouw kan niemand om de consument heen. Als huurder of woningeigenaar bepaalt deze of en wanneer er verbouwd wordt en of dit met duurzame materialen gebeurt. Inzicht in het gedrag van woonconsumenten is daarom essentieel om de grootschalige verduurzaming van de bestaande omgeving op gang te krijgen. Maar hoe zorgen we dat eigenaar-bewoners voor energiebesparing kiezen?

Landelijke, provinciale en lokale overheden hebben scherpe doelstellingen voor energiebesparing. De bestaande woningvoorraad is hierbij belangrijk aangezien die verantwoordelijk is voor ongeveer eenderde van het totale energieverbruik. Het Rijk is er daarom veel aan gelegen de bereidheid van eigenaar-bewoners te vergroten om rekening te houden met duurzaamheid.

Bereidheid duurzaam te klussen: 6,7 Uit onderzoek van marktinformatiebureau WoonKennis blijkt dat er op dit gebied nog veel werk te verzetten is. De afgelopen drie jaar heeft namelijk slechts een kwart van de klussers in de praktijk gekozen (spontaan én na zich te hebben georiënteerd) voor duurzame bouwmaterialen. Voor de komende jaren geeft bovendien 71% van de huishoudens aan niet bereid te zijn om te investeren in energiezuinige maatregelen. Betekent dit dat duurzaamheid nog niet van de grond komt of is hier een andere verklaring voor?

Vier op de tien huishoudens die niet gaan investeren, zegt al een zeer energiezuinige woning te hebben door verschillende aanpassingen.

Onder huiseigenaren is dit zelfs iets meer dan de helft. De meeste huurders noemen als reden dat de verhuurder dit bepaalt. Eén op de tien huishoudens woont in een recent opgeleverde en daardoor al erg energiezuinige woning. Voor deze groep mensen zit het werk er als het ware al op.

Veel werk te verzetten Ondanks deze positieve constatering blijft er nog genoeg werk over. Het bedrag dat consumenten die wel bereid zijn te investeren (30%) momenteel aan energiebesparing willen besteden, is namelijk bij lange na niet genoeg om woningen veel zuiniger te maken. Dit bedrag ligt op iets meer dan € 1.000. Vooral bij oudere woningen vraagt het substantieel energiezuiniger maken van de woning een grotere investering.

Voor bedrijven die zich op de bestaande bouw richten, is het zaak om nog duidelijker te benadrukken welke winst huishoudens kunnen boeken door hun woning te verduurzamen. De bekende argumenten

hiervoor zijn dat een energiezuinigere woning haar bewoners meer wooncomfort biedt en aanzienlijk bespaart op de energierekening.

Deze stap is kansrijk. Dit blijkt wel, aangezien dit met afstand de belangrijkste redenen zijn voor consumenten om te investeren in energiebesparende maatregelen.

Vooral het besparen van geld is een belangrijke motivatie: zeven op de tien huishoudens die de komende twee jaar energiezuinige maatregelen wil nemen geeft dit aan. Besparen op de energierekening zal de komende jaren een nog belangrijker argument worden. Het energieverbruik in woningen is nu al een flinke aanslag op de portemonnee van veel bewoners. Door de stijgende energieprijzen neemt dit alleen maar toe.

Informeren en ontzorgen In de communicatie van marktpartijen zal daarnaast de nadruk moeten liggen op het inzichtelijk maken van de terugverdientijd en de aanschafkosten van energiebesparende maatregelen. Gemiddeld 13% van de consumenten die niet in energiebesparing willen investeren, vindt de terugverdientijd namelijk te lang of onduidelijk. Zowel voor kleine maatregelen zoals spaarlampen als voor (middel)grote investeringen, zoals zonwering of gebouwisolatie, moeten op het gebied van informatieverstrekking stappen worden gezet.

Dit geldt ook voor het ontzorgen van consumenten. Als een woningeigenaar zover is dat hij geld wil investeren in energiebesparende maatregelen, moet het direct duidelijk zijn waar hij kan aankloppen voor producten, advies en installatie.

