Markant#6 2013 issuu

Kennis & n e tz r e u W n e r a an Rijn: K v n ti r Onderzoek a M : e s g r e ta d ls in e e R s n Prokk a H king nodig er w en Doorbraak Plus m sa ft aan roso bij mic en markant

bij langdurige zorg

Eilandbest verlaten

maandblad voor de gehandicaptensector • jaargang 18 • nummer 6 • juli/augustus 2013 • www.tijdschriftmarkant.nl

Nieuw s

tijdsch op markan rift t.nl

Neem nu een abonnement op Markant!

U wilt uiteraard altijd op de hoogte blijven van de laatste ontwikkelingen in de gehandicaptensector. Bijvoorbeeld ontwikkelingen op het gebied van AWBZ en Wmo. Voorbeelden van behandel- en begeleidingsmethodes uit de praktijk. Of informatie over recente onderzoeken.

Daarom is het lezen van Markant een absolute must.

Ga naar www.tijdschriftmarkant.nl en klik op ‘abonneren’ voor meer informatie over een abonnement.

U leest voor € 68,50 een heel jaar Markant.

www.tijdschriftmarkant.nl

8

INTERVIEW KAREN WUERTZ EN HANS REINDERS

16 20

PROKKELSTAGES het gaat om inclusie

MEE-ETEN TE ZACHTE SPINAZIE

22 28

INTERVIEW MARTIN VAN RIJN

TASKFORCE KINDERMISHANDELING

34

KENNIS& ONDERZOEK DOORBRAAK PLUS

en verder in dit nummer REDACTIONEEL ���������������������������������������������������������� 5 OVER DE COVER �������������������������������������������������������� 5 M ������������������������������������������������������������������������������ 6 GEDICHT ����������������������������������������������������������������� 14 COLUMN MATT DINGS ���������������������������������������������� 19 MEDIA ��������������������������������������������������������������������� 26 nieuwe website ���������������������������������������������������� 31

AGENDA ������������������������������������������������������������������ 32 OP DE MARKT ���������������������������������������������������������� 33 UITGELICHT ������������������������������������������������������������� 38 IN DE VOLGENDE MARKANT ������������������������������������� 38 COLOFON ���������������������������������������������������������������� 38 SPIEGELBEELD �������������������������������������������������������� 39

Op zoek naar een eerder artikel uit Markant?

1 www.tijdschriftmarkant.nl

2

Klik op Archief

3

4

Vind het artikel

Gebruik de uitgebreide zoekfunctie

www.tijdschriftmarkant.nl informatief

praktisch

toegankelijk

dichtbij

redactioneel

over de cover FOTO PATRICK BECKERS

foto STIJN RADEMAKER

Negatieve gedachten

Twee werelden

Negatieve gedachten kunnen je aardig in de weg zit-

Stichting Prokkel brengt mensen met en zonder beper-

ten en ervoor zorgen dat je vast komt te zitten in een

king met elkaar in aanraking. Ipek Arslan kreeg op de

bestaand patroon. Maar een aantal artikelen in deze

Nationale Prokkelstagedag de kans om een dag mee te

Markant laat zien dat het ook anders kan. Hoe lastig

lopen bij Microsoft Nederland. Dat is gehuisvest in een

een situatie ook kan zijn, als je je weet te bevrijden

prachtig pand, met designmeubelen en de modernste

van hardnekkige gedachten, is er ruimte voor creatieve

snufjes die nodig zijn bij Het Nieuwe Werken. Ipek

oplossingen.

draaide bij de receptie badges uit voor bezoekers en

De Carante Groep doet dat met het programma Door-

genoot daar zichtbaar van. Dat werkte aanstekelijk.

braak Plus. Verbeterteams kijken bij vastgelopen rela-

Bezoekers en medewerkers van Microsoft kregen ple-

ties tussen begeleiders en cliënten met een lichte ver-

zier door de aanwezigheid van de stagiairs. Zo kwamen

standelijke beperking en bijkomende problemen naar

twee verschillenden werelden, die van de perfecte

wat wel werkt, in plaats van wat er verkeerd gaat. Dat

buitenkant en die van mensen bij wie sommige dingen

lukt alleen als de begeleiders ‘desastreuze’ gedachten

net iets anders werken, dichter bij elkaar.

over dat het echt niet anders kan, los kunnen laten.

Antroploge Karen Wuertz deed bij ’s Heeren Loo observaties in de praktijk bij vastgelopen situaties bij cliënten met moeilijk verstaanbaar gedrag en autis-

Nog twee hoogleraren

mespectrumstoornis. Ook hier hadden begeleiders een vastgeroest beeld over de cliënten: ze konden esca-

In ons overzicht van zeventien hoogleraren in de gehandicap-

leren en gevaarlijk worden. Wuertz liet de begeleiders

tensector op Twitter ontbrak Marleen Janssen, hoogleraar

zien dat cliënten ook nog iets anders waren dan dat:

orthopedagogiek aan de Rijksuniversiteit Groningen. Haar

fietsenmaker, broer, of grappenmaker. Zo ontstond er

tweet publiceerden we 27 mei via @tdschrftMarkant.

ruimte voor een andere relatie.

Het lijkt gemakkelijker dan het is, denken in mogelijkheden in plaats van onmogelijkheden. Ik heb dan ook veel bewondering voor de organisaties en begeleiders

Marleen Janssen

die bereid zijn kritisch naar hun eigen gedrag te kijken,

We ontwikkelen methoden

met als doel vastgelopen situaties te verbeteren. Mis-

gericht op communicatie,

schien kunnen de voorbeelden in dit nummer anderen

zodat personen met

inspireren.

aangeboren doofblindheid hun ideeën kunnen delen.

Lia Bruin, eindredacteur liabruin@tijdschriftmarkant.nl tweet @tdschrftMarkant

Na verschijning van het overzicht in het vorige nummer

LinkedIn Group tijdschrift Markant

van Markant, bleek dat ook Ger van Rens ontbrak. Hij bezet een bijzondere leerstoel aan het VUmc, vanuit Koninklijke Visio. Zijn leeropdracht is de leer van de slechtziende en blinde mens.

juli/augustus 2013 Markant

5

achter het nieuws

Foto: Niek Voort

Niks te gek! gaat Europees

H

et programma Niks te gek! waarin Johan Over-

in. Ik heb begrepen dat juist kijkers met een beperking worden

devest wensen vervult van mensen met een

geraakt door dit aspect van het programma.’

verstandelijke beperking, scoort hoge ogen.

Overdevest zoekt steeds de grens op van wat iemand aandurft.

Zowel mensen met als zonder beperking vinden

Soms is het spannend of iemand daarin mee kan gaan. ‘Dat is voor

het bijzonder. Niks te gek! won onlangs een Co-

mij constant afstemmen. De redactie heeft van tevoren wel geke-

meniuszegel, voor het beste educatieve programma van Europa.

ken of mensen zich goed kunnen uitdrukken en of ze een verhaal

Johan Overdevest is onlangs door de European Broadcast Union

kunnen vertellen.’ Een enkele keer lukt de samenwerking niet. Eén

uitgenodigd om het format te komen presenteren voor Europese

aflevering is niet uitgezonden. ‘Een jongen kon niet meegaan in

programmamakers.

de verwachtingen van de organisatie waarmee hij te maken kreeg.

Johan Overdevest bedacht het format van het programma zelf.

Hij raakte de controle kwijt. Dat was heel heftig, en heel erg jam-

‘De NTR vroeg me om een nieuw seizoen te maken van het pro-

mer voor hem.’

gramma Knoop in je Zakdoek’, zegt hij. ‘We kwamen erop dat dat

Johan Overdevest wordt in de drie intensieve draaidagen maatjes

programma al twintig jaar liep. Het was tijd voor iets nieuws. Het

met mensen. Dat was het beste te zien in de aflevering met Ruurd

idee voor Niks te gek! zat al langer in mijn hoofd.’

Woltring, die een eigen nummer opnam met zijn favoriete band

Het programma gaat ervan uit dat de deelnemers zelf in actie ko-

Epica. ‘Ik vind alle afleveringen bijzonder, maar wat mij echt

men om hun eigen wens te realiseren. Overdevest helpt, viert suc-

ontroerde was het eigen nummer van Ruurd. Die jongen heeft

cessen en ondersteunt. ‘Ik wil niet alles uit handen nemen, want

autisme, maar ook zo’n talent. Niemand ziet dat. Ik vond het zo

dan zou je kunnen denken dat mensen met een beperking niks

bijzonder om dat te laten zien.’

kunnen. Ik wil laten zien dat ze wel degelijk iets kunnen. Daarnaast wil ik graag het gesprek aangaan over hun beperking. Dat is

Wie zijn of haar wens wil aanmelden voor het programma,

soms lastig, maar daar zit wel de meerwaarde van het programma

kan mailen naar nikstegek@ntr.nl.

Deze maand op tijdschriftmarkant.nl: 6

Markant juli/augustus 2013

‘Fitte mensen met een dwarslaesie zijn gelukkiger’ • Middin legt

150

mln

Het kabinet trekt in 2013 150 miljoen

@tdschrftMarkant Gefeliciteerd! @VGNbranche Metamorfose VGN-website! Nu samen met @tdschrftMarkant: fris en overzichtelijk, meer gebruikersgemak: vgn.nl

euro extra uit voor het pgb, zodat ook

@Amerpoort

mensen met een indicatie voor zorg zonder verblijf hiervoor weer in aanmerking

@tdschrftMarkant Dank aan Markant, erg leuk en informatief om te volgen.

kunnen komen. Voor de bestrijding van

@MarjoleinHerps over twitterende hoogleraren

pgb-fraude is in 2013 en 2014 in totaal 30 miljoen euro beschikbaar.

Tof: overzicht onderzoeken – in tweets door hoogleraren id gehandicaptensector vanaf 22 mei

in tijdlijn @tdschrftMarkant

Marike Vijftigschild @MVijftigschild Goede bijdragen over #ouderworden in #vgzorg @tdschrftMarkant

@jacdebruijn Onze collega was er bij! @ tdschrftMarkant “@Moniekvdmeij: met trots presenteer ik u: #eenheelmooieherinnering” @LFBNederland Over bijwonen van de inhuldiging in Achter het nieuws van Markant juni 2013

‘Wij willen meer dan alleen maar passagiers vervoeren.

We willen laten zien dat we midden in de maatschappij staan.’

‘We moeten praten over wat er is gebeurd, maar stoppen is geen optie.’

‘We verwachten nog steeds een toename van het aantal faillissementen en reorganisaties in de zorg.’

Marc Rozendal, regiodirecteur-West van Connexxion op OVPro.nl over mensen met een beperking die bussen schoonmaken.

Eenbenige voetballers na de gestaakte interland tussen België en Nederland naar aanleiding van een vechtpartij op nos.nl.

Onderzoeker Chris van den Haak van BDO, op Skipr.nl.

de geschiedenis vast • ‘Onze medewerkers zijn wel/niet voorbereid op de Wmo’ • Cultuursensitief werken

juli/augustus 2013 Markant

7

DOOR MARTINE HEMSTEDE | MARTINEHEMSTEDE@TIJDSCHRIFTMARKANT.NL | FOTO’S MARTINE SPRANGERS

Het eilandbestaan verlaten Antropologe Karen Wuertz observeerde ruim een halfjaar cliënten met autismespectrumstoornissen en moeilijk verstaanbaar gedrag bij ’s Heeren Loo. Samen met Hans Reinders schreef ze er het boek Eilandbestaan over, waarin ze aanbevelingen deden voor verbeteringen. Karen Wuertz: ‘Ik schrok van de situatie waarin de begeleiders verkeerden.’

I

onderzoek te doen naar een vastgelopen situatie op een

U heeft beiden ruim een halfjaar onderzoek gedaan naar de interactie tussen de cliënten en begeleiders op De Eenheid. Wat zijn jullie belangrijkste conclusies?

gesloten woonvorm (in het boek De Eenheid genoemd)

Karen: ‘Laten we beginnen bij het begin.’

voor cliënten met moeilijk verstaanbaar gedrag en

Hans: ‘Bij de schok.’

n 2007 vroeg bestuurder Lydia Helwig Nazarowa van ’s Heeren Loo Midden-Nederland aan Hans Reinders

autismespectrumstoornis. Een groep waarvan de problematiek

Karen: ‘Ik was bewust niet goed ingepraat. Zo kon ik onbevan-

vergelijkbaar was met die van Brandon, de jongen die in de-

gen naar binnen. Wat ik zag vond ik shockerend, omdat het

zelfde instelling delen van de dag aan de muur werd vastgezet.

met de medewerkers zo slecht ging. Dat had ik niet verwacht.

De commotie hierover moest toen nog losbarsten. Een jaar na

Ik kwam de eerste maanden helemaal niet toe aan de cliënten,

deze affaire werd het boek over De Eenheid gepubliceerd.

omdat er steeds, bewust of onbewust, een medewerker tussen

Karen Wuertz ging er onbevangen heen om via antropologische observaties te ontdekken wat de cliënten en begeleiders bewoog, en welke betekenissen ze zelf gaven aan hun gedrag. Samen met Hans Reinders verzorgde ze de theoretische onderbouwing van haar observaties. Hans Reinders gaat ervan uit dat mensen die echt gezien worden, verbinding kunnen maken met de mensen in hun omgeving. Vanuit die basis kunnen mensen groeien

Karen Wuertz Geboren 15 juni 1958 in Toronto 1982-2000

en zich ontwikkelen. Dat geldt zowel voor begeleiders als voor cliënten.

Begeleiders en cliënten blijken elkaar sterk te beïnvloeden. ‘Ik

Rijksuniversiteit Leiden 2000-2005 2005-2010

in het team leiden. Het hele systeem was daarmee autistisch geworden.’ ’s Heeren Loo stelt zich in het boek buitengewoon kwetsbaar op.

Geen incident blijft onbesproken. Zelfs als het personeel besluit

2005-nu

kindertherapeut, de laatste jaren in eigen praktijk voor kinder- en jeugdtherapie in Leiden: www.kinder-en-jeugdtherapie.nl

een cliënt regelmatig toe te staan zijn eigen nagels uit te trek-

Samen met Hans Reinders twee onderzoeken gedaan

ken, mogen de auteurs dat opschrijven. ‘Dat is bijzonder’, zegt

in de gehandicaptenzorg

Hans Reinders.

