Markant editie 4 mei 2013

Netwerk vergroten door koken in buurthuis

Luc Kenter Grote mond klein hartje

Inclusie

lukt het wel of niet?

maandblad voor de gehandicaptensector • jaargang 18 • nummer 4 • mei 2013 • www.tijdschriftmarkant.nl

Nieuw s

tijdsch op markan rift t.nl

Kennis & Onderzoek

Kom in beweging!

STUDIEDAG

Leer SUCCESVOL werken met ervaringsdeskundigen binnen uw organisatie!

De ervaringsdeskundige als professional

Inzetten, samenwer ken en knelpunten aanpakken

Hoe en waar binnen uw organisatie kunt u ervaringsdeskundigen inzetten? Hoe krijgt de ervaringsdeskundige een geaccepteerde plaats binnen de organisatie en welke taken en verantwoordelijkheden kunt u aan hen overlaten?

Wanneer: woensdag 29 mei 2013

Waar:

ehoek, Congrescentrum In de Dri Utrecht

Met verdiepingssessie: ‘Een verstandelijke beperking èn ervaringsdeskundige – hoe werkt dat?’

Inschrijven: Via onze website eskundigen www.medilex.nl/ervaringsd

n Wilt u ervaringsdeskundige binnen inzetten als professional nuw organisatie of de same werking verbeteren?

U krijgt antwoord op de volgende vragen: · Hoe benut u ervaringskennis om zorg te verbeteren? · Hoe kunt u ervaringsdeskundigheid organisatiebreed implementeren? · Hoe wordt de inzet van ervaringsdeskundigen ervaren door cliënt en collega? · Wat valt er te verbeteren voor organisaties die al werken met ervaringsdeskundigen?

Schrijf dan nu in!

Postbus 289 | 3700 AG Zeist | T (030) 69 33 887 info@medilex.nl | www.medilex.nl

8

INTERVIEW LUC KENTER

12

20 16

22

SOCIALE NETWERKEN HOE ONDERSTEUN JE DIE?

MEE-ETEN JORDA’S LEPEL

VISIE KWALITEITSKADER METEN EN VERBETEREN

INCLUSIE FEITEN, MENINGEN, ERVARINGSVERHALEN

34

KENNIS& ONDERZOEK BEWEGEN STIMULEREN

en verder in dit nummer REDACTIONEEL ���������������������������������������������������������� 5 OVER DE COVER �������������������������������������������������������� 5 M ������������������������������������������������������������������������������ 6 COLUMN MARJA MORSKIEFT ������������������������������������ 18 RECENSIE ���������������������������������������������������������������� 19 OPINIE SANNE VAN DER HAGEN �������������������������������� 28 WIE, WAT, WAAR ������������������������������������������������������ 28 OP DE MARKT ���������������������������������������������������������� 29

GEDICHT ����������������������������������������������������������������� 30 MEDIA ��������������������������������������������������������������������� 31 AGENDA ������������������������������������������������������������������ 33 UITGELICHT ������������������������������������������������������������� 38 IN DE VOLGENDE MARKANT ������������������������������������� 38 COLOFON ���������������������������������������������������������������� 38 SPIEGELBEELD �������������������������������������������������������� 39

Platform EMG

Eigen invloed: ook voor personen met EMB Dit jaarthema is op 21 maart met het EMB-congres 2013 van start gegaan. Informatie, praktijkvoorbeelden en initiatieven willen we graag vermelden in onze maandelijkse digitale nieuwsbrieven. We denken graag met u mee in de mogelijkheden voor deze doelgroep.

Informatie

Gerda Schregardus, Coördinator Platform EMG Tel. 030 273 9724 of 06 42074370 op dinsdag, woensdag en donderdag van 10.00-17.00 uur Bezoekadres: Oudlaan 4| 3515 GA Utrecht | Kamer 1.72 Postbus 413 | 3500 AK Utrecht E: info@emgplatform.nl

Het Platform EMG is een landelijk kennisnetwerk voor ouders en professionals die betrokken zijn bij personen met een ernstige meervoudige beperking (EMB).

Het Platform EMG: verzamelt en verspreidt kennis, informatie en ervaringen (digitale kennisbank) organiseert bijeenkomsten voor ouders en professionals (netwerken, kenniskringen) bevordert kennisontwikkeling (projecten,onderzoek)

www.emgplatform.nl

Kennis halen en brengen Het Kennisplein Gehandicaptensector is dé plek om elkaar te ontmoeten en kennis en ervaring uit te wisselen. Fysiek (tijdens bijeenkomsten of op de jaarlijkse Kennismarkt), maar ook virtueel op de website.

Voor iedereen die zich bezighoudt met de zorg voor en ondersteuning van mensen met een beperking.

Het Kennisplein is een initiatief van MEE Nederland, VGN en Vilans.

Op de website van het Kennisplein vindt u: - bijeenkomsten - kenniswerkplaatsen - netwerken - community’s - kennisdossiers - dagelijks nieuws uit de media - handige overzichten (bijvoorbeeld van richtlijnen en protocollen) - ruimte voor nieuwe ideeën

Kijk eens op onze website!

Vindplaats, broedplaats, inspiratie

redactioneel

over de cover FOTO PATRICK BECKERS

foto STIJN RADEMAKER

Netwerken

Koken

Wie kan er zonder sociale contacten? Ik niet en u ook

Albert ter Haar werkt vijf dagen per week in de

niet. Sociale netwerken zijn namelijk belangrijk voor

groenvoorziening, waar hij onkruid schoffelt en gras

ons welbevinden. Ze hebben invloed op ons zelfver-

maait. Soms helpt hij samen met zijn zus Ria bij

trouwen, op structuur in ons leven, op het gevoel

het koken van maaltijden voor buurtgenoten. Om

ergens bij te horen. Dat geldt natuurlijk ook voor men-

de week wordt er gekookt in de Keuken van Zuid in

sen met een beperking. Daarom is het belangrijk dat

wijkcentrum De Pol in Zwolle.

professionals de cliënt ondersteunen bij het verster-

Tijdens de maaltijden zit iedereen met elkaar aan

ken van diens persoonlijke netwerk.

tafel, mensen met psychiatrische of psychosociale

Bij wijkcentrum De Pol in Zwolle wordt dat in praktijk

problemen, ouderen, mensen met een verstandelijke

gebracht. Hier worden ontmoetingsmogelijkheden

beperking en andere buurtbewoners. Onderscheid

gecreëerd voor mensen met en zonder beperking in de

wordt er niet gemaakt. Je komt als vrijwilliger en

hoop dat mensen die meer contact met elkaar krijgen,

helpt met het bereiden van de maaltijd of je komt

minder afhankelijk worden van professionele hulp.

als klant en eet mee voor een paar euro. Albert vindt

Lectoren Lineke Verkooijen en Jan Hoogland doen

het hier leuk, want de mensen zijn collegiaal. Was de

onderzoek naar de ondersteuning van sociale

keuken maar vaker open, zeggen de deelnemers.

netwerken in langdurige zorg en welzijn. Volgens

Markant was aanwezig tijdens het koken en het

Verkooijen draagt netwerkondersteuning ook bij aan

nuttigen van de maaltijd. Albert maakte bereidwillig

een inclusieve samenleving. ‘Als je alles overlaat aan

een praatje met de journalist en reageerde ook

hulpverlening, is de samenleving minder genoodzaakt

vriendelijk op de fotograaf. Die vond zijn starende

om iedereen toe te laten.’

blik intrigerend en schoot daarmee de coverfoto voor

Eén voorwaarde is daarbij cruciaal, zo blijkt uit het

dit nummer.

artikel over de stand van zaken van inclusie in Nederland. Want zelfs als fysieke en functionele integratie zijn geregeld, is sociale integratie nog niet vanzelfsprekend. Dat lukt pas als er sprake is van wederkerigheid in de sociale contacten. Gelukkig zijn daar ook voorbeelden van. Kijk maar naar het filmpje over Ben Glasius via de QR-code op pagina 27.

Lia Bruin, eindredacteur liabruin@tijdschriftmarkant.nl tweet @tdschrftMarkant LinkedIn Group tijdschrift Markant

MEI 2013 Markant

5

achter het nieuws

‘Detachering vraagt om duidelijkheid’

T

erwijl het onduidelijk is of de Participatiewet

‘Dat laatste geeft me wel een raar gevoel’, zegt Mireille de Beer

standhoudt in de onderhandelingen over een so-

van de landelijke vereniging voor belangenbehartiging voor en

ciaal akkoord, werpt die wet in de media zijn licht

door mensen met een verstandelijke beperking LFB. Zelf was

– of schaduw – vooruit. En dan vooral de quotum-

ze in het verleden ook gedetacheerd vanuit de Wsw. ‘De sociale

regeling. Als de wet inderdaad per 1 januari 2014

werkvoorziening kreeg geld om mijn ontwikkeling te begelei-

ingaat moeten bedrijven in 2021 minimaal vijf procent arbeids-

den’, zegt ze, ‘maar deed daar in feite niets aan, want je ontwik-

gehandicapten in dienst hebben. Anders betalen ze jaarlijks vijf-

kelen doe je op je werk. Wat zou mooier zijn dan dat PostNL die

duizend euro boete voor iedere werknemer die ze tekort komen.

mensen gewoon in dienst nam?’

Uit een onderzoek van dagblad Trouw blijkt dat veel bedrijven

Haar collega Ellis Jongerius ziet echter ook voordelen aan deta-

vooral de schaduwzijde zien: zij zouden er financieel door in

chering. ‘Als een bedrijf je in dienst neemt en failliet gaat, dan

de problemen komen. Toch zijn er ook bedrijven die op zoek

is het lastig om aan ander werk te komen’, zegt ze. ‘Dan moet

gaan naar de zonnige kant. De directeur van Microsoft Neder-

er een vangnet zijn. Zelf ben ik bij de LFB gedetacheerd. Mocht

land vertelde in EenVandaag dat hij een Raad van Anders heeft

mijn baan hier ophouden, dan zorgt de sociale werkvoorziening

geïnstalleerd die onderzoekt hoe mensen met een beperking

voor ander werk.’

binnen het bedrijf kunnen worden ingezet. En PostNL blijkt al te

De Beer en Jongerius pleiten ervoor dat er bij constructies zoals

experimenteren met postbezorgers met een fysieke of verstan-

PostNL nu toepast contracten worden afgesloten tussen het be-

delijke beperking. Op 27 maart berichtte de Volkskrant als eerste

drijf, de sociale werkvoorziening en de werknemer. De contrac-

dat deze werkgever in totaal vijfhonderd arbeidsgehandicapten

ten moeten in twee opzichten duidelijk zijn: de taal is begrijpe-

en twaalfhonderd mensen met een bijstandsuitkering wil inzet-

lijk en het is duidelijk welk geld waar terecht komt. Jongerius:

ten. PostNL wil ze echter niet zelf in dienst nemen, maar laten

‘Het is best redelijk dat een sociale werkvoorziening wat geld

werken met behoud van uitkering, of gedetacheerd vanuit de

krijgt om begeleid werken mogelijk te maken, maar het moet wel

sociale werkvoorziening of Wsw.

duidelijk zijn hoeveel dat is en waarvoor het wordt gebruikt.’

Deze maand op tijdschriftmarkant.nl: 6

Markant MEI 2013

Zwolle en Wierden ratificeren VN-verdrag • ‘Gevolgen armoede onder

30% van de mensen met een verstandelijke beperking ontmoet regelmatig vrienden. In de algemene bevolking is dat

90%

@tdschrftMarkant @tdschrftMarkant @StPerspectief denk dat er steeds meer armoede gaat komen dat is nu al @MireilledeBeer Regelarme zorg, oplossingsgericht werken en aandacht voor kwaliteit! @tdschrftmarkant biedt inspiratie! @Inge_kroes Bij herlezing vind ik het opnieuw een mooi essay: “mensen van waarde” www.tijdschriftmarkant. nl/archief/artikel/520/mensenvan-waarde door M. Schuurman

@tdschrftMarkant @SannevdHagen www.tijdschriftmarkant.nl Herman Pleij: zorgsector moet gebruik maken van ervaringsdeskundigheid #PaulCremerslezing @tdschrftMarkant @tdschrftMarkant Eens, maar ‘zorgsector’ is een veelkoppig monster en moet dan ook wel open staan voor leren van elkaars best practices. @DitIsCarity

‘De loyaliteit van de werknemers van de sociale werkvoorziening is fantastisch’

‘Die anderen zijn er de afgelopen decennia op vrijwillige basis niet in geslaagd om de arbeidsgehandicapten voldoende mee te laten doen.’

‘Heb het niet over cliënten maar over burgers.’

directeur inkoop Laurens Tuinhout van PostNL in de Volkskrant

Bas van den Dungen in zijn blog op www.zorgvisie.nl over het quotum arbeidshandicap.

Hans Schirmbeck in het maartnummer van Ons Tweede Thuis magazine

mensen met een beperking onderschat’ • Veel psychische problemen bij dove jongeren • LVB-jongeren zijn behulpzaam

MEI 2013 Markant

7

DOOR JOHAN DE KONING | JOHANDEKONING@TIJDSCHRIFTMARKANT.NL | FOTO’S ALEID DENIER VAN DER GON

‘Meneer Kenter, doet u mee?’

In plaats van zich te laten leiden door de overheid, maakt hij liever zijn eigen keuzes.

Dus biedt Luc Kenter de producten van Zuidwester niet alleen aan bij verzekeraars en gemeenten. ‘Serieus, ik zit binnenkort met een supermarkt aan tafel.’

‘E

igenlijk waren we dik failliet’, zegt Luc

er wordt niets meer in vastgoed gedaan waar ik persoonlijk

Kenter. Hij kwam uit de ziekenhuiswereld

geen handtekening onder heb gezet. Heel simpel. Maar ik had

en werd in 2007 als bedrijfskundig ingeni-

nog nooit zo’n zwaar veranderingsproces geleid.’

eur aangetrokken om orde op zaken te stellen bij Zuidwester, een organisatie met

En daarna?

twaalf honderd cliënten in Zuidwest-Nederland. ‘Het eerste

‘Na een jaar werd me gevraagd of ik de kar wat langer wilde

jaar hebben we alleen overleefd doordat zorgcoöperatie De

trekken. Aan het eind van het tweede jaar kon ik een belang-

Open Ankh bereid was om liquide middelen beschikbaar te

rijke functie in het buitenland krijgen. Dat dwong me om na

stellen. We hadden een negatief resultaat van veertien mil-

te denken. Dit is een sector die me raakt. Het gaat om mensen

joen euro op een budget van 58 miljoen. Nou, dat houdt geen

die net als jij en ik deel uitmaken van de Nederlandse samen-

bedrijf lang vol! In een jaar hebben we het structurele tekort

leving en die je een stukje op hun weg door het leven mag be-

terug gebracht van zeven naar twee miljoen. Daarmee kwam

geleiden. Voor sommigen betekent het dat ze het liefst op dit

het negatief vermogen op zestien miljoen. Toen hebben we

terrein in Middelharnis blijven wonen, maar een ander, John

een operatie opgezet waarbij we steun kregen van de verze-

de Poorter bijvoorbeeld, heeft de opleiding tot ervaringsdes-

keraar, het ministerie en de NZa. Dat was in dezelfde periode

kundige gedaan bij Fontys en is nu bij ons kwaliteitsauditor.

als waarin Thuiszorg Amsterdam failliet ging.’

