Huong Xa so 20-1959 TuongNiem A. Lincoln by LuuTru

VICT/VAMESE

BAO NGOAl QU'OC CHQN LOC

CA'C BAI

Eicloturc

dated

Sd'&fcJce6 K¥-A/f6M

N° j

Fj), /]X

to Detpatcli

/?M'o m

U°„£4-

Ui>IS Saiga*

Trt& /50

A/A/14

mga&S/a/h-mhat Abraham L/ascol/v TIEU

SLT

ABRAHAM LINCOLN

TONG TH6NG EISENHOWER LINCOLN VA ? NGHTA LINCOLN,

LINCOLN

HIEP

NHAN UCH

BAT

VA LINCOLN

CHUNG QU6C

SLT

LINCOLN VA VAN BE DAN CHU LINCOLN, Ty LINCOLN,

DO HAY BAO THU

DIEN

BAl DIEN

ONG (T

TAl

MOT NGl/Ol BlNH DAN

LINCOLN TRONG BAl

QUA

KHlX HIEN

TAI

TUONG

LAI

VAN GETTYSBURG.

VAN BAU

LINCOLN VA

TIEN TRI/6C

NGON

CONG CHONG

HQ HANG

UEU V£ BAN TUYEN

......

GlAl

PHONG NO

Digitized by the Internet Archive in

The

Institute of

Museum and

2012 with funding from

Library Services through an Indiana State Library

http://archive.org/details/hngxaccbibongoaiOOeise

LSTA Grant

ABRAHAM LINCOLN Cong

ngliiep cua

dug Abraham Lincoln

mot can nhd

tlurc

da leo Tong thong Mg t&i trir&ng hoc tat ca khong dwerc mot nam md ong da trcr nen mot dien gia vd mot nhd viet sdeh danh ticng ong da vircrt qua bao nhieu that bai vd that vong de tro thdnh mot trong nhivng

phi tlur&ng len tot

sinh trong

dinh danh vong vd lam

go, ong

t&i chive

;

chinh

tri

trong lich

J^^\ N G

Lincoln sinh ngay 12 thang 2

"^^ ® tr ^* linking Spring 1 n^ Farm » trong vung ru-ng mii hoang \J[^r vu cua tieu bang Kentucky noi ma nguoi ta I

((

ngay nay goi la Quan Larue. Ngay nay nguoi da dung mot cai tuong da xung quanh can nha go de bao ton noi sinh trirong cua mot trong nhfrng danh nhan My.

Than phu ong la Thomas Lincoln chi biet du cliu* de ky ten va la nguoi kh6ng co cao vong may chi co gang lam lung de nuoi nang gia dinh. Than mau ong la ba Nancy Hanks Lincoln tinh tinh de thu-ong va rat sung dao nhung yeu duoi qua khong dii sue de song cuoc doi cue nhoc cua nguoi thien cu lap ap.

Nam gia dinh

1816, sau khi doi doi

ong don

cho a

may

toi Indiana, phai vat

Ian,

va chat

cay don duong de di qua gan mot tram dam trong rung. Mua dong dau tien moi don toi day, ho song trong

mot

mot khong co cua va phai dot lira ngay tren nen dat vi thieu 16 suai. Nam sau can nha go du*oc hoan thanh nhung nen van con bang dat. Nam sau nu-a thi than mau ong that loc va than phu ong la phia,

Tom

mot can

Lincoln

leu cat

cai trai rao co

tarn

tuc huyen.

Ong

sang toi

gia dwo-c sung kinh vd geu

men nhat

sir.

Kentucky de don ba goa phu ten la Sarah (Bush) Johnston cung hai con rieng cua ba ta. Ba la mot nguoi hiem co va da co anh huong quan trong doi voi thoi tho' au cua Abraham. Ba san soc cham nom cau be va khuyen khich nhung cao vong cua chang. Khi Ion len, ong co noi rang « Tat ca nhung dieu toi dat duoc va tat ca nhung hi vong cua t6i deu la nha a ma toi ca. Cau Troi phu h6 cho ba. » :

Hc>c

van

Nhu

ong noi, Lincoln chi « lau lau > moi den hoc duong. Ong di hoc trong khoang chin nam troi, nhung nhung ngay dugc thu*c sir toi truang tong cong khong duoc tai mot nam. Ong hoc doc, hoc viet va « mot chiit toan, » con thi ong tu* hoc lay ca. Ong khong co but, khong co gmf, cho nen phai viet bai hoc va lam tinh tren nhung manh go vai mot cue than. Sau nay khi kiem duoc giay, 6ng chep nhung bai luan bang mot cay viet (cai but) lam bang l6ng ga tay vot nhon va nuac loi

re cay dau.

Tuy ong phai lam lung vat va, giiip than phu pha rung, cay ruong, trong ngo (bap), hoac lam thue cho nhung lang gieng, nhrrng

vo dirge cuon sach nao ong

ciing doc.

Thirong

khi 6ng phai di hang may dam miron mot cuon sach, va co Ian 6ng ke lai voi mot nguoi ban r&ng ong doc het cac sach ma Ong dirge nghe noi co trong vong

dirong de

dam

(80 cay so ngan).

Ngay

tu*

nh6 ong da

to ra la

mot

ngiroi

dang va k£ truyen lai rat gioi. Nho nhirng tai nang nay ma ong dirge moi nguoi cam men va ong thirong den cira hang mien que 6* Gentryville la noi ma moi khi ong den cac dan que quanh vung deu xiim lai nghe ong dien thuyet va k& nhirng chuyen vui. Nho troi sinh ong co tai dien thuyet va vi ong von yeu men c6ng \$ cho nen ong muon theo nghe luat. Von kh6ng co sach luat va cung chang co tien mua, nen ong phai di bo 12 dam dirong (gan 20 cay so) de toi mot van phong quen de doc mot bo sach ve luat phap xii* Indiana. thong

noi nang d&

tue,

ngu*oi ta menh danh la mua dong nam do, ong

Cung bira mot ngan bon tram thanh go de tra cong mot ba da may cho mot chiec quan. Mua xuan nam sau ong lai di cho ghe Ian Ihir nhi xuong New Orleans. Trong chuyen di nay Ong dirge muc kich nhu-ng ngiroi da den bi troi chat, roi bi dua len mot cai hire d§ ban cho ngiroi nao tra gia cao nhat. Nguoi ta noi rang canh tuong nay lam ong dau long va chinh hoi do va tai do ong da nguyen la khi nao ong co dip « doi pho voi dieu do, » ong se « thang tay. » Hoi do chac 6ng khong mo tuong la ten ong sau nay se dirge ghi trong lich svr nhu* la ngiroi giai phong cho dam nguoi

thg se

ap birc nay.

Chien tpanh, ehinh

tuoi,

•

Tro ve Lincoln o tai New Salem, Illinois. Ong 6* day ;

toi

lat

cira

J~~~-^ZZ^

_^>^

Ong thu-ong

ban trong luc tir che rieu minh. Co nguoi hoi ong la chan ngu-oi ta phai dai bao nhieu, ong tra loi rang phai dai

dii

de vai toi dat.»

Sudi dong song Mississippi

Nam

ong duoc 19 tuoi ong xin lam tren chiec ghe cua nguoi lang gieng va ong phai cho do suoi theo dong song Mississippi toi New Orleans de ban rau va thit mo* muoi cho nhirng nguoi dirge

1828, khi

mot

viec

trong bong.

Hai nam sau gia Ho di bang dirng mot can nha go de rao mvroi mau Anh va do do, bao nhieu Illinois.

tranh

cu*

chire

tong

troi va

tai

tinh thir

hang

ciia

nay.

ky tai Denton

trong khi do Offutt, ong con co thi gio de hoc cuon Van ph(im

v ^iw^

dinh Lincoln don sang xe

bo va

khac.

dat (hon bort

nam

noi

toi

Abraham

lai

se go

mau

tay)

Ong ra 6ng dugc

tren

mot

siic

tu cua ong cho cac ban trai cung nhirng cau be hoi hop o cua hang chinh trong lang. Trong liic ong o day ong da du-gc nguoi ta dat them cai ten la cau « Abe thirc tha. » Ngiroi ta noi rang ong da di sau dam dirong (9 cay so) de tra lai so tien 6 xu rnoi ma ong da tinh lam. Nhu-ng chua day mot nam cua hang « pha san, » va Lincoln, bay gio da 22 tuoi, thanh

vai trarig » va ke nhirng chuyen

ra that nghiep,

Hoi xay ra cuoc chien tranh Hac L°ng, chi nguyen quan o New Salem deu dong thanh chon Lincoln lam dai uy chi huy, nhirng ho chrra chie'n d&u thi chie'n cuoc da cac

chain

sau, khi

thong My,

cua Kir kham trong liic « nam dai tren quay,

dau goi

ket

vat

Ong lam

chan ong thirc la Ion qua kho Ong r8t manh nhung vung ve va co the noi chang dep trai nao.

may nam

lam nhirng cong viec

chan khong ong da do duoc 1 thuoc 93 phan. Tay chan ong dai leu ngheu va ban tay ban

chiit

va thu*o*ng

tpi

mai

trong

Nam

go. »

nam

dirt.

Voi cao vong lam chinh 1832 Lincoln cdng bo

tri,

mua xuan ong

ling cir trong dip tuyen cir miia thu de vao nghi vien Tieu bang. Tuy rang ong chie'm duoc hau het nhirng pliieu ciia nhirng ngiroi 6' vimg Ian can nhirng k£t qua ong hi dung

vao hang

thu*

bay trong so muoi hai irng

cir vien.

Cong ra

mu a

tac vol

Lincoln dung & New Salem va

F. Berry,

ba cua hang nho

pha lien lai thanh mot cua hang Ion. Hoi do 6ng mua chiu va d£n dau nam 1833 thi c6ng cuoc lam an 16 la va cira hieu mang no* toi 1.100 my 1dm. Berry buon ran uong riro'u nhieu qua nen chang bao lau sau dau nang bo minh. Lincoln phai mot minh ganh nguyen m6n no. Ong co the kh6ng tra neu ong 'tuyen bo va no nhung ong lai muon tra het, tuy rang dng phai tranh dau va danh dum tung dong tirng chu suot muoi lam nam truer ng 1

moi

tra xong.

Chang bao lau Lincoln duoc chiic pho tra quan thue quan. Ong tir hoc lay trong sau tuan le circ nhoc de biet v£ thanh tra va toan phap can thiet. Cung trong thai d6 6ng duoc cir lam chanh buu dien dia phiro-ng, va vi thu* tu* kh6ng co thu-ong va it 6i cho nen ong « cho tat ca van phong trong chiec non (mu) 6ng d0i tren dau. » thanh

Burc tranh « Ngtrori tib cui » (The Railcplitter) la tac pham cua mpt h^a si v6 danh Ngu-vi ta cho la bu*c nay diro'c ve ra veo nam 1858 va dtrox trvrng bky trong cu*»c van d$ng bau Tong thong nam 1860. tiii, ong toi cu-a hang Joshua Speed va hoi ong co the ngii tro va an chiu cho toi le Sinh nhat hay chang vi ong hy vong la toi do 6ng co the thanh cong trong nghe luat. Ong noi rang « Neu toi that bai co le t6i chang bao gio co the tra cho ong dirge dau. » Speed de nghi hai ngiroi cung ngu chung mot cai giuong

miron va

Tai Nghi Vien Tieu bang Illinois Mot ong bac

dia phiro'ng trong luc nhin doc diln van trong ky vkn d6ng thir nhi di; lam nghi vien tieu bang vao nam 1834 da hoi rang « Bang kh6ng con co duoc ngu-oi nao kha hon sao ? » Nhirng khi Lincoln doc xong bai dien van thi ong bac si nay lai noi rang Abe (tat cua ten Abraham)

Lincoln sap

sira

bie't

nhieu hon

tat ca

cac irng

cir

vien

khac

Lan nay Lincoln du-gc bau voi tu* each irng cir vien dang Dan chu, va sau do ong con du-oc bau them ba nhiem k\v nua. hop

lai.

Lincoln di Vandalia, roi sau di

toi

kinh

do tieu bang, trong bo quan ao moi toanh mua bang tien cua mot ngu*6i ban cho mu'on. Tai day ong gap Stephen A. Douglas la ngiroi doi tliii ve sau nay ciia ong trong bao nhieu vu. Nam 1836, nam ong diro'c 27 tuoi, Lincoln dirge nhan lam luat su* de cai truoc 16a, va nam sau ong toi song 6* Springfield la kinh do moi ciia Tieu bang. Voi mot con ngira di

mot

chiit tien

ngu-oi

quen

trong

rong trong buong ong & tren cua hang. Lincoln vac hai cai tiii yen ngira len phong, virt xuong san roi tra xuong han hoan noi « Ong Speed oi The la toi don nha xong » :

Tai nghi vien Illinois, kha nang va sir khon ngoan cua chinh khach Lincoln bat dau phat trien. Ong song sat voi dan chung, va tin tu-ang a sir phan doan cua dan cluing cho rang do la ngiroi hirong dao chac chan nhat trong nhirng cong viec cong cong. Ong chiu kho lam viec de cho tieu bang co duoc nhieu duong xe lira, nhieu song dao va nhieu ngan hang.

Trong tarn nam do Lincoln cung tlurc hanh luat nira. Ong duoc nhieu nguoi biet va

cam phuc trong

ong ciroi ngira di cung vol ong quan toa quan qua nhirng vimg que tu* toa an nay tai toa an khac. Ong tiep tuc co nhieu ngiroi cung lam chung vol ong, va nhirng nguoi nay sau nay da tro thanh nhirng nguoi ban tan tarn vol ong. Trong so do co ong William Herndon la nguoi co viet nhirng hoi ky khien cho chung ta dirge biet nhieu ve thai ky thanh nien cua ong Lincoln. Lincoln co tieng la chi cai cho nhirng vu ma ong tin la phai, la cong bang. Ong co thoi quen ke chuyen khien cho toa bat trang nghiem nang ne va lam cho vu ong cai ro rang ra. Chang bao lau ong tro nen mot trong nhirng trang su co tai nhat trong tieu bang Illinois.

Luc

liic

Lincoln da

tuoi

tre

Rutledge yeu tham

dirge

Ann

Khi nang diet 6ng buon ba qua den noi cac ban so 6ng co the" thiet.

bi mat tri. Bao nam sau, nam 1842, Lincoln va Douglas cung tranh nhau chinh phuc trai tim cua c6 Mary Todd, mot co gai xinh dep xir Kentucky. Lincoln thang tran va hai ngu*6i

lam

nam

thanh hon vao ngay

1842.

Ho ha

sinh dirge

mong

4 thang 11

bon cau con

trai

trong so do co cau Robert T. Lincoln sau nay

lam dai

sir

Hoa ky

tai

Anh

cat lai.

Nam giao

tranh du*gc

ti^ng,

nha truyen

cha Peter Cartwright, va

m0t ghg trongQuoc hoi vol u* each Whig a Illinois. I

dai bi^u duy nhat cua dang

Ong doc nhu*ng

bai dien van

cuoc « chie'n Iranh cua Tong thong Polk » ch6ng lai xir Ml tay co, va tim each gin cho che do n6 le khoi Ian tran vao hai xir Texas va Oregon. Sau do 6ng co tuyen bo la 6ng da bo th^m ung h(> dieu khoan Wilmot va nhirng quye't nghi tirong tir de loai bo che do no le « it nhiit la bon chuc Ian, » nhung nhung chi

co no le tai xir Columbia neu nhung cong dan a do chap thuan, nhirng Quoc hoi khong

nhan.

Nam 1849, ong doc nhieu bai dien van co dong cho nhirng irng cu* vien dang Whig tai Massachusetts, nhirng chinh ong khong ra irng cu* ma lai tro ve voi nghe luat sir. Hoi do ong rat tung lien. Ngoai viec phai giup cho gia dinh, ong giri tien cho than phu ong, cho ke mau cua ong, va cho mot nguoi em khac me voi ong va sau khi than phu ong mat, ong lai phai tra so tien mua can nha cu con thieu. 6ng « cuol ngira di cac noi, vai khoac m6t cai khan choang xam cu, mang theo mot cai tui du-ng day giay to va quan ao, va mot cai du (6) bang vai mau xanh la cay da nhat mau lai thieu tay cam, buoc bang mot sgi day tu* tay ong tet 1%. » Nam 1854 du* luat Kansas-Nebraska duoc chap nh&n. Du* luat do Douglas dua ra trnoc Thirong nghi vien nay cho phep nhnnglanh tho moi thuoc xir Kansas va Nebraska, mot khi dirge nhap vao trong Lien bang, tu* quyet dinh se la nhung tieu bang tu* do hay tieu bang co no le. Ai cung nhan (hay rang dao luat moi nay mo du*ong cho che do no le tran sang lanh tho rong Ion mien Tay Bac. Lincoln circ lire tan c6ng dao luat Kansas-Nebraska, nhung trong cuoc irng cu* vao quoc hoi de lam dai bieu cho Illinois vao nam 1855 ong da bi that bai. Bang Cong hoa ra doi vao thoi bay gio. Abraham Lincoln la mot trong nhfrng sang lap vien cua dang moi nay. Ong doc mot bai dien van danh tieng o Bloomington, Illinois,

1847, Lincoln thang dirge

danh

Ian Ian bang each den bu cho nhirng chu nhan

Ba nguoi

kia deu che't tre.

Lincoln v^ vain de no

quyet nghi nay khong dirge thong qua. Ong da de nghi mot ke hoach de giai phong no le

trich

cuon nhieu dang vienWhig va nhirng ngu*61 6n h6a theo dang moi nay. Trong ky Hoi nghi toan quoc dau tien cua dang Cong hoa

l6i

trieu tdp tai Philadelphia

nguoi

bie't

Pho Tong

ong co de

vao

nam

1855, nhirng

nghi ong ra

thong, nhirng ong khong

Thirgng nghj

irng cir

dugc

cir.

Stephen A. Douglas tro

v^ Illinois va lieu linh benh virc cho dao luat

Kansas

— Nebraska cua

ong;

trong dip

nay

Lincoln da tra 161 trong mot bai dien van dai ba tieng dong ho. Bai dien van nay khien

cho

ong noi lieng la mot chien si tranh dau chinh nglna tir do cua con ngnoi.

cua ong doc thang bai

(Nuu

Nam

185cS

dang Dan

dill

Douglas lam Thuong nghi vien Cong hoa

Illinois

cir

trong khi cac

sT,

tuyen

dang

Abraham Lincoln

rang

1)6

ngnoi dau lien va la nguoi doc nhat ma nhirng dang vien Cong hoa 6' Illinois da chon de cir vao Thnong nghi vien Hoa ky. » Rat dong nguoi chen chuc trong phong nhom va trong nhfrng hanh lang Nghi vien Tieu bang 6* Springfield de nghe Lincoln doc bai dien van nhan 161. Nhirng «

161

cua ong con vang

cluing

toi

tai

nam

vien Cooper I860,

a Nun uoc vao

Ncu> York

Tribune

Dien dan) noi rang: « Chira ai trong Ian noi dau lai gay mot an tnong manh me iroc

nhir the doi vol thinh

giii

Nuu

iroc.» Bai dien

van noi lieng nay dnoc in ra va dnc/c thuat lai tren nhieu bao chi khap noi va no da anh hiro'ng phan nao toi viec ong dnoc bau lam

Tong thong sau

nay.

chira

ta,

Mot nha ma chia khong the di'rng rang chinh phu nay vii-ng dirge. Toi tin khong the vinh vien ton tai vol che do nira

dung re va

va cong chong doi nhau

nira

sir thirc

tir

thi

do. »

Tong thong Hoa k%

Lincoln thach Douglas gap ong de tranh l&y dan chung lam chung.

luan cong khai,

Bay cuoc tranh luan dnoc to chuc. Dan chung khap noi trong nnoc do so toi cac tinh a Illinois la noi co nhnng cuoc tranh luan.

tir

Nhung

loi

nghi luan cua Douglas

hoa my; con nhirng than va

do-n

gian,

loi

chung. Thirc vay, trong

liru

cua Lincoln

loat va

thi

thang

thang vao long dan liic

Lincoln mai miet

bien luan cho van de cua ong, giong noi cua

nen sau sac va co tinh each dep de la mat buon buon cua ong long lanh, va than hinh cao va manh khanh cua ong co mot ve gi hung vT dang kinh. ong

tro*

lung, cap

Douglas cho rang dan chung co quyen chon lira tuy y muon co no le hay khong. Lincoln nhan manh vao cuoc xung dot « d^m mau a Kansas » nhu?-la ket qua cua luan ly cua Douglas, va benh vu*c cho quyen cua dan chung qua Quoc hoi de ban che anh hiro'ng xau xa ve tinh than cua che do no le tai nhnng tieu bang da theo che do no le roi.Tuy Douglas thang cuoc trong cuoc bail cir Thuong nghi vien, nhirng chang bao lau sau Lincoln lai dnoc mot vinh dur lem ho'n vinh dir tro* nen Tong thong Hoa ky. :

cuoc tranh luan voi Douglas, ong Lincoln Ian tran khap trong nnoc va ong dnoc moi di diln thuyet tai nhieu noi & mien Bac. Noi ve bai dien van

danh

nhii-ng

tieng cua

Gang gan den ngay bau cir tong thong sir gay go giua mien bac va mien tang them len. Dang vien Dan chu chia ra thanh canh Bac va canh Nam. Canh Bac cir Douglas ra irng cir tong thong va canh Nam lai cir Breckinridge, lam cho ca hai

nam 1860, nam cang

ngnoi chang ai dac cir ca mac dau la phieu cua ca hai gop lai thi nhieu hon la cua Lincoln. Tuy chi dnoc co 40 phan tram phieu cua dan chung, nhnng Lincoln da dnoc bau lam Tong thong thir 16 vao ngay mong 6 thang 11 nam 1860. Vao khoang thang Ba nam sau, bay tieu bang mien nam doi bo khoi Lien bang va lap thanh nhnng Tieu bang Lien minh Hoa ky vol Jefferson Davis lam

long thong.

Trong bai dien van khai mac doc ngay mong 4 thang 3 nam 1861, ong Lincoln co noi rang: « Sir Lien hiep cua nhnng Tieu bangnay co tinh each vinh vien. Khong mot Tieu bang nao co the tir dong doi bo khoi khoi Lien hiep mot each hop ly dngc.» Sau nay ong con noi rang: « Quoc gia da giao cho toi nhiem vu cheo lai con thuyen; Toi se co gang dna con thuyen nay toi bo* toi ben.» Nhieu ngnoi lac dau va hoi rang: « Lieu con ngnoi vung ve mien rnng nui nay co con thuyen toi ben chang?

thirc lai

dnoc

gay cam hnng cho nhirng ngnoi theo ong va gin ho nnc long theo duoi muc dich qua nhirng nam cay dang va that Lincoln co

tai

vui ve, hon hau va bie't kinh tuong cua nguoi khac nhirng 6ng cuong quye't nhir sat da khi tri 6ng da quye't dinh. Sau ciing 6ng da to ra la mot chinh khach dirge long dan nhat va duoc dan yeai me'n nhat tai My. Ong yeu me'n dam thuong dan va nhirng nguoi nay tin tuong Ong. Boi khi Noi cac cua Ong de nghi 6ng vie't nhung giay to voi mot the van hoa my hon, nhirng Ong vln ti^p tuc vie't theo loi tilling than binh di cua Or&g va n6i rang: « Nhu the' dan chung

bai.

Tuy Ong

trong

tir

se hieu.»

Virginia, Arkansas, Tennessee va North

Carolina cung theo khoi Lien minh mien Nam.

Ngay mong hai thang 4 nam 1861, khoi Lien minh khoi dau cuoc Noi Chie'n bang each ban vao la Co Lien Hiep bay phap phoi tren phao dai Sumter

South Carolina.

Lincoln ban dau tuyen bo la cuoc chie'n tranh co muc dich bao tcin khoi Lien hiep chu

khOng phai la d& chong lai che do nd le. Ong phat hanh mot ban hieu trieu keu goi 75.000 chi nguyen quan va cu* George B. McClellan

lam tong tir lenh quan doi mien Bac. Thang bay moi xay ra cuoc giao phong thirc sir va

Run da la mot cuoc thang tran cho mien Nam. Mien Bac bj choang vang vi tran thua nay, va thang nay toi thang khac dai tuong McClellan to chire va huan luyen mot dao quan rat linh nhue nhung khong he tan cong mien Nam. Mai den tuong U. S. Grant moi d em lai nhung tran thang dau tien cho mien Bac. Miia Bong nam 1862 Ong doat duoc thanh Henry va thanh Donelson. Lincoln phai thay doi chie'n thuat va tuong ta va thiet tran Bull

hai nhi^u roi cuoi cimg

Grant lam tong tu 16nh hiep vao nam 1864.

