Jaar.boek 2011 Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland

Jaar.boek 2011 Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland in.no.va.tie (v.) [<Lat. innovatio], 1 invoering van iets nieuws; 2 nieuwigheid; 3 technische, industriële vernieuwing: de VGN ondersteunt de innovatie in de gehandicaptensector in.no.ve.ren (innoveerde) [<Fr. innover], 1 (overg.; h. geïnnoveerd ) als nieuwigheid invoeren; 2 (onoverg.; is geïnnoveerd) zich vernieuwen: de gehandicaptensector innoveert voortdurend.

Vera n d er i n g en op d e wer k v loer • In n ova t i e • VG N J a a rboek 2010

1

Mi ss i e

De Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN) is de branchevereniging van professionele zorgaanbieders in de gehandicaptenzorg.

De VGN vertegenwoordigt de branche in het publieke debat. Uitgangspunten daarbij zijn de visie en waarden die binnen de vereniging breed gedeeld worden.

De VGN bevordert dat de condities aanwezig zijn om de aangesloten organisaties in staat te stellen om verantwoorde zorg en ondersteuning te leveren.

Zij doet dit met name door de dialoog aan te gaan met maatschappelijke partijen en andere relevante stakeholders en door leden te faciliteren en te ondersteunen op het terrein van inhoud van de zorg, werkgeverschap en financiering.

2

VGN Ja a r boek 2 0 1 1 â&#x20AC;˘ I nnovat i e â&#x20AC;˘ M i ss i e

Inhou d

Missie

2

Voorwoord

4

Welbevinden Domotica Waarvan hangt succes innovatie af?

Innovatieve architectuur Vrijheidsbeperkende maatregelen Aangepaste kleding

Sociale participatie Ondersteuning van allochtone mensen met een verstandelijke beperking Mensen met een verstandelijke beperking helpen demente ouderen Burenhulp Centra voor Arbeid & Training NAH-woonvoorziening

6 7 10 14 15

18 19 23 26 27

Persoonlijke regie Living Lab Bejegeningskoffer Kantelsluiting schuifdeuren Auto-mobiliteit Mijn plan in beeld

30 31 34 37 38

Organigram

43

Bestuur en directie

45

Adviescommissies

46

Colofon

48

I n h ou d â&#x20AC;˘ In n ova t i e â&#x20AC;˘ VG N J a a rboek 2011

3

Vo o r woo rd

Wie denkt aan innovatie in de zorg, zal niet in eerste instantie denken aan de gehandicaptensector, maar ook daar wordt hard en veel aan vernieuwing gewerkt. Deze innovaties dragen bij aan de zelfredzaamheid, de zelfstandigheid en het welbevinden van de cliënten. En daar hecht de VGN grote waarde aan. Vandaar dat we mooie voorbeelden willen laten zien in dit boek.

In dit jaarboek leest u over allerlei vormen van innovatie. Bijvoorbeeld over buurten waar mensen met een beperking écht samenleven met hun buren.

Of over loopbaanprojecten waarin mensen met een beperking werken aan hun competenties, of over gebouwen waar met domotica gezorgd wordt dat cliënten zich weer veilig voelen. En ’s nachts kunnen slapen.

De techniek kan veel … Veel innovatieve oplossingen

zijn gebaseerd op techniek. Zo kan ICT helpen om de regie of communicatieve mogelijkheden van cliënten te vergroten. Tenminste: als die cliënt dat zelf ook wil.

Ook kan met techniek de zorg op een andere manier georganiseerd worden, bijvoorbeeld door cliënten ’s nachts op afstand te monitoren. … maar de mensen moeten het maken Aan mede-

werkers worden andere eisen gesteld als ze op een innovatieve manier zorg verlenen. Ze zijn niet alleen meer bezig met ondersteunen, begeleiden en zorgen; het vergt nieuwe competenties, zoals het vinden van

4

VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e • Voor woord

creatieve oplossingen op het gebied van domotica en andere ICT.

de samenleving) en Persoonlijke regie (Persoonlijke ontwikkeling, Zelfbepaling, Belangen).

Innovatie kan op deze manier werkdruk verlagen of arbeidsproductiviteit vergroten. Dat is belangrijk in een tijd dat de zorgbehoefte stijgt en gekwalificeerde beschikbare werknemers schaars zijn. Bovendien kan voor hetzelfde geld meer zorg geboden worden, of geld worden bespaard. Innovatie is daarom een van de speerpunten in het beleid van de VGN voor 2011. We ondersteunen onze leden bij het omzetten van hun innovatiekracht in daden. Dit doen we onder meer door de VGN stevig te positioneren in innovatienetwerken. Daarnaast is ons doel dat onze leden ook voldoende regelruimte krijgen.

Bijvoorbeeld met de beleidregels Innovatie en Zorg op Afstand. We verspreiden innovatieve kennis in de branche en verankeren deze door het organiseren van ledenbijeenkomsten. Ten slotte willen we het gebruik, de kwaliteit en de effectiviteit van e-learning toepassingen vergroten.

De voorbeelden in dit boek vormen slechts een selectie (waarvan vele met een prijs zijn onderscheiden). Bent u benieuwd naar meer voorbeelden? Kijk dan gerust op onze site www.vgn.nl/innovatie.

Prof. dr. H.M. (Heleen) Dupuis, voorzitter J. (Hans) Schirmbeck, directeur

Mooie voorbeelden op acht domeinen In ge-

handicaptensector is de kwaliteit van zorg en ondersteuning gebaseerd op de acht domeinen voor kwaliteit van bestaan volgens Schalock en Verdugo.

In dit jaarboek geven we een aantal voorbeelden van innovaties op die domeinen. We hebben ze voor de overzichtelijkheid geclusterd tot drie: Welbevinden (dit zijn de domeinen Lichamelijk welbevinden, Psychisch welbevinden, Materieel welzijn), Sociale participatie (Interpersoonlijke relaties, Deelname aan

Voor woord â&#x20AC;˘ In n ova t i e â&#x20AC;˘ VG N J a a rboek 2011

5

‘ D o m otica mo et een m i d d el zijn, g e e n doel o p z i c h’

6

VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e • Wel b ev i n d en

Domotica is een prachtig middel vinden ze bij het Zwolse Frion. Maar alleen als de cliënt er ook echt iets aan heeft. Vanuit die visie won de instelling een stimuleringsbijdrage van het ministerie van VWS. Resultaat: nog meer cliënten kunnen met domotica meer regie over hun leven krijgen.

Voorbeelden te over van wat je met domotica allemaal kunt. Herman Brandwagt, assistent van de Raad van Bestuur van Frion: ‘Een cliënt met een ernstig meervoudige beperking die zelf zijn gordijnen open en dicht kan doen of iemand met epilepsie die sensoren in zijn bed heeft, waardoor er een melding binnenkomt als hij een aanval krijgt. Of een enkelbandje, waardoor de deur van een woning niet

Foto boven: Domotica: het nachtzorgsysteem [PB] Foto links: Herman Brandwagt, assistent van de Raad van Bestuur van Frion [PB]

Waarvan hangt succes innovatie af?

Hanneke Knibbe, werkzaam bij

Zorg voor Beter. Hanneke: ‘De

onderzoeksbureau LOCOmotion,

gehandicaptenzorgsector blinkt uit in

won in mei 2010 de Amerikaanse

het zelf een eigen invulling geven aan

Bernice Owen Award, een prijs voor

innovaties.’

vernieuwend wetenschappelijk onderzoek op het gebied van

Hanneke ziet graag meer

ergonomie in de zorg. Ze is

praktijkgericht onderzoek. ‘Want’,

verbonden aan diverse innovatieve

zo zegt ze, ‘de werkelijkheid in de

projecten van het programma

zorg is zo vaak complexer en dan >>

Wel b ev i n d en • In n ova t i e • VG N J a a rboek 2011

7

meer op slot hoeft te doen en je toch weet waar een cliënt is. Allemaal hartstikke mooi, tenminste: als de regie van de cliënt erdoor vergroot wordt. Want dat is de kern van onze dienstverlening, zo hebben we het ook in onze missie en visie staan: wij gaan ervan uit dat een cliënt zijn eigen leven moet leiden. Ook al heb je een beperking, toch heb je de regie. De kunst is een cliënt daarbij te helpen, bijvoorbeeld met domotica, zonder dat je de regie ook uit handen neemt.’