Met je collega’s help je mensen die beweging te maken. Dat is wat mij boeit.’

Hoe pakte u het aan?

8

‘In het begin was ik ingenieur. Ik maakte de analyse, zocht de

Mensen helpen hun mogelijkheden te ontdekken?

oplossing en kreeg de mensen mee. Wat ik zei had iedereen

‘En ze waar te maken. Ik begon als ingenieur en werd be-

eigenlijk allang door, maar iemand moest het zeggen. Qua

stuurder. Ik wist dat ik goed was in bedrijfsvoering, maar

cultuur en mentaliteit liep het hier alle kanten uit, behalve

vroeg me af: is dat het nou? Ik wilde ook een rol spelen in de

de goede. Afspraken werden niet nagekomen, er werd gedaan

inhoud. Met Thomas Hof huis, een adviseur die veel in de

alsof overal geld voor was. Er heerste angst, grote bekken

gezondheidzorg werkt, heb ik een aantal urenlange wande-

kregen hun zin. Er werden huizen gebouwd waarvan mede-

lingen gemaakt om te onderzoeken of dat iets is wat ik alleen

werkers en cliëntvertegenwoordigers zeiden: dat kan niet van

maar wil, of iets wat ik echt ben. Die inhoud moet bij je horen,

dat geld. Dat kan nooit! Ik ben met iedereen gaan praten en

anders wordt het toneelspel. Ik hoorde van mensen dat ze

heb gezegd: laten we ons aan de gouden regels houden. Doen

steeds meer zagen dat het echt is. Ik wilde volop inzetten op

wat je zegt dat je doet. Geef niet meer geld uit dan je kunt. En

inhoud.’

Markant MEI 2013

interview LUC KENTER

MEI 2013 Markant

9

Hoe kwam u daar tijdens die wandelingen achter?

‘Dat vind ik een moeilijke vraag. Daarmee pel je de schillen van de ui af, dan kom je bij jezelf. Thomas vroeg: is dat echt zo?

Soms hoor ik het, soms hoor ik het niet. En toen zei hij: je gaat bij je medewerkers op het kistje staan om het programma Zuidwester Bruist te introduceren. De enige die dat kan ben jij! Als jij er niet in gelooft, gelooft de rest er ook niet in. Hij was daar heel vervelend in, maar ik dacht: ja dit is wat me boeit. Het is heel leuk om bezig te zijn met de bedrijfsvoering en innovatie, maar uiteindelijk raakt dat niet de kern. Dat is die medemens, daar gaat het over. Die wil ik ondersteunen, samen met mijn collega’s. Als ik dat niet had ervaren, was ik weer terug gegaan naar de ziekenhuiswereld.’

Vanwaar die nadruk op collega’s en cliënten?

‘Waardering van anderen is belangrijk voor me, ik ben geen einzelgänger. Maar ik wil wel de aanvoerder van het team zijn en daar persoonlijk risico bij lopen. Als je een grote mond hebt, moet je het ook waarmaken. Soms is het politiek verstandig iets niet te zeggen, maar zo ben ik niet gebouwd, dat is niet wie ik ben. Achter die grote mond zit een heel klein hartje.’

En dat hartje had u nodig voor Zuidwester Bruist?

‘Ja en die grote mond ook. Ik zag hier een organisatie die altijd heel goed voor cliënten heeft gezorgd, maar op een manier die niet de toekomst heeft, echt niet. Al geloof ik ook niet dat iedereen altijd in de samenleving zou moeten wonen. Toen ik hier net zat, wilden ze van dit terrein via een soort hagelslagmethode een woonwijk van Middelharnis maken. Omgekeerde integratie,

LUC KENTER

in volle omvang, inclusief mensen met zware gedragsstoor-

Geboren op 13 september 1952 in Amsterdam

nissen, die je buiten de deur moet begeleiden. Of mensen op driewielers die zonder er erg in te hebben iemand omver rijden.

1975 – 1982 bedrijfskunde aan de Technische Universiteit

Toen dacht ik: we zijn in de zorg lekker bezig met een soort richtingenstrijd. Je moet gewoon eerlijk zijn naar elkaar: er is een heel scala van woonvormen. Van mensen die echt zelfstandig

Eindhoven 1982 – 2003 verschillende positie bij nationale en internationale organisaties

kunnen wonen, met een paar uurtjes begeleiding, kleinschalig geclusterd, tot mensen die je in een besloten omgeving heel

2003 – 2005 lid raad van bestuur Máxima Medisch Centrum

prettig kunt laten wonen, zoals ze zelf ook willen.’

2005 – 2007 lid raad van bestuur VieCuri Medisch Centrum voor Noord-Limburg

Zuidwester Bruist gaat over eigen regie en empowerment. Wat bedoelen jullie daarmee?

‘Dat mensen weten wat ze willen en waar hun kracht zit. Ook bij mensen met ernstige en meervoudige beperkingen kun je luis-

2007 – heden voorzitter raad van bestuur Zuidwester Nevenfuncties

teren naar wat ze zelf willen. Onze cliënten kunnen zelf bepalen waarvan ze gelukkig worden. Als iemand wil leren fietsen en we weten dat het niet realistisch is, waarom zou hij dat dan toch niet mogen? Moeten wij dat nou gaan bepalen?’

Wat zegt u als u op dat kistje gaat staan?

En waar heeft u dat gedaan?

‘Op al onze locaties. Ik bedank iedereen voor wat er de afgelopen jaren is gedaan. Daarna vraag ik of ze weten wat er gebeurt

10

Markant MEI 2013

2006 – 2013 penningsmeester hoofdbestuur Koninklijk Instituut van Ingenieurs KIVI NIRIA 2009 - heden bestuurslid van SOFT Tulip 2013 - heden voorzitter raad van toezicht zorgorganisatie voor revalidatiegeneeskunde Revant

in de wereld om ons heen. Ik laat een filmpje zien waarin wordt

Dat is bedrijfsmatig denken. Afspraak is afspraak. Zo werken

uitgelegd dat we met het jaarbudget van het hele basisonderwijs

wij, want wij zijn uit ellende geboren.

maar twee maanden zorg kunnen betalen. Een JSF kost maar

We hebben een heel schema gemaakt van alle projecten die deel

een ochtendje zorg, dat gaat nergens over. Daarmee laat je zien

uitmaken van Zuidwester Bruist. Toen we het zagen, zeiden we

over wat voor verhoudingen je het hebt. En dat dat niet door

tegen elkaar: dat is niet leuk, laten we het anders doen. We zet-

kan gaan. We staan op een breukvlak in de geschiedenis van de

ten een er een clubje naast, waartegen we zeggen: jullie zijn het

gezondheidszorg. Dan kun je je laten leiden door de overheid, of

gekke clubje. Jullie mogen de meest rare dingen verzinnen. Nu

je kunt met de beschikbare middelen je eigen keuzes maken.

gaan we bijvoorbeeld foto’s maken van bekende Nederlanders met een cliënt en die zetten we achterop stadbussen. Met de tekst: “Wordt u ook vrijwilliger? Ik ben het al”. En dat kost ons

‘Kunnen onze producten en diensten ook bij jullie in het schap?’

niets.

Serieus, ik ben echt van plan om binnenkort met de directie van een supermarktconcern aan tafel te gaan zitten. En dan vraag ik: wat gaan jullie voor ons betekenen? Wij hebben producten en diensten, denk maar aan psychomotorische training, kunnen we die ook bij jullie in het schap leggen?’

Dat ligt toch niet in de supermarkt?

‘Waarom niet?’

Dat zit niet in een blik.

‘En als het een dvd’tje is? Waarmee mensen leren omgaan met Zuidwester levert zorg aan mensen met een beperking, dat is

hun gedrag en hun emoties? Denk out of the box. Wij zijn een on-

onze kerntaak. We zijn daar zo goed in dat we tegen gemeenten

derdeel van de normale maatschappij. Incontinentiemateriaal

gaan zeggen dat we onze behandelmethodieken ook beschik-

wordt beschouwd als iets medisch en is daarom duur. Zelf heb

baar kunnen stellen voor andere doelgroepen, zoals verpleging

ik twee kinderen in de luiers geholpen en er uit. Die kocht ik ge-

en verzorging, of ggz. Als daar vraag naar is. We doen dat graag

woon bij de drogist. Dat was ook incontinentiemateriaal, alleen

met anderen samen, maar niet tegen tarieven die niet kunnen.

wat kleiner. Waarom moet het via zo’n ingewikkeld circuit gaan?

In ons organisatieschema – we hebben het nog niet helemaal

Kan het niet gewoon via de maatschappij? Dan is het vast ook

waargemaakt – hebben we de cliënt in het midden gezet. Daar

goedkoper. En waarom is het voor de klant gratis? We zeggen

omheen tekenen we de persoonlijk begeleiders en de vrijwil-

nu tegen ouders: “U heeft drie kinderen. Een ervan wordt door

ligers en mantelzorgers. Het ondersteuningsplan wordt niet

ons ondersteund in zijn ontwikkeling en woont ook bij ons. Voor

geschreven door een leidinggevende, maar door de begeleider.

die twee andere kinderen betaalt u alles, voor het derde kind

Die mag het ook tekenen namens de organisatie. Maar hij mag

niets. Is dat nou logisch? Als jullie wel iets zouden betalen, dan

het ook waarmaken. Nou ik kan je verzekeren: als er iets bruist,

helpen jullie ons geweldig om die ontwikkeling weer een tandje

dan is dat het. Het is moeilijk! Je moet je zekerheden loslaten.’

verder te brengen.” Laten we onszelf meer gaan bekijken als een normale bedrijfstak binnen de maatschappij.’

Wat is daar zo anders aan? managementteam dat mag waarmaken, wat betekent dat ze te-

Wij zitten in een bestuurskamer, maar op de foto staat u in een kas. Waarom?

gen de begeleiders gaan zeggen hoe ze het moeten doen. Voort-

‘Ik vind het niet leuk om hier te worden gefotografeerd. In ons

aan mogen die begeleiders het zelf bepalen. Ze mogen zeggen

kassencomplex werken mensen met soms ernstige beperkin-

wat ze nodig hebben, maar zij gaan het doen.’

gen. Die worden daar heel gelukkig van. Als ik daar kom, roe-

‘We hebben nu een raad van bestuur die iets zegt, waarna het

pen ze: meneer Kenter, wanneer gaat u meedoen? Ik vind het

Krijgen ze ook eigen budgetten?

fantastisch wat daar gebeurt. Ik ben bijna een miljoen kwijt

‘Die hebben ze al. En ze weten ook, dat als het op is, ze even

aan een nieuw kassencomplex, maar ik vind dat de moeite

minder geld hebben. Wat jammer genoeg nog vaak gebeurt is

waard. Het moet wel professioneel worden. Er moet ook een

dat maar een deel van het ondersteuningsplan wordt waarge-

winkeltje bij, er moeten aardbeien worden verkocht. Wat je

maakt. Begeleiders worden onder druk gezet door cliëntverte-

doet, moet nuttig zijn.’

genwoordigers en beloven dan te veel. Vroeger dacht men: ach, dat bespreek ik wel met mijn leidinggevende. Maar straks zijn ze er zelf verantwoordelijk voor dat ze hun afspraken nakomen.

MEI 2013 Markant

11

DOOR JOHAN DE KONING | JOHANDEKONING@TIJDSCHRIFTMARKANT.NL | FOTO’S STIJN RADEMAKER

‘Eerst de klant en zijn netwerk’

Zorgverleners krijgen een nieuwe rol: netwerken van cliënten ondersteunen. Twee lectoren doen er onderzoek naar. En in Zwolle krijgt de praktijk al vorm in de Keuken van Zuid. ‘Ze zullen straks eerder een beroep doen op iemand die ze hier hebben leren kennen.’

H

et is donderdag en het is een even week. Dus is het een drukte van belang in wijkcentrum De Pol in Zwolle, waar de Keuken van Zuid is gevestigd. In een keuken, zo groot als een f link klaslokaal, staan elf mensen goulash

Symposium over netwerkondersteuning

te bereiden. Het wordt volle bak vanavond, voor de maaltijd hebben zich veertig buurtgenoten aangemeld. Met vereende

Jan Hoogland en Lineke Verkooijen presenteren hun

krachten worden de uien en paprika’s gesneden en wordt het

onderzoek op 21 mei tijdens het symposium Netwerkon-

sukadevlees aangebraden.

dersteuning van A(lmere) tot Z(wolle). Dit wordt georga-

Intussen worden in de eetzaal de tafels geschikt. Antoinette

niseerd door het lectoraat Samenlevingsvraagstukken

van der Zee tilt ze samen met een andere vrijwilliger op. Ze

van de Gereformeerde Hogeschool te Zwolle en het

maakt het liefst grote tafels, zegt ze, want dan mengt het

lectoraat Klantenperspectief in ondersteuning en

gezelschap zich meer. ‘In het begin gingen de gehandicapten

zorg van Windesheim Flevoland te Almere.

altijd apart zitten, terwijl het leuker is als iedereen bij elkaar zit. We hebben tenslotte allemaal rood bloed en een rood hart.’

Het vindt plaats in Congres-

Het is niet eenvoudig om te beschrijven wat er in De Pol

centrum De Pijler in Lely-

gebeurt, want er staan geen bordjes. In het gebouw heeft

stad. Voor meer informatie

alleen de politie aan het plafond een bordje opgehangen dat

en aanmelden: www.gh.nl/

aangeeft waar haar kantoortje zit. Maar er werken hier ook

onderzoek onder Centrum

mensen van de RIBW, WijZ en Frion, organisaties die zich

voor samenlevingsvraag-

richten op de ondersteuning van respectievelijk mensen met

stukken>symposia.

psychiatrische of psychosociale problemen, ouderen en men-

Of scan de QR-code:

sen met een verstandelijke beperking. En zodra die mensen hier zijn, dan wordt er geen onderscheid gemaakt, ook niet

12

Markant MEI 2013

Vrijwilligers aan het werk in de Keuken van Zuid, op de achtergrond zit Albert ter Haar

ACHTERGROND SOCIALE NETWERKEN

met de buurtbewoners – meestal een stuk of vijf – die niet tot de doelgroepen behoren. Hier kom je als klant – en dan betaal je vier euro – of als vrijwilliger.

Tineke Stoffelsma is ambulant begeleider bij Frion. Ze wacht

‘Zorgverleners zijn passanten’

op twee van haar cliënten, met wie ze hier samen gaat eten.

Het gaat om mensen die graag hun netwerk willen uitbreiden. ‘Eén van hen al heeft meegedaan aan de vrijwilligersactie Nederland Doet. En de ander is op zoek naar een geschikte badmintonvereniging. Dat loopt via de contacten die zij

erop is gericht de professionele ondersteuning van iemand

hier opdoen. Juist die mix aan mensen is heel prettig. Ik ben

over te hevelen naar vrienden of familie, maar ook om een

er van overtuigd dat hun sociale netwerk groter wordt en dat

initiatief als de Keuken van Zuid. Het eerste noemen zij een

hun eigen kracht toeneemt. Als ze iets nodig hebben, zullen

klantgericht netwerk, het tweede een omgevingsgericht net-

ze straks eerder een beroep doen op iemand die ze hier heb-

werk.

ben leren kennen, dan op de begeleiding.’