Ong m6i cu tuong lire lvrong Lien

cac

Nhirng miem Bac phai chiu

he't

cuoc chi^n

bai nay ted cuoc chi^n bai khac. Khi nguoi con

nho cua Ong

la Willie mtit vao thang hai Ong Lincoln lai cang dm dang voi nhirng nguoi phai chiu cue kho. Ong thuong di tham nhung trai linh, nhirng nha thuong va nhung nha tu, n6i chuyen voi cac si quan va linh trang va chie'm duoc long tin tuong va long yeu me'n cua ho. Nguoi ta k^ lai r^ng suot thoi ky chie'n tranh liic nao cuon Kinh Thanh cung nam tren ban giay cua Ong, rang Ong thuong doc crion nay luOn va nhieu khi Ong can kinh suot ca dem.

trai

nam

Tu-

1862

th)

do cho dan no

Tuy Lincoln coi viec bao toan khoi Lien Hiep nhu muc dich chinh cho cuoc chien tranh, nhung vao khoang nam 1862 ong biet rang viec thii tieu che do no le phai duoc coi nhu muc dich chinh thu* hai. Hoi do hang ngan dan no le tron tranh len mien Bac, va thang 7 nam 1862 thi Quoc hoi chap thuan mgt dao luat cho phep nhung nguoi n6 le tron thoat do duoc nhap vao quan doi mien Bacva ban cho ho va gia dinh ho duoc huongtu do. Ban dau Lincoln co tim each de cho nhirng nguoi no le duoc giai phong Ian Ian va Chinh phii tra cho nhung chu no le so thiet thoi, nhung Quoc hoi khong chap thuan ke hoach nay. Vi the ma Lincoln phai vie't ra ban Tuyen ngon Giai phong No le. Nhung bo truong ngoai giao Seward thuye't phuc ong rang thoi gian chua chin mui d§ cong bo mot ban tuyen ngon nhu the. Quan doi mien Bac bi danh bai o mii Cedar va tran thu nhi tai Bull Run, va bay gio phai duo-ng dau vol dai tuong Lee da vuot qua song Potomac vao xu Maryland. Lincoln noi vol Noi cac cua ong rang ong da tir hua la neu Troi cho quan doi thang trong tran toi thi ong se coi nhu Troi quyet dinh la ung ho dan no le. Ngay 17 thang 11 quan doi mien Bac duoc dac thang o Antietam. Nam ngay sau ong Lincoln cho in Ban Tuyen Ngon Giai Phong so' bo cong bo la tat ca no le song trong nhung vung quan doi Lien minh kiem soat vao ngay mong 1 thang Gieng nam 1863 se duoc Chinh phu Hoa ky coi « ke 'tu nay tro di va mai mai la tu do. »

Ngay

duong

Te't

ky ban chinh

thirc

Lincoln noi ring ghi trong nay, va

sir

tt(t

dong do.

lich

nam

do,

trong khi

cua ban Tuyen ngdn, ong Ne'u san nay ten tdi duoc

nha hanh dong deu dat trong hanh

sach, thi chinh la

ca tarn

hon

tOi

Nhirng cuoc chie'n tranh van chira chain dirt. Mien Bac hi thua nhirng tran nang ne 6*

cam tuong la toi se khong duoc nua. » C6 Ian mot dai tuong quan doi Lien hiep xin 6ng xu tu 20 noi rang

Toi co

co the vui tro lai

nguoi linh ve

t()i

dao ngu va dng da

tra lai

Hoa ky da co qua nhieu goa phu kh6c chong rol. Nhan danh Chua, xin Ong dung bao tOi tang them con s6 do nua vi toi r^ng

Tai

khdng lam dau.

Miia thu nam 1863 mang lai m6t cuoc thang tran 6* Chatlanooga cho qufm mien Bac. Miia xuan nam sau thi luang Grant bat dau

phan c6ng 6* Richmond va so ton that ngang vai quan so ciia tuong Lee 6- Spotsylvania va Cold Harbor, nhung 6ng van cuong quyet « danh duoi quan dich tren phong tuy^n nay du la mat ca miia he. » Ong Lincoln k^u goi mien Bac d£ mo th^m binh. Hoi do dan chiing da biet yeu m^n va tin tuong Lincoln. Ho ket hop quanh 6ng va th^m ba tram ngan BAy Ik dki ky nifm ben m$ dng Abraham Lincoln o* Springfield, Illinois, no*i dng dfi, sSng tir nam 1837 to-i nam 1861. Lincoln phu nh&n va ba trong so bSn cau con trai cua dng bk deu chdn tai day. Dki ky ni|m nky khanh thknh nam 1874.

cung

Fredericksburg va Chancellorsville, nhirng sau

a Gettysburg va Vicksburg. Lincoln co giu mot buc ban do Ion cua nuoc My a tren tuong va cham chu theo doi nhirng ho

thang

cuoc hanh quan cua quan dpi. Ngay dem ong nghien ciru chien Iran, doc nhirng sach quan sir ve chien thuat ban ke hoach hanh quan voi nhirng tuong ta va doi khi ra chi thi cho nhirng nguoi chi huy. Ong dau long

nguoi nua ra tong quan. Mot Ian nua dan cluing lai bau ong

lam Tong thong.

Nam

1865 thi ban Tuyen ngon Giai phong cua ong Lincoln duoc hoan tat voi ban Tu chinh an thu 13 them vao Hien phap, vinh vien cam han che do no le tren toan the

dat My.

thuong xot nhirng nguoi song ngoai chien tran va gia dinh ho a nha. Mat ong gay 6m va lo lang, mat ong sau co quang. Ong co Tien bo, cai thien hodn

do chinh hoi

muc

canh sinh hoQt, trong xa

cua con ngw&i mgi ngir&i deu binh dang. Id

tieu

Trong bai dien van khai mac nhiem ky 4 thang 3 nam 1865, dng Lincoln co noi rang « Chiing t6i hy vong cluing toi cau nguyen rang cuoc chien tranh tanhainayse mau cham dirt. .. cluing ta khong he ghet bo ai, thuong yeu tat ca moi nguoi va tin tuong ole phai. Vi Chua da cho chiing ta

moi doc ngay mong

Ao2S^UC^^/

—

Dii co

idi

dire

nhw

ndo mac dau khdng ai co quyen cai tri mot ngw&i khdc neu khong co sir wng thuqn cua ngw&i do. the

c/y&nxtf&s.

—

nhin thay

le phai, chiing ta haty liep tuc

dau d§ lam tron cong cuoc cluing

chien

dang

de han gan nhfrng thircmg tich ciia quoc de san soc ngiroi sau nay phai chiu hy sinh cho chien cuoc, va cho vo' goa con coi cua anh ta de lam tat ca. nhirng gi co the

lam gia

;

—

giira chiing ta,

va vol

tat

ca cac nirac.

Nhirng mai den khi Sherman vuot qua quan doi mien Bac vao dirge Richmond, va dai tirang Lee dau hang 6- Toa an Appomattox vao ngay mong 9 diroc ca xir Georgia, va

nam

1865 thi cage chien tranh moi Khi Toa Bach 6c nhan duoc tin tirong Lee dau hang va Lincoln cong bo tin nay vol Noi cac thi tat ca deu lang lang nucrc mat dan dua, ho quy xuong cam on Chiia.

thang 4 chain

dirt.

Toan quoc han hoan khi duoc tin nay. Cuoc chien tranh dai dac va killing khiep da ket lieu

;

khoi Lien hiep dirge bao toan

Ngnol

;

hoan nghenh coi ban thiet cua dan chiing, ngnol giai phong cho ca mot noi giong bi ap hue. Tai Richmond, thii do cuoi cung cua khoi Lien minh mien Nam, ong di qua mot nhom ngnoi da den dang dao dat & mot cho ben song. Mot ong gia trong bon

le se dirge trr do.

Abraham Lincoln

nhu* ngiroi

trong thay Lincoln lien tien t6i va keu Ion

Cam an

den vol chung Ngnol da tol de giai thoat cho cac con cua Nguoi khoi sieng sich » Ong gia da den quS xuong va hon chan ong Lincoln. Giira nhirng nguoi da den dang quy quanh minh, Lincoln noi « Dung quy truoc mat toi, hay quy triroc Chiia thoi, va ha)^ cam o-n Ngiroi da ban cho cac ngrrol tir do. »

Troi, Chiia da

Lincoln khong thu ghet

gi mien Nam. Ong nang gia tri ciia quan linh va tirong si mien Nam. Ong da goi Stonewall Jackson la mot « quan nhan can dam va thirc tha » va co Ian nhin hire hinh cua tu'6'ng Lee,

rat

Bay

gio*

mat mot nguoi can

ong thuoe ve Lieh

sir »

hien dirge mot nen hoa binh vinh ciru

thirc

rang

ong noi rang « Day dam va quy phai. »

quy

tai

Voi tarn hon va dau 6c cao ca, Lincoln da chiem dtroc long cua dan chung, viec ma it nguoi trong lich sir the giol da lam dnoc. Co Ian ong noi rang: « Chac Clma phai thuang yen thirong dan lam nen Chiia moi sinh ra nhieu thuong dan nhrr the chir.» Mot trong nhfrng hanh dong chinh thirc cuoi cting

ho'n la chet.»

Chieu

horn ky ban xa

toi nay, ngay ong ciing phu nhan di xem vff tuong « Our American Cousin » (Chang anh ho ngu^ol My) tai rap hat Ford. Cai 16 ong ngoi co treo co, liic do ngrrol ta con dang han hoan vi chien tranh da chain dirt, chinh phu da thang va hoa binh dang hua hen. Luc mirol gio hai mirol trong khi moi ngiroi chain chii nhin len san khan thi co mot tieng siing luc no. Thich khach John Wilkes Booth nhay len san khau, cai thiic ngira vuong vao mot la co* lam han nga gay chan, nhirng han thoat ra khoi dirge cua san khau va nhay len mot con ngira chay tron. Lincoln phu nhan la len rang: « Tong thong bi hanh thich. » Lincoln diroc du*a sang can nha ben kia drro'ng, tai day ong nam im lim suot dem trong khi ca thanh pho Washington cho' dol va cau kinh mong ong khoi chet. Nhirng sang horn sau ong mat khong tinh lai luc nao ca. Bo trrrang chien tranh la Stanton noi nho vol nhirng ngum xung quang ginong rang: « Bay gio' ong thuoc ve Lich sir r(3i.»

14 thang 4

toi

nam

1865,

Khi ong Lincoln hay con Id hint sir tai Springfield, co mot ban, ong l(d gan mot ddnh xe ngira, va noi « Toi nlur ong dem ho toi cai do dai nay ve tinh cho toi

ngirfri

— Ngirfri ddnh dau de lay

lai cai

xe trd ciia

Ifri

ong

— « Da tlura ong de lam. len

xe ong. »

;

ciia

ong la mot hanh dong tha thir: ong ky mot to" xa toi cho mot ngiroi linh bi xir ban vi dao ngii. Trong khi ky ong noi rang « Toi cho rang song anh chang diroc viec cho cluing ta

« Vang, toi vui long giup ong. Nhirng ong biet Vim toi

? »

Vi toi se di theo cai

do nay, vd

van m(ic no khi

giri

TONC THONG DWICHT VE

EISENHOWER

NOI

TAI

BAO CUA

LANH

ABRAHAM LINCOLN (President Eisenhower on Lincoln

RONG

doi song cua ong Lincoln vo cua

cilng nhu* Irong nhfrng sach

khong co dieu gi co the khien chung ta co tiv tirong la ong cong nhan hay lin tirong rang chinh ong la mot nguon quyen lire. Ong la ngu*6i chi dao cho quyen lire, mot ngiroi co the xoay hirong ong Lincoln de

lai

quyen lire ve mot chieu nao do, nhirng ong khong co cao vong buoc quyen lire vao vol ong va, do do, ma cai quan nhirng ngiroi khac. Ong phung sir cho nhfrng ngiroi khac. Doi voi tir

do moi

toi thi

thirc la

tinh tiiy cua

do...

mot ngiroi danh Ion lao nhir the, tai gioi nhu the, chung nghi rang « Nhu- vay thi dieu do co lien

Tat nhien tieng ta se

quan

khi noi toi

Leadership)

Boi vol toi thi Abraham Lincoln bao gio cung la tu-ong hinh cho cai gi tot dep nhat tai My chau, nhat la ve tinh each nguoi My luon luon san sang dung len va ca lung nhirng ngiroi song vi sir thirc, nhirng ngiroi ma cuoc doi

nhfrng gvrong sang ve diic thanh liem

va het long phung

Ong

sir

quoc

gia chiing

mot nha lanh dao

tai

ta.

gioi.

Toi

muon nhac

cac ban nho* lai nhirng phircmg phap ong diing trong cong cuoc lanh dao. Ban khong he bao gio thay ong dirng len giira cong chiing va to long gian dfr voi mot ngiroi My khac. Ban khong nghe thay ai ke lai rang ong dap ban dap ghe, co cir chi cua mot nha

doc

hay hanh dong nhu* mot ca nhan doc nira, nhirng diic tinh cua ong to ong kien nhan toi circ do.

tai,

doan. ra la

Hon

vol chiing

ta,

nhfrng Lincoln ca sao ?

chiing ta ha chiing la »

Nhirng theo

toi thi

so dT ong tro nen mot nhan vat danh tieng nhu* the la do

voi

tir

do, thi

long tin tiring cua ong doi du nhir trong ban Tuyen ngon 6'

phong No le. Hoai bao cua ong ve tir do tir tirong, tir do tin ngirong, tir do hanh dong va tir do tim Idem co hoi cua ca nhan la dire tinh ma chung ta ai cung co the canh tranh duoc va hon the nfra, toi tin rang, do la due tinh ma moi chung ta phai ganh dua phat trien neu chung la muon bao ton lay nhfrng co* hoi ma, theo tin tirong cua toi, toi da nhan thay khi toi con nho va toi chac rang cac ban cung... thay xung quanh cac ban. Giai

(Trich

n^n Dan

trong mot cliu

tai dai

bai lioc

dion van doc ve dirong (Columbia,

Nuu iro'C, ngay 12 tliang 2 nam 1940. Tong thong Eisenliower hoi do lam chu tich dai hoc dirong Columbia)

Cong cuoc lanh dao cua ong Lincoln da nho ong het long phung sir cho mot muc dich duy nhat, sir bao ton khoi

thirc hien dirge

Lien hiep. Ong hieu sail xa nhirng gia tri ket hop chiing ta thanh mot dan toe, Georgia voi New York va Massachusetts voi Texas California voi Florida. Ong biet rang co nhfrng anh hnong chia re, nhnng ong cung biet rang chiing chi co tinh each nhat thoi chiing chay phung phirng thirc, nhirng bang nhirng chat chi chay mot lat la tat ngam. Ong hieu rang nhfrng gia tri thirc sir cua My co tinh each lau dai va chiing ket hop chiing ta lai voi nhau. Va vi the ma ong kien nhan. Ong biet chiu dirng. Ong sang suot. Va ngay nay ong song trong tarn kham chiing ta nhir mot trong nhirng vi nhan ma chiing toe n6i tieng Anh da sinh ra du-gc...

— —

(Trich trong mot bai dien van doc ngay nam 1954 tai can nha go no*i ong Lincoln chao doi tai Hodgenville, Kentucky)

23 thang 4

LINCOLN VA Y NGHlA HIEP

CHUNG QUOC

(Lincoln and the

Meaning of the American Union)

Tdc gla

Gido

DAVID M. POTTER

si/

Ijch sCr

tqi trirang Ba'\

My qu6c Hoc Yale

quan trong khac cua My. Nguoc lai George Washington, truong thanh trong mot xa hoi trong tia 6* thuoc dia Virginie, da quen voi nhu-ng le loiva mau mire cua giai cap quy toe Anh. Thomas Jefferson tu* thuo tho* au da tham nhuan nhung tu* tuong quoc t^ cua thai dai Ly Tri (the Age of Reason.) Woodrow Wilson chiu anh huong cua ba me goc nguoi Anh va truong thanh trong mot giao khu Tin Lanh o Georgie co tinh chat E Cot hon la Georgie. Con Franklin Delano Roosevelt thi sinh truong trong mot gia dinh quy phai da nhieu Ian qua tham Au chau va muon nguoi Phap va nguoi Diic de giu cau be Franklin. Chi co rieng Lincoln la nguoi doc nhat chu*a tung buoc chan ra khoi nuoc My. So voi nhung nguoi khac ong cung dac biet My nhu* cai nha lam bang nhung khuc cay 6* Kentucky noi ong cat tieng chao doi. Kho nguoi gay guoc, cao ngong mot each vung ve, giong noi va each an noi dac biet cua nhung nguoi song gan bien gioi, ciing voi nhung dang dieu quen thuoc voi dan cu sinh song trong nhung canh dong c6 rong bat ngat, tat ca da chung minh ong la mot san pham cua mien Tay My. tu

Hinh Tong thong Lincoln do Mathew Brady

IIIIJI

IIPI] llllll

111

cfaup

nam 1 864.

150 nam ngay Lincoln, danh tieng ong da vuot len tren tat nay, ky niem

sinh nhat

Abraham

nhan khac 6 My quoc. Hinh anh ong ngu* tri trong tarn kham moi cong dan My vi ai nay deu nho rang ong la nguoi da cuti van duoc Lien Bang, da giai phong no le, va ciing tuong trirng nhung due tinh tot dep nhat cua nguoi My.Danh tieng ong cung da vang lung ra ca ngoai quoc va ngay truoc khi Hoa ky tien toi mot dia vi quan trong tren truong quoc te, nhung cuon sach viet ve tieu ca cac bac vi

su*

cua ong xuat

Men bang

ho-n 30

thii*

tieng

tren the gioi.

Danh tieng cua ong tren the gioi bao gio cung xen Ian mot yeu to ink thu^n. Boi vi ve ca tinh 6ng ro rang co tinh chat dac biet My va 6ng khong duoc tu* nhien trong mot khung* canh quoc te hay do hoi nhir nhung vi lanh 10

Tuy nhien ong co mot tarn hon rat phuc chu khong phai chi dan di nhu vay. Mac dau ong la mot cong dan My thuan tinh chat My nhat trong so cac bac vi nhan khac cua My, ong cung la nguoi co dau 6c rong rai nhat. Ong co mot due tinh pho quatlam nguoi ta lien tuong toi mot tinh chat thuan nhat quoc gia khien su gia Lord Chanwood, nguoi tap

viet tieu su* 6ng,

dan cua quy phai

da phai noi

ÂŤ

Ong

cai

xu so xa

cung chang co binh dan.

xoi nay, noi

cong

khong co Âť

Xet ve nhu-ng boat dong cua chinh 6ng

Bieu khac thirong nay lai cang noi bat hoi binh dien anh hircrng quoc to, ong Lincoln khong he trirc tiep lien he toi bat cir mot van de quoc tÂŁ nao nhn cac Tong thong sau nay, chang ban nhir Jefferson vol chu nghia nhan quyen, hoac Wilson vol chu triroaig thanh lap Hoi Quoc Lien, hoac vi,

va xet ve nhirng

neii xet tren

quan trong doi vol 6ng,

van de lien bang la van de khan hi<5t nhat sau khi ong duoc bau lam Tong thong ngay 4 thang l>a nam 1861. Hoi do nuac My dang lam vao mot cuoc khiing hoang tram trong gay ra boi sir ly khai cua 7 tieu bang mien Nam. Nhirng tieu bang nay sau hop cung v6i 4 lieu bang khac nira tir lap thanh Lien Minh Nam My. Lincoln co gang duy tri quyen lire quoc gia va de mot t

vol sir thanh lap Lien Hiep Quoc. Sir thirc, truoc het ong la mot hinh anh tirong trung cho tinh than quoc gia ciia

Franklin Roosevelt

doi quan tai

Fort

tran

dong

S-umter tren

hai cang Charleston,

thuoc lieu bang Nam nhirng doi

Caroline,

quan nay bi tan C6ng lam chien tranh bung no. Mac dau ong Lincoln la mot ngu'oi co 6c hieu hoa nhat nhu*ng ong da chap nhan cuoc chien tranh huynh de tan khoc va tai hai nay de ciiu van lien bang. Trong vong bon nam troi chien tranh tiep

dien, han ai het, ong da eo gang than phuc tat ca nhirng phan tir lam hau thuan cho

Hinh can nha cua ong Lincoln mua nam 1844,0* Springfield, Illinois. Nam 1856 can nha nay du*o*c su*a thanh hai tang.

chu tru'ong

chinh ong

van dirge Lien Bang khoi tan ra trong cuoc Nam Bac phan tranh va chinh ong cung da tirng tuyen bo rang cuoc Nam Bac phan tranh la mot cuoc chien tranh de thir thach sir truxmg ton cua mot quoc gia da diroc xay dirng tren can ban tir do va nguyen phuc vu ly tuang binh dang. Trong mot thai dai cung co quoc gia, trong khi Cavour dang tao lap mot quoc gia lien hiep Y va trong khi Bismark cung dang co gang thirc hien mot nu*6c Due thong nhat, 6 ben kia Dai lay Dirong Lincoln cung d ing lap nen mot quoc gia gom cac tieu bang My chau. Mot sir gia co 6c ne chu chac se chi coi Lincoln la mot lanh tu quoc gia va vai tro cua ong trong cong cuoc giai phong dan no le cung co the du'oc giai thich la mot phu'ong tien de bao toan Lien Bang. vi

ngiroi da ciru

thong

nhat

lien

bang.

Bung

do chien tranh gay ra ong cung la ngnoi cung ran nhat nnlc dau nhirng tan pha nang ne da lam nhieu ngiroi phai that vong, Cho toi cung ong van di tien phon^g benh virc cho mot nen hoa binh rong liro'ng, khong dem lai thua thiet cho mot ben nao Âť boa vi ong biet rang sau day sir phuc hoi cua lien bang, se tuy thuoc vao sir trung thanh cua dan mien Nam sau khi ho da thua tran va ong hieu rang thau phuc lai dirge nhan tarn mien Nam cung quan trong nhu* danh bai ho. Khi ong hi am sat tai rap hat Ford ngay 14 thang tu* nam 1865, tan tham kich da len toi mot circ diem boi vi dao quan chu lire mien Nam dnoi quyen dai tuong Robert E. Lee chi mod dau hang dnoc nam ngay va ong Lincoln biet rang lien bang da dirocciru van. Ongdachet khi gan dat dnoc muc dich vi dai cua doi 6ng. triro-c

nhtrng

tai

bien

((

Trong mot the

da Met hoang sg trirac nghia quoc gia tan thai, chung ta khong the quen rang ong Lincoln da tao thanh dirge mot quoc gia phat trien manh me thay vi hai quoc gia yeii live

giai

manh mung cua chu

lirgng

Chung danh

cung khong the nao bao ong Lincoln dirge lay Krng tren the gioi chi vi ong da dat nhfrng nen tang cho sue manh chinh tri Men thai cua niro'C My ngay nay. Chu nghia quoc gia khong du de bao dam cho danh tieng cua ong duoi

lion.

rang

so*

tieng

mot

Boi vi Lien bang khong phai cua toan the quoc gia My ma con la mot loi khi cua nen dan chu tren the giai loi khi cua nen dan chu tren the gioi ma 90 nam trirac day hail nhir khong dirge hoan toan yen on cung nhir no vAn con hi de doa ngay nay. Ong Lincoln luon luon coi My quoc khong phai la mot quoc gia don doc tir ciru canh.

chi la

mot

lai khi

—

no lai ca nggi va de cao lay no ma la mot cir diem de tien toi thirc Men nhfrng gia tri nhan ban rong rai hon. Thirc vay, chung ta rat ngac nhien nhan thay trong bai dien

van doc tai Gettysburg, ong khong' he dung toi nhfrng danh tir nhir « Hiep Chung Quoc,

Quoc,"))

«My Quoc chu nghia)) hay « Lien Bang. » Trong bai dien van nay, ong de cap toi niroc

My mot

each

gian tiep va noi rang

Hinh chup cung can nha d* Springfield, nam 1865, ong bi hanh thich.

va neu danh tieng ong chi la danh tieng cua

mot

« Vi ciru tinh cua Lien I^ang » thi chac chan rang danh tieng ong tren the gioi khong dirge lay lung nhir ngay nay mac dau nha co cong cua ong anh hirong quoc te cua Lien Bans da tans len.

tien

Co le chinh Lincoln cung se la ngiroi dau phan doi nhfrng loi cho rang ong chi

nghT

toi

van menh cua

lien bang.

DT nhien

viec ciru van lien bang la

mot ly do de tranh dau trong cuoc chien tranh von killing khiep nhat trong lich sir My Quoc tir trirac tai nay va doi vol ong viec bao ton lien bang la mot viec cot yen. Ong n6i « Muc tieu dau tien cua tOi trong cuoc dau tranh nay la de :

ciru

van lien bang.