8

cultureel antropoloog aan de Vrije Universiteit Amsterdam

zijn, hadden ze een heel ingewikkeld systeem van afspraken bedacht. Een kleine afwijking van deze afspraken kon al tot paniek

projectmedewerker methodiekontwikkeling bij het huidige Movisie

heb nergens zo duidelijk gezien dat begeleiders het gedrag van cliënten gingen spiegelen’, zegt Reinders. ‘Om agressie voor te

cultureel antropoloog aan de

Markant juli/augustus 2013

interview KAREN WUERTZ HANS REINDERS

juli/augustus 2013 Markant

9

10

Markant juli/augustus 2013

Hans Reinders Geboren 1950 in Venlo Studie theologie Vrije Universiteit Amsterdam, BA 1982, MA 1984 en promotie 1988, alle cum laude.

Gewoon hoogleraar ethiek sinds 1995 1995-2005

bijzonder hoogleraar Willem van de Bergh leerstoel

2005-nu

bijzonder hoogleraar

1996-2002

lid van de Nederlandse Gezondheidsraad

2004-nu

lid van de General Council van

Bernard Lievegoed leerstoel

U bent kort geleden nog eens terug geweest. U beschrijft aan het eind van het boek hoe het nu met de cliënten gaat. Dat hoofdstuk leest als een sprookje.

Hans: ‘Karen zag werelden van verschil. Ik kon aan haar gezicht het beste zien hoe groot de omslag was geweest.’

Karen: ‘Joop at altijd alleen op zijn kamer. Bij ons laatste bezoek

International Association for the Scientific Study

zag ik hem aan tafel zitten. Mijn mond viel open. Hij zag er ook

of Intellectual Disability

zo anders uit dan eerst. En Wesley, die bekend stond als de onbetrouwbare charmeur, werd wie hij wilde zijn: iemand die een

Guest Editor van verschillende wetenschappelijke tijdschriften

ruimte aankleedt. Interieurstylist, noemde hij het zelf. Hij werkt nu in de bediening en doet dat zo ongelooflijk professioneel. Hij stond daar zo waardig. Hij straalt als hij het gezellig mag maken.

stond. Ze waren daarbij ook heel bang voor pottenkijkers. Pas toen er ruimte kwam voor hun frustraties, kon ik in de buurt van de cliënten komen. Ik heb uren in het kantoortje gezeten met heel boze, uitgeputte en gefrustreerde medewerkers om me heen. Het werd me steeds duidelijker dat ons onderzoek moest gaan over de relatie tussen de cliënten en hun begeleiders.’

Hans: ‘De medewerkers vonden de situatie niet veilig voor jou. Het was een gesloten afdeling, waar doelstellingen steeds ondermijnd werden door de gedachte: kan de cliënt het wel aan, zijn dit niet teveel prikkels?’

Karen: ‘De cliënten hadden bovendien geleerd: als ik naast mijn

‘Deze mate van verandering en verbetering is ongekend’

begeleider door een tweede persoon benaderd word, is het hommeles.’

Wat was de aanleiding voor jullie onderzoek?

Als je cliënten de ruimte geeft, zonder angst, gebeurt er wat.

Hans: ‘Dat was een gesprek met de Adviescommissie Kwaliteit

Dan ontstaat een gewonemensenrelatie.’

en Onderzoek (AKO). Lydia Helwig Nazarowa, toen nog be-

Hans: ‘Dan kan de mens in de cliënt als handelende persoon

stuurder bij ’s Heeren Loo, hoorde mij vertellen over een andere

tevoorschijn komen. Sommige begeleiders doen dat van nature,

manier van kwaliteit onderzoeken. Zij vond deze methodiek

ruimte geven. Een cliënt, Thijs, kreeg tijdens ons onderzoek

zeer geschikt om de vastgelopen situatie in De Eenheid vlot te

ineens de gewoonte om het gezicht van mensen af te tasten. Zijn

trekken. Na de observatiefase van Karen werd een psychologe

begeleidster vond het prachtig: “O!” zei ze. “Dit is nieuw gedrag.

aangetrokken die met alle betrokkenen gesprekken voerde

Hij zoekt contact!” Zij duidde het gedrag niet als hinderlijk.

over de beelden die er van de cliënten bestonden, vooral bij

Door haar duiding ontstaat ruimte voor nieuwe mogelijkheden.

begeleiders. Het dominante beeld van alle cliënten was dat ze

Thijs onderzoekt: waar zit jouw grens? Val je niet uit elkaar als ik

konden “escaleren” en dan “gevaarlijk” waren. In deze gesprek-

je aanraak? Kun je mij aan? Ben je bang voor mij?’

ken bracht Karen de observaties uit haar onderzoek in. Zo bleek dat een cliënt ook nog iets anders kon zijn dan “gevaarlijk”:

Kun je dat leren?

fietsenmaker, broer, grappenmaker of tuinier. Ons onderzoek

Karen: ‘Dat is te leren, maar het is een proces. Daarvoor moet

heeft geholpen de situatie vlot te trekken. Later is op deze afde-

eerst de medewerker uitgenodigd worden om tevoorschijn te

ling een andere manager aangesteld, die consequent stuurt op

komen. Geef hem of haar de erkenning dat het moeilijk en mooi

samenwerking tussen cliënt en medewerker, maar ook tussen

werk is. Wie ruimte krijgt om zijn persoonlijke kwaliteiten te

medewerkers en met het management. Het team maakte een

gebruiken, kan anderen ruimte geven voor vaardigheden en

sterk verweesde indruk. Ze waren hun grenzen totaal kwijt.’

ontwikkelkansen.’

juli/augustus 2013 Markant

11

‘Veel begeleiders leden onder de situatie die ze zelf in stand hielden’

Hans: ‘Dat noem ik vormkracht. Dat is het vermogen van de

Wat kun je doen in zeer agressieve situaties?

begeleider om zichzelf neer te zetten. Hoe meer de begelei-

Hans: ‘Dan loop je het risico op klappen. Een aantal mede-

der erin slaagt zijn voelen, willen en handelen op elkaar af te

werkers heeft blijvend letsel opgelopen tijdens het werk. Dat

stemmen, des te beter verloopt het contact met zijn cliënt. Als

is wat gebeurt als de situatie is vastgelopen. Maar er is ook

een begeleider er niet in slaagt zijn eigen denken en willen te

een andere manier om het gedrag van de cliënt betekenis te

belichamen, moet hij zijn toevlucht nemen tot beheersmaat-

geven. De Franse psychoanalyticus Jacques Lacan zegt dat

regelen, structuur van buitenaf.’

een vraag altijd twee aspecten heeft. Iemand wil iets van je, dat is het objectniveau. Maar tegelijkertijd wil hij weten

Op de afdeling werd gewerkt met ‘affectieve neutraliteit’. Dat lijkt in strijd met het inzetten van je persoonlijke vaardigheden en het aangaan van verbinding.

of jij er voor hem bent, dat is het betrekkingsniveau. We

Hans: ‘De eigenlijke bedoeling van affectieve neutraliteit is

gedachte “Zou hij deze activiteit aankunnen?” Wat de cliënt

dat je als hulpverlener de cliënt niet in de weg zit met je eigen

in feite vraagt is: “Durf jij dit aan met mij?” Deze verklaring

emoties. Maar daar werd het totaal anders gehanteerd.’

moet er niet toe leiden dat je begeleiders verantwoordelijk

Karen: ‘Je zag dat medewerkers zich harnasten voordat ze de

maakt voor het geweld waarmee ze te maken krijgen. Dat is

kamer van een cliënt binnen gingen. Daar ontmoetten ze een

te gemakkelijk. Maar Lacan laat wel zien waar de mogelijk-

al even geharnaste cliënt, die vast zat in zijn eigen spierpant-

heden liggen. Kijk maar naar de begeleidster die niet terug-

ser. De meeste begeleiders waren gefixeerd op het gedrag in

deinst voor Thijs als hij haar gezicht betast. Ze legt uit dat hij

plaats van op de intenties van de cliënt. Sommige begeleiders

onderzoekt of ze hem vertrouwt.’

geven mensen dikwijls antwoord op het eerste niveau, maar wat ze eigenlijk van ons willen weten betreft het tweede.

Begeleiders reageren op een vraag van de cliënt met de

deden het anders, zoals de begeleidster van Thijs. Zij stelde de vraag “wat zou hij hiermee bedoelen?” Daarmee maakte ze

Wat was uw opmerkelijkste ontdekking?

ruimte voor verandering. Haar aanpak paste niet in de bena-

Hans: ‘Het spiegel-effect. Begeleiders kopieerden onbewust

dering van het team. Onder medewerkers was een informele

het gedrag van hun cliënten. Dat heb ik nergens zo sterk

hiërarchie ontstaan. Zij die een cliënt het langste aankonden

gezien als hier. Ze hadden hele lijsten met maatregelen die

zonder escalaties, stonden bovenaan. Wie het anders deed,

je moest treffen bij bepaald gedrag. Het werd zo ingewik-

kon vaak niet op steun rekenen.’

keld dat iedereen ging lijden aan moeilijk interpreteerbaar gedrag.’

12

Hoe kom je erachter wat een cliënt bedoelt met gedrag?

Karen: ‘De medewerkers waren in een autistische kerker

Karen: ‘Door herhaalde observaties, gesprekken met begelei-

je binnenwereld. Als het gedrag niet klopt met de intenties,

ders, ervaringen in mijn therapiepraktijk en door kennis van

raken ze in de stress.’

autisme. Mensen met autisme kunnen hun eigen grenzen

Hans: ‘Hoezo zijn deze mensen moeilijk verstaanbaar? Als

moeilijk voelen. Een van de cliënten voelde steeds onder zijn

je ze onduidelijkheid biedt, ontploffen ze. Veel begeleiders

voeten. Hij wilde weten waar hij ophield en de buitenwereld

leden onder de situatie die ze zelf in stand hielden. Ze hielden

begon. Door zijn autisme was hij in een symbiotische ver-

de cliënt kort, maar vonden dat tegelijk heel erg, omdat ze

strengeling met anderen geraakt.’

zagen dat hij zoveel meer kon dan ze hem konden bieden.’

Markant juli/augustus 2013

terecht gekomen. Mensen met autisme oriënteren zich op

reactie PAUL DE LA CHAMBRE

Vertrouwen in plaats van beheersing

Karen: ‘Medewerkers kwamen in opstand tegen het adagium “de klant staat centraal”. En wij dan? zeiden ze. Nu stellen ze de relatie centraal.’

Hans: ‘De informele hiërarchie is afgebroken. Medewerkers werken vanuit hun eigen kwaliteiten samen.’

Karen: (lacht) ‘Je moet natuurlijk oppassen dat daarin niet een nieuwe hiërarchie ontstaat! Dat wie het beste samenwerkt bovenaan komt te staan.’

‘I

nmiddels is er binnen geheel ’s Heeren Loo geen enkele cliënt meer die beperkt wordt met een tuigje en een lijn. Vrijwijl alle isoleer- en separeerruimten zijn afgebouwd en veelal tot linnenkamer omgetoverd en de laatste isoleer-

en separeerruimten worden binnenkort buiten gebruik gesteld. Het aantal Zweedse banden, ruim 150, worden dit jaar geheel afgebouwd. Het personeel is en wordt omgeschoold om met behulp van andere behandelmethoden,

Het is bijzonder dat een grote instelling zoveel openheid van zaken geeft op zo’n heftig thema. Hoe is dat ontstaan?

gebaseerd op vertrouwen in plaats van beheersing, voor-

Hans: ‘De publicatie van dit boek heeft veel voeten in de

Het proces dat we als organisatie hierbij liepen was voor

aarde gehad. Het duurde lang voordat vanuit ’s Heeren Loo

iedereen helder: ‘nee tegen het inzetten van vrijheidsbe-

groen licht kwam. Het laatste hoofdstuk, waarin we beschrij-

perkende maatregelen’. Hiermee ontstond (soms noodge-

ven hoe het nu gaat, heeft daarbij veel goed gedaan. Deze

dwongen) op alle lagen in de organisatie creatieve ruimte

mate van verandering en verbetering is dan ook ongekend.’

om moeilijke situaties met cliënten anders te bezien en

Karen: ‘Tijdens de voorbereidingen van de publicatie van dit

aan te pakken. Cliënten met moeilijk verstaanbaar gedrag

boek speelde de verontwaardiging rond Brandon. De afge-

doen een bijzonder appel op de omgeving en de hulpver-

lopen anderhalf jaar zijn de mensen bij ’s Heeren Loo toege-

lener. We ontwikkelden hiervoor een eigen visie met bij-

groeid naar openheid.’

behorende bewustwordingscampagne. Op 3 oktober dit

komend extreem gedrag van cliënten in positieve richting om te buigen.

jaar organiseren we hierover een symposium.

Waarom hebben jullie voor antropologische observaties gekozen?

Wij zijn een lerende organisatie, die door transparantie

Hans: ‘Omdat je mensen tevoorschijn wilt laten komen in

beteren. Een lerende organisatie stelt zich kwetsbaar op,

hun eigen leefwereld en de antropologie is de wetenschap die

dat vraagt om een omgeving die niet gebaseerd is op een

dat doet. De antropoloog beschrijft de wereld vanuit de bete-

afrekencultuur die openheid afstraft en leidt tot isole-

kenis die de persoon er zelf aan geeft.’

ment en naar binnen gekeerd zijn.

Karen: ‘Zorg is ook een proces van betekenis geven. In het

In overleg met de Inspectie voor de Gezondheidszorg

onderzoeken van deze betekenissen kom je tot verandering.’

hebben we ruimte en vertrouwen gekregen om verbeter-

Hans: ‘Als een cliënt zegt, zoals Wesley: ik ben interieursty-

plannen te implementeren. De inspectie verdient in dit

list, ga dan als begeleider onderzoeken wat je daarmee kunt.

opzicht een pluim.’

en volstrekte openheid zich iedere dag weer tracht te ver-

Maak er gebruik van.’