Hoogland: ‘In een omgevingsgericht netwerk probeert men ontmoetingen te ensceneren, in de stilzwijgende hoop dat

ONTMOETINGEN ENSCENEREN

mensen die meer contact met elkaar krijgen minder af han-

‘Dit is een heel complexe wereld’, vertelden Lineke

kelijk zijn van professionele hulp. Een wijk kun je ook als een

Verkooijen en Jan Hoogland me een dag eerder al. De eer-

netwerk zien. Hoe bevorder je dat mensen met een beperking

ste is lector Klantenperspectief in ondersteuning en zorg

er deel van kunnen uitmaken? Hoe richt je een omgeving zo

aan de Hogeschool Windesheim Flevoland, de tweede

in, dat een cliënt er op zijn eigen manier kan leven?’

lector Samenlevingsvraagstukken aan de Gereformeerde

Het doel van het onderzoek is niet om de verschillende

Hogeschool Zwolle. Samen doen zij onderzoek naar de onder-

netwerken te beoordelen, leggen de onderzoekers uit. ‘We

steuning van sociale netwerken in langdurige zorg en welzijn.

zouden niet weten hoe we dat zouden moeten doen’, zegt

Ze hebben vijftien voorbeelden verzameld, die zoveel moge-

Verkooijen, ‘we zijn op zoek naar de factoren die volgens alle

lijk van elkaar verschillen. Het kan gaan om een project dat

betrokkenen zelf bepalen of een netwerk succesvol is.’

MEI 2013 Markant

13

In wijkcentrum De Pol in Zwolle zit iedereen samen aan tafel: mensen met psychiatrische problemen, ouderen, mensen met een verstandelijke beperking en buurtbewoners

Hoogland: ‘In beleidstaal lijkt alles heel vanzelfsprekend: we maken die omslag wel even. Maar in het veld is het niet zo gemakkelijk. Professionals moeten niet langer zelf de cliënt ondersteunen, maar diens netwerk.’

Verkooijen: ‘Terwijl die hulpverleners zijn opgeleid in het helpen, niet in het achteruit stappen.’

Hoogland: ‘En klanten benaderen hen ook met concrete hulpvragen. Een hulpverlener kan bij een acute hulpvraag moeilijk zeggen: wacht even, we gaan eerst jouw netwerk eens opbouwen.’

ZEGGENSCHAP In de netwerken die de lectoraten van Hoogland en Verkooijen hebben onderzocht blijkt vaak verwarring te bestaan over de rol van professionals.

Verkooijen: ‘Ze kunnen zelf lid zijn van het netwerk, omdat er behoefte is aan hun specifieke deskundigheid. Maar ze kunnen ook degene zijn die acties inzet om dat netwerk op te bouwen of te onderhouden. Dat wordt allebei netwerkondersteuning genoemd.’

In de praktijk leidt de verwarring er volgens Verkooijen vaak toe dat professionals die worden gevraagd vanwege hun specifieke deskundigheid het hele netwerk gaan regeren: ‘Dan hebben ze het bijvoorbeeld over “het inzetten van mantelzorgers”. Daar heb ik grote moeite mee, dan klopt de basis van het denken eigenlijk nog steeds niet.’

Als het allemaal zo ingewikkeld is, is het

14

EERST DE KLANT

dan eigenlijk wel een goed idee, om de ondersteuning meer

De aandacht voor sociale netwerken is toegenomen door de

te gaan richten op sociale netwerken? ‘Ik vind van wel’, zegt

komst van de Wmo. Hoogland: ‘De Wmo-opdracht is – heel

Verkooijen, ‘maar we moeten nog heel veel leren voordat we

kort samengevat – eerst de klant en zijn netwerk. Daarna

weten hoe je dat moet doen.’

komen de professionals pas in beeld. Organisaties weten nog

Hoogland vult aan: ‘Door netwerken te ondersteunen ver-

niet hoe ze die opdracht moeten uitvoeren. Ze zijn zoekende.

groot je de zeggenschap van klanten binnen hun zorgarran-

Hoe betrek je familie en vrienden, die heel andere dingen

gement. Professionele hulpverlening kan bepaalde vormen

aan het doen zijn, bij de zorg voor hun medemensen?’

van ondersteuning goed regelen, maar andere dingen – die

Verkooijen: ‘Vanuit de verschillende perspectieven gezien

wel heel belangrijk zijn – helaas niet. Zoals de plek die je als

zijn de doelen anders. Klanten zelf zijn zich vaak niet bewust

persoon hebt in de samenleving en in je eigen omgeving.

van het diepere doel van netwerkondersteuning. Hun doel

Zorgverleners zijn passanten, in hun eigen netwerk komen

is heel concreet: mensen ontmoeten of ergens wat hulp bij

mensen meer tot vervulling.’

krijgen. Professionals hebben een doel dat gericht is op de

Verkooijen: ‘Netwerkondersteuning draagt ook bij aan een

klant: hun eigen kracht versterken en het netwerk betrekken

inclusieve samenleving. Als je alles overlaat aan hulpverle-

bij de ondersteuning. Managers streven daarnaast ook naar

ning, is de samenleving minder genoodzaakt om iedereen

kostenbeheersing en hebben tevens een ideëel doel: inclusie

toe te laten. Dan zeggen mensen eerder: daar zijn instanties

of participatie.’

voor.’

Markant MEI 2013

SCHOLING Om de nieuwe manier van werken te laten slagen, is het volgens Hoogland en Verkooijen belangrijk dat beroepskrachten goed worden gefaciliteerd. ‘Er is veel behoefte aan scholing’, zegt Verkooijen, ‘en de middelen zijn krap. Professionals willen de omslag maken van “zorgen voor” naar “ondersteunen in samenwerking met”. Een goede manier om daaraan te werken is bijvoorbeeld coaching op basis van eigen praktijkvraagstukken.’

Hoogland: ‘Het zou ook goed zijn als managers meer gaan kijken naar de manier waarop de werkprocessen zijn ingericht. Als je professionals vraagt netwerken te ondersteunen, terwijl je ze tegelijkertijd afrekent op het oplossen van de dagelijkse problemen, breng je ze in een spagaat. Je moet ze ook op andere resultaten gaan aanspreken. Veel van de initiatieven die we hebben onderzocht zijn experimenteel.

Organisaties zijn nog maar net aan de kanteling begonnen.’

HOPJESVLA MET SLAGROOM In de Keuken van Zuid loopt het experiment evengoed op rolletjes. Het eten staat op en hoeft alleen nog gaar te worden. Albert ter Haar, die samen met zijn zus Ria heeft helpen koken, heeft tijd voor een praatje. Hij vindt het hier ‘geweldig leuk’, zegt hij, ‘er heerst een goede sfeer, de mensen zijn collegiaal.’ Overdag werkt hij ‘in het groen’. Schoffelen en grasmaaien, vijf dagen per week. Vroeger speelde hij als hij vrij was voetbal op het veld. ‘Dat mis ik wel’, vertelt hij tussen het gekletter van de borden die worden binnengereden door, ‘ik voetbal alleen nog in de zaal.’

Antoinette van der Zee heeft met een grote geldkist plaats genomen aan een tafel voor in de eetzaal. Zij controleert of iedereen zich heeft aangemeld en ze int het geld. Omdat het erg druk is, is het vanavond niet gelukt om grote tafels te maken. De beide cliënten van Tineke Stoffelsma zijn gearriveerd en schuiven met haar aan bij een ongehuwd stel, dat al twee jaar samen is en ook door Frion wordt ondersteund.

Tijdens de maaltijd gaat het over de veranderingen in de wijk. Een dagactiviteitencentrum dat wordt gesloten, tot verdriet van de aanwezigen, en de nieuwe Lidl. Een van de tafelgenoten had de anderen getipt dat de Lidl iedere klant een gratis tas gaf met stroopwafels, wijn, wasmiddel en een plak chocola. En tijdens het winkelen werd je getrakteerd op koffie of jus, met een croissant of een roze koek.

Het eten in de Keuken van Zuid is lekker, beaamt iedereen, terwijl één van de tafelgenoten dankbaar het vlees van Tineke overneemt – ze was vergeten te melden dat ze vegetarisch wil. En de prijs, die is ook belangrijk. Na de hopjesvla met slagroom en cacaoboontjes kijken de tafelgenoten naar het menu voor de komende tijd. Ha, binnenkort rijsttafel.

De klanten hebben nog slechts één wens: dat de Keuken van Zuid ook open gaat in de oneven weken. En de begeleiders

hopen op meer keukens. Oost, west, overal in Zwolle.

DOOR ROGIER WIERCX | MARKANT@TIJDSCHRIFTMARKANT.NL | ILLUSTRATIE ANNE LUCHIES

Het kan altijd beter Op 25 april is het nieuwe Visiedocument Kwaliteitskader Gehandicaptenzorg 2.0 gepresenteerd. Een dikke brochure, boordevol manieren om de kwaliteit van de gehandicaptenzorg te meten en te verbeteren.

D

e toevoeging 2.0 verwijst impliciet naar een

men met versie 2.0, maar met het verschil dat de zorgaanbieders

eerder visiedocument en kwaliteitskader uit 2007.

nu zelf het voortouw namen.

Daarmee bleek niet te werken. Vandaar de op-

De VGN heeft een strakke regie gevoerd, zoals Martin Boekholdt

luchting dat er nu wel een breed gedragen kader

het uitdrukt. ‘Vanuit de VGN is het kader gemaakt en dat is

ligt om de kwaliteit op een transparante manier

besproken met andere partijen. Het is óns kwaliteitskader. Wij

te verantwoorden.

willen ons graag transparant verantwoorden, maar wel op onze

‘Het sterke punt van het nieuwe kwaliteitskader is de drang om

manier. Inhoudelijk zijn de andere partijen blijkbaar redelijk aan

te verantwoorden en tegelijk te investeren in verbetering van de

hun trekken gekomen, want de afspraken liggen vast. Alleen met

kwaliteit’, zegt Martin Boekholdt, onafhankelijk voorzitter van

de zorgverzekeraars heeft het even wat moeilijk gelegen. Toen ze

de stuurgroep die het document heeft opgesteld. ‘De sector heeft

de uitslag van de eerste kwaliteitsmetingen onder ogen kregen,

zelf de verantwoordelijkheid genomen en met andere partijen

gingen ze bij zwakke broeders korten. Dat was natuurlijk niet de

een nieuw toetsingskader uitgewerkt. Daarbij is aandacht voor

bedoeling van zo’n allereerste meetmoment.’

verschillende aspecten van het zorgproces: voor de organisatie, voor de tevredenheid van cliënten en voor de bejegening. Dit kwa-

Credo

liteitskader gaat niet alleen over verantwoorden maar geeft ook

Het kwaliteitskader is een manier om kwaliteit in de praktijk te

impulsen voor permanente kwaliteitsverbetering. Dit past heel

meten. Maar wat is kwaliteit? In een bijlage bij het document staat

erg bij de sector. Met dit kader onderscheidt de gehandicaptenzorg

de inhoudelijke visie van de sector op kwaliteit afgedrukt. Het valt

zich van andere zorgsectoren. Sterker nog, we staan met onze

op dat deze visie niet wezenlijk verschilt van de visie in het verma-

kwaliteitsvisie op voorsprong.’

ledijde kwaliteitskader uit 2007. Die eerdere visie blijkt nauwelijks veranderd, de manier van meten is dat wel.

Strakke regie

Basis voor de visie op kwaliteit zijn de begrippen ‘eigen regie’ en

Dat was de laatste jaren wel anders. De gehandicaptenzorg

‘kwaliteit van bestaan’. Deze twee begrippen zijn in 2002 door

heeft aardig gemodderd met een kwaliteitskader uit 2007. Dat

Schalock & Verdugo uitgewerkt in acht domeinen die relevant zijn

beleidsdocument moest zoveel heren dienen dat het nooit goed

voor de kwaliteit van bestaan van mensen met een beperking. Het

heeft gewerkt. De Inspectie voor de Gezondheidszorg wilde

gaat om lichamelijk welbevinden, psychisch welbevinden, inter-

er informatie mee verzamelen om mogelijke risico’s te vin-

persoonlijke relaties, deelname aan de samenleving, persoonlijke

den bij zorgaanbieders. De verzekeraars wilden eruit kunnen

ontwikkeling, materieel welzijn, zelfbepaling en belangen. Samen

afleiden waar goede zorg te vinden was voor een goede prijs.

vormen ze als het ware het credo voor de gehandicaptensector.

Cliëntenorganisaties wilden dat cliënten konden kiezen welke

Deze geloofsartikelen zijn aangevuld met vier zorgvoorwaarde-

zorgaanbieder hen aansprak. De zorgaanbieders zelf hadden

lijke thema´s: zorgafspraken en ondersteuningsplan, cliëntveilig-

behoefte aan gegevens om hun prestaties te verbeteren. En VWS

heid, kwaliteit van medewerkers en organisatie, samenhang in

wilde met de informatie beleid kunnen maken. De som van al

zorg en ondersteuning.

die insteken leidde tot complexe vragenlijsten, die heel veel tijd

16

kostten in een te kort tijdsbestek, moeilijk te interpreteren waren

Nooit klaar

en nauwelijks verbeterinformatie opleverden. Daarnaast bleek

Deze opsomming lijkt helder, toch vindt Martin Boekholdt dat het

de poging tot één zorgbrede, kwantitatieve systematiek niet te

definiëren van kwaliteit in de gehandicaptensector een lastig punt

werken. De frustratie liep zo hoog op dat niemand meer tevreden

blijft. ‘Het gaat namelijk over kwaliteit van bestaan en dat begrip

was. Daarop haakten de zorgaanbieders af. Een tijdje later begon

is moeilijk smart (specifiek, meetbaar, acceptabel, realistisch en

Markant MEI 2013

VISIEDOCUMENT KWALITEITSKADER

Drie pijlers om kwaliteit te meten Het instrumentarium om deze kwaliteitsdomeinen te meten bestaat uit drie pijlers: pijler 1, pijler 2A en 2B, en pijler 3.

Pijler 1 meet elk jaar tussen 1 januari en 15 februari de aanwezigheid van verplichte regelingen op organisatieniveau, tijdgebonden, rw) te formuleren. Gelukkig zijn er wel opvattingen

onder meer rond zorgafspraken, ondersteuningsplannen

en wetenschappelijke kennis over wat kwaliteit van bestaan zou

en cliëntveiligheid. De resultaten van de eerste metingen

moeten betekenen. Maar het zal altijd zoeken blijven en daarom

in pijler 1 zijn al openbaar en per instelling te vinden in hun

zullen we om de twee, drie jaar met de sector en met mensen

jaarverslag over 2011 – en na 1 juni ook over 2012. Het

daar omheen in gesprek gaan over nieuwe inzichten, waarden en

doel van pijler 1 is verbeteren en verantwoorden.

opvattingen. En over de gevolgen voor onze sector. De instrumen-

Pijler 2A gaat om jaarlijkse informatie over dezelfde thema’s

ten en het debat erover moeten de richting aangeven waar je naartoe werkt. Dat gesprek met alle partijen en met wetenschappers en beleidsmakers moet periodiek plaatsvinden in een periodiek interactief proces. Je bent dus nooit klaar met kwaliteit.’

als in pijler 1, maar dan op cliëntniveau. De dataverzameling is gekoppeld aan de jaarlijkse bespreekcyclus van de ondersteuningsplannen - een handig en natuurlijk moment. Vanaf 1 juni 2013 komt voor het eerst informatie beschikbaar over

IGZ

pijler 2A voor alle cliënten. Het doel van pijler 2A is verbete-

Dat laatste vindt ook Els Leemans van de Inspectie voor de

ren op cliëntniveau en verantwoorden op organisatieniveau.