Bang voor iemand in je kamer Hoe je dat doet,

daar weten ze bij Frion veel van. De instelling legde het vast in een maatschappelijke businesscase, waarin werd beschreven hoe domotica ingezet kon worden in de nachtzorg. Later wordt het project ook uitgebreid met domotica in de brede zin. En daarmee kwam de instelling in aanmerking voor een stimuleringsbijdrage: Kleinschalig Wonen met Foto links: Projectleider George Wink (Frion) [PB] Foto onder: Hanneke Kribbe Foto rechts: Centrale domotica-unit op een kamer [PB]

>> werkt het vaak net even anders.’

zeep overbodig zijn. Hanneke: ‘Iets

het tegendeel is waar. Ik heb gezien

deel zelf doen. Begeleiders nemen

De gehandicaptenzorgsector vindt

soortgelijks zie je ook in ziekenhuizen

hoe begeleiders met volle aandacht

niet klakkeloos de werkwijze van

ze innovatief op het gebied van het

en verpleeghuizen. Vooral op

en dan rustiger dan voorheen hun

verpleeg- of ziekenhuizen over, maar

goed inpassen van innovaties in de

afdelingen waar de tijdsdruk hoog

cliënten wassen en er een activiteit

maken er hun eigen maatwerk van.

eigen werkwijze. Als voorbeeld noemt

is, bijvoorbeeld op de intensive care.

van maken in plaats van een puur

Die eigen invulling van innovaties

ze het project Verzorgend wassen.

Het gevaar van verzorgend wassen

hygiënische handeling. En het ook

vind ik knap en ook wel specifiek

Hierbij worden cliënten gewassen

in de gehandicaptenzorg zou kunnen

passend maken binnen de zorg die

voor de gehandicaptenzorg.’

met geïmpregneerde washandjes of

zijn dat cliënten niet de aandacht

iemand nodig heeft. Iemand die

doekjes, zodat handdoeken, water en

krijgen die ze nodig hebben. Maar

zichzelf deels kan wassen, mag dat

8

VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e • Wel b ev i n d en

Het succes van innovaties hangt

Domotica (KWmD) van het ministerie van VWS. Syntens en andere organisaties ondersteunen en begeleiden het traject van voorbereiding en implementatie. Brandwagt: ‘De kracht van ons plan is dat we domotica niet gebruiken om een efficiencyslag te kunnen maken op personeel. Maar om een antwoord te bieden op de vraag van de cliënt. Dat is een andere redenering dan die je veel ziet: we zetten een gebouw neer, die hangen we vol met technische snufjes, waardoor het veiliger is.’

Projectleider George Wink: ‘We zijn begonnen met de vraag: op welke manieren is de nachtzorg nu georganiseerd en hoe wordt dat door cliënten ervaren?

Via een nachtwensenonderzoek hebben we cliënten gevraagd: wat heb jij nodig om je in de nacht veilig te voelen en rustig te kunnen slapen? Dan bestaat natuurlijk het risico dat betrokkenen meteen in middelen gaan denken: doe mij maar een camera boven mijn bed. Terwijl dat misschien helemaal niet nodig is. En in ieder geval niet gunstig vanuit het privacyoogpunt. Daarom hebben we andere vragen

volgens Hanneke voor 75% af van de

weer open voor meer innovaties. Dan

mate waarin begeleiders het product

wordt innoveren een soort sport en

of project een plek geven in de eigen

pas dán werkt het goed. Managers

werkwijzes en organisatie. Dus ook

die denken dat ze van bovenaf wel

echt eigen maken en inpassen in de

even wat innovaties kunnen loslaten,

zorg voor de cliënt. Hanneke: ‘Goede

hebben het mis. Succesvol innoveren

innovaties kennen een vliegwieleffect.

anno 2011 is innovatie waar mensen

Zijn begeleiders enthousiast? Dan

op de werkvloer zèlf van meet af aan

vertellen ze het voort en staan ze zelf

bij betrokken zijn.’

Wel b ev i n d en • In n ova t i e • VG N J a a rboek 2011

9

[PB]

Wonen, werken en deel uitmaken van de gemeenschap

10

VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e • Wel b ev i n d en

Groenten verbouwen op een eilandje

ting) in Broek op Langedijk doen.

vlakbij je woonwerkvoorziening. En

Scorlewald biedt een bijzondere

ze vervolgens in een stalletje langs

woonwerkvoorziening aan de bewo-

de kant van de weg verkopen aan in-

ners van Oosterheem. Twaalf mensen

woners van het dorp. Zodat je ervaart

met een verstandelijke beperking

dat je nuttig werk doet en contact

onderhouden hier de groentetuinen

hebt met omwonenden. Dat is wat de

van zeven eilanden in het waterrijke

cliënten van zorginstelling Scorle-

Oosterdelgebied, dat grenst aan hun

wald (onderdeel van de Raphaëlstich-

woonwerkvoorziening. De eilanden

gesteld: wat is jouw behoefte met betrekking tot veiligheid en nachtrust? Dan komen er antwoorden die je vervólgens vertaalt in middelen.

Sommige mensen zijn bang voor brand, anderen dat er iemand hun kamer binnenkomt. Het gaat bijna altijd om beleving.’

Domotica als onderdeel van het zorgplan De re-

sultaten van het nachtwensenonderzoek worden ingevuld door de cliënt/vertegenwoordiger en de ondersteuner. En vervolgens geanalyseerd door de projectleider. Deze analyse gaat naar de manager en gedragskundige. Zij leggen hun conclusie vervolgens weer terug bij de cliënt en zijn ondersteuner: hebben we je zo goed begrepen? De conclusies en voorstellen voor domotica worden daarna vastgelegd in het zorgplan.

Brandwagt: ‘Wensen van cliënten kunnen veranderen. Door domotica onderdeel te maken van het zorgplan, maak je er een cyclisch proces van, met ruimte om te evalueren en bij te stellen.’

De inzet van domotica heeft volgens Frion niet alleen

Foto boven: Klimaatregelingsunit op een kamer [PB] Foto onder: Woonwerkvoorziening Oosterdel, Broek op Waterland

zijn alleen per boot bereikbaar. De

het Oosterdelgebied in dezelfde staat

verbouwde groenten worden in het

brengen als in de zestiger en zeventi-

werkgebouw opgeslagen en ver-

ger jaren. Ze benaderden Scorlewald

werkt.

met de vraag of zij als zorgaanbieder

Het project is ontwikkelt door vier

iets wilde betekenen in het beheer

partijen: Stichting Veldzorg, Scor-

van het Oosterdelgebied. Dat wilde

lewald, woningbouwcorporatie

zij wel, maar er was één voorwaarde:

de Wooncompagnie en gemeente

er moest een mogelijkheid tot wonen

Langedijk. Stichting Veldzorg wilde

gerealiseerd worden. >>

Wel b ev i n d en • In n ova t i e • VG N J a a rboek 2011

11

te maken met de visie op de cliënt, maar ook op de nachtrust. Wink: ‘We willen voorkomen dat de nachtdienst drie keer per nacht met een tillift bij EMG-cliënten de kamer inkomt om te kijken of hij nog droog is, en het bed eventueel te verschonen. Dat betekent drie keer een onderbreking van de slaap.

Het kan zijn dat een cliënt dat belangrijk vindt, maar het is de moeite waard om te kijken of dat niet anders kan. Bijvoorbeeld met bednatmelders of ander incontinentiemateriaal.’

Het uitgangspunt bij Frion is: De nacht is om te slapen of uit te rusten. Wink: ‘En in principe heb je als je slaapt geen enkele ondersteuning nodig. Dát is ons vertrekpunt. Natuurlijk is de kans groot dat onze cliënten door hun beperking wel een of andere vorm van assistentie kunnen gebruiken. Maar het uitgangspunt is heel anders dan: deze mensen zijn beperkt, dus voorzien we het huis van alle mogelijke domotica.’

Brandwagt: ‘Dat heeft nog een ander groot voordeel: door ons goed te richten op de functie van slaap, kunnen we problemen overdag voorkomen. Als jij en ik een tijd lang slecht slapen, gaan we naar de dokter.

>> Een woonwerkvoorziening biedt

ken ter beschikking en Scorlewald de

de bewoners volgens Scorlewald veel

begeleiding en zorg.

veiligheid en overzichtelijkheid. Door-

Het project kreeg een eervolle ver-

dat vier partijen samenwerkten, lukte

melding bij de Hedy d’Anconaprijs

iets wat anders bijna onmogelijk was.

voor excellente zorgarchitectuur

De gemeente voorzag in grond en

2010.

de nodige vergunningen, de woningbouwvereniging gaf opdracht voor de bouw. Veldzorg stelde de werkplek-

12

VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e • Wel b ev i n d en

Want daar krijgen we last van. We kunnen ons niet meer concentreren, worden chagrijnig, of misschien wel depressief. Dat geldt voor onze cliënten net zo goed.’ Wink: ‘Daarom gaan we onze nachtdienst ook opleiden in de fysiologie van de slaap. Zodat zij als dat nodig en wenselijk is – met behulp van domotica – kunnen zien hoe vaak en op welke momenten een cliënt ’s nachts wakker is. Door dáár wat aan te doen, kun je het welzijn van een cliënt helpen verbeteren.’