Karen: ‘Ik was vol bewondering voor Wesley. Op een dag zat

Drs. Paul de la Chambre is voorzitter raad van bestuur

ik thee te drinken met Wesley en zijn begeleider. Hij zei me:

van ’s Heeren Loo

ik ben interieurstylist. Ondertussen zat zijn begeleidster laatdunkende gebaren te maken. Ja hoor, leek ze te zeggen, daar

www.sheerenloo.nl/wie-zijn-wij/campagne-net-zo-vrij-als-jij

juli/augustus 2013 Markant

13

gedicht

hebben we Wesley de charmeur weer. Ze had het idee dat ik een wat naïeve buitenstaander was en dat hij me aan

ZOMERS DOOR ALFREDO HAIGHTON

het inpakken was. Ik begon Wesley wat vragen te stellen om hem ruimte te geven voor zijn ambities, zoals: hoe doe je dat dan? Hij zei: ik wil het hier schoonmaken. Hij kreeg een stofdoek en werkte heel secuur, ondertussen moppe-

je hebt felle en lauwe zomers

rend op de begeleiding: als ik het niet doe, is het hier een puinhoop.’

Hans: ‘Dat laatste was duidelijk een sneer naar zijn begeleidster, die hem niet serieus nam. Ze ging geen verbin-

felle zomers

ding met hem aan.’

Karen: ‘Later vroeg hij of hij ook de ramen mocht schoonmaken. Je zag hoe hij in zijn element kwam en hoe zijn

van dertig tot veertig graden

wereld groeide: tijdens het schoonmaken keek hij naar buiten en vertelde wat hij zag.’

De verhalen over cliënten die hun vrijheid terugkrijgen zijn zeer ontroerend.

Karen: ‘Dat is mooi, dat het je ontroert. En dat je dat gevoel de ruimte geeft in je werk. Dat is waar dit gesprek

lauwe zomers

van tien tot vijftien graden

over moet gaan. Als je dat gevoel kunt overdragen op mensen met wie je werkt, kun je een situatie in beweging krijgen. Dan wordt het niet moeilijk, maar mooi. De sector focust erg op het af bouwen van fysieke fixatie, maar mentale fixatie is een veel groter probleem. Wij doen dat overigens ook allemaal. Daarom hebben we ons best gedaan de begeleiders in het boek niet in het beklaagden-

er zijn ook gewone zomers

bankje te zetten.’

Hans: ‘Wij willen respectvol omgaan met medewerkers.

Als je aan medewerkers vraagt waarom ze in de gehan-

zo rondom

dicaptensector werken, hoor je vaak: ze krijgen energie van het werken met cliënten. Terwijl de beleving en de motivatie van de begeleider in het beleid totaal geen rol speelt. Zo ontstaat de eenzame begeleider. Er is heel veel

twintig tot vijfentwintig graden

kwaliteit in de sector, maar je moet het wel willen zien.

Zowel bij begeleiders als cliënten. Vraag je af: wat is de rol of betekenis van deze cliënt hier? Postbezorger, dorpsge-

ik heb geleerd

noot? Vaak is iemand alleen maar cliënt.’

Karen: ‘Iedereen is een mens met mogelijkheden. Het is altijd mogelijk om iemand in zijn kracht als handelende

alle zomers te doorstaan

persoon te zetten. Natuurlijk houden ze hun problemen, maar het gaat erom hoe je daarmee omgaat.’

14

Hans Reinders, Karen Wuertz en Ina Venekamp,

Gedicht is gemaakt bij

Eilandbestaan. Mensen met autismespectrumstoor-

De Seizoenen, voorheen

nis en ‘moeilijk verstaanbaar gedrag’, Garant, 2013,

Zonnehuizen, Locatie

239 blz., 26,- euro, ISBN 9789044129991.

Bronlaak Oploo

Markant juli/augustus 2013

VROLIJK JIJ STRAKS MIJN VAKANTIE OP?

VRIJWILLIGERS GEZOCHT!

Ingrid (32): “Die ene week heeft mij meer voldoening gegeven dan de 5 jaar die ik als telemarketeer werk.�

Stichting Matthias, een eigen stekkie op maat!

Word donateur en steun ons om voor normaal begaafde jong volwassen autisten begeleid wonen mogelijk te maken.

SMS DONATIE 191 naar 1008

www.stichting-matthias.nl Postbus 277, 1970 AG IJmuiden Bankrekening: 58.58.66.333

GRATIS ADVERTENTIE

In de schoolvakanties organiseert Stichting Wielewaal kinderthemaweken voor kinderen met een beperking in diverse steden. De begeleiding is in handen van enthousiaste vrijwilligers. De kinderen kunnen zich per dag aanmelden, vrijwilligers zijn de hele week aanwezig. Binnen een thema doe je iedere dag allerlei activiteiten. Iets voor jou? Lees verder op:

DOOR ANS BROELMAN EN JOHAN DE KONING | JOHANDEKONING@TIJDSCHRIFTMARKANT.NL | FOTO’S STIJN RADEMAKER

‘Uiteindelijk gaat het om inclusie’

Stichting Prokkel brengt verschillende werelden, van mensen met en zonder beperking, met elkaar in aanraking. Het succes groeit. ‘Je merkt hoe mensen reageren als iemand als Edwin aan de balie staat. Het werkt heel goed!’

‘H

et is belangrijk dat bestuurders van bedrij-

De handeling wordt verricht door LFB-directeur Conny Kooij-

ven en zorginstellingen elkaar op een plek

man en Rabobank-directeur voor Apeldoorn en omgeving

als deze ontmoeten’, zegt Marian Geling in

Ronald van Wetering.

de bestuurskamer van de Amsterdamse ef-

Nadat het geluid heeft geklonken en de gongslag te zien was

fectenbeurs, de oudste ter wereld. ‘En dat

op verschillende financiële zenders overhandigt belan-

ze zich verbinden met de Prokkeldagen’, voegt ze eraan toe.

genbehartiger Kooijman haar visitekaartje aan Van Wete-

Geling is landelijk projectleider van Stichting Prokkel. Aan-

ring. Ze vertelt dat de subsidie voor de LFB drastisch wordt

wezig zijn bestuurders van zorgorganisaties als Cordaan,

afgebouwd. De Rabobank heeft een foundation die in het

Middin en Talant. Van de kant van het bedrijfsleven zien we

verleden onder andere Stichting Prokkel heeft gefinancierd.

bestuurders van de Rabobank en USG Restart. Voor Markant

Van Wetering schrikt van het bedrag dat Kooijman noemt. ‘O,

zijn twee verslaggevers aanwezig: een redacteur en een prok-

ik verwacht geen zeven ton van u hoor’, zegt Kooijman. Van

kelstagiair.

Wetering belooft haar te mailen.

Het is half negen ’s ochtends, buiten zijn de meeste winkels

16

nog gesloten, binnen bereiden we ons voor op een speciale

Breekijzer

ceremonie: het luiden van de beursgong, precies om negen

Het aantal prokkels groeit. Vorig jaar waren het er 270, nu

uur. Daarmee wordt vandaag, donderdag 6 juni, niet alleen de

329. Vandaag nemen 850 mensen met beperkingen deel aan

beurs officieel geopend, maar ook de Nationale Prokkelstage-

prikkelende ontmoetingen met mensen zonder beperkingen.

dag, die voor de derde keer wordt gehouden.

En voor het eerst maakt de dag deel uit van een Week van het

We lopen langs een ballustrade met foto’s van BN’ers die

Prokkelen.

hem eerder hebben geluid – Johan Cruyff, André van Duin,

Marian Geling hoopt dat het aantal volgend jaar verdubbelt.

Robert ten Brink – naar de gong. We stellen ons er naast op

De stichting ontving een subsidie van het ministerie van

en blikken in een camera die verschillende financiële media

Sociale Zaken om een lesdag te ontwikkelen voor mensen

bedient.

met een verstandelijke beperking. Ze denken die dag na over

Markant juli/augustus 2013

REPORTAGE PROKKELSTAGE

Stagiairs Edwin Wagensveld en Ipek Arslan bij Microsoft aan het werk

waar ze goed in zijn en beschrijven dat in een folder. De fol-

In dit pand, waar het Nieuwe Werken wordt toegepast, zijn

ders leggen ze neer bij bedrijven.

voor het eerst drie cliënten van Cordaan aan het prokkelen,

Wat ook helpt, volgens Geling, is als zorgaanbieders

die normaal gesproken overdag in activiteitencentrum De

enthousiast raken. Docenten in het speciaal onderwijs bij

Elzen zijn.

Heliomare moedigden hun leerlingen aan zelf een prokkelstage te zoeken, in hun eigen omgeving. Met als resultaat dat

‘Hebbes!’

zeventig leerlingen van Heliomare dit jaar meedoen aan de

Bij de receptie wordt het zogeheten hospitality team ver-

Prokkelweek.

sterkt door Edwin Wagensveld en Ipek Arslan. De eerste heet

Maar een hoog aantal prokkelstages is natuurlijk niet het

mensen welkom en vraagt hoe ze heten. De tweede draait

ultieme doel van alle activiteiten. ‘Het gaat uiteindelijk om

een badge voor hen uit. Als mensen vertrekken biedt Edwin

inclusie’, zegt Geling. ‘De stages zijn een breekijzer om de

hen een drankje aan voor onderweg. Het enthousiasme van

samenleving betrokken te laten raken bij mensen met een

Edwin werkt aanstekelijk.

verstandelijke beperking. En andersom. Vaak verleggen men-

‘Hoe heet jij?’, vraagt hij een bezoeker. Deze noemt zijn naam

sen met een beperking tijdens een prokkel hun grenzen. En

en vervolgt: ‘En hoe heet jij eigenlijk?’ Edwin speldt hem de

mensen zonder beperking zeggen: dat hadden we niet ver-

badge persoonlijk op. Dan komt er een hele groep mensen

wacht!’

binnen, die geen badge hoeven. Edwin besluit hen stuk voor

Na af loop van de ceremonie in de beurs geeft Geling Conny

stuk een hand te geven en te wijzen waar de toegangspoort-

Kooijman een lift naar Den Haag, waar zij stage gaat lopen

jes zijn. Tegen een vrouw die langs hem heen is geschoten,

bij staatssecretaris Jetta Klijnsma van Sociale Zaken en

roept hij: ‘Hé, wacht even!’ Ze stopt en hij zegt met een grote

Werkgelegenheid. Ík zou eigenlijk Martin van Rijn ook even

lach: ‘Goedemorgen!’ Hij geeft haar alsnog een hand, draait

willen spreken’, zegt Kooijman.

zich om en doet zijn armen in de lucht: ‘Hebbes!’

Onszelf zet Geling onderweg af op Schiphol, waar Microsoft

In de tuin helpt Ron de Rooy de handyman met het water

Nederland gevestigd is.

geven van de planten. ‘Ron, hij mag opgerold worden’, zegt

juli/augustus 2013 Markant

17

Prokkelstagiair Ron de Rooy helpt in de tuin

‘Je merkt dat ze het echt heel leuk vinden’

‘Normaal gesproken gaan ze iedere dag van hun woning naar De Elzen. Alleen al met de trein hierheen gaan was voor hen bijzonder. Edwin had gisteren nog geen zin. En moet je hem nu zien!’

Twee werelden Tijdens de lunch spreken we Laura Scholtens van het hospitality team. ‘Je merkt dat ze het echt heel leuk vinden’, zegt ze vrolijk. ‘Daardoor raak ik zelf ook enthousiast. Mijn manager vroeg me van de week of ik dit wilde doen en ik zag er een

18

handyman Bas Vosko hem, alsof ze elkaar al jaren kennen, en

beetje tegenop, maar nu blijkt dat ik het wel kan. ‘Je merkt

Ron rolt de tuinslang op. Eerder hebben ze de tafels en stoe-

hoe mensen reageren als er iemand als Edwin aan de balie

len in de tuin rechtgezet en hierna gaan ze een lampenronde

staat. Het werkt heel goed!’

doen in dit pand met 670 werkplekken en een veelvoud aan

Na de lunch hebben we een interview met Gonnie Been,

lampen.

de manager communicatie en sociale innovatie van

En dan is er nog Anne Houtsma, die een verslag komt schrij-

Microsoft Nederland. Onze eigen stagiair, Ans Broelman,

ven voor haar weblog ‘Een andere route’ (eenandereroute@

vraagt haar waarom Microsoft meedoet aan de Nationale

blogspot.nl) en die net als wij iedereen interviewt.

Prokkelstagedag.

‘Dit is een andere wereld’, zegt Jetty Wirikromo, een bege-

‘We hebben onlangs een Raad van Anders gehad’, zegt ze.

leidster van Edwin, Ipek en Ron tegen Anne Houtsma en ons.

‘Daarin hebben we met allerlei mensen gepraat over de

Markant juli/augustus 2013

vraag hoe we mensen met afstand tot de arbeidsmarkt bij het

jullie nou eigenlijk?, riep hij toen. Dat vond ik heel mooi.

arbeidsproces kunnen betrekken. Waar we op uit kwamen

Een deelneemster met een auditieve beperking, Jacqueline

was dat we het gewoon maar eens moeten doen. Je ziet dat

Smeijsters, vertelde dat het voor haar belangrijk is dat men-

we twee werelden hebben gemaakt: de wereld van de perfec-

sen vergaderingen goed voorbereiden en dat ze niet door

tie, waar alles er aan de buitenkant fantastisch uitziet, en de

elkaar heen praten. Nou, dat zou het toch voor iedereen pret-

wereld van mensen bij wie sommige dingen net iets anders

tiger maken!’

werken. Laten we eens kijken wat er gebeurt als je de mensen

Ze vertelt dat Microsoft van plan is om tien kernfuncties te

iets dichter bij elkaar brengt.’

laten invullen door mensen met een fysieke of zintuiglijke

Ze vertelt lachend wat ze die ochtend zag: ‘Eén van de stagi-

beperking. Daarnaast gaan twee jongeren met een beperking

airs rende door de ruimte en riep heel hard: Hoi! Dat brengt

deelnemen aan een internationaal programma voor mensen

je ook wat als organisatie.’

die net zijn afgestudeerd. ‘Wij noemen dat de “verwende nesten”. Ze vliegen de hele wereld over.’ Ook vraagt Microsoft

Dorpsleven

leveranciers hun voorbeeld te volgen.