Nhirng m(ic dau Lien

Bang la mot phuong tien cot ye'u, no chi mot phirong tien chir tir no kh6ng phai 12

« quoc gia ma cac ong cha chung ta da dem lai cho chung ta.» Nhirng cai «quoc gia » ma ong noi toi day co y ngam chi « tat ca nhfrng quoc sau khi gia cung dirge xay dung tren mot can ban tirong tir va cung phuc vu mot muc dich chung. » Ong tuyen bo rang nhu-ng by sinli to tat cua nhfrng chien si da bo minh trong cuoc huynh de tuong tan khong phai la uong neu « nha Trai, quoc gia nay dirge phuc sinh trong phai tir do. » Nhirng muc dich nay khong chi danh rieng cho nuac My ma mot muc phieu \6 cung quan trong bai vi no co nghia la « ly tuong chinh phi'i cua dan, do dan va vi dan chac chan se khong hi tieu diet tren

trai dat. »

Cung

gifr

vfrng

Lincoln noi rang

mot chu

trirong nay, ong

Mv khong man vol tir

nirac

the va

nhfrng khong nen tir ky va quy tfic cao quy cua no va cho no. Thugng Nghi ST Henry Clay cung la ngiroi da hang hai phuc vu ly tirong lien bang va da co cong thuong thuyet dugc ba cuoc boa giai

quart trong giira

mien Bac va mien Nam. Khen

ngoi ong, ong Lincoln noi ST

Henry Clay

la (|iie

yeii niroc

Thirong Nghi

mot phan

nuoc

hircmg cua ong nhung nhat la

do la mot niroc tir do... Ong mong doag bao cua ong dirge sinh song trong sir Ihinh-virong... va so di ong mong ufrc nhir vay phan Ion boi vi ong muon to eho the gioi biet rang tir do se dem lai thinh virong.» Ve cuoc Nam Bac phan tranh, ong Lincoln cung tuyen bo rang « Bay la mot cuoc chien tranh khong phai chi lien he rieng toi van mfnh cua niroc My ma co lien quan toi tat ca dai gia dinh nhan loai. » Van de Lien-Bang han nhir la mot van de trong he doi voi ong Lincoln khong phai vi muc dich duy tri quyen lire 6" Washington nlnrng vi « chung ta phai chiing to rang mot chinh phu binh dan khong phai la mot mong tirong khong the thirc Men iroc cac

dirge. »

Co le khong ai than hieu du-oc v nghia bao quat cua tu* tuong Lincoln ho*n la co giao sir James G. Bendall khi ong noi mot each torn luge nhnng vo ciing day du rang ong Lincoln da chung due ly tirong Lien Bang voi ly tu'ong tir do vao lam mot. Mac dan trong lich sir, hinh anh Lincoln la hinh anh mot vi anh hung quoc gia da cham dirt dirge cuoc huynh de tirong tranh de nham mot muc phieu chinh tri cua nuoc My nhung ong co tir tuong giong nhir nhirng bac cha ong da

hon

chet

giong nhir nlnrng

ngiroi

diro'ng

thoi.

nam

muon suy xet trnong cua ong Lincoln, chung ta phai cong nhan ngiy rang hinh anh ong tirong trirng eho nhfrng ly tirong tir do, muc phieu dan tranh cua chung ta ngay nay. Ong tin tirong odoan the quoc gia, ong tin tirong o nen dan chu va ong cung tin o mot cai ma ngay nay nhieu nguoi dac biet hoai nghi do la quan niem rang nuoc My co bon pluin duy tri nen dan chu tren the gioi. Nhirng mot khi nhung sir kien do da dirge cong nhan thi ngiroi ta cung phai cong nhan rang nhung tir tirong thong thirong nay da dirge ong Lincoln quan niem theo mot chieu lurong moi khien eho nhung tir tirong ay khong con la nhung tir tuong tarn thirong nfra. Quoc gia tir no khong quan trong nhirng no Ngay

mot

nay,

150

sail,

each chan thirc chu

chi thir

gia

quan trong neu no la mot mieng dat de thach va de lam cir diem thang tien nhirng tri ma dai gia dinh nhan loai co the ciing

hnong.

Nen dan chu khong phai

la mot phno-ng hoan hao do do y muon cua dan chung se la y muon cua troi. Va that ra chinh ong Lincoln cung hieu ro nhfrng gioi han tat nhien cua nen dan chu cung vi vay nho co y thuc tirong doi nay ong da hieu ngiroi ta phai hanh dong nhu* the nao trong khuon kho nhung gioi han nay mot each vo hai, va ong da thang loi. Ong khong he bi 16a mat boi mot chinh tri tuyet doi hoan ly tuong hao nhnng ong tin tuong mot each manh me va sang suot rang cai tri thuan nhan tarn thi hon la cai tri trai voi nhan tarn, mac dau quy tac nay trong mot vai tru-ong hop co the khiem khuyet. Ong noi :«Vi toi khong muon lam mot ngiroi no le, vay toi khong co quyen la mot ngnoi chu no le Neu ly tnong chinh tri cua ong co the co mot y nghTa nao trong the gioi hien dai ay la vi ong da ton tho nen dan chu mot each sang suot khong mu quang va ong van tin tirong o nen dan chu mac dau ong da nhan thirc du*gc tatca nhirng

tien tuyet

thieu sot cua ly-tnong nay.

Trong mot thoi dai ma nhieu nguoi da vach ro nhfrng hien tu*ong chia re be ngoai cua nirac My de chung minh rang tir do khong the di doi voi sire manh va nen dan chu khong the ton tai dugc trong nhfrng cuoc killing hoang tram trong, Lincoln da cam thay tin tirong xau xa rang Hoa Ky can phai giir virng

niem tin de lam nhan chirng eho the gioi. Noi nhu* vay khong phai bao rang niroc My co nhiem vu « mo mang bo coi » hoac bat buoc cacnu-oc tren the gioi phai theo dirong loi chinh tri cua My. Bo cung khong phai la mot sir menh tuyen truyen va pho bien hoat

« loi

sinh

nhu*

vay cung khong phai

tren the gioi.

Hoa Ky da hoan

tat

chu kha

dem

the

dirge «

noi

ca quyet rang

mot nen dan

xuat cang

» dirge.

mot niem tin rang van menh cua toan the nhan loai mot phan nao dirge quyet dinh o My va bon phan thieng lieng cua tat ca moi nguoi My tren the gioi la pliai tim chi la

nhfrng phirong each nao de bao ve van do.

Ong Lincoln khong he bao rang

menh

the gioi

can phai noi guong Hoa Ky nhung dng mong rang Hoa Ky co the viro-n len de dii kha nang neu mot tarn guong sang ve gia tri tinh than cho the gioi. Trong so nhung bac vi nhan da tung benh vuc va phuc vu nen dan chu, ong la nguoi da liru tarn nhat toi viec neu ra mot tarn girang sang va ciing la ngiroi it liru tarn nhat den viec pho bien tarn girong nay.

Mot ly luan tuong tir cho rang vai tuong chinh yeu cua ong la cong cuoc bao ton khoi

Muc tieu tranh dau cua ong cho que ong lam noi bat nhung nguyen vong ciia ong doi vol « dai gia dinh nhan loai.» Va chinh iroc vong rong rai do da quy dinh chu nghia My Quoc ciia ong hon la chu nghTa My Quoc da gay nen iroc vong rong rai Ida. Chu

lien bang.

hiro-ng

Buc hinh duy cua

Lincoln.

Thi-xa,

bu*c kinh b\

dvtqrc

huy

hinh ru*a ra mai 87 ngvro*i ta

gifiy

to*

thu*

Thu* vi?n Lich 6*

—

cua B9

l|nh

ton. Bu*c

nhCmg

hon ong la mot nguoi My nang nhfrng tinh chat dia phuo'ng kho nguoi gay guoc, khang khiu, voi giong noi dac biet cua dan cu* mien bien gioi va nhung dang dieu hoan toan mien thon da nhung tinh chat dac biet My cua 6ng lai cang lam noi l>at hon la lam suy giam ly tuong nhan loai cot yeu cua ong. Nhu-ng sac thai nang dia phuong va quoc gia cua ong khong nhung khong lam ong co ve xa la doi voi dan chung ngoai quoc ma con lam cho ong co mot ve de thong cam hon la bat cir mot vi lanh tu nao khac da tung di chu du kliap the gioi trong nhieu nam. Cling vi vay chu nghTa My quoc cua 6ng lam cho ly tuong nhan loai cua ong hot truu tuong va tr6* nen cu the hon.

phep chup nhu-ng

theo

Chien tranh Edwin M. Stan-

Nicolay, bi

net dac biet trong tarn

d$t

m^t

thi

vr6*c

tai

luc

triro-ng

nam 1952,

Co mot

Nu*u

tinh

nhlep anh vien

trong khi ong la

Trong

cua Tong thong Lincoln

thi hai o*

chup quan

nhiSt

Abraham

nam

mai tim

ra-

sau,

trong

cua ong John

cua Tong thong, tai su-

Ti^u bang

Illinois

Springfield, Illinois.

nghTa My quoc nay lam cho ong thanh mot hinh anh quoc te ho'n ai het boi vi chinh tu tuang nay cung da dem lai mot thuc chat cu the va ca biet cho nhung irac vong bao la cua ong. Neu hinh anh Tong thong Lincoln da la mot hinh anh vT dai 6' thS ky thu* 19 con tiep tuc co anh huong bao triim trong the ky 20 nay trong khi thoi gian da xoa nhoa han nhung vet tich cua the gioi cu, ay la vi ong da co the lam cho nhung sir kien dia phuong thanh ra cao quy bang each chung due no voi nhung gia tri pho quat va cung vi ong da co the lam cho nhu-ng gia tri pho quat diro'C nhan hoa bang each lam cho no cu the va roi rao them voi nhung huong vi dja phuong noi que

huong

ong.

ABRAHAM

LINCOLN,

MOT \

TRONG UCH

Sl>

NHAN MY QUOC Vl

Lincoln as the Great Image of America Tdc gia

Arnold Gates

—

Tac gi6 16 nguoi chu truang tap san L. T. S. The Round Table » co quan chfnh thOc cua Hqj Nghi6n Cuu ve cuoc Nam Bac phan tranh 6 Nuu U6c (Civil War Round Table of New York), vd cung Id mgt hoc gi6 chuyen khao ve ong «

Abraham

6 I vol nhieu nguoi thi 6ng Abraham Lincoln, « mot hinh anh vt dai ciia My quoc, » la

mot con nguoi, nen ta miron loi cua nha viet lieu sir danh tieng Benjamin P. Thomas, « tu*ong tru*ng cho tinh than d£ dai, col ma, da cam va tot lanh ciia My quoc. » Mot tinh than « chong doi den ciing do nhu-ng luon luon vu-o'n toi nhung muc dich cao sieu, mac dau khong khoi nhu-ng liic lac hu-ong. » Doi voi nhu-ng nguoi khac, ong Abraham Lincoln tuong tru-ng cho mot xii* ma sir gia Anh Edward Crankshaw viet trong tap chi Niru Uoc Thoi Bao da bao la « mot xa hoi hien ngang gom nhu*ng ca nhan tir trong doan ket voi nhau trong sir tu-ang tro* de chong lai voi nhu ng lire lirong chia re, nhung ke chuyen j

che bao tan, va chong

lai tat

ca nhu-ng

doa sir phat trien tir do cua tinh than trach nhiem, tir do va tir trong ca nhan.»

Mac dau

kho co the mo ta dirge anh ciia Abraham Lincoln nhu-ng chac chan rang khong ai co the ngo virc du-oc niem tin cua ong dat vao ban Tuyen Ngon Boc lap trong do da vach ro rang « tat ca moi ngiroi sinh ra deu binh dang » va « bam sinh von da co nhu-ng quyen han khong the xam pham du-gc... » trong so co « quyen song, quyen tir do, va quyen theo duoi hanh phuc. » Theo su* gia James G. Randall, ong Lincoln « khong phai chi ca tung nhu-ng dieu tot dep do bang mieng liroi » ma da « nhat dinh dem thirc hien nhu-ng ly tuong ngiroi ta

chinh xac hinh

Lincoln.

ay bang viec lam de cho moi nguoi du-oc binh dang.

Sau khi ong chet, to Niru LTac Dien Dan da viet « Cat tieng chao doi trong mot can nha lam bang nhung khiic cay dac biet 6* mien Kentucky, ong la mot san pham lion hop ciia doi song thdn da va bien cu*o'ng cua luc :

Ong la mot ngiroi tham nhuan tarn hon dia phu-ong cung nhu* mot mieng dat ciia nuoc My, cung nhu* mot tang da 6- giay niii Appalaches.., Ong la mot vi lanh tu da mang du-oc trong nguoi nhung dire tinh quy bau nhat va nhung khat vong sau xa nhat cua dia nay...

Quoc...))

Chinh ong Lincoln da tir mo ta doi song au the cua ong mot each torn lu-oc va dung dan nhat khi ong goi lai mot cau cua Thomas Gray trong thien « Elegy » « Nhu-ng mau doi ngan ngui va gian di ciia ke ngheo. » Ngoai ra doi song cua ong hoi han vi cung giong nhu doi song cua hitu het nhu-ng ngu-oi binh dan du-ong thoi «Tir uon nan doi song cho thich hop vol hoan canh hoang da cua My quoc va co tap la} bat cir mot nghe nao gap du'oc. » Bieu khac nguoi la tinh than ham hoc hoi cua ong, ong tim doc ngau nghien bat cir mot cuon sach nao co duoi tay va luon luon bat khoi 6c lam viec. Thoat dau trong khi ong con dang do dam tren dirong doi, ong da biroc vao lam nhieu nghe, nha biru dien, thir ky nha hang, kiem soat vien. Trong khi noi chuyen, bao gio ong cung lam cho moi tliuo*

nguoi phai kinh ne

vi sir

thong minh sang 15

suot va thanh thirc cua ong. Sau do ong duoc ban vao lam trong co* qiian lap phap lieu bang Illinois va co the sau nay se dirge ban vao Quoc Hoi My. Sau khi man nhiem ky 6* Washington, ong tro ve nha va tiep tuc hanh ngheluat. Nhirng trong khi dochinh sach no le lai cang banh trirang them nhieu no'i va bat dau

nung naungon

lira

mang

each

trong long ong.

da viet nhu* sau

Neu

muon

ong Lincoln, chiing

biet sir vT dai cua

lang

phai

nhirng can chuyen thien ha noi ve

Toi

giai...

tirng

duoc nghe nhieu bo lac man da ban Tan The Giai va trong tat ca

tan ve

nhirng cau chuyen ciing vj

nhac

quan

nay bao gia ho

toi ten Lincoln. Lincoln,

the

anh

hung cua

qu6c...»

Trong khi

qua mien Caucase,

ong Tolstoi da cua mot

mien

thu

so-n

lanh

til

khach

la thu'ong

mot bo

lanh

theo Hoi giao.

khi doi ben han huyen luc, vi

dirge

lac

mot

muon duoc nghe

to y

nhirng chuyen ve the giai ben ngoai.

Ong

Tolstoi chieu y va bat

nhirng

thu lanh nay deu to ve

hirng va chi lang

nghe khi ong noi vj vi

tai

anh hung tren the thu

lanh

chuyen de

dau ke

mien xa xu

nhirng chuyen ve cac la

xin

tai

chain chu

chuyen nhirng giai. Tai day

tarn

clio goi tat

ngirng

can

moi nguoi

Tiring Abraham Lincoln d$.t trong dai niem Lincoln o Washington, D.C.

1()

ong

« Nhirng thira Ngai, chiing toi chua duoc han hanh duoc Ngai ke cho nghe ve vi dai tu-ang va vi quoc truang vi dai nhat the giai. Theo cho chiing toi biet thi do la mot vi anh hung tieng noi nhir sam, mieng cuoi nhu*

duong he rang va viec lam thi chac chan nhu- mii Thai San va thorn din nhu- miii hu-ang cua doa hoa hong... Mot vj anh hung

quang dai den noi co the tha thu duoc nhirng toi loi cua nhirng ke thu khong doi troi chung va san sang nam tay ca nhung ke da tung mini mo am hai minh... Ten vi anh hiing do la Lincoln va que hiro'ng cua vi do la nuac My Chung toi mong rang se duoc ong ke cho nghe ve vi anh hung do.» ..

Va nha van hao Tolstoi da ke cho ho nghe tat ca nhung dieu ong duoc biet ve ong Abraham Lincoln.

chiing ta

ong tren the

Khi ong Tolstoi da ke xong, rail diem bac va noi:

chom

vu-iig

Trong cuoc tranh civ vao Tlurong nghi vien nam 1858, ong da tranh luan soi noi vol ong Stephen A. Douglas ve van de no le. Cuoc tranh luan dang ghi nha nay da la thang loi dau tien cua ong tren bu"6c dirang tien toi Bach Cling. Cuoc song gian di va do*n thuan do da lain nay no* trong ong mot tarn hon bao dung thien cam va mot tinh yeii nhan loai quang dai» lam cho danh li.eng ong sau nay vang lung khap nam chau va anh hivang cua ong virol ra ca ngoai bien gioi My quoc. Ve van de nay, nha dai van hao Leon Tolstoi «

tai nghe.

vuot

tai

nghe

Ngay horn

bo lac dem rap va mot nguoi

sau, vi thu lanh

tang ong mot con ngira

Tong thong Abraham Lincoln dang doc ban Tuyen ngon Giai phong N6 ngay 22 thang 7

ho tong ong toi thanh pho gan nhat. T61 thanh pho nay ong da mua tang vi thu lanh mot birc anh ong Lincoln. Khi ong trao bi'rc anh cho ten ho ve de mangve cho vi thu lanh, thi ong thay ngiroi nay tay run len va mat

day

le.

buon ba

Ong ngac

nhien

hoi

tai

sao han

lai

Ngiroi dan bo lac ngirac khuon mat dan nang mira len va tra 161 « Thira ngai, toi buon vi toi tiec rang ong ay bi diet ve tay mot ke khon nan. Bay ngai xem tren hire anh nay thi ro, mat ong ay uot nhu* dam le va cap moi tranh ve buon nhir co ham chira mot moi iru

sau u uan.

cho N91 cac nghe vao

Bo la y kien cua ong Tolstoi ma cung la y kien cua tat ca moi ngiroi tir xira toi nay xet doan ve con ngiroi di thirong va quen thuoc nay cua niroc My. Trong mot

nhan de thi si

Vu am

la «

Henrik

Il)sen,

sat

Abraham

Doi vol Tolstoi, sir vi dai can cir tren tinh yeu nhanloai, su- that, cong bang va bac ai. Theo ong, tat ca nhfrng dire tinh nay ong Lincoln deu co ca va cfing vi ong Lincoln co day di'i nhfrng due tinh nay cho nen tarn giro'ng sang cua ong se «soi sang khapthe gian va se trirong cuu hang ngan nam. » Boi vol ong Tolstoi, tinh yeu nhan loai ci'ia ong Lincoln cung « rong rai ]>ao la nhir vu tru.»

thi

pham

Lincoln,

ngiroi da to ra vo

cung anh hung, da

dau don

nhir vay.

dai

nam 1862.

triroc cai diet cua vi thang tay cong kich nhCrng 161 chia buon cua cac nha lanh dao tren the giol chfing han nhir

Hoang Be toi

niroc Phap. Thi

nhac ho nho

nhfrng «nhoi the boi vroc va nhfrng 161 gia

da J)i xe bo va buy cho rang nhfrng 161 chia buon doi vol cai diet ci'ia ong Lincoln chi la chirng to mot tarn long gia dao dire den cung circ trong khi cung nhfrng vi nay moi may thang triroc khi ong Lincoln diet con buong ra nhfrng 161 thoa ma vi Tong thong danh ticng cua niroc My. doi,

toi nhfrng hiep vroc

loai.Va thi

Han Tiroc Adolphe de Chambrun, nha ngoai giao Phap &

trong

hoi

Nam

Bac

chien tranh, trong mot biic thu* goi cho Haii

« Ong Lincoln mot nen dan chn tir do bao gia cung phai co mot sir doan ket chat che gifra quoc gia va quyen lire tirong trung cho quoc gia... Trong ban Tuyen Ngon Boc

Tiroc phu nhan, co viet rang

hieu ro rang trong

Lap, ong da tim thay du'pc nhirng nguyen tac tir

do va binh dang.

ong Alexander Gait, Bo truong bo Tai Chinh Gia Na Bai, da noi « Toi men ong vi tinh thang than va gian di :

Bao

chi

gioi. »

Phap Henri Martin da tien doan rang «Trong lich su* van minh My quoc cung nhir cua toan the the gioi, ong Lincoln se mai mai la mot binh anh tirong trirng cho nhan loai va cho chinh nen dan chu tan tien. » :

Va sau khi dirge hoi

kien voi ong Lincoln,

cua ong.

nhu-ng ngai vang va chau ])au tren the Su* gia

khap noi tren the

gio! da

danh

nhirng khoang Ion de binh luan ve ong va

tat

mot y kien nhu* mot to bao Phap da viet « Ong Lincoln tu*ong tru*ng cho chinh nghia dan chu theo mot nghia rong rai nhat va pho quat nhat co the chap nhan duoc. » ca cac bao nay cung cung

Tren the gioi con bao nhieu bac vi nhan khac nira da tirng len tieng ca tung ong Lincoln nhu Lord Curzon, quan cong Bismarck, va Jose Marti, v.v... Tat ca deu cho rang cuoc doi ong Lincoln cung nhirtri^t ly cua ong deu rong rai bao la va « yeu ong, ngu*6i ta cung co the dam ra yen ca que hiro-ng cua ong nfra.»

Ngay nay

Co ngiroi da l)ao rang Ton Dat Tien, vi Tong thong dau tien cua Trung Hoa, dii can vao ban dien van 6' Gettysburg cua ong Lincoln de lam khuon kho cho ly thuyet cai tri cua ong. Ton Dat Tien da dung cau cham ngon « chinh phu cua dan, do dan va vi dan » cua Lincoln ma dich ra la « dan huu, » « dan tri » va « dan hiro'ng. » cir

Can

cir

theo nhirng

lieu chinh

tai

xac,

chung ta cung duoc* biet rang ong Joaquin Nabuco, dai sir Bresil, da noi ((... khi ma tinh than quyen lire hoac khi ma tinh than tir do tang cuong, tlii sir tich ong Lincoln se cang them rang to qua l>ao nhieu the ky, boi vi ong da tuong trung cho ca bai tinh than do mot :

each

tot hire. »

0' Y, ong Giuseppe Garibaldi, trong mot hue th it gi'ri cho ong Lincoln nguoi Giai phong cho dan No le & My» trong cuoc chien

tranh

Nam

Bac, da viet

Buoc

thira

lurong

vong cua Buc Chua va cua John se mai mai hrii truyen ban the tieng Ihoni cua nguoi Giai phong, lion tfit ca nlifing iroc

Brown, ong

ong

qua

vira

co,

mot hinh anh vi dai cua My quoc. Nehru luon luon gifr trong phong lam viec cua ong tirong mot ban taj phai cua ong Lincoln due bang dong. Ong noi « Bo la mot ban tay dep,manh me va cirng ran nhirng cung la mot ban tay dju hien. Sang nao toi cung nhin ban tay ay va toi cam thay nhir dirge truyen mot sire manh vo bien. » gio cung la

Thu Trong cuon « Tinh than My & Au Chau » (American Spirit in Europe,) Halvdan Koht viet vao thai do « Dan chiing Au chau da cham chii theo roi va tir ket hop minh vao cuoc tranh chap ly tirong 6 My den noi ho cung cam thay dau buon khi that bai va sung suong khi thanh cong nhir dan chung My vay.»

cfing nhu* hoi

doi vol nhan dan the gioi ong Lincoln bao tirong

chung

khong khoi ngac nhien mot nha tri thirc nhir ong Nehru lai cam phirc mot ban tay chi quen voi nhirng viec lao dong nang nhoc. Nhfrng hire binh cliup chan dung ong Lincoln deu cho ta thay ong co doi tay rat rong va manh me. Mot trong nhfrng chuyen ke lai cho ta biet ong Lincoln da to y khoi bai ve chire vi Tong thong cua ong. Ong soa canh tay phai nhire moi vi phai bat tay qua nhieu va ong lam moi nguoi hieu dieu ong union noi bang each nhat mot cai riu chat manh mot khuc le

phiin nao khi thay rang

cay va

cam

cuoi can go do* thang cai riu ngang

ra triroc mat.

Ngay ca nhfrng ban tay cua ong Lincoln cung dir mot phan quan trong trong long ngirong mo cua moi nguoi doi voi ong vi

mac dau do la nhfrng ban tay tho thien va ran chac nhirng cung nhfrng ban tay do co the viet ra

duoc nhfrng

hire thir siroi

long

nguoi gui cho nhfrng nguoi da chin nhfrng canh tang thuong trong tran chien tranh. Cung ban tay do da viet mot hire thir cam dong de an iii mot thieu nfr cha moi chet.

noi nhir

Trong the gioi dan kho ciui cluing ta,sau iino den voi tat ca moi ngiroi cfing nhir voi cac ban Ire, va nliat la vol cac ban liv, noi dan Ihirong lai cang Ihani thin lion net, hoi vi no xay don voi cluing la trong hie cluing la kh^ng ngo' nhat. » Cfing nhirng ban lay do da viet nhirng 161 le cure ky circnig quyet, nhir trong hue tlur ong viet cho ong Horace Greeley do to clio 6ng nay biel rang nine dieh dan lien va dny nhat eua ong la phai ciru van Lien Hang « lV)i se 1)6*1 boat (long di khi nao ma toi tin rang nhirng dieu toi lam co hai cbo cbinb nghTa va toi se cang boat (long bang hai lion niTa khi nao ma toi tin rang sir hang hai eua toi co loi cho chinh Ongvift:

Lincoln

va Gia

duoe

Na Bai da co nhieu hoi

chi'rc

ca nliaii cfing nhir

de nghien ciru ve

pham

nhfrng lac

khan ngon eua ong.

