Rijnenburg eindopdracht v2 definitief by Vincent Oskam

Rijnenburg Waterburcht Klimaatbestendig en floodproof woonplan voor Rijnenburg, Utrecht

V.Oskam Waddinxveen 10 mei 2013 Hogeschool Rotterdam

1. VOORWOORD Dit rapport is tot stand gekomen als eindopdracht van de module Klimaat Bestendig Bouwen van de Hogeschool Rotterdam, opleiding Watermanagement. De waardevolle feedback en effectieve begeleiding van Dhr. Schuwer tijdens dit project heb ik nieuwe criteria geleerd in rapportage techniek en ben ik bewuster geworden van de impact die klimaatverandering heeft op ruimtelijke ontwikkelingen. Dit rapport is bedoelt als visie op een klimaat- en overstromingsbestendige woonwijk in Rijnenburg, Utrecht en kan worden gebruikt als inspiratie of uitgangspunt bij het ontwikkelen van woonwijken in overstromingsgevoelige gebieden met peilfluctuaties tot boven het maaiveld. Wie ge誰nteresseerd is in adaptieve infrastructuur bij overstromingsgevoelige gebieden vindt dit in hoofdstuk 8. Als u ge誰nteresseerd bent in de ruimtelijke analyse van Rijnenburg vindt u deze in bijlage II. Waddinxveen, 21 april 2013, V.Oskam

2. SAMENVATTING De gemeente Utrecht wil ongeveer 7000 woningen realiseren in het gebied Rijnenburg (figuur 1) in de oksel van de A2 en A12. Om hier een veilig woongebied te ontwikkelen moeten adaptieve strategieën ontwikkeld worden voor drie situaties: 1) Uit simulaties blijkt dat Rijnenburg gevoelig is voor overstromingen (inundatie tot 2 meter) vanuit de Lek en de IJssel.

Figuur 1 – afbakening plangebied - QGIS

2) De bodem van het plangebied bestaat voor een groot deel uit veen. Om inklinking1 te voorkomen komt het streefpeil vlak onder maaiveld met een fluctuatie van 20 cm en een maximum peilstijging van 25 cm. Op veel plekken in het plangebied komt het water dan regelmatig boven maaiveld uit. Figuur 2 – peilfluctuatie

3) Bij langdurige droogte daalt het grondwaterpeil en kan inklinking alsnog optreden. Advies Om met deze drie situaties een veilige en klimaatbestendige woonwijk te realiseren in het plangebied zijn de volgende adaptieve strategieën geadviseerd. 1a) Om in geval van een (dreigende) overstroming snel en veilig het gebied te kunnen evacueren is het van belang dat wegen een meter boven maaiveld aangelegd worden. Na een dijkdoorbraak duurt het dan meerdere uren voordat het water boven het wegpeil komt. 1b) De woningen moeten in staat zijn om de waterdruk en stroomsnelheid in geval van een overstroming te weerstaan. Dit verlaagt economische schade bij een overstroming en garandeert een veilige verticale evacuatie als alternatieve optie voor horizontale evacuatie. 2) Door de woningen te plaatsen op dijken van -0,5m NAP hoog, is er voldoende drooglegging om wateroverlast te voorkomen. De fundering van de woningen moet waterdicht gerealiseerd worden om indringen van grondwater te voorkomen. 3) Door grote oppervlaktewater lichamen te ontwikkelen in het plangebied wordt voorkomen dat het grondwaterpeil in geval van extreme droogte daalt tot onder het streefpeil.

Figuur 3 – implementatievoorbeeld van advies 1

Bij drooglegging klinkt veen onomkeerbaar in, waarbij CO 2 vrijkomt en de bodem verder daalt, dit verhoogd de inundatiediepte bij overstromingen.

Inhoud 1.

Voorwoord ...................................................................................................................................... 2

Samenvatting .................................................................................................................................. 3

Inleiding........................................................................................................................................... 6

Ruimtelijke analyse ......................................................................................................................... 7 1.

Watersysteem ............................................................................................................................. 7

Hoogtekaart ................................................................................................................................ 8

Overstromingsrisico .................................................................................................................... 8

Analyse rapport ........................................................................................................................... 8

Visie ................................................................................................................................................. 9

Watersysteem ............................................................................................................................... 11

Infrastructuur ................................................................................................................................ 12 5.

Wegen ....................................................................................................................................... 13

Parkeren .................................................................................................................................... 14

Ondergrondse infrastructuur .................................................................................................... 14

Woningen ...................................................................................................................................... 15

Waterveiligheid ............................................................................................................................. 18

10.

Openbare ruimte en groen ....................................................................................................... 19

Dorpstraat ................................................................................................................................. 19

Park ........................................................................................................................................... 21

11.

Conclusie ................................................................................................................................... 22

12.

Aanbevelingen .......................................................................................................................... 23

13.

Geciteerde werken.................................................................................................................... 24

14.

Bijlagen ...................................................................................................................................... 25

Bijlage I Kaarten .................................................................................................................................... 26 .............................................................................................................................................................. 31 Bijlage II Ruimtelijke analyse en literatuurstudie ................................................................................. 32 1.

Inleiding......................................................................................................................................... 34 1.

Project Rijnenburg .................................................................................................................... 34 Ruimtelijke analyse ....................................................................................................................... 35

Ligging en omgeving.................................................................................................................. 35

Huidig grondgebruik ................................................................................................................. 36

Bebouwing ................................................................................................................................ 36

Landbouw.................................................................................................................................. 37 4

Functies ..................................................................................................................................... 39

Infrastructuur ............................................................................................................................ 40

Watersysteem ........................................................................................................................... 40

Hoogte ligging ........................................................................................................................... 44

10.

Risicoâ&#x20AC;&#x2122;s en veiligheidseisen ................................................................................................... 44

11.

Geluidscontouren.................................................................................................................. 46

3. ....................................................................................................................................................... 46

12.

Cultuurhistorie en archeologie ............................................................................................. 46

13.

SWOT analyse van het plangebied........................................................................................ 47

14.

Confrontatie matrix............................................................................................................... 48

15.

Locatiescan............................................................................................................................ 49

Structuurvisie Rijnenburg ............................................................................................................. 50 16.

Watersysteem ....................................................................................................................... 52

Geciteerde werken........................................................................................................................ 55

Bijlage 1: Kaarten .................................................................................................................................. 56

3. INLEIDING In de komende jaren worden er 7000 woningen gerealiseerd in het gebied Rijnenburg. (figuur 1). Rijnenburg moet gaan dienen als de overgang van de stad naar het Groene Hart, waarbij duurdere klimaatbestendige woningen worden gerealiseerd in een dun bebouwde en verspreide structuur voor wonen, werken en recreĂŤren. De cultuur historische waarde van het gebied dient daarbij als uitgangspunt en wordt zo veel mogelijk behouden.