Ans Broelman vertelt dat diezelfde stagiair net bij de ingang

‘Technologie is een heel belangrijk hulpmiddel om mensen

ook een vrouw achterna ging die hem geen hand gaf. ‘Mag

te laten meedoen aan de samenleving’, besluit ze. ‘Voor een

ik ook iets vragen?’ reageert Gonnie Been. ‘Hoe reageerde

bedrijf als Microsoft is het belangrijk om te laten zien dat we

die vrouw? Misschien gaan mensen toch iets anders kijken.

onze verantwoordelijkheid nemen. Ik ben zelf opgegroeid

Aan de Raad van Anders nam ook een jongen met een lichte

in een dorp, daar was het heel normaal dat mensen die iets

verstandelijke beperking deel, Peter Balk. Op een gegeven

anders waren gewoon deelnamen aan het dorpsleven. Het

moment ontstond er zo’n situatie waarin een heleboel men-

zou mooi zijn als we erin slagen de werelden die nu geschei-

sen aan het praten waren zonder iets te zeggen. Wat zeggen

den zijn weer wat dichter bij elkaar te brengen.’

In gesprek column

E

Matt Dings • redacteur van HP/De Tijd

en man van een jaar of zestig vertelde laatst

De man kwam met zijn relaas tijdens een gesprek tussen pa-

over zijn buikoperatie. Hij had die goed door-

tiënten, artsen en verpleegkundigen. De deelnemers kenden

staan en mocht al snel weer naar huis. Toen hij

elkaar niet, zodat niemand zich aangevallen hoefde te voelen.

voor zijn woning uit de auto stapte, liep zijn

Het werkte, want de luisterende zorgverleners lieten merken

blaas spontaan leeg. Merkwaardig, dacht de

dat ze goed begrepen hoe veronachtzaamd een patiënt zich

man, dat was hem nog nooit overkomen.

kon voelen en hoe belangrijk empathie en zorgvuldigheid zijn.

Het overkwam hem diezelfde dag nóg drie keer. Met een

Het was een zogeheten Els-Borstgesprek, een initiatief van de

geïmproviseerde inlegger kwam hij zonder ongelukjes de

naamgeefster, ontwikkeld door de kankerpatiëntenbeweging

nacht door. Toen hij ’s ochtends belde met de afdeling waar

in samenwerking met een academisch ziekenhuis. Onder het

hij verpleegd was, kreeg hij te horen dat hij ten gevolge van de

motto ‘de patiënt als docent’ leren zorgverleners naar zich-

operatie duurzaam incontinent was geworden. ‘Hadden ze u

zelf kijken door de ogen van hun afnemers. Deze gesprekken

dat niet verteld?’ Nee, dat hadden ze hem niet verteld.

bestrijken alleen de zorg voor kanker, maar het model zou ook

Zijn gehoor schudde ongelovig het hoofd, maar de man was

breder kunnen worden toegepast, in allerlei kringen van men-

nog niet klaar. Hij werd naar bekkenbodemtherapie gestuurd

sen die langdurig en veelvuldig op zorg zijn aangewezen.

om zijn incontinentie te leren beteugelen. Dat baatte totaal

Nu heb ik een gemakkelijk te prikkelen fantasie, dus ik zie

niet; hij bleef zo nat dat hij amper nog het huis uit durfde. Na

meteen ook buiten de zorg al mogelijkheden. Kiezers die poli-

maanden won hij een second opinion in bij een uroloog die

tici uitleggen hoe verbroken beloftes overkomen. Huurders en

hem uitlegde dat bekkentraining gezien de operatieschade

architecten in gesprek over wonen. Kantoorwerkers over hun

geen zin had. Hij bood hem een hersteloperatie aan. Na die

ervaringen met chefs. Mobiele telefoons uit, want we zijn in

ingreep was het leed grotendeels geleden.

gesprek!

juli/augustus 2013 Markant

19

mee-eten

20

Markant juli/augustus 2013

TEKST EN FOTO DOOR JOHAN DE KONING | JOHANDEKONING@TIJDSCHRIFTMARKANT.NL

Spinazie ‘Ik ben van Turkije, dat is geen Ne-

Zomers fietst hij iedere dinsdagavond

derland’, zegt Levent Barlas (42). ‘Ik

naar zijn kookclub, ’s winters komt er

houd van dingen die in de koekenpan

een taxi. Daar leert hij dat je groente

gebakken zijn.’ Met zijn vingers in de

ook in bladerdeeg in de oven kan

lucht laat hij zien wat je met een aard-

zetten. ‘Spinazie wordt dan zacht

appel kunt doen. In dunne schijfjes

genoeg.’ En soms kookt hij toch. Dan

snijden, daarna in de olie.

maakt hij Turkse friet voor de groep,

Met twee andere mannen woont hij

met yoghurt met knoflook en met

op een kleine afdeling op Sterrebos,

courgette of aubergine.

een terrein van S&L zorg in Roosendaal. Het liefst zou hij zelf koken, drie

Van praten met Levent krijg je trek.

keer per week voor de hele groep,

‘Laten we de schalen gewoon op tafel

maar Sterrebos heeft een centrale

zetten’, zegt hij, als ze uit de oven

keuken. Het eten dat daar vandaan

komen. Tijdens het eten verzint hij

komt is ‘wel lekker’, het wordt opge-

raadseltjes.

warmd in de oven van de woning.

‘Het is groen en het is zacht.’

Maar de groente vindt hij te zacht.

‘Kermit de Kikker?’

Fluisterend: ‘Soms gooi ik die weg.’

‘Nee, nog twee keer raden.’

juli/augustus 2013 Markant

21

Martin van Rijn: ‘We moeten af van een indicatie die recht geeft op een nauwkeurig omschreven voorziening’

door Johan de Koning | johandekoning@tijdschriftmarkant.nl | foto’s Stijn Rademaker

INTERVIEW MARTIN VAN RIJN

‘Samenwerking wordt een belangrijk issue’

Om de hervorming van de langdurige zorg te laten slagen is draagvlak nodig, realiseert staatssecretaris Martin van Rijn zich. En samenwerking tussen zorgaanbieders, verzekeraars en gemeenten. En professionals moeten ruimte krijgen om zelf te oordelen.

‘D

it is een hervorming die inhoudelijke discus-

sen zelf willen? Het kan best zijn dat het niet doelmatig is om de

sies met zich meebrengt’, zegt staatssecretaris

zorg thuis te leveren, terwijl dat wel een belangrijke wens is.’

Martin van Rijn. ‘Om haar te laten slagen is veel draagvlak nodig, zowel in de politiek

Kent u de gehandicaptensector goed?

als in het veld, bij de mensen die het moeten

‘Als directeur-generaal gezondheidzorg bij VWS heb ik veel te

doen. Ze moeten niet alleen de juiste informatie hebben, maar mij

maken gehad met zorgaanbieders in de care en de cure. En ik ben

ook richting geven.’ Na een klein half jaar van gesprekken achter de

ook als toezichthouder actief geweest in verschillende sectoren.’

schermen, stuurde Van Rijn op 25 april zijn brief over de hervorming van de langdurige zorg aan de Tweede Kamer. Gemeenten

Doet u ook werkbezoeken?

krijgen meer verantwoordelijkheden, maatregelen uit het regeer-

‘Het is altijd een worsteling met de agenda, maar ik probeer dat zo

akkoord worden verzacht.

vaak mogelijk te doen, omdat werkbezoeken me erg inspireren.

Eind mei organiseerde In voor zorg vier drukbezochte publieke

Daar zie je tegen welke vraagstukken mensen aanlopen die wer-

bijeenkomsten waarop de staatssecretaris in gesprek ging met

ken in de sector.’

gemeenten, zorgaanbieders, verzekeraars en cliëntenorganisaties.

ten, verzekeraars, zorgaanbieders en cliëntenorganisaties tegen

Hoe voorkomt u dat mensen straks eerder naar een intramurale voorziening gaan? Bijvoorbeeld kinderen met intramurale zorgzwaarte die nu een extramurale indicatie hebben, om toch zo lang mogelijk thuis te kunnen wonen. Voor gemeenten wordt dat een dure groep.

het regeerakkoord aankijken. Ze vertelden me dat ze de hoofdlijn

‘Een heel essentieel punt is hoe gemeenten en verzekeraars gaan

wel onderschrijven, maar dat er een aantal aandachtspunten is,

samenwerken. Er moet geen oneigenlijke afwentelingsdruk ont-

zoals de huishoudelijke hulp en de extramuralisering. Vanuit de

staan vanuit de extramuralisering naar de kern-AWBZ, of omge-

gehandicaptensector kreeg ik over dat laatste punt de vraag of je

keerd. We zijn daarom met beide partijen in gesprek en ik merk dat

niet meer onderscheid moet maken, want extramuralisering ligt

ze dit allebei willen voorkomen. Ik ga daar ook scherp op toezien.’

We interviewen hem na afloop van de eerste bijeenkomst.

Wat gebeurde er in het half jaar voordat u de brief publiceerde?

‘Ik heb vooral met het veld gesproken. Ik wilde weten hoe gemeen-

voor hun cliënten echt anders dan voor andere groepen. Daarvan hebben we gezegd: daar moeten we naar kijken. En dat heeft tot aanpassingen van het beleid geleid.’

Anders dan in het regeerakkoord stond, blijft de dagbesteding in 2014 binnen de AWBZ gehandhaafd. Maar wat gebeurt er daarna?

Uit een onderzoek van de Erasmus Universiteit bleek dat cliënten met zzp 4 en een deel van de cliënten met zzp 3 niet in staat zijn zelfstandig een huishouding te voeren. Beïnvloedde dat uw keuze om hun ondersteuning binnen de kern-AWBZ te houden?

‘In veel discussies merk ik dat mensen denken dat de ondersteu-

‘Alles heeft altijd invloed. In het rapport stond dat het vanaf een

meer vormen van dagbesteding mogelijk zijn dan er nu bestaan.

bepaald niveau niet doelmatig is om mensen zelfstandig een huis-

Dus er zullen veranderingen plaatsvinden, maar het vervallen van

houden te laten voeren. Toen vroeg ik me wel af of dit alleen een

de aanspraak op dagbesteding betekent niet dat er straks geen

doelmatigheidvraag is. Moeten we niet ook kijken naar wat men-

dagbesteding meer bestaat.’

ning verdwijnt als de aanspraken verdwijnen. De aanspraken bestaan straks inderdaad niet meer, maar de discussie over wat nodig is wel. Dat kan dagbesteding zijn, of een andere vorm van ondersteuning op maat. Ik hoor wel van gemeenten dat er veel

juli/augustus 2013 Markant

23

‘Het vervallen van de aanspraak op dagbesteding betekent niet dat er straks geen dagbesteding meer bestaat’

Wat kunnen zorgaanbieders doen om de hervorming te laten slagen?

niet zeggen dat de overheid het allemaal gaat betalen. En er zit-

‘Ik denk dat het belangrijk is dat ze heel goed weten waar ze goed

de kinderwens van iedereen respecteren? Als overheid moet

in zijn en waarin minder goed. Zeker als ze met verschillende

je hierin heel terughoudend zijn. Je moet de wens van ouders

financiers gaan praten over de manier waarop ze de zorg gaan

respecteren maar ook de bescherming van het kind in de gaten

organiseren. Ook denk ik dat we om zorg op maat te krijgen veel

houden. Daar zijn geen receptjes voor, dit moeten we heel geba-

meer arrangementen moeten maken die tussen formele en infor-

lanceerd met elkaar gaan doen.’

ten ethische kanten aan. In hoeverre willen we als samenleving

mele zorg in liggen, waarbij zowel gemeenten als verzekeraars

Verandert dat ook de manier van werken van medewerkers?

In Noorwegen heeft al eerder extramuralisering en overheveling naar gemeenten plaatsgevonden. Nu zijn daar kleine instituutjes in de samenleving ontstaan waarop men het zicht is kwijtgeraakt. Hoe voorkomen we dat zoiets ook in Nederland gebeurt?

‘Er gaat een veel groter beroep ontstaan op de professionele kennis

‘Nederland is een beetje een stad. Door de omvang en de goede

en kunde van de zorgverleners zelf. Er moet meer ruimte komen

informatievoorzieningen houden we goed in de gaten wat er bij

om zelf te oordelen, in plaats van alleen maar protocollen te moe-

elkaar gebeurt. Als we een hervormingsproces ingaan, blijven

ten volgen. Er komt nogal wat op hen af. Ze moeten bijvoorbeeld

we met elkaar ook heel scherp discussiëren over wat er gebeurt.

meer oog hebben voor kindermishandeling. Dat kunnen we niet

De bestuurlijke regiegroep die ik heb ingericht om de plannen

vangen in een algemeen protocol, daarvoor zijn we heel erg afhan-

voor te bereiden wil ik ook handhaven in de transitiefase en de

kelijk van het inschattingsvermogen van de professional.’

resultaatfase. Levert de hervorming op wat we ervan verwach-

betrokken zijn, en verschillende zorgaanbieders. Samenwerking wordt een belangrijk issue.’

ten? Of moeten we bijsturen? We doen dit alles niet omdat we het

Past de hervorming die u wilt doorvoeren binnen het VN-verdrag voor de rechten van mensen met een beperking. En gaat u dat ratificeren?

bestuurlijk leuk vinden, maar omdat we willen dat de zorg beter

‘Ja, de ratificatie zal een belangrijk moment zijn, waarop we aannatuurlijk over wat dat precies betekent en hoe snel veranderingen

U bent een zeer ervaren bestuurder, maar nu moet u uw plannen ook als politicus gaan verdedigen.

Hoe gaat u om met die nieuwe rol?

gaan. Volgens het verdrag moeten we er bijvoorbeeld voor zorgen

‘Het terrein van VWS heeft in de Tweede Kamer veel belangstel-

dat het openbaar vervoer bijdraagt aan een inclusieve samenle-

ling, dus ik heb in die zes maanden al heel veel in de politieke

ving. Om treinen, trams en bussen aan te passen heb je een inves-

arena gestaan. Het is inderdaad anders, maar in die hervorming

teringsprogramma nodig van tien tot vijftien jaar. Dus je moet een

van de langdurige zorg komt alles samen: wat de samenleving

balans zien te vinden.’

ervan vindt, welke politieke opvattingen er zijn, wat gemeenten

geven wat we willen. Maar in de seconde daarna gaat de discussie

wordt.’

vinden… Wat ik graag wil, is dat we er een inhoudelijk debat over

Volgens het VN-verdrag hebben mensen met een beperking ook het recht om te bepalen met wie ze wonen, een gezin te beginnen en kinderen te krijgen.