Ong Lincoln

xung dang la mot « hinh qu6c.» Ong .lames G. Randall da lam nhieu ngiroi ehu y toi phong each eua ong. Ong viet: « Chi'i ngbTa My quoc anh

that

dai eua

ong da hoc 16 ro rang neu ta chii y toi dang ngiroi ong va tbir tirong tuong cfing voc nguoi ay o trong mot 1)6 trieu jibue di'i can dai hoi tir. » Xet ve be ngoai, ong Lincoln la mot san pham eua mien bien cuong My da tbu hut va tra tron bao nhieu con nguoi tir khap moi noi tren the gioi keo den. Nhirng rieng dieu nay khong dii de lam danh lieng ong vang lirng tren khap nam chau bon he. Bung lion, theo nhir to Xiiu U'oc Dien Ban nam 18(55 da viet, do la « nhung kich dpng, nhfrng dac diem, va nhung uoe vongeua nhan dan My da ket linh trong hinh anh ong Abraham Lincoln » lam cho nuoc My rang ro va neu gno-ng sang cbo the gioi. ci'ia

nghia.

An Do

Trong mot viimg tbam chinh thi'rc toi thti do Hoa Tbinb Bon, Tong thong Sockarno da tuyen bo rang Lincoln la mot trong so nhirng bac thay eua ong va ong lu6n lnon hnong ve My quoc, « noi da nnng nan ly tu*6ng ma ong Ong John Diefenbaker, Thii pining tlio\» tirong Gia Na Bai, lnon lnon doc di doc lai nhnng tac pham eua ong Lincoln de tim ra nhirng loi khuyen nhu soi sang cho ong. Ong Arturo Frondizi, Tong thong Argentine, chua tu*ng qua tbam My quoc nhirng da tirong tnong ra diroc hinh anh nu'oc My qua sir chiem ngiroiig eua ong ddi voi ong Lincoln. Mot dac diem dang cliu y nfra la hien na} o nhirng

Buoi sang ngay lothang 4 nam 1865, khi vi y si noi rang ong Lincoln da tir trail ong Edwin M. Stanton, Bo trnong bo Chien tranh Hoa Ky, noi « Bay gio, ong thuoe ve lich sir roi.» Va cluing ta eung co the bao rang, bay gio ong da la mot vi nhan eua the :

gioi roi.

Ong Lincoln Id mot ngw&i rat cao, cao toi 1 thw&c 93. Ngay sinh nhat ong 56 tubi, co mot ngw&i mien Tag Anh Cat Lvi da den yet kien ong. Ngw&i nay qua Id mot ngir&i khbng Id, cao t&i 2 tlur&c 10 phan. Khi thay ngir&i nay, ong Lincoln ngac nhien khong thot radwerc l&i nao. Ong het nhin tivdau t&i chdn ngw&i nay, roi lai tir chan lent&iddu. « Xin ban cho San cung, mieng n& mot nu cw&i tinh ranh, ong noi v&i ngw&i khdeh phep toi toi hoi ban mot dieu nhe ! The khi chdn ban lanh, ban co biet la chdn ban lanh hay khong ? » :

c Ong Lincoln van co thoi quen tw tay danh giliy eua ong, va khi da lam tong thong, ong van giii- tinh cu. Mot horn, co mot ngw&i Anh t&i toa Bach Cung tham ong. Thay ong dang giciy, ngw&i Anh ngac nhien va noi v&i ong « Thwa ong Lincoln, & ben Anh, khong co ngw&i thwerng Iwu nao ma lai tw tay danh gmy minh. » :

Viva nhb nw&c hot len tren ban chai, ong Lincoln ho danh giay cho ai vdy ? ».

viva

hoi

lai

ngw&i Anh

« The

LINCOLN BAT (Lincoln

TIT dead)

not

Bai cua

Robert

Kincold

Tdc gia Id Chu lich Bai hoc duong «Lincoln Memorial University » & Harrogate, Tennessee, tir

VHl

nam

thdng 6

t&i

6ng cung

1058.

Id tdc gia

nh feu cuon such.

C H day da lau mot nguoi My danh lieng da to long nguong mo vi

Tong thong le

nhu

thir 16

cua Hoa ky vol nhfrng

« Thirc khong co dieu gi

161

moi d§

noi ve Lincoln ca. Cung nhu* khong co dieu gi

moi de noi ve nhirng

niii

cao, nhirng bien

quyen c6ng dan cua mot xir Ong co thS phat tri§n nhfrng kha nang va co gang cua 6ng den circ do. Ong song trong mot bau khong khi tir do thirc Suthe nua. tir

do, tai do

va cuoc doi cua ong nay

no den cho vinh

quang chinh la nho nguon di san phong phu do.

rong, hoac nhfrng ngoi sao lap lanh tren troi.

Nam

ngan may, bien rong van dua song dap vao bo, va muon ngan ngoi sao van hang dem lap lanh suot canh thau tren trai

van sung

dat

sirng

met nhoc. Con nguoi

long nguong

ton kinh doi vol bien rong, nui cao cimg

muon van

va cong cuoc

vi tarn

ci'ia

ong trong sach nhu sao tren

nguoi an phan.»

co-

hoi

My ma quoc

gia

mang den cho nhii-ng cong dan tarn thuong nhat. Kh6ng ai co the buoc theo duoc con duong sir nghiep cua ong Lincoln la nguoi da di mot minh don doc len

toi dia vi mot vi khong co mot tia nang am suoi lam hon. Ong khong cau xin an hue cua mot chinh phu nhan tir ong khong tim con duong de dang de di den thanh cong ong khong di duong tat nao de dat toi vinh quang. Tat ca nhirng gi ong co la a chinh trong nguoi ong mot dau 6c cao ca, mot cao vong hang hai, mot tarn hon qua cam va nhfin nhan. Nhirng ong con du'oc hnong them mot thir khac hon

nhan,

;

—

thieu

phat trien cua

cua Abraham Lincoln

thai nguoi ta tri

nhan lhay

sir

6c 6ng trong hie ong lap

thanh ca

cai triet ly tir do va binh dang cho tat moi ngu'M va dinh ro muc dich cua doi ong.

Tren the

giai hien

tai

thno'ng nuoi thu oan, ta phai suy

dac

tinli

con nguoi

ngam

ve mot

cua doi song cua ong Lincoln.

la coi di xet lai sir

khong

Lincoln noi bat len nhu* tarn girong sang nhat ve lich su

liic

ciru lieu sir

hon ong cao ca nhu* mii; ong co doc nhu* Men sau tham tham; muc dich

Va ong

trong

sao lap lanh. Doi vol Lincoln

cung vay. Boi

troi.

Nghien

thang co the troi qua, nhirng nui cao

Dii

nghiep cua 6ng, ngiroi

mot lianli vi nho nhen, ty tien hoac gian doi do ong tir y gay ra. Ngiroi ta da dat cho 6ng cai biet hieu la ong Abe thirc tha Tuy chi la mot biet hieu chinh tri nhirng no sang Ian nhu mot vien ngoc khong chut mo am. No torn tat ca mot doi va mot su* nghiep ma luon luon la mot guong mau cho tat ca nhu-ng ai muon phung su cho cong chung. Lincoln khong he bao gia noi doi de dat mot muc dich. Ong khong bao gia bo mot tin tirang de lay duoc mot loi ich ve chinh tri. Ong duong dau v6i nhirng sir thirc, nhan dinh nhfrng ngo tat, hieu sir yeu duoi cua long ngu'oi bang 6c sang suot va khon ngoan nhirng khong bao gia 6ng lang quen the tim thay

;

tinh each ngay that

ma ong

va cong ly cua van de

phai giai quyet.

Phao dai Corcoran,

mot trong nhvrng phao dai phong thu Washington, kinh do Hoa-ky trong

tho*i

Ngi chien

chuyen nhat mot muc dich va tinh thanh thuc da dua ong va niroc My qua nhu-ng thir thach nay lira trong khi ong lam

muon

chia re khoi Lien hiep cac Tieu bang.

Ong

Tong thong.

hieu ro tinh trang tien thoai luong nan

ciia

Chi nh

sir

Con co mot dac

ta ciing

tinh nu-a ciia ong Lincoln

phai xet di xet

het diroc, do la long yeu

lai

moi nhan dinh

men

cua ong doi vol thirong dan. Ong

pham

gia cua ca nhan,

kho va khong dja quen lang

ngiroi hi thi

nghiem chinh

trj,

vi.

ca nhan ngheo

truoc khi

tro thanh

tin tu'ong

tin tirong

mot con

con bai

quyet van de theo nhung thu tuc

ghi trong ban Hien

phap Hoa

ky, va tranh sir

mien Nam, ban cho dan cluing mien nam nhung quyen chinh dang cua ho, nhung lai cuong quyet trong sir tin tuong rang khong co ly le chinh dang ve tinh than nao de hop thuc hoa che do no le ca ong con tin tuong rang che do nay phai hi han che va sau nira phai duoc huy bo di neu nu-6'c My muon tro* thanh mot xa hoi tu* do va dan chu.

—

ong Lincoln da theo duoi

khong phan biet chung toe, mau da hay ton giao. Ong da buoc vao cuoc doi quoc gia sau khi quoc gia nay da truong thanh va da co che do no le. Ong thu ghet che d6 no le va tir luc con tre ong da dung vao mot lap trirong chong che do nay. Nhung ong cung nhin thay noi nguy cua mot hanh dong qua voi va. Ong chinh nghia

giai

cua nguoi thuong dan

Lap truong nay cua ong Lincoln chi la mot trang thai ciia long tin tuong cua ong doi voi nen tir do va binh dang trong mot che do dan chu. Ong muon kh6ng co mot hinh thuc no le nao, du la chinh tri, kinh te hay xa hoi. Ong muon nang cao nhirng khoi dan chung bang each ban cho moi cong dan, kh6ng phan biet chung toe, mau da hay tdn giao, quyen 21

tir

do dan phieu,

ngirong va

lir

do ngon luan,

tir

do hoi hop, va ong

tir

lin

muon mo

nen giao due eong eong. Cung vol ong tin tirong rang mot nen dan chii chi co the trirong ton dime khi ngiroi eong dan co dan 6c sang suot,

rong

Jefferson,

Mot dac diem khac nfra cua 6ng Lincoln la tinh nhuii nhan don gian cua ong. Neu xet nhfrng nam tranh dau va that vong ma ong da trai qua Iruoc khi thanh eong, chac ong phai co quyen cirvien tranh

tir

hao khi dirge ebon lam irng

elu'rc

Tong thong va

lai hieu ro quyen han cua minh bang ong. Trong nhfrng ngav dan tien 6* chire tong thong nhieu nguoi cho rang ong Lincoln khong co mot dirong loi hanh dong ro ret trong khi

bi chia re ve

hanh dong ma sail nay da giai thoat cho ea mot dan toe no le, va hanh dong nay da dirge coi nlur mot trong nhfrng quyet dinh vT dai nhat do mot lanh tu qu6e gia dinh doat va anh hnong cua no co lien quan toi ca nhfrng ngiroi My. Nlur chinh Lincoln

tat

da noi ra

ngiroi ta

Trong khi ban

dam bao

ehiing ta

le,

tir

— dang

do cho ngu'61

tir

do cho nhfrng

tir

kinh trong dieu ehung

ban ra va dieu ehung

bao

ton.

dirge bail

lam Tong thong. Nhirng trong ljch sir Hoa kv khong co ong Tong thong nao khi dung ra dam nhiem nhfrng trach nhiem moi cua minh

quoe gia dang

Ong tir mot minh suy nghT roi di quyet djnh. Mot minh ong co cOng ve cai

loan.

nhfrng van de no

va van de nhfrng quyen cua cac Tieu bang.

Nhirng ong khong phai la mot ngiroi gay sir ma cung khong phai la ngiroi xu thoi nen ong

khong theo phong trao don dap cua eong ehung ong chi ngan ngai cho den khi ong tim ra mot eon dirong theo le phai va eong ly. ;

Trong khi ong thu ghet che do no le, ong cung khong muon bao hanh bat eong doi vol

Trong mot cuoc Lincoln

nay

di thain

tai Springfield,

can nha cua ong lac gia bai

Illinois,

tham nghta dia noi ong Lincoln an nghi. Bo la mot cuoc di ma suot doi toi khong the quen dirge Trong khi cac du khach dung triroe mot cai bien co khac loi le cua bai dien van Gettysburg, bai dien van danh lieng do ong Lincoln doc nam 1863 trong dip khanh toi

thanh mot nghTa dja quoe gia chien, ngiroi hirong

van nay dirge doc di doc tat

gifra thoi

dao noi rang lai,

Noi

Bai dien

ke di ke

lai tai

ca cac trirong hoc trong nu-oc ehung

ta,

bo bien vol nhfrng con song hon loan cua Dai tay duo-ng cho toi bo bien em dem cua Thai binh dirong, tirng nhfrng dang thong cua xir Maine toi nhfrng cai dani xanh ciia xir tir

Florida, va, toi

dam

noi rang,

con

dirge

mien Nam.' Ong muon thirc hien mot cuoc giai l)hong bang each den bu nhfrng ngiroi bi thiet thoi. Ong chong lai nhfrng loiyeu can cap tien

Tat nhien la nhfrng loi ciia ngnoi hiroiig dao nay da dirge noi nhieu Ian va cho bao nhieu

va de nghi tra tien cho nhfrng

dam

chii nhan co no Cho mai den khi khoi Lien minh (11 Tieu bang mien nam roi bo khoi Lien hiep vao

le.

euoi

nam

I860 va trong

nam

1861 de

thanh

lap khoi Lien minh) to thai do thu ban

gay chien ong moi chin tuyen bo dirge giai

phong

Co mot doi My.

tai

Idn,

Mlm

nhfrng Tieu bang khoi

mot ong bd

tir&c dircrc vi

Thong nghe ong

mot

tf(ii

ong Lincoln vd

lai

ngiroi toi

cho

toi

ngay tan

the. »

tham truoc ehiing

toi,

nhirng

moi me va du*gc noi len Nghe nhfrng loi nay, ngiroi ta thaylang nguoi khi nhan dinh rang Lincoln da thanh ngiroi qua co. Ong Lincoln hay con song, nghe nlur

nhii'ng loi

Ian dau vay.

nhirng ong song va noi vol long cua con ngiroi

bang nhfrng

161

va nhfrng hanh

vi bat

tir.

long Thong cho phep gia nhdp quan Tong Thong. Ong ta ke le cho Tong gidng ho ong co ticng vd da co tiv lau doi v. v.

tir&c ngir&i sir

doc di doc

t&i xin

gi&i thicu cung

tir&c, Id

len vai bd tw&c nlur mot vi cha gia vd vai tha thu- cho con khi con vira thu toi, roi ngdt l&i bd tiv&c mot each tiv ton, ong Lincoln noi :« Bd tir 6c dung ngai gi ca, du sao tin bd tw&c cung se dwerc doi dai tiv te nluv nhirng ngiv&i khac. »

cir&i,

TONG THONG LINCOLN VA VAN BE DAN CHU (Lincoln and Democracy)

SMITH

B6I cua T. V.

danh div Khoa Thi trw&ng Dai hoc Syracuse University, thdnh pho Syracuse, iieu bang New York. Ong da xudt ban tren hai mwcri cudn sach, trong do co cuon « Abraham Lincoln and the Tdc gia bdi nay (Ihinh

(ai,

Spiritual

tri

Life » («

gido

Trift

sir

tai

Tbng Thong Abraham Lincoln

vd Deri Song Tinh Than. »)

I—

la gi ?

Trong mot the cliii » (V

Mills

ma danh

gioi

tir

hop duoc

xir

dung, chung

dinh nghia rd rang danh

tir

nay truoc khi

chung ta phe hinh va ca tung tong thong AhrahamLincoln. Tuy rang y nglua danh tir nay rat pluic lap, chung ta cflng co the dinh nghia danh tir ((dan chi'i » nhir sau Dan ehu Id mot y thi're he dan ehu Id mot lot song dan ehu Id mot chinh the. :

;

Trong pham vi mot y thirc he, dan ehu han clio ly tuong hinh diing de cho quan niem tir do khong the di cjua tron de Men thanh lion don hira hai, de cho quan niem hac ai khong the Men thanh cue doan, qua khich. Trong pham vi mot loi song, dan ehu tire la kha n^ing chju dung neu khong la ua thich tinh each union mat cua cac hoat dong van hoa. Trong pham vi mot chinh the, dan ehu Lire la to chirc de dira den nhirng dieu kien tlnu)n tien cho mot thoa hiep chung, tuy la trong hat cir trirong hop nao ma co nhieu nguoi hoi hop cimg nhau thi nhirng nguoi do deu co nhieu y kien hat dong, tuong phan, nhirng trong moi trirong hop, dan ehu se giup tien toi mot thoa hiep chinh xac va diVn<> dan. dat gioi

khi ong ma"t. Ban tay ben trai la cua nha dieu khac Leonard Wells Volk cham nam 1860.

thang

tru*6*c

Tom

tat,

dan

nhau tuy ta nen

co the co rihieu y lighTa khac

tru'ong

m$t Abraham Lincoln do nha dieu khac Clark cham vao trung tuan thang 2 nam 1865, chirng hai

Tiro-ng

Dan ehu

dan ehu

Id nidi

nguyen, mot dir&ng

loi

loi hv.twong da hdnh dong dung hoa.

dirdng

Tong thong Ahraham Lincoln

la tuong dang nhat cua My cho ca dirong dirong loi hanh loi tir tu-ong dan ehu Ian dong dan ehu, Truoc khi phan tach rd rang ho'n, cluing ta nen nhan dinh rang quan niem dan ehu cua Lincoln la mot cam giac sau xa trong tham tarn truoc khi Men thanh mot y niem trong tir tuong va truoc khi hieu lo thanh mot hanh dong trong hanh vi cua ong ta. Lincoln khong phai chi la mot nguoi co tu* tuong dan ehu, lion the nfra, ong la mot nguoi song mot each dan ehu. Ong luc nao cfmgjion nliien cho nhung nguoi khac nhirng thi'r (juven tir do ma ong nghT rang chinh ong co (| uyen co. Ong thuong noi «.Vi toi khong mil tin lam mot nguoi no lc, vay loi khong co quyen la mot nguoi ehu no le. » Y niem do khong pliai can nguyen (V mot y thi're he do ong su}' lli«)n ra ma co, nhirng da can nguyen cam lhay tham (V mot cam giac ma ong da thia tir day long ong. Cam giac do la mol sir

tru'ng thich

Bu-c tranh

Peace Makers)) (Nhu-ng nha Ki£n tao Hoa binh) cua George P. A. Healy ve n&m 1868 ta de ky hoa u*6*c cham dirt cu?c N91 chien v6*i Bai tiro-ng Sherman Bai ttro-ng Grant va Thuy su* Bo doc Porter. Cuoc thao luan dien ra vao thang 3 nam 1865

dau ((The

Tong thong Abraham (ke

tir

ben

trai)

Lincoln dang hop ban

trong khi dai tvr6*ng Grant dang vay

khon Richmond, Virginia, kinh do cac Tieu bang mien Nam.

hon nhien doi vol mot con ngiroi ma tir khuon m fit 161 tinh linh cho toi hanh vi deii khong co cho nao la bieu lo cai dong doi qiiy phai cua ong. Ong la mot nguoi quy phai do troi pln'i cho, nhung ban tinh quy phai cua ong khong co nghia la ghen ty, la phai dim gia tri nhung nguoi khac xuong dc cho gia tri cua minh len cao. Niroc My cua ong, nhir loi thi si

Whitman da

noi,

tinh than mo'

mang

khong can dem canh huy hoang

An Chun.

cang ngay cang

vc phia Circ

tin

Tay

xia toi nglii tlnic ciia

tir

ciia minh, hay nhung

cac hoang tricu nlur ciia

Ong Lincoln co mot bun

linh

hon

nhien union ket than cimg nhfrng nguoi ong da gap go, An docung la tain hon ciia ke song

mot each qua co doc nen khi co dip lai hay ket ban.('au hoi cua Whitman, khi ngirng mat len troi dc than tlio* cung vii Iru. da co mot y nghTa tain linh doi vol Whitman cung nhir doi vol Lincoln « Neu ban gap toi, va toi gap ban, lai sao hai ta lai khong tro Iruyen ciimx nhau diroc nhi ? » :

II.—

Hanh

cua Lincoln

hanh Hanh

mot

dan chu.

cua ong Lincoln

la hanh vi cua mot ngiroi dan chu boi vi ong tin rang nhung hanh dong cluing chi co the co diroc tren mot

can

bi'in

doc nhat

tire la su*

Khong co mot ngiroi nao ngoan, du la khon ngoan

thoa hiep cluing.

du tri khon ong Abraham

nhir

Lincoln cung vay, de co quyen ra

mot chinh sach

phai theo,du

cluing bat

tir

y minh dira

bupc moi ngiroi

chinh sach do theo dung tieng minh. Vi y kien cua

goi cua hrong tarn cua

moi

ngiroi khac y kien cua ngiroi khac, co khi

trai ngiroc vol y

kien cua ngiroi khac,

trong

ca moi trirong hop. cho nen chi co each lam cho moi ngiroi thoa hiep triroc thi moi co the lam cho moi ngiroi lien hiep de cung hanh dong. Lam cho moi ngiroi thoa hiep tire la phai hoa giai vay, phai nhan nhirong vay,va do la mot dieu ma cac ngiroi nhiet tin cho la hi tat

oi.

Chinh vu an

Phap vien phan khoi co*n

the*

Dred Scott » do Toi cao da thirc tinh ong Lincoln

xir,

chinh

tri

dinh

cua ong. Quye't

cua Toi cao Phap vien trong vu nay, theo y ong Lincoln, da gat b6 mot can ban thoa hiep

tuang bao gio cung quan trong lion hanh dong vi tir do va ly tuong horn. Noi ve tu* « Neu cho che tu'ong, ong Lincoln da noi do no le la khong sai lam, vay khong con cai khong the nao nho gi la sai liim het. Toi

Tu*

hoi nao toi

quoc gia tu* triroc toi nay vim giir dirge the quan binh cho che do no le, nhirng sau khi gat b6 can ban thoa hiep nay thi lai khong dua ra duoc mot can ban thoa hiep khac. Ong Lincoln da trinh bay van de do mot each rung dong hon bat cir mot ngiroi nao trong thoi buoi cua ong. Ong da noi nhu* sau day

dirge la toi da nghi khac

Can phai phuc hoi can ban thoa hiep bang Missouri. Can phai phuc hoi can ban de ciru van tinh than cua sir thoa hiep cai do de ciru van tinh the quoc gia... tinh tinh than da tirng ciru van dirge trang lien bang ba phen trong lich sir... Co vay thi chiing ta moi ciru van du*gc long tin tirang cua quoc gia, due tir tin cua quoc gia. Do do chiing ta moi lai phuc hoi du-gc tinh than nhan nhirgng... mot tinh than da tu'ng giiip do cho chiing ta virgt qua bao phen nguy hiem, va sau nay chiing ta con can phai co de virgt qua nhirng nguy co, nhirng hiem hoa trong Urong lai cua

no le, ong Lincoln khong dan chirng cho ban Tuyen Ngon Giai Phong No le cua ong

tieu

—

chiing

Con

thirc theo diing y kien va cam tinh ciia t6i.» Chiing ta can nen nho lai rang ve van de

do dao due, nhirng chi do thirc thoi tren phirong dien chinh tri va quan sir ma thoi. Nguyen tac do, ong da vach ro trong mot dip khac, khi ong tuyen bo « Tuy chiing ta biet che do no lela mot dieu khong phai, nhu'ng chiing ta van co the khong dong cham toi van de nay, b&i vi du sao thi che do nay da la mot thirc trang cua quoc gia.»

bang nhirng bang nhirng

Tu* tuong cua la

tu*

tu*6'ng

Trong mot chinh the dan chii,hanh dong can ban mot thoa hiep chung. Va gifra nhirng con ngiroi khon ngoan chi co the co du*gc tren

nhu* nhau, thanh that nhu* nhau, thoa hiep chi

co the co duoc tren can ban hoa giai, nhan nhirgng ma thoi. Ong Lincoln, khi n6i toi thoa hiep, khong co y che bai phiro'ng phap nay,ma trai lai, con ca tung phnong phap nay, cho phiro'ng phap nay la phu*o'ng phap doc nhat de cho nhirng con nguoi ai quoc nhu* nhau, co the di toi mot sir dong y cung nhau. Khi noi toi cac ngiroi mien Nam, ong da noi

gio.))

tirong cua

Nhu'ng hanh dong

ta. »

tir

hanh dong thi ong da noi « Tuy vay, tuy la co quyen hanh do 6* chiic vi tong thong ma toi da du*gc han hanh dac cir, toi khong bao gio co y nghi la quyen hanh vo han do lai cho pheptoi duoc hanh dong chinh ve

ong

that la

mot

tarn

lai la

chu dao, dung

hon thanh

that.

mot chuyen khac.

