Id-dinja f’ċifri
id-dinja tagħna id-dinjità tagħna il-ġejjieni tagħna
8 MINN 10
id-dinja tagħna id-dinjità tagħna il-ġejjieni tagħna
L-Ewropej jaħsbu li huwa importanti li jiġu megħjuna n-nies f’pajjiżi li qed jiżviluppaw Sors: ODI
3 BILJUNI
1990
u mitejn elf persuna kienu mqabbda malInternet sat-tmiem tal2015, li minnhom żewġ biljuni huma minn pajjiżi li qed jiżviluppaw
2015
Source: UNDP
€68 BILJUN
Il-Fertilità
Aktar minn nofs l-għajnuna għall-iżvilupp fid-dinja tiġi mill-UE u l-Istati Membri tagħha
www.worldsbestnews.org | www.ec.europa.eu/europeaid
Settembru 2016
Sors: KE
X’inhi World’s Best News?
Dejta: Il-Bank Dinji | Illustrazzjoni: Malte Kristiansen
MA NĦALLUX IL-‘BOMBA TAL-POPOLAZZJONI’ TISPLODI Il-popolazzjoni dinjija żdiedet b’mod mgħaġġel matul is-sebgħinijiet, u ħafna nies kienu inkwetati li dan il-fatt seta’ jwassal għall-ġuħ. Iżda minn dak iż-żmien ’l hawn, ir-rata ta’ tkabbir fil-popolazzjoni naqset. Fl-aqwa ta’ dan
it-tkabbir fl-1964, kull mara fid-dinja kellha medja ta’ 5.1 tfal matul ħajjitha. Illum, irrata tal-fertilità waqgħet għal 2.5 tfal għal kull mara. L-Afrika Sub-Saħarjana għadha r-reġjun fejn in-nisa jkollhom l-aktar tfal, iżda anki
hemmhekk, ir-rata tal-fertilità naqset - minn medja ta’ 6.8 għal medja ta’ 5t itfal. Il-mappa turi l-progress li sar f’kull pajjiż sa mill-1990. / tgj
Rata ta’ fertilità (tfal kull mara) Inqas minn 2 Bejn 2 u 3 Bejn 3 u 4 Bejn 4 u 5 Bejn 5 u 6 Bejn 6 u 7 Aktar minn 7
INĠIBU L-BIDLA PERMEZZ TAS-SAĦĦA TAL-GRAFIKA
Minn Hjalte Zacharewicz World’s Best News
Kif jista’ wieħed ibiddel dak li jista’ jkun l-aktar pjan komprensiv u ambizzjuż fl-istorja umana, f’xi ħaġa li n-nies madwar id-dinja attwalment jifhmuha u jkun jimpurtahom minnha? Mhijiex sfida sempliċi, meta l-għanijiet ikunu elenkati f’dokumenti ftit jew wisq kumplessi, twal u b’ħafna kliem. U minkejja dan, dan kien eżatt xi ntalab jagħmel id-disinjatur Jakob Trollbäck: li jagħmel l-Għanijiet Globali b’mod li jistgħu jifhmuhom in-nies komuni. “Id-dinja mhix se ssolvi dawn l-isfidi jekk ħadd ma
Fil-qosor u sempliċi L-ewwel pass kien li kull għan jingħata isem qasir, sempliċi u pożittiv. Pereżempju, “inħarsu u nużaw l-oċeani, l-ibħra u r-riżorsi ta’ ġo fihom għal żvilupp sostenibbli” sar Il-Ħajja Taħt l-Ilma. Imbagħad kull għan ingħata ikona, distinta, ikkulurita u mqiegħda fi grilja, fejn faċli tinqara. “Hija speċi ta’ tabella perjodika għall-bidla. Nixtieq li xi ħadd kien qed jiffilmja l-ewwel darba li wrejna l-ismijiet u l-ikoni l-ġodda lin-Nazzjonijiet Magħquda, kienet rivelazzjoni kbira,” jgħid Trollbäck.“Tant kulħadd huwa involut u maqbud
MT_160802_EYD_Newspaper_ISOnewspaper_26v4_RZ lc.indd 1-2
Id-dinja mhix ser issolvi dawn l-isfidi jekk ħadd ma jifhem dwar xiex inhuma Jakob Trollbäck ħoloq l-ikoni u l-kuluri u l-kuluri ta’ Global Goals Ritratt © Trollbäck+Company
fil-kumplessitajiet kollha ta’ din il-kwistjoni, li xi drabi tidher li hija insormontabbli, u f’daqqa waħda kien hemm dan il-mument partikolari fejn kulħadd donnu nduna: iva, nistgħu attwalment nagħmluh dan. Dik hija s-setgħa taddisinn.”