Totaalconcepten kunnen de woningeigenaar ‘ontzorgen’, maar die zijn op het moment nog onvoldoende voorhanden. Door op deze problemen in te spelen en oplossingen te bieden, kunnen bedrijven de consument over de streep trekken om te investeren, met alle voordelen van dien.

Meer informatie: www.bouwkennis.nl

Speciaal voor woningcorporaties heeft VELUX Nederland afgelopen voorjaar ‘uw gratis VELUX projectmanager’ in het leven geroepen.

Deze projectmanager geeft onder meer advies over een duurzame projectaanpak, maakt bestekken op en voorziet zowel voor als na de renovatie in woninginspectie. Meer informatie: www.velux.nl/uwprojectmanager

18

TRENDS

Column Jos Lichtenberg Jos Lichtenberg is Hoogleraar Productontwikkeling aan de TU Eindhoven. Daarnaast is hij onder andere innovator bij Inno-Expert, voorzitter van Slimbouwen, bestuurslid van Active House Nederland, en publicist. Bovendien is hij en initiator en toekomstig bewoner van het House of Tomorrow Today (HoTT), een experimenteel huis dat de principes van Active House en Slimbouwen combineert.

DE ONBEGREPEN GEBRUIKER

“Niemand vraagt naar de m2 prijs van de Mona Lisa”

Een gebouw is geen kostenpost maar een investering om een kantoorproces, productieproces of woonproces te faciliteren. Toch blijken lage bouwkosten steeds weer een doel op zich. Bij investeringen staan rendement en betrouwbaarheid doorgaans voorop, maar voor bouwinitiatieven gelden andere regels. Het gaat primair om de laagste aanbieding en er wordt geen bijzondere waarde voor de gebruiker gecreëerd.

Merkwaardig, zeker als je je realiseert wat een hogere productiviteit, bijvoorbeeld door minder ziekteverzuim, een flexibel aanpasbare routing of een stimulerende werkomgeving, kan betekenen. Uit een ‘netto contante waarde’ analyse blijkt dat je om 1% meer productiviteit te bereiken bij gelijkblijvende lasten al snel enkele honderden euro’s extra per m2 vloeroppervlak mag investeren! De werknemer zou in dat geval bovendien prettiger werken. En het gebouw zou aan het eind meer waard zijn. Dit waarde-denken zou tevens zeer goed aansluiten bij duurbaarheidsambities.

De vastgoedwereld, inclusief corporaties, weten zich geen raad met zachte waarden zoals beleving, gezelligheid, knusheid, aaibaarheid, etc. Bouwkosten en m2 prijzen zijn harde meetbare grootheden en daarin is geen ruimte voor emotie. Als we het al over waarde hebben, dan is die rationeel van aard en staat die altijd in relatie tot de kostprijs.

Daarmee ontkennen we feitelijk dat het koopgedrag van consumenten juist uitzonderlijk irrationeel kan zijn. In de kunst bijvoorbeeld gaat het vrijwel uitsluitend over emotie en worden aanzienlijke bedragen betaald voor een niet functioneel ‘ding’ als een schilderij.

Niemand vraagt naar de m2 prijs van de Mona Lisa. Niemand zit er mee dat de inkoopkosten voor de heer Da Vinci (netto contant gemaakt) nog geen € 1.000 zijn geweest.

Ook bij het kopen van een woning spelen irrationele koopmotieven een zeer belangrijke rol, zij het wellicht iets minder extreem. De koopbeslissing is op zijn minst een strijd tussen rationele en emotionele argumenten. Sfeer en knusheid winnen het vaak van harde argumenten. Ook zonder sfeercoëfficiënt of knusheidfactor investeren we grootschalig in auto’s, in badkamers en in woonbeleving.

Als we ons nu eens wat meer in de gebruiker zouden verdiepen.