Figuur 4 â&#x20AC;&#x201C; afbakening plangebied - QGIS

Bij nieuwe (ruimtelijke) ontwikkelingen doen we er slim aan rekening te houden met de mogelijke klimaatveranderingen. Door veranderende neerslagpatronen, een stijgende zeespiegel en dalende bodem neemt het risico op overstromingen de komende decennia toe. Uit modelleringen blijkt dat Rijnenburg gevoelig is voor een dijkdoorbraak in de Lek of de IJssel. Om veilige woningen te realiseren in dit gebied is het belangrijk dit risico goed te ondervangen. Utrecht wil dit bereiken door de woningen klimaatbestendig te bouwen. De bodem in Rijnenburg bestaat deels uit veengronden. Veen is bij drooglegging gevoelig voor inklinking, hierbij komt CO2 vrij en daalt de bodem nog verder. Om inklinking te voorkomen zal het waterpeil vlak onder het maaiveld worden gerealiseerd en op sommige plaatsen regelmatig boven het maaiveld uitkomen. Woningen en infrastructuur moeten hier tegen bestand zijn. Bij langdurige droogte kan het waterpeil dalen en het veen alsnog onomkeerbaar inklinken, daarom is het belangrijk in het gebied voldoende water te bergen om droge perioden te overbruggen. Deze omstandigheden vereisen een adaptieve bouwstrategie in het plangebied. Dit rapport bevat een een klimaatbestendige duurzame visie voor een van de woonkernen in Rijnenburg en beoogt een van de mogelijke oplossingen te verkennen om Rijnenburg klimaatbestendig te ontwikkelen. De visie en uitwerkingen zijn gebaseerd op een uitgebreid literatuur- en ruimtelijk onderzoek naar de beperkende factoren en mogelijkheden om deze af te vangen. Hoofdstuk drie bevat een samenvatting van de ruimtelijke analyse, die geheel te vinden is in bijlage II. Hoofdstuk vier bevat de visie om het plangebied klimaatadaptief te ontwikkelen. Hoofdstuk vijf omschrijft het watersysteem in het plangebied en hoofdstuk 6 de infrastructuur. Het type woningen en de adaptieve strategie staan in hoofdstuk 7 en de waterveiligheid is uitgewerkt in hoofdstuk 8. Hoofdstuk negen omschrijft de openbare ruimte in het plangebied en hoofdstuk 10 de conclusies en aanbevelingen. Alle kaarten in dit rapport zijn opgenomen in de bijlage I op A3 formaat. 6

4. RUIMTELIJKE ANALYSE Momenteel is Rijnenburg een grasland gebied (figuur 5) met (oude) boerderijwoningen langs de Nedereindse weg (figuur 6).

Figuur 5 - Grasland Rijnenburg - Bron Google Streetview ©

Figuur 6 - Nedereindseweg 564 - Google Streetview ©

Rjinenburg ligt ten zuid-westen van Utrecht en grenst in het noorden en oosten aan de oksel van de A12 en A2. (figuur 7).

1. Watersysteem

Figuur 7– ligging plangebied - QGIS

De hoofdwatergangen bestaan uit de IJsselwetering die vanuit het zuidoosten in het gebied naar het noorden stroomt, waar die over gaat in de Lange Vliet. Het gebied watert vervolgens af richting het oosten via de Middelwetering en de IJlandsche wetering (figuur 8). De bodem van de Nedereindse plas is een afdeklaag over een vervuilde oude vuilstort. Dit gebied wordt wel gebruikt voor recreatie. Water maakt een belangrijk deel uit van het plangebied, de huidige slotenverkaveling stamt uit de late middeleeuwen. (Zijlstra, 2009)

Figuur 8 - Watergangen en oppervlaktewater - QGIS, V.Oskam 2012

2. Hoogtekaart Het diepste punt van Rijnenburg ligt in het noorden (-1m NAP), middendoor loopt een oude stroomrug van de Hollandse IJssel (0,7m NAP), het maaiveld in het zuiden van de stroomrug daalt richting het zuidwesten (-1m NAP) (figuur 9). (Actueel Hoogtebestand Nederland, AHN2)

Figuur 9 - Hoogteligging 1:40 000 - QGIS, V.Oskam 2013

3. Overstromingsrisico In het gebied is een overstromingsrisico waarbij inundatie dieptes van 0,2-0,5 m kunnen optreden ten zuiden van de stroomrug en 2-5 m inundatie ten noorden van de stroomrug (figuur 10). (Risicokaart.nl)

Figuur 10 - Risicokaart gasleiding en inundatiediepte bij overstroming - QGIS, V.Oskam 2013

4. Analyse rapport Het volledige literatuur- en ruimtelijk onderzoek kunt u vinden in bijlage II. 8

5. VISIE Voor het deelgebied noord-west (figuur 10) is een visie opgesteld, gebaseerd op de pilaren: “Landelijke sfeer, ruimte en rust”, “Waterrijk” en “Veilig”. Afbeelding 12 op de volgende pagina betreft een kaart met bovenaanzicht van de visie. Figuur 10 – ligging plangebied QGIS Landelijke sfeer, ruimte en rust Rijnenburg krijgt een karakter van opstrekkende verkaveling en open weiden, verbonden met een netwerk van smalle wegen. De beeldbepalende bebouwing in het plangebied vormt het uitgangspunt voor de nieuwe woningen. De woningen en wegen worden gebouwd op dwarsdijken, die als terpen de woningen en wegen boven het water plaatsen. De functies zoals winkels en scholen worden geconcentreerd in een typisch Hollandse Dorpstraat. Goed ontsloten van buiten het plangebied, zonder dat de bewoners last hebben van het verkeer. Zowel woningen als Dorpstraat krijgen een opstrekkende oriëntatie, om de historische verkaveling te behouden en te benadrukken.

Waterrijk Het deelgebied krijgt een flexibel peilbeheer met een peilfluctuatie van ongeveer 20 centimeter onder en boven maaiveld (figuur 11). Ten oosten van het plangebied komt een groot oppervlaktewaterlichaam in het park, dit lichaam dient ook als waterberging in droge tijden om verdroging en afbraak van het veen tegen te gaan. In extreme neerslagsituaties kan het peil maximaal 25 centimeter stijgen, veel plaatsen in het gebied zullen dan onder water staan. Dit is onderdeel van het natuurlijke watersysteem en ecologie. Woningen en wegen blijven hoog en droog op de verhoogde dijken. De dijken worden opstrekkend georiënteerd om de slagenverkaveling van het water te benadrukken In het oosten komen waterkavels voor drijvende woningen. Deze woningen fluctueren mee met het peil en ondervinden geen last bij extreme neerslag of droogte. De beleving van het water wordt versterkt doordat het huis met het water meebeweegt.

Figuur 11 – peil niveuas tov huidig maaiveld

Veilig Veiligheid is een must en wordt gegarandeerd voor de bewoners. Door toepassing van meerlaagseveiligheid is de veiligheid op meerdere niveaus verzekerd. Op het eerste niveau voorkomen de dijken langs de rivieren dat het gebied overstroomt. Op het tweede niveau is de Rijnenburg veilig als een overstroming zich toch voordoet. De woningen worden enigszins verhoogd aangelegd en de structuur zo gebouwd dat het de waterdruk en stroomsnelheid kan weerstaan. Als de bewoners niet op tijd konden evacueren kunnen zij veilig op de tweede verdieping verblijven tot het water zakt of hulp komt. In de derde laag kan het waterschap bij hoogwater de gemeente of veiligheidsregio adviseren om de Rijnenburg en andere gebieden te evacueren, nog voordat de dijk faalt zijn de bewoners dan in veiligheid. Als Rijnenburg niet optijd geĂŤvacueerd kan worden, zijn de bewoners nog steeds veilig op de tweede verdieping. Totdat hulp komt of het waterniveau daalt zijn ze aangewezen op zelfredzaamheid. Door woningen uit te voeren met zonneboilers en regenwaterverzamelsystemen, gecombineerd met een noodvoedsselpakket, waterdicht verpakt en bewaard op de tweede verdieping, kunnen zij veilig overleven tot de hulp arriveert.

Figuur 12 â&#x20AC;&#x201C; visiekaart - QGIS, V.Oskam 2013

6. WATERSYSTEEM Het huidige watersysteem van opstrekkende verkavelingssloten blijft behouden. In het oosten wordt het park uitgebreid en twee grote plassen gegraven als waterberging. Daarnaast komt een oppervlaktewater met waterkavels voor drijvende woningen (zie hoofdstuk 8) (figuur 15). Het plangebied krijgt een streefpeil van -1 m NAP en een fluctuatie van 20 cm. De maximum peilstijging van 0,25 cm komt tot -0,75 m NAP. Het maaiveld varieert in de huidige situatie tussen de -0,9 en -0,75 m NAP. De dijken voor wonen worden opgehoogd tot -0,5 m NAP, om de drooglegging van de woningen te garanderen. De woningen krijgen vanwege de hoge grondwaterstanden een waterdicht afgesloten fundering en dus geen kruipruimte (figuur 13). Figuur 13 – peilfluctuatie tov dijkhoogtes

De huidige weide sloten van ongeveer vijf meter breed blijven liggen en vormen het verkavelingsplan voor de nieuwe woonwijk (figuur 5). De sloten worden “overbrugd” door bruggen met een dorpse uitstraling (figuur 14). De oppervlaktewaterlichamen dienen als waterberging voor droge tijden.

