MSC ZOE 342 containers in de Noordzee- zone boven de Waddeneilanden. Project CleanUp XL is een grootschalige actie om zoveel mogelijk afval op te ruimen

EXPEDITIE NOORDZEE

CLEANUP XL

In januari 2019 verloor de MSC ZOE 342 containers in de Noordzeezone boven de Waddeneilanden. Een tsunami van 3,2 miljoen kilo aan goederen kwam in de zee terecht. Naar schatting is daarvan nog ongeveer 800.000 kilo niet geborgen. De Waddenvereniging nodigt ons uit om mee te doen aan het project CleanUp XL, een grootschalige actie om zoveel mogelijk afval op te ruimen. En als we dan toch in de buurt zijn… Doen we ook even Helgoland aan!

Duikers sjouwen met zware dubbelsets en andere uitrustingstukken en ik vraag me af waar we dat allemaal gaan neerzetten. Het is 10 september 2021 en ik ben in Lauwersoog. We gaan voor negen dagen op expeditie en moeten alles meenemen omdat we onderweg niet bevoorraad gaan worden. In het kader van project CleanUp XL, is ons doel om de komende drie jaar rommel bij de wrakken boven de Waddeneilanden weg te halen. Dit doen we puur op vrijwillige basis. Al onze duikers beseffen hoeveel schade de achtergebleven kunststof producten kunnen aanrichten aan het onderwatermilieu, wat ons zo aan het hart ligt. Ons expeditieschip is de gezellige MS Tender, een 42 meter lange voormalige loodsboot. Om daarmee op duikexpeditie te kunnen gaan, hebben we het schip voorzien van stevige duikbanken, twee luchtcompressors, nitrox-vulinstallatie, grote zuurstofbuffers en een duiklift. Verder natuurlijk de nodige veiligheidsmiddelen en stand-by boot. De grote en ruime zitbanken blijken goed te voldoen. Het is even wennen voor de vriendelijke, hulpvaardige bemanning voor wie duikactiviteiten nieuw zijn. Ik ben verbaasd hoe snel ze ingewerkt zijn in de duikprocedures en de veiligheid die erbij komt kijken. Het blijkt een uitstekend duikschip te zijn! De zestien gemotiveerde deelnemers zijn er klaar voor. Als iedereen een plekje in een hut heeft gevonden en de duikmaterialen op de banken zijn vastgesjord, zijn we klaar om te vertrekken. Een camerateam is aan boord om onze eerste schoonmaakduik te filmen die in een documentaire vereeuwigd gaat worden. De presentatrice is Helga van Leur, de bekende meteoroloog van RTL. Zij is nu geen weervrouw meer, maar zet zich in om klimaatverandering en milieu onder de aandacht te brengen. Met een snelle taxiboot zullen ze na de duik worden teruggebracht naar Lauwersoog.

VOETENBADJES

Het grote wrak van de Volrath Thamm is snel gevonden. Het dregankertje met de boeien gaan overboord zodat de duiklocatie is bepaald. We zijn mooi op tijd en 30 minuten later daal ik af in het groenige water. Hier dicht onder de kust zullen we het deze duik moeten doen met een zicht van vijf tot zes meter. Samen met mijn ervaren buddy Harold Batteram, blazen we het dregankertje naar boven en leggen drie reels uit over dit grote wrak. De andere duikers zullen spoedig volgen en rechts en links van de uitgelegde reels het afval verzamelen in de postzak die ze daarvoor hebben meegenomen. Om ons heen komen grote scholen steenbolken kijken wat er allemaal gebeurt. Enorme blauwe kreeften met grote scharen lopen in grote aantallen rond. Ik ben iedere keer weer verbaasd waarom er hier zoveel zijn, terwijl maar enkele kreeften op de wrakken voor de Hollandse kust te zien zijn. De Volrath Thamm is meer dan 100 meter lang. In het midden liggen twee grote stoomketels met een diameter van vier meter. Erachter een enorme stoommachine waar de drijfstangen en cilinders goed zichtbaar zijn. Omdat het slechts 22 meter diep ligt, heeft het zonlicht veel invloed op het zeeleven. Het wrak is rijkelijk begroeid met anemonen en sponzen en lijkt een groot rif vol kleuren en levensvormen. Als eerste komt Harold een waterkoker tegen en ik zie iets verderop twee voetenbadjes van kunststof uit het zand omhoog steken. Duidelijk afkomstig van de MSC ZOE. Even verderop vinden we nog een badjas. Omdat we de drie reels in een grote cirkel hebben gelegd, komen we weer uit bij de opstijglijn. Hier zien we grote stofwolken omhoog komen, een teken dat onze duikers begonnen zijn dit wrak een schoonmaakbeurt te geven. Als iedereen na de duik weer veilig aan dek staat en we de postzakken leeggooien, hebben we een aanzienlijke hoeveelheid afval boven water gehaald. Een mooi begin van de CleanUp XL.