Kulħadd jista’ jgħin Jakob Trollbäck xtaq li s-17-ilgħan eżistenti jkun jista’ jirrelata magħhom kulħadd – biex jagħti lin-nies punt ta’ tluq għall-bidla globali u sens ta’ urġenza. “Id-dinja mhix se ssolvi dawn l-isfidi jekk ħadd ma jifhem dwar xiex inhuma.
Kollox jibda fl-iskola
Ritratt: CC BY-NC-ND UNICEF L-Etjopja 2014/Ose
|2
Ma nħallux il-‘bomba tal-popolazzjoni’ tisplodi | 4
Iżda biex issolvih għandek bżonn l-Għan 4: l-Edukazzjoni, u għall-Edukazzjoni għandek bżonn l-Għan 5: L-Ugwaljanza bejn is-Sessi, għalhekk kif qed taraw qed nibni l-istorja tiegħi għall-bidla, u kulħadd jista’ jagħmel dan. U kulħadd jista’ jgħin biex tinbidel id-dinja.”
|3
Kronoloġija tas-sħubijiet
Bidla totali Li nagħmlu l-ħajja aħjar għannies m’għandhiex tnessina li d-dinja naturali hija r-raġuni għaliex aħna fil-fatt ħajjin.
”
Editorjal
Aħna lkoll parti Minnha
Is-skala u l-ambizzjoni tal-Għanijiet Globali titlob għal soluzzjonijiet li huma aktar radikali minn ‘kollox bħas-soltu’
Dan id-dokument sar minn: Il-ġurnalist Hjalte Zacharewicz Il-ġurnalist Thomas Gringer Jakobsen Tqassim: Malte Kristiansen Editur Maniġerjali: Sophie Rytter Kap Editur: Thomas Ravn-Pedersen
”
jifhem dwar xiex inhuma,” jgħid Trollbäck.
Photo: CC BY-NC-ND Save the Children
Aqra aktar fuq www.worldsbestnews.dk
“Jiġifieri, kulħadd għandu għan favorit. Ħu minni, jiena jinteressawni kollha, iżda personalment l-Għan 13: L-Azzjoni Klimatika hija l-aktar importanti għalija.
Kulħadd jista’ jgħin biex tinbidel id-dinja, u t-tfassil tal-Għanijiet Globali setgħu ressquna aktar viċin biex nagħmlu dan. IKONI IKONIĊI
World’s Best News hija kampanja internazzjonali ta’ għarfien ġurnalistiku u tal-midja, imwaqqfa fid-Danimarka. Aħna nippubblikaw aħbarijiet dwar il-progress u soluzzjonijiet ta’ żvilupp f’kollaborazzjoni manNazzjonijiet Magħquda, l-UE, istituzzjonijiet governattivi, NGOs, u kumpaniji fis-settur privat.