Risico’s heeft het ook, het werken met domotica.

Wink: ‘Het gevaar van te veel inzet, of te zware inzet blijft ook bij ons op de loer liggen. Domotica

levert informatie op over de cliënt, daarbij moet je je afvragen: wie heeft om deze informatie gevraagd en wat gaan we nu met die gegevens dóén? Want als er geen duidelijk plan mee is, heb je er niks aan. Dan is domotica een doel geworden, in plaats van een middel.’ Brandwagt: ‘Domotica moet mensen niet beperken, maar juist meer vrijheid geven. Dat lukt alleen als je met cliënten in gesprek blijft en blijft verantwoorden wat je doet.’

Foto boven: Domotica: veiligheidssysteem om het water af te sluiten {PB] Foto linksboven: Domotica: noodsysteem om hulp van collega’s [PB] Foto links: Bewoners van Oosterdel aan het werk

Wel b ev i n d en • In n ova t i e • VG N J a a rboek 2011

13

14

VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e • Wel b ev i n d en

De ba n d i n d e b an In zes jaar tijd van 28 naar nul cliënten in de Zweedse band. Het gebeurde bij De Zijlen. Zij werkten met het project ‘De band in de ban’.

Sandra de Wit, verpleegkundig specialist, was leider van het project. ‘We dachten: ‘Heeft deze

Waarom wilden jullie van de Zweedse band af?

‘In 2002 zagen we een inspectierapport, waarin stond dat er veel risico’s waren verbonden aan het gebruik van de band. En dat maar weinig professionals konden inschatten hoe groot die risico’s waren. Naar aanleiding daarvan vroeg het management van De Zijlen mij hoeveel van die Zweedse banden op onze locatie Sintmaheerdt gebruikt werden. Ze hadden namelijk geen idee, net zo min als ik. Het bleken er 28 te zijn. Meer dan 10% van onze cliënten zat ’s nachts vastgebonden. Dat was best schrikken voor mij. Ik ging doorvragen bij het personeel: ‘Waarom zitten deze mensen vast? Is er afbouw mogelijk? Zijn er alternatieven?’ Vaak kreeg ik te horen: ‘Het kan nou eenmaal niet anders.’ Maar daar nam ik geen genoegen mee. Het kan altijd anders. En dat bleek.’

cliënt twaalf jaar in de band gelegen, terwijl er gewoon een alternatief was?’

Met welke alternatieven kwam je? ‘We zijn 28

miniprojecten gestart, voor elke cliënt één. Wie is hij?

Waarom ligt hij vast? Wat zijn de risico’s als we

Kleding moet comfortabel zijn, ook voor mensen met een beperking

Aangepaste kleding levert een positieve bijdrage aan de kwaliteit van zorg en leven voor cliënten. Dat is de uitkomst van een businesscase die in 2006 werd uitgevoerd door LOCOmotion. Miranda van Waerdtvan den Hurk is op een innovatieve

Foto links: Sandra de Wit, verpleeg-

manier met deze resultaten aan de

kundig specialist, De Zijlen [PB]

slag gegaan. Ze zegde haar werk >>

Wel b ev i n d en • In n ova t i e • VG N J a a rboek 2011

15

hem uit de band halen? Dit bespraken we met een team waarin de wettelijk vertegenwoordiger van de cliënt ook een belangrijke rol had. Door de risico’s te inventariseren wisten we ook welke maatregelen we moesten nemen.

Een voorbeeld: een cliënt was aan één zijde verlamd.

Met zijn andere zijde probeerde hij zich steeds overal aan vast te houden waardoor hij te hard trok en uit bed kon vallen. Daarom moest hij ’s nachts worden vastgelegd. Maar door zijn bed te draaien en tegen de muur te plaatsen kon hij enkel nog richting de muur trekken. De valkans was er dus niet meer. En dus hoefde de cliënt niet meer aan banden te worden gelegd. Zo hebben we dat voor elke cliënt bekeken.

Soms stonden we met het schaamrood op onze kaken. Dat we dachten: ‘Heeft deze cliënt twaalf jaar zo gelegen, terwijl er gewoon een alternatief was?’

Wat zijn de resultaten zonder band? ‘Cliënten slapen

beter door en hebben weer zin om te slapen. Het bed wordt weer een prettige plek voor ze. We merkten dit pas toen ze eenmaal van de band af waren. Zo was er

>> als woonbegeleidster bij Reinaerde

zag dat veel kleding van mensen

die rolstoelafhankelijk zijn. Als zij

Miranda is nauw betrokken bij het

op en begon het online bedrijf

met een beperking niet comfortabel

zitten, komt hun hemd tot halverwege

proces. Ze zocht ruim een jaar

Adjustforyou.

zat. Miranda: ‘Veel cliënten

hun rug. Het sluit gewoon niet aan.

naar de beste materialen en zorgt

dragen incontinentiemateriaal.

Ik besloot zelf een ondergoedlijn

ervoor dat de modellen nauwkeurig

Het bedrijf ontwerpt en levert

Maar door het volume van het

voor deze mensen op te zetten. Met

worden getest. Zo kwam ze er

aangepaste onderkleding voor

incontinentiemateriaal kwamen

comfortabele stoffen die meerekken,

bijvoorbeeld achter dat de knoopjes

volwassenen. Zoals slips, rompers

veel slips maar tot halverwege de

goed aansluiten en makkelijk zijn aan

op de rompers en body’s erg laag

en body’s. Miranda kwam hiervoor

billen. Zo niet, dan waren het meteen

te trekken.’

zaten. Ze werden door Miranda

op het idee toen ze vanuit haar werk

‘tenten’. Hetzelfde geldt voor mensen

16

VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e • Wel b ev i n d en

hoger geplaatst, zodat cliënten er

Foto links: Risico’s zoveel mogelijk voorkomen

Gelukkig denkt de Inspectie voor de Gezondheidszorg er net zo over en moet de Zweedse band uiterlijk in 2011 zijn uitgebannen.’

een meneer die ’s avonds de gewoonte had om andere cliënten te knijpen. Heel vervelend. We dachten dat dat gewoon bij hem hoorde, maar toen hij zonder band sliep, kneep hij ook niet meer. Het knijpen was waarschijnlijk zijn manier van stress uiten. Stress over het feit dat hij in de Zweedse band moest.’

Is het niet risicovol om zonder banden te werken?

‘Je kunt nooit alle risico’s bannen. Ook niet met band. Het is zelfs zo dat de Zweedse band vaak nog meer risico’s met zich meebrengt. Cliënten kunnen zich indraaien en zo lichamelijk letsel oplopen. Een gescheurde milt bijvoorbeeld. Wat je wel kunt doen, is risico’s zoveel mogelijk voorkomen. Door elke nieuwe situatie te beoordelen. Wat zijn de risico’s en hoe gaan we er mee om? We willen allemaal goede en veilige zorg leveren. Soms is het moeilijk om in te schatten wat veiligheid of schijnveiligheid biedt.

De Zweedse band biedt mijns inziens schijnveiligheid.

zelf vanuit zittende positie beter

kleding. De kleding zit prettig en blijft

bij kunnen en het voor begeleiders

lang mooi. Ook na vele keren wassen.

makkelijker aan te trekken is. Ook

Ik vind dat iedereen recht heeft op

voelen de cliënten de drukknoopjes

comfortabele kleding. Het zou een

niet tijdens het zitten. De mensen

goed idee zijn als zorginstellingen

reageren positief op de kleding.

standaard aangepaste kleding in hun

Miranda: ‘Er is veel vraag naar mijn

assortiment opnemen.’

ontwerpen. Verzorgers zijn minder lang bezig met het aantrekken van de

Wel b ev i n d en • In n ova t i e • VG N J aa rboek 2011

17

18

VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e • Soc i a le p a r ti ci p a ti e

Het ve r b o rg e n le e d van a l lo c h to n e m e n s e n me t ee n be p er k i ng Een allochtone vrouw komt bij de huisarts.

is haar verstandelijke beperking. Maar niemand

Alweer. In slecht Nederlands en nauwelijks

die het doorheeft. Behalve Dünya Dichterbij.

verstaanbaar probeert ze duidelijk te maken dat het niet goed met haar gaat. De huisarts begrijpt het niet. ‘Duidelijk geval van een taalprobleem’, denkt hij. De echte reden van haar onduidelijkheid

Foto links: (v.l.n.r.) Mevrouw en de heer Kanynakci, hun huidige begeleider Fatih Özcan en stagiaire Anouk Litjens [PB]

Dünya Dichterbij is een samenwerking tussen het Inter-lokaal en Dichterbij. Het Inter-lokaal zet zich in voor alle mensen in een kwetsbare sociaaleconomische positie en krijgt veel mensen van allochtone komaf op zijn spreekuur. Dichterbij is een zorginstelling voor mensen met een verstandelijke

Mensen met een beperking helpen demente ouderen

Een win-winsituatie: zo kun je het project Irene Dekkerswald van Pluryn wel noemen. Hierbij helpen cliënten met een verstandelijke handicap dementerende ouderen in verpleeghuis Irene Dekkerswald. De cliënten voelen zich hierdoor nuttig en de ouderen krijgen meer aandacht en verzorging. Het project werd in >>

Soci a le p a r ti ci p a ti e • In n ova t i e • VG N J aa rboek 2011

19

beperking. Het project is ontstaan nadat beide partijen concludeerden dat veel zorgvragen van allochtone mensen niet de juiste aandacht kregen.