114 METER LANG VRACHTSCHIP

Het is mooi weer en de golfhoogte is slechts 50 cm. Dit zijn prima omstandigheden voor een nachtduik. We gaan duiken op een oude bekende van ons waar we vorig jaar veel afval hebben gevonden, de Gustav Nachtigal. Een 114 meter lang vrachtschip dat bij een RAF-aanval in 1944 tot zinken werd gebracht. Het werd als Lewant II gebouwd in België en door de Duitse bezetters als hulpschip voor onderzeeërs ingezet. Zoals alle in beslag genomen schepen kreeg het een Duitse naam. Om 21.00 uur springen we overboord. Altijd geweldig om een nachtduik te kunnen maken in de Noordzee. Het zicht is deze duik een stuk beter dan bij de middagduik. Op de bodem wemelt het van het leven. Tientallen grote krabben en kreeften zijn op zoek naar iets eetbaars en lopen over het zand naast het wrak. Dan natuurlijk de steenbolken als trouwe bewoners en een paar schichtige kabeljauwen en pollak. In de stroming naast de Gustav Nachtigal zien we mooie zeebaarzen die altijd op gepaste afstand blijven. De anemonen en anjelieren staan open om het plankton te vangen dat voorbij drijft. Prachtig allemaal, maar hier kom ik niet voor. Ik zoek in alle

gaten en hoeken, maar hier ligt weinig afval. Hebben we het vorig jaar zo goed schoongemaakt? We weten toch nog zes postzakken met oude visnetten en touwwerk te bergen. Geen slecht resultaat voor een nachtduik. Na een warm drankje en de lekkere douche ga ik snel mijn kooi in om fit te zijn voor morgen.

ELDORADO

Het ontbijt is altijd een klein feestje op dit expeditieschip. Het is de kok er alles aan gelegen dat wij minimaal drie kilo gaan aankomen deze reis. Maar, we zijn hier voor een schoonmaakmissie en staan na de briefing weer op tijd aan dek om onze duikmaterialen in orde te maken. We meten de gassen in onze dubbelsets en stageflessen. Omdat de wrakken hier niet dieper liggen dan 25 meter, kunnen we met 35% nitrox duiken. Voor de stage kan de duiker zelf aangeven met welk percentage hij zijn decompressie/veiligheidsstop wil maken. Meestal kiezen we voor een mengsel tussen de 50 en 70%. Hiermee kan je de decompressietijd aanzienlijk verkorten en kom je frisser het water uit. De duikers uit het woeste hoge noorden zoals wij ze altijd noemen, kunnen trots zijn op de honderden mooie wrakken die hier liggen. Voor de kust van Zeeland en Noord- en Zuid-Holland lopen de brede vaarroutes naar de grote havens. Daar liggen de mooiste wrakken in de vaarroutes waar het natuurlijk verboden is om te duiken. Boven de Waddeneilanden is een brede strook waar vroeger de vaarroute liep, verplaatst naar het diepere water in het noorden. Nu is hier een eldorado voor wrakduikers ontstaan. Deze wrakken dateren van 300 jaar oud tot het heden. De oude houten wrakken zijn vaak uit elkaar geslagen en deels verzand. Daarna kwam het stoomtijdperk met de geklonken schepen met grote stoomketels en machines. In beide wereldoorlogen zijn op de route naar de grote Duitse havens veel schepen gezonken door zeemijnen, tropedo’s of luchtaanvallen van de RAF. Daarnaast natuurlijk de koopvaardijschepen die door storm, mist, brand of aanvaring het einde op de Noordzeebodem hebben gevonden. Deze wrakken zijn voor een groot deel nog intact en kunstmatige riffen vol zeeleven geworden. De derde duik maken we op de Amerskerk, die slechts 200 meter van onze vorige duiklocatie af ligt. Dit wrak is ruim 143 meter lang en bijna 20 meter breed. In 1941 is het door een Brits vliegtuig getorpedeerd. Ook dit schip was opgebracht door de Duitsers en omgedoopt tot Coburg. Behalve het afval van de MSC ZOE halen we hier ook een aantal postzakken vol met netten en visserijafval boven water.