Tu*

va hanh dong co khi khong the di doi

voi nhau du*gc.

Co nhieu

neu hanh dong

thi lai

tu*6'ng phai va co nhirng

tu*

sai,

ma tu*

nhirng khi hanh

dong thi lai la phai. Quan trong la trong moi truong hop, can phai nhan xet chin chan thoi gian va

tirong sai

dja diem, de

xem

co phai la diing hie, diing

cho hay khong.

Dan chii la can phai co mot sir tir do hoan toan cho luo-ng tarn cua moi ca nhan, nhirng do la mot dieu kien phu thuoc vao mot dieu kien quan trong khac, mot dieu kien

nhieu

Neu

vao dia vi ho, chung ta cung nhu* ho vay. » Tinh than thoa hiep do chiing to la trong mot nen van minh dan chu, hanh dong ly tuong bao gio cung phai theo sau tir Urong vay. «

chiing ta

phai xir

III.

—

Tir tircrng cua

mot Chiing

moi

sir

lien

tir tircrng

quan

ong Lincoln dan ehix.

can phai noi rd rang hon ve Urong va hanh dong.

gifra tir

khi ngiroi ta da king quen. Bieu trong do chinh ngu'6'i,

can phai

sir

mot

kien quan

thoa thuan gifra moi sir

thoa thuan do

moi

y tien toi, chi'r khong phai do mot ngiroi du co tir lam, da bat l)uoc moi nguoi

nguoi

tir

phai theo y minh. Bo la mot dieu kien mac mo phai tra de giu* cho liro*ng tarn moi ca nhan co

do hoan toan, nhirng dii cao gia cung van phai tra. Muon co mot hanh dong chung thi

tu*

phi'ii tir

co mot

tirong

tir

chung

tirong cluing, va thi chi

muon

co mot

co each la moi ngiroi 25

nhan nhuong nliaii mot chut. Ngiroi nao muon ini mot con dirong tat, muon vuot qua sir trao doi y kien cluing (thco do moi ngiroi nhan nlurong mot chut de di toi mot tir tirong cluing) thi ngiroi do khong phai la mot ngiroi dan chu, ma chi la mot ngiroi cue doan, mot ngiroi qua khich. Han union nghT sao ciing diroc, ban muon tin gi ciing duoc, nhirng ban chi co quyen hanh dong thco y kien cluing lire la y kien ma tat ca moi ngiroi da thoa

—

Gia

cung la y kien cua da so vay). Ong Lincoln da tirng noi: « Toi cam quyct rang tir triroc cho toi ngay horn nay, toi chira he co mot hanh dong chinh tlurc nao ve van de no le ma toi lai chi' can nhan dinh thco y tirong hay cam tinh rieng cua toi thuan (hay

nhat

tin

thoi.»

Ong Lincoln

mot

loan cho dan chu hoi

can phai

giai

tirong

trirng

hoah

trong nhirng ngay

chenh lech giCra ca nhan nay cung

tri

tircrng ciia

tircrng ciia ca

tir tir

nhan khac.

Trong moi trirong hop va chain gifra y kien chung cua nhieu ngiroi voi y kien rieng cua mot ca nhan, bao gio cunji co mot sir chenh

lech, vi co nlnrng y kien rieng khi

ra thirc triet

tinh

hanh

thi

khong sao ma

tlurc

dem hanh

de dirge. Nlur vay, nlnrng ngiroi co thien

khong nhirng

nlnrng ngiroi khac

a chinh ngay ho

doi hoi rat nhieu lai

doi hoi rat nhieu

hoan canh ngoai duoc nhieu ho*n dieu ho mong uac. Tuy la cung mot ly tuang chung, nhirng moi ngiroi da quan niem ly tuong chung do chenh lech nhau, nguoi thi quan niem qua cao, ngiroi thi quan niem qua it.

giai

nfra,

khong cho phep

tlurc hien

quyct mot van dc quan trong

nlur la van de die do no

ong

le,

duoc sir can thiet phai co mot thoa hiep chung dc hanh dong va dong thai sir can thict khong duoc thoa hiep de

da bieu lo

gifr

nguyen ven

Ui'(Viu>

riens

one da hie u tir

tirong

ci'ia

sir

tir

minh.

do cho

Han

tir

nii*a,

duoc kin dong tuang

va hanh

phan nhan, can phai by sinh ban mot ben. hoiic mot phan cua moi ben, de dira ra mot lap trirong moi. Bo la mot nguyen tac de xay dung va vi vay ong da Ira thanh mot tirong trirng cho nen dan chu cua chung ta. Nguyen tac dan chu la mot nguyen lac xay dung, hoi vi nen khong thi chung ta se hi lam vao mot tinh trang cung ran, tu tirong mot dang, hanh dong mot neo, hai

ben luc nao cung trai ngiroe ma khong di den mot ket

nhau,

qua gi bet. Mot tir tirong ngay nay co the la rieng cua mot ngiroi, nhirng mai sail biet dan lai khong cua moi phai la cua chung ngiroi? Va ngiroc lai. Ong Lincoln la ngiroi da tim ra mot phuo-ng

phap doc nhat de giai quyet trang song hanh do vay. 26

tinh

Abraham Lincoln va con trai ong ten la Thomas (Tad). Hinh do Mathew B. Brady chup ngay mong 9 thang 2, nam 1864. Cau Thomas sinh nam 1853 va mat nam 1871, sau nam sau khi ong tir tran.

gio ma at ca nhung con co thien linh ma. lai san sang thoa lliuan the nao la thien chua? Da co bao gio ma liit ca nhirng con nguoi dcu la cong hang ma lai san sang thoa thuan Ihc nao la cong ly chua? Sir clienh lech Irong quan niem do khien cho nhirng con nguoi doi hoi

Da co bao

iiguxVi

deu

qua cao de tro thanh nhirng con nguoi cue doan, va se lam hong ca vi ho doi hoi qua nhieu. Va klii thirc hanh, neu ket qua khong toi duoc trinh do toan thien ma nguoi ta da mong union, nguoi ta sc cam lhay nhu co toi con muon hay loi vay. Da hay, nguoi la lai lion nfra. Lu'O'ng tarn vi vay ma tro thanh doc doan vay.

Mot nguoi lot chi co the tro thanh mot nguoi dan chii co lhang hang khi nguoi do da biet Irong doi trong hanh dong chung nhu lg ket qua it lion la ket qua ma chinh liro-ng tarn nguoi do doi hoi phai co du. Ngiroi do phai biet ha thap nine lieu hanh dong de khoi phai ha thap muc tieu tir tuong. Do la mot cuoc tranh dau trong noi tarn rat la dau kho nhu'iig nhirng con ngiroi muon theo doi dan chii can phai chili dirng. Ong Lincoln, trong tham tarn, co the co nhirng ly tirong rat cao ca, nhung ong van phai nhan dinh th 61 gian va dia diem va chi hanh dong

hop voi nhung nhan dinh do ma Chung ta hay xet toi quan niem va chien ciia ong cho giai doan kien thiet mien

thich

thoi.

lu'oc

Nam

sau cuoc Noi chien.

Ngay trnoc khi ong l)j am sat, ong bi Quoc hoi buoc toi ia ong muon tim each binh dinh mien Nam (bang ke hoach kien thiet dnoc menh danh la ke hoach Louisiana) trong khi chira giai quyet xong van de quyet dinh mien Nam la & trong hay o ngoai chinh the lien bang. Trong cuoc Noi Chien vira qua, MienNam thirc sir da ra khoi lien bang, hay la chi moi tim each ra khoi lien bang, nhnng da that bai? Do la mot van de ma moi ngiroi da co nhfrng y kien khac nhan, va da phai dung toi chien tranh de giai quyet.

Khi b| Quoc hoi chi trich, ong Lincoln cong nhan la ong chira neu van de do ra, va chira co nhan dinh ro rang ve tinh each cua Lien bang. Ho'n nfra, ong tuyen bo la ong chira can neu van de do ra. Va ong giai thich tai sao long nen neu van de ra. Ong noi « Mot van de nhiv vay khong eo tinh each

thiet thirc. Mot van de nhir vay chi la mot van de truu tuong vo ich. Mot van de nhir vay chi co moi mot ket qua la chia re cac ban cua chung ta ma thoi » Va ket luan, ong noi rang van de thiet thirc can phai giai quyet triroc bet la van de lam the nao cho nhung nguoi xua kia song canli nhau nay lai song canli nhan duoc nhu cu, va sau khi da giai quyet xong van de thiet thirc do roi, moi nguoi lai ngliT ngoi lien mien, vo co quyen nghT ngoi moi nguoi moi y ve tinh each cua bai lien bang cua chung ta.

—

Chinh nho or cai cong trinh don du'ong de mot hanh dong chung do, don duong bang each hat bo duoc nhung quan niem dang phai rieng re do, ma ong Lincoln da dang duoc lam tuong trung cho nen dan chu tay phirong. Neu ai nay dcu nhan biet ly tuong o mot pham vi cao lion pham vi cua hanh dong, thi nguoi la dau co hanh ha nhau, ngiro'C dai nhau, vi moi ngiroi co mot ly tuong khac nhau. Ong Lincoln la nguoi da nhan biet dieu do. Neu ai nay deu hieu rang muon co mot hanh dong chung thi can phai co mot sir thoa hiep giira moi nguoi nhan nhuong Ian nhau, thi co nhien la ho se khong can phai lam be tac cac cuoc hoi nghi bang each nguoi nay bat buoc nguoi no phai hieu theo quan niem cua rieng minh ve mot ly tnong nao do. Ong Lincoln la nguoi da hieu biet dieu do. Neu ai nay deu hieu rang cac duong loi hanh dong khac nhau dau co nhieu

bang cac dirong loi tu' tuong khac nhau, thi nguoi ta se khong con can bat buoc moi hanh dong phai theo diing linh than cua moi tu tirong nfra. Ong Lincoln la nguoi da hieu biet dieu do. Ong hieu rang, doi voi tat ca moi van de, sir quan trong la giai quyet van de do cho xong, chu khong phai la giai quyet cho « that

dung.

Ong Lincoln lai cung biet nhung truong hop nao ma chung ta khong can phai quan tarn toi cac y tuong. Vi vay cho nen ong da thirc hanh nhieu y tirong, tuy nhung y tirong do trai nguoc nhau, va da de rieng ra ngoai mot so y tuong khac, de cho tarn lion cluing ta suy nghT, nhirng khong can thi hanh. Quan niem nhir vay thi moi co the tien toi mot hanh dong chung cho moi nguoi, mot hanh dong ma moi ngiroi da tu* y thoa thuan, tuy moi ngiroi van giu rieng cho minh, trong tir tirong minh, ly tirong ma minh khong can phai nhan nhuong voi nguoi khac. 27

w po hay bao mil

LINCOLN, (Lincoln —

Liberal or Conservative ?)

cua

Bai

Tdc gia bai nay hoc tdc

gido

sir

Lich

sir

tai

Donald

Riddle

Bai

Bw&ng Illinois, Chicago. — Trong nhirng pham cua ong, nen ke cuon « Lincoln Runs

for Congress »

hoi

cua

(Nhung cugc van

Lincoln)

rfong vao

Quoc

« Congressman

cuon

Lincoln » (Nghi sy Lincoln).

JZAl

Abraham Lincoln moi

Hoa Ky da

moi

Sangamo, mot mien do dan Kentucky khai thac, noi ma ruong dat phi nhieu hira hen m6t nen thinh virgng vo song. Ong song cluing dung voi nhirng phan tu* cua cai xa hoi

cua

co nhirng tac phong

lot long,

thi Chinh phu dira theo Hien

Phap

dirge 20 nam. Khi ong di ban cu*

lim dan tien, thi cac dang phai chinh bat dan thanh hinh.

Buong

chinh

loi

tri

cac dang phai con rat mo* ho, va cac irng vien chira dirge xep loai thanh tir

do hay ung

cir

vien bao

chira biet Lincoln se theo

loi

tir

thii.

irng cu* vien

—

Thanh

lira

mot yeu

cua ong.

gioi,

noi

Ong cac

Ong sanh ra trong ngheo nan, nhirng ong gap toan nhung ci'mh phon thjnh noi day, khong co mot quy

dieu kien sanh song rat de bien doi.—

che xa hoi nao

vTnh vien; ong xuat than

ban hoc van va khong co nhung iru the van hoa, vay ma ong van dat toi mi'rc thirgng Ong co the ebon Irong nhieu each de luu. hoae lam trai chii, hoile lam mot cuoc doi lam thu cdng nghiep, boi.ie lam mot chuyen vien. Sir ebon bra cua Lincoln da day ong vao con throng dira loi dia vj cua mot chinh khach, tieli cue va loi lac. thieu

—

Theo eha me toi Illinois,

Kentucky khi truong than!], tir

tai

rat nhieu

chinh

phan

loi

Indiana va

thi

Lincoln tru

Ong phan

tir

qu>'r toe,

trong so, da co

tro thanh nhfrng lanh

tri.

do hay bao thu?

sinh song cua ong la

anh hnong manh toisir chon sanh truong tai vimg Men

cir

ngu

tir

quyet dinh cung se tro thanh mot

cua cai xa hoi do

nien da tung

— ngiroi

thanh

do, va coi kho da tien

lai

mot chuyen vien, chir khong con la mot lao cong nua, Tir trail doi, mot each chuyen can, nhung kien thuc ve luat phap, ve toan hoc, ong con viet lach, va ham doe, dong thoi giao du voi nhung gioi

thanh mot luat gia

hoc

gia, thirgng lira,

;

nhfrng ngiroi co dia

giau sang trong xa hoi.

Bong thoi voi sir banh nghe ve luat phap cua ong, Lincoln da tien luon vao sir nghiep chinh tri. Ong da trung eu* vao Han Lap Phap Tieu bang 4 Ian, va vao Quoc Hoi 1 Ian ong eon dugc chinh Bang cua ong uy thac cho ;

nhiem vu

Tong Thong.

chon lira chinh Bang cua ong co mot Nam ong moi sanh, rat quan trong.

Sir

tain

ra tranh cir

Thomas

Jefferson dang lam

Tong Thong, va

chinh dang do Jefferson thanh lap ra dang ca

— Trong

thang.

nhiing cuoc tranh

cir,

dang

danh bai dang doi lap la dang Lien Bang, nen khi Jefferson diet di, thirc sir chi eon co mot Chinh dang tren Yi vay, khi Lincoln nhSy truong chinh Irj. vao Chinh Trnong, thi cac cir tri H120 cd nh&n, chinh khach, cho khong theo chinh dang. Jefferson hoan toau

ciia

—

Men

cua Andrew Jackson tren san khau chinh tri, mot ky nguyen thu Nhirng vol

sir xiuil

nhi cua cac chinh dang da bat dau, nen toi

nam

1834, da co

dang Dan

chii

sir

phan

biet rat sau sac giua

va dang Tir do (whig) Lincoln

tro thanh dang vien Tir do. la mot chinh Dang nay nhin vao quyen

Chinh Dang cua Lincoln

dang bao loi

thu.

—

Mot thay doi quyet dinh da toi voi sir triing cu Quoc Hoi ci'ia Ong. Truoc kia, kinh nghiem cua Lincoln chi nam trong mire do thi, tinh, quail hay Tieu Bang, bay gio kinh Nhung nghiem do dii len toi muc quoc gia. len toi nua cao nhat, Lincoln van theo sat cac lanh tu cua Dang. Nghj si Lincoln van la mot dang vien Tu do bao thu, trung thanh.

—

Tuy nhien 6ng thuong phat bieu nhung tac tir do khong kem gi Jefferson, nhat la khi co lien quail toi quyen tir do. Chang han, nam 1849 sau khi ong tir Quoc Hoi tro* ve, ong da la mot phan tir tich cue trong viec ho hao quan chung ung ho Kossuth va dang each manh tai Hung gia Loi, va ong da keu goi cap bach sir thira nhan ve mat ngoai giao chinh phu each mang Hung. nguyen

cua giai cap co cua va co quyen loi tu hfru.

— Dang chu truong mot Ngan Hang Quoc Gia vamot quoc

sac time rat cao, de bao ve

nen Kinh

noi.

Lincoln da

mat tieng khi lam nghi

ngay ong quen duoc nhung that

ong van khong roi bo muc

Voi sir chain lo cho quyen loi tir hiru dang vien tir do chap thuan che do no le ba phan tu no le tai Hoa Ky thuoc quyen so huii ;

—

cua dang vien Tir do. Trong khi tat ca cac giai cap xa hoi va kinh te deu co dai dien trong Dang, thi cac nha lanh tu cua Dang deu la thuong gia, tu ban va nhung ngudi co nghe

phai lam the nao de triing

Cac dang vien Dan chu theo Jackson, da cho rang dang Tir do la mot dang cua cac nha quy toe. Loi qua quyet nay ciing dung mot phan nao. Lincoln da dai dien cho nhung phan tir Tir do quy toe kieu do, trong

—

Ban Lap Phap va Quoc

Hoi.

—

Trong Ban Lap Phap Tieu bang va Quoc Lincoln thirorng van theo sat nhung nguyen tac bao thu ciia dang ong. Nho klion kheo ma ong da thanh eong tren trirong chinh tri. Tuy Dang cua ong luon luon hi thieu so tai tieu bang Illinois, nhung lire luong ciia dang ong da dime tap trung tat ca tai noi ong sinh trirong, vi vay, ong da

Hoi,

—

thanh cong trong cuoc tranh

cir.

lieu cir

bai.

Nhung

cua ong

ong

vao Thuong

mot ung cu vien cua dang nay vao Thuong nghi Vien va len ghe Tong Thong, tat ca nhung cai gi la tu tuong tir do trong con nguoi cua Lincoln da duoc boc lo, da duoc noi len, va da lam cho Lincoln tranh cir

thang

Ong mua

chuoc sir iing ho ciia ho. Cuoc hon nhan ciia ong da lien ket ong voi nhung gia dinh dang vien Tir do phu quy va bao thu.

den

nghi Vien Hoa Ky. Ong da ra ung cu vao Thuong nghi vien nam 1855, voi tu each la ung cir vien Tu do nhung thai do, thi dang Tir do dang tan ra. Lincoln gia nhapmol dang moi, dang Cong Hoa vira thanh lap nam 1854.

Vol tu each

chuyen mon.

si,

noi danh phai rut lui khoi chinh truong cho toi

loi.

Chinh

benh virc cho tu do da day do chu nghia. Ong da thay co the dua vao mot van de trong

sir

Lincoln sang

rang ong chi

tir

la van de no le. lam van de tranh luan ciia ong, va tren van de do, ong da ly khai voi dang Tu do. Ong chua he bao gio cong nhan thai do co hiru ciia dang Tir do doi voi van de no le.— Ong van tin tuong rang cac quyen tu hfru la nhung quyen can ban, nhirng ong clura he bao gio cong nhan rang tinh irang so hfru chu dan no le, la mot thu quyen hop phap. Voi mot so di'ing vien khac,

cong cuoc tranh cu: day

Ong

lay

van de no

—

Hoi Noi chien (1861-65) Tong thong Lincoln thvro*ng di thj xat m£t tran. Hinh chup 6ng dang tham dai ban doanh cua Bai tu-6-ng George B. McCIellan 6* Antietam nam 1862. Tiro-ng McCleltan diro*c cu- lam tong tir l£nh nam 1861, hoi 35 tuoi, dang dvrng doi di|n v6*i Tong thong.

ong da nhan thay rang che do no le ve mat tinh than la mot dieu lam loi, va Men nhien

nhung noi nao ma no le khong con la mot moi loi nua ve mat kinh te, thi che do no le da cao chung. Ong da tranh dau de chan dung khong de cho che do no le Ian rong toi nhung dat dai moi chiem linh dnoc, va nhir vay 6ng da day che do no le vao con du-ong nhung che dua toi sir tieu diet hoan toan do no le da tro thanh mot van de chinh trj, va rang, tai

—

Lincoln do cac chinh khach giai quyet. da dung ve mat chinh trj de giai quyet che do se

trong mot hoan canh

tu*

do ve chinh

trj,

—

ngnoi ta moi co the neu minh du*oc bao dam — muon di dau thi di, muon lam cong viec gi diing so thich cua minh thi lam, moi co the dat tai cai hoi, va kinh te,

cac quyen cua

nang cua minh, va chiem du-gc cung bao ve du-gc quyen tir hu*u. dia vi diing vol kha

Bieu quan trong nhat

nhirng quyen can ban

cua con nguoi phai du*oc bao dam. Ve diem nay, Lincoln thay rang chu nghia

tir

do cua

nho hai van kien chinh trj chinh yeu cua Hoa Ky do la Ban Tuyen ngon Bop Lap va Ban Hien Phap. — Ban Tuyen ngon la mot van kien co dien cua chu nghia tu* do. Ban Hien Phap

Jefferson la thich dang noi day, nen ghi

le,

va diroi thai ong ngoi ghe Tong Thong,

che do do da bi bai b6.

Lap van de

trirang tir

do, la

tir

do cua Lincoln, doi vol

mot

lap truong can ban.

Kinh nghiem da day ong hay rang chi song 30

—

mang nang

tinh

chat bao thu.

Ai cung biet

rang trong thai gian ong van dong tranh

cu*

vao Thuong nghi vien luon luon nhac nho

do cao

ehiro'iig

khu xam phain

nam

1858, ong Lincoln

ban Tuyen ngon, va

toi

nine noi toi nhirng quyen bat ciia

con

ngiroi.

—

Ong da

vao day do chong doi voi ehe do no

dira

cure khong phai sir kho ])he ciia dan no le da day Lincoln sang Tir do. Ong da tranh dan do bao dam nhan quyen ciia tat ca cac giai cap Irong xa hoi. -— Be chirng minh dieu do, tuy bay nho' rang trong thoi gian ong theo duoi sir nghiep tri,

da nay no mot phong trao bai ngoai

manh me,

trong nop song

nay banli trirong

trao

rat

ciia

benh

virc

quyen

tlii

ong da

phan

tai

do da

phii

nhan

tat

thirc

nhirng oong dan

ngoai quoc. Hat nhieu chinh khach

gia

American

moi hinh

doi xir doi voi

biet

sanh do Tir

nhfrng ngiroi sanh

loi ciia

My, (nalivism) da thanh mot van de,

tai

lao

cong chi co

noi rang nhan loai

gia

tri

khi phn Ihnoc vao

phi co ngiroi

nhap cac to dure m}nh danh la hay Know Nothing, » chii

lion

tni

nhfrng

ngiroi

nay

diroc Ira cong,

mot dan no

lao

dong

tir

trir

Lai c6

phai thanh vat

la vat

thuo nuron,

rang mot cong nhan

o trong mot

tire la

co dinh, mot tinh trang

tin

sire lao

cong cho ho.

mot so nghT rang sire can so hfrn cho khong phai

trang

klio

linh trang

circ

nlur tinh

le.

Theo nhir Lincoln da nhan dinh, nhfrng

trong so cac

dang vien Tir do nhirng Lincoln khong he bao gio thira nhan phong trao do, va khi chii nghTa dc

Ong da

nho vao sire can lao do diroc song day dii hon. - Nhirng mot so ngiroi lai lirong rang

Hoa Ky. Phong

manh

—

ban, nen khong ai chin dung

le.

Nhirng

cbinb

cao hon.

thirc

thnyot «

tren la

kem

thap

nhfrng

ve can

thnyot

lao

Ong gat bo nhfrng thi'r ly Ong vaeh ro rang chi co mot

nhat.

thnyot kieu do.

it ngiroi co tir ban va tra cong cho cong nhan de tranh khoi phai tir minh lam viec, nhirng da so thi khong phai la nguoi tra cong

hoac ngiroi hirong cong

ho chi la nhfrng lam viec cho chinh than minh. Mot so tro nen doc lap mot so van tiep tuc ;

—

ngiroi

;

((

lam viec cho chinh minh mot so tra cong cho nguoi khac lam viec cho minh. Bay la sir tir ;

phan biet doi xir,.. nhirng Lincoln da choi khong chin lam theo ho. Ong chong

trirong tir

doi lien tuc voi chn triro-ng sinh dac thnyot

va doi hoi cho

nlurng cong dan sanh do

ngoai qnoc nhfrng quyen loi va

nhfrng qnyon loi va

irn

iru

tai

the nhu*

the ciia nhfrng cong

Trong cnoc tranh lnan cuoi cimg voi Douglas, ong da nhan manh rang cac dan di tni tai My phai diroc hirong nhfrng qnyon cong dannhir moi ngnoi, va phai diroc song tir do, vi vay Hans va dan sanh

tai niro c

khac

tir,kliap

nha.

nlurng

tat

nam chau

toi

song tren dat My,

Baplisto va Patrick,

ngiroi

den co the tim thay nhfrng can nha moi me. va nhfrng dien kien sanh song

tot

dep hon.