Jos Lichtenberg Meer informatie: www.inno-experts.nl www.slimbouwen.nl www.activehousenl.info www.actiefbouwen.eu Foto: IngredientMedia

COLUMN

19

Participatiecentrum Dynamo is al jaren gevestigd in een oud maar karakteristiek postkantoor in Amsterdam Oost. De organisatie vond het tijd om de boel eens flink aan te pakken.

Milan Bergh, oprichter van het jonge architectenbureau APTO ging deze uitdaging aan. Hij transformeerde het versleten postkantoor tot een flexibele en lichte werkruimte geschikt voor jong en oud. In het oog springt de 40 meter lange VELUX modulaire lichtstraat.

Post Oost: Oud postkantoor getransformeerd tot flexibel en licht buurthuis 20

PROJECT

21

Dynamo is een veelzijdige organisatie die diverse activiteiten en diensten verzorgt voor bewoners van Amsterdam Oost.

De organisatie stimuleert de buurt door verschillende welzijnsorganisaties onder één dak aan te bieden. Ouders van peuters en kleuters kunnen er bijvoorbeeld terecht voor kinderopvang. Ook kunnen buurtbewoners bij Dynamo aankloppen met vragen over bijvoorbeeld hun inkomen, schulden of budgettering.

Het oude postkantoor uit 1927 kon een flinke opknapbeurt gebruiken. Sinds de jaren ‘80 was er niets meer aan het gebouw veranderd. “Dynamo besloot om een ontwerpwedstrijd te organiseren”, vertelt Bergh. “Een randvoorwaarde was dat het een flexibele en interactieve ruimte moest worden, toegankelijk voor iedereen van 3 tot en met 99 jaar. Het ontwerp moest ook rolstoeltoegankelijk zijn. De organisatie heeft vier architectenbureaus gevraagd om een ontwerp in te dienen. Ons ontwerp kwam als winnaar uit de bus.”

Spookhuis “Tijdens een kijkdag zagen we dat het gebouw bijna een spookhuis was geworden”, gaat Bergh verder. “De elektriciteitsinstallatie hing los aan het plafond, er zaten gaten in de muur, het tochtte en er zat asbest in de constructie. We moesten goed door de rotzooi heenkijken om de kwaliteiten te ontdekken, maar uiteindelijk begonnen we de oude details van het postkantoor terug te

22

PROJECT

zien. De structuur werd duidelijk toen we de oorspronkelijke bouwtekeningen zagen. Vroeger bestond het casco uit drie delen: het middelste gedeelte van het pand werd gebruikt als serviceruimte, waar postbodes bijvoorbeeld hun fietsen neerzetten.

Het linker gedeelte was het postkantoor voor klanten en rechts was het postsorteercentrum.”

Oude elementen in een nieuw jasje “We hebben de oude elementen als basis voor het nieuwe ontwerp gebruikt. Dus op de plaats waar vroeger het publieke postkantoor was, zit het publieke dienstencentrum met een entree, balie en een klein koffiehoekje. De serviceruimte is omgetoverd tot een plaats waar medewerkers kunnen overleggen.

Werkplekken zijn gemaakt waar vroeger de post gesorteerd werd.

Het idee achter het ontwerp was dus om de oude elementen van het postkantoor te vertalen naar de verschillende werkzaamheden binnen de organisatie van Dynamo.”

“Dynamo is een welzijnsorganisatie dus we hadden te maken met een beperkt budget. De verbouwing is daarom kostenbewust aangepakt. Er is zo veel mogelijk van het bestaande gebouw behouden. Daarnaast is er vooral veel geschilderd om het een frisse uitstraling te geven. Ook zijn er een aantal creatieve elementen aan het ontwerp toegevoegd in de vorm van een lichtstraat en flexibele huisjes.”

40 meter lange lichtstraat “Door de diepte van het pand, zo’n 35 meter, was het een hele opgave om overal voldoende daglicht binnen te krijgen. Vooral in het midden was er een donkere zone, zonder natuurlijk licht.