Wordt dat straks nageleefd?

‘Ik denk dat we daar nog aardig wat discussies over gaan krijgen.

Bijvoorbeeld financiële: je kunt van alles willen, maar dat wil

24

Markant juli/augustus 2013

voeren, want het is een grote beweging, waarvoor veel draagvlak nodig is. Niet alleen in de politiek, maar ook in het veld.’

‘Geen gemakkelijke operatie’

‘D

it wordt geen gemakkelijke operatie’, bena-

Nationale campagne

drukt Martin van Rijn eind mei tijdens de

Een belangrijke onderwerp voor gemeenten wordt de verdeelsleu-

eerste van vier door In voor zorg georgani-

tel: hoe wordt bepaald welk budget individuele gemeenten straks

seerde bijeenkomsten over de hervorming

krijgen voor de langdurige zorg? Van Rijn wil voorkomen dat dit

van de langdurige zorg. De zaal van een

een ‘nationaal gezelschapsspel’ wordt. Hij laat gemeenten daarom

ggz-instelling in Halsteren is gevuld met 175 aanwezigen. Voor de

binnenkort eerst horen hoeveel geld er op dit moment binnen hun

bijeenkomsten bestaat een lange wachtlijst.

grenzen wordt uitgegeven aan langdurige zorg. Daarna worden op

Er zijn drie redenen om deze operatie uit te voeren, legt de staats-

basis van ‘objectieve kenmerken’ de verdeelsleutels vastgesteld.

secretaris uit: kwaliteit, houdbaarheid en betrokkenheid. De zorg

Verschillende wethouders roepen op tot ‘perceptiemanagement’.

voor ouderen in een verpleeghuis kost jaarlijks gemiddeld vijftig-

Zij vinden het belangrijk dat burgers zich realiseren dat er grenzen

duizend euro. Van Rijn: ‘Daar wordt vaak goede zorg voor geleverd,

zijn aan het beroep dat zij straks kunnen doen op gemeenten. Er

maar je kunt je afvragen of er altijd op de juiste manier maatwerk wordt toegepast. De kosten van de AWBZ bedragen gemiddeld drieduizend euro per jaar per volwassene en ze stijgen. Dat heeft gevolgen voor de houdbaarheid van de langdurige zorg. Als we nu niks doen, dan krijgen mensen met het minste geld straks de grootste problemen. Daar wil ik niet op wachten.’

De betrokkenheid van mensen bij langdurige zorg, is volgens Van Rijn nog belangrijker dan de andere twee punten. ‘Hoe kunnen we kwetsbare mensen deel laten uitmaken van een inclusieve samenleving?’

Vastgoed De hervorming van de langdurige zorg zal veel vragen van betrokken partijen. Gemeenten moeten zich, volgens Van Rijn, nu al gaan afvragen hoe ze ervoor gaan zorgen dat ze straks alle kennis in huis hebben. ‘Het gaat om andere vraagstukken dan waarmee ze tot nog toe in de Wmo ervaring hebben opgedaan.’ Zorgaanbieders moeten meer gaan samenwerken met gemeenten en gaan nadenken over hun bedrijfsvoering. ‘Wat betekent dit bijvoorbeeld voor het vastgoed?’ Verzekeraars moeten gaan samenwerken met gemeenten en cliënten moeten nadenken over de manier waarop hun ondersteuning op maat kan worden gesneden.

Vanuit de zaal werden vooral vragen gesteld door wethouders. Zij willen beleidsvrijheid om de nieuwe taak zo goed mogelijk uit te voeren. En die wordt hen ook zoveel mogelijk gegund. ‘De gemeente moet de baas worden over de indicatiestelling’, antwoordt Van

wordt ook iets van henzelf verwacht. Van Rijn doet de toezegging

Rijn op een vraag over dit onderwerp. ‘Het is echter wel belangrijk

dat er een nationale campagne komt, maar die kan pas van start

dat de indicatiestelling en de oplossing losser van elkaar worden

gaan als het beleid is vastgesteld. ‘Anders kun je zo’n campagne

gezien. Waar we vanaf moeten is dat een indicatie recht geeft op

beschouwen als propaganda.’

een nauwkeurig omschreven voorziening. Gemeenten moeten

Een zorgaanbieder vraagt of budgetten straks kunnen worden ge-

gaan kijken hoe ze burgers met een indicatie zo goed mogelijk kun-

koppeld aan personen, zodat zij gemakkelijker van zorgaanbieder

nen ondersteunen.’

kunnen wisselen. Het antwoord luidt dat zowel vanuit de kern-

Ook krijgen gemeenten de vrijheid om inkomensafhankelijke

AWBZ als de Wmo – mits gemeenten dat willen – de mogelijkheid

eigen bijdragen te heffen. ‘De hoogte van die eigen bijdrage kan

blijft bestaan om een pgb aan te vragen, maar Van Rijn wil het

oplopen tot kostendekkend. Een belangrijk principe is wel dat

recht op zorg niet vervangen door een recht op budget. ‘Ook bij

iedereen toegang heeft tot langdurige zorg. Mensen mogen niet

zwaardere typen zorg moet straks na de indicatie eerst de discus-

worden uitgesloten op basis van hun inkomen.’

sie plaatsvinden over welke zorg het meest geschikt is.’

juli/augustus 2013 Markant

25

boek film methode app website

media

Op vakantie

door Lia Bruin | liabruin@tijdschriftmarkant.nl

– ze heeft het bijvoorbeeld ook over het ge-

Koken

bruik van een blaaskatheter en seksualiteit – dat ze ook haar kwetsbare kanten laat zien.

Koken is leuk om te doen, ook voor mensen

De tekst wordt afgewisseld met bijdragen

met een verstandelijke beperking. De

van mensen die haar kennen, van haar ou-

boeken 1,2,3, ik kook en Kijk ik kook stralen

ders tot Roger Federer en Johan Cruijff.

dat dan ook uit. Vrolijke foto’s van kokende

Eddy Veerman, Esther Vergeer, kracht &

mensen en afbeeldingen van gerechten die

kwetsbaarheid, Arko Sportsmedia, 2013,

je doen water-

19,95 euro, te bestellen via

tanden. Beide

www.sportsmedia.nl.

boeken zijn ook tot stand

Hoe vind je een vakantie-adres met een

Muziektherapie

gekomen met

aangepast, toegankelijk zwembad of de

medewerking

mogelijkheid om een rolstoel te huren? Op

Muziektherapie kan helpen bij het behande-

van mensen

Gehandicaptenreizen.nl kan in de zoek- en

len van motorische, cognitieve en spraak-

met een beper-

boekformule gefilterd worden op bestem-

en taalstoornissen. Door muziek kunnen

king.

ming, maar ook op hulpmiddelen die tijdens

gevoelens worden geuit, zonder die uit te

In Kijk ik kook

de vakantie voorhanden moeten zijn. Daar-

spreken. In Muziektherapie in de revalidatie staat een

eenvoudige gerechten, zoals broodjes

organiseerd zijn voor mensen met NAH of

combinatie

of pizza. Leuk aan dit boek zijn de afwas-

die individueel en op maat geregeld kunnen

van theorie,

bare pagina’s en het bijbehorende stiftje

worden. Met bestemmingen als Sardinië,

praktijk en on-

waarmee de bereidingsstappen afgevinkt

IJsland of Zuid-Afrika.

derzoek. Zo is

kunnen worden.

www.gehandicaptenreizen.nl

er uitleg over

In 1,2,3, ik kook

de werking

staan ook ech-

van muziek op

te maaltijden

Rolstoeltennister Esther Vergeer is natio-

de hersenen,

en tips over

naal en mondiaal een boegbeeld voor de

maar ook

gezond eten.

gehandicaptensport. Als fulltime, profes-

aandacht voor

Toch is het

sioneel sporter won ze talloze prijzen,

aangepaste

daardoor niet

waaronder vier gouden medailles op de

muziekinstru-

ingewikkelder,

Krachtig en kwetsbaar

26

staan vooral

naast zijn er reizen te vinden die speciaal ge-

Paralympische Spelen. Ook buiten de sport

menten. De informatie is geordend naar

want door de

is ze een voorbeeld door haar maatschap-

specifieke doelgroepen als mensen met

uitgekiende

pelijke inzet, bijvoorbeeld met haar eigen

niet-aangeboren hersenletsel, spieraandoe-

vormgeving

foundation.

ningen of dwarslaesie, met onderscheid

zien de recepten er toegankelijk en uitno-

In Esther Ver-

tussen kinderen en volwassenen. Voorbeel-

digend uit. Dit boek is ook besproken in

geer – kracht

den uit de praktijk staan in aparte kaders bij

het programma Koffietijd, zie http://bit.

& kwetsbaar-

de tekst. Een compleet handboek voor de

ly/12wLVLm.

heid deelt

klinische praktijk, (toekomstige) muziekthe-

1,2,3, ik kook, LFB, 2013. Voor mensen met

zij haar le-

rapeuten en andere therapeuten die betrok-

een beperking wordt alleen 5,- euro verzend-

vensverhaal

ken zijn bij revalidatie.

kosten gerekend, andere belangstellenden

als sporter,

Madeleen de Bruijn (red.), Muziektherapie

betalen daarnaast 14,95 euro. Te bestellen

maar vooral

in de revalidatie. Handboek voor de klinische

via www.lfb.nu.

als mens. Dat

praktijk, Garant-uitgevers, 2013, 34,90

Lise Weuts, Kijk ik kook, uitgeverij Unie-

doet ze zo

euro, te bestellen via

boek | Het Spectrum, 29,99 euro, ISBN

openhartig

www.garant-uitgevers.eu.

9789401406208.

Markant juli/augustus 2013

Leren van de expertise en ervaring van Aafke Scharloo?

TrainingMetZorg biedt de volgende trainingen aan: Omgaan met getraumatiseerde mensen met een verstandelijke handicap 18 september 2013 Geaccrediteerde leergang diagnostiek van seksueel misbruik van mensen met een verstandelijke beperking Oktober - November 2013 Taxatiegesprekken bij vermoeden van seksueel misbruik 11 en 25 november 2013 en 17 februari 2014 Omgaan met vragen over seksueel misbruik Najaar 2013 Kijk voor meer informatie en voor meer trainingsaanbod op:

www.trainingmetzorg.nl/onsaanbod

DOOR JOHAN DE KONING | JOHANDEKONING@TIJDSCHRIFTMARKANT.NL | FOTO’S HANS TAK

Kinderen veilig

De Taskforce kindermishandeling en seksueel misbruik komt op stoom.

Ook in de gehandicaptensector wil ze de aanpak ‘aanjagen’. ‘Bestuurders moeten veiligheid bovenaan de agenda plaatsen.’

N

28

egen leden telt de Taskforce kindermishande-

delen. Steeds opnieuw blijkt dat de aanpak gefragmenteerd is.

ling en seksueel misbruik, die is ingesteld door

Ik heb dit onder andere naar voren gebracht toen ik directeur-

de ministeries van Veiligheid en Justitie en

generaal was bij VWS. Een ex-collega vroeg me daarom of ik aan

VWS, na het verschijnen van het rapport van

de Taskforce wilde deelnemen.’

de commissie-Samson en een eerder rapport

over kindermishandeling. Van die negen leden hebben twee een

Vreemd

speciale band met de gehandicaptensector: Diana Monissen en

Aafke Scharloo werd gevraagd door de Augeo Foundation, de

Aafke Scharloo.

Bernard Leer Foundation en Stichting Kinderpostzegels, die

Diana Monissen is nu voorzitter van de raad van bestuur van De

gezamenlijk iemand voor konden dragen. ‘Als er aan die frag-

Friesland zorgverzekeraar, maar in het verleden was ze onder

mentatie iets kan worden gedaan, dan maken we meters’, zegt

andere zes jaar bestuurder van De Lichtenvoorde, een instelling

ze. Haar valt op dat er niet direct wordt gedacht aan mensen

voor mensen met verstandelijke beperkingen. Ze vertelt dat ze

met beperkingen als er wordt gesproken over seksueel misbruik

in haar studietijd al werkte als ADL-hulp in een gezinsvervan-

en kindermishandeling, terwijl zij in verhouding vaker slacht-

gend tehuis voor studenten met lichamelijke beperkingen. ‘Mijn

offer zijn.

basale liefde ligt nog steeds bij mensen met een beperking’,

Scharloo: ‘Dat gebeurt denk ik onbewust. Gehandicapten zijn

zegt ze.

voor veel mensen vreemd. Het lijkt soms alsof we daardoor

Aafke Scharloo, ooit begonnen als Z-verpleegkundige, is als

met twee maten meten. Als iemand met een verstandelijke

psycholoog gespecialiseerd in seksueel misbruik en mishande-

beperking een andere verstandelijk gehandicapte misbruikt,

ling bij mensen met ontwikkelingsproblemen. Zij werkt zowel

dan wordt maar in een piepklein percentage vervolgd. Als zo

voor politie en justitie als voor zorgorganisaties. ‘Ik denk dat ik

iemand een normaal begaafd kind in de wijk misbruikt, dan is

in vrijwel alle instellingen in Nederland wel eens ben geweest’,

de kans dat hij wordt vervolgd acht keer hoger.

zegt ze. ‘Soms hoor ik een nieuwe naam, maar meestal betreft

Monissen: ‘En dan wordt er een geweldige ophef over gemaakt.’

het dan een fusie van instellingen die ik al ken.’