Deels omdat er onder allochtonen een taboe heerst op het hebben van een beperking. En deels omdat hulporganisaties niet weten hoe ze deze doelgroep moeten benaderen. Jan Joore is programmamanager bij Dichterbij. Hij vertelt: ‘Het valt op dat er weinig allochtone cliënten gebruik maken van diensten van zorginstellingen. Toch zijn ze er wel degelijk, was de conclusie van onze medewerkster Saadet BüyükkayaKaya. Ze deed onderzoek naar het verborgen leed van allochtone mensen met een beperking. En concludeerde dat veel van deze mensen tussen wal en schip vielen. Dat was erg confronterend voor Dichterbij. We zeggen wel: ‘We zijn er voor iedereen’, maar sloten onbewust toch mensen uit doordat we geen oog hadden voor hun problematiek. Daarom zijn we in 2007 gestart met Dünya. Dünya werkt buiten de bestaande structuren van Dichterbij en het Interlokaal. Hierdoor ontstaat ruimte voor het ontwikkelen van werkwijzen die wèl aansluiten op de vraag achter de vraag van kwetsbare doelgroepen. Bij Dünya

>> mei 2010 onderscheiden met de

Dekkerswald krijgen cliënten de

Innovation Prize 2010 van European

kans hun competenties in praktijk

Platform for Rehabilitation (EPR).

te brengen en ondersteunend bezig te zijn met en voor andere

20

Veel mensen met een verstandelijke

mensen. Ze helpen met koffie- en

beperking willen een zo normaal

theeschenken, het brengen van

mogelijk leven leiden. Meedoen in

maaltijden, wandelen en bieden

de samenleving en zichzelf nuttig

assistentie bij vervoer. Ook zorgen ze

maken, is daarbij belangrijk. Bij Irene

voor een sociale factor door geregeld

VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e • Soc i a le p a r ti ci p a ti e

werken mensen die weten hoe ze met allochtone mensen moeten omgaan, hoe ze signalen moeten herkennen en die hun taal spreken. Zodat hulp op maat wordt gegeven.’

Ik ben niet gek! Cheko Büyükkaya en Miloud

El Abdi zijn begeleider bij Dünya. Ze bezoeken allochtone mensen van wie ze vermoeden dat ze een verstandelijke beperking hebben, maar ook allochtone cliënten die al een indicatie hebben.

Volgens Miloud is de communicatie met allochtone cliënten wezenlijk anders dan die met autochtone.

‘Veel van onze cliënten hebben de neiging om ja te knikken als je vraagt of ze het begrijpen. Terwijl ze het vaak helemaal niet begrijpen. Zo iemand komt dan bij een uitkeringsinstantie en doet alsof hij snapt wat hij moet doen. Vervolgens blijkt dat hij constant de verkeerde formulieren opstuurt. En die uitkeringsinstantie maar denken: die man weigert om mee te werken, dus korten we hem op zijn uitkering.

Wij letten op signalen waaruit blijkt dat ze ons niet begrijpen. Of gaan gewoon met ze mee naar zo’n

[PB]

Foto links: Pluryn-cliënten helpen cliënten van Irene Dekkerswald

een praatje te maken met de oudere

verpleeghuis. Ze dragen

De EPR vindt Pluryn de terechte

bewoners. Doordat ze op deze manier

bedrijfskleding, gaan mee met

winnaar van de innovatieprijs

het reguliere personeel werk uit

personeelsuitjes en worden door

vanwege haar bereidheid tot

handen nemen, heeft zij meer ruimte

bewoners aangesproken met

samenwerken en innovatieve

om zich bezig te houden met extra

‘zuster’ of ‘broeder’. Ook krijgen

benadering.

taken. Wat de zorg ten goede komt.

ze praktische, taakgerichte

De cliënten van Pluryn zijn

ondersteuning van de begeleiders.

volwaardige leden van het

En er is dagelijks een begeleider van

begeleidingsteam van het

Pluryn aanwezig op de werkvloer.

Soci a le p a r ti ci p a ti e • In n ova t i e • VG N J aa rboek 2011

21

[PB] 22

VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e • Soc i a le p a r ti ci p a ti e

instantie. We helpen ze verder.’ Cheko vult aan: ‘Ook zijn we voorzichtig met het stellen van een diagnose.

Als je tegen een Marokkaanse man zegt: ‘je hebt een verstandelijke beperking’, zal hij kwaad weglopen met de woorden ‘ik ben niet gek’. En zie je hem nooit meer terug. In veel culturen is het normaal om de schijn op te houden voor de buitenwereld. Je bent normaal of je bent gek. Een beperking is niet normaal. Voor ons is het dus belangrijker om gepaste hulp in gang te zetten, dan de beperking te benoemen.’

Foto onder: Buren bewonderen de maquette van de Goede Buren Buurt [Studio Kasterman]

Dünya helpt Meneer Kanynakci is van oorsprong

Turks, maar woont al veertig jaar in Nederland.

Toch spreekt hij nauwelijks Nederlands. En zijn vrouw evenmin. Hij kwam bij Dünya terecht, nadat zij van een welzijnsorganisatie voor senioren hoorde over zijn problemen. En medewerkers van Dünya het vermoeden hadden dat hij een verstandelijke beperking heeft. Sindsdien bezoekt Cheko de man regelmatig. Vandaag komt hij langs om gewoon even te kletsen. Kanynakci heeft financiële- en huwelijksproblemen. Ook leeft hij in een sociaal

Begeleiding van de buren

Mensen met een beperking zijn in

manieren. ‘Deze nieuw te bouwen

toenemende mate afhankelijk van

buurt in Almere telt ongeveer

mensen die betaald worden om

130 woningen, voor ongeveer 300

ondersteuning te bieden, signaleerde

mensen. Van hen hebben maximaal

Triade. Daarom werkt de organisatie

dertig een beperking’, vertelt Katja

aan innovatieve manieren om de

Moesker, projectleider bij Triade.

zelfredzaamheid en het sociale

‘De bewoners van de wijk kennen

netwerk van cliënten te vergroten.

elkaar al. Ze hebben samen plannen

De Goede Buren Buurt is één van die

gemaakt voor de buurt. Zo hebben >>

Soci a le p a r ti ci p a ti e • In n ova t i e • VG N J aa rboek 2011

23

isolement. ‘Hoe gaat het vandaag?’, vraagt Cheko hem in het Turks. Kanynakci geeft aan dat het goed gaat, maar dat hij erg zit met de problemen met zijn vrouw. Hij heeft erg behoefte aan een luisterend oor.

Dat is Cheko voor hem. Kanynakci is blij met de hulp van Dünya. ‘Ze helpen me met het lezen en schrijven van brieven en gaan met me mee naar instanties en de huisarts. Door hen begrijp ik alles beter. Ook is onze schuld bijna weg. Het was eerst heel erg. Alles liep door elkaar en ik stond er helemaal alleen voor.

Ik probeerde wel wat op te bouwen, maar het lukte niet. Als mensen als Cheko er niet waren, was ik allang uit huis gezet. Zij hebben dit tegengehouden en daar ben ik ze dankbaar voor. Hij kan natuurlijk niet alles, de problemen die ik met mijn vrouw heb, kan hij niet oplossen. Maar ik zie hoe hij zijn best doet. Cheko is daarom als een zoon voor me. Ik voel me niet langer alleen en heb vertrouwen in hem.’

band. We bezoeken de mensen, praten met ze en helpen ze waar mogelijk. Doordat vele van ons de taal van deze mensen spreken, is het makkelijker om contact te maken. Ook denken we buiten kaders.