Gezondheidszorg. ‘Voordelen van het werken met een kwaliteits-

Pijler 2B meet eens per drie jaar de cliëntervaringen met

kader is dat er eenheid van taal is ontstaan en dat het hele veld

zorg en ondersteuning. Instellingen kunnen kiezen uit een

zich heeft gebogen over de vraag hoe kwaliteit inzichtelijk is te

waaier van cliëntervaringsinstrumenten. De metingen voor

maken. Nieuw is pijler 3 die de relatie tussen medewerker en cliënt

pijler 2B zijn verplicht vanaf 2014. Doel is om de kwaliteit te

in beeld wil brengen als essentiële bouwsteen van kwaliteit. Nieuw is ook de manier waarop wordt gemeten of cliënten tevreden zijn.

De zorgaanbieder kan hiervoor een waaier van instrumenten gebruiken die voldoende betrouwbaar zijn om daar zinnige dingen over te kunnen zeggen. In potentie kunnen we als inspectie

verbeteren.

Pijler 3 meet de kwaliteit van de onderlinge relatie tussen cliënt en professional. Het aanmelden van meetinstrumenten in de vorm vangood practicesbij de VGN is nog in volle gang,

ook wel wat doen met de data uit pijler 2A. Daar is nog wel een

maar in Markant nummer 3 van april 2013 (pagina 16 tot en

bewerking voor nodig bij grote zorgaanbieders. Als je alles op een

met 19) worden er al enkele beschreven.

MEI 2013 Markant

17

grote hoop gooit, dan zegt dat weinig over de kwaliteit en veilig-

Voorlopig is het kwaliteitskader volgens het LSR helemaal goed.

heid van specifieke locaties of specifieke doelgroepen. Omdat

Maar in de toekomst zal nog gewerkt moeten worden aan de

we als inspectie de beschikking hebben over de ruwe data van

onderzoeksmethodieken, die kunnen zeker nog smarter worden.

pijler 2A, kunnen we zelf clusteren op bijvoorbeeld zorgzwaarte

‘We hebben als stuurgroep geprobeerd om met een Net Promotor

of locatie. De cijfers van pijler 1 zijn te globaal voor ons doel. Wat

Score te komen: met één gouden vraag die antwoord geeft op wat

ons betreft zou een aantal indicatoren (financiën, personeelsver-

de cliënt ervan vindt. Dat zou allerlei vragenlijstjes uit de huidige

loop, managementwisselingen) wat verfijnd mogen worden naar

versie overbodig maken. Maar helaas is die gouden vraag nog niet

een lager organisatorisch niveau. Maar ook als inspectie zelf zijn

mogelijk’, aldus Boele. De komende jaren zal er veel veranderen in

we intern opnieuw aan het kijken welke informatie we voor onze

de financiering van de gehandicaptenzorg. ‘Daarom pleit ik ervoor

taken nodig hebben. Misschien leidt dat tot meer aanvullende

om kwaliteit niet alleen voor AWBZ-gefinancierde voorzieningen

vragen van onze kant. Het blijft een permanente zoektocht´, aldus

te meten, maar ook voor Wmo-voorzieningen. Het kwaliteitskader

Els Leemans.

zal continu moeten meegroeien met maatschappelijke veranderingen en nieuwe eisen. Dit kwaliteitskader is daar in principe op

LSR

ingericht. De begrippen zijn zeker toekomstbestendig, maar de

‘We zijn behoorlijk tevreden over het kwaliteitskader’, zegt direc-

uitwerking in de pijlers zal in de toekomst weer aangepast moeten

teur Jasper Boele van het LSR, dat cliëntenraden ondersteunt. ‘Dit

worden. Kwaliteit vraagt altijd aandacht.’

document heeft direct resultaten op de werkvloer, dus dicht bij de cliënten. Vooral pijler 2b, die de cliëntervaring serieus neemt, zet in op verbetering. En pijler 3, die investeert in de dialoog tussen begeleider en cliënt, heeft direct invloed op de sfeer op de werkvloer. Die trend naar verbetering is voor ons essentieel. In pijler 2

www.tijdschriftmarkant.nl/archief/artkel/551/ de-relatie-tussen-begeleider-en-client-in-beeld

en 3 kun je niet genoeg investeren.’

Eigen kracht column

I

18

MARJA MORSKIEFT • IS CHRONISCH ZIEK EN PUBLICEERT DAAROVER

k was bij de opening van een zelfregiecentrum, een sa-

keraars, beleidsmakers en politici. Dat doen zij óók, goed voor

menwerkingsverband van vier belangenorganisaties van

zichzelf zorgen. Je hoeft de krant maar op te slaan. Maar voor wie is

mensen met beperkingen. Gedwongen door bezuinigin-

dat goed, al dat zelfmanagement van ons? Dat komt wel heel goed

gen hadden ze hun activiteiten gebundeld en een nieuwe

uit in crisistijden. Natuurlijk is het bevredigend om je eigen leven

focus gekozen: zelfregie. Een mooi streven nietwaar:

te regisseren. Baas in eigen huis, lijf en tijd te zijn. Veel mensen

mensen met makke sterker maken, meer regie over hun leven laten

kunnen dat. Soms na enige hulp: empoweren, heette dat vroeger.

nemen. Juist in de tijd van minder en moeilijker, om de moedeloos

Of emanciperen.

makende bezuinigingen het hoofd te bieden. Naast me zat een

Maar iets zegt me dat die eigenkrachtideologie wel heel makkelijk

bekende, die als vrijwillig begeleider op vakantie gaat met verstan-

als zoethouder en schaamlap gebruikt kan worden voor rigoureuze

delijke beperkte vakantievierders.

inperking van mogelijkheden en rechten. Het verontrust me dat ik

De feestelijke opening werd zingend gedaan door de leukste dag-

nauwelijks iets hoor over mensen die dat echt niet behappen. Die

voorzitter ooit: getooid met alpinopet en trekzak loodste hij ons

niet zoveel eigen regie in te brengen hebben, omdat ze daarvoor te

met een diepe bariton door het dagprogramma. Er waren work-

kwetsbaar, te oud of te ziek zijn. Te eenzaam, te wankel of te moe.

shops over hoe je jezelf kunt presenteren, hoe je dromen omzet in

De realiteit is dat er altijd mensen zullen zijn die anderen nodig

durven en doen. Inspirerend bedoeld. Maar toch!

hebben om hun eigen kracht te ervaren of te gebruiken. Zo gek

Zuchtend bezag ik deze nieuwe wijn in – lekkende – oude zakken.

is dat niet: een CEO van een multinational heeft ook een enorm

Ik word een beetje stuurs van dat eigenkracht- en eigenregiever-

ondersteunend team tot zijn beschikking. Maar als een man met

haal.

Down een begeleider nodig heeft om op vakantie te gaan, wordt

In de zorg heet het zelfmanagement: de cliënt moet zoveel mogelijk

dat als te kostbaar beschouwd! Merkwaardige opvatting over

zelf doen. Dat is goed voor zijn welzijn, vinden de zorgverze-

zelfregie.

Markant MEI 2013

Driehoekskunde ALICE DALLINGA • BELEIDSMEDEWERKER VGN. WAS ONDER ANDERE BEGELEIDER GEHANDICAPTENZORG

recensie

H

opelijk ontketent het boek Driehoekskunde van

Want driehoekskunde vergt andere vaardigheden van de profes-

Chiel Egberts een revolutie in de langdurige zorg.

sional en een andere mindset. Het gaat om het maken van de ver-

Al lezende dacht ik geregeld: ‘Had ik dit maar eer-

binding. Dat vereist onder meer vertrouwen en respect, maar ook

der geweten.’ Het had me ongetwijfeld een betere

het innemen van de positie als professional. Zodat een samenwer-

begeleider gemaakt.

king kan groeien tussen de drie partijen, waarbij elke hoek van de

Het boek begint met drie voorwoorden: van cliënte Ingrid, haar

driehoek zijn eigen bijdrage te leveren heeft.

begeleider Arja en zus Annelies. Daarmee weet de lezer meteen

Dat gaat niet altijd vanzelf, maar dit boek reikt zorgprofessionals

waar het bij driehoekskunde om gaat en vooral waar de schoen

concrete handvatten aan om in de weerbarstige praktijk overeind

wringt in de zorg. Dat is een blinde vlek die nog wijdverbreid is in

te kunnen blijven.

de zorg: de idee dat ouders en familie meer bijzaak zijn, dan onlos-

Het boek leest bijzonder prettig. Maar de kennis zal in deze vorm

makelijk onderdeel van goede cliëntzorg.

onvoldoende toegankelijk zijn voor de gemiddelde begeleider of

De meeste zorgprofessionals worden opgeleid en gevormd met de

verzorgende in de langdurige zorg. Daarom besluit Egberts

idee dat zorg puur om de relatie tussen professional en cliënt gaat.

het boek met de opzet van een eenvoudig train-de-trainers

Dat het juist moet gaan om een driehoeksrelatie maakt Egberts

programma.

met dit boek wederom overtuigend helder. Daarbij wijst hij erop dat opvattingen als: ‘de cliënt centraal’ gemakkelijk kunnen doorschieten in een visie of gedrag waar cliënten niet bij gebaat zijn.

Dat doet hij aan de hand van gedegen casuïstiek, persoonlijke ervaringen en literatuurstudie en met goed onderbouwde motto’s en uitgangspunten, die in de zorgpraktijk goed toe te passen zijn.

Chiel Egberts, Driehoekskunde: samenwerken in de driehoek cliënt, familie en begeleider.

Uitgeverij Agiel, 2012, 108 pagina’s, 9,85 euro, ISBN 9077834591.

Dit boek is niet alleen noodzakelijke kost voor begeleiders, maar vooral ook voor opleiders, managers, staf en zorgbestuurders.

VAKANTIE IS...

TE KOOP!

Vrijstaand woonhuis op ruime kavel met veel mogelijkheden.

Uilenbroekstraat 31, 8111 BC Heeten Degelijk gebouwd vrijstaand woonhuis (ca. 576 m3) op loopafstand van het centrum.

De woning is volledig rolstoel aangepast met slaapkamer en badkamer op de begane grond.

Garage en fraai aangelegde en beschutte tuin.

Bouwjaar 1975.

GRATIS ADVERTENTIE

...HET ONMOGELIJKE MOGELIJK MAKEN

VAKANTIE IS WIELEWAAL Stichting Wielewaal zoekt vrijwilligers om kinderen, jongeren en volwassenen met een beperking een onvergetelijke vakantietijd te bezorgen.

Maak jij het mogelijk? www.wielewaal.nl/ vrijwilligers

Nadere informatie: Paul Voorhorst 06 516 452 68 Funda:

http://www.funda.nl/koop/heeten/huis-83708218-uilenbroekstraat-31/

MEI 2013 Markant

19

Haar lepel Wat Jorda ons laat zien, is hoe belangrijk het is om zelf je lepel te kunnen optillen. Vroeger kon ze heel timide zijn, of juist flink gillen. Nu hoeft dat niet meer. En als ze toch gilt, dan heeft dat een reden. Dat ze zo is veranderd, komt niet alleen door die lepel. Doordat haar begeleiders foto’s aan haar laten zien, kan ze ook zelf kiezen welke kleren ze ’s ochtends aan krijgt, of wat ze ’s avonds in bed nog wil doen: tv kijken of een cd luisteren.

Jorda Koperberg (42) woont met zeven andere mensen met ernstige en meervoudige beperkingen in een zorgwoning van ’s Heeren Loo in Bedum. Er wordt gewerkt volgens de methode Vlaskamp. Jelle van Donderen legt uit dat het belangrijk is om je te richten op wat iemand wel kan. Tijdens een vakantie probeerde Jorda voor het eerst tijdens het eten haar lepel te pakken. Nu kan ze zelf eten.

Vanavond is dat Preischotel à la Jelle: prei met kerriesaus, aardappelen en kaas, uit de oven.

Jorda is niet aan de beurt om te helpen met koken, maar wil best alvast even laten zien wat ze kan met een lepel. Er zijn verschillende lepels speciaal voor haar gemaakt: een lepel met een extra dik handvat en een lepel waarvan het uiteinde schuin staat, maar ze eet het liefst met een gewone dessertlepel. ‘Daar ben je dan drie maanden mee bezig’, zegt Jelle vrolijk, ‘om erachter te komen dat een gewone lepel het beste werkt.’

20

Markant MEI 2013

TEKST EN FOTO DOOR JOHAN DE KONING | JOHANDEKONING@TIJDSCHRIFTMARKANT.NL

mee-eten

MEI 2013 Markant

21

DOOR MARTINE HEMSTEDE | MARTINEHEMSTEDE@TIJDSCHRIFTMARKANT.NL | ILLUSTRATIE SYLVIA WEVE EN FOTO’S MARTINE SPRANGERS

Volledige inclusie is nog niet bereikt Hoe ver is Nederland als het gaat om inclusie? Feiten, meningen en ervaringsverhalen laten zien waar het wel en niet lukt. ‘We zijn nog teveel afhankelijk van welwillende individuen.’

I

nclusie is regelmatig onderwerp van discussie. Waar de

Niet samen naar school

een vindt dat we al flinke stappen hebben gezet in Neder-

Scholen zijn nog niet inclusief: de meeste kinderen met een beper-

land, is een ander van mening dat er nog een lange weg

king zitten op een speciale school, stelt José Smits van Stichting

is te gaan. Wet- en regelgeving kan meedoen bevorderen,

Perspectief in het onderzoek Samen leren. Middelbare scholen

maar dat betekent nog niet dat er ook sprake is van sociale

zijn het minst inclusief. Terwijl kinderen met een beperking op

inclusie. ‘Die laatste stap is het meest weerbarstig’, stelt onderzoe-

een gewone school beter presteren en een sterker sociaal netwerk

ker Hans Kröber.

ontwikkelen. Een hogere opleiding leidt tot een (betere) baan. Ook universiteiten zijn onvoldoende voorbereid op studenten met een

Cijfers

beperking: tweederde van hen heeft dagelijks last van belemme-

Er zijn al veel onderzoeken gedaan naar inclusie, op alle domei-

ringen, constateerde onderzoeker Plemper in een inventarisatie

nen van het leven. Wat blijkt? De participatie van mensen met

van 2005.

een beperking is de afgelopen zeven jaar nauwelijks verbeterd.