Scharloo: ‘Dat druist tegen al mijn overtuigingen in. Dat kan

Monissen kwam in de tijd dat ze zelf bestuurder was van zor-

toch niet? We hebben toch geen twee soorten mensen?’

ginstellingen regelmatig in aanraking met de thema’s seksueel

De taak van de Taskforce wordt beschreven als ‘aanjagen’, niet

misbruik en kindermishandeling. ‘Zowel in de gehandicapten-

het ontwikkelen van nieuw beleid. Monissen: ‘We gaan metho-

sector als in de ggz moet je dan enorm je best doen om iemand

den op hun merites beoordelen, best practices naar voren schui-

te vinden die kan behandelen. Toen ik in Oost-Gelderland bij De

ven en samenhang aanbrengen.’ De aandacht richt zich aller-

Lichtenvoorde werkte, moest ik hiervoor uiteindelijk naar Rot-

eerst op bestuurders. Volgens de Taskforce moeten zij veiligheid

terdam. Er is ook geen eenduidige visie op signaleren en behan-

bovenaan de agenda plaatsen.

Markant juli/augustus 2013

ACHTERGROND TASKFORCE KINDERMISHANDELING

Diana Monissen:

‘We hopen dat er in 2016 beduidend minder slachtoffers zijn’

Scharloo: ‘Bestuurders moeten afstappen van het idee dat het

aan preventie van seksueel misbruik als aan bedrijfshulpverle-

om incidenten gaat. Gezien de cijfers weten we dat het een

ning, dan zouden we veel kunnen doen. Als ik in een instelling

structureel probleem is, dus daar moet je beleid op hebben. En

kom, is negen van de tien keer een aantal mensen niet aanwezig

dan versta ik onder beleid niet: wat doe ik als er iets gebeurt? Je

omdat ze BHV-training hebben. Dat heeft wel prioriteit. Ik kom

moet je hele bedrijfsproces doordenken om te bepalen waar de

vaak bij Avelijn. Daar heeft de bestuurder een aantal jaren gele-

risico’s zitten.’

den in zijn doelstelling opgenomen dat ze het aantal gevallen van seksueel misbruik willen terugbrengen. Daar heeft hij een

Geld

proces op ingericht en dat loopt!’

Monissen: ‘Het begint met bewustwording bij bestuurders. Het

De Taskforce gaat de verbeteringen op het gebied van mishan-

water stroomt nu eenmaal van boven naar beneden. Zij moeten

deling en misbruik monitoren en onder de aandacht brengen

in het jaarplan vastleggen hoe de preventie en de signalering

tijdens De Week van de Kinderen Veilig, die in het najaar plaats-

plaatsvinden en hoe er wordt behandeld. Daar hoort ook een

vindt. Monissen: ‘Die week moet een demonstratie worden van

bedrag bij, al gaat het niet om veel geld.’

de vastbeslotenheid in de verschillende sectoren die werken

Scharloo: ‘Als zorgaanbieders hetzelfde geld zouden uitgeven

met jeugd om seksueel misbruik en kindermishandeling terug

juli/augustus 2013 Markant

29

Aafke Scharloo:

‘Bestuurders moeten niet denken dat het om incidenten gaat’

te dringen. We hopen dat het een vlootschouw wordt van wat er

pen van ggz-zorg, vanuit de zorgverzekeringswet en de AWBZ.

op een goede manier binnen de organisaties gebeurt.’

VWS vond dat zo interessant dat ze hier zijn komen kijken, dus

Gaat Monissen haar functie als zorgverzekeraar ook inzetten

dat gaan vast meer verzekeraars doen. Hetzelfde geldt voor

om verbeteringen te stimuleren? ‘Ja’, zegt ze, ‘in de contracte-

maatschappelijk ondernemen: Ik was één van de initiatiefne-

ring van zorgorganisaties gaan we dit als agendapunt meene-

mers tot het manifest. Dat is ook door anderen overgenomen.’

men. We gaan vragen: heeft u hier beleid op? Wat doet u aan signalering? Heeft u behandelprotocollen? Als u dat nu nog niet

Douchen

heeft, zorgt u er dan voor dat u het volgend jaar wel heeft?’

Volgens Scharloo is er behalve voor bestuurders ook voor pro-

Op de vraag of andere verzekeraars dit voorbeeld zullen volgen,

fessionals werk aan de winkel. ‘Zeker in de bejegening liggen

zegt Monissen: ‘Dat zou best kunnen. Wij waren bijvoorbeeld

enorme kansen voor verbetering van de preventie van seksueel

ook de eerste zorgverzekeraar die begon met het integraal inko-

misbruik’, zegt ze. ‘Vaak wordt de privacy stelselmatig geschon-

Jan van Hoek: ‘Er valt nog veel te doen’ ‘Zorgaanbieders zijn zich er

als het gaat om seksualiteit, dus er valt nog veel te doen.

goed van bewust dat seksu-

Helaas ben ik me er ook van bewust dat we het probleem niet uit

eel misbruik bij mensen met

de wereld kunnen helpen. We ondersteunen cliënten bij het ver-

beperkingen vaker voorkomt

groten van hun weerbaarheid als onderdeel van de ontwikkeling

dan bij anderen’, zegt Jan

van hun autonomie. We willen hen in staat stellen zoveel mogelijk

van Hoek. Hij is bestuurder

hun eigen leven te leiden, ook al weten we dat ze in de omgang

van Ipse de Bruggen en

met anderen kwetsbaarder zijn voor seksueel misbruik. Je moet

bestuurslid van de VGN. Hij

steeds een goede balans zoeken.’

wijst erop dat de VGN een

Volgens Van Hoek is het niet nodig dat verzekeraars zelf vragen

handreiking heeft opgesteld

over dit onderwerp gaan bedenken om bij het contracteren van

voor de aanpak van seksu-

zorgaanbieders te stellen, want het maakt al deel uit van het

eel misbruik, waarvoor veel

Kwaliteitskader Gehandicaptenzorg. En hij is het ‘volledig eens’

belangstelling bestaat.

met Aafke Scharloo als het gaat om de ondersteuning in de

Van Hoek: ‘Ik hoor van collega’s dat zij druk bezig zijn met preven-

persoonlijke levenssfeer. ‘Die moet bij voorkeur plaatsvinden

tie, signalering en behandeling. Dat wil niet zeggen dat we overal

door mensen die cliënten kennen en die bovendien goed kunnen

klaar mee zijn. Ook bij situaties binnen mijn eigen organisatie

omgaan met afstand en nabijheid.’

merk ik nog regelmatig dat handelingsverlegenheid een rol speelt

30

Markant juli/augustus 2013

den. Wat ik bijvoorbeeld verschrikkelijk vind, is dat Jan en alle-

je toegang krijgt tot het lichaam van een cliënt. Als instellingen

man cliënten mag douchen, zeker als zij van lager niveau zijn.

zeggen: studenten gaan bij ons niet meer leren cliënten te dou-

Cliënten moeten zich uitkleden voor begeleiders van wie de

chen, dan druppelt dat ook door naar de opleidingen. Dan gaan

manager nog niet eens weet of hij hen in dienst wil houden. Dat

die er ook over nadenken.’

zijn zulke schendingen van de privacy! Als je dat je hele leven

Monissen: ‘Opleidingen moeten studenten leren dat je dat niet

meemaakt, hoe kun je dan nee zeggen tegen iemand die net iets

kunt doen.’

verder gaat? Laten we afspreken dat iemand pas cliënten mag

Scharloo: ‘En anders moet er vanuit het werkveld worden

douchen als hij een half jaar in dienst is. Vaak wordt me gezegd

gezegd: dat willen we niet meer, want dat is niet goed voor de

dat het organisatorisch niet mogelijk is, maar er zijn instellin-

weerbaarheid van onze cliënten.’

gen die het al hebben ingevoerd.’

Slotvraag: wanneer beschouwen we de activiteiten van de

Scharloo wijst ook op de rol van stagiaires. ‘Cliënten moeten

Taskforce als geslaagd?

zich ook door hen laten uitkleden, aanraken en wassen. Er

Monissen: ‘Als organisaties in 2016 een duidelijk beleid heb-

wordt me altijd gezegd dat studenten dit nu eenmaal moeten

ben. Als we weten welke best practices er zijn en als er goede

leren. Dan zeg ik: dan leren ze het maar op elkaar. Maar o nee,

behandelprogramma’s zijn. We hopen dat er in 2016 beduidend

dat kan dan niet, vanwege de privacy! Er moet een herwaarde-

minder slachtoffers van kindermishandeling en seksueel mis-

ring van de persoonlijke verzorging plaatsvinden. Het is nu het

bruik zijn. Dat geldt ook voor kinderen met een beperking.’

laagst gewaardeerde klusje. Laten we het tot een eer maken, dat

Overzichtelijk en gebruiksvriendelijk

nieuwe website

De nieuwe website van Markant is online. De Markant-site maakt nu onderdeel uit van de VGN-website, waar het een prominente plek heeft gekregen. Maar hij is ook nog te vinden via www. tijdschriftmarkant.nl. U weet meteen dat u het Markant-deel bezoekt door de onderscheidende rode kleur.

Hier vindt u onder andere de laatste editie van Markant, die nu ook in een makkelijk doorbladerbare versie beschikbaar is.

Nieuw is ook de rubriek ‘U’ waar VGN-leden hun eigen nieuws kunnen plaatsen. Bekende rubrieken zoals Opinie en Agenda zijn overzichtelijk op de Markant-homepage terug te vinden.

Zoeken is een stuk eenvoudiger geworden binnen de website. En via de functie ‘uitgebreid zoeken’ is de informatie snel gevonden.

Het is ook mogelijk om zoekresultaten te verfijnen en op datum en relevantie te sorteren.

Vanzelfsprekend is de nieuwe site drempelvrij. Dit betekent dat de website gebruikt kan worden door iedereen, inclusief mensen met een beperking zoals blinden en doven.

Op de hoogte blijven?

Tweets van @tdschrftMarkant worden nu ook getoond op de site.

Volledig op de hoogte blijven? Volg ons dan ook via Twitter en abonneer u op de nieuwsbrief.

juli/augustus 2013 Markant

31

jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec agenda 24 augustus muziekfestival Huntendwarspop. Openluchtfesti-

fessionals. Kosten: 192,50 euro. Locatie: vergadercentrum Vre-

val voor mensen met en zonder beperking. Met rolstoelpodia en

denburg, Utrecht. Informatie en aanmelden: www.fortior.info.

gereduceerd tarief voor mensen met beperkingen. Locatie: DRU Park, Ulft. Meer informatie en tickets: www.huntendwarspop.nl.

1 oktober studiedag LVB en Detentie. Over de gevolgen van de ontwikkelingen in het gevangeniswezen op mensen met een

5 september, 17 september, 24 september, 1 oktober

lichte verstandelijke beperking die in detentie zijn en het voorko-

interviewreeks Hollandse Meesters - een vragenvuur. Vervolg

men van detentieschade of recidiveren bij deze doelgroep, door

op Hollandse Meesters van CCE van november 2012 met een

de juiste begeleiding. Bedoeld voor management, beleids-

verdieping van de onderwerpen. In elke bijeenkomst wordt

medewerkers, onderzoekers, behandelaars en professionals

telkens één Hollandse meester geïnterviewd, gevolgd door een

werkzaam bij OM, rechtbank, PI, FPC, ambulante en residentiële

vragen(v)uur door het publiek. Bedoeld voor gedragskundigen,

gehandicaptenzorg, GGz, MEE, reclassering, verslavingszorg,

avg’ers en psychiaters die maximaal zes jaar werkervaring heb-

gemeente, RIBW en overige geïnteresseerden. Kosten: 330,-

ben in de verstandelijk gehandicaptenzorg. Kosten 40,- euro per

euro. Locatie: Aristo, Amsterdam. Informatie en inschrijven:

bijeenkomst. Locatie: collegezaal sterrenwacht ‘Sonnenborgh’,

www.leidscongresbureau.nl/congres/LVB_Detentie.

Zonnenburg 2 te Utrecht. Informatie en inschrijven: http:// hollandsemeesters.cce.nl/ aantal beschikbare plaatsen is zeer beperkt.

1 oktober, 15 oktober, 29 oktober, 12 november en 26 november leergang Diagnostiek van seksueel misbruik van mensen met een verstandelijke beperking. Bedoeld voor

12 september congres Seksuele voorlichting aan mensen

gedragswetenschappers en orthopedagogen in de zorg voor

met een matige of lichte verstandelijke beperking. Over visie,

mensen met een verstandelijke beperking. Over slagvaardig

methodiek en praktische hulpmiddelen. Kosten: 225,- euro.

optreden in voorkomende situaties en over opvangen van sig-

Locatie: Van der Valk, Sneek. Informatie en aanmelden: www.

nalen en vertalen daarvan in een adequaat diagnostisch traject

bosch-suykerbuyk.nl.

en handelingsplan. Trainer: Aafke Scharloo. Locatie: Utrecht.

Kosten: 1545,- euro. Meer informatie en aanmelden: www.trai17 september jaarcongres LVB LVB’ers verdienen meer aan-

ningmetzorg.nl.

dacht. Over gedragsproblemen, verslaving en criminaliteit, met aandacht voor herkenning, zorg en begeleiding en voorbeelden

4 en 5 oktober negende Autisme

van methoden. Kosten: 279,- euro. Locatie: Regardz, Zwolle.

congres 2013. Met twee dagen hetzelfde

Informatie en aanmelden: www.lvbcongres.nl.

programma, met een informatiemarkt en bijdragen van wetenschappers, hulpver-

18 september training Omgaan met getraumatiseerde

leners en ervaringsdeskundigen. Kosten:

mensen met een verstandelijke beperking. Voor begeleiders in

75,- euro voor leden (mensen met autisme

verstandelijk gehandicaptenzorg op mbo-/hbo-niveau, die te

en verwanten), 175,- euro voor leden

maken hebben met getraumatiseerde cliënten. Trainer is Aafke

(beroepsbeoefenaren, scholen en instellin-

Scharloo. Locatie: Utrecht. Kosten: 325,- euro. Meer informatie

gen), 245,- euro voor niet-leden. Locatie:

en aanmelden: www.trainingmetzorg.nl.

Beatrixtheater Jaarbeurs Utrecht. Informatie en aanmelden: www.autisme.nl.

20 september symposium Klagen-Leren. Over klachtenmanagement in de zorg voor mensen met een verstandelijke

7 tot en met 12 oktober Week van de toegankelijkheid met

beperking. Met aandacht voor nieuwe wetgeving, interne klach-

thema ‘Meer dan welkom’. Met landelijke en regionale activitei-

tenregeling, klachtenfunctionaris of cliëntenvertrouwensper-

ten. Meer informatie: www.weekvandetoegankelijkheid.nl.

soon en sterkere positie van (wettelijke) vertegenwoordigers.