Zo gaan we graag met onze cliënten mee naar instellingen of organisaties. We geven onze cliënten het gevoel naast hen te staan. Ook als we daarvoor grenzen over moeten gaan.’ Jan Joore is een voorstander van dit grensverleggend werken: ‘Dünya gaat in tegen bestaande structuren. We doen wat nodig is om lijden om te zetten in leiden. En kiezen daarbij voor een netwerkbenadering in plaats van een hiërarchische structuur. Wat Dünya doet, is het in praktijk brengen van de nieuwe stijl van zorg. We combineren kennis van welzijn met zorg en cultuur.

En spreken mensen voortdurend aan als individu. We brengen de mensen niet naar de zorg, maar de zorg naar de mensen. Innovatie is namelijk ook van de gebaande weg durven gaan.’

Grensverleggende zorg Vertrouwen is een

sleutelwoord bij Dünya. Cheko: ’Al voor de officiële indicatie beginnen we met het opbouwen van een

24

>> ze zich gebogen over de vraag: hoe

barbequeplaatsen, gezamenlijke

zorg je ervoor dat mensen bij elkaar

tuinen en een buurthuis bijvoorbeeld.

op bezoek kunnen komen? Dan moet

Katja: ‘Daarnaast hebben de

je meer doen dat het huis van een

bewoners samen gekeken naar de

cliënt rolstoeltoegankelijk te maken.

sociale structuur. Vanuit de gedachte:

Dan moet ook het huis van de buren

iedereen kan íéts doen. Ook mensen

aangepast worden.’

met een beperking. En we merken

In de opzet van de buurt zijn

dat ze ook graag willen bijdragen.’

verbindende elementen opgenomen:

En dus kunnen in de nieuwe

VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e • Soc i a le p a r ti ci p a ti e

[PB]

buurt mensen met een beperking bijvoorbeeld de hond van de buren uitlaten, terwijl gezinnen zonder beperking bij toerbeurt het vangnet vormen in de begeleiding van mensen met een beperking. Katja: ‘Zo worden relaties tussen buurtgenoten meer wederkerig. En dat is wat iedereen wil.’

Soci a le p a r ti ci p a ti e • In n ova t i e • VG N J aa rboek 2011

25

26

VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e • Soc i a le p a r ti ci p a ti e

Leren , sollic i te re n e n we rke n Een mooie loopbaan/carrière. Dat zou voor mensen met een beperking net zo vanzelfsprekend moeten zijn als voor mensen zonder.

De vraag is alleen: hoe faciliteer je dat? Ipse de Bruggen ontwikkelde een antwoord: een leerloopbaan-keten.

Bij Ipse de Bruggen werkt men al jaren aan het doorontwikkelen van de arbeidsmatige dagbesteding.

Brenda Hengst, beleidsmedewerker Arbeid: ‘We vinden het heel belangrijk dat cliënten iets te kiezen hebben, en dat er doorstroom in hun loopbaan zit, ook als hun beperking het niet toelaat om bijvoorbeeld in een sociale werkvoorziening aan de slag te kunnen.

Wij willen carrière maken, maar dat geldt voor onze cliënten net zo goed.’ Cliënte Joke van Apeldoorn: ‘Mijn doel is helpen kinderen te begeleiden, dat wil ik heel erg graag.’ En daarom ging de organisatie systematisch aan de slag. Eerst met het bundelen van alle werksoorten en diensten, zoals dagcentra voor volwassenen en arbeidscentra. Hierdoor werd de expertise van de verschillende eenheden krachtiger. Vervolgens werd het aanbod uitgebreid, zodat cliënten in elke regio keuze hadden. Er kwamen banen en projecten op het gebied van horeca, kunst, ambachtelijk werk, productie en dienstverlening.

Brenda: ‘We creëerden een aanbod op drie niveaus: allereerst onze eigen arbeidscentra, vervolgens beschutte werkplekken, waarin een groep cliënten samen met een begeleider buiten de instelling werkt

NAH Woonvoorziening: een brug tussen revalidatie en de chronische fase

Voor sommige mensen met Niet Aangeboren Hersenletsel (NAH) is de stap van de klinische revalidatiefase naar de chronische fase te groot.

Deze conclusie trok gz-psychologe Margé Jacobs nadat ze ruim negen

Foto links: Brenda Hengst,

jaar in de revalidatie werkzaam was.

beleidsmedewerker Arbeid

Samen met collega’s van Gemini zorg

Ipse de Bruggen [PB]

en dienstverlening ontwikkelde >>

Soci a le p a r ti ci p a ti e • In n ova t i e • VG N J aa rboek 2011

27

Foto links: Cliënte Joke van Apeldoorn (Ipse de Bruggen) [PB] Foto onder: Cliënte mevrouw Snijders (NAH Woonvoorziening)

en ten slotte de begeleide werkplek. Dat komt het dichtst in de buurt van een reguliere baan. Onze cliënten werken bij een gewone organisatie en krijgen daarbij ondersteuning van een jobcoach.’

Arbeidsgerelateerde trainingen Hoe goed het

aanbod ook stond, van echte doorstroom tussen de drie niveaus was nog geen sprake. ‘Wat gaat er mis?’ vroegen we ons af. En we ontdekten dat er bij veel cliënten een tekort was aan educatie. Vandaar dat we arbeidsgerelateerde trainingen zijn gaan aanbieden.

En die hebben we ondergebracht bij de arbeidscentra.

Dat was zó’n nadrukkelijke taakuitbreiding dat we de arbeidscentra omgedoopt hebben tot centra voor arbeid en training.’

Sociale vaardigheden En nog was de doorgroei niet

optimaal. Brenda: ‘We kwamen erachter dat naast

>> zij de NAH Woonvoorziening, die

kunnen dit mensen zijn die recent

heeft, specifiek op het gebied van

leren omgaan met NAH), eventuele

een brug slaat tussen beide fasen.

een NAH hebben opgelopen en nog

wonen.

ondersteuning van poliklinische

in een (neurologische) herstelfase

De trainingen binnen de NAH

revalidatiedoelen en het begeleiden

Binnen de NAH Woonvoorziening

verkeren. Anderzijds richt de

Woonvoorziening richten zich met

van het systeem (familie, vrienden)

kunnen maximaal acht volwassenen

NAH Woonvoorziening zich op

name op vier aandachtsgebieden:

om de cliënt heen.

met NAH wonen. Zij worden

volwassenen met een NAH waarbij

praktische trainingsvragen

Het doel van de NAH Woonvoor-

gemiddeld een jaar getraind in hun

het hersenletsel langer geleden is.

(bijvoorbeeld koken, geld beheren),

ziening is het optimaliseren van de

zelfstandigheid en zelfredzaamheid

Voor beiden geldt dat de cliënt een

het sociaal emotioneel functioneren

zelfstandigheid en zelfredzaamheid

op het gebied van wonen. Enerzijds

gerichte hernieuwde trainingsvraag

(bevorderen van het ziekte-inzicht en

van de cliënt en het samen

28

VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e • Soc i a le p a r ti ci p a ti e

de vakinhoudelijke kennis ook werkgerelateerde sociale vaardigheden getraind moesten worden.

Onderwerpen als weerbaarheid en persoonlijke hygiëne zouden daarin aan de orde moeten komen.

Zo hebben we de training Brug naar werk ingekocht.

Joke: ‘Ik volg Brug naar werk helemaal, alle modules. Ik heb nu sociale vaardigheden afgerond met certificaat. Over luisteren en je voorstellen.

Maar ook over kritiek. Dat vond ik best moeilijk, maar dat hoort er nu eenmaal ook bij. Nu doe ik de module arbeidshouding. Daarom mag ik solliciteren naar een stageplek bij Kind&Zo. Vanmorgen heb ik mijn sollicitatiebrief geschreven en meteen naar de brievenbus gebracht. Het geeft me een goed gevoel, maar het is ook spannend.’

is vergroot en cliënten hebben écht iets te kiezen.

Joke: ‘Ik ben nu bijna door. Mijn collega Karin is pas begonnen met cateringwerk. Ze werkt nu twee dagen in de week en heeft het prima naar haar zin.’

De eerste cliënten zijn al doorgestroomd naar een begeleide baan binnen een regulier bedrijf.

Echt iets te kiezen Inmiddels staat het programma

van Ipse de Bruggen. De Banenkrant is ontwikkeld waarin vacatures gepubliceerd worden. Als cliënten solliciteren, wordt gekeken of ze de competenties hebben die nodig zijn voor de functie. Zo niet: dan worden ze eerst geschoold. Resultaat: de doorstroom

ontdekken welke woonomgeving

Bijvoorbeeld doordat ze thuis te

in de toekomst het beste aansluit

snel geconfronteerd worden met

bij zijn/haar mogelijkheden. Door

hun onzelfstandigheid en zodanig in

uitgebreid aandacht te besteden aan

paniek raken dat een crisissituatie

een goed eindadvies en een gedegen

ontstaat. De NAH Woonvoorziening

voorbereiding op zelfstandigheid,

laat hen naar dit proces toegroeien.

wordt voorkomen dat mensen met een NAH vastlopen en opnieuw een (duur) hulpverleningstraject ingaan.