Onderzoeksinstituut Nivel bekijkt de situatie sinds 2006. Hoe ern-

VN-verdrag

stiger de beperking, des te minder mensen meedoen. Dat consta-

In het VN-verdrag voor de rechten van mensen met een beperking

teert ook Stichting Perspectief in een rapport van vorig jaar over

staat dat zij recht hebben op een goed leven en gewoon meedoen.

de rechten van mensen met een beperking. Mensen met ernstige

Mensen zijn verschillend, maar hebben dezelfde rechten.

beperkingen die in een instelling wonen zijn in het nadeel door

Nederland heeft het verdrag ondertekend, maar als een van de

beperkende maatregelen en onvrijwillige behandelingen.

weinige landen nog niet geratificeerd. Eerst wilde de overheid

Mensen met een verstandelijke beperking integreren minder

onderzoeken welke aanpassingen ze zou moeten doen. De over-

makkelijk dan mensen met een lichamelijke beperking, aldus het

heid moet na tekening het openbare leven zo organiseren dat

Nivel. Slechts dertig procent van de mensen met een verstande-

mensen met een beperking gelijke kansen hebben.

lijke beperking ontmoet regelmatig vrienden. Van de lichamelijk

Het Kabinet-Rutte heeft bij monde van staatssecretaris Jetta

gehandicapten is dat 83 procent, in de algemene bevolking ziet

Klijnsma van sociale zaken gezegd dat de ratificatie van het ver-

negentig procent vrienden. Betaald werk heeft 38 procent van de

drag van groot belang is. In de aanloop naar de ratificatie organi-

mensen met een lichamelijke beperking. Bij verstandelijk gehan-

seert de Coalitie voor Inclusie regionale bijeenkomsten onder de

dicapten is dat ruim de helft, als je werk in Wsw-verband meetelt.

noemer VN-Verdrag om de hoek.

Veel mensen staan ongewild aan de kant.

Belemmeringen Belemmeringen liggen volgens het Nivel vaak in de samenleving, maar soms ook bij mensen zelf. Iemands persoonlijkheid kan een

www.kalliopeconsult.nl

belemmering vormen voor integratie, of gebrek aan geld of een

De in dit artikel genoemde onderzoeken zijn hier kort be-

slechte gezondheid. Mensen met een verstandelijke beperking

sproken in een inventarisatie onder Publicaties>Inclusie

denken vaak iets niet te kunnen, terwijl het met de juiste begelei-

en burgerschap> Onderzoek naar inclusie.

ding wel lukt. Het sociale netwerk is vaak klein.

www.nivel.nl/sites/default/files/bestanden/

Participatie is toch maakbaar, stelt de onderzoeker van het Nivel.

participatiemonitor2011.pdf

Het VN-verdrag kan helpen, omdat het buurten en voorzienin-

www.perspectief.org

gen toegankelijker maakt voor mensen met een beperking. En in

www.vnverdragwaarmaken.nl/om-de-hoek

Wmo-raden zouden meer mensen met een verstandelijke beper-

www.inclusie.nu

king vertegenwoordigd moeten zijn.

22

Bronnen

Markant MEI 2013

ACHTERGROND INCLUSIE

MEI 2013 Markant

23

Inclusie doe je samen ESSAY

U

MARTIN SCHUURMAN • onderzoeker kalliope consult

itspraken van Heleen Dupuis over inclu-

inclusie voor bouwbesluiten, vervoer, de inrichting van

sie en het VN-Verdrag in Markant van

regulier onderwijs, ons sociale verkeer of de ondersteu-

februari 2013 (‘De discussie over inclu-

ningsparagrafen in de wet- en regelgeving die zojuist

sie is klaar’, ‘VN-Verdrag legt vast wat

genoemde transities vorm geeft? Het aardige is dat er

we in Nederland al doen’) deden veel

voor deze invulling prachtige richtinggevende kaders

stof opwaaien. De reacties waren soms heftig en emo-

beschikbaar zijn, zoals de ICF en de A AIDD-definitie

tioneel, het leek wel alsof Dupuis met haar woorden

(die handicap als probleem bij de samenleving leg-

een open zenuw raakte. Ook lieten de reacties zien dat

gen), het VN-Verdrag (dat systematisch het mensen-

de opvattingen over inclusie nog steeds gepolariseerd

rechtenperspectief uitwerkt) en het geactualiseerde

zijn: voor de één lijkt inclusie het toegangskaartje tot

Visiedocument Kwaliteitskader (dat het uitgangspunt

de ideale samenleving, voor de ander een veelkoppig

van kwaliteit van bestaan omzet in aanwijzingen en

monster waar je maar beter van weg kunt blijven. Van

indicatoren voor goede zorg en ondersteuning).

communicatie tussen beide kampen is geen sprake, men sluit elkaar uit. Vreemd eigenlijk, want we hebben

Procesmatig vraagt de verdere realisering van inclu-

het toch over inclusie?

sie bij alle betrokkenen een houding van openheid,

Intussen zijn in de praktijk van alledag veel organi-

bereidheid tot overstijgend kijken en vooral nieuws-

saties, waaronder diverse lidinstellingen van de VGN,

gierigheid. Dus niet meteen Nieuw Woelwijck afwijzen

druk doende zichzelf te voegen in het lokale speelveld

omdat het mensen uitsluit van de maatschappij, maar

rond de transities, waaronder die van AWBZ naar Wmo.

je afvragen wat we van die ‘eigen samenleving’ (zie

Achterliggend doel van die transities, aldus de overheid

Markant van maart 2013) kunnen leren over de vorm-

in de brief Contouren Participatiewet van 21 december

geving van inclusie.

2012, is ‘dat alle mensen, jong en oud, in Nederland

Daarnaast vraagt de weg van inclusie een fiere en lei-

geboren of van ver komend, mensen met of zonder

dende overheid. Dat wil zeggen: ministeries die inclu-

beperking, als volwaardige burgers mee kunnen doen

sie als een stevig interdepartementaal beleidsdoel zien,

aan onze samenleving.’ Inclusie dus. Overigens laat

het VN-Verdrag kennen en het kosten-batendenken

diezelfde overheid op andere plaatsen ook andere

opzij kunnen zetten. Hoe dat moet? Kijk maar eens

geluiden horen. Zo wekte de directeur-generaal van

naar België, Ierland en al die andere EU-landen die het

V WS op de nieuwjaarsbijeenkomst van de belangen-

VN-Verdrag momenteel als inspiratiebron en voertuig

organisaties bij al zijn mooie woorden over inclusie

voor inclusie gebruiken.

het vermoeden dat het hem vooral ging om de al

Ten slotte is in het proces misschien wel het meest

ingeboekte kostenbesparing. En wat te denken van de

belangrijk de samenwerking tussen partijen. Laten

voortdurende angst van onze regering het VN-Verdrag

overheden, belangenorganisaties, dienstverlenende

te ratificeren, waardoor Nederland in Europa steeds

instellingen en kenniswerkers in de verdere operatio-

verder achteraan hobbelt?

nalisering van inclusie partners zijn, geen tegenstanders, met respect voor elkaars standpunten en met een

Met andere woorden, het Nederlandse landschap van

inclusieve manier van communicatie. Inclusie doe je

inclusie is op dit moment behoorlijk rommelig. Het

samen, een andere weg is er niet.

kan wel wat ordening gebruiken, zowel inhoudelijk als procesmatig. Inhoudelijk vraagt inclusie dringend om een convergentie naar een zuivere, stelselonafhankelijke invulling op domeinen. Er is werk aan de winkel, mensen met beperkingen zijn nog lang niet opgenomen in onze samenleving. Dus wat betekent

24

Markant MEI 2013

‘We zitten nu op een kantelpunt in de tijd’ We hebben de afgelopen dertig jaar enorme stappen gezet naar inclusie, stelt onderzoeker Hans Kröber. Toch hebben we nog een lange weg te gaan zegt onderzoeker Manon Verdonschot. Het ligt er maar aan wat je onder inclusie verstaat.

‘A

ls je wilt weten hoe het staat met inclusie

en twee hogescholen brengen in kaart waarom het bij proeftui-

in Nederland, moet je eerst weten wat je

nen in de instellingen wel werkt, en waarom inclusie elders in

onder inclusie verstaat’, zegt Hans Krö-

dezelfde instelling niet op gang komt. De resultaten komen op

ber. ‘Wat ik relevant vind, is dat mensen

een website voor begeleiders: het leerplatform.

met een beperking kunnen meedoen, er-

toe doen en dat de samenleving verschillen positief duidt.’ Hans

Open staan

Kröber houdt zich zo’n dertig jaar bezig met het onderwerp

We zijn op de goede weg, vindt Hans Kröber. Vooral de laat-

inclusie. Als bestuurder van Pameijer en als onderzoeker. Twee

ste jaren is de samenleving veel inclusiever geworden. ‘We

jaar geleden promoveerde hij op de voorwaarden voor inclusie.

waren als samenleving zo speciaal georganiseerd dat we heb-

Er zijn drie niveaus waarop inclusie bereikt kan worden, stelt

ben afgeleerd om open te staan voor anders zijn. Bedenk dat

Kröber. Wet- en regelgeving kan meedoen bevorderen, empo-

Nederland dertig jaar geleden alleen intramurale instellingen

werment geeft mensen zelfvertrouwen en instellingen kunnen

had, met dagcentra waar mensen in groepen zaten te puzzelen.

op lokaal niveau verbindingen aangaan, bijvoorbeeld instel-

Instellingen moesten groot zijn, anders hadden ze geen geld

lingen voor gehandicaptenzorg met woningcorporaties. ‘Op

voor een eigen zwembad. Iedereen vond dat mensen daar beter

dat eerste niveau gebeurt nu heel veel in Nederland’, aldus

af waren.

Kröber. ‘Denk aan de Wmo, de Participatiewet, het VN-verdrag.

Door de grote stelselwijziging komen we nu op een kantelpunt.

Al die regelingen bevorderen inclusie omdat ze formele zorg

Ik denk dat de Nederlandse samenleving een enorme poten-

afbouwen en informele zorg bevorderen. Natuurlijk zit er ook

tie heeft. Veel mensen willen best wat doen voor mensen met

een bezuiniging onder, maar de grondgedachte is inclusief.’

beperkingen, maar je moet dat wel aanboren.’ Toch zijn we er

Nederland is niet het eerste land dat deze slag maakt. ‘In de

nog lang niet, zegt Kröber. ‘Het Nivel wijst erop dat mensen

Scandinavische landen is dat al in de jaren vijftig gebeurd, en

met een beperking nog ver achterlopen op het gebied van werk,

in de jaren tachtig keken Erwin Wieringa en ik onze ogen uit

vrijetijdsbesteding en vriendschap. Inclusief onderwijs kan

in Amerika, waar mensen met een beperking in supermarkten

echte sociale contacten op gang brengen.’

werkten.’

Het beleid heeft nog niet tot volledige inclusie geleid. ‘Het leidt

Ratificatie

tot fysieke integratie – mensen gaan samen naar school – en

Manon Verdonschot is minder positief. ‘We hebben nog een

functionele integratie – mensen hebben onderling contact –,

lange weg te gaan’, zegt ze. ‘Ik denk dat de ratificatie van

maar sociale integratie komt pas op gang als sociale contacten

het VN-verdrag daar zeer bij gaat helpen. Dan moet je wel.

goed begeleid worden. Deze wederkerigheid is het meest funda-

Kinderen kunnen dan niet meer geweigerd worden op een

menteel, en het meest weerbarstig.’

gewone school.’

Een andere hoopvolle ontwikkeling is het gebruik van

Goede voorbeelden

mainstream technologie in de gehandicaptenzorg, aldus

In Nederland zijn wel heel veel goede voorbeelden te vinden

Verdonschot. Zoals een gewone iPhone of tablet met daarop

van samenwerking. Pameijer trekt bijvoorbeeld op met een

aangepaste apps voor mensen met een beperking. ‘In de prak-

kinderdagcentrum en kinderen van Aventurijn gaan naar

tijk hebben mensen heel snel door hoe het werkt. Ze voelen zich

school met kinderen met ernstige beperkingen van Esdégé-

onafhankelijker. Een cliënt zei: “Ik ben na vijfentwintig jaar taxi

Reijgersdaal.

af.” Hij kan nu met het openbaar vervoer, net als ieder ander.

Kröber: ‘Dat vraagt een bepaalde waardeoriëntatie van de

Dat is voor mensen een revolutie.’

instellingen, en een andere houding van begeleiders. Er is veel handelingsverlegenheid.’ Om die reden werkt Kröber nu samen

Fragmenten uit de dvd over het inclusieve schoolproject van

met Manon Verdonschot aan een onderzoek naar het omzet-

Aventurijn en Esdégé Reigersdaal staan op www.kennisplein-

ten van goede voorbeelden in duurzaam en algemeen beleid.

gehandicaptensector.nl/kennisplein/ onder Verbinden>

Zeven instellingen voor gehandicaptenzorg, Vilans, Perspectief

Showcases > naar een reguliere basisschool.

MEI 2013 Markant

25

Bezoekers van het muziekfestival in Het Clubhuis in Almere applaudisseren voor Max Driessen

De praktijk Hoe gaat het met inclusie in het dagelijks leven? drie voorbeelden uit de praktijk.

Bijzondere wijk

‘Ben is altijd vrolijk’

Disability Studies in Nederland begint binnenkort met een

Ben Glasius kent heel veel mensen in Woudenberg. Op zijn fiets rijdt hij door het dorp voor een kop koffie hier en een klusje daar. ‘Bij Franny knip ik de bomen en pas ik op het huis als ze op vakantie is’, vertelt Ben. ‘En bij Coby vouw ik de was, zet ik koffie en drinken we die samen op.’ Ben wordt er blij van.

Dat onderstreept ook zijn begeleidster Patricia Tesselhoff van Reinaerde. Volgens haar vindt Ben de verschillende contacten die hij in het dorp heeft zo leuk. Contacten die verder gaan dan alleen de klusjes die hij doet. ‘Doordeweeks gaat Ben bijvoorbeeld vaak even kletsen met “zijn vriendinnen”. Ze nemen hem op als een soort familie.’ In een filmpje dat de organisatie over hem maakte, zegt ze: ‘Als Ben zijn contacten niet had, zou Ben Ben niet meer zijn.’

Ook zijn buren zijn heel blij met Ben, zo blijkt uit het filmpje.

Buurvrouw Franny Penraad: ‘Vooral als je veel dingen aan je hoofd hebt, is het fijn als Ben langskomt. Hij is altijd vrolijk en altijd bereid een klusje te doen.’ Ben deelt ook belangrijke momenten uit zijn eigen leven, vertelt buurman Roel van de Langemaat. ‘Laatst zag ik: het is niet goed met Ben. Toen begon hij te huilen en vertelde hij dat zijn vader in het ziekenhuis lag. Daar zat hij enorm over in. Dat hebben we toen gedeeld.’

Het filmpje is opgenomen door de ideeënbus van Reinaerde.

Daar kunnen cliënten en medewerkers voorbeelden aanmelden van hoe je kunt meedoen in de maatschappij. Het is te bekijken via Youtube.

onderzoek naar inclusie in de Stripheldenbuurt in Almere. Deze buurt is gekozen vanwege de bijzondere bewoners: Indische ouderen, mensen met psychiatrische problemen en mensen met een verstandelijke beperking hebben onder anderen woongroepen in de wijk.

De onderzoekers bekijken of mensen met een beperking toegang hebben tot werk en zorg, en of onderling contact in de wijk bijdraagt aan inclusie. ‘Dat weet ik wel zeker’, zegt gebiedsmanager Olaf de Koning van stadsdeel Almere Buiten. ‘Ik ga binnen het onderzoek ontmoetingen organiseren. Ik ga iedereen wijzen op het bestaande aanbod van activiteiten, zodat mensen samen komen. Ik wil ook aan beeldvorming doen. De gemiddelde burger weet niet wat mensen met een beperking kunnen bijdragen aan de samenleving. Ze zien vooral de beperking.’