Om een prettige en lichte werkomgeving te creëren, hebben we ervoor gekozen om een lichtstraat over de gehele lengte van het pand te plaatsen. Deze 40 meter lange lichtstraat verbindt de drie werkruimtes op een natuurlijke manier met elkaar. Zo valt er in iedere ruimte een zee van licht naar binnen.”

Na het bekijken van de mogelijkheden besloot Bergh om voor de VELUX modulaire lichtstraat te kiezen. “Met name de eenvoudige montage, hoge kwaliteit, energie-efficiëntie en het moderne ontwerp spraken ons enorm aan. Ook sloot dit type lichtstraat prijstechnisch aan bij wat we in gedachten hadden.” Doordat de lichtstraat bestaat uit modulaire elementen duurde de montage slechts twee dagen.

De transformatie is enorm. “Als je de ruimte binnenkomt kun je nu meteen naar buiten kijken en lijkt het bijna alsof je in de open lucht bent. De medewerkers van Dynamo houden zo contact met buiten.

Dat is belangrijk voor een goede werkomgeving.”

Flexibele huisjes Een randvoorwaarde was dat de werkruimte flexibel moest zijn.

Ook hiervoor bedacht APTO iets creatiefs. “Dynamo heeft een gevarieerde doelgroep. Deze diversiteit wilden we graag vertalen naar de beschikbare ruimte. Dit bracht ons op het idee om een aantal

verrijdbare huisjes te maken. De ruimte kan hiermee op verschillende manieren worden ingedeeld. Je kunt van de huisjes op wielen bijvoorbeeld een stadje maken. Maar je kunt er ook op projecteren voor een presentatie of workshop. Een aantal huisjes dient als blackboard, zodat je erop kunt schrijven. Zo is de opstelling flexibel, interactief en op eindeloos veel manieren te gebruiken.”

Fijne werkplek Afgelopen maart is het project afgerond en de nieuwe ruimtes zijn al volop in gebruik. “Dynamo is erg tevreden over het eindresultaat. Ze zijn blij dat we de karakteristieke eigenschappen van het pand intact hebben gelaten, maar wel in een fris jasje hebben gestoken. Hoewel de flexibele indeling zichzelf nog in de praktijk moet bewijzen, zijn de eerste reacties erg enthousiast.”

Het karakteristieke postkantoor kan in ieder geval weer een eeuw vooruit, waarin de medewerkers en buurtbewoners kunnen genieten van een lichte en gezonde werkomgeving.

Meer informatie: www.APTO.nl www.dynamo-amsterdam.nl www.modulairelichtstraten.velux.nl Bekijk de film over de renovatie van Post Oost op: www.modulairelichtstraten.velux.nl/films Foto’s: Wim Hanenberg

23

Voor het voetlicht

Een slim gebouw van Archipelontwerpers

Visualisatie van de uitstekende daglichttoetreding in een van de appartementen.

Architectenbureau Archipelontwerpers heeft voor woningbouwcorporatie Portaal een vernieuwend bouwconcept ontwikkeld. In essentie is dit een concept voor een modern, duurzaam en flexibel woningbouwproject. Voor een specifieke uitvraag voor een locatie aan het Lakenplein in Leiden is ook een naadloze aansluiting gezocht met de historische omgeving.

24

VOOR HET VOETLICHT

De oorspronkelijke bebouwing in het centrum van Leiden bestond uit smalle straatjes met een rug-aan-rugbebouwing. Hierdoor zijn er uitsluitend voorkanten in het straatbeeld. Met het concept wordt aan dit oorspronkelijke straatbeeld gerefereerd door een diep gebouw te maken met ontsluiting via een binnenstraat. Deze binnenstraat is circa 3 meter breed en heeft een dubbele hoogte.

Via een lichtstraat valt het daglicht rijkelijk naar binnen.

maakt het complex in de loop der tijd aanpasbaar aan de wensen van verschillende gebruikers. Door de onafhankelijke gelaagde aanpak kan het project per laag worden aanbesteed en uitgevoerd.