Soci a le p a r ti ci p a ti e • In n ova t i e • VG N J aa rboek 2011

29

30

VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e •Pe rso o n l i j ke re g i e

Een la b orato r i u m op mic ron i ve au Sandra Gosselink en Janet Hoen zijn naast begeleider van mensen met een ernstig meervoudige beperking ook mede-ontwerpers van zorgtechnologie binnen Talant. Dankzij het nieuwe project ‘Living Lab’ voeren zij geen

plannen uit die bedacht zijn door managers, maar zijn ze zelf bedenker en uitvoerder ineen. Met als doel: een beetje meer zelfredzaamheid voor de cliënt.

Op Grasland, een woonlocatie van Talant in Drachten, verblijven cliënten met een ernstige meervoudige beperking (EMB). Deze cliënten hebben een IQ dat lager is dan 25 en ze hebben een ontwikkelingsleeftijd tot 2 jaar. EMB-cliënten kunnen niet praten of lopen en zijn daardoor in hun dagelijkse leven volledig afhankelijk van hun begeleiders. Ruud Tap is beleidsadviseur van het Kennis- en Onderzoekscentrum van Talant. En boog zich over de vraag: ‘Hoe kunnen we EMB-cliënten die zo afhankelijk zijn van hun omgeving toch een klein beetje meer zelfregie geven? En zo hun kwaliteit van leven vergroten.’ Samen met TNO bedacht Talant het ‘Living Lab’ project. Een project waarbij het draait om de kennis op de werkvloer van Talant beter te

Samenwerken aan bejegening

Het lijkt zo vanzelfsprekend: een juiste bejegening. Toch is dat niet altijd het geval. Binnen Gemiva–SVG Groep gaven cliënten met een lichamelijke beperking en een niet aangeboren hersenletsel aan dat ze

Foto links: Door te observeren

behoefte hebben aan meer aandacht

proberen te bepalen wat de cliënt nou

voor dit thema. Het resultaat: de

echt fijn vindt. [PB]

bejegeningskoffer >> ‘

Pe rso o n l i j ke re g i e • In n ova t i e • VG N J aa rboek 2011

31

‘Hoe kunnen we EMB-cliënten die zo afhankelijk zijn van hun omgeving toch een klein beetje meer zelfregie geven?’

benutten voor technologische ontwikkelingen. TNO ondersteunt het project met hun kennis van techniek en innovatie in de zorg. Doel is dat medewerkers in staat zijn zelf technologische mogelijkheden in hun werkomgeving te integreren en dat medewerkers een minder afstandelijke relatie krijgen met technologie. Ruud: ‘Je ziet vaak dat technologie buiten een zorgorganisatie wordt bedacht. Begeleiders zijn soms helemaal niet enthousiast om de nieuwe technologie toe te passen, omdat het niet past bij hun dagelijkse zorgpraktijk. Omdat zij een cliënt dagelijks zien, weten zij het best wat goed of niet goed is voor hem of haar. Daarom dachten we: ‘wij doen het anders’.

Bij ons bepaalt de begeleider welke technologische mogelijkheden een cliënt kunnen helpen. Om ze vervolgens zelf toe te passen.’

Muziek aan of uit Sandra en Janet filmen een

mannelijke cliënt in een rolstoel. Sandra zet een muziekapparaatje bij hem neer. Legt hij zijn handen of ellebogen om het apparaat? Dan klinkt een deuntje. Haalt hij ze er weer vanaf? Dan is het stil.

>> Ben ik in beeld?’. Gemaakt voor en

persoonlijke verhalen. Alle bedoeld

door cliënten.

om een dialoog over bejegening te starten. Bijvoorbeeld door een

Lenie Turk werkt bij Gemiva–SVG

discussie aan te gaan over hoe je

Groep en was nauw betrokken

feedback aan je begeleider geeft.

bij de totstandkoming van de

Of over wat de grens is tussen

bejegeningskoffer: een koffer met

begeleiding en betutteling. Lenie

Foto: De bejegeningskoffer

daarin onder andere een film, een

vertelt: ‘Vaak zit het hem niet in een

(Gemiva-SVG groep)

gespreksspel en een boekje met

verkeerde bejegening, maar in de

32

VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e • Pe rso o n l i j ke re g i e

Foto boven: Via een sensor de waterstraal harder of zachter zetten [PB]

De man lijkt door te hebben hoe het werkt en plaatst zijn elleboog op het apparaat. Na het deuntje twee minuten te hebben aangehoord, wordt hij ineens boos. Hij haalt zijn elleboog van het apparaat en kijkt moedwillig de andere kant op. Het is duidelijk dat hij de muziek beu is.

Sandra: ‘Deze cliënt kan zelf aangeven of hij wel of niet muziek wil horen. Stel dat we iets soortgelijks in de douche kunnen bouwen. Zodat hij beseft dat hij door het aanraken van een sensor bijvoorbeeld de waterstraal harder of zachter kan zetten. Of het licht kan dimmen. Op die manier kunnen we hem net iets

vanzelfsprekendheid van bejegening.

zichzelf niet zo zeer vernieuwend,

hebben overal over meegedacht.

verschillende organisaties. De

Aan cliënten wordt niet altijd

maar wel voortdurend nodig.

Zodat het echt hun product werd.

bejegeningskoffer kreeg een

gevraagd hoe ze benaderd willen

De echte innovatie zit hem bij

Dat meedenken vergroot de

aanmoedigingsprijs in de categorie

worden. Vooral voor mensen met

dit project in de samenwerking

eigenwaarde.’ Op 13 oktober 2009

beste praktijkproduct in het kader van

een niet aangeboren lichamelijke

tussen cliënt en begeleider. De

is de eerste bejegeningskoffer

de Gehandicaptenzorgprijs 2010.

beperking is zoiets moeilijk. Konden

bejegeningskoffer is een initiatief van

gepresenteerd. Op dit moment zijn

ze in het verleden alles zelf, nu

de cliënten zelf. Zij waren betrokken

er zo’n tachtig van in de omloop.

beslissen anderen ineens voor hen.

bij het gehele productieproces.

Niet alleen binnen Gemiva–SVG

Aandacht voor bejegening is op

Van brainstorm tot vormgeving: ze

Groep, maar binnen ruim vijfendertig

Pe rso o n l i j ke re g i e • In n ova t i e • VG N J aa rboek 2011

33

[PB]

meer zelfregie geven. De reden dat we dit filmen, is dat we door samen met ons team ernaar te kijken, kunnen proberen om te bepalen wat de cliënt nou echt fijn vindt. Door samen te kijken, krijg je ook nieuwe ideeën. Bovendien kijk je op een scherm toch even anders naar een situatie dan tijdens je dagelijkse werkzaamheden.’

Creatief, maar klein denken In het project wordt niet

gewerkt vanuit een groots masterplan. Ruud: ‘We hebben er bewust voor gekozen om het plan open te houden. Het einddoel ligt nog niet vast, het project wordt beetje bij beetje gevormd, afhankelijk van wat de begeleiders bedenken.’ Niet alleen de begeleiders zijn betrokken bij het project. Een multidisciplinair

Nooit meer een open wc-deur met de kantelsluiting

34

VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e • Pe rso o n l i j ke re g i e

team, bestaand uit onder andere een fysiotherapeut, logopedist en een arts kijkt regelmatig mee met de filmpjes. Projectleider Ali Pit is blij met deze manier van werken. ‘Met elkaar komen we steeds een stapje verder. Iedereen kijkt vanuit zijn of haar eigen kennis en deskundigheid. We zetten elkaar steeds weer aan het denken over hoe het nog beter kan voor de cliënt.

Daarbij staat creatief en open denken voorop. We zeggen niet bij voorbaat ‘dat kan niet’ of ‘dat is vast te duur’, maar redeneren vanuit de kansen die er liggen.

Problemen kun je namelijk altijd nog oplossen. Ruud voegt daaraan toe dat redeneren vanuit kansen iets anders is dan alleen maar groot denken. Vooral waar het gaat om technologische hulpmiddelen. ‘Wij zoeken het ook in hele kleine verbeteringen. Denk bijvoorbeeld aan technologische oplossingen, zoals een parasol die met de zon meedraait, waardoor een cliënt langer buiten kan zitten. Het zoeken naar kleine verbeteringen hangt samen met het niveau van de EMB-cliënt, bij deze cliënten is het maken van een klein stapje al een enorme sprong vooruit.’