Tifel qed itajjar tajra f’Manila, il-Filippini Ritratt: CC BY-NC-ND – Il-Bank Asjatiku għall-Iżvilupp
GĦANDNA PJAN – BIEX INSALVAW ID-DINJA Hija sfida ħafna akbar milli mmorru fuq il-qamar. In-Nazzjonijiet Magħquda wittew it-triq biex il-Pjaneta Tagħna lkoll tkun waħda sostenibbli fl-2030. L-GĦANIJIET GLOBALI Minn _ omas Gringer Jakobsen World’s Best News
Finalment ġrat lejn l-aħħar tas-sena li għaddiet. Ilpajjiżi kollha tad-dinja qablu fuq pjan kbir ħafna biex insolvu ħafna mill-agħar problemi tal-umanità. Ilpjan jissejjaħ l-‘Għanijiet Globali’: 17-il ambizzjoni għal dak li aħna l-abitanti
tad-dinja rridu niksbu qabel l-2030. L-għanijiet jinkludu t-tmiem tal-faqar u l-ġuħ, ilprovvediment ta’ edukazzjoni ta’ kwalità għal kullħadd, u ħafna aktar. Fil-qosor, sabiex ikun possibbli li kulħadd jgħix ħajja tajba issa. Wieħed millesperti dinjija dwar l-iżvilupp globali, il-fellow anzjan Homi Kharas ta’ Brookings Institution, jemmen li dawn l-Għanijiet Globali jistgħu tassew ibiddlu d-dinja:
“Issa hemm qafas komuni li jgħaqqad biċċiet differenti tal-koperazzjoni għall-iżvilupp – is-sigurtà, l-ambjent, id-drittijiet tal-bniedem, l-għajnuna umanitarja – bħalissa dawn kollha qed joperaw separatament. Permezz tal-Għanijiet Globali dawn qed jinġabru flimkien. Din tista’ verament tkun trasformattiva,” jgħid is-Sur Kharas.
Għal din ir-raġuni, ħafna mill-għanijiet huma dwar il-protezzjoni tal-ħajja fuq l-art u fl-oċeani, nagħmlu l-produzzjoni tagħna sostenibbli u nwaqqfu t-tisħin globali. Iżda hemm differenza bejn li tiftiehem fuq tali għanijiet, u li tiksibhom. “L-iskala u l-ambizzjoni talGħanijiet Globali titlob għal soluzzjonijiet li huma aktar radikali minn ‘kollox bħassoltu’,” jgħid Kharas. Il-faqar diġà tnaqqas bin-nofs Is-suċċess tal-Għanijiet tal-Iżvilupp tal-Millennju preċedenti (2000–2015) huwa r-raġuni għaliex għandna nkunu ottimisti. Il-faqar estrem diġà tnaqqas bin-nofs mill-1990, parzjalment grazzi għal dawn l-għanijiet, skont Homi Kharas. “Il-mexxejja huma aktar ambizzjużi meta jafu li ħaddieħor qed jieħu azzjoni wkoll!”
Vanni Xuereb, Kap – MEUSAC
L-2015 ma kinitx biss is-Sena Ewropea għall-Iżvilupp iżda wkoll mument fejn id-dinja kollha ngħaqdet biex iġġedded l-impenn ta’ kull pajjiż ħalli neqirdu darba għal dejjem il-faqar minn wiċċ id-dinja. L-hekk imsejħa Global Goals miftiehma bejn il-pajjiżi fi ħdan in-Nazzjonijiet Magħquda s-sena l-oħra, ifissru sforz ġdid bejn gvernijiet, organizzazzjonijiet mhux governattivi u s-settur privat ħalli flimkien naħdmu sabiex uliedna jirtu pjaneta aħjar milli hi, fejn ħadd ma jibqa’ lura. F’Malta, il-MEUSAC se jibqa’ jagħti s-sehem tiegħu biex l-isforzi tal-Unjoni Ewropea favur l-iżvilupp ikunu magħrufa aħjar.