Het is in de praktijk bewezen dat deze ontkoppeling een efficiënt proces oplevert met een korte doorlooptijd en minder faalkosten.

Het concept is ontwikkeld volgens de principes van Active House.

Er is veel aandacht besteed aan een gezond binnenklimaat en comfort voor de ruime diversiteit aan bewoners. Het concept heeft een eenvoudige structuur, waardoor een grote variatie en flexibiliteit in woningtypologie realiseerbaar is. Door de diepe bebouwing en de binnenstraat is het bouwvolume compact en de verhouding tussen volume en buitenoppervlakte gunstig.

Definitief ontwerp door co-creatie Het getoonde ontwerp is slechts één van de mogelijke uitkomsten van de studie. Binnen een aantal praktische spelregels kan het definitieve ontwerp ontstaan op basis van co-creatie met bewoners en de opdrachtgever. Door de ontkoppeling in ontwerp en bouwproces kunnen op verschillende niveaus onafhankelijk van elkaar beslissingen worden genomen, zonder dat dit de samenhang verstoort. Het gezonde binnenklimaat en de uitstekende daglichttoetreding blijven zo altijd behouden.

Ontkoppeling van techniek en proces Volgens de principes van SlimBouwen is het project opgesplitst in een vijftal niveaus (casco, gevel, klimaat en installatie, inbouw en organisatie). Door deze scheiding ontstaat een flexibel geheel. Dit

Meer informatie: www.archipelontwerpers.nl www.activehousenl.info www.slimbouwen.nl

Wilt u uw daglichtproject in Highlights magazine voor het voetlicht brengen? Geef uw project dan op bij onze architecten Raymond van Hattum en Marthijn Reekers (architecten@velux.nl).

Visualiseer ook de daglichttoetreding in uw project met de VELUX Daylight Visualizer. Deze is gratis te downloaden via www.velux.nl/tools.

25

26

DREAMING

dreaming Sprookjesachtig wonen in een licht en modern leefhuis 27

Begin vorig jaar kochten Stephanie Pater en haar partner een vrijstaande jaren ’50 woning in het NoordHollandse Heiloo. Het was liefde op het eerste gezicht. Vooral het knusse groene laantje en de mooie waterpartijen rond het huis spraken het stel enorm aan. Om het huis van alle moderne gemakken te voorzien moest er nog wel een ingrijpende verbouwing aan te pas komen. Het doel? Het creëren van een lichte, comfortabele woning met behoud van de oude karakteristieken.

28

DREAMING

Licht- en zichtlijnen “We woonden in een nieuwbouwhuis in Egmond aan de Hoef, maar het kriebelde om terug te gaan naar Heiloo”, vertelt Pater.

“Eenmaal op huizenjacht merkten mijn partner en ik dat aan veel huizen wel iets mankeerde. Daarom besloten we een oud huis te kopen dat we compleet naar eigen smaak konden renoveren.”

Aan het huis van hun keuze was echter al jaren niets gedaan. Dat bracht flink wat werk met zich mee. “Er was geen dubbel glas of centrale verwarming en de tuin was een groot woekerbos. Er moest ontzettend veel gebeuren. Ik besloot om inspiratie op te doen via Pinterest en tekende een ontwerp. Iets wat ik als interieurstylist regelmatig doe voor klanten.”

Sprookjesachtige sfeer Voor Pater was het van belang om de oude karakteristieken van het huis te behouden. “Maar we wilden ook meer ruimte creëren en besloten een nieuwe aanbouw te plaatsen. Een bevriende architect heeft een technische tekening voor ons gemaakt. Daarin heeft hij het oude en nieuwe gedeelte van het huis met elkaar verbonden

Voor

Na

door een lange gang. Deze overgang geeft een speels effect. Een idee waar ik zelf nooit op zou zijn gekomen. In het ontwerp hebben we de oude vorm en kleur van het huis intact gelaten. Een bewuste keuze, omdat alle huizen in de wijk wit zijn geschilderd. Dit geeft een sprookjesachtige sfeer, zeker in combinatie met al het mooie groen. We waren hier zo van gecharmeerd dat we daar niets aan wilden veranderen.”