Figuur 14 – overbrugging sloten – ©Sketchup

Figuur 15 – visielaag: water - QGIS, V.Oskam 2013

7. INFRASTRUCTUUR Het wegenplan krijgt dezelfde hoofdstructuur als de slotenverkaveling, dorpse dijkwegen in de richting van de sloten doorkruisen het plangebied en sluiten in het zuiden aan op de hoofdweg uit het structuurplan Rijnenburg (figuur 16).

Figuur 16 – visielaag: infrastructuur - QGIS, V.Oskam 2013

Tussen de sloten worden de kavels gevuld met drie langgestrekte dijken in de richting van de sloten. Op deze dijken worden de woningen gerealiseerd. Tussen de dijken in komen de dijkwegen die de kavels ontsluiten (figuur 17).

Figuur 17 – doorsnede dijken – ©Sketchup

5. Wegen Om de wegen en woningen in Rijnenburg droog te houden worden ze op vergelijkbare gestrekte dijken aangelegd, de dijken zijn 0,5 tot 1 meter hoger dan het maaiveld en garanderen daarmee dat het peilniveau niet boven deze dijken uitkomt (figuur 18). Bij overstromingen blijft er bovendien enige tijd een evacuatieroute vrij.

Figuur 18 – peilen tov dijkhoogtes

De dijkwegen krijgen het huidige karakter mee (figuur 20), een stijl verhang met fiets en voetganger vervoer aan de zijkanten. De wegen worden wel uitgebreid met stoepen aan beide kanten, dit geeft extra veiligheid voor voetgangers en voorkomt afwatering richting de woningen (figuur 19). Figuur 19 – dijkwegen – ©Sketchup

Figuur 20 - Nedereindseweg 519 - Google Streetview ©

6. Parkeren Alle woningen krijgen een autogarage en oprit ter hoogte van de dijkweg (figuur 21). Parkeergelegenheid langs de Dorpstraat wordt gerealiseerd door een parkeerplaats aan de oostzijde (figuur 22), verbonden met bruggen. Deze verbinding wordt ook gebruikt voor de bevoorrading van de winkels.

Figuur 21 – Parkeergarage aan dijkweg – ©Sketchup

Figuur 22 – Parkeerplaats Dorpstraat - Sketchup

7. Ondergrondse infrastructuur Ondergrondse infrastructuur zoals (vuilwater)riool, gas, water en licht worden langs de dijkwegen geplaatst, zo zijn ze beschikbaar voor (spoed)reparaties, ook bij een hoger waterpeil gevrijwaard van waterschade. In geval van een overstroming garandeert dit ook de beschikbaarheid van nutsvoorzieningen voor een beperkte periode, dit bevordert de zelfredzaamheid evacuatiemogelijkheid.

8. WONINGEN Tussen de sloten en wegen wordt het gebied verkaveld, gelijk aan de historische verkaveling. Op deze kavels worden de 300 woningen gerealiseerd (figuur 23) en langs de Dorpstraat openbare functies als winkels en scholen (figuur 24). Op de watergang in het oosten komen bovendien waterkavels voor drijvende woningen (rood met paarse rand). Figuur 23 – Realisatie dijkwoningen en dijkwegen – ©Sketchup

Figuur 24 – Visielaag: bebouwing – QGIS, V.Oskam 2013

De woningen worden geïnspireerd op de huidige beeldbepalende bebouwing (figuur 25). Herenhuizen en boerderijwoningen vormen een aantrekkelijk woongebied voor het duurdere segment dat Utrecht in Rijnenburg wil aanspreken.

Figuur 25 Nedereindseweg 564 - Google Streetview ©

De woningen worden op lage dijken van een halve meter gebouwd, zodat ze hoger liggen dan het maximumpeil, bereikbaar met typische Hollandse dijkwegen (figuur 26). Elke woning krijgt een garage, met inrit ter hoogte van de dijkweg, zo is elke bewoner voorzien van een parkeerplek.

Figuur 26 – Herenhuizen op dijken – ©Sketchup

In het oosten van het plangebied komen waterkavels voor drijvende woningen (figuur 27), die uitkijken op het park. Deze woningen fluctueren mee met het waterpeil en geven een grotere beleving van het dynamische water in Rijnenburg. Doordat ze meedrijven bevinden de woningen zich altijd op de zelfde hoogte ten opzichte van het waterpeil, drijvende woningen ondervinden minder last van de peilfluctuatie en vereisen geen aanleg van dijken. Figuur 27 – Drijvende woningen – ©Sketchup

De drijvende woningen zijn bereikbaar over een dijkweg langs het oppervlaktewater. Vanaf deze dijkweg zijn de drijvende woningen verbonden met scharnierende bruggen. Parkeergelegenheid voor bewoners van de drijvende woningen is gerealiseerd door parkeerplaatsen langs deze dijkweg (figuur 28).

Figuur 28 – Ontsluiting van drijvende woningen met parkeerplaats - ©Sketchup

9. WATERVEILIGHEID In geval van een onverhoopte en onvoorziene dijkdoorbraak zijn de bewoners van Rijnenburg nog steeds veilig. Simulaties tonen aan dat de inundatiediepte tot twee meter boven het huidige maaiveld uit kan komen, bovendien zullen er hoge stroomsnelheden optreden in het gebied (Risicokaart.nl). De wegen liggen een meter boven maaiveld, als een dijkdoorbraak dreigt of er een bres ontstaat kunnen de bewoners evacueren over deze wegen, het duurt ongeveer 24 uur voordat het waterniveau 2 m boven maaiveld bereikt. Als de bewoners niet snel genoeg kunnen evacueren kunnen ze veilig binnen hun eigen woningen blijven (verticale evacuatie) De woningen worden een halve meter boven maaiveld gebouwd, met een structuur die de waterdruk en stroomsnelheid kan weerstaan. Bewoners kunnen dan veilig naar de tweede verdieping vluchten, waar ze ook nog de zolder beschikbaar hebben. Hier kunnen ze veilig wachten tot het waterniveau is gedaald of dat de hulpdiensten arriveren (figuur 29).

Figuur 29 Overstromingsrobuust tot de voorspelde inundatiediepte (2 meter boven huidig maaiveld)

Door de woningen uit te voeren met regenwaterverzamelsystemen en zonneboilers worden de bewoners meer zelfredzaam in geval van een ramp of calamiteit. De zonneboilers voorzien in verwarmd water en de regenwaterverzamelsystemen voor drinkwater. Aangevuld met een waterdicht verpakt noodpakket voor het hele gezin op zolder kunnen de bewoners veilig overleven tot de hulpdiensten arriveren.

10.

OPENBARE RUIMTE EN GROEN

De centrale voorzieningen in het gebied worden gerealiseerd aan de Dorpstraat in het midden van het plangebied. Verder komt er een parkeerplaats aansluitend op de Dorpstraat en in het oosten het huidige park dat wordt vergroot tot een ruim recreatiegebied. (figuur 30).