02.08.16 15:52
AĦBARIJIET SBIEĦ FID-DINJA
AĦBARIJIET SBIEĦ FID-DINJA
GĦANIJIET GLOBALI għal żvilupp sostenibbli
Forsi tinstema’ qisa l-kanzunetta ta’ John Lennon, iżda din il-lirika għandha d-dinja kollha tkanta magħha. Kull pajjiż fid-dinja ffirma din il-viżjoni għad-dinja fl-2030.
Kollox jibda fl-iskola L-edukazzjoni se tkun muftieħ biex jintemm il-faqar fid-dinja. Minn Thomas Gringer Jakobsen World’s Best News
Is-17-il Għan Globali tant huma ambizzjużi li jista’ jidher diffiċli biex jinkisbu dawn l-għanijiet kbar, importanti, u interkonnessi. Minn fejn nibdew? Skont il-professur Jeffrey D. Sachs, espert magħruf fuq l-iżvilupp sostenibbli, hemm wieħed millgħanijiet li jista’ jkun il-muftieħ biex jiftaħ il-kumplament: “Millinvestimenti kollha meħtieġa biex jinkiseb żvilupp sostenibbli, ebda wieħed mhu aktar importanti mill-Għan 4: Edukazzjoni ta’ Kwalità,” jgħid is-Sur Sachs. “Jekk nistgħu niggarantixxu li kull tifel u tifla fid-dinja jkunu jistgħu jibdew mill-kindergarten imbagħad għall-inqas jgħaddu għal edukazzjoni sekondarja ta’ kwalità, dan ifisser suċċess għad-dinja fil-benesseri, u fil-kapaċità biex nilħqu s-16-il għan globali l-oħra kollha. Dan għandu jwassal għat-tmiem talfaqar u jagħti s-setgħa lin-nies biex ikunu b’saħħithom u jiksbu xogħol deċenti, u biex ikunu parteċipanti attivi u tajbin fiddemokrazija”. Kollox ma’ kollox, id-dinja għamlet progress kbir lejn l-edukazzjoni għal kulħadd. Illum, aktar minn disgħa minn kull għaxart itfal jattendu liskola. Billi ħafna mill-aħħar tfal li joħorġu mill-iskola jgħixu f’żoni ta’ kunflitt, ser jinħtieġu aktar sforzi biex jinħoloq il-paċi u l-istabbiltà biex jintlaħaq l-għan li jiġu edukati t-tfal kollha qabel l-2030.
Immaġinaw dinja fejn M’HEMMX FAQAR u ĠUĦ XEJN Fejn għandna S-SAĦĦA U L-BENESSERI,
EDUKAZZJONI TA’ KWALITÀ, u UGWALJANZA sħiħa BEJN IS-SESSI kullimkien Fejn hemm ILMA NADIF U SANITÀ għal kulħadd. L-ENERĠIJA BI PREZZ RAĠONEVOLI għenet fil-ħolqien ta’ XOGĦOL DEĊENTI U TKABBIR EKONOMIKU. Il-prosperità tagħna hija xprunata minn investimenti fl - INDUSTRIJA, L-INNOVAZZJONI U L-INFRASTRUTTURA u dan għenna NNAQQSU L-INUGWALJANZI.
Subien żgħar qed jilagħbu l-ballun fl-Etjopja Ritratt: CC BY-NC-ND UNICEF Etjopja 2014 / Ose
STORJA TWILA QASIRA TA’ ĦBIBERIJA U TAMA
Aħna ngħixu fi BLIET U KOMUNITAJIET SOSTENIBBLI u L-KONSUM U
L-Għanijiet Globali waslu. Għandhom vjaġġ twil quddiemhom, iżda mhumiex waħedhom; qed jistrieħu fuq spallejn għexieren ta’ snin ta’ sħubijiet internazzjonali għall-bidla.
L-PRODUZZJONI RESPONSABBLI qed ifejqu l-pjaneta tagħna L-AZZJONI KLIMATIKA qiegħdet limitu fuq it-tisħin talpjaneta u għandna ĦAJJA TAĦT L-ILMA li qed tiffjorixxi, u ĦAJJA FUQ L-ART abbundanti u diversa.