Na het ontwerpproces kon de grote verbouwing beginnen. “Alleen de buitenmuren zijn blijven staan. Alles is vernieuwd van het dak, isolatie, vloeren, bedrading, tot aan de kozijnen en leidingen.” Door goed doordachte licht- en zichtlijnen heeft Pater veel licht in haar nieuwe woning toegevoegd. “Ik vind het belangrijk dat er overal natuurlijk daglicht het huis binnenvalt. Dit oogt ruimtelijk en open.

Daarnaast vind ik het mooi om een vrije zichtlijn te hebben die niet geblokkeerd wordt door bijvoorbeeld een bankstel of eettafel.

Je moet in één keer naar buiten kunnen kijken. Met dit soort dingen ben ik veel bezig en ik probeer mijn klanten hierover ook te adviseren in hun interieur.”

Aanbouw (in afwerkingsfase)

De ‘oude’ woning van Pater in Egmond aan de Hoef heeft in diverse woonbladen gestaan. Als dit ook met het gerenoveerde huis gebeurt is dat meteen een mooi visitekaartje.

Pater en haar gezin zijn erg blij met het eindresultaat. “Doordat er van alle kanten daglicht in het huis binnenvalt merk je veel meer van het dagritme. Zo heb je de ene keer veel licht in de keuken en op andere momenten in de woon- of slaapkamer. We hebben een fijn en licht leefhuis voor ons gezin gecreëerd, waar we nog jarenlang plezier aan zullen beleven.”

Website van Stephanie Pater: www.lifs.nl Foto’s: Dick Holthuis

Baden onder een sterrenhemel Daglicht wordt vaak onderschat volgens Pater. “Een ruimte met voldoende daglicht doet veel voor je humeur en gevoel. Je bent meer betrokken bij de omgeving.” Om die reden besloot Pater om zes VELUX dakramen in haar nieuwe woning te plaatsen. “Er zitten dakramen in de werkkamer en op de overloop op de bovenste verdieping. De andere drie zijn op zolder. Ook hebben we drie lichtkoepels geplaatst: in de badkamer beneden, in de gang en in de keuken. De grootste koepel van 1.50 meter bij 1 meter is geplaatst in de badkamer. Persoonlijk vind ik deze de mooiste. Je baadt letterlijk in het licht. Een bijzondere bijkomstigheid is dat je vanuit het bad naar de sterren kunt kijken.”

Pater heeft hulp gehad van de specialisten van VELUX Nederland bij het kiezen van de dakramen en lichtkoepels. Dit advies was volgens Pater erg prettig. “Op aanraden van hen hebben we in de gang en de keuken twee kleine lichtkoepels geplaatst. De koepels vallen niet op, maar ze zorgen wel voor het extra daglicht dat we zo fijn vinden.

Zeker wanneer de avondzon erop schijnt geeft het een mooi gezicht.”

Een licht leef- en werkhuis Eind vorig jaar is de nieuwe woning van Pater opgeleverd. Het is omgetoverd tot een modern leefhuis. “Ik werk veel vanuit huis.

Nu kan ik mijn klanten netjes ontvangen. Daarnaast kan ik hen interieuradvies geven door mijn huis als showroom te gebruiken.”

29

design VELUX International Design Award Op de Design Academy in Eindhoven is de eerste VELUX International Design Award (VIDA) uitgereikt. Vanuit het thema ‘Innovation

by Experiments’ zet de competitie designstudenten aan tot een experimentele zoektocht naar de raamdecoratie van de toekomst.