Boven de Waddeneilanden is de vaarroute verplaatst naar het diepere water. Daardoor is een eldorado voor wrakduikers ontstaan.

Waterkokers, voetenbadjes en een badjas... Wat een troep lag er op het wrak.

DUITSE WADDEN

Tijd om koers te zetten naar het Duitse Waddengebied. Op onze weg naar Helgoland duiken we op een aantal imposante wrakken zoals de Mongabarra, Ulf en Stadt Riga. Mooie duiken, met als opbrengst twee propvolle Big Bags die inmiddels kwalijk beginnen te ruiken op het voordek. Op de weer-app zien we het slechte weer steeds dichterbij komen. De wind gaat morgen toenemen tot windkracht 7 met een golfhoogte van bijna twee meter. We passen ons vaarplan aan en maken de laatste duik op een wrak van een oud zeilschip onder de beschutting van het kleine Helgoland. Het zicht valt erg tegen, het water is lichtgroen en er lijkt een soort van theromocline te zijn van zoet en zout water. Het heeft de afgelopen weken erg hard geregend in West-Europa. We kennen allemaal nog de beelden van de overstroomde straten in Valkenburg, België en Duitsland. Al dat regenwater vol blubber en zand zoekt zijn weg naar de zee. Via de grote riviermondingen van de Eems, Wezer en Elbe stromen dagelijks miljoenen liters vervuild rivierwater de Noordzee in. Na de duik loopt de golfhoogte op en krijgen we haast om alles aan boord te krijgen en naar de veilige haven van Helgoland te varen. Nu weet ik dat haastige spoed zelden goed is en dat wordt bevestigd als ik naast de grote luchtcompressor sta en een enorme knal hoor. Dat klinkt niet fijn. Onmiddellijk zet ik de compressor uit en zie een paar mensen met geschrokken gezichten om me heen staan. Bij nadere inspectie ontdekken we een gesprongen luchtleiding en een dichte hoofdafsluiter…. Deze compressor kon zijn lucht niet kwijt en de zwakste schakel begaf het. Heel vervelend als je tijdens de duikexpeditie een van de luchtcompressoren niet kan gebruiken. Samen met Rienk Zotter, onze handige ‘Harry’, gaan we het probleem proberen op te lossen. Gelukkig lopen we straks de haven binnen waar we hopelijk een hogedrukslang op de kop kunnen tikken.

HALLO HELGOLAND

Dit eiland ligt in de Duitse Bocht 55 km van het Duitse vasteland. Het telt 1.265 inwoners op een oppervlakte van 1,7 km2. Het aanvaren is een bijzondere ervaring als je de 47 hoge roodgekleurde rotsen uit de zee ziet oprijzen. Vooral de losse rotspilaar ‘Lange Anna’ maakt indruk. Dit voormalig Britse eiland werd in 1890 geruild tegen het toenmalige Duitse Zanzibar. Keizer Willem II liet het eiland ombouwen tot een marine steunpunt dat het tot na de Tweede Wereldoorlog bleef. Het eiland werd ontruimd en alleen bewoond door militairen en hun gezinnen. Aan het eind van de oorlog besloten de Engelsen om Helgoland totaal te vernietigen. Meer dan 7.000 bommen werden afgeworpen. Omdat dit niet voldoende bleek te zijn, werd in 1947 met 6.700 ton aan explosieven het eiland voor een deel opgeblazen. Een aantal grote bomkraters laten het effect zien van deze actie. Sinds 1952 wonen er weer eilanders die voornamelijk leven van het toerisme. Het is heerlijk om even rustig in de haven te liggen. Geen geslinger en geen gestamp van de hoofdmotor. De haven blijkt veel groter dan ik had verwacht en we krijgen een mooi plaatsje aan de kade. De meeste opvarenden springen direct op de kant om de benen te strekken en een biertje te halen in een van de weinige geopende havencafés. We hebben een Duitse duiker aan boord, Erik Wurz en hij is inmiddels druk aan het bellen om een nieuwe slang te vinden. Dat werpt zijn vruchten af, want de volgende ochtend kunnen we bij een beroepsduiker op het eiland het juiste onderdeel bemachtigen.