‘Het is constant puzzelen en observeren om erachter te komen wat iemand daarvoor nodig heeft.’

Iedereen heeft het wel eens

van InteraktContour kwam met een

is de privacy het meest gewenst.

Met de kantelsluiting sleepte

meegemaakt: je zit op het toilet en

innovatieve oplossing: de schuifdeur

De sluiting werkt heel gemakkelijk.

InteraktContour de innovatieprijs

de deur kan niet op slot. Waarna

met kantelsluiting. En won hiermee

Hij is zelfs nog met je elleboog te

voor het beste idee in 2010 in de

deze door iemand anders wordt

de Innovatieprijs 2010.

openen. En dat maakt hem geschikt

wacht. De Innovatieprijs is een

voor mensen met een verminderde

initiatief van Vilans, kenniscentrum

opengetrokken. Mensen met een lichamelijke beperking hebben hier

De kantelsluiting is toepasbaar in alle

motoriek. Ook aan de veiligheid van

langdurende zorg, en Firevaned,

regelmatig mee te maken. Vooral

ruimtes, maar is specifiek bedoeld

de cliënt is gedacht: de schuifdeur

branchevereniging hulpmiddelen.

als zij een verminderde hand- of

voor ‘natte’ ruimtes, zoals badkamer

is in geval van nood gemakkelijk te

Met deze onderscheiding worden

armfunctie hebben. Hubert Schledorn

en toilet. De reden is simpel: hier

openen van buitenaf.

grensverleggende ideeën, >>

Pe rso o n l i j ke re g i e • In n ova t i e • VG N J aa rboek 2011

35

Foto links: De kantelsluiting (Interakt Contour) Foto rechts: De bioptische telescoop (Visio)

Elke stap richting zelfregie is er één Voor de

>> ontwerpen en mooi vormgegeven

product vóór en dóór cliënten. Er

consumentenproducten beloond die

wordt gewerkt aan een manier om de

bijdragen aan zelfredzaamheid en

productie zo te professionaliseren dat

participatie.

andere instellingen ook een beroep

Op dit moment is de kantelsluiting

kunnen doen op de kantelsluiting.

enkel in gebruik binnen InteraktContour zelf. De productie ligt in handen van cliënten van InteraktContour. Het is dus een

36

VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e • Pe rso o n l i j ke re g i e

begeleiding is de nieuwe manier van werken ‘anders op een leuke manier’. Sandra: ‘In eerste instantie dachten we als team ‘nee hè, niet weer een of ander onderzoek’. Maar nu zijn we allemaal erg enthousiast.

Ik heb het gevoel dat we ergens naartoe werken. We zitten in ons team nu zelf aan het roer. Onze functie is dan ook echt veranderd. We begeleiden de cliënten niet alleen, we observeren ze ook. En bedenken plannen die we zelf mogen uitvoeren.’ Janet: ‘Ik vind het prettig dat we onze cliënten meer regie geven.

We deden altijd wat we dachten dat zij fijn vonden. Wij bepaalden of we de radio aan of uitzetten, of ze naar bed brachten. Natuurlijk blijven ze altijd afhankelijk, maar elk kleine stapje richting meer zelfregie is er één. Het is constant puzzelen en observeren om erachter te komen wat iemand daarvoor nodig heeft. De filmpjes helpen ons daarbij, omdat je met andere ogen naar de situatie kijkt. Al is het soms ook confronterend.’ Janet: ‘Bijvoorbeeld een filmpje met daarin het springkussen dat we hebben aangeschaft.

Het leek ons heel leuk, alleen kunnen onze cliënten hem niet zelfstandig gebruiken, omdat ze er niet op kunnen komen. Dat beeld met een cliënt in een rolstoel, kijkend naar dat grote luchtkussen zei meer dan woorden. Namelijk dat je er op deze manier niks aan hebt en beter naar alternatieven kunt zoeken.

Op die manier geven de filmpjes ons inzicht. We onderzoeken nieuwe mogelijkheden. ‘Als ik dit doe, wat gebeurt er dan?’ Net als in een echt lab.’

Het resultaat mag er zijn: de overheid stelde een wetswijziging in en sinds 2009 rijden er al negen mensen rond met een bioptische telescoop.

Omdat rijden met dit hulpmiddel niet makkelijk is, verzorgt Visio trainingen onder de naam AutOMobiliteit. Mensen die de training volgen, krijgen een kijktraining en leren omgaan met hun nieuwe bril met telescoop. Zodat ze weten hoe ze de telescoop kunnen gebruiken voor zowel veraf als dichtbij. Na deze

Autorijden met een bioptische telescoop

training kunnen ze officieel rijlessen volgen en examen doen bij het CBR. Het is overigens niet zo dat mensen met een visuele beperking met een bioptische telescoop gegarandeerd auto mogen rijden. Er zijn strenge

Ondanks slechtziendheid toch kun-

normaal. Daar zijn al meer dan 4.000

toelatingseisen tot de autorijlessen.

nen autorijden. Sinds 27 april 2009

‘bioptic drivers’. Visio nam het initia-

Maar voor diegenen die slagen, is het

kan het met behulp van het bioptisch

tief om het rijden met een bioptische

volgens Visio en de geslaagden een

telescoopsysteem. Dit is een kleine

telescoop in Nederland in praktijk te

hele verbetering, omdat autorijden

telescoop die bovenin het rechter- of

brengen en kwam met het proef-

een belangrijk onderdeel is in het

linker brillenglas geplaatst wordt.

project AutO-Mobiliteit. Samen met

zelfstandig kunnen functioneren.

Hierdoor kunnen slechtzienden twee

het Universitair Medisch Centrum

tot vier keer zo goed waarnemen op

Groningen (voor het wetenschappe-

afstand. Visio heeft het mede moge-

lijk onderzoek) en het CBR (voor de

lijk gemaakt dat de bioptische teles-

wetgeving) wist zij de overheid ervan

coop is toegevoegd aan de wettelijke

te overtuigen dat het veilig is om

lijst van toegestane hulpmiddelen.

slechtzienden te laten rijden met de bioptische telescoop. Mits zij aan een

In de Verenigde Staten is het rijden

bepaald eisenpakket voldoen en hun

met een bioptische telescoop heel

rijbewijs halen met telescoop.

Pe rso o n l i j ke re g i e • In n ova t i e • VG N J aa rboek 2011

37

38

VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e • Pe rso o n l i j ke re g i e

Mijn p l a n in bee l d : z el f regie v i a d e co m pu te r

Als je moeilijk in staat bent om duidelijk te maken waaraan je behoefte hebt, geeft dat een gevoel van onmacht. Je hebt minder regie over je eigen leven en bent afhankelijk van anderen. Veel mensen met een verstandelijke beperking kampen met dit probleem. ’s Heeren Loo komt met een oplossing: ‘Mijn plan in beeld’. Een computerprogramma waarmee cliënten via foto’s en pictogrammen kunnen aangeven wat hun wensen zijn. Rick Lukassen is medeverantwoordelijk voor het project en stelt: ‘Mijn plan in beeld’ is uniek.

Foto links: Rick Lukassen (’s Heeren Loo) [PB]

‘Het idee voor ‘Mijn plan in beeld’ ontstond naar aanleiding van een frustratie van mijn collega Suzanne Verheijden. Ze baalde ervan dat wij begeleiders zoveel bepaalden voor onze cliënten.

Ze zei: ‘We spreken vaak tijdens besprekingen óver de cliënt, terwijl praten mét de cliënt veel beter zou kunnen. Ik zou graag zien dat cliënten meer zelfregie krijgen en minder afhankelijk zijn.’ Medewerkers en directie van ’s Heeren Loo deelden haar mening en

Pe rso o n l i j ke re g i e • In n ova t i e • VG N J aa rboek 2011

39

[PB]

gezamenlijk zochten ze of er een programma bestond dat mensen met een verstandelijke beperking meer regie over hun eigen leven kon geven. Bijvoorbeeld door ze aan de hand van pictogrammen aan ons te laten zien waar ze behoefte aan hebben. Wat willen ze eten? Wie willen ze zien? Tot onze verbazing bestond zoiets niet vanuit een methodisch aanpak. Daarom hebben we het zelf ontwikkeld.’

Rode koffiemok = koffie drinken ’Mijn plan in

beeld’ is ingedeeld in negen domeinen, gebaseerd op de kwaliteiten van bestaan van Schalock. Zo is

40

VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e • Pe rso o n l i j ke re g i e

er het domein Communicatie & Omgang en het domein Verzorging. Elk domein heeft een eigen kleur. Het unieke aan ‘Mijn plan in beeld’ is dat het plan niet wordt vormgegeven door professionals, maar door de cliënt zelf. Hij bepaalt zelf welke foto’s en pictogrammen in zijn plan komen. Zo kan elke cliënt zelf of met behulp van een begeleider eigen foto’s toevoegen. Bijvoorbeeld van zijn moeder.

