KINH VĨNH TẾ
Kinh Vĩnh Tế đoạn ngang huyện Tịnh Biên (chụp năm 2016)
Lê Hữu Uy Kinh Vĩnh Tế là một công trình to lớn nhất thời nhà Nguyễn khai phá vùng đất phía Nam. Đối với Miền Tây Nam Bộ, kinh Vĩnh Tế có thể xem đây là một kỳ quan! Bà con đi thăm viếng miền Thất Sơn thường được giới thiệu lăng Thoại Ngọc Hầu, miếu Bà Chúa Xứ, búng Bình Thiên, rừng tràm Trà Sư hay Cáp treo núi Cấm, … hoặc được giới thiệu sơ qua về con kinh quan trọng trong lịch sử phát triển vùng đất này. Kinh Vĩnh Tế nếu ta tìm hiểu sâu hơn chút sẽ thán phục tầm nhìn ích lợi về chiến lược an ninh biên giới, kinh tế, giao thông, nông nghiệp, … của người xưa.
Kinh Vĩnh Tế đoạn ngang thị xã Châu Đốc (Ảnh Internet)
Kinh Vĩnh Tế bắt đầu từ bờ tây sông Châu Đốc, thị xã Châu Đốc (tỉnh An Giang) đào thẳng qua giáp với sông Giang Thành thuộc địa phận Hà Tiên (tỉnh Kiên Giang). Kinh đào dọc theo biên giới Việt Nam – Kampuchea, phía bờ nam cách từ vài km có vài nơi đến hơn 5 km. Một số thông tin không đồng nhất về chiều dài con kinh, tuy nhiên khả tín tương đối rõ ràng, theo sách Gia Định thành thông chí của Trịnh Hoài Đức chép về kênh Vĩnh Tế, theo đó chuyển đổi hệ đo lường của ngày nay, thì kênh Vĩnh Tế có chiều dài là 87,34 km, rộng 30 m, độ sâu trung bình khoảng 2,50m. Tuy nhiên, trừ đoạn láng Náo Khẩu Ca Âm (7, 65 km) và chiều dài sông Giang Thành (42.5 km) có sẵn nên các phần này chỉ nạo vét lại, còn phần phải đào mới chỉ có 37,19 km. Khi mới đào mặt kinh rộng 30 m, sâu 2,5 m. (Theo, Lê Văn Duyệt với vùng đất Nam Bộ). Ngày nay, kinh được nạo vét lại vài lần, đáy rộng 30-35 m, sâu 3,5 m, chiều rộng có nơi 40-50 m. Đoạn ngang qua địa phận xã An Phú và xã Nhơn Hưng, huyện Tịnh Biên một đoạn gần 2 km lòng kinh có nhiều đá cứng khó nạo vét nên ghe hay xà lan đi qua gặp ít nhiều khó khăn khi nước ròng nhất là vào mùa khô hạn. Khởi công đào từ đời vua Gia Long (1819) đến đời vua Minh Mạng (1824) mới hoàn thành. Qua hai nhiệm kỳ tổng trấn Gia Định, Nguyễn Văn Nhơn (18191820) và Lê Văn Duyệt (1820-1832), dưới quyền có hai phó tướng là ông Trương Tấn Bửu và Trần Văn Năng, được xem là tổng chỉ huy, phối hợp quân và dân công, yểm trợ phương tiện, cung cấp tiền bạc, lương thực, v.v… Thẩm quyền quan Tổng trấn Gia Định mới có thể huy động hàng vạn quân và dân công người Miên, và điều động quân và dân công ở các trấn Vĩnh Thanh, trấn Định Tường
44 | ISSUE 123 | APRIL 2021 | VIET LIFESTYLES MAGAZINE
được. Xem như là sự vận dụng hàng chục vạn người Việt ở Nam Kỳ cộng thêm hơn 20 ngàn quân dân Miên, đặc biệt là với sức lao động và thủ công đã hoàn thành công trình vĩ đại này. Theo một số thông tin (báo và giới thiệu du lịch) chỉ nhắc đến có Thoại Ngọc Hầu và vài vị phó tướng trực tiếp trông coi việc đào kinh, đành rằng tướng Thoại Ngọc Hầu công rất lớn lao nên không thấy được qui mô tổng quát hết công trình. Do tình hình an ninh và dựa vào thời tiết, tránh vụ mùa của dân công nên có 3 giai đoạn thi công, tóm lược như sau: Giai đoạn 1: Từ tháng 12 (âm lịch) năm 1819 đến tháng 3 (âm lịch) năm 1820 thì tạm dừng, do có giặc Sãi Kế và dịch bệnh. Chỉ huy công trình: Các tướng Nguyễn Văn Thoại, Nguyễn Văn Tuyên và Nguyễn Văn Tồn (Tướng Nguyễn Văn Tồn gốc Miên trung thành với nhà Nguyễn được vua Gia Long cho cải họ Nguyễn, đóng quân tại đồn Uy Viễn (Trà Ôn) và Thổ Huyện (vùng Ô Môn, Cần Thơ). Tổng cộng quân và dân công 10,500 người trong số có 500 người Miên. Giai đoạn 2: Từ tháng 2 (âm lịch) năm 1823 đến tháng 4 (âm lịch) năm 1823. Chỉ huy công trình: Tướng Nguyễn Văn Thoại, Nguyễn Văn Tuyên và Trần Công Lại. Tổng cộng hơn 55.000 người, chia làm 3 phiên hoạt động, trong số có khoảng 20,000 quân dân người Miên. Đến tháng 4 (âm lịch) năm 1823, vua Minh Mạng lại cho tạm ngưng đào kênh Vĩnh Tế, vì “nhơn đến mùa hạ, mà việc đào sông chỉ còn hơn 1.700 trượng”. Giai đoạn 3 (tức giai đoạn cuối): Từ tháng 2 (âm lịch) năm 1824 đến tháng 5 (âm lịch) năm 1824. Sách Quốc triều sử toát yếu, phần Chánh biên, chép: “Tháng 2, lại đào sông Vĩnh Tế. Năm ngoái còn 1.700 trượng, nay lại đào, đến tháng 5 mới xong, (cho) dựng bia làm ghi”. Tướng chỉ huy công trình: Nguyễn Văn Thoại và Trần Công Lại. Số lượng quân và dân công của người Việt và Miên lên tới 25.000 người.
www.VietLifestyles.com | info@VietLifestyles.com