In de Stripheldenbuurt komt inclusie geleidelijk op gang.

Bewoners met een beperking van woongroep de Paladijn komen regelmatig naar gemeentelijke informatieavonden.

Buurtbewoners komen elkaar tegen in het gezondheidscentrum of het buurthuis. Zoals op het voor iedereen toegankelijke muziekfestival dat in maart werd georganiseerd in Het Clubhuis van Kwintes. Kwintes ondersteunt mensen met een psychische of sociale kwetsbaarheid bij wonen, werken, leren en recreëren. Bij Het Clubhuis ligt de nadruk op gezamenlijkheid, onderlinge steun, eigen inzet en verantwoordelijkheid. De staf en clubleden werken op basis van gelijkwaardigheid samen om Het Clubhuis draaiend te houden.

26

Markant MEI 2013

Scan de QR-code of ga naar: www.youtube.com/ watch?v=KhljZb_BBX4

‘Ik hoop dat hij de kans krijgt’ Ries heeft het syndroom van Down. Hij doet het goed volgens zijn moeder Pé Geutjes. Sportief, goed gevoel voor humor, best slim en veel vrienden. Het was wel een toer om hem op een goede, toekomstgerichte middelbare school te krijgen. ‘Er zitten in Nederland maar acht kinderen met Down op een reguliere middelbare school’, zegt ze. ‘Dit is de eerste generatie met Down die naar een reguliere school gaat.’

Op de basisschool in Eindhoven zat Ries in een reguliere klas en kreeg hij extra begeleiding in de Vuursteenklas voor kinderen met het syndroom van Down. Toen hij in groep 7 werd gepest, kon hij blijven zitten in een sociaal vriendelijker klas. Het werd lastig toen geen enkele middelbare school hem wilde hebben.

Pé Geutjes: ‘Ze beweerden dat het teveel tijd en geld zou kosten.

Ze twijfelden ook of hij wel een diploma kon halen. Dat vond ik minder belangrijk.’

De Praktijkschool wilde het wel twee weken proberen met Ries.

Docenten waren enthousiast, maar de school zei toch nee. Wat nou als Ries niet meekwam in een klas met grotestadskinderen?

‘Ik zei dat ik dat ook heel spannend vond.’ De school ging overstag na overleg met de basisschool.

‘Hij heeft het heel goed gedaan, petje af’, zegt ze over Ries. ‘Ik ben heel blij dat dit lijkt te lukken, maar ik blijf wat op mijn hoede. Hij zal zijn hele leven afhankelijk zijn van goedwillende individuen.’

De dag na het interview blijkt dat diverse leerkrachten twijfels houden. Ries heeft volgens hen problemen met tempo, hygiëne, afstemmen en eigenwijzigheid.

Quality Qube® 2013 Quality Qube is een valide en betrouwbare methode voor het onderzoeken van kwaliteitservaringen van cliënten, cliëntvertegenwoordigers èn van begeleiders. De methode is gericht op inzicht in, en verbetering van de kwaliteit van de ondersteuning.

De Quality Qube 2013 gaat uit van het Visie-document Kwaliteitskader Gehandicaptenzorg 2.0 en is opgenomen in de VGN waaier van instrumenten (pijler 2b). De methode kijkt naar voor uw organisatie relevante kwaliteitsindicatoren binnen het Kwaliteit van Bestaan kader. Daarnaast biedt

het veel ruimte voor persoonlijke ervaringen en verwachtingen van elk van de drie ‘trialoog-partijen’.

De Quality Qube leidt tot direct bruikbare KwaliteitVerbeter-Kaarten. De kwaliteitservaringen kunnen ook worden teruggekoppeld naar het persoonlijke ondersteuningsplan van de cliënt. De rapportage omvat eveneens een algemeen beeld van kwaliteitservaringen op voorzieningenniveau.

Meer informatie: www.buntinx.org

Professionaliteit en Kwaliteit in Zorg

www.buntinx.org Buntinx training & consultancy Markant 4-2013.indd 1

14:50:15 MEI22-3-2013 2013 Markant

27

Innovatieparadox opinie

W

Sanne van der Hagen • Trainer en projectleider bij NoXqs Zorginnovatie ij gebruiken allemaal technologie omdat

De belangrijkste negatieve invloed van technologie is de

het iets toevoegt aan ons leven. Denk aan

afwezigheid van technologie in het leven van mensen met een

de Tomtom, digitale agenda, sociale me-

beperking. Dat de technologie – die zo’n belangrijke invloed

dia, etc. Het leven wordt er leuker en vaak

heeft op de kwaliteit van ons aller dagelijks leven – niet beschik-

ook gemakkelijker van. Het bijzondere is

baar is voor de mensen die het misschien wel het hardste nodig

nu dat veel technologie zo aangepast wordt dat mensen met een

hebben, dat is echt kwalijk.

beperking er eveneens gebruik van kunnen maken. Zo kan het ook hun leven leuker en gemakkelijker maken.

Dit noemen we de innovatieparadox:

Om eens goed uit te werken hoe technologie een bijdrage kan

Innovations-need paradox: ‘The individuals or other units in a

leveren aan kwaliteit van bestaan van mensen met een be-

system who need the benefits of a new idea (the less educated, less

perking heb ik er de acht pijlers van kwaliteit van bestaan bij

wealthy, and the like) are generally the last to adopt an innova-

gepakt. Vervolgens heb ik bij iedere pijler bedacht hoe techno-

tion. The units in a system who adopt first generally least need the

logie daar een bijdrage aan kan leveren. Ik begon bij ‘lichame-

benefits of the innovation.’

lijk welbevinden’ en tikte er driftig op los. Er zijn allerlei apps,

Gelukkig komt er steeds meer technologie beschikbaar voor

toepassingen, games en andere hippe apparaten die echt een

mensen met een beperking. En belangrijker nog: steeds meer

bijdrage kunnen leveren aan het bevorderen van het lichamelijk

mensen zien in wat voor onschatbare waarde technologie kan

welbevinden.

spelen in het leven van mensen met een beperking.

Nadat ik een aantal pijlers gehad had, wilde ik ook de negatieve invloed benoemen. Tijdens mijn cursussen krijg ik daar veelvuldig vragen daarover. De negatieve invloed die veel begeleiders

Rogers, M. (2003), Diffusions of innovations Te raadplegen op books.google.nl.

zien, heeft meestal niets te maken met de technologie, maar met de beperking van de persoon die de technologie gebruikt. Maar wat is die negatieve invloed dan wel?

wie, wat, waar Ageeth Ouwehand is benoemd tot lid van de raad van bestuur van Argos Zorggroep in Schiedam. Zij volgt Ton Bakker op. Ouwehand was directeur bij zorgorganisatie Middin.

Oud-minister Marja van Bijsterveldt wordt per 15 mei directeur van het Ronald McDonald Kinderfonds. Ze volgt Marc van den Tweel op, die directeur van Natuurmonumenten is geworden. Het Ronald McDonald Kinderfonds heeft verblijfhuizen in de buurt van ziekenhuizen voor familieleden van zieke kinderen.

Foto: Anne-Marie Peek-Kok

Revalidatiearts Jeanine Verbunt van het Maastricht Universitair Medisch Centrum is per 1 april benoemd tot hoogleraar aan de Universiteit Maastricht. Ze richt zich met de leerstoel op klinische epidemiologie in de revalidatiegeneeskunde met de nadruk op chronische pijn.

28

Markant MEI 2013

door Martine Hemstede | martinehemstede@tijdschriftmarkant.nl

op de markt

Spring eens op Klassieke sta-op-stoelen werken met een motortje, dat de gebruiker van de stoel als een willoos slachtoffer omhoog takelt.

Deze SpringUp heeft een veer, die het opstaan ondersteunt. De veer is in te stellen op de kracht van de gebruiker. Mensen met verminderde spierkracht trainen zo hun been- en rompspieren toch nog dagelijks een klein beetje. De veer maakt de stoel bovendien een stuk compacter dan de elektrische variant. www.sprinq.eu

Voellotto Eigenlijk was Voellotto speciaal gemaakt voor de blinde en slechtziende kinderen van Koninklijke Visio, maar die waren er zo enthousiast over dat ze er alles voor over hadden om te winnen. Dus overweegt Visio een tweede serie te laten maken door de studenten van de Hogeschool van Amsterdam, te koop buiten Visio. Het idee achter het spel is duidelijk: je kunt de juiste plaatjes bij elkaar zoeken door te kijken, maar ook door te voelen. Iedereen kan dus meespelen. www.visio.org

Praten zonder stem Hoe communiceer je met je vrienden en je artsen als je niet meer kunt praten door bijvoorbeeld de spierziekte ALS of doordat je aan de beademing ligt? Het kan met een spraakcomputer, maar die heeft maar een beperkt repertoire. KlikPraat is een nieuw systeem voor de smartphone of tablet, waarmee je zinnen kunt kiezen uit een multiplechoicesysteem. De gesprekspartner antwoordt met een nieuwe zin. Zo kan zich een diepgaand gesprek over gedachten, gevoelens, angsten en zorgen ontwikkelen. PatiĂŤnten die nog kunnen typen helpen de bedenkers van het systeem met het toevoegen van relevante zinnen. Het duurt dus nog even voordat KlikPraat geschikt is voor gebruik in de praktijk. Uitvinder Peter Desain van de Radboud

Laagdrempelige oplossing

Universiteit Nijmegen gebruikt de Zorgvernieuwingsprijs van 75.000

Langer thuis blijven wonen als je oud en

euro die hij heeft gewonnen met KlikPraat voor het verder uitwerken

rammelig of ziek wordt is prettig, maar in de

van zijn vinding. www.nationalezorgvernieuwingsprijs.nl

meeste huizen is de trap een grote belemmering. En je moet toch een keer naar bed. Wie niet meteen lui onderuit wil zakken op een traplift, kan halve traptreden laten plaatsen op de bestaande treden. Huisgenoten kunnen er gewoon langs lopen. Easysteppers heten ze, en ze zorgen ervoor dat traplopen minder kracht kost en minder druk op de gewrichten geeft. Bovendien blijf je in beweging. De winst is groot, zeker bij de ziekte van Duchenne. Enocent Mobility Solutions heeft allerlei demonstratiefilmpjes opgenomen achter deze link: www.enocent.nl

MEI 2013 Markant

29

WERELDREIZEn, DOOR CHRISTIAN LUCAS

gedicht als ik een eindje fiets door de dorpen in de buurt maak ik een kleine wereldreis

als ik een heel eind fiets door de dorpen verder weg maak ik een grote wereldreis

als ik vrij ben maak ik veel wereldreizen

Gedicht is gemaakt bij De Seizoenen, voorheen Zonnehuizen, Locatie

op de fiets

Bronlaak Oploo

Training Omgaan met vragen over seksueel misbruik (accreditatie is aangevraagd bij NVO en BOKA) Orthopedagogen en psychologen hebben een belangrijke taak bij het ontwikkelen van beleid bij seksueel misbruik van en door cliënten. Zij moeten hiaten in de begeleiding en grensoverschrijdingen signaleren en bespreekbaar maken. Maar vaak beschikken zij niet over specifieke deskundigheid om deze functie goed uit te voeren. Speciaal voor deze groep is de nascholingstraining Omgaan met vragen over seksueel misbruik ontwikkeld.

Doelgroep Gedragswetenschappers/orthopedagogen en aandachtsfunctionarissen (HBO+) in de zorg- en dienstverlening aan mensen met een verstandelijke handicap.

Resultaat Na deze training: kunt u begeleiders ondersteunen bij het voorkomen van en omgaan met seksueel misbruik, bent u in staat steun te bieden wanneer feitelijk misbruik heeft plaatsgevonden, beschikt u over vaardigheden om grensoverschrijdingen te signaleren en adequaat te handelen, beschikt u over kennis en inzicht in de diagnostiek en begeleidingsmogelijkheden voor zowel slachtoffers als plegers met een verstandelijke handicap, hebt u inzicht in de justitiële aspecten.

Kijk voor meer informatie en voor meer trainingsaanbod op:

www.trainingmetzorg.nl

30

Markant MEI 2013

Trainers De training wordt gegeven door 4 verschillende docenten.

Drie van hen hebben hun sporen ruimschoots verdiend binnen het werkveld van mensen met een beperking en seksueel misbruik. De vierde docent is een ervaren zedenrechercheur die u inleidt in de problematiek vanuit de justitiële hoek. Coördinerend trainer is Aafke Scharloo: orthopedagoog en klinisch psycholoog. Zij is lid van de Taskforce Kindermishandeling en Seksueel misbruik.

Locatie: Centrum Utrecht Data: 13 mei, 27 mei, 10 juni, 24 juni, 23 september, 7 oktober en 28 oktober 2013

Prijs: € 2.275,00

boek film methode app website

door Lia Bruin | liabruin@tijdschriftmarkant.nl

Oud en gebrekkig

media

De auteurs maken gebruik van vier aan-

Dankzij verbeterde gezondheidszorg en le-

dachtsgebieden: algemene en specifieke

vensomstandigheden worden mensen met

kenmerken voor mensgerichte onder-

een lichamelijke handicap steeds ouder.

steuning aan de NAH-doelgroep, voor-

Maar mensen met een lichamelijke beper-

waarden voor de fysieke omgeving zoals

king krijgen doorgaans al vanaf hun veer-

woonomgeving of dagbestedingslocatie,

tigste te maken met verminderde energie

aspecten van bejegening en begeleiding,

en spierkracht, pijn, slijtage van gewrich-

en deskundigheid van medewerkers. Het

ten en, vaak definitieve, uitval van functies.

rapport is gebaseerd op literatuuron-

In Verder is alles goed staan 21 portretten

derzoek, practice based ervaringen en

van oudere gehandicapten die openhartig

cliëntervaringen.

vertellen over het ouder worden. ‘Ik ben

Mabel Jongkind en Hennie van Rijn,

49 met het lijf van iemand van 70’, zegt een

NAHder belicht, Garant uitgevers, 2012,

van hen. Allemaal worden ze geconfron-

13,90 euro, www.garant-uitgevers.nl

teerd met levensvragen over behoud van eigen regie en het naderende levenseinde.

En toch is het een optimistisch boek: ‘Met het toenemen van je beperkingen hoeft je levensgeluk niet af te nemen.’

Een praktische handleiding, verlevendigd

Joke Visser, Verder is alles goed, 19,95

met veel casussen.

euro, www.uitgeverijpepijn.nl

Joanneke van der Nagel, Marion Kiewik, Robert Didden, ‘Iedereen gebruikt toch?’, uitgeverij Boom, 2013, 29,95 euro, ebook: 17,95 euro, te bestellen via www. uitgeverijboom.nl

Hersenletsel, en dan?

Als je hersenletsel oploopt, heeft dat ingrijpende gevolgen. Het onderzoeksrapport NAHder belicht beschrijft hoe

‘Iedereen gebruikt toch?’