Op die manier kan hij aangeven dat hij deze week behoefte heeft om zijn moeder te zien. Of een foto van zijn eigen rode koffiemok. Dat kan nuttig zijn, want sommige cliënten associëren een plaatje van een witte koffiemok niet met hun eigen mok. Zo’n foto

is dan te abstract. Alleen de eigen rode koffiemok staat voor sommige synoniem voor koffie drinken.

‘Mijn plan in beeld’ is dus aan te passen aan wat de cliënt het meest aanspreekt. Bovendien is het overal raadpleegbaar. Het programma staat op internet en is bereikbaar via een persoonlijke inlog. Cliënten kunnen het dus ook thuis met hun ouders gebruiken.

Het plan in tekst blijft natuurlijk wel bestaan, maar wordt pas gemaakt nadat eerst de wensen van de cliënt zelf in het computerprogramma verwerkt zijn in beeldmateriaal.’

‘Mijn plan in beeld’ is aan te passen aan wat de cliënt het meest aanspreekt.

Bovendien is het overal raadpleegbaar.

Innovatieprijs 2010 ‘Het plan bevindt zich nu nog in

de testfase. Het testpanel bestaat onder andere uit de cliënten zelf. Want zij moeten er straks mee kunnen werken. We hopen dat ‘Mijn plan in beeld’ eind 2010 echt in gebruik wordt genomen. Tot het zover is, doen we er alles aan om het te perfectioneren. Financieel hebben we hier de mogelijkheden voor, omdat we in januari 2010 de ’s Heeren Loo Zorg Innovatie Prijs 2010 wonnen. Dit leverde ons een wisseltrofee en een bedrag van € 10.000 op. Dit geld besteden we aan verdere ontwikkeling van het plan. De prijs is voor ons een waardevolle erkenning voor de zorg die we leveren. Vooral omdat hij is toegekend door mensen uit het werkveld zelf. Sowieso krijgen we veel waardering uit ons vakgebied. Diverse externe zorginstellingen hebben laten weten interesse in het product te hebben. Hoe leuk zou het zijn als ‘Mijn plan in beeld’ straks in heel Nederland gebruikt wordt?

Zelfregie is namelijk iets wat we alle mensen met een verstandelijke beperking gunnen. Niet alleen onze eigen cliënten.’

Foto boven: ‘Mijn plan in beeld’ in de praktijk

Pe rso o n l i j ke re g i e • In n ova t i e • VG N J aa rboek 2011

41

42

VGN Ja a r boek 2 0 1 1 â&#x20AC;˘ I nnovat i e

O rg ani gram

O rg a n i g ra m • In n ova t i e • VG N J a a rboek 2011

43

44

VGN Ja a r boek 2 0 1 1 â&#x20AC;˘ I nnovat i e

Bestu u r e n d ire ct ie Situatie per 1 januari 2011

Bestuur Mevrouw prof. dr. H.M. Dupuis (voorzitter) De heer P. de Kroon (vice-voorzitter) De heer drs. R.J.M. de Jong (secretaris/penningmeester) De heer drs. P.E. de la Chambre De heer drs. B.E. van den Dungen De heer drs. J. Fidder De heer drs. R.A. Helder De heer drs. R.E.C.S. Hoogma Mevrouw H. de With Directie De heer J. Schirmbeck

B estu u r , d i recti e en com m i ss i es â&#x20AC;˘ In n ova t i e â&#x20AC;˘ VG N J a a rboek 2011

45

Adv i e s co mmi ss i es Situatie per 1 december 2010 Voor de actuele stand van zaken zie www.vgn.nl

Onderhandelingsdelegatie CAO Gehandicaptenzorg De heer drs. J. Fidder (voorzitter) De heer F. Kuik De heer mr. drs. J.A.P.M. Maas De heer drs. E.F.F. van Schijndel Adviescommissie voor Arbeidszaken (AVA) De heer mr. drs. J.A.P.M. Maas (voorzitter) De heer drs. E.F.F. van Schijndel (secretaris) De heer drs. J.M. de Dreu De heer drs. J. Fidder (waarnemend lid) De heer W. Hadderingh De heer A.J.D. Hendriks De heer F. Kuik De heer H.J. Laros De heer H.J. Prins Adviescommissie Financieel-Economische Aangelegenheden (AFEA) De heer drs. D.J. van Bruggen RA (voorzitter) De heer drs. H. Cosijnse (secretaris) De heer G.A. Born De heer T. van den Broek RA Mevrouw J.M.A. Buijks-Schmitz RA MGA De heer M.H.G. Hesselink De heer drs. M.M.C. Koot De heer F. Kuik De heer A.A.A. Mocking Mevrouw drs. A.A. Oldhoff Mevrouw drs. J.A.M. Schiphorst De heer ing. G. de Water De heer R. Wieten

46

VGN Ja a r boek 2 0 1 1 â&#x20AC;˘ I nnovat i e â&#x20AC;˘ B estu u r , d i rec ti e en com m i ss i es

Adviescommissie Jeugd (AJ) De heer W. de Gooyer (voorzitter) De heer drs. J. Visscher (secretaris) De heer drs. J.A.M.J. Bartels Mevrouw M.H. Bold MHA Mevrouw drs. G.A. van den Brink De heer drs. F.J. Broekhuizen MBA Mevrouw A. de Bruin De heer J.G.A. van Hoek Mevrouw A. van Kalsbeek De heer H.J. Prins Mevrouw J.H.M. Schilderinck De heer drs. R.H.J.M. Stegen Mevrouw drs. M.J. Vollebergh De heer dr. P.L. Vriesema De heer drs. R.F. Zwier

Adviescommissie Planning en Bouw (APB) De heer drs. D. Kooistra (voorzitter) De heer drs. F. Mul (ambtelijk secretaris) De heer mr. J.E. Bauer De heer ir. N. Boomer De heer J.C.M. Graven De heer J.J.M. Helgers De heer D. baron van Hogendorp De heer drs. W.J. Kos De heer E. Pier De heer D.S. Venema De heer drs. J.W.A. Waardenburg De heer R. Brouns

Adviescommissie Kwaliteit van zorg en Onderzoek (AKO) De heer drs. P.M.W. Quaedvlieg (voorzitter) Mevrouw drs. M.E.A. Blom (secretaris) Mevrouw drs. J.H. Ellenkamp MHA De heer dr. A. van Geffen De heer drs. A.J.M. van den Hanenberg De heer drs. J.W.D. Hiel Mevrouw drs. J. Kooiman Mevrouw drs. M.E. Loot-Heideweg Mevrouw drs. J.E.A.M. Nooren Mevrouw drs. M.A. Stet De heer A.J.G. Triepels MHA

B estu u r , d i recti e en com m i ss i es â&#x20AC;˘ In n ova t i e â&#x20AC;˘ VG N J a a rboek 2011

47

Colofon Grafisch ontwerp Reinoud van Hasselt, Amsterdam Tekst Rieke Veurink en Chantal Visser, Veurinc, Hattem

Voor reacties en informatie kunt u contact opnemen met de afdeling Communicatie van de VGN: telefoon 030 27 39 741, e-mail communicatie@vgn.org ISBN/EAN 978-90-5620-111-1

Fotografie Patrick Beckers fotografie, Amersfoort [PB] Overige foto’s met dank aan de VGN-leden

VGN-publicatie 711.213 januari 2011

Druk Drukkerij Spinhex & Industrie, Amsterdam In opdracht van: Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland Oudlaan 4 Postbus 413 3500 AK Utrecht Telefoon 030 27 39 741 Fax 030 27 39 387 www.vgn.nl

Meer innovaties

In dit jaarboek staat een selectie van

Innovatie in de vormgeving

Bijvoorbeeld door gebruik te maken

innovaties in de gehandicaptenzorg.

Ook bij de vormgeving van dit

van pulp uit gecertificeerde bossen,

Kijk op www.vgn.nl/innovatie voor een

jaarboek is gedacht aan innovatie.

door energieverbruik te verminderen,

actueel overzicht van innovaties van

Zo is voor het binnenwerk gebruik

water te hergebruiken of vrijwel

VGN-leden.

gemaakt van papier van Arctic Paper.

geheel te zuiveren voor lozing,

Deze papierproducent stelt

uitstoot in de lucht te verminderen

zich ten doel de impact van het

en afvalproducten te recyclen of

papierproductieproces op het

anderszins bruikbaar te maken.

milieu zo klein mogelijk te maken.

48

VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e • C olofon