DUIZENDEN ZEEVOGELS

Als we opstaan, is het zwaarbewolkt en regent het stevig. Met windkracht 7 is het

In totaal komen hier vierhonderd verschillende vogelsoorten voor. Wij gaan op zoek naar Jan-van-Genten.

geen weer om te duiken. We hadden onszelf al voorbereid op het eilandbezoek net als de grote hoeveelheid Duitse toeristen die hier iedere dag het eiland overspoelen. De meeste komen voor de vele winkels waar je belastingvrij alcohol, tabak en souvenirs kan kopen. Aan de corpulente gestaltes te zien, komen de meeste hier regelmatig hun aankopen doen. Wij hebben andere plannen en met de regenjas aan en de camera goed beschermd, gaan we naar de verblijf- en broedplaats van de vele duizenden zeevogels. In totaal komen hier vierhonderd verschillende vogelsoorten voor. Wij gaan op zoek naar Jan-vanGenten. Op de smalle richels van de hoge kliffen hebben ze een veilige broedplaats gevonden. Dicht bovenop elkaar gepakt zijn

ze de hele dag bezig met het uitvechten van kleine burenruzies. Overal zien we het nylon nettenpluis liggen en stukken visnet dat ze gebruiken voor hun nesten. Het zit soms om hun poten en nek gedraaid. Natuurlijk een schrijnende situatie dat deze mooie zeevogels hun nestmateriaal van ons (giftig) afval gebruiken. Overal aan de steile rotsen zien we blauwe, gele en oranje draden en vislijnen hangen. Ook in dit mooie beschermde natuurgebied laat de mens duidelijk zijn sporen achter. We kunnen tot op 50 cm afstand komen, maar moeten zorgen dat we buiten het bereik van de scherpe snavels blijven. Mooi om de vele starts en landingen te zien met deze stormachtige wind.

Zo schrijnend om te zien: de vogels gebruiken nylon nettenpluis en stukken visnet voor hun nesten.

ONBEKEND WRAK

Als we de volgende dag opstaan, is de wind sterk afgenomen en belooft het weer een mooie duikdag te worden. De zee is nog ruw, maar met 1,5 meter golfhoogte kunnen we duiken. Het wrak van de Knut Willemus, twaalf mijl ten noorden van Helgoland, geeft helaas niet het goede zicht waar we op hadden gehoopt. Met minder dan een meter is het een uitdaging om je weg te vinden en toch wat afval en netten te verzamelen. Drie volle postzakken komen het water uit. Het was voor de deelnemers in ieder geval een goede oefenduik. We besluiten het heldere water op te zoeken. Op de heenweg hadden we een groot wrak gezien op de bodemscan. Bij het zoeken in onze archieven konden we hier niets over vinden, alleen een wraksymbool op de kaart. Dat zou wel eens interessant kunnen worden! Als we het water inspringen, zijn we aangenaam verrast door het goede zicht. Wat een enorm verschil met de ochtendduik! Als we op vijftien meter diepte zijn, krijgt het grijze silhouet vorm en kleur. We zien dat het dregankertje vlak naast de grote ketels is ingehaakt en een enorme grote hoofdmotor ligt erachter. Behalve de grote aantallen steenbolken, zwemmen een paar kabeljauwen en tongschar rond. Krabben en kreeften zijn ook weer in groten getale aanwezig. We leggen twee reels uit naar het achterschip dat bestaat uit grote spanten die in een halve cirkel lopen. Omdat deze constructie vier meter uit het zand omhoog steekt, lijkt het een beetje op een Romeinse arena. Alles is overdekt met anemonen en sponzen. Hier is geen containerafval te vinden, maar wel een grote hoeveelheid netten en een aantal afgescheurde kreeftenkooien. Als we aan dek de balans opmaken, hebben we 400 kilo aan netten en vijf kreeftenkooien naar boven gehaald. Een vruchtbare duik. Het is een mooi wrak met nog veel potentie op visserijafval. We besluiten om hier ook een nachtduik te maken. Voordeel dat je de weg een beetje kent en weet wat je kan verwachten. Zoals eerder vermeld, blijft het