Bedoeld voor beleidsmedewerkers, directies en management

9 oktober studiedag Lean in de langdurige zorg. Over hoe de

bij zorgaanbieders, cliëntenvertrouwenspersonen, klachten-

Lean-methode kan leiden tot betere zorgkwaliteit en hogere

functionarissen beleidsmedewerkers van brancheorganisaties

medewerkerstevredenheid. Met praktijkvoorbelden van or-

en belangenorganisaties. Kosten: 350,- euro. Locatie: Woerden.

ganisaties die er in zijn geslaagd om de autonomie van zowel

Informatie en inschrijven: www.raadopmaat.nl.

cliënten als medewerkers te vergroten, en tegelijkertijd de zorg efficiënter te organiseren. Bedoeld voor managers, teamleiders

20 september studiedag Slaapproblemen bij mensen met een

32

en beleidsmakers van instellingen voor langdurige zorg, over-

verstandelijke beperking. Over oorzaken, prevalentie, diagnos-

heden, zorgverzekeraars en adviesbureaus. Kosten: 345,- euro.

tiek en behandeling. Bedoeld voor gedragdeskundigen, artsen

Locatie: Het Klooster, Amersfoort. Informatie en inschrijven:

voor verstandelijk gehandicapten, begeleiders, ouders en pro-

www.leidscongresbureau.nl/congres/lean_2013.

Markant juli/augustus 2013

door Martine Hemstede | martinehemstede@tijdschriftmarkant.nl

op de markt

Praatje plaatje Wie met cliënten met dementie of ouderdomsklachten wil praten over vroeger, kan een leuke herinneringskoffer met foto’s van oude voorwerpen gebruiken als ‘gesprekstarter’. De kaarten van een koffiemolen, beer of antiek fototoestel zijn ook te gebruiken bij het spelen van kwartet of (bij aanschaf van twee sets) memory. Een koffer kost 29 euro. www.herinneringskoffer.be/winkel.html

Time Timer app Veel ouders zullen hem herkennen van de school van hun

App voor de hele wereld Iedereen op aarde heeft recht op een goed gezichtsvermogen.

kinderen: de time timer. Het is een klok waarvan de beschikbare

Met dit hooggestemde ideaal presenteert The Vision Force

tijd in rood kan worden aangegeven. In die tijd kan een activiteit

Group een app die – volgens eigen zeggen – een leesloep

worden gepland. Ondertussen loopt de beschikbare tijd gestaag

overbodig maakt. De app brengt voor iets minder dan zes euro

terug en wordt dus het rode vlak langzaam kleiner.

beter zicht binnen bereik van

Zoals bijna alles in dit leven is deze handige timer nu ook als app

heel veel mensen. De app ver-

te koop voor het luttele bedrag van 2,69 euro. Kinderen, mensen

groot de tekst, kan voor beter

met verstoord tijdsbesef, dementerende ouderen en mensen

contrast kleuren aanpassen

met autisme kunnen op een eenvoudige en duidelijke manier hun

en – als dat echt allemaal niet

tijd indelen, zonder dat ze ruw gestoord worden in hun werk of

meer helpt – de tekst voorle-

dagbesteding door een wekker die plotseling afgaat. Als het goed

zen in vier talen. Een gebruiker

is, vergroot het hulpmiddel het tijdsbesef van de gebruiker. Bij

meldt dat hele pagina’s uit

sommige kinderen kan dat overigens wel enige tijd duren…

een boek niet foutloos voorgelezen worden, maar voor kortere teksten werkt hij goed.

Met één kort zinnetje komt de doelgroep wel heel dichtbij: ‘De app is ook handig voor mensen die eigenlijk een leesbril nodig hebben, maar nog niet toe zijn aan de koop ervan.’ Demonstratie van de app: bit.ly/XnEbde.

De app is aan te schaffen via bit.ly/14Z49sg

Vision Villa Landal GreenParks heeft op verzoek van Visio twee vakantiebungalows ontworpen voor mensen met een visuele beperking. De ene Vision Villa staat op Landal Landgoed ’t Loo in Gelderland en de andere op Hoog Vaals in Limburg. Ze zijn uitgerust met contrastrijke kleuren, goede verlichting, aangepaste apparatuur, pratend flatscreen, informatie in braille, geschikte spelletjes en zelfs een Wii-spel dat is gemaakt door blinde, ziende en slechtziende kinderen. De belijning loopt in en om het hoofdgebouw en tot aan de voordeur van de villa. De bungalows zijn getest door mensen met een visuele beperking voordat ze in gebruik werden genomen. Landal GreenParks heeft ook woningen speciaal voor mensen met COPD, mensen met een beperking en mensen die extra zorg nodig hebben, bijvoorbeeld dialyse. www.landal.nl/visionvilla of www.landal.nl onder accommodaties. juli/augustus 2013 Markant

33

door Rogier Wiercx | markant@tijdschriftmarkant.nl | illustratie Sylvia Weve

Van vastgelopen team tot verbeterteam

De begeleiding van cliënten met een lichte verstandelijke beperking loopt soms zodanig vast dat ze niet effectief meer is. Om zulke vastgelopen situaties weer vlot te trekken, heeft de Carante Groep het programma Doorbraak Plus ontwikkeld, speciaal gericht op begeleiders en familieleden.

C

liënten met een lichte verstandelijke beperking

situaties te doorbreken. De succesvolle ingrediënten voor dat

met hardnekkig overgewicht of verslavingspro-

programma hebben zij ontdekt in een ander traject, rond het

blematiek. Geen land mee te bezeilen soms.

afbouwen van het gebruik van de Zweedse band bij mensen

Met hun gedrag richten ze zichzelf op termijn

met ernstige beperkingen. Een heel ander probleem bij een

ten gronde. De professionele begeleiders voe-

andere doelgroep, maar ook bij het verminderen van vrij-

len het als hun zorgverantwoordelijkheid om zulke cliënten

heidsbeperkende maatregelen moesten begeleiders leren om

te behoeden voor fataal onheil. Maar ze komen er niet meer

out of the box te denken in mogelijkheden in plaats van onmo-

doorheen en de cliënt wordt onbereikbaar. Wat te doen?

gelijkheden.

Hans van Wouwe, hoofd behandeling bij ASVZ, ziet het vaker

Hans van Wouwe over die beginperiode: ‘Iedereen wist des-

gebeuren. ‘Drugs, eetverslaving, prostitutie. Alle gekkigheid

tijds dat de Zweedse band ooit verboden zou worden. In 2010

komt inderdaad voor. Bij mensen met een lichte verstandelijke

was het zover. Begeleidingsteams hadden in veel gevallen al

beperking speelt altijd de vraag naar hun wilsbekwaamheid.

alternatieven gevonden. Maar toch bleef er een groep cliënten

In hoeverre kan iemand zelf beslissen? Hoe ver mag je iemand

over, van wie begeleiders en familieleden hardnekkig dach-

laten gaan vanuit je zorgverantwoordelijkheid? Zijn jezelf

ten dat het echt niet zonder Zweedse band zou kunnen. Die

lam zuipen, seksueel grensoverschrijdend gedrag of drugs-

casussen wilden we bij Carante Groep zelf aanpakken, en niet

gebruik wensen of behoeften van iemand? Als het wensen

aan het CCE over laten. We zijn met teams van begeleiders en

zijn, moet je daar dan helemaal in meegaan als begeleider? Of

familieleden op zoek gegaan naar manieren om een omslag te

mag je ook denken dat iemand zijn verdriet verdrinkt, omdat

maken in het denken. Per cliënt hebben we de begeleiders en

zijn behoefte aan contact met anderen niet bevredigd wordt?

familieleden in een verbeterteam ondergebracht, aangevuld

Waar moet je als begeleider ruimte bieden, en wanneer wordt

met een behandelaar. Elk team is op zoek gegaan naar crea-

ruimte bieden loslaten? Die vragen zijn nog niet zo makkelijk

tieve ideeën.’

te beantwoorden.’

En die aanpak is gelukt. Vier cliënten werden bevrijd uit hun Zweedse band. Om zover te komen moesten de begeleiders en

34

Doorbreken

familieleden zich bevrijden van hun, wat Jan Adam noemt,

Samen met Jan Adam van Carante Organisatie- en

desastreuze gedachten. ‘Dat zijn gedachten die niet werken.

Opleidingsadvies (CO&O) ontwikkelde Hans van Wouwe het

Bijvoorbeeld: dat de cliënt zonder Zweedse band zeker ande-

programma Doorbraak Plus om vastgelopen begeleidings-

ren zal gaan beschadigen. Door als begeleider zo te blijven

Markant juli/augustus 2013

Kennis & onderzoek

juli/augustus 2013 Markant

35

focussen op het probleemgedrag van de cliënt kom je niet ver-

is in staat om oude patronen te doorbreken. Want vergeet niet,

der. Van die gedachten moet je dus af zien te komen.’

die teams waren wanhopig op zoek naar alternatieven voor de

Bij het afschaffen van de Zweedse band bleken de begeleiders

Zweedse band, maar zagen geen uitweg. Ze waren dus gemo-

pas echt goed in staat om oude gedachten en reflexen los te

tiveerd.’

laten, nadat ze in hun verbeterteam een lonkend toekomstperspectief voor de cliënt hadden bedacht. Jan Adam: ‘Een

Goudmijntje

lonkend toekomstperspectief luidde bijvoorbeeld: wat zou

Wat bij de Zweedse band was gelukt, zou ook in andere vast-

het toch fantastisch zijn als iemand zelf ’s nachts naar de wc

gelopen begeleidingsrelaties bij cliënten met een lichte ver-

kan! Of: wat zou het fijn zijn dat je, als je jeuk op je rug hebt,

standelijke beperking kunnen lukken, meenden Van Wouwe

gewoon kan krabben? Door de focus te verleggen naar een

en Adam. Met de nieuw verworven expertise startten hun col-

punt aan de horizon kregen de teamleden nieuwe inspiratie.

lega’s Diana van Donselaar, Annebert Biekart en Jan Croese in

De focus veranderde van aandacht voor het probleem naar

2011 een pilot. Zij formeerden rond vijf cliënten met een lichte

een lonkend perspectief in de verbetering van de kwaliteit van

verstandelijke beperking opnieuw verbeterteams van bege-

leven. In de verbeterteams hebben we gezocht naar gezamen-

leiders, familieleden, een behandelaar en een manager. In de

lijke uitgangspunten voor kwaliteit van leven. Shared values

loop van een jaar zijn de verbeterteams drie keer een dag op

in managementtaal. Daarmee ontdek je wat je wilt. En je wil

werkconferentie gegaan.

Casus: verdwenen controle-reflex

36

Als meewerkend teamleider van een

haar met die controles dus niet om van de

de controle schiet. Onlangs heeft deze

24 uursverblijfsvoorziening heeft Mires

drank af te blijven, maar we leerden haar

cliënte een alcoholinsult gehad. Vóór

Lourens van binnenuit Doorbraak Plus

wel steeds stiekemer te handelen, met

Doorbraak Plus zou ik gezegd hebben dat

beleefd. Zij en haar team werken voor

steeds betere smoezen. Toen ik besefte

ze hier niet kan wonen, omdat wij duidelijk

cliënten met een lichte verstandelijke

dat wij, begeleiders, de oorzaak van dat

niet goed genoeg zijn om haar probleem

beperking en bijkomende problematieken

handelen waren, kon ik de knop omzetten

op te lossen. Ik ben nu eenmaal zo’n zorg-

als autisme, verslaving en borderline.

en een andere aanpak accepteren. Wij

typetje, dat iedereen een gelukkig leven

Vastgelopen situaties heeft Mires genoeg

doen het, niet zij.

wil bezorgen. Die controle-reflex moet ik

meegemaakt en daarom deed ze in de

Toen onze orthopedagoog hoorde van

loslaten, heb ik ontdekt.

pilotfase graag mee aan Doorbraak Plus.

de pilot van Doorbraak Plus hebben we

Nu staat de relatie met deze cliënte niet

‘Jarenlang vruchteloos hetzelfde blij-

meegedaan met het oog op deze cliënte.

meer onder druk. We zijn niet langer de

ven proberen, werkt niet. Dat we toch

Ons verbeterteam bestond uit de orthope-

grote, vermanende vinger. Nu vraag ik

doorgaan, wordt volgens mij gevoed door

dagoog, de persoonlijk begeleider, mij als

haar: hoe is het met jou? Ik weet dat ze

angsten bij begeleiders, door het niet

teamleider en twee directe familieleden.

gedronken heeft, maar praat nu vooral

willen accepteren dat een cliënt zichzelf

Samen hebben we onderzocht waarom we

over andere dingen. Sinds wij het er niet

misschien wel te gronde richt.

vast gelopen waren. Ook hebben we po-

meer zoveel over hebben, is cliënte

We hadden een cliënte met een alco-

sitieve punten van de cliënte gezocht, de

zelf op de groep gaan vertellen dat ze

holprobleem. Dat had ze al jaren en het

goudmijnen – iemand is altijd meer dan

alcoholverslaafd is. Dus nu erkent ze haar

probleem ging de begeleidingssituatie

zijn problemen. Onze cliënte is gewoon

probleem. Dat maakt het gesprek makke-

steeds meer domineren. Ons gebruikelijke

een hartstikke leuke vrouw. Maar als je

lijker, wij zijn geen boeman meer. We heb-

repertoire van contact maken, onderzoe-

haar drie keer dronken hebt opgeraapt,

ben tegenwoordig echt contact over wat

ken, verdieping in achterliggende proble-

dan gaan de oogkleppen op. Tijdens

haar bezighoudt. Alcohol is daarbij een

matiek, het werkte niet. Onze machteloos-

Doorbraak Plus mochten we soms alleen

van de gespreksonderwerpen geworden,

heid groeide en daarmee onze frustratie.

maar positief over haar praten. Heerlijk,

maar niet meer het enige. Het drankpro-

We gingen haar steeds meer controleren

de problemen leken even verdwenen. We

bleem is niet weggeredeneerd, maar door

en vermanend toespreken. Het hielp

spraken de goudmijnen bij onszelf aan, bij

mij geaccepteerd. Sinds die nieuwe relatie

allemaal niet. Zij kwam dronken thuis, wij

de client en haar familie. Zo ontstond er

weet ik nu veel meer van haar dan voor

controleerden haar boodschappen. Dus

weer perspectief voor begeleiding.