Figuur 30 – Visielaag: openbare ruimte – QGIS, V.Oskam 2013

1. Dorpstraat Midden in het plangebied komt de gestrekte Dorpstraat, geïnspireerd op de vele “Dorpstraten” in Nederland (figuur 31). Deze dorpstraat huist de vele functies die de woonkern voor zowel het plangebied, als de omgeving biedt. De dorpstraat is direct ontsloten vanaf de hoofdweg uit de structuurvisie. Zo ondervinden de bewoners van het plangebied geen overlast van het extra verkeer. Figuur 31 - Dorpstraat Klemskerke – ©LimoWreck

De dorpstraat wordt een lange weg met aan beide kanten functies zoals winkels en scholen. De Dorpstraat wordt niet toegangkelijk voor autoverkeer en dus alleen voor fietsers en voetgangers. De winkels zijn smal maar lang met voldoende ruimte achterin voor berging en opslag. De weg wordt breed zodat het winkelend publiek voldoende ruimte heeft om vrij te bewegen tussen de winkels. (Figuur 32)

Figuur 32 – Karakteristieke Hollandse Dorpstraat – ©Sketchup

Om te voorzien in parkeergelegenheid voor alle bezoekers en bewoners van Rijnenburg die gebruik gaan maken van de Dorpstraat komt er een grote parkeerplaats aan de oostzijde van de Dorpstraat (figuur 33). Deze is verbonden met de Dorpstraat via bruggen over de watergang

Figuur 33 – Parkeerplaats Dorpstraat – ©Sketchup

2. Park Ten oosten van het plangebied wordt het bestaande parkje vergroot tot een ruim recreatiegebied met natuur en grote oppervlaktewaterlichamen. Het park wordt bereikbaar voor voetgangers en fietsers vanaf de hoofdweg uit het structuurplan en via een brug vanuit het plangebied (figuur 34).

Figuur 34 – Dijkwoningen met aangrenzend park – ©Sketchup

Bij waterpeilen boven maaiveld zal dit park voor een deel onder water staan of op zijn minst drassig zijn (figuur 35).

Figuur 35 – Peilfluctuatie tov maaiveldhoogte

11.

CONCLUSIE

Uit simulaties blijkt dat Rijnenburg gevoelig is voor overstromingen (inundatie tot 2 meter) vanuit de Lek en de IJssel. Om Rijnenburg tot een veilig woongebied te ontwikkelen moeten de evacuatie wegen enige tijd vrij blijven in geval van een overstroming en de huizen bestand zijn tegen de waterdruk en stroomsnelheid die optreden bij overstromingen (klimaatbestendig). De bodem van het plangebied bestaat daarnaast voor een groot deel uit veen. Bij drooglegging klinkt veen onomkeerbaar in, waarbij CO2 vrijkomt en de bodem verder daalt, dit verhoogd de inundatiediepte bij overstromingen. Om inklinking te voorkomen komt het streefpeil vlak onder maaiveld met een fluctuatie van 20 cm en een maximum peilstijging van 25 cm (figuur 36). Op veel plekken in het plangebied komt het water dan regelmatig boven maaiveld uit. Bij de realisatie van woningen moet hierbij rekening worden gehouden.

Figuur 36 â&#x20AC;&#x201C; peilfluctuatie plangebied

Bij langdurige droogte daalt het grondwaterpeil en kan inklinking optreden. Om daling van het grondwater te voorkomen moeten waterbuffers aangelegd worden in het plangebied.

12.

AANBEVELINGEN

Het valt aan te bevelen de woningen en wegen in het plangebied aan te leggen op een niveau hoger dan het maximale peilniveau, om comfort, ontsluiting en functionaliteit te garanderen. Door de verhoging te beperkten tot de gebieden waar dat absoluut noodzakelijk is kan kosten worden bespaard en veiligheid gegarandeerd. Wegen en woningen blijven altijd boven de maximale peilstijging van 25 centimeter (figuur 37).

Figuur 37

Bij een dijkdoorbraak kan het gebied tot 2 meter onder water komen te staan, waarbij ook hoge stroomsnelheden verwacht worden. Door wegen een meter verhoogd aan te leggen blijft er een evacuatieroute bestaan in geval van calamiteiten, totdat de inundatiediepte toeneemt tot boven wegniveau. Daarnaast is het raadzaam de woningen te bouwen met een structuur die de voorspelde waterdruk en stroomsnelheid bij een overstroming kan weerstaan. Bewoners kunnen dan veilig evacueren naar de tweede verdieping (figuur 38). Omdat duurzaamheid een belangrijk concept is in Rijnenburg is het ook aan te raden om de woningen uit te rusten met zonneboilers en regenwaterverzamelsystemen. Deze systemen vergroten de zelfredzaamheid van de bewoners in geval van calamiteiten waarbij de hulpdiensten enige dagen op zich kunnen laten wachten.

Figuur 38 – Woningen bestand tegen 2 meter waterdrk – ©Sketchup

13.

GECITEERDE WERKEN

(2010). Handreiking overstromingsrobuust inrichten. Grontmij, Deltares. (2010). Wonen in het landschap, structuurvisie Rijnenburg. Utrecht: Juurlink + Geluk bv stedenbouw + landschap. Actueel Hoogtebestand Nederland. (AHN2). Rijnenburg, Utrecht. Opgeroepen op 03 14, 2013, van AHN viewer: http://ahn.geodan.nl/ahn/ Aerts, S., Fila, J., Gertreuer, M., Heuberger, C., & e.a. (2011). Analyse vervoersstromen Utrecht-West. Delft. Booltink, M. (2010). Duurzaam en klimaatbestendig Rijnenburg. Deltares. EcoFYS. (sd). Factsheet Rijnenburg Energie++. Gemeente Utrecht. (2008). Rijnenburg: wonen in het landschap. Utrecht. Gemeente Utrecht. (2008). Rijnenburg: wonen in het landschap - bewonersavond. Utrecht. Gemeente Utrecht. (2010). Structuurvisie Rijnenburg Toetsingsadvies over het milieueffectrapport en de aanvulling daarop. Utrecht. Gemeente Utrecht. (2010). Wonen in het landschap, structuurvisie Rijnenburg. Utrecht: Juurlink + Geluk bv stedenbouw + landschap. Gemeente Utrecht. (sd). Waterplan Utrecht. Utrecht. Haddink, (. E. (2005). Rapportage toetsing wateroverlast beheersgebied Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden aan de normen uit het Nationaal Bestuurakkoord Water (studie wateropgave). Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden. Hoffmans, D., Verhagen, S., Kortman, J., & van Noort, L. (2009). Duurzaam Ontwerpen Rijnenburg. Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden. (2003-2007). Waterbeheersplan Hoogheemraadschap De stichtse Rijnlanden. Houten. Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden. (2009). Toelichting op het Peilbesluit Rijnenburg 2009. Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden. (2009). Water voorop! Waterbeheerplan 2010-2015 Strategie. Houten. Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden. (sd). Water voorop! waterbeheerplan 2010-2015 Beleids- en uitvoeringsplan. Houten. Nederland leeft met water. (2003). Nationaal Bestuursakkoord Water (NBW). Risicokaart.nl. (sd). Legenda uitleg. Opgehaald van Risicokaart.nl: http://nederland.risicokaart.nl/risicokaart/legendauitleg_pub/nl/overstroming.html Roth, E., & Leenders, F. (2009). Visie op energievoorziening Rijnenburg. Utrecht. Schuwer, D. A. (2012). Modulewijzer Individuele (vervangende) opdracht Klimaatbestendig bouwen. Rotteradam: Hogeschool Rotterdam. StadsOntwikkeling Gemeente Utrecht. (2009). Rapportage inspraakreacties concept structuurvisie Rijnenburg. Utrecht. Toolbox Rijnenburg. (sd). De opgave per deelgebied. van Kruining, i., Steenstra, i., Visser, i., & Moens, i. (2012). Hotspot Rijnenburg. KvK en KvR. van Stiphout, M., van der Ploeg, S., Booy, F., & Snel, W. J. (2007). Polder Rijnenburg cultuurhistorische landschapsanalyse. Amsterdam. Woestenburg, M. (sd). Klimaat in de stad. Wageningen: Alterra Wageningen UR. Zijlstra, H. (2009). 2000 jaar Rijnenburg. Utrecht: StadsOntwikkeling Gemeent Utrecht.

14. I. II.

BIJLAGEN

Kaarten Ruimtelijke analyse en literatuurstudie

BIJLAGE I KAARTEN

BIJLAGE II RUIMTELIJKE ANALYSE EN LITERATUURSTUDIE

Ruimtelijke analyse Herontwikkeling Rijnenburg, Utrecht Vincent Oskam 14-03-2013 Waddinxveen

INHOUDSOPGAVE 1.