Gebruik van tabak, alcohol en drugs leidt

Vrijwillig

specifieke, adequate en professionele

Workmate matcht activiteiten van maat-

ondersteuning aan mensen met niet-

schappelijke organisaties aan vrijwilligers

aangeboren hersenletsel eruit kan zien.

die af en toe voor een goed doel een

steeds vaker tot problemen bij mensen

activiteit willen doen. Vrijwilligers kunnen

met een lichte verstandelijke beperking.

kiezen uit activiteiten als spelletjes spelen

‘Iedereen gebruikt toch?’ bespreekt

met mensen met een verstandelijke

uitgebreid de specifieke problemen van

beperking, appeltaarten bakken in een

deze doelgroep en laat het hele bege-

lunchcafé waar mensen met een beper-

leidingstraject zien van signalering tot

king werken, of sportactiviteiten voor

terugvalpreventie. Er staan bijvoorbeeld

mensen met een beperking begeleiden.

handreikingen in voor het vaststellen van

Nadat de vrijwilliger zich heeft aange-

doelen (minderen of stoppen, of bevor-

meld, kan hij via het zoekmechanisme een

deren van de gezondheid), en hoe die

activiteit uitkiezen die hem persoonlijk

in het plan van aanpak kunnen worden

aanspreekt en plaatsvindt op een tijdstip

opgenomen. Het boek geeft ook een

dat past in de agenda. Het systeem regelt

introductie op behandelmethodieken uit

de bevestigings- en herinneringsmails.

de verslavingszorg en beschrijft hoe die

Workmate is actief in de regio’s Rotter-

kunnen worden afgestemd op cliënten

dam, Den Haag, Amsterdam en Utrecht.

met een lichte verstandelijke beperking.

www.workmate.nu

MEI 2013 Markant

31

Neem nu een abonnement op Markant!

U wilt uiteraard altijd op de hoogte blijven van de laatste ontwikkelingen in de gehandicaptensector. Bijvoorbeeld ontwikkelingen op het gebied van AWBZ en Wmo. Voorbeelden van behandel- en begeleidingsmethodes uit de praktijk. Of informatie over recente onderzoeken.

Daarom is het lezen van Markant een absolute must.

Ga naar www.tijdschriftmarkant.nl en klik op ‘abonneren’ voor meer informatie over een abonnement.

U leest voor € 68,50 een heel jaar Markant.

www.tijdschriftmarkant.nl

jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec agenda

13 mei congres Dementie bij

voor het beoordelen en kwaliteitseisen van vertegenwoordigers. Be-

mensen met een verstandelijke

doeld voor onder andere artsen voor verstandelijk gehandicapten,

beperking. Over herkennen van

GZ-psychologen, directies gehandicaptenzorg. Kosten: 395,- euro

symptomen, stellen van diagnose

voor hele dag en 295,- euro voor ochtend. Locatie: Leerhotel Het

en bepalen van gewenste zorg.

Klooster, Amersfoort. Informatie en aanmelden: www.medilex.nl/

Georganiseerd door StudieArena

wilsonbekwamen.

in samenwerking met KansPlus en Kennisplein. Kosten: 330,- euro.

29 mei studiedag De ervaringsdeskundige als professional in uw

Locatie: De Werelt, Lunteren.

organisatie. Over inzetten, samenwerken en knelpunten aanpakken.

Informatie en inschrijven: www.

Met voorbeelden uit de praktijk en deelsessies per sector. Kosten:

studiearena.nl.

395,- euro voor hele dag en 295,- euro voor ochtend. Locatie: congrescentrum In de Driehoek, Utrecht. Informatie en aanmelden: www.medilex.nl.

22 mei Kennisexpeditie Slim omgaan met uw zorgvastgoed.

Over andere bestemmingen voor zorgvastgoed, huur en verhuur,

29 mei derde landelijke studiedag Verslavingsproblematiek bij

financiën en kennis van lokale markt. Bedoeld voor bestuurders,

LVB. Over de relatie tussen een LVB en verslavingsproblematiek,

managers zorgvastgoed en managers financiën werkzaam in de

signalering, risico- en beschermingsfactoren, methodieken voor pre-

langdurige zorg. Met sprekers en verdiepingssessies. Locatie:

ventie en behandeling. Bedoeld voor professionals in de verslavings-

Abrona, locatie Sterrenberg, Huis ter Heide. Informatie en aanmel-

zorg, GGZ en LVG-sector, onderwijs, en medewerkers van justitiële

den: www.invoorzorg.nl>Over In voor zorg>Bijeenkomsten.

(jeugd)instellingen. Kosten: 320,- euro. Locatie: Jaarbeurs Utrecht.

Informatie en inschrijven: www.leidscongresbureau.nl/congres/

23 mei symposium Mensen met een LVB en gedragsproblemen

LVB_verslaving.

integreren in de wijk. Over de rol van de professional, de transitie van behandeling naar begeleiding, crimineel gedrag, ketenregie. Met

24 oktober, 7 en 22 november driedaagse cursus LVB en

sprekers Petri Embregts, Xavier Moonen, Hendrien Kaal en Mart

verslaving. Over diagnostiek en behandeling van mensen met

de Corte. Kosten: 295,- euro. Locatie: Eindhoven. Informatie en

problematisch middelengebruik en een verstandelijke beperking.

inschrijven: www.congresburo.com.

Kosten: 545,- euro. Locatie: Cure & Care Development, Arnhem.

Informatie en aanmelden: www.curecare.nl.

27 mei In voor zorg-congres Veranderingen in de langdurige zorg.

Over de hervormingsagenda voor de langdurige zorg en de impact

31 oktober, 5 november, 5 En 19 december vierdaagse

hiervan op zorgorganisaties. Dialoog tussen zorgaanbieders,

opleiding LVB en gedragsproblemen. Over gedragsproblemen en

zorgverzekeraars en gemeentelijke overheden en ambtenaren van

psychiatrische stoornissen bij een lichte verstandelijke beperking.

het ministerie van VWS over de veranderingen in de romp AWBZ, de

Vanuit verschillende perspectieven die aanknopingspunten bieden

Wmo en de Zorgverzekeringswet. Bedoeld voor vertegenwoordigers

voor begeleiding en behandeling. Met aandacht voor mogelijkheden

van organisaties in de langdurige zorg, gemeenten en zorgverzeke-

van diagnostiek en interventie, met behulp van casuïstiek, videoana-

raars. Locatie: NBC, Nieuwegein. Informatie en inschrijven: www.

lyse en praktische oefeningen. Onder leiding van Robert Didden en

invoorzorg.nl>Over In voor zorg>Bijeenkomsten.

Leopold Curfs. Kosten: 995,- euro. Locatie: Cure & Care Development, Arnhem. Informatie en aanmelden: www.curecare.nl.

28 mei studiedag Werken met wilsonbekwamen en hun vertegenwoordigers. Over het beoordelen van wilsonbekwaamheid door ziekte of beperking. Met aandacht voor juridische gevolgen, criteria

MEI 2013 Markant

33

DOOR ROGIER WIERCX | MARKANT@TIJDSCHRIFTMARKANT.NL | FOTO’S ’S HEEREN LOO

De cliënt komt in beweging Hartfalen, diabetes, overgewicht. De gezondheidsrisico’s liggen op de loer voor wie niet genoeg beweegt. Een stimuleringsprogramma sport en bewegen voor mensen met een verstandelijke beperking helpt die risico’s voorkomen. ’s Heeren Loo brengt het in de praktijk.

O

nderzoek uit 1998 door Henny van

Uitkomsten

Schrojenstein Lantman-de Valk leert ons dat

De uitkomsten van de meerjarige monitor zijn positief. Tien

gezondheidsrisico’s als hartfalen, overge-

van de dertig gemonitorde instellingen hebben intussen

wicht en diabetes extra gelden voor mensen

een beleidsplan voor sport en beweging, vijf zijn zo’n plan

met een verstandelijke beperking. Volgens

aan het ontwikkelen. Bij twaalf instellingen is de sport- en

onderzoek uit 2006 van de Groningse bewegingswetenschap-

bewegingsdeelname van cliënten in de programmaperiode

per Ruud van Wijck beweegt tachtig procent van de mensen

toegenomen. Tijdens het programma zijn cliënten bewus-

met een verstandelijke beperking te weinig. Bij mensen zon-

ter gaan bewegen: ze helpen actief in het huishouden en

der verstandelijke beperking is dat 39 procent.

bewegen meer tijdens de dagbesteding. Bewegingsagogen

Logisch dus dat Gehandicaptensport Nederland een stimu-

hebben begeleiders geadviseerd over dit soort vaak nieuwe

leringsprogramma sport en beweging heeft opgezet voor

beweegactiviteiten. Bij ruim de helft van de 331 onderzochte

mensen met een verstandelijke beperking. Zo kan het ook!

instellingen zijn de afgelopen jaren maatregelen genomen on

heet dit programma, dat tussen 2009 en 2011 op tientallen

cliënten meer te laten sporten en bewegen.

plaatsen in Nederland is uitgevoerd met financiële steun

Volgens Remko van den Dool, onderzoeker bij het Mulier

van V WS. De doelen van het programma waren meervoudig.

Instituut, blijkt uit de monitor dat er duidelijk een proces

Sport en beweging verankeren in het beleid van de instelling.

in gang is gezet. ‘We hebben geconstateerd dat een hoger

Managers en begeleiders bewust maken van de voordelen

percentage cliënten nu beweegt of sport. Dat doen ze bij

van sport en beweging voor de gezondheid van hun cliën-

meer instellingen dan aan het begin van dit programma. De

ten. En tenslotte: de cliënten meer laten bewegen of sporten.

komende jaren moet dit vliegwiel verder draaien. Over drie

Iedere instelling kon haar stimuleringsproject zelf invullen

of vier jaar zouden we eigenlijk opnieuw moeten meten of de

om optimaal op de eigen situatie te kunnen inspelen.

trend beklijft, of niet.’

Het Mulier Instituut heeft bij 30 van de 44 instellingen voor verstandelijk gehandicaptenzorg gevolgd of er door het pro-

Remko van den Dool is senior-onderzoeker bij het

gramma daadwerkelijk meer aandacht is gekomen voor sport

Mulier Instituut in Utrecht, r.vandendool@mulierinstituut.nl

en beweging. De monitoring bestond uit een nulmeting in 2009 en vervolgmetingen in 2010 en 2011. Daarnaast is 331 woonlocaties en overkoepelende instellingen die grotendeels niet aan Zo kan het ook! deelnamen, gevraagd of ze een algemeen beleidsplan en individuele beweeg- en sportplannen hadden, en hoeveel procent van de cliënten tijdens de meetmomenten aan sport of beweging deed. De onderzoekers

Monitor Zo kan het ook! Beweegstimuleringsprogramma voor mensen met een verstandelijke handicap, het eindrapport. Mulier Instituut, Utrecht, 2012.

kregen hun informatie voor dit onderzoek van begeleiders en beleidmakers. Observaties van of interviews met cliënten hebben niet plaatsgevonden.

34

Markant MEI 2013

Te downloaden van www.gehandicaptensport.nl

Kennis & onderzoek

MEI 2013 Markant

35

Meer bewegen is leuk en kost niks De ’s Heeren Loo Zorggroep stimuleert sport en bewegen onder de noemer Iedereen beweegt.

Het gaat om hetzelfde idee als wat landelijk Zo kan het ook! heet. Cliënten en begeleiders bij de locatie Groot-Schuylenburg in Apeldoorn brengen het dagelijks in praktijk.

Z

es oudere mensen met ernstig meervoudige

onderdeel in het dagprogramma. Sinds Iedereen beweegt wel. De

beperkingen wachten in een kring in de rolstoel

ouderengroep komt drie dagen per week naar het beweeglokaal.

op wat er gebeuren gaat. ‘En dan gaan we nu het

Naast de behendigheidsspelletjes bewegen we ook op muziek.

parachutespel doen’, schalt de stem van begeleid-

Bij cliënten die niet kunnen bewegen wekken we bewegingser-

ster Maureen Gosselink door het beweeglokaal,

varing op door met zachte handschoenen op hun armen of romp

onderdeel van de dagbesteding bij ’s Heeren Loo locatie Groot-

te drukken. Dat prikkelt hun spieren en is dus ook een vorm van

Schuylenburg in Apeldoorn. Uit de beweegbox pakt Maureen

beweging.’

een kleurige doek van parachutestof. In dat doek deinen vrolijke

Zo zit bewegen verstrengeld in de dagbesteding van deze EMB-

ballonnen. Op een teken van Maureen trekt iedereen het doek

cliënten. Met als resultaat dat ze, op een werkdag van zes à zeven

strak, zodat de ballonnen omhoog dwarrelen. Dat is leuk! Nog

uur, een tot anderhalf uur op hun niveau en binnen hun moge-

een keer! Annie Kamphorst ziet het aan, maar doet niet mee. Dus

lijkheden bewegen. Een direct gevolg van de campagne Iedereen

wordt Annie onder de parachute gereden om het spelletje extra

beweegt bij ’s Heeren Loo.

te beleven. Dan pakt Maureen ringen uit de beweegbox. Iedereen mag een ring over een stok gooien, zoals op de kermis. Maar

Beweging beleven

Thea Ovink wil dat niet. Helemaal ineengedoken staart ze naar

Een paar honderd meter verderop op Groot Schuylenburg in

de grond. Maureen reikt haar een ring aan. Traag opent Thea

Apeldoorn zindert de energie door de gesloten afdeling voor

haar ogen en richt haar hoofd op. De ring wacht om gegrepen te

EMB-jongeren. Bewegen lijkt, gezien hun leeftijd, haast vanzelf-

worden. Langzaam opent Thea haar houding, als een bloemknop

sprekend. Toch is bewegen hier pas onlangs een integraal onder-

in de lentezon. Ze tast naar de ring en kijkt ernaar. Verder komt

deel geworden van de dagbesteding. Onder groot gejuich gooit

ze niet, maar ze heeft wel bewogen en daar gaat het om.

een jongen met duidelijk motorische problemen een zachte bal in een veelkleurige zak. Tjoeknetbal, heet dit spel uit de beweeg-

36

Pittenzakjes

box. Iedereen gooit op zijn manier, de een smijt, de ander legt de

Na het parachutespel en het ringsteken mogen de deelnemers

bal in het tjoeknet. Soms vliegt de bal meters naast. Twee jonge-

pittenzakjes in een mand gooien. Jan Haar laat het na de instruc-

ren die helemaal gebonden zijn aan hun rolstoel kijken genietend

tie afweten, maar hij krijgt pardoes een zakje op zijn hoofd

toe. Zij beleven beweging. Ook goed.

gelegd. Dat pakt hij wel vast – om het op de grond te gooien.