SĦUBIJIET GĦALL-AZZJONI Minn Hjalte Zacharewicz World’s Best News
Id-dinja għandha pjan kbir ħafna. Tant huwa kbir li nagħdruk jekk tiddubita jekk għandniex ċans li jirnexxilna. Iżda jekk inħarsu lejn l-istorja
Qed ingawdu l- PAĊI U L-ĠUSTIZZJA permezz ta’ ISTITUZZJONIJIET B’SAĦĦITHOM
riċenti, verament għandna għaliex inkunu ottimisti. Riżultati impressjonanti Il-predeċessur tal-Għanijiet Globali – l-hekk imsejħa l-Għanijiet ta’ Żvilupp talMillennju (MDGs) – kienu sett ta’ għanijiet li ġew maqbula mill-kapijiet tal-istati fis-sena
u bnejn SĦUBIJIET fuq terminu twil GĦALL-GĦANIJIET. NO POVERTY
AFFORDABLE AND CLEAN ENERGY
CLIMATE ACTION
ZERO HUNGER
DECENT WORK AND ECONOMIC GROWTH
LIFE BELOW WATER
GOOD HEALTH AND WELL-BEING
INDUSTRY, INNOVATION AND INFRASTRUCTURE
LIFE ON LAND
QUALITY EDUCATION
REDUCED INEQUALITIES
PEACE, JUSTICE AND STRONG INSTITUTIONS
GENDER EQUALITY
SUSTAINABLE CITIES AND COMMUNITIES
CLEAN WATER AND SANITATION
RESPONSIBLE CONSUMPTION AND PRODUCTION
PARTNERSHIPS FOR THE GOALS
THE GLOBAL GOALS For Sustainable Development
MT_160802_EYD_Newspaper_ISOnewspaper_26v4_RZ lc.indd 3-4
Text and icons by TROLLBÄCK+COMPANY
Tifel qed jaqra fil-Vietnam. RITRATT: CC BY-NC-ND IlBank Asjatiku għall-Iżvilupp
Il-Ħajt il-Kbir Aħdar huwa proġett pan-Afrikan li jinvolvi aktar minn 20 pajjiż Ritratt: © FAO/Giulio Napolitano
L-Afrika qed tibni Ħajt Kbir Aħdar L-Inizjattiva tal-Ħajt il-Kbir Aħdar għas-Saħara u s-Saħel huwa proġett immexxi mill-Afrika b’ambizzjoni kuraġġuża: biex ikabbru linja ta’ 8,000 km ta’ pjanti u siġar matul il-kontinent Afrikan kollu. L-għan tiegħu huwa li jipprovdi ikel, impjiegi
u futur għall-miljunita’ nies li jgħixu f’reġjun li hu fuq quddiem tal-bidla filklima. Id-deżertifikazzjoni u d-degradazzjoni tal-art thedded is-sigurtà alimentari u l-għajxien ta’ miljuni ta’ nies madwar l-art niexfa tal-Afrika. “Fid-dawl ta’ dawn
2000. Sal-2015 irnexxielhom jgħaqqdu, jixprunaw, u jespandu l-isforzi biex jilħqu xi wħud mill-akbar sfidi dinjija. Għalkemm xi wħud mill-MDGs ma ntlaħqux kompletament, wasslu għal riżultati impressjonanti. Ir-rata globali ta’ mortalità tat-tfal naqset b’aktar min-nofs sa mill-1990. Hija