Thirc ra, khi tranh dan cho nhan quyen,

Lincoln da dira tren mot can ban rat rong

nen nho rang trnoc nam rang nen danh cho phu

do lao dong ma trong mot tinh trang tir do se lam tang dia vi ciia moi ngiroi, dien ma Lincoln dang theo duoi.

nfr

rai

ong da cho qnyen ban ci'r.

Lincoln da tru tinh mot nen tang xa hoi linh

dong trong mot

cho moi

tir

ma tat dam

do, noi

ngu'oi.

Thiet tuong, khoi can phai thuat sii*

ciia sir

thanh cong

cong da dira ong len

Hoa Ky. Cung

ciia

Lincoln,

toi dia vi

lai lich

sir

thanh

Tong Thong

nhu* khoi can phai ke lai tai

lanh dao cua ong, trong nhfrng cong cuoc ciru

van Lien Hang, bai b6 che do nd cho nhfrng quyen bat kha ngiroi,

1836,

va lam

le,

xam pham

ciia

con

do Jefferson de xirong da diroc ghi

den trong Tu chinh An Ban Hi en Phap Hoa Ky. — Chi can nho rang mac dim doi khi cfmg thay phat

tren giay trang mire thi'r

Ong cfmg con phan anh vai tro cna cong nhan.— Nam 1859, len dien dan tai lien bang Wisconsin, ong da trinh bay mot diem, ma ve san ong da trinh bay lai diroi mot hinh

xir

ca nhfrng quyen can ban deu du-yc bao

ghi

13 ciia

hien tw tuong bao thu va quyen hanh hanh co phan doc doan, chii nghTa

thang

pliap thira tir

do van

the.

Nhieu phen,

tir tirang tir do da diroc xac Trong birc Thong diep thirong nien nam 1861, nhan noi ve tinh hinh chien cuoc, ong da dinh ro mot each tuyet tac moi

dinh ro

ret.

lien he giua «

Can

doi voi

can

tir

lao,

tir

lao

ban va can lao nhu* sau day

con tren ca

ban.

—

Tir

ban

tir

ban, va doc lap

chi la ket

qua

ciia

va se khong bao gio co du*oc, neu

khong co can lao truae. Can lao dirng tren tu* ban, va rat dang diroc kinh trong... Cai ngiroi ngheo kho, Met lo xa, bat dau lap nghiep,... phai lam de lay lu*ong... danh gium mot ben nhu*ng so tien du* de mua sam dung cu hoac dat dai... roi tir do lam viec cho chinh minh trong mot thai gian ntra, dan da miran mot nguoi moi ra lap nghiep khac de phu giiip minh. Day la mot che do cong bang, rong rai, va thinh vu*ong, mot che do mo* rong cho tat ca moi nguoi — mang hy vong lai cho moi ngiroi va cai tien dieu kien sinh song cua moi ngu-oi khong co ngiroi dang song nao dang tin cay hon nhfrng nguoi vat va tien than tu* cho ngheo nan... Hay lam cho ho nhan thay ho dang bo mat mot quyen han chinh tri ma ho da lam chii. Lincoln da nhin nhan rat dung rang cuoc

Hoa Ky

mot cuoc

dua cua nhan dan, mot cuoc chien dau de duy tri chinh phii ciia nhan dan, do nhan dan, va vi nhan dan,... mot cuoc tranh chap de bao ve nhan quyen. Lincoln, con ngiroi cua tir do, da tim thay con dirong dira toi Thang Loi. « Mang Tir do lai cho no le, tire la chiing ta bao dam tir do cho nhnng con ngiroi tir do... Chung ta se ciru van mot each quang vinh, hoac lam mat mot each nhuc nha, moi hy vong cuoi cung cua nhan loai. » noi chien

—

thi

Lincoln da kh6ng phai

khu* theo sat voi chii nghia

ong da khong phai

mot nguoi

tir

khir

do, cung nhu*

khach bao thu

chinh

trung kien.Cung co khi ong da phai chap hanh

mot each doc doan. Nhnng vi le ong khong bao gio roi bo quan niem rang day la mot cuoc tranh dau de duy tri nhirng nhan quyen ciia dan chiing, nen ong xa lanh h^t moi le loi lanh dao doc tai. Ong bao ve nhung le loi dan chii va quyen bau phieu.

—

Chung cue con ngiroi theo chii nghia tir do & ong luon lupn thang. Ong khong phai la

mot

ngu-oi theo diing chii nghia tir-do,

cung nhu* ong da khong tim moi each de bao

dam

tat

dan

ca cac quyen cua

Tuy

chiing.

moi

ngiroi trong

vay, ket cue ong van

Ket qua

da tang cuong dan

chii,

noi

rong nhan quyen.

mot chinh khach on hoa, cho khong cap tien, trong nhung ke hoach kien thiet thai k} chien tranh cua ong. Trong cong cuoc nay cung vay, ong khong du*a ra mot muc tieu ly tuang. Muc tieu ciia ong la han Lincoln

—

gan cac vet thirong hien cu* ai,

mot

tirang

va thirong yeu

men mot nen hoa giu*a chiing ta

quoc

ciia

va thirc

gia,

Khong co ac J voi bat moi nguoi, quy

tat ca

binh cong bang va lau dai

va vai

tat

ca cac quoc gia.»

Ong da khong song de hoan thanh sir mang cao quy do, nhirng cuoc doi cua ong la

mot cuoc

doi, trong

nghTa bao thu va sir

bao dam,

sir

chii

sir

nghia

ket tir

hop

ciia chii

do da dua

tang cirong, va

sir

toi

phat huy

cua Tu* Do, Cong ly va Le Phai.

Toi tin la Dire Chua neu sinh pa ngircri chi de an uong ehu* khong phai de lam viec thi Dure Chua da sinh pa nhtrng con ngurcri chi co mieng ma khong co hai tay? con neu sinh pa ngircri chi de lam viec ma khong can phai an uong thi da sinh pa nhirng con ngtrcH chi co hai tay ma khong can co cai mieng.

tro*

thanh mot nhan vat tuong trung cho Tir do.

TONG THONG MOT CON NGirdl (Lincoln, Plain Man

LINCOLN DAN

BJNH of

People)

the

Bai

cua

Bell

Irvin

Wiley

Tdc gia. bai nay la Gido sir My quoc Sir hoc tai Bai hoc dw&ng Emory, ong da nghien cini rat nhicu ve

I sinh trirang trong mot gia dinh cung dinh va toi van song mai ma 1 trong hoan canh mot ngu'oi tarn thiremg. Bo la cau ma ong Abraham Lincoln da viet nam 1832, khi ongtranh cir Ian dan tien mot dure vi trong chinh quyen. Hai muoi tarn nam san, khi ong tranh cir dure tong thong My Quoc, ong da tra 161 mot van si xin ong tai lieu ve quang doi thieu thai cua ong de

viet

tieu

sir

cua ong, nhir sau

Viet

quang doi nien thieu cua toi tin that la vo ich. Quang doi do co the thu gon trong mot c&u, va ong co the tim thay can do trong bai ai khuc cua Gray Cuoc doi binh than va gian di cua ke ngheo hen." » '

Vai cau do, con nguoi co sir mang dan dao quoc gia Hoa Kv qua khoi con van ban hiem ngheo nhat trong lich sir quoc gia, da bieu lo ro rang ban tinh va hanh vi binh dan cua ong. Nhac lai canh ban vi trong luc thieu thai, ong khong co y kieu ky hay tir dac. Qua vay, ong da sinh ra trong canh ngheo hen. Khi hay con nho, ong da tirng phai lam lung chat vat, cay bira ngoai dong,

don

cui

tren

rung. Khi Ion len, ong da phai di lam time, lam muaii, luc thi bo ci'ii chat cay. luc thi (long thuyen dong be, luc thi khuan vac hang ho til ({lie ra tinh de ban. Sau, ong da tirng co phen dung ban hang trong bieu tap boa, coi tram biru chinh trong lang, va lam cai coi dirang. Tir nho cho lai khi ong tai a thanh pho Springfield, tire nam va ca 1837, nhung nam sau nua, nbfrng nguoi ban than nhat cua ong deu la nhung con ngirai lao

dong

th&i dai vd than the tony thong Lincoln.

mien thon que. an mac xuenh xoang chang khac gi nhirng con ngirai lao dong trong dam binh dan. Ong cung tin nhirng di doan nhir ho, cung vui ciroi chat phac nhir ho cung cao giong hat cung ho trong cac cuoc hoi he, hoac cung thi dua cung ho trong cac tro vat Ion, the thao. Ong la mot nguoi trong dim binh dan, nghT ngoi nhir ho, an noi nhu* that

cua

tha

Ong an uong rau

cac

ru'a,

ho, cir xir nhir ho.

Loi song

khuon cho

trong luc

due

cai

thai da due binh dan cua ong

thieu

tinh

Lincoln, va da nuoi trong long ong

ham union

mot

sir

song cua dam quan cluing. Ong tin tirong mot each thiet tha la tirong lai cua quoc gia phai nho* & sir tien bo cua dam thirang dan. Xirac My la « mot nu*6c mai, mot nirac da dirge tao lap trong sir Tu* do, trong mot tinh than cong nhan moi ngirai sinh ra la binh- dang. » Sire manh cua quoc gia la a trong ban tinh cua quan chung. Hoi Noi Chien, vai mot nhom binh linh, ong dii « Chung ta da dat sir tin tirong cua tirng noi chung ta de duy tri mot chinh the tir do, mot cai thien doi

co cau xa hoi -

tir

do,

qua cam va nhfrng bap quoc dan.»

trong nhirng tarn hon lay trang

kien

cua

Quang doi nien thieu ban vi cua ong Lincoln da co mot anh huong ro rang trong quan niem cua ong ve gia tri va pham each nghi sir can lao. Khi ong trung cir chire ong da viet « Thuo moi tao thien lap dia, Hue Chua phan cho con ngirai dau tien tren

ci'ia

si,

dat rang May se phai doi mot bat mo hoide lay mot bat corn,' va tir thuodo toi gio, ngoai trir anh sang va khong khi ngoai troi, chang co cai gi ma chiing ta khong lam ma lai dirge hirong. Cua ngon do tot, co lam thi moi co, vay an va quyen thi ciing chi danh cho nhirng nguoi biet can lao.» Trong mot bai dien van ma ong doc nam 1859, ong tuyen bo rang « Can lao chinh la cai ngifon da sinh ra tat ca nhfrng cai gi am ciing va can thiet cho cuoc doi cua con nguoi vay.» Va nam trai

1861,

nhan

tren

gia

rang

duong

di toi

Hoa

thinh

Bon

dung lai tai ong da tuyen bo cung mot so thinh Can lao chinh la nhirng man mire

chirc

Pittsburg,

tong

de do luong gia

tri

thong,

khi

that sir cua

con nguoi».

Ong tin tuong mot each chan thanh rang nhung nguoi lao lire thi phai duoc hirong loi loc cho cong bang, va phai dirge co day du co hoi de nang cao them doi song cua minh. Trong nhieu truong hop, ong da dac l)iet ung ho quyen dinh cong cua cac cong nhan. Nam 1860, ong tirng tuyen bo: « Toi rat sung su-ong thay co mot he thong to chuc can lao trong do cong nhan co quyen dinh cong neu cong nhan muon. Toi cauChiia de cho he thong to chirc do dirge thanh lap tai khap noi tren the gioi.» Truoc mot so thinh gia tai thanh pho New Haven, ong cung da tirng noi « Toi rat thich he thong to chire cho phep mot nguoi bai cong neu ngu*6i do muon bai cong, va toi u*6c mong la he thong to chuc do diroc thanh lap tai khap moi noi.» :

Mot trong nhung

do da khien cho ong chs do do cam doan cong nhan khong dirge quyen mac ca cung chii nhan ve nhirng dieu kien lao cong, va ngan ngira cong nhan khong co co* hoi de nang cao doi song cua minh trong phiro'ng dien xa hoi

thu ghet che do no

va kinh

le la

te,

Ong Lincoln

triet

de tin tu-ong a he thong

do kinh doanh. Nhirng ong cung tin tuong rang nhirng nguoi lam cong de nhan dong liro-ng phai co day dii co- hoi va tir do de tien toi mot dia vi de roi chinh minh cung co the thue muon nhirng nguoi khac lam cong cho minh. Da co mot Ian ong da noi: « Khong the co mot truong hop nao ma mot con nguoi tir do lai cir suot doi bi giam ham vao hoan canh mot ngu-oi lam cong.»

tu*

Trong mot bai dien van doc hoi thang ba I860, ong da noi: « Toi quan niem rang can phai de cho tat ca nhung ngu-oi tir do co quyen sue tich tai san cang mail cang hay. Mot so se tro thanh giau co. Toi khong tan thanh mot dao luat nao ngan cam mot nguoi tro thanh giau co. Mot dao luat nhir vay se gay

nam

nhieu dieu hai hon

la loi. Vay trong khi khong chu truong bai trir tir ban, chiing ta can phai mong muon cho moi con nguoi thu-ong dan phai co mot co- hoi ngang nhau de lam giau.»

chiing ta

Trong hoi Noi Chien, ong Lincoln da nhieu phen bieu 16 moi quan tain cua ong doi voi cac tang lop cong nhan, va sir ung ho cua cac tang lop nay doi voi chanh nghta cua chanh phu Lien bang mien Bac. Hoi

nam

thang ba nhan,

voi

ong

long

tarn

hoi vien danh

an,» chuc

cua hoi

1864,

mot

tri

dir

Dan Chu Cong Hoa cac

Cong Nhan

Uoc, va ca

NQ'ii

tung hoi nay ve quan niem cua hoi nhan dinh rang

Nam

Chien Bac

Cuoc Noi la mot quyen tir

chinh

cuoc chien tranh ve do cua cong nhan.)) Va ong da noi tiep

Dai ky ni^m Abraham Lincoln tai Washington, D C. chup luc hoang hon. Dai nay d\r<yc khanh thanh nam 1922.

dinh,

tinli

giua

moi

tinh

Ngoai pham

gia

tuong than tuong ngiroi

phai

tuong than tuong

cai ai

ke hi ap

nhirng

Ong

buc.

mot chinh

chii trirong

sacli

de dang ve di tru de

cho

nhu ng

nguoi

chinh

hire ve

kho

ngheo nan

nuoc khac co

Hoa

sang

mot

hoac doi

tjj

the

nhung di

cu*

huong cuoc doi mai.» Bong

thai ong

keu goi nen doi

dai mot each nhan dao va

luong

rong

nhung

voi

quoc sau khi ho da dat clian len nuoc

ngiroi ngoai

My.

Hoi thang hai

nam

1861,

ong da noi

mot

tin nil gia tai

ciing

thanh pho

« Ve van de Cincinnaii nhung nguoi Buc va nhung :

Hinh dai ky ni|m Lincoln

tu*

da that chat cac cong nhan

may bay chup

xuong.

ngoai quoc khac...

ngnoi ciia tat

ca cac

quoc gia, cac ngon ngu* va cac chiing toc.» Hoi dau nam 1863, ong giri hai buc thong diep cho gioi cong nhan thanh Luan don va Manchester de cam ta ho ve cam tinh cua ho doi vol chanh nghta chinh phu lien bang mien Bac. Trong biic thong diep giri cho cong nhan thanh Manchester, ong da viet «Toi hieu ro va rat lay lam liec ve nhfrng noi co' circ ma gioi cong nhan thanh Manchester va toan the Au Chan da phai trai qua vi cuoc Noi Chien (tai My)... Toi cam thay y niem ro rang cua cac ban ve van de nay da chirng to mot long anh dung theo tinh than co doc giao... va cno'ng quyet tin tnong <y sire manh cua sir that va 6' thang loi hoan toan va cuoi cung cua cong ly, nhan dao va tir do.» :

Trong khi cao bu-oc tien tren dai danh vong, ong Lincoln khong he bao gio quen hoac lay lam buon phien ve quang doi han vi cua minh. Nam 1860 ong da tirng noi: Toi khong lay lam nhuc va thii thirc rang each day hai miroi lam nam, toi da tnng la mot ngnoi lam cong, da tung lam phu bo cui, da tirng dong thuyen dong be, nghta la da 6 trong hoan canh ciia bat cu* mot ngiroi thuong dan nao.» c<

toi xin noi la

ban

da thay nhfi-ng ngnoi l)i ngheo doi, hi ap buc, ma minh lai lam cho ho phai co- circ them. Toi se dung het sue lire toi

khong phai

tinh toi

ho khoi vong xieng xich, chir khong khi nao lai lam dieu gi cho ho phai mang them ganh nang.» de

giai thoat

Long thnang ke ngheo hen, ong Lincoln tat ca moi nguoi thuoc bat ky mot ton giao nao, mot chung toe nao. Ong chu trong dac biet nhat la toi hoan canh nhung co doi voi

« Toi muon la ngnoi nao cung de cai thien doi song cua rieng minh, va toi tin tuo-ng la ngnoi da den cung phai co quyen do.» Bo la loi tuyen bo cua ong

ngnoi da den. co

co*

hoi

hoi thang ba

nam

I860.

Trong mot

hire thu*

nam

cho mot

ngay 24 thang ngnoi ban 6' Kentucky, ong Joshua F. Speed, ong da viet: « Nam 1841, toi va ban cung di tren mot chuyen tan thuy tu* Louisville toi St. Louis... Tren tan co mnoi hay miroi hai ngnoi no le hi xieng xich cung nhau bang nhirng chiec xieng sat, Canh tnong do da day tarn

viet

vo tarn hbn

toi

khong

luc

1845,

nao ngnng.»

Vi da tirng Met ngheo nan va lam Id cho

nen ong

rat thvro-ng nhirng ngiroi

khon cung

Sir

mong noc

trong ban trong sir

cua ong da dirge thanh

Tuyen Ngon

Giai

Tu chinh an Hien phap

thang loi cua cac

khi ban

lire

Tuyen Ngon

Phong No

thir 13,

tiru le,

va trong

lnong lien bang. Sail phong da dirge

Giai

Mq a

6ng Abraham Lincoln

Springfield, Illinois, no*i tir nam 1837 nam 1861. Bai ky

6ng da song to-i

ni£m

du*o*c

nam 1874.

khanh thanh

cung phu nhan va ba trong bon cau con trai deu diro*c chdn tai day.

da}

Lincoln

Cu Abe each

may ngay

co toi

tham noi nay de than chinh

xem

xet tinh

hinh. Tat ca cac

trong

tin

cu la mot

co* ngii

anh deu

ngu*6i

ban cua binh si, va coicu nhir mot ngu'oi dang quy hon het moi nguoi. Anh em |{gj

cong bo, ong hoat dong sot sang de giiip do cho dan da den tien trien tren con duong lu* do va gianh co* hoi day dii de dirge tien bo, tire la nhfrng quyen tu* do ma ong Lincoln tin tirong la ngiroi nao cung dirge co. Ong luon lu6n nhan manh tru'oc cac binh si da trang la ho phai coi cac binh si da den y nhu* nhirng ban dong doi khac. Ong theo doi hoat dong cua nhfrng co quan tir nhan va chinh phu da dam nhiem cong cuoc giiip do cho nhung gia dinh da den de cho ho theo kip cuoc bien chuyen tir hoan canh no le sang hoan canh tu* do. Sir

quan

tarn

cua ong Lincoln doi vol

dam

binh dan va thai do cua dam binh dan tai mien Bac doi voi ong Lincoln trong cuoc

Noi Chien da duoc ghi chep nhieu phen trong nhung hue thn hoac trong nhung cuon so nhat ky cua binh sT. Cluing ban hoi thang 7

nam

1862, trong

khi dao quan cua tnong McClellen dong

Harrison's Landing,

tai

tong thong Lincoln da

den tan noi de tra xet ve tinh hinh. Sau vu tham vieng cua tong thong, trung sT Felix Brannigan thuoc mot trung doan ciia tieu bang New York, da viet ve cho gia dinh mot hue thir trong co doan nhu sau :

cam

thay cu

that

quan

thanh

tarn

toi

anh em binh si, va cu da lam mot dieu ma khong co ai 6* mot dia vi cao cap nhu* cu da nghT toi, tire la khong tin 6* ldi noi hay cac ban tu*6ng trinh cua cac cap tren.

tan noi de chinh hinh...

Cu da than chinh

cu duoc trong thay

toi

tinh

Anh em binh si da hoan ho don chao hoang de Na pha Luan cung chua

cu, co le tu*ng

dirge

nghe nhfrng lieng hoan ho cua

binh linh vang doi nhu* vay.»

Long thuong yen ciia binh si doi voi Tong thong Lincoln qua la diing nhir loi cua trung si Brannigan. C6 le trong lich sfr My Quoc, chua co mot vi tong thong nao da du*oc binh si thirong yeu nhir tong thong Lincoln, con nguoi xua kia da tirng co phen bo cui time o Illinois. Long thirong yeu cua dan chung da duoc bieu 16 qua nhung ten ma nguoi ta da dung de goi tong thong Lincoln. Bat it binh si da goi tong thong Lincoln la « Tong thong Lincoln,)) la « ong Lincoln,)) hay « Tong thong.)) Nhu-ng phan dong da goi tong thong la « Cu Abe » ( « Old Al>e,» « Abe » la ten goi tat ciia Abraham) hoac « Cha Abraham » (« Father Abraham ») hoac « Cu Abe chan that)) (((Honest Abe.))) Co mot bai hat da duoc binh si hay hat, ten la « Thua Cha Abraham, chung con xin toi ngay.» Nhirng

trong cai ten

cai ten

nhnng

yen do, co

da dirge nhieu ngiroi goi nhieu nhat « Old Abe.»

tat

cai ten than

Trong tat ca nhfrng ly do da khien cho binh si Ihuong yeu tong thong Lincoln, ly do chinh co le la tong thong da thanh that quan tarn toi linh canh ciia binh sT, ciia tirng ngirai binh sT. Trong thir tir binh si gi'ri ve cho gia dinh, ho thnong hay nhac nha toi nhfrng cuoc vieng tham cua long thong de than chinh xem xet tinh binh, va ho cho nhfrng cuoc vieng tham do chirng to la tong thong quan tarn toi nhfrng nguoi linh dang trai qua co'n

Moi quan

cua tong thong Lincoln doi vol binh linh da duoc bieu 16 trong nhfrng tnrong hop tong thong an xa cho nhnng binh linh da pham vao ky luat nghiem khac ciia tain

quan doi. Nghien ciiu cac ho so-, chiing la nhan thay anh hirong khoan hong cua tong thong trong cac vu can phai ket toi xir tir, nhir truong hop binh linh da ngu khi canh gac, da khong tuan lenh tren, da noi loan hay dao ngu. Bao gia tong thong ciing deu giam hot cac toi cho cac binh linh pham toi.

Mot ly do khac da lam cho tong thong Lincoln dngc yeu men la ban tinh binh dan va nha nhan cua tong thong. Binh linh yeu tong thong khi thay tong thong an mac gian di va co nhfrng cur chi rat tir nhien, khong hach dich khi toi gan ho.

dua khi

Tong thong thich nghe cac cau chuyen vui lion nhien binh linh ke cho nhau nghe ngoi quanh dong lira trai, va hon nfra, vi

tong thong cung thich nhai thuoc la nhu* ho, cho nen ho coi tong thong nhu* mot ngiroiban dong doi vay.

mot cong dan that tha, do 6' guong may dan chu va do o menh troi cho nen da diroc dat vao mot dia vi co nhiem vu ciru niroc qua co*n van ban cua nuoc nha. Va nha 6" cong lao cua binh sT, cong lao cua cac cong dan tot khac, cho nen tong thong da ciru duoc nnoc qua co'n hiem ngheo. Chinh

do khac da khien cho tong thong Lincoln du'oc binh si thnong yeu la hau het moi ngirai deu tin tirang chac chan & long thanh liem cua tong thong. Hoi dau thi long thanh liem do, bieu lo qua cai ten « Honest

Abe

»,

dnoc ngiroi fa tin tirong mot nhung trong thoi K\ Noi hanh vi hoan toan trung tnrc va coi le chi

each vira phai

thoi,

Chien, vi a cua long thong, ai nay deu tin tuong chac chan, khong chut nghi ngo, tin tnong-den

mot

trinh do sung bai.