Inleiding......................................................................................................................................... 34 1.

Ligging en omgeving.................................................................................................................. 35

Huidig grondgebruik ................................................................................................................. 36

Bebouwing ................................................................................................................................ 36

Landbouw.................................................................................................................................. 37

Functies ..................................................................................................................................... 39

Infrastructuur ............................................................................................................................ 40

Watersysteem ........................................................................................................................... 40

Hoogte ligging ........................................................................................................................... 44

10.

Risicoâ&#x20AC;&#x2122;s en veiligheidseisen ................................................................................................... 44

11.

Geluidscontouren.................................................................................................................. 46

3. ....................................................................................................................................................... 46

12.

Cultuurhistorie en archeologie ............................................................................................. 46

13.

SWOT analyse van het plangebied........................................................................................ 47

14.

Confrontatie matrix............................................................................................................... 48

15.

Locatiescan............................................................................................................................ 49

Structuurvisie Rijnenburg ............................................................................................................. 50 16.

Watersysteem ....................................................................................................................... 52

Geciteerde werken........................................................................................................................ 55

Bijlage 1: Kaarten .................................................................................................................................. 56

1. INLEIDING Het vak klimaatbestendig bouwen is onderdeel van de opleiding watermanagmeent aan de Hogeschool Rotterdam. Het hoofddoel van dit vak is: “Het bekend raken en oefenen met het fenomeen klimaatbestendig bouwen en dit kunnen toepassen in een stedenbouwkundig plan. De student krijgt inzicht in de wijze waarop de mens zich kan aanpassen aan de grillen van het water en de verwachte effecten van de klimaatverandering”. De student bestudeert de casus Rijnenburg in Utrecht, waar een nieuwe klimaatbestendige woonwijk wordt gerealiseerd.

1. Project Rijnenburg In de komende jaren worden er 7000 woningen gerealiseerd in het gebied Rijnenburg. (figuur 1). Rijnenburg moet gaan dienen als de overgang van de stad naar het Groene Hart, waarbij duurdere klimaatbestendige woningen worden gerealiseerd in een dun bebouwde en verspreide structuur voor wonen, werken en recreëren. De cultuur historische waarde van het gebied dient daarbij als uitgangspunt en wordt zo veel mogelijk behouden. Rijnenburg dient ook als hotspot voor het onderzoeksprogramma ‘Klimaat voor Ruimte’. Ontwikkelingen in Rijnenburg worden gebundeld tot theoretische kennis op het gebied van klimaatadaptatie en mitigatie. (van Kruining, Steenstra, Visser, & Moens, 2012)

Figure 1 - Ligging plangebied - QGIS, V.Oskam 2012

2. RUIMTELIJKE ANALYSE Momenteel is Rijnenburg een grasland gebied met (oude) boerderijwoningen langs de Nedereindse weg.

2. Ligging en omgeving Het gebied ligt ten zuid-westen van Utrecht en grenst in het noorden en oosten aan de oksel van de A12 en A2. (figuur 2). De ontsluiting van het plangebied vindt plaats via de lokale wegen Ringkade en Heijcopperkade. De Nedereindseweg verbindt de Rijnenburg met de Meerndijkweg en ontsluit richting het oosten van het plangebied naar Nieuwegein. De Rijnenburg ligt in de oksel van de A12 en de A2 die ontsluiten naar respectievelijk Den Haag, Woerden – Arnhem en Amsterdam – Den Bosch, Eindhoven (figuur 9). (Aerts, Fila, Gertreuer, Heuberger, & e.a., 2011) Figuur 40 - Ontsluiting - QGIS, V.Oskam 2012

3. Huidig grondgebruik In de huidige situatie bestaat de Rijnenburg voor slechts zes procent uit bebouwing. 1,3% van het oppervlakte bestaat uit water en de rest is voornamelijk grasland die aan de oppervlakte als volgt is opgebouwd: zware klei (74%), zware zavel (14%) en veen (4,2%) (figuur 3). (Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, 2009)

4. Bebouwing Langs de Nedereindseweg staan de meeste woningen (boerderijen), waarvan tien rijksmonumenten, sommige dateren uit de zeventiende eeuw. Verder staan er binnen het gebied nog enkele woningen aan de Ringkade (midden-oost) en de Heijcopperkade (noordzijde) (figuur 4) (Zijlstra, 2009)

Figure 2 - Verkaveling Rijnenburg - (van Stiphout, van der Ploeg, Booy, & Snel, 2007)

Beeldbepalende bebouwing In de cultuurhistorische landschapsanalyse Rijnenburg zijn een aantal gebouwen aangemerkt als beeldbepalend voor het gebied, waaronder een aantal aangemerkt als Rijksmonument. (van Stiphout, van der Ploeg, Booy, & Snel, 2007) De bewoners aan de Nedereindse weg zijn gehecht aan 36

het huidige karakter en willen dat deze behouden blijft ondanks de ontwikkelingen in Rijnenburg. (StadsOntwikkeling Gemeente Utrecht, 2009) Hieronder een kleine selectie van beeldbepalende gebouwen aan de Nedereindseweg (figuur 11-14).

Figure 3 - Nedereindseweg 519 - Google Streetview ÂŠ

Figure 4 - Nedereindseweg 564 - Google Streetview ÂŠ

5. Landbouw Momenteel wordt het gebied voornamelijk gebruikt als grasland voor de veeteelt. Een klein deel is akkerbouw of boomgaard, bos of griend (figuur7).

Figure 5 - Huidig gebruik - (van Stiphout, van der Ploeg, Booy, & Snel, 2007)

6. Functies Recreatie Het gebied bevat in de huidige situatie weinig functies naast de hierboven beschreven agrarische- en woonfunctie. In het zuiden van het plangebied, noordelijk van de Nedereindse plas ligt een wieler- en mountainbike parcours op de Wederendse berg. In het midden-oosten is een Modelvliegclub en honden trainingscentrum actief. Ten noordoosten ligt buiten het plangebied nog een Wielerbaan en ten noorden buiten het plangebied ligt Mauritspark en de recreatieplas Strijkviertel. Ten zuidoosten van het plangebied ligt de jachthaven Marnemoende aan de Hollandse IJssel (figuur 8). Overige functies Zie figuur 8.

Figure 6 - Functies - QGIS, V.Oskam 2013

7. Infrastructuur Door het plangebied lopen zowel onder- als bovengrondse leidingen. o.a. Twee ondergrondse hoogspanningsleidingen zuidoost - noordoost. Een 36â&#x20AC;? Gasunieleiding oost â&#x20AC;&#x201C; west en een bovengrondse hoogspanningsleiding in het noorden oost - west (figuur 10). (Toolbox Rijnenburg)

Figure 7 - (ondergrondse) Infrastructuur - (Toolbox Rijnenburg)

8. Watersysteem

Sinds het gebied wordt bewoond is het ontgonnen en ontwaterd (van Stiphout, van der Ploeg, Booy, & Snel, 2007). Het gebied heeft een prominente structuur van noord-zuidelijke sloten die het gebied opbreekt in weiden, ook wel slagenverkaveling genoemd. (figuur 5). Figure 8 - Slagenverkaveling - (van Stiphout, van der Ploeg, Booy, & Snel, 2007)

De hoofdwatergangen bestaan uit de IJsselwetering die vanuit het zuidoosten in het gebied naar het noorden stroomt, waar die over gaat in de Lange Vliet. Het gebied watert vervolgens af richting het oosten via de Middelwetering en de IJlandsche wetering (figuur 6). De bodem van de Nedereindse plas is een afdeklaag over een vervuilde oude vuilstort. Dit gebied wordt wel gebruikt voor recreatie. Water maakt een belangrijk deel uit van het plangebied, de huidige slotenverkaveling stamt uit de late middeleeuwen. (Zijlstra, 2009) Figure 9 Watergangen en oppervlaktewat er QGIS, V.Oskam 2013