Doorbraak Plus.’

dronk zij alles op in de bosjes bij de super.

Voor mij kwam het keerpunt toen ik me

Met de kennis van nu zeg ik: wij leerden

ging afvragen waarom ik toch altijd in

Markant juli/augustus 2013

reactie WIM VOS

Jan Adam: ‘Elk verbeterteam begon met het bespreken van de vastgelopen begeleidingsrelatie en hoe het zover gekomen was. Vervolgens formuleerde elk team een lonkend perspectief in de begeleiding en onderzocht of de dagelijkse begeleiding nu al aan dat perspectief bijdroeg, of juist niet. Meestal

D

it artikel gaat over vastgelopen situaties bij mensen met een lichte verstandelijke beperking. En die komen vaak voor, weten we allemaal. Daarom zijn de uitgangspunten en de insteek van

was dat niet het geval. Om toch perspectief te bieden, zetten

de Carante Groep (in dit geval bij ASVZ) mooi en her-

we het Appreciative Inquiry in – het waarderend onderzoek.

kenbaar. Want als de ondersteuningssituatie is vastge-

Daarmee ging iedereen op zoek naar positieve ervaringen in

lopen, dan heeft kennelijk niet gewerkt wat we tot dan

de begeleiding van de cliënt. Bijvoorbeeld naar een eerdere

toe gedaan hebben. Dus zullen we ons een nieuw pad

interventie die wél was aangeslagen. Of naar een, ondanks

moeten banen. Met een positieve focus, met perspectief.

alles, positief aspect van de cliënt. Goudmijntje, noemden

Daarbij is iedereen nodig: de begeleiders en ook het net-

we die lichtpuntjes die bewezen dat er meer mogelijk was

werk rond de cliënt. De bewustwording bij de dagelijkse

dan gedacht. Zo doorbraken begeleiders zelf hun desastreuze

begeleiders dat het ook anders kan, vraagt om vakman-

overtuigingen.’

schap, zorgzaamheid en volhouden. Praktisch gesproken

Na een werkconferentie volgde een periode van drie maanden,

zal iedere begeleider daarbij handvatten moeten vinden

bedoeld om de nieuwe inzichten in de werkpraktijk toe te pas-

om met dat nieuwe perspectief concreet aan de slag te

sen. De begeleiders legden, bijvoorbeeld bij verslaafden, niet

gaan. Door verbeterteams te formeren heeft ASVZ moge-

meer uitsluitend de nadruk op controle, maar juist op andere

lijk ook gezorgd dat begeleiders zich gesteund voelen om

aspecten van de persoon. Ze probeerden hun lonkend per-

zich te ontwikkelen, om vol te houden en om het nieuwe

spectief voor de cliënt in praktijk te brengen. ‘Maar die nieuwe

perspectief te blijven zien.

overtuigingen zijn soms nog heel broos’, aldus Jan Adam.

De zoektocht naar alternatieven bij vastgelopen situ-

‘Tijdens een werkconferentie werd het verbeterteam omringd

aties – nu bij LVB – is ook bij Sherpa herkenbaar, voor

met een kring van criticasters. De begeleiders verkondigden

alle doelgroepen (LVB, kinderen, MVG, EMB, senioren,

hun nieuwe visie en aanpak, de criticasters haalden die voor-

NAH). Het mooie van Doorbraak Plus is dat ASVZ staps-

nemens verbaal onderuit. Dat was niet altijd leuk, maar het

gewijs te werk gaat. Wat ons als zorgaanbieders verder

hielp de verbeterteams wel om hun plannen een nog steviger

kan helpen, is een uitwisseling van dit soort doorbraak-

fundament te geven. Het versterkte de motivatie om het geza-

strategieën tussen aanbieders; dwars door doelgroepen

menlijk aan te pakken .’

en sectoren heen. Daarbij laten we elkaar zien hoe je

Halverwege 2012 had Doorbraak Plus ook zijn waarde bewe-

vastgelopen situaties kunt kantelen. Maar dan moeten

zen voor vijf cliënten met een licht verstandelijke beperking

we wel bereid zijn om in onze keuken te laten kijken, en

en hun begeleiders en familie. Met een spin-off naar andere

niet bang zijn om van onze mislukkingen te leren. Die

cliënten, want de verbeterteams hebben hun nieuwe werk-

uitwisseling organiseren, zou een taak kunnen zijn van

wijze ook toegepast op andere moeilijkere gevallen.

de VGN en het CCE.

Na zijn eigen ervaringen rond het zoeken naar alternatieven voor de Zweedse band en – op afstand – met het vlottrekken

Wim Vos is manager Sherpa Consult en lid

van vastgelopen situaties bij mensen met een lichte verstan-

van een toetsingsteam CCE.

delijke beperking wil Hans van Wouwe liever niet spreken van een nieuwe, valide methode om vastgelopen begeleidingsrelaties vlot te trekken. ‘Doorbraak Plus werkt. Dat is iets anders dan dat Doorbraak Plus een wetenschappelijk bewezen effect heeft. Het is een good practice.’ www.appreciative-inquiry.nl

Hans van Wouwe (1957)

Jan Adam (1957)

Hoofd behandeling bij ASVZ. Werkte eerder als orthopedagoog en

Werkt bij de Carante Groep P&O en vormt daar samen met Diana

gezondheidszorgpsycholoog. Binnen de Carante Groep (een sa-

van Donselaar het onderdeel Carante Organisatie- en Opleidings-

menwerkingsverband van elf aanbieders in de gehandicaptenzorg)

advies. Hierin begeleidt hij onder andere veranderingsprocessen

is hij voorzitter van de Expertisegroep begeleiding en behandeling

en opleidingstrajecten. Hij was vooral betrokken bij de eerste

van mensen met ernstige gedragsproblemen en psychiatrische

versie van Doorbraak Plus. ‘Ik ben van het proces.’

stoornissen. Hij ontwikkelde de eerste versie van Doorbraak Plus over de Zweedse band. ‘Ik ben van de inhoud.’

juli/augustus 2013 Markant

37

Uitgelicht prokkelstage In de volgende Markant Ans Broelman deed op 6 juni mee aan de Nationale Prokkelstagedag. Op deze dag kunnen mensen met een verstandelijke beperking stage lopen in organisaties en bedrijven. Ans vergezelde redacteur Johan de Koning bij het maken van een verslag over de prokkelstages bij Microsoft.

‘Wij zijn eerst naar de Amsterdamse Beurs geweest voor de gongslag, dit was indrukwekkend en het was de eerste keer dat ik daar was. Toen zijn wij naar Microsoft gegaan en daar waren andere mensen ook prokkelstage aan het doen.

Toen wij met de auto aan kwamen, stond er een auto in de parkeergarage met een leuk nummerbord: 49-lfb-5. Ik ben samen met een collega van de LFB bij het nummerbord op de foto gegaan, die moeten we bij de LFB ophangen.

Bij Microsoft werden wij verwelkomd door de prokkellaars en daarna hebben we ze geïnterviewd. Er was een prokkelaar samen aan het werk met de handyman.

Twee andere prokkelaars stonden bij de receptie. Zij hebben pasjes gemaakt voor de mensen die een afspraak hadden en zij hebben alle koffiekannen en de vaat opgeruimd. Eén prokkellaar vond het zo leuk dat hij mensen mocht verwelkomen. Hij gaf iedereen een hand, maar er glipte iemand door heen. Hij er achter aan om alsnog een hand te krijgen. Toen gingen zijn handen omhoog, yes goed gedaan.

We hebben allemaal ook nog een rugtas vol met spullen gekregen. Ik vond het er gezellig en voor herhaling vatbaar.’

Ernst Timmer over een kluizenaar in zorgland Brusjes: Ervaringsverhalen over leven met een zus of broer met een beperking Fact-teams Bemoeizorg bij complexe problemen

Versch ijnt op 28 augus tus

colofon

PAGINA 16

Markant, journalistiek maandblad voor de gehandicaptensector, wordt uitgegeven door de Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN) in samenwerking met Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media.

Markant verschijnt maandelijks, met uitzondering van de maanden januari en augustus.

Lidinstellingen van de VGN ontvangen Markant als onderdeel van hun lidmaatschap.

Advertenties Lucienne Meijer, zie redactieadres, telefoon 030-27 39 742, e-mail luciennemeijer@tijdschriftmarkant.nl.

De advertentietarieven en voorwaarden zijn op aanvraag verkrijgbaar.

Redactie www.tijdschriftmarkant.nl Maartje van Boekel, hoofdredacteur Lia Bruin, eindredacteur, liabruin@tijdschriftmarkant.nl Martine Hemstede, redacteur, martinehemstede@tijdschriftmarkant.nl Johan de Koning, redacteur, johandekoning@tijdschriftmarkant.nl Cindy Panhuis, redactiesecretaresse, cindypanhuis@tijdschriftmarkant.nl

Auteurs: Matt Dings, Angeliek de Jonge, Rogier Wiercx (eindredactie Kennis & Onderzoek).

Redactieadres Postbus 413, 3500 AK Utrecht, telefoon 030-27 39 737, fax 030-27 39 387, markant@tijdschriftmarkant.nl.

Vormgeving Akimoto, Amersfoort, www.akimoto.nl Uitgever Bohn Stafleu van Loghum, Paul Dijkstra, Postbus 246, 3990 GA Houten, telefoon 030-63 83 838, www.bsl.nl.

Redactiecommissie Gertrude van den Brink (voorzitter), Gerda Budding, Jan Duenk, Sanne van der Hagen, Joop Hoekman, Luc Kenter, Peter Nouwens.

38

Markant juli/augustus 2013

Aan dit nummer werkten mee:

Fotografen: Angeliek de Jonge, Stijn Rademaker, Martine Sprangers, Hans Tak. Illustratoren: Len Munnik, Sylvia Weve.

Sluitingsdatum volgend nummer Redactionele bijdragen: 1 augustus Advertenties: 7 augustus

inclusief verzend- en administratiekosten. Bij meer dan één abonnement geldt een staffelkorting, mits er sprake is van één aflever- en factuuradres: 2 t/m 5 abonnementen 5%, 6 t/m 10 abonnementen 10%, 11 abonnementen en meer 15%. Losse nummers € 10,50. Prijzen worden per kalenderjaar aangepast. Levering en diensten geschieden volgens de voorwaarden van Springer Media, gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel te Utrecht onder dossiernummer 32107635 op 17 juni 2010. De voorwaarden zijn in te zien op www.bsl.nl, of worden de koper op diens verzoek toegezonden. Uitgeverij Bohn Stafleu van Loghum legt de gegevens van abonnees vast voor de uitvoering van de (abonnements)overeenkomst. De gegevens kunnen door de uitgeverij worden gebruikt om u te informeren over relevante producten en diensten, tenzij u te kennen heeft gegeven hier bezwaar tegen te hebben. Het overnemen en vermenigvuldigen van artikelen en berichten uit dit tijdschrift is slechts geoorloofd met bronvermelding en met schriftelijke toestemming van de uitgever.

ISSN 1384-6612

Abonnementenadministratie Klantenservice Bohn Stafleu van Loghum, Postbus 246, 3990 GA Houten, telefoon 030-63 83 736, fax 030-63 83 999, website www.bsl.nl.

Abonnementen kunnen op ieder gewenst moment worden aangegaan en worden stilzwijgend met telkens een jaar verlengd tot wederopzegging. Een abonnement wordt eenmaal per jaar bij voorfacturering voor het aankomende jaar berekend. Bij wijziging van de tenaamstelling en/of het adres verzoeken wij u de adreswikkel met de gewijzigde gegevens op te sturen naar Bohn Stafleu van Loghum of via www.bsl.nl. Beëindiging van het abonnement kan uitsluitend schriftelijk of via www.bsl.nl en dient uiterlijk twee maanden voor afloop van het lopende abonnementsjaar te zijn ontvangen. Een jaarabonnement kost € 68,50,

TEKST EN FOTO DOOR ANGELIEK DE JONGE | MARKANT@TIJDSCHRIFTMARKANT.NL

spiegelbeeld

‘Als ik in de spiegel kijk, dan zie ik een vitaal en optimistisch mens. Ik ben niet gauw van de leg. Besturen is mij op het lijf geschreven. Ik heb altijd gewerkt en ben eigenlijk altijd leidinggevende geweest. Mijn man zegt wel eens: thuis hoef je niet altijd directeur te zijn.’

Hetty de With (59) is bestuurder van De Zijlen en moeder van een dochter (27) en een zoon (25). Hetty: ‘Ik wilde nooit kinderen, tot ik mijn man ontmoette. We zijn al 31 jaar samen.

Je kunt volgens mij alleen goed besturen als je in contact bent met de mensen. Ik leer nog elke dag van mensen met een beperking, van hun kijk op de wereld.

Wat mij het meest bezielt, is het onrecht dat je geen plek kan krijgen in de wereld omdat je een beperking hebt. Als ik zie dat het ze lukt, dat ze veel meer kunnen

dan ze denken. Dat is voor mij de bron.’

Hetty is geboren in Lexmond, in een gereformeerd gezin. ‘Ik kom uit een boerengeslacht van middenstanders. Je moest leiding nemen over je eigen bestaan, je talenten gebruiken. En je moest uitkijken, anders kochten ze niet meer bij je. Ik moet ruimte hebben, letterlijk en figuurlijk. Je zal mij niet snel in een bos aantreffen. Mijn man en ik gaan regelmatig samen wandelen aan het wad of aan zee. Water staat voor licht en lucht.

Toen ik zes jaar oud was, werd mijn opa begraven. Ik herinner me hoe ik over de begraafplaats liep. Ik zag al die grafstenen en dacht: ik heb geen idee wie hier ligt. Toen heb ik besloten, als ik ooit dood ga, dan moet ik iets geworden zijn. Ik mag nooit een anoniem mens worden.’