Boi voi da so binh si, tong thong Lincoln khong phai la mot chinh tri gia, hieu theo y nghia th6ng thnong ciia danh tir nay. Ngnoi ta coi ong nhu* la mot ngiroi thnong dan,

long thiro'ng yeu tong tliong do,

mot ban dong

doi,

dong

da chia xe nhfrng noi cay dang, kho so cung voi minh, cho nen nhieu binh si da viet thir thang cho tong thong de ke le tarn sir cua ho.

chi,

Ong Lincoln rat cam kich long thuang yeu cua binh si. Nhieu trung doan khi di qua Hoa thinh Bon, da re vao trong toa Bach Cung de tham « Bac Abe » (« Uncle Abe »). Neu khi do tong thong co nha, thnong thnong tong thong tiep dai ho va uy lao ho vol mot bai dien van ngan. Trong nhfrng luc noi chuyen than mat ciing ho, ong thnong nhan manh toi sir can thiet duy tri mot « chinh phu tir do trong do ngnoi nao cung co mot quyen tir do binh dang voi ngnoi khac ». Ong lam cho ho thay ro nhiem vu quan trong ciia ho, cua moi ngiroi cong dan. Khi .cho chuyen ciing binh si trung doan 148, cua tieu bang Ohio, hoi nam « Can phai duy 1864, ong da noi vol ho tri chinh the nay, va cong cuoc do dang cho cac ban no lire. Tren the gioi chira co.mot chinh the nao lai co nhieu tir do va binh dang nhir chinh the nay. Nhfrng ngnoi hen mon nhat, ngheo khon nhat trong chiing ta cung dirge hirong nhfrng qu} en han va dia vi cao quy nhat. Hien nay, toi dang dirge lam tong thong, tuy vay con ciia cac ban cung co the co co hoi de dngc lam tong thong nhir toi vay .» :

Ong Mot

coi tong thong nhu*

Jefferson Bavis, tong thong cua chinh

phu mien Nam trong cuoc Noi Chien. trai lai da khong luc nao co gang to cho dan cluing thay ro chanh nghia cua chanh phu mien Nam cung la chanh nghia cua dan chiing mien Nam. Ong da qua tha a ciing dam quan chiing. Ong da kh6ng nhan thay sir can thiet mua chuoc nhan tarn cho chanh nghia cua mien Nam. Co the noi la chinh nha 6" ban tinh binh dan cua tong thong Lincoln, tir coi minh la mot thnong dan trong dam thnong dan va nha a sir thanh cong cua tong thong Lincoln trong cong cuoc doan ket dan chiing de ung ho chanh nghia do tong thong tirgng trnng, cho nen mien Bac da thang va da duy tri dngc he thong lien bang cua nnoc My vay. 37

LINCOLN, TRONG QUA HIEN TAI,

KHLT

WOHG LAI

(Lincoln Yesterday, Today, Tomorrow) Carl Sandburg

Bdi cua

Thi

Sandburg tai

kiem la

tieu sir gia

Carl

nhat

Mg. Ong da dwcrc noi danh

nam

tdc gia ndi tieng

tieu thuyet gia

mot trong nhu-ng

nhd

thi

co tdi

Ong da viet tieu sir cua Abraham Lincoln thanh mot bo sdu cuon noi ve 6ng Lincoln va th&i cua ong. Ong da vdo

1915 v&i tap « Van tha Chicago.))

dircrc Giai

thir&ng Pulitzer ve Lich

va Giai Pulitzer ve Thi ca vdo

^km E U diem cua dieu chiing

can

phai hoc hoi b cuoc doi va nhan ong Abraham Lincoln la gi ? Neil ngay nay ong con song, thi ong Lincoln se lam gi? Chiing ta vin hinh dung ong Lincoln nhu* mot ngiroi khOng bao gio lam dieu gi sai lam, khOng quyet dinh mot dieu gi sai phep, liic nao cung dung ly, voi mot tri 6c, mot tarn long va mot lirong tarn hoan toan. Bo la dieu ma toi da hinh dung ve ong Lincoln khi toi con be dai. Toi tuong tu*crng la ong ngoi 6* ban giay va cac ngnoi du*a den nhung de nghi hoac viet tay, hoac noi mieng va ong da noi hoac dwo-c hoac khong va nhu-ng tieng dnoc hay khong cua 6ng bao gio cung dung, khong bao gio* sai. Sau nay

tinh cua

Ion len

toi

mod

biet la cai

lam

cam

tu*6*ng

hoi

bao nhieu. T6i biet duoc rang co nhieu cuoc tranh chap va nhieu van de ma ca Lincoln hay bat ky mot c6ngchuc nao khac hoi do deu khong the tra loi ro rang diroc, va cung khOng the noi quyet dinh duoc hay khong cho giai phap nay hoitc thu tuc no dirge. Ong diroc nhieu ngiroi biet la da co nhung quyet dinh va nhung hanh dong mau chong va ong diroc noi tieng trong mot vai v?in de vi Ong dii biet ngan ngir, chan chir. Nhfrng khi Ong dung tho*

dai cua toi da

sai

biet

—

nam

sir

vdo

nam

19'fO

1951.

chan chir hoac khOng hanh dong gi ca ngiroi ta goi la Ong theo thirc tien chii nghia. Tuy nhien dung chu* phirang phap thyc tien cung chira dung han co nhieu Ian Ong cho noi cac bo phieu ve mot hanh dong do Ong de nghi va da so da chong lai Ong ho ch6ng lai dieu ma Ong coi nhu* la mot hanh dong cai loi

thirc tien.

Vao dau nam 1864 nhirng nhan

vat

quan

Washington, Ntru iroc, Boston va nhu-ng tinh ve phia tay da coi Ong nhir mot thoi ve chinh tri, se chi thanh ngu*6i het mot con vit que thOi. trong

Cung vao

liic

nay nhieu ngiroi quan trong

trong dang cua chinh Ong cung cho la Ong sai lam. KhOng co mot nhan vien nao trong Thirong nghi vien Hoa ky noi tot cho Ong d§ Ong noi tie'p lam Tong thong them mot nhiem ky nua.

Trong Thirong nghi vien co mot vai ngiroi thirc gioi. Nhirng dir luan 6 kinh do quoc gia da dong y vol thOng tin vien cua « Bao chi tir do Detroit » (Detroit Free Press) tai Hoa thinh don Viet rang « KhOng co mot Thuong nghi si nao co the diroc ke la ung ho Ong Lincoln de Ong diroc tai de cu* lam irng ci'r 1

Mot vien

cliii

but

Pennsyl-

vania Irong luc toi tham

Hoa

don noi voi Ang Thaddeus Stevens, Chi'i tich Vy ban Buong xa va Phuong lien kiem lanh tu dang Cong hoa trong quoc hoi rang « Ong lam o*n gioi thieu cho t6i mot nhan trong Quoc hOi vien nao do muon ong Lincoln duoc tai cu. » Stevens dua vien chi'i thinh

but toi ban giay cua Isaac N.

Arnold thuoc noi

Bay

toi biet,

gjoi thieu

ban

OngArnold noi Toi

T&m

vien chuc

bia tren

Tong

cua 6ng Lincoln nam k& ngay ben dai ky ni£m o* Springfield, Illinois.

Thirong nghi si lieu Lyman Trumbull, mot

bang Illinois ten la nguoi am hieu v& nhung chieu huong chinh tri, da viet cho mot nguoi ban vao thang 2 nam 1864 rang « Xet be ngoai thi nguoi ta tuong nhir hail het deu muon ong Lincoln duoc tai cu, nhirng toi kham pha ra rang do chi la cai be ngoai ma thoi. Trong hie dam luan voi nhirng ngiroi ban gap tai day va Met duoc nhirng tinh cam thirc cua ho, ban se phai ngac nhien khi nhan ra la so nguoi muon ong Lincoln duoc dac cu* it la nhuong nao. Nguoi ta khong tin va so* rang ong thieu 6c quyet dinh va qua bat lire... Ban khoi can phai ngac nhien neu co mot phan ung xay ra truoc khi co cuoc de cu* ung ho cho mot nguoi nao do ma nguoi ta cho rang co nhieu :

nghi

live ho'n. »

Bay la loi phe binh nhe nhang cua mot chinh khach doan trang cung <y tieu bang que quan cua ong Lincoln la Illinois. Con nhung va nhung cau viet cua cac Thuong nghi si khac ciing trong dang cua ong Lincoln thi khong nhe nhang va cung kkong lich sir

loi noi

chut nao. Ca thuong nghi vien cung vay. (on

ve phan

nghi vien

thi

sao ? Chi co moi

mot nhan vien

len di^n dan noi rang ong Lincoln sung dang duoc giu lai o toa Bach 6c. 5

nguoi doc nhat toi toi day d&

mong

voi ong. »

toi :«

Cam

o*n 6ng.

nhieu nguoi khac cung

mot y nhu the va thieu ban ong voi

thong.

biet

Chicago va

xir

toi

se gioi

va toi rang ong, ong Stevens, ho,

ong se theo voi chung t6i.» Ong Arnold qua can than nay chi ghi lai chuyen xay ra nhu* the. Nhirng ban khac cua ong Lincoln ma Arnold noi toi do khong thay 6ng ke ten ra va nhung nguoi nay cung khong noi toi y ho muon ong Lincoln tiep tuc giu chuc

Tong thong trong nhu|ig

bai di§n van cua ho.

Tuy nhien Lincoln co nhung

lire

luong

tiem tang trong so nhirng chinh tri gia va cac thuong dan 6* khap trong niro'c. Nho nhung

manh tiem an nay ma ong duoc de cu* chuc Tong thong Ian nua tuy rang hy vong chain dirt chien tranh thirc la toi tarn vao hoi mua ha nam 1864 den noi da co mot phong sue

trao

phat hie a trong

Bang Lien hiep Quoc

ong Lincoln bang mot ung cu* vien khac. Chinh ong Lincoln cung co viet manh giay vao thang 8 noi rang co le cuoc bau cu thang 11 se that. Nhung Sherman chiem duoc Atlanta va Sheridan quet quan dich ra khoi thung lung Shanandoah thanh gia de thay doi

Lien hiep lai bung sang va Lincoln da thang trong cuoc bau cu

ra chinh nghia cua khoi

thang

11.

Nguoi la se co the hoi rang « Tai sao lai neu nhung chuyen khong hay nhu* the ra lam gi ? » Toi co the tarn tra loi rang Ban khong the dung nhin con duong gay go cam :

kho ma Tong thong Lincoln da

trai

qua

phut bi

rac roi met nlioc vo bien, nhfrng gio giay vo thong kho. Noi

Ong gap nhfrng

thay long thanh than duoc.

phan

no cuong nhiet

sau khi phat hanh ban Tuyen ngon Giai phong No le so bo vao cuoi thang 11 nam 1862 da

khien ong Lincoln phai

viet ra

y nghT

ciia

ong.

tuong nay co the ap dung duoc ngay nay doi voi cau hoi ma mot nguoi vo tinh dat ra, « Neil ngay nay ong con song till ong Lincoln se lam gi?» Bieu nay ong Lincoln viet ra va dat tren ban cho rieng ong chir khong phai la de in ra cho nguoi khac doc. Bi thu dia ong la John Hay da chep lai ban nay va cho in ra vao khoang 30 nam sau Cling

tir

« Y union ciia Chiia se thang. Trong nhfrng cuoc ganh dua Ion lao moi dang phaideu Ion tieng noi rang ho hanh dong theo )' muon

ciia Chiia. it

nhat

thi

Ca hai deu co mot dang phai

nhung Chua khong the

the sai lam, sai.

ma lai vira ung ho vira chong lai mot dieu duoc Trong cuoc noi chien

cung mot hie ciing

hien thoi rat co the la

muc

dich cua Chiia la

mot dieu gi khac han muc dich ciia mot dang nao ? Va the nhan hanh dong nhu* ho dang hanh dong la loi thuc hien hay nhat cho muc dich

ciia

Nguoi. Toi rat san sang de noi rang

nay diing ? Rang Chua muon co cuoc tranh chap nay, va muon rang no chua cham dut voi. Bang nanglircimlim cua Ngiroi doi voi tri 6c cua nhung ke dang tranh chap, Chiia co the hoac ciru van hoac huy diet khoi Lien hiep ma kh6ng can co mot cuoc tranh chap cua the nhan. Tuy nhien cuoc tranh chap da bat dau. Va da bat dau roi, Chiia co the mot ngay nao do ban thang tran cho mot ben nao do. Do do ma cuoc tranh chap cu* tiep dien.» co

dieu

Thi

My danh

tieng

Walt Whitman da

nhan vat vT dai nhat tren tham day dac nhirng nguoi cua 19. » Anh huong cua mot nhan vat

coi Lincoln nhu* « tarn tranh bi

the ky thir

manh me nhu

the va co nhieu khia canh nhu khong the viet ra trong it loi kheo got rua duoc. Mot vien dai sii* cua nuoc Bresil tai Hoa Ky ten la Joaquin Nabuco, trong mot bai dien van nhan dip ky niem thu 100 ngay sinh nhat cua Ong Lincoln c6 noi rang the

nhung bi^n doi cang ngay cang ta khdng biSt rang mot tram

nhanh, cluing 40

nam

nfra the

gi6i se ra sao.

Chac chan

nam 2000 se khong nam 1900. Cac quoc

nhfrng ly tirong cua the he

giong

nhu cua

the he

gia se theo nhfrng trao luu tu

khong con co

tuong

chinli tri

doan duoc nua cung nhu the ky thu 17 khong the tien doan duoc nhfrng trao luu chinh tri cua the ky thu* 18 la nhirng trao luu ma ngay nay hay con chi phoi chung ta mot phan nao. » cluing ta

the tien

Vao miia xuan nam 1861 khi ong thi hanh lire cua mot nha doc tai, ong co tro thanh mot nguoi doc tai thuc thu khong ? Ong da khoi mot cu6c chien tranh ma khong hoi Quoc hoi, tuyen bo mot cuoc phong toa, keu goi quan dpi de dep mot cuoc khoi loan, xu dung cap toe hang trieu my kim trong Ngan quy Hoa k)^ truoc khi xin Quoc hoi. Va loi trieu tap Quoc hoi hop de thong qua nhfrng hanh dong doc doan nay cua ong da dinh vao ngay mong 4 thang 7, truoc hang

nhfrng quyen

may

thang.

Trong khi nhieu nguoi cong kich ong mot each gat gao ve viec xu dung nhung quyen lire doc doan ciia ong, ong tir hoi khOng biet ong co nen liic nao cung phai theo sat nguyen van ciia Hien phap de hanh dong ma ciiu van cai chinh phu ma loi khi lai chinh la cai ban hien phap do hay khong. Trong nhung ngay phan van va phai quyet dinh cap toe truoc nhirng bien co don dap, co mot horn ong da noi voi bi thu ong ten la John Hay « Chinh sach cua toi la khong co :

chinh sach dinh san.

Y kien do, ong da nhac lai trong mot biic thu ma ong da viet cho mot nguoi ban tai Kentucky, va hire thu nay da duoc cong bo trong hoi thang 4 nam 1864. Buc thu nay da lam cho nhung nguoi doc phai sung sot vi y kien thuc tha ciia ong. Ong da viet « Toi xin noi la toi da khong lam chii duoc tinh the, va toi phai thu thuc la chinh tinh the da l,am chu toi.» Sao? Vay ra ong da khong co chinh sach nao u ? Vang, do chinh la nguyen van loi tir thii ciia ong. Chi rieng ve van de ciru van cho Lien bang va cham dirt che do no le, la Ong da co mot chinh sach djnh san, con ve tat ca nhfrng van de khac thi ong khong co mot chinh sach nhat dinh nao ca. :

Chinh dang cua Ong, 6ng cung cong nhan nam be bay phai ve van de no le. Bieng nhurng ngiroi on boa ma cung chia ra lam hai phai, mot phai tin chu trirong giong nlur ong Lincoln rang chinh phii neii mua lai nlurng ngiroi no le roi giai phong cho ho, va mot phai khac thi lai chu truong la phirong sach do khOng the thi hanh co hieu qua dime. Phai cap tien cung chia ra lam hai phe, mot phe gom co nlurng ngiroi nlur ong Wendell Phillips va Charles Sumner, keu goi tuyen ngon giai phong no le ngay khi noi chien moi hat dan, va mot phe khac gom co nhung ngiroi nhir William Lloyd Garrison va Harriet Beecher Stowe, chu tnro-ng nen lien hanh mot each tir tir, va that chac chan. Tinh trang nam phe hay phai do thirc la phirc tap, vi phe thi- can ban lap trirong tren nguyen tac, phe thi keo be keo lii vi chuc vu co lien can voi nhau, hay vi muon gay anh lurong bang each thu nhan nhan vien vao chinh quyen. Nlurng be phai do hire tuc moi khi ho khong dirge toai nguyen. Nhom thi tranh danh hop

thayla dang da chiarethanh

ong Lincoln can phai giai quyet, hoac thi hanh hoac khong thi hanh. Giai phap nao la phai ? Giai phap nao la sai ?' Ngay nay qua ngay no, gicV nay qua gio no, Ong luon lu6n phai quyet dinh ve nhung van de ma khong co giai phap nao la hoan toan dung hay hoan toan sai, boi vi giai phap nao cung co mot phiin loi va mot phan hai. Da nhieu ban, sau khi giai quyet xong mot van de, ong cong nhan la giai phap do dung mot })han nhung cung sai mot phan nhung du sao giai phap do cung van la giai phap ha\ nhaf. Be giai thieh ve phirong phap giai quyet cac viec cua ong, ong tlurong hay trlnh bay mot giai phap ma ong cho la ly tirong, roi ong dira ra nlurng khuyet diem tlure te neu dem tlure hanh, vln rot cupc, ong du;a ra mot giai phap ma ong goi la « thirc tien, » tuy la giai phap do vira co phan phai vua r

co phan

sai.

Bieng van de ciru van va jao ve chinh the Lien bang la van de quan trong nhat ma giai phap cua ong phai theo chinh sach dinh truoc cua ong, mot giai phap vira co tinh each chinh tri vira co tinh each thirc tien. Con ve

nhung van de quan trong chang han nlur van de no le, giai phap cua ong thirc tien hay la chinh tri ? Chung ta hay ci'ru ban thir nghien Tuyen ngon Giai phong No le cua ong. Ban do ghi rd rangly do chinh la Y ong ly do khac,

Mau mpt ho$c

cAi

may do ong Lincoln sang che Ong da nghi ra may nay

cu-a song.

Springfield,

Illinois

nhien cai sang

dong co

loi,

Phai nay

d"b

tai

du-a tau be

phong

va da trinh toa ngay 22 thang

kie'n

nay khong bao

gio* du-ryc

dem

ngiroi thi doi phii cap hay dac an.

thi

chu trirong cho in them lien vung kirn ban vi cua

giay, phai kia thi doi gifr

Cac be phai trong cac gioi quan thue, ligan hang, boa xa, be phai nao cung chi nghi toi muc dich rieng ci'ia minh, quyen loi rieng ci'ia minh.

tien

te.

Ngay nao ong Lincoln cung phai co nhieu quyet dinh de viral qua tinh trang hon don do,

Ngay nao cung mang

lai

nhieu van de

qua cac dap

cua ong tai 5 nam 1849. Tuy luat

ra thu-c

hanh

ca.

muon

noi

quan doi

cua Lien bang se thang loi dirge

mau chong neu

no le du-oc som giai phong. Co nhien la hie nao ong cung tin tirong che do no le la mot dieu khong phai. Ong tin tirong o sir tir do cua nhung ngiroi da den, cua nhung ngiroi da den da dirge mua va ban chang khac gi nlurng con bo hay nhung con ciru (trim). Tin tirong la mot viec. nlurng ong khong the ghi sir tin tirong cua ong trong ban Tuyen ngon Giai phong No le. Trong ban tuyen ngon giai

nhung

ngiroi

phong, ong chi co the noi rang nhung ngiroi da den da dirge giai phong vi do la « mot hanh 41

dong cong bang do Hien phap bao dam do quan sir. »

tat

khuynh hu6-ng thu cuu va chong doi phai cap chu truo-ng giai phong no le. Trai lai lor New York Tribune co khuynh huong cap tien va phan doi phe chu truong duy tri che do no le. To' Herald luon luon chi trich ong Lincoln

vi ly

tien

Nhir vay co nghTa la ong giai phong cho ca nhfrng nguoi lao dong tai tat ca cac tieu

bang hay khong ? Khdng. Ban tuyen ngon do kh6ng thi hanh tai nhfrng tieu bang da duoc menh danh trong ban tuyen ngon la nhung «tieu bang bien cuong.»Tai nhung tieu bang co che do no le nhu Missouri, Kentucky, Delaware va Maryland, no le co duoc giai phong hay khong? Khong. Nhung tieu bang do khong phai la nhfrng lieu bang noi loan, nhu ong Lincoln da noi trong ban Tuyen ngon Giai phong. The con tai nhfrng tieu bang phien loan, tat ca nhirng ngiroi no le co duoc giai phong hay khong ? Khong. Ong Lincoln da dua ra truong hop ngoai le, chang han nhu tai tieu bang Louisiana co 13 dia diem cung vol thanh pho New Orleans khong phai thi hanh quyet dinh cua ban tuyen ngon. Tai nhfrng dia diem do, nhirng nguoi no le khong duoc tuyen bo la da duoc giai phong. Tai tieu bang Virginia cung vay, co 7 quan va 2 thanh pho duoc dat trong truong hop ngoai le. Tai Tieu bang West Virginia, 48 quan da duoc & trong truong hop ngoai le.

Ong co nhirng

ly do de hanh dong thuc chu khong hanh dong theo chinh tri, va neu xet theo quan niem ngay nay thi nhfrng ly do do van co the dung vfrng duoc. Ngay nay, neu ong Lincoln con song va van chap chanh, co le ong van se dung nhieu giai phap thuc tien lion la nhung giai phap hop ly. Neu khong hanh dong nhu vay thi co le ong se bi that bai tren truong chinh tri. Moi lien he gifra cong ly l) tuong va thuc trang da duoc tuong trung trong nhfrng 161 doi thoai gifra hai ong Horace Mann va Samuel J. May. Ong Mann

ti&n,

cap tien thai qua, con to Tribune thi lai cho ong Lincoln kh6ng co dii tinh than cap tien. Hoi dau nam 18(U, to Herald mong uoc la 6ng Grant se duoc de cu lam irng cir vien tranh chirc tong thong de thay cho ong Lincoln. To Tribune cung dua ra ten nhieu nguoi khac ma bao do cho la se la nhung ung cu vien tai due ho-n ong Lincoln.