Peilgebieden Het gebied bestaat uit een aantal peilgebieden, de hoger gelegen stroomrug (zie paragraaf 9) heeft een peil van -0.5 tot -0.35. De peilgebieden rondom liggen dieper, -1.2 tot -0.8. (Figuur 20)

Figure 10 - Huidige peilgebieden - (van Stiphout, van der Ploeg, Booy, & Snel, 2007)

Grondwater Het grondwater wordt aangevuld vanuit de Utrechtse heuvelrug, dit grondwater en daarmee ook het kwel is van hoge kwaliteit. (Gemeente Utrecht) Bodemopbouw Het ontstaan van het huidige karakter van Rijnenburg is begonnen in de Saale ijstijd van 200 000 jaar geleden. Gletsjers uit het noorden duwden de Utrechtse en Veluwse heuvelrug op. De Rijn, die voorheen door de IJsselvallei liep, boog af naar het westen. Waarschijnlijk stroomt de Hollandse IJssel momenteel door een oude stroombedding van de Rijn. In de laatste ijstijd Weichselien werd over heel Nederland zand afgezet. In Rijnenburg ligt dit dekzand circa vier meter diep. Tijdens het Holoceen, sinds 10 000 jaar geleden, konden de (voorlopers van) de rivieren regelmatig buiten hun oevers treden, als dat gebeurde werd over de gehele omgeving sediment afgezet. Deze sedimentafzettingen vormden stroomruggen met daartussen komgronden. In de komgronden is in de loop der tijd ook meerdere malen vegetatie omgezet in veenlagen, die later weer werden overdekt met klei. Zo is er een pakket van afwisselend klei en veen ontstaan. (van Stiphout, van der Ploeg, Booy, & Snel, 2007) Rijnenburg ligt op de komen stroomrugafzettingen van de Hollandse IJssel en de Leidse Rijn. De afzettingen bestaan overwegend uit zware klei en zavel. In het noordoosten van de komgrond, waaronder Rijnenburg, is ook veen afgezet. (Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, 2009) Bij droogte door laagwater in de Lek en IJssel droogt het veen uit, dit veroorzaakt een onomkeerbare inklinking van de bodem. (Gemeente Utrecht, 2010) In het peilgebied komt afhankelijk van het peil in de Hollandsche IJssel zowel kwel als wegzijging voor. (Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, 2009) Het plangebied heeft in het noorden ongeveer 0,25 tot 0,5 mm kwel/dag, in het midden 0,25 tot 0,5 mm wegzijging/dag en in het zuiden 0,25 mm kwel/dag. (Booltink, 2010) Waterkwaliteit Momenteel ligt de fosfor- en stikstofconcentratie soms (meestal in de zomer) hoger dan de toegestane norm. Fosfor en stikstof zijn voornamelijk afkomstig uit de waterbodem, nalevering van deze stoffen kan voorkomen worden door de watergangen te verdiepen. (Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, 2009) De Nedereindse plas is van oudsher een vuilstort, de watergangen om de plas zijn afgesloten van de rest van het systeem met als doel vervuiling van het watersysteem te voorkomen. (Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, 2009)

9. Hoogte ligging Het plangebied is een stepping stone tussen Utrecht en het Groene Hart. Binnen het Groene Hart ligt de diepste polder van Nederland. Het maaiveld loopt globaal vanuit het noordoosten af naar het zuidwesten. Ten zuiden van het plangebied loopt de stroomrug van de Hollandse IJssel naar het westen (figuur 15).

Figure 11 â&#x20AC;&#x201C; Hoogteligging 1:75 000 - QGIS, V.Oskam 2013

Het diepste punt van het plangebied ligt in het noorden (-1m NAP), middendoor loopt een oude stroomrug van de Hollandse IJssel (0,7m NAP), het maaiveld in het zuiden van de stroomrug daalt richting het zuidwesten (-1m NAP) (figuur 16). (Actueel Hoogtebestand Nederland, AHN2)

Figure 12 - Hoogteligging 1:40 000 - QGIS, V.Oskam 2013

10.

Risicoâ&#x20AC;&#x2122;s en veiligheidseisen

Midden door het plan bevindt zich een leiding van Gasunie west naar oost, voor deze leiding geldt een veilige bebouwingsafstand van 35 meter. In het gebied is een overstromingsrisico waarbij

inundatie dieptes van 0,2-0,5 m kunnen optreden ten zuiden van de stroomrug en 2-5 m inundatie ten noorden van de stroomrug (figuur 18). (Risicokaart.nl) Voor de hoogspanningslijnen geldt een bouwafstand van 80m en voor ondergrondse hoogspanningsleidingen minimaal 3 meter. (Wonen in het landschap, structuurvisie Rijnenburg, 2010)

Figure 13 - Risicokaart gasleiding en inundatiediepte bij overstroming - QGIS, V.Oskam 2013

11.

Geluidscontouren

De gebieden grenzend aan de A12 en A2 ondervinden geluidshinder in de huidige situatie. (figuur 17). (Toolbox Rijnenburg)

Figure 14 - Geluidscontouren snelwegen - (Toolbox Rijnenburg)

3. 12.

Cultuurhistorie en archeologie

De eerste sporen van bewoning in het gebied dateren uit de ijzertijd (van Stiphout, van der Ploeg, Booy, & Snel, 2007), echter zijn er sporen van jagers gevonden uit de Bronstijd (Zijlstra, 2009). Uit de Romeinse Tijd zijn verschillende Romeinse en inheemse nederzettingssporen gevonden. Door de gunstige opbouw van de bodem in Rijnenburg werd het gebied al in de Romeinse tijd gebruikt voor landbouw, ter bevoorrading van de Romeinse nederzettingen langs de Limes. Na het terugtrekken van het Romeinse leger vanaf de derde eeuw verlieten ook de Inheemse bewoners het gebied. (van Stiphout, van der Ploeg, Booy, & Snel, 2007) Rijnenburg lijkt daarna bijna duizend jaar onbewoond te zijn geweest. Tijdens de â&#x20AC;&#x2DC;Grote Ontginningâ&#x20AC;&#x2122; is ook Rijnenburg sinds de tiende eeuw in ontginning om te voorzien in de groeiende voedselbehoefte van de stad Utrecht. De ontginning gebeurde middels strakke verkavelingsplannen, ook wel cope-ontginning genoemd. De verkaveling uit deze tijd vormt nog steeds de basis van Rijnenburg. (van Stiphout, van der Ploeg, Booy, & Snel, 2007) In het gebied zijn belangrijke vindplaatsen voor resten van de Romeinse tijd en de late middeleeuwen, deze vindplaatsen zijn goed bewaard gebleven door de hoge grondwaterspiegel en de huidige functie, die de ondergrond niet aantast. (Gemeente Utrecht, 2010) De strokenverkaveling met sloten komt uit de late middeleeuwen. De Meerndijk is gebouwd op een gedempt Romeins kanaal en fungeert sinds 1220 als de waterstaatkundige grens tussen Holland en Utrecht. De Lange Vliet is ontstaan door de eeuwenlange inspanning om de Utrechtse veengebieden te ontwateren. (Gemeente Utrecht, 2010)

13.

SWOT analyse van het plangebied

Op basis van de analyse is een SWOT analyse opgesteld van Rijnenburg. •Groen- en waterrijk •Afgeschermd van de stad •Grote, goed gepreserveerde, cultuur-historische waarde •Goede bereikbaarheid •Stepping stone naar het Groene Hart

•Gebruik maken van de historische uitstraling •Aantrekkelijk voor toerisme en recreatie •Aansluiting op bestaande fiets en wandelpaden •Realiseren van duurzame woonmilieus

•Geluidsoverlast van de A12 en A12 •A12 en A2 vormen een sterke ruimtelijke barierre naar de stad •Water komt regelmatig boven het maaiveld uit •gevoelig voor overstromingen

Kracht

Zwakte

Kansen

Bedreiging •toename overstromingskans bij klimaatverandering •Financiele ontwikkelingen belemmeren ontwikkeling

14.