l-isfidi urġenti, il-Ħajt il-Kbir Aħdar iwiegħed li jkun parti konvinċenti mis-soluzzjoni billi jagħti lin-nies prospetti ekonomiċi mtejba, protezzjoni kontra l-bidla fil-klima, raġuni biex iż-żgħażagħ bla xogħol li jridu jemigraw mir-reġjun ma jitilqux, filwaqt li jgħinu firrestawr tal-istabbiltà politika,” jgħid Alexander Asen, Uffiċjal tal-Komunikazzjoni fil-Mekkaniżmu Globali talKonvenzjoni tan-Nazzjonijiet Magħquda Kontra l-Ġlieda tad-Deżertifikazzjoni – wieħed mill-imsieħba ewlenin fl-inizjattiva, flimkien mal-UE u l-Unjoni Afrikana. L-Unjoni Afrikana tistma li bejn 10 u 15 % tal-ħajt huwa diġà lest. Ladarba jitlesta jista’ jkun l-akbar struttura mibnija millbniedem fid-Dinja. / hz
kważi l-istess ħaġa għall-imwiet tal-ommijiet. Globalment l-għadd ta’ tfal li mhumiex l-iskola kważi niżel bin-nofs mill2000 – biex insemmu biss ftit eżempji tal-progress li sar. Sforz konġunt Ħafna jaħsbu li l-MDGs huma l-għanijiet tan-Nazzjonijiet
Magħquda, iżda r-realtà hija li ebda individwu jew organizzazzjoni waħedha mhuma responsabbli biex jiksbu l-MDGs. Minflok, għadd kbir ta’ atturi pubbliċi, privati, u mhux għall-qligħ li jaħdmu flimkien u b’mod indipendenti, f’pajjiżi żviluppati u li qed jiżviluppaw madwar id-dinja kollha, komplew javvanzawhom. “Id-dinja miexja lejn sforz usa’ u aktar kollettiv li jirrifletti xewqa ta’ koperazzjoni, qsim ta’ responsabbiltajiet u li jiġu indirizzati l-problemi tad-dinja – u s-soluzzjonijiet tagħhom – b’mod aktar komprensiv, fejn il-kwistjonijiet kollha huma marbuta u fejn is-soċjetà kollha għandha tkun involuta,” jgħid Erik Lundsgaarde, Riċerkatur Anzjan flIstitut Daniż għall-Istudji Internazzjonali. Il-vjaġġ il-ġdid L-MDGs ġabu sforz komprensiv biex jintlaħqu l-isfidi globali billi għaqqdu flimkien il-ħidma għall-iżvilupp u l-ambjent. Huma għamlu progress kbir fit-tmexxija ’l quddiem tad-dinja, f’perjodu ta’ ħmistax-il sena – u ressqu l-komunità internazzjonali u s-soċjetajiet aktar viċin ta’ xulxin fil- proċess. Dawn għandhom ikunu prospetti tajbin għall-Għanijiet Globali l-ġodda u l-vjaġġ tagħhom lejn l-2030.
L-osservaturi Ildiko Kosztolni u Juan Ribó Chalmeta dwar Missjoni tal-UE ta’ Osservazzjoni tal-Elezzjoni fit-Tuneżija. Ritratt: Ezequiel Scagnetti © Unjoni Ewropea
Insaħħu l-kaxxa tal-voti Sa mill-2000, l-UE bagħtet aktar minn 120 missjoni ta’ osservazzjoni tal-elezzjonijiet. L-għajnuna elettorali u missjonijiet ta’ osservazzjoni huma importanti biex tissaħħaħ id-demokrazija. “Dawn saru aċċettati ħafna bħala strument biex jibnu l-kunfidenza pubblika u jżidu l-integrità tal-proċessi
elettorali,” tgħid Dr Annette Fath-Lihic, Maniġer Għoli tal-Programm fl-Istitut Internazzjonali għall-Assistenza Demokratika u Elettorali. Aktar reċentement l-UE bagħtet missjonijiet ta’ osservazzjoni filMyanmar, il-Ħaiti, it-Tanzanija, il-Burkina Faso, l-Uganda, u l-Perù. / hz
02.08.16 15:53