Het ngay nay qua ngay no, ong Lincoln da la mot cai bia de cho nguoi ta vu khong, nguoi ta noi xau, nguoi ta lang ma, ngiroi ta noi lao, nguoi ta luong gat, nguoi ta noi bong noi gio, nguoi ta che bai, ve he. Bao chi tir do thu ghet 6ng, thu ghet cir chi cua ong. Khong co mot each lang ma nao ma ho lai bo x6t. Ong da nhin nhiic ch|u dung nhung 161 lang ma do. Khi nhfrng 161 lang ma do vo hai thi 6ng chi cuol soa. Nhung khi nhung 161 lang ma do ton hai toi chinh nghia cua ong, to ! thanh danh cua nhfrng binh sT da nghe 16-i ong de chien dau cho quoc gia, thi ong lay lam buon ba va dau kho. Chinh trong mot hie buon ba va dau kho, trong khi doc bai dien van khai mac hoi cho cua bo Y Te tai thanh pho Philadelphia hoi thang 4 nam « Ngay nay 1864, ong da thot ra cau nay that kho ma noi duoc mot cau hfru ly.» Bat cu mot cau gi ma 6ng noi ra cung bi nguoi ta xuyen tac, gan cho m6t y khac. Nhieu nguoi va nhieu to bao, khi noi 161 chinh phu cua ong, da dung danh tu « ngu xuan. » 5

da noi v61 ong May « Toi thu ghet cai chu thuyet cua ong chu truong la chung ta chi nen nghT den dieu phai ma khong can nghT den cai dieu thuc tien. » Ong May da tra 161 « Con toi thi toi cung thu ghet cai chu thuyet cua ong chu truong rang chung ta phai nghT toi ca cai thuc tien chu khong phai chi nen nghT den cai phai. » :

Het ngay nay qua ngay no, het thang nay qua thang no, het nam nay qua nam no, hai to nhat bao phat hanh nhieu nhat tai My tire la to* « The New York Herald » va to « The New York Tribune, » da khong luc nao ngo-t tieng chi trich, cong kich, si va ong Lincoln ve nhfrng hanh dong cua ong. To New York Herald co 42

Khi cac nha cam quyen quan sir, khong xin phep ong Lincoln, da tu tien dong cua mot to bao phien loan, va mot hoi dong boi

tham da tuyen bo chu nhiem to bao do la loan than kinh, » ong Lincoln cung khong tuyen bo dieu gi cung khong ra mot chi thi nao ve vu nay. Nhung khi cac ban cua ong tai Chicago xin ong hay thu hoi quan lenh tren, ong cung nghe theo 161 cac ban, ra mot sac lenh khac de cho phep to bao phien loan lai duoc tai ban va tiep tuc tuyen truyen cho phien loan. Khi cac nha cam quyen quan sir bat giam mot nghi sT thuoc tieu bang Ohio ve toi giup do dich, ong Lincoln tuyen bo la neu ong biet truoc vu nay, ong se co mot thai do khac. Sau khi duoc ba cao ve vu nay, ong da ra lenh tra tir do cho nghi sT theo phien «

Chile xe ngya da cho* 4ng bk Lincoln vk cau Tad di

dao

giii

ngky

14thang4n*m 1865

tri

buoi

chitu

nhirng gio* lam v\fc m£t nboc tai toa Bach Cung. Khong ngo* dau d&y la cupc di dao cuoi cung vk it gio* sau 6ng b\ hknh aau

thich.

nay sang dia phan cua chinh phii mien Nam, tire la theo y ong, ong da day ai nghj si nay khoi tieu bang Ohio va khoi Hiep chung quoc My chau roi do. Trong moi vu nhu* nhirng vu vira ke tren, ong da bi doi phuong cua ong goi ong la « doc doan, » la « doc tai, » la « ngu xuan. » KM to nhat bao « The New York World », to bao quan trong nhat cua dang Dan chu, tire la dang doi phiro'ng, dang mot ban tuyen ngon .dau hang gia mao cua Tong thong, tong truong ngoai giao William H. Seward tuyen bo la to bao do da dirge xuat ban « qua lau roi. » Ton^ tru*6*ng bo Chien tranh Stanton ra lenh dong cua to* bao do. Tong thong Lincoln cung co ky vao lenh cam do. To bao da bi dong cu*a va khong the in them dirge boi vi nha in da bi quan doi Lien bang chiem dong. Nhirng sau it lau chinh ong Lincoln lai ra mot lenh khac de cho phep to « The New York World » tai ban, va to nay lai tha ho to cao loan, va cho nghi

Co mot chinh tri gia, tai Illinois va ong la mot- quan nhan, da tirng theo doi lau nam hanh dong va tir tirong cua Tong thong Lincoln. Theo y ong cau chuyen da tuong trung long thong Lincoln mot each do cung

day du nhat, co

Co mot bom ong Palmer da gap ong Lincoln khi ong nay dang hot toe. Ong Lincoln da goi ong Palmer « Moi ong hay ngoi day. Chung ta la nguoi nha ca ma. Cao mat truoc mat ong toi cung khong ngai dau. Con trong nhieu truong hgp, toi khong dam cao mat truoc mat cac ngiroi khac. » Sau do hai nguoi :

va ong Palmer da noi

noi truyen ve chinh

tri,

mot each

va thirc tha

rat vui ve

Thira ong

Lincoln, neu xua kia co ai noi vol toi la trong

mot con khung hoang tram trong

nhu* la thai

ngheo nan de lam tong thong, thi co le chang bao gia toi tin la thirc. » Ong Lincoln lien xoay ghe phong va co lai, tren mat con day hot sa quang mot. chiec khan trang. Ong Palmer tnang la ong Lincoln tire gian lam. Nhirng trang

Nhieu nguoi da Met tai cau hoi sau day cua Tong thong Lincoln « Ta co nen ban :

mot ngnoi linh ngu dai da dao ngu, trong khi ta khong dam to he toi sgi toe cua mot ten sui giuc phien loan doc ac da siii giuc ten linh do dao ngu hay khong ? » Nhieu nguoi cho la cau hoi nay da chua dirng ngay chet

trong long no cau tra

lai. Chinh vi vay cho nen nhieu ngiroi da keo be keo lu de toi pha phach va dot chay rui co sa cua cac to bao hang ngay va hang tuan, va nhnng ngiroi na} da khong bi cac nha du*ong cue Lien bang hoac r

phuong

cau chuyen da xay ra

buoi nay, dan chiing da ban mot anh chang

Tong thong.

dia

le la

Tong thong Lincoln va ong John M. Palmer, mot dang vien ci'ia dang Dan chu tai Illinois va cung la mot quan nhan can dam.

giira

trirng

tri.

su*

ngheo nan

ong Lincoln

gat

tai

mot

tinh

nguoi thg cao sang mot ben,

nghieng minh ve phia truoc, dat mot tay len dau goi ong Palmer va noi « Toi ma nghe truyen do thi toi cung khong tin. Nhirng trong thai buoi nay neu keu goi tai mot nguoi co :

mot chinh sach

ro rang thi se vo cung tai hai

cho xir sa. Toi chira he co mot chinh -sach ro rang nao het. Toi chi co gang thi hanh 43

nhirng

giai

phap ma toi cho la thich hop nhat hop moi ngf'y da xay ra. »

tuy theo truong

dan chiing. Ong & trong hang cua dan chiing. Doi vol da so, danh tir ngiroi cua

Trong thoi dai cua ong Lincoln da co nhien nguoi an noi mot each ngn xnan va nhung nha bao thien can. Ho da an noi va khong can phai nghT ngoi chin chan. Ho da tha ho an noi can do, mac sue phat bieu long thu oan cua ho. Ngay nay doc lai nhirng 161 noi do nghe co ve nguong nghiu va buon cnoi. Neu chiing ta doc lai to bao « Congressional Globe » khoang nhirng nam 1860, chiing ta se phai ngac nhien khi thay da so cac nghi si da khong hieu biet mot chiit nao ve thoi dai quan trong cua ho trong lich sirHoa ky, mot thoi dai ma biet bao bien co da xay ra ngay truoc mat ho. Chung ta lay lam buon rau thay ho da an noi mot each can do' nhir vay, thay ho khong biet lo ngai la nhirng the he mai sau se can nhac nhu-ng 161 an tieng noi

tir

chung

«dan chii» la nhung dieu kho Ban Hien phap ir ? Co nhien

ung ho ban Hien phap, nhirng y Hien phap la gi nhi ? Qua that la kho hieu, nhat la khi chiing ta da tung nghe nhu-ng vi luat su* tuyen bo la chinh ho, ho cung khong hieu y nghia cua ban Hien phap, va ho da cai va dong dai v'di nhau, moi la

nghia

ciia

ngu-oi

moi y

l)an

kien, cha ai nghi nhu-

Nhung ong Lincoln da

ai.

tirong trirng cho

nhan each, cho sir thirc tha, cho tinh gian di,va cho mot tarn hon u*a thich nhung chuyen had huoc. Chiing ta hay nholai goc tich ciia ong. Ong la mot con ngu-oi kien quyet tranh dau cho toi ky cung, tranh dau suot ca mot doi.

Truyen ciia con ke

cua ho.

va danh

hieu duoc.

ngii « tir

lai

ngiroi

trong lang

xom

do ban co the dirge nghe cua ban, va xa hon

nfra,

nhung noi 6' chan trolgoc hien, cau chuyen d6 ciing la mot cau truyen quenthuoc ciia dan chiing. Hang trieu con ngu-oi da 6m ap hinh anh

tai

Ong Lincoln la mot trong mot so it nhung ngiroi da cam thay ro ret va sau xa quan trong cua nhirng loi noi cua ong. Co nhung hie ma ong da noi nhip nhang nhir thi ca, nhirng cung co rat nhieu phen ma ong da noi quanh noi quan, da to ra ngnong nghiu va vung ve. Bo la nhirng trirong hop ma ong muon rao triroc don sau, ma ong

tinh each

muon

noi rong nghia, noi ro nghia, de cho

ai co the hieu lam ong dirge. Chinh vay cho nen dan chung da tin tirong o noi ong, va trai lai Thirong nghi vien va Ha nghi vien, nhung ta bao nhu* to* « The New York Herald, » to « The New York Tribune » va to « Times » a Luan don, lai khong tin tuang 6* ong. Ong nhu* la nguoi tien bao nhung dieu se xay ra sau nay. Dan chung da nhan 6' noi ong hinh anh ciia nhfrng niem by vong ci'ia ho. Niem by vong do chinh la mot sir tir do cang ngay cang roi rao ho'n cho con nguoi thiriVng dan, mot sir tir do vua chinh hi vua kinh te. Co le sir tir do do phai con lau moi thirc hien duoc. Nhirng ong Lincoln la nguoi da do- cao bo du6c de soi sang cho nhung con nguoi thirong dan lien trcn con duong hire hien sir tir do rong Ion do.

khong vi

cua ong trong tarn la

hinh anh

ngu-61

mong

iroc xir

ho.

Hinh anh cua ong

ho co dirge. Noi toi dan chii, nao la dan chii, nhu-ng Lincoln la mot ngiroi dan deu tin ong ai nay chii. Ong la mot nguoi dan chii trong tarn hon ong, trong hanh vi cua ong, trong tir tirong cua ong. Nhirng 161 noi cua ong, nhirng cau viet cua ong deu bieu 16 tinh each dan chii ciia ong. Mot chinh phii cua dan cluing mot chinh the cong ir ? Nhirng co cau cua hoa ir ? Quyen cua dan chiing tir do phat bieu y kien de cac nha cam quyen dirge biet dan chiing mong muon gi u- ? Tat ca nhung. dieu do deu la nhung dieu ma ong Lincoln da nghi toi. Nhung dieu do da duoc bieu 16 qua ca tinh cua ong Lincoln. Do la mot dieu ma ngiroi ta cam thay, nhirng khong the dien bang 161 noi duoc. Mot ky gia ciia to bao til « Spectator » tai Luan don, khi phan tach ban thong die]) ma ong Lincoln da giri cho Quoc hoi hoi thang chap nam 1862, nhan thay ban thong diep do co mot « cai gi mo iroc than

ngu*61 hieu ro th^

hi »

Dan chung ciia niroc nay va dan cluing cua nhung nuoc khac da nhan ong Lincoln la mot

tat

kham

mot ngiroi ma tat ca moi moi noi tren the gioi nay deu

ciia

va chiia

qua den noi duoc. »

dung 161

nhung tir tirong vi noi khong sao dien «

dai ta

A I DIEN VAN GETTYSBURG Cach day

cluing

lain

miroi bay

nam,

tien

xay di.rng tai dai luc nay mot tan hoan thanh tren nen tang tir do va vao nguyen tac la moi ngiroi sinh ra ta

(|ii6c gia,

can

ci'r

dang.

hi nil ^2.,

ty ^**o

P^l-UZJ-J'

»-*->|

6~€Cb.fU*~<J <rf&ZZ,

Ngay

nay, chung ta lam vao

mot cuoc

'h^zr

noi chien tham khoc, mot cuoc noi clucn se

«^«V, 'hm^o—>

mot quoc gia nay hoac mot quoc gia nao khac hoan thanh tren nen tang nay va can ci'r vao nguyen tac nay co the ton tai duoc khong. Chung ta nhom hop tai mot trong nhung tran dia chu yeu cua tran chien tranh nay. Chung ta den, mot phan de tuong niem den nhung nguoi an giac ngan tliu tai day va da bo mi nh de quoc gia nay co the ton tai. Chung ta lam nhu* vay, chi la theo le tu* nhien

fy*,

(|iivet

dinh

va cong bang. tSf^C

jL»

Urti /0Q't sfua**}

mot tinh than rong rai ho'n, khong the cung hien, chung ta khong the lam phep, chung ta khong the tlianh hoa manh dat nay duoc. Song hoac chet, cac chien si da tung chien dau tai day, da lam phep cho manh dat nay mot each thieng lieng ho'n chung ta nhieu. The gi Vi se it chii y va se khong nho lau ve nhung Jieu ma chung ta noi tai day, nhung the gioi se khong bao gio quen duoc cong nghiep cua cac chien si ay. Bon phan cua chung ta, nhung nguoi con song, la hy sinh cho cong cuoc cao quy cua nhung nguoi da tung chien dau tai day. Bon phan cua chung ta tai day la hy sinh cho la hoc nhiem vii to tat con phai hoan thanh a nhung nguoi qua co dang ton sung kia, phuong thii'c phung su tich cue hon cho chinh nghia ma cac vi ay da tung triet de hy ((Nhung, tren

£"

cluing ta

Ca*^

/fr*ur+~j

/<n 'le-XJ~

*~rfc*-C>

&-&>j

&C*-»ij

-tCm^o. r£C id

0~~^

U^C

^ttu

^n^yy^^^

—

cua Tfinq thong Abraham thao bed Lincoln dim vftn danh tieng doc Tren day

la thii but

ngdy 19 thdng 11 nam 1863 trong dip khdnh thdnh Nghla dia Gettysburg, Pensylvania. Ben mg.t la ban dich bai dien van nay.

— la

tai day rang khong phai do mail nhung nguoi qua co ay da mot each vo ich rang quoc gia nay, voi su phii ho cua Thuong Be, se lai duoc tu do rang chinh phu cua dan, do dan thiet lap va phung sir cho dan, se khong bi lieu diet tren

sinh

tuyen the long trong

;

trai dat. »

VAN

BAI DIEN

â&#x201A;Ź>AU TIEN TRLTOC Bai

CONG CHUNG dim van ddu

tien

Lincoln doc trir&c cong

chiing Id bdi ong tuyen bo ra irng civ nghi vien

trong Bai H6i Bong tien bang Illinois. Bo la nam 1832, hbi ong m&i 23 tuoi. Bo an trich dir&i day khong noi t&i nhitng chi tiet quan diem cua ong ve tinh hinh Idp phdp dia phwang, nlurng ciing da (hi ro thai do y kien ong th&i do.

Kinh

dong bao

thira

Toi ra ling cu lam chuc vu cao qui cua mot trong cac vi dai bieu cua dong bao vao Dai Hoi Bong Dan bieu khoa toi cho tieu

bang cluing

ta,

theo luat le da dinh, va theo

dung nguyen tac mot nen cong hoa chan chinh, vay bon phan toi la phai tir giol thieu vai dong bao, vol nhirng nguoi toi xin lam dai dien, trinh bay voi tat ca nhirng y kien

cua

toi ve

moi cong

viec dia

phuong

chiing

ta.

Thai gian va kinh nghiem da chiing thirc noi bo loi ich cho cong chiing nhu the nao. Khong ai choi ci\i duoc rang ma duong ma xa, dao vet song ngoi cho thuyen be qua lai dÂŁ dang, rat co ich loi cho nhieu xi'r dan cu thua thot ngheo nan. Nhung neu bat tay vao viec ma khong biet ro ngay tu* liic dau rang minh co lam duoc den noi den chon hay khong thi that la ro dai. C6ng viec lam do* dang chi them hao tai ton cong ma thoi... ro rang nhirng dieu cai tien

Ve van de giao due, dua ra mot chuang

la toi

dac

biet, toi

t6i

khong dam bao

trinh,

chi co the noi

he thong nao

doi vol

toi,

mot van de toi quan he cho cluing ta. Moi nguoi cluing ta it nhat ciing phai duoc hoc hoi it nhieu, de co the doc duoc licli sir nuoc minh va nuoc khac, de co the nho* hoc van ma thuong thiic duoc gia tri nhung co- so* tu* do cua nuoc ta. Do la mot viec cue ky khan trong. Ay la chua ke den nhung loi 16c va sir sung suong cua nhung nguoi doc noi sach kinh va cac sach vo khac vua ve ton giao va dao ly. Ve phan toi, toi chi muon duoc thay thoi ky ma giao due, va nho* 6 phuong tien giao due, cac sir trang dao

giao

due

phan gop sire vao sir thirc hien mot bien phap nao kha dt xiic tien duoc sir viec cho thoi ky hoan lac ay mau toi... Tuoi tre la tuoi bao gio cung phai het sire nhun nhan moi duoc, toi dua ra nhirng y kien tren day ke cung da la hoi qua mire, nhung thua dong bao, toi nghi sao noi vay, khong dam an khuat dieu gi. Rat co the toi lam mot vai dieu hoac tat ca moi dieu cung chua biet chung, nhung toi van co het sue theo loi tiic thuong noi, la tha duoc mot hai Ian diing con han ca ngan Ian sai, nen neu toi thay y kien nao sai, toi san sang loai bo ngay, khong dam ngoan co. Pham nguoi ta ai cung co cao vong rieng. Neu diing that nhu the thi ve phan toi, toi co the noi rang uoc vong cao xa nhat cua toi la duoc dong bao thirc tarn yeu qui, va rang lam sao cho dugc xiing dang vai long yeu qui ay. Toi co thanh cong duoc trong cong cuoc theo duoi cao vong do chang, thanh c6ng duoc den muc nao, dieu do dong bao se ro khi toi bat tay vao viec. Toi con tre tuoi, nhieu dong bao khong Met toi la ai. Toi von con nha ngheo, tu Irirac den nay lu6n luon song trong canh ngheo cue. Toi khong co ban be than thuoc nao giau sang danh gia de tien dan toi ca.

Toi dac

biet chi trong

that bai nhieu roi.

Kinh chao dong bao

;

phieu

doc lap cua dong bao trong khu nay ma thoi. toi dac cu, toi se chill mot cai an doi voi dong bao, ma toi chi co the tra duoc bang sir h\n tarn lam viec ma thoi. Con neu dong bao nhan xet sang suot thay toi khong xung dang thay mat cho dong bao, phai nhuang buac cho nguoi khac thi toi cung khong dam phien trach gi, vi toi la nguoi da quen chju

cac cong viec kinh

doanh, ky nghe se tro* nen thOng thuong hon bay gia toi se rat lay lam sung Strang duoc quyen gop

Neu

dire, tiet do,

nho vao

Tan Salem, ngay

9 thang Ba, 1832

ONC LINCOLN VA HO HANG Ong Lincoln cang ngdg cang co mot (tin sang, nhirng khong bao gifr dug quen

vi cao

canh han

khi con thieu th&i, va hie nao ong

nh& ho hang than thich, nhat la bd ke man cua ong. Tug la khong liic nao co nhieu tien nhwng ong hion Inon tim each giup tfo- gia cilng

dinh va be ban, hoac bang tien bac, ho(ic bang nhivng l&i khugen nhu. Dir&i (lag (hung toi xin dang lai mot bi'vc ihir ma ong da givi cho con rieng ba ke

man ong

ma duoc

luong cang

tir horn nay cho toi ngay mong mot thang 5 toi, chii kiem duoc mot dong thi toi larxiing cho chii mot dong, du la lam tru* chii kiem duoc tien mat hay chii duoc no*. Nhu vay, neu moi thang chii di lam thue ma kiem duoc 10 dong thi toi lai cho chii

lao cho chii, toi hiVa la ke

nhu

the la

moi thang

chii

thay 20 dong. Toi khong co y noi Chii Johnston,

Trong

chuc

tarn

chii

khong

birc thir

roi chii co xin toi

kirn,

nhirng

cho

Ian nay toi

Truoc day toi mot vai ban, va ban nao chii « The nay la em lai duoc thanh

the theo 161 chii dirge.

co giup chii ciing

moi

bao

thoi roi.

toi

Nhirng chi trong

».

tiing thieu

nhir

cii.

Theo y

lau sau chii lai

toi,

thieu nhir vay la tai vi chii co

chii hi

mot

tat

tiing

xau.

Toi biet tat xau do la the nao roi. Chii khong luoi bieng dau, nhvrng liic nao chii cung an khong ngoi roi.Toi chac chan latir khi toi Met toi nay,chira liic nao chii chiu lam viec mot ngay, Toi biet la chii cung khong den noi ghet lam viec cho lam, nhirng tuy vay chii cung khong muon lam viec, la tai vi chii cho rang lam viec thi cung chang duoc bao nhieu. Cai thoi quen an khong ngoi roi do

chii

cho

suot

chinh la cai nguyen nhan no lam ch<o chii phai kho khan. Vay chii can phai bo cai thoi do moi duoc, quan trong khong phai rieng cho chii ma thoi, nhung quan trong ho*n nua la cho cac con ciia chii. Quan trong cho cac con chii la boi vi doi cluing con dai, va mm chii bo duoc cai thoi do thi cluing se khoi mac phai cai thoi do. Neu de cluing mac phai cai thoi do roi, thi bo duoc cung la kho khan lam.

bay gio dang can mot it de nghj vol chii hay di lam di, hay lao dau vao ma lam vol bat cir mot ngu*6i nao co the tra tien cho chii. Chii hay de cho cha va cac chau trOng coi cac viec trong nha, Toi biet

lien.

cay

Vay

l)ira

la chii

toi

gat hai.

Con

chii, thi chii di

tot,

tra

10 dong,

cang nhieu

nhung mon no* ma chii da mac phai hoac sau nay se mac phai. Be thuo*ng cong

di xa,

nhu

dilam

tai

nhung

toi

la toi

noi nao gan nha

phai

thanh pho St. Louis, hay la chi mo vang a tan California,

mo muon la chu

cac

duoc

la chii

nhu

di lam thue tai mot quan Coles, va kiem

duoc so luo-ng cao nhat tai do. Neu chii chiu di lam nhu vay thi chang baoTau nua chii se het no, va ho'n nua chii se giu duoc mot thoi quen de chii sau nay khoi phai mac no. Con neu bay gio toi giiip tien cho chii tra no thi chLsang nam la chii lai no nhu cu. Trong thu

chii

co noi la neu ai cho chii bay chuc hay

long nhuong

cho chang cua chii hoa ra chii ban ch6 chii tren thien dang mot each re mat u, boi vi toi tin rang neu chii theo de nghi cua toi thi chi trong vong bon nam thang la chii da kiem duoc so tien bay tarn chuc bac do roi. Chii noi la neu toi bang long cho chii so tien do thi chii siin long lam vantir ve mieng dat cua chii de lam tin, va neu chii khong tra lai tien cho toi thi chii san long mat diii mi£ng dat do. Chii thue la ngu dai. C6 dat ma chii khong Idem song duoc, mat dat roi thi chii song bang each nao ? Tu truoc toi gio liic nao chu doi voi toi cung tot lam, chang le bay gio toi lai co y xau doi voi chii. Trai lai, neu chii chiu kho nghe theo loi toi thi chii se nhan thay loi khuyen bao ciia toi con dang gia toi tarn chuc ban cai so tien tarn chuc bac ma

tarn

chuc bac <y

thi chii sail

tren thien dang.

Neu vay

lai

thi

chii xin toi.

Than

Anh cua

chii

ma lam 47

TAI LIEU VE

BAN TUYEN NGON

GIAI

PHONG NO

Luan don,

chi

trich

ong Abraham Lincoln.

W nmMmmmmmmmmmmmm mmmmm i

(Hinh l>en

PROCLAMATION OF EMANCIPATION

Nhan

trai)

de birc hinh do

Abe

bai cuoi cung cua

m UPON THIS ACT, ... INVOICE THE CONSIDERATE JUDGMENT OF MANKIND AND THE GRACIOUS FAVOf? OF ALMJGHTY COD A. LINCOLW

hay

Lincoln,

bai

va Ben.

cua tap chi

«La la

Hoa Punch

da ve mot ong Lincoln

vong dang choi

tuyet

bai

cuoi cung

tire la

ban Tuyen ngon giai phong no le. Nguy co-

ma hoa

da gan cho

mien Bac qua net mat hoang cua ong Lincoln da lam cho doi thu cua ong Lincoln, ong Jefferson Davis, Tong thong chinh phu mien Nam, lay lam

hot Jfc>,.'-

•"

'r~.:

thich chi. ;

e,L'j,

Nhan de

(Hinh giua)

hinh nay Cuoc Dong vien Da Den. » Tap chi Anh

birc

muon vach roi loan tai

ro tinh hinh

My. Hoa

da ve ong Lincoln va

dung

Davis

loi

dong

vien

cuoc

de cuong

bach nhung nguoi da

den phai vao quan Sir

Mot chie'c til trong vien Bao tang Lincoln tai Washington, D.C. co chira dirng nhieu lien can toi

tai lieu

ban Tuyen ngon Giai phong no

Hinh ben tay trai phia tren Tuyen ngon, va hue tranh mo

le.

— Ban sao ban

ong Lincoln dang doc ban thao cua ban Tuyen ngon cho Noi cac ong nghe, ngay 22 thang 7 nam 18(>2.

Ben phai phia

tren

chinh an Hien phap

Phia

diroi

thii'

—

Ban sao cua Tu

13.

ba birc

hinh cua

tap chi

Punch, mot tap chi hai luroc xuat ban 48

tai

thu-c

thi

tai

doi.

mien

Bac dao luat dong vien khong thi hanh cho nhung nguoi da den, con tai mien Nam thi khong co mot trung doan da den nao ca. (Ben phai) Ket qua cua ban Tuyen ngon Giai phong No le. Hoa si tap chi Punch chi trich ban Tuyen ngon, cho la vi co ban Tuyen ngon nay cho nen nhung nguoi da den da hi nguoi da trang nguoc dai va

sat hai, nhat la

vien

nhung cuoc roi loan xay ra vi dong tai Thanh pho Nun uoc nam 1863, sau

khi

6ng

trong

toan quoc.

Lincoln ra lenh tong

dong vien

-?l

Zco e

Â£>&*7.

OOG^I

*••*,

Tap san nay do Hoa Ky Saigon than tang cac

Toi

suot

the trirdc

doi

chong

uy hiep

So*

tinh

moi hlnh than

bay

ban doc Viet

ban thd Thu-gng Igi

Thong Tin

trinh

con

thtrc

Nam

doc doan

ngu'ai.

THOMAS JEFFERSON 1743- 1826 Tong thong thir III cua Hoa Ky Tac gia ban Tuyen ngon Doc lap My

NhOng nguyen djnh y nghTa

t6c cua

va luat

ong Jefferson da le

ch?

cho xa hoi ty do.

ABRAHAM LINCOLN 1809- 1865 Tong thong

thir

XVI cua Hoa Ky