Confrontatie matrix

De grootste confrontatie uit de sterktes en zwaktes in het plangebied zijn die tussen het sterke landelijke karakter dat een hoge leef en woonkwaliteit kan bieden en de omligging van grote snelwegen en het grote voerstromingsrisico dat de leef en woonkwaliteit beperkt.

Landelijk karakter

Gebied omsloten door snelwegen

15.

Locatiescan

De dieper gelegen veengronden hebben het hoogste overstromingsdiepte op basis van de verwachte stroomsnelheid en inundatiediepte. Voor deze veengronden is het van belang dat het waterpeil boven de veenlaag blijft om het onomkeerbaar aantasten van de veenlaag tegen te gaan. Omdat deze gebieden elkaar overlappen zijn ze het meest geschikt voor klimaatadaptief bouwen. De waterspiegel kan dan hoog gehouden worden en de bebouwing overstromingsrobuust. De overige gronden zijn vanuit de bodem minder gevoelig voor aantasting van het veen en er is een lager overstromingsrisico.

ď&#x20AC;

3. STRUCTUURVISIE RIJNENBURG De gemeente Utrecht en het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden willen het plangebied de komende jaren ontwikkelen tot een aantrekkelijk woongebied. Hoogheemraadschap De stichtse Rijnlanden wil samen met de gemeente Utrecht en provincie Utrecht zeven duizend woningen realiseren in het plangebied Rijnenburg. Het plangebied van ongeveer 840 hectare is een zogenaamd ‘slagenlandschap’, langgerekte weilanden die door slootjes zijn gescheiden. (Schuwer, 2012) De samenwerking tussen het Hoogheemraadschap en de gemeente komt voort uit de overeenkomsten in hun ambitie om in 2030 klimaatneutraal te zijn. (Woestenburg) De structuurvisie 2010 uit de ambitie dat “de toekomstige bewoners in het plangebied kunnen genieten van duurzame, prettige en een veilige leefomgeving. Een omgeving die voorbereid is om perioden van extreme neerslag en langdurige droogte als gevolg van klimaatverandering op te vangen.” Vooral een overstroming uit de Lek zal grote gevolgen hebben, verhoging van de dijken is een mogelijkheid, maar met het oog op klimaatverandering willen de partijen in de Rijnenburg een “robuustere” oplossing. Klimaat- en overstromingsbestendig bouwen past binnen de strategie van meerlaagse veiligheid. Structuur visie De gemeente Utrecht is een belangrijk aandachtspunt in het provinciaal Streekplan Utrecht 2005-2015. Water vormt in dit plan een van de hoofdbeleidslijnen. Een belangrijk aandachtspunt voor de gemeente Utrecht is het opstellen van een flexibeler peilbeheer, hierdoor kan meer bergingscapaciteit gecreëerd worden. (Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, 2009) In 2010 heeft de gemeente Utrecht ‘Wonen in het landschap, structuurvisie Rijnenburg’ gepubliceerd. (Gemeente Utrecht, 2010) In deze structuurvisie omschrijft de gemeente de ambitie om een “mooi en bijzonder” gebied te ontwikkelen voor wonen, werken én recreëren, voor mensen die buiten de stad willen wonen maar toch dicht bij de voorzieningen van de stad willen zijn. Het gebied moet “duidelijk iets anders” zijn naast het huidige woningaanbod, “groen, waterrijk en een grote diversiteit aan mensen en woningen” met een “Landelijke sfeer, ruimte en rust”. In Utrecht is de druk op de woningmarkt hoog, maar het zogenaamde ‘duurdere segment’ is in de vorige ontwikkelingen achtergebleven. De gemeente wil dit segment nu aanspreken met ruime en comfortabele woningen, daarnaast moet er ook ruimte komen voor sociale woningbouw. (Gemeente Utrecht, 2010)

Randvoorwaarden De hoofdstructuur van het plangebied dient onaangetast te blijven, de typische kenmerken en kwaliteiten van het polderlandschap worden gekoesterd, terwijl met het oog op de toekomst het gebied klimaatbestendig gemaakt wordt. De basistoon van weiden, openheid en opstrekkende verkaveling met sloten blijft herkenbaar aanwezig in het gebied. Het waterbeeld is geen statisch gegeven maar blijft dynamisch, het water komt soms boven maaiveld, maar mag in geen geval onder het veenniveau komen. (Gemeente Utrecht, 2010) Rijnenburg moet nadrukkelijk een verblijfsgebied worden waar wonen, werken en recreatie binnen het gebied mogelijk is. De wegen houden een landelijke uitstraling en voorzieningen worden gespreid, terwijl vervoer per fiets zoveel mogelijk wordt gestimuleerd, er komen geen doorgaande wegen in het gebied. Auto vervoer binnen het gebied is mogelijk op een netwerk van smalle wegen met landelijke uitstraling die rustig rijden afdwingen. (Gemeente Utrecht, 2010) Binnen het plangebied worden zeer dun bebouwde woonvelden aangelegd, acht tot twintig woningen per hectare. Enkele â&#x20AC;&#x153;buurtschappenâ&#x20AC;? van 35 tot 45 woningen per hectare vormen ankerpunten in Rijnenburg. Wonen en werken worden zoveel mogelijk gemengd en primaire voorzieningen zoals basisonderwijs en supermarkten komen in het gebied zelf, de rest van de voorzieningen zijn beschikbaar in de omliggende gebieden. (Gemeente Utrecht, 2010) Binnen het plan is 137 hectare recreatiegroen opgenomen. (Gemeente Utrecht, 2008) Langs de verkavelingslijnen komen in noord-zuid richting met elkaar verbonden groenstroken te liggen. Rijnenburg wordt de schakel tussen het stedelijk gebied en het Groene Hart (Gemeente Utrecht, 2008) Uit berekeningen blijkt dit ontwerp goed te voldoen aan de gestelde eisen van stakeholders en de plannen en ambities van Gemeente Utrecht en Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden. (Hoffmans, Verhagen, Kortman, & van Noort, 2009)

16.

Watersysteem

De historische structuren van het waterbeheer, zoals de slagenverkaveling, blijven bewaard. (Gemeente Utrecht, 2010) Verder wordt gedacht aan het realiseren van 25% oppervlakte water, mede om als buffer te dienen tijdens droge perioden. (Gemeente Utrecht) Grondwater Als het grondwater onder de veenlaag komt begint veen onomkeerbaar in te klinken. Belangrijk doel van het grondwater in het gebied is dan ook voorkomen van inklinking. (Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden) Het toepassen van hogere peilen en vergroten van het oppervlaktewater zal verdroging en inklinking tegen gaan. (Gemeente Utrecht, 2010) Het kwellende grondwater is van goede kwaliteit, het is belangrijk dat dit wordt benut, vooral tijdens droge perioden. (Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden) Wateroverlast Er zijn verschillende oorzaken en vormen van wateroverlast. Ondergelopen (landbouw) percelen, water op straat of in gebouwen, schade aan fundering door hoge grondwaterstanden of natte kelders en kruipruimten vallen allemaal onder wateroverlast. Wateroverlast kan ontstaan als het regenwater onvoldoende kan afstromen naar oppervlaktewater of riolering. Of als er onvoldoende berging en pomp capaciteit is in de watergangen en riolering om regenwater op te vangen en weg te pompen. De Commissie waterbeheer 21e eeuw heeft een verandering in strategie geadviseerd om de waterhuishouding op orde te krijgen voor de verwachte verstedelijking, zeespiegelstijging en toename in neerslag(intensiteit). De commissie heeft de trits: vasthouden, bergen en afvoeren voorgesteld voor nieuwe stedelijke ontwikkelingen (figuur X). Dit betekent dat in eerste instantie zoveel mogelijk water wordt vastgehouden op de plek waar de neerslag valt, daarna zoveel mogelijk berging in het water- en rioleringssysteem om het neerslag overschot veilig vast te houden en het dan af te voeren (Haddink, 2005)