Designstudenten uit meer dan 20 Europese landen gebruikten hun creativiteit om raamdecoratie voor dakramen te ontwikkelen die verder gaat dan de standaard. Op 22 mei zijn uit de zeven genomineerde projecten twee winnaars gekozen.

Ferro Fluid Scales De jury beloonde Hyunjeong Kim van de Berlin University of Arts in Duitsland met de hoofdprijs, een trofee en een geldprijs van € 6.000.

De inspiratie voor haar project ‘Ferro Fluid Scales’ haalde Kim uit de vloeistof ferrofluïdum. In normale staat lijkt dit op zwart water, maar tussen magnetische velden condenseert en stolt het. Ferro Fluid Scales past deze wetenschappelijke kennis toe in een origineel ontwerp, waarbij de gebruiker eenvoudig de lichtinval kan reguleren door de kracht van een elektromagneet in te stellen.

Het ondoorzichtige ferrofluïdum is samen met een heldere suspensievloeistof tussen transparante panelen geplaatst. In het sterkste magnetische veld neemt het ferrofluïdum zijn smalste vorm aan en zijn de openingen het grootst. Bij zwak magnetisme is de stof vloeibaar. Het bedekt de glazen plaat dan volledig en blokkeert al het zonlicht. Ook kan de vorm door de magnetische velden veranderd worden in verschillende patronen, zoals gestreept, gestippeld of effen. Volgens de jury is Ferro Fluid Scales een project dat een hoge mate van innovatie en visie toont. “Technisch gezien is het een zeer slimme en geavanceerde oplossing die een nieuwe manier van denken over raamdecoratie laat zien.”

30

DESIGN

The Swipe Anneloes de Koff en Iris van den Brink van de TU Delft wonnen met hun project ‘The Swipe’ de tweede prijs van de VIDA en een geldprijs van € 2.500. The Swipe is een raamdecoratieproduct dat de zon perfect weert met slechts één simpele beweging. Het voordeel van deze jaloezieën is dat naast ‘open’ of ‘dicht’ ook alle tussenliggende standen mogelijk zijn. Door deze geleidelijke overgang is de hoeveelheid direct of diffuus licht nauwkeurig te bepalen. The Swipe kan niet alleen als raamdecoratie voor dakramen maar ook als gevelelement of als scheiding in het interieur worden toegepast.

De jury vond het project een eenvoudige maar krachtige en innovatieve oplossing. “Vooral de binnen/buiten-oplossing toont op een interessante manier aan hoe het licht kan worden gemanipuleerd.” Zelf verklaren de studentes het succes van hun project als volgt: “Naast mooi en esthetisch is ons ontwerp door zijn eenvoud ook goed uitvoerbaar. Alle verschillende onderdelen van The Swipe zijn gestandaardiseerde elementen, waardoor de productiekosten laag zijn. Dat ligt in lijn met de visie van de VELUX Groep om geweldige ontwerpen voor iedereen toegankelijk te maken.”

Meer informatie: designaward.velux.com 31

VELUX Highlights magazine is een uitgave van: VELUX Nederland B.V. Bezoekadres: Molensteijn 2 | 3454 PT De Meern Postadres: Postbus 142 | 3454 ZJ De Meern Telefoon: 030 - 6 629 629 Telefax: 030 - 6 629 680 Internet: www.velux.nl E-mail: info@velux.nl Ontwerp & layout: BouwStijl Media, Rotterdam Copyright: Overname van artikelen of delen hiervan uit deze uitgave is alleen toegestaan met bronvermelding en schriftelijke toestemming van de redactie. De uitgever stelt zich niet aansprakelijk voor kleurafwijkingen en/of inhoudelijke onjuistheden die ondanks onze zorgvuldigheid toch in deze uitgave voor mochten komen.

Editie: Juni 2014 Verschijnt 3 x per jaar Oplage: 13.500 stuks 15e jaargang nummer 2 V-NL - 002 - 2014 Š2014 VELUX GROEP Redactie: BouwStijl Media, Rotterdam VELUX Nederland B.V.