Begeleidster Manon Coenen: ‘Ik schat dat de jongeren in deze

Iedereen klapt: toch beweging! Anderen spelen het beweegspel

groep tijdens hun dagbesteding zo’n drie uur per dag bewe-

met meer verve. Maureen: ‘Vroeger zat bewegen niet vast als

gen. We doen als groep elke dag te voet de boodschappen voor

Markant MEI 2013

de lunch. Ook brengen we nog een keer het afval weg. Dat zou

Leuk

gecombineerd kunnen worden met de gang naar de supermarkt,

‘Een programma als dit kost niets extra’s aan inzet van mensen en

maar zo wandelen we nog eens extra. Twee keer in de week gaat

middelen’, zeggen projectleider Jan Willem Thomassen en bewe-

de groep zwemmen. We doen ook spelletjes in de buitenlucht. En

gingsagoog Jeroen Wezenberg. ‘Het is een kwestie van andere keu-

iedereen helpt actief mee met opruimen. Natuurlijk deden deze

zes maken, van een paradigmashift. Bewegen kun je altijd dichtbij

jongeren al aan beweging, maar sinds Iedereen beweegt gebeurt

huis doen. In plaats van tv kijken met cliënten ga je samen de was

dat vaker. Soms vragen ze expliciet om beweegactiviteiten. Voor

opbergen of koffiekopjes wegbrengen. Dat kost niks. We bieden

hen is dat een positieve manier om vaardigheden te laten zien.

begeleiders alternatieven met zulke beweegingrediënten aan. De

Als begeleiders zijn we ons nu bewuster van de kansen om bewe-

begeleider kan zelf de hagelslag pakken van de bovenste plank in

ging door routinehandelingen heen te vlechten.’

het keukenkastje, maar de cliënt kan dat ook doen. Dat is weer een klein strek- en beweegmoment! Natuurlijk moeten de cliënten al

Beweegplan

dat bewegen wel leuk vinden, want verhalen over gezondheids-

Ook bij de algemene dagelijkse levensverrichtingen blijkt een

winst zeggen hun niks. Gelukkig kun je bewegen makkelijk aan-

wereld te winnen, legt bewegingsagoge Dolinda Buchwald uit.

trekkelijk maken.’

‘Aankleden, bed opmaken of de vaat doen. Dat zijn evenzoveel potentiële beweegmomenten. Van al die mogelijkheden hebben

Gezonde leefstijl

de begeleiders van de woon- en dagbesteding een beweegplan

Bij de ’s Heeren Loo Zorggroep is het beweegstimuleringspro-

voor de cliënten gemaakt, dat onderdeel is van ieders persoonlijk

gramma van Gehandicaptensport Nederland op zes plaatsen

plan. Zo’n beweegplan geldt in de woning en bij de dagbesteding

uitgevoerd. In de eindevaluatie staan de positieve punten van

van de cliënt. Tijdens Iedereen beweegt wilden we hier honderd

die inspanning opgesomd. Zo zien medewerkers nu meer het

beweegplannen opstellen. Dat is gelukt. Maar er zijn in de regio

belang in van bewegen binnen de algemene dagelijkse levensver-

Apeldoorn zeshonderd cliënten, dus er ligt nog een uitdaging. Elk

richtingen. En de meeste cliënten weten dat bewegen belangrijk

jaar willen we er honderd bij maken.’

is en kennen de beweegactiviteiten. De vraag van cliënten naar

Iedereen beweegt is inmiddels een heuse campagne geworden bij

zwemmen, dansen en meer bewegen voor ouderen is dankzij het

’s Heeren Loo locatie Apeldoorn en elders binnen de ’s Heeren

programma gegroeid.

Loo Zorggroep. De bewegingsagogen lopen rond in een shirt

Maar de medewerkers van Iedereen beweegt signaleren ook knel-

met het logo. Elke maand wordt een cliënt uitgeroepen tot Ger-

punten. Het opstellen van persoonlijke beweegplannen kost ook

de-Beweeg-Ster- en wordt hij gefilmd en uitgezonden op, in dit

tijd, tijd die er niet altijd is. En hoewel de organisatie het thema

geval, de populaire Schuylenburg TV. Op een groeiend aantal

volledig omarmt, is er nog geen vastgesteld beleid rondom bewe-

locaties staat de beweegbox en ligt een Beweegboek, waarvan

gen. Daarom wordt er nu druk gewerkt aan de beleidsnotitie

versies bestaan voor cliënten van midden en hoog niveau en

Gezonde Levensstijl, met het voornemen die voor de zomer van

voor cliënten met EMB. En bovendien heeft locatie Groot-

2013 organisatiebreed ter besluitvorming vast te leggen.

Schuylenburg een heuse Cruijff Court gekregen, voor allerlei

De verbreding van bewegen naar een gezonde leefstijl zou, volgens

beweeg- en sportactiviteiten in de buitenlucht. Dat het manage-

de projectleiders en alle medewerkers van Iedereen Beweegt, de

ment achter de beweegfilosofie staat, blijkt uit de donatie van 32

volgende stap moeten zijn naar een optimale gezondheid van cli-

beweegboxen, betaald door regiodirecteur Hetty Verhulst.

ënten. Als verdere concretisering van het zo belangrijke kwaliteitsdomein lichamelijk welbevinden.

reactie Aly Waninge Het stimuleringsprogramma Zo kan het ook heeft impact gehad

ding is van groot belang: deze begeleiders hebben een cruciale rol

op de leefstijl van een grote groep mensen met verstandelijke

bij de dagelijkse uitvoering van het beweegplan. Focus op blijven-

beperkingen. Iedereen beweegt van de ’s Heeren Loo Zorggroep is

de attitudeverandering en voorbeeldfunctie van deze begeleiders

daarvan een heel mooi voorbeeld. Dit project toont aan dat voor

vragen de komende jaren zeker nog inzet in tijd en geld.

succesvolle implementatie aandacht nodig is voor bewegen op

Een ander positief effect van Zo kan het ook blijkt uit de voorbeel-

organisatieniveau, individueel niveau en op uitvoeringsniveau.

den: bewegingsagogen waren altijd al specialisten op het gebied

De uitkomsten van de meerjarige monitor van Zo kan het ook zijn

van zelf bewegen met cliënten, echter nu adviseren en coachen

weliswaar positief, maar ook blijkt dat niet elke zorgorganisatie

bewegingsagogen ook op dit gebied!

kans heeft gezien om resultaten op alle genoemde niveaus te

Concluderend kunnen we stellen dat een belangrijke eerste stap

behalen. Monitoring van resultaten over langere tijd, zoals Remko

met Zo kan het ook is gezet, maar ook dat er letterlijk en figuurlijk

van den Dool voorstelt, verdient daarom zeker aanbeveling.

nog veel vervolgstappen gezet zullen moeten worden.

Effecten van meer bewegen op de gezondheid van de cliënten blijken niet uit de monitor: slechts 13 van de 30 organisaties hebben

Dr. Aly Waninge is fysiotherapeute bij Koninklijke Visio De Brink &

fittesten geborgd. Dat is jammer, want onderbouwing kan juist

lector Participatie en gezondheid van mensen met verstandelijke en

helpen om financiële voorwaarden te verwerven.

visuele beperkingen aan de Hanzehogeschool Groningen.

De genoemde ‘paradigmashift’ bij begeleiders wonen en dagbeste-

MEI 2013 Markant

37

Uitgelicht vormgeving Simon Cordes doet iedere maand de vormgeving van Markant. ‘Van jongs af aan tekende ik veel en ben ik erg visueel ingesteld. Mijn oog viel vaak op grafische uitingen in het straatbeeld, zoals logo’s op winkelpanden en de bladen in het tijdschriftenvak. Het leek me erg gaaf om zelf zulke producten te kunnen ontwerpen.

Simon heeft ook de restyling gedaan en in overleg met de redactie de look and feel bepaald. Daardoor voelt Markant echt als zijn blad.

‘Omdat de basis door mij zelf gemaakt is, kan ik daarbinnen experimenteren zonder afbreuk te doen aan de stijl. Dat is lastiger bij bladen die door een collega zijn vormgegeven. Bij Markant heb ik ook veel speelruimte. Het blad biedt een mooie balans tussen tekst en beeld. Het is kleurrijk en divers, wat perfect aansluit bij de titel van het blad. Daarnaast is meer ruimte gereserveerd voor foto’s en illustraties. Andere vakbladen hebben vaak een wat zakelijker uitstraling.’

Het blijft een kunst om van al de aangeleverde teksten een samenhangend geheel te maken, vindt Simon. ‘Sinds de restyle is het hoofdartikel vaak opgesplitst in kleine “porties”. De uitdaging is om daar telkens een visuele samenhang in te vinden, zodat de lezer begrijpt dat die stukken bij hetzelfde item horen.’

In dit nummer is hij het meest tevreden over hoe het achtergrondartikel over inclusie heeft uitgepakt. ‘Het was even stoeien, maar door stroken van Sylvia Weves illustratie als terugkerend element te gebruiken, is het ook een voor het oog doorlopend verhaal geworden. De foto bij de nieuwe rubriek Spiegelbeeld vind ik elke keer een fijne uitsmijter. Letterlijk een moment van reflectie voordat je het blad dicht slaat.’

In de volgende Markant Kennisagenda Gehandicaptenzorg VGN, andere partijen en hoogleraren bepalen speerpunten Interview Jo Caris Over marktwerking in de zorg Ouder wordende cliënten Zijn we daar op voorbereid?

Versch ij op 29 nt mei

colofon

PAGINA 22

Markant, journalistiek maandblad voor de gehandicaptensector, wordt uitgegeven door de Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN) in samenwerking met Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media.

Markant verschijnt maandelijks, met uitzondering van de maanden januari en augustus.

Lidinstellingen van de VGN ontvangen Markant als onderdeel van hun lidmaatschap.

Advertenties Lucienne Meijer, zie redactieadres, telefoon 030-27 39 742, e-mail luciennemeijer@tijdschriftmarkant.nl.

De advertentietarieven en voorwaarden zijn op aanvraag verkrijgbaar.

Redactie www.tijdschriftmarkant.nl Lia Bruin, eindredacteur, liabruin@tijdschriftmarkant.nl Martine Hemstede, redacteur, martinehemstede@tijdschriftmarkant.nl Johan de Koning, redacteur, johandekoning@tijdschriftmarkant.nl Cindy Panhuis, redactiesecretaresse, cindypanhuis@tijdschriftmarkant.nl

Auteurs: Alice Dallinga, Sanne van der Hagen, Angeliek de Jonge, Marja Morskieft, Martin Schuurman, Inge Wichink Kruit, Rogier Wiercx (eindredactie Kennis & Onderzoek).

Redactieadres Postbus 413, 3500 AK Utrecht, telefoon 030-27 39 737, fax 030-27 39 387, markant@tijdschriftmarkant.nl.

Vormgeving Akimoto, Amersfoort, www.akimoto.nl Uitgever Bohn Stafleu van Loghum, Paul Dijkstra, Postbus 246, 3990 GA Houten, telefoon 030-63 83 838, www.bsl.nl.

Redactiecommissie Gertrude van den Brink (voorzitter), Gerda Budding, Jan Duenk, Sanne van der Hagen, Joop Hoekman, Luc Kenter, Peter Nouwens.

38

Markant MEI 2013

Aan dit nummer werkten mee:

Fotografen: Aleid Denier van der Gon, Angeliek de Jonge, Stijn Rademaker, Martine Sprangers.

Illustratoren: Anne Luchies, Len Munnik, Sylvia Weve.

Sluitingsdatum volgend nummer Redactionele bijdragen: 29 april Advertenties: 2 mei Abonnementenadministratie Klantenservice Bohn Stafleu van Loghum, Postbus 246, 3990 GA Houten, telefoon 030-63 83 736, fax 030-63 83 999, website www.bsl.nl.

Abonnementen kunnen op ieder gewenst moment worden aangegaan en worden stilzwijgend met telkens een jaar verlengd tot wederopzegging. Een abonnement wordt eenmaal per jaar bij voorfacturering voor het aankomende jaar berekend. Bij wijziging van de tenaamstelling en/of het adres verzoeken wij u de adreswikkel met de gewijzigde gegevens op te sturen naar Bohn Stafleu van Loghum of via www.bsl.nl. Beëindiging van het abonnement kan uitsluitend schriftelijk of via www.bsl.nl en dient uiterlijk

twee maanden voor afloop van het lopende abonnementsjaar te zijn ontvangen. Een jaarabonnement kost € 68,50, inclusief verzend- en administratiekosten. Bij meer dan één abonnement geldt een staffelkorting, mits er sprake is van één aflever- en factuuradres: 2 t/m 5 abonnementen 5%, 6 t/m 10 abonnementen 10%, 11 abonnementen en meer 15%. Losse nummers € 10,50. Prijzen worden per kalenderjaar aangepast. Levering en diensten geschieden volgens de voorwaarden van Springer Media, gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel te Utrecht onder dossiernummer 32107635 op 17 juni 2010. De voorwaarden zijn in te zien op www.bsl.nl, of worden de koper op diens verzoek toegezonden. Uitgeverij Bohn Stafleu van Loghum legt de gegevens van abonnees vast voor de uitvoering van de (abonnements)overeenkomst. De gegevens kunnen door de uitgeverij worden gebruikt om u te informeren over relevante producten en diensten, tenzij u te kennen heeft gegeven hier bezwaar tegen te hebben. Het overnemen en vermenigvuldigen van artikelen en berichten uit dit tijdschrift is slechts geoorloofd met bronvermelding en met schriftelijke toestemming van de uitgever.

ISSN 1384-6612

TEKST EN FOTO DOOR ANGELIEK DE JONGE | MARKANT@TIJDSCHRIFTMARKANT.NL

spiegelbeeld

‘Als ik in de spiegel kijk zie ik witte tanden. En een vette huid. Ik maak mezelf eigenlijk nooit op, maar ik hou van gezichtsmaskertjes en ik vind het leuk om mensen te verwennen.’

Joyce Scholten (37) heeft pas geleden een prijs gewonnen met een ideeënwedstrijd. Ze had bedacht om beautymiddagen te organiseren. ‘Maar daar wil ik verder nog niks over zeggen.’

Ze woont al zeventien jaar in een woning van Reinaerde de Zwaluw in Houten, samen met Chantal en twee vaste begeleidsters. Er is 24-uursbegeleiding.

‘Als ik ‘s nachts niet kan slapen, mag ik

bellen. Laatst lag ik in bed en was ik mijn medicijnen vergeten in te nemen. Toen heb ik gebeld.’

Ik maak graag dingen voor iemand. Wil je een sjaal hebben? Ik word er blij van als ik een bestelling krijg.’

Joyce heeft een verstandelijke beperking.

‘Ik heb lichte epilepsie, als ik moe ben draai ik met mijn ogen. Ik ben meestal vrolijk en aardig en creatief. En ik ben heel handig in breien, punniken en haken.

Ik kan in tien minuten een punniksleutelhanger maken in drie kleuren.’

Op haar werk in het cultuurhuis van Reinaerde maakt ze op de naaimachine cadeauzakjes van stof. ‘En ik schilder bloemetjes op vogelhuisjes en op potjes.

Joyce wil liever niet over vroeger praten.

‘Anders ga ik straks verdrietig worden.

Mijn vader en moeder zijn allebei dood. Ik heb nieuwe ouders, daar ben ik heel trots op. Die wonen hier vlakbij. Ik ben zoals ik ben. Ik ben gelukkig. Als de omstandigheden niet zo goed zijn, ben ik nog gelukkig.

Wat ging je ook alweer doen met die foto? Oke, maar je moet er wel bij schrijven dat ik een sleutelhanger voor je gemaakt heb hoor.’

Inrichten in de zorg!

Exsta Nederland BV info@exsta.nl

Kijk op

Een wijk in de wijk

www.exsta.nl

Opgeleverd: Amarant

voor ons gratis

‘t Hooge Veer Tilburg

informatieblad!

Kijk op www.exsta.nl