Figuur 41 - Trits vasthouden, bergen en afvoeren - Rijksoverheid.nl

In het Nationaal Bestuursakkoord Water zijn normen vastgesteld voor wateroverlast. Voor bebouwd gebied wordt gesteld dat wateroverlast niet meer dan gemiddeld eens per honderd voor mag komen. Voor grasland is dat eens in de tien jaar en voor hoogwaardig (glas)tuin- en landbouw eens in de vijftig jaar. (Nederland leeft met water, 2003) Uit berekeningen is gebleken dat de norm wordt overschreden in meer dan 25 hectare in het noorden van het plangebied. (Haddink, 2005) Naast een verwachte toename in neerslag en neerslagintensiteit, wordt verwacht dat ook langere droge perioden tot overlast zullen zorgen, dit heeft negatieve gevolgen voor de ecologie, belevingswaarde maar zorgt ook voor inklinking van de bodem. (Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, 2009) Tijdens droogte dreigt verzilting in het westelijk gebied van Nederland, bijvoorbeeld boomkwekers in Boskoop. De Kleinschalige Water Aanvoer (KWA) is een afspraak tussen waterschappen om verzilting tijdens droogte tegen te gaan. (Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden) Waterveiligheid Het plangebied Rijnenburg ligt in dijkring 44 met een geaccepteerde faalkans van gemiddeld eens in de 1250 jaar. De ontwikkelingen in de afgelopen decennia en de toekomstige planontwikkelingen in het gebied hebben tot gevolg dat de impact van een overstroming veel groter is geworden, waardoor de geaccepteerde faalkans niet meer in balans is met de risicoafweging. (Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden) De risicoâ&#x20AC;&#x2122;s met betrekking tot waterveiligheid zijn het falen van de Lekdijk of de Hollandse IJsseldijk. Bij hoogwater voert de Lek grote hoeveelheden water af uit de Rijn, verwacht wordt dan een dijkdoorbraak aan de noordkant het gebied binnen 24 uur tot 2,5 meter onder water zet, op de stroomrug staat dan 0,5 meter. (Schuwer, 2012) Zowel bij de diepe als de ondiepe inundaties zal er in de Rijnenburg snelstromend water optreden. (Handreiking overstromingsrobuust inrichten, 2010) Snelstromend water kan zeer gevaarlijk zijn, slechts enkele centimeters hoog snelstromend water kan mensen al omtrekken en meesleuren. (Risicokaart.nl) Het gebied wordt zo ingericht dat het bestand is tegen extreme droogte, met eigen buffer, zonder afhankelijk te zijn van aanvoer van buiten Rijnenburg. En bestand tegen extreme natte perioden en hoogwater afvoer op de Lek en de Hollandse IJssel. (Gemeente Utrecht, 2010) Het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden heeft calamiteitenplannen voor zes scenarioâ&#x20AC;&#x2122;s: hoogwater op de rivier, hoogwater op de boezem, droogte, wateroverlast, vaarwegen en waterkwaliteit. (Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden)

Meerlaagse veiligheid Om het overstromingsrisico in het plangebied te verlagen wordt de meerlaagse veiligheid toegepast. In de eerste laag worden overstromingen zoveel mogelijk voorkomen, bijvoorbeeld door de dijken goed te inspecteren en onderhouden. De tweede laag is erop gericht de gevolgen van een overstroming zoveel mogelijk te beperken, bijvoorbeeld door de woningen overstromingsbestendig te bouwen. In de derde en laatste laag wordt de ramp zo effectief mogelijk bestreden, bijvoorbeeld door risico en rampenplannen en evacuatieroutes en centra te ontwikkelen en onderhouden. Risico’s en veiligheidseisen

Figuur 42 – meerlaagse veiligheid STOWA

De bebouwingsdichtheid blijft laag, daardoor zijn wordt overschrijding van externe veiligheidsnormen vermeden. (Gemeente Utrecht, 2010) Energie Uitgangspunt voor Rijnenburg is de “Trias Energetica” waarbij CO2 reductie wordt gerealiseerd in drie stappen. In eerste instantie wordt de energievraag gereduceerd (bv. passieve woningen), in de tweede plaats wordt zoveel (financieel/technisch) mogelijk duurzame energie toegepast (wind/zon) en de restant wordt zo efficiënt en schoon mogelijk ingevuld. (Roth & Leenders, 2009) Energieopwekking in het plangebied zelf is mogelijk door het integreren duurzame energiebronnen in de omgeving. Bijvoorbeeld windturbines, zonnepanelen, lokale afvalwaterzuivering met energieproductie en het bouwen van energie passieve huizen. (EcoFYS)

4. GECITEERDE WERKEN (2010). Handreiking overstromingsrobuust inrichten. Grontmij, Deltares. (2010). Wonen in het landschap, structuurvisie Rijnenburg. Utrecht: Juurlink + Geluk bv stedenbouw + landschap. Actueel Hoogtebestand Nederland. (AHN2). Rijnenburg, Utrecht. Opgeroepen op 03 14, 2013, van AHN viewer: http://ahn.geodan.nl/ahn/ Aerts, S., Fila, J., Gertreuer, M., Heuberger, C., & e.a. (2011). Analyse vervoersstromen Utrecht-West. Delft. Booltink, M. (2010). Duurzaam en klimaatbestendig Rijnenburg. Deltares. EcoFYS. (sd). Factsheet Rijnenburg Energie++. Gemeente Utrecht. (2008). Rijnenburg: wonen in het landschap. Utrecht. Gemeente Utrecht. (2008). Rijnenburg: wonen in het landschap - bewonersavond. Utrecht. Gemeente Utrecht. (2010). Structuurvisie Rijnenburg Toetsingsadvies over het milieueffectrapport en de aanvulling daarop. Utrecht. Gemeente Utrecht. (2010). Wonen in het landschap, structuurvisie Rijnenburg. Utrecht: Juurlink + Geluk bv stedenbouw + landschap. Gemeente Utrecht. (sd). Waterplan Utrecht. Utrecht. Haddink, (. E. (2005). Rapportage toetsing wateroverlast beheersgebied Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden aan de normen uit het Nationaal Bestuurakkoord Water (studie wateropgave). Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden. Hoffmans, D., Verhagen, S., Kortman, J., & van Noort, L. (2009). Duurzaam Ontwerpen Rijnenburg. Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden. (2003-2007). Waterbeheersplan Hoogheemraadschap De stichtse Rijnlanden. Houten. Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden. (2009). Toelichting op het Peilbesluit Rijnenburg 2009. Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden. (2009). Water voorop! Waterbeheerplan 2010-2015 Strategie. Houten. Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden. (sd). Water voorop! waterbeheerplan 2010-2015 Beleids- en uitvoeringsplan. Houten. Nederland leeft met water. (2003). Nationaal Bestuursakkoord Water (NBW). Risicokaart.nl. (sd). Legenda uitleg. Opgehaald van Risicokaart.nl: http://nederland.risicokaart.nl/risicokaart/legendauitleg_pub/nl/overstroming.html Roth, E., & Leenders, F. (2009). Visie op energievoorziening Rijnenburg. Utrecht. Schuwer, D. A. (2012). Modulewijzer Individuele (vervangende) opdracht Klimaatbestendig bouwen. Rotteradam: Hogeschool Rotterdam. StadsOntwikkeling Gemeente Utrecht. (2009). Rapportage inspraakreacties concept structuurvisie Rijnenburg. Utrecht. Toolbox Rijnenburg. (sd). De opgave per deelgebied. van Kruining, i., Steenstra, i., Visser, i., & Moens, i. (2012). Hotspot Rijnenburg. KvK en KvR. van Stiphout, M., van der Ploeg, S., Booy, F., & Snel, W. J. (2007). Polder Rijnenburg cultuurhistorische landschapsanalyse. Amsterdam. Woestenburg, M. (sd). Klimaat in de stad. Wageningen: Alterra Wageningen UR. Zijlstra, H. (2009). 2000 jaar Rijnenburg. Utrecht: StadsOntwikkeling Gemeent Utrecht.

BIJLAGE 1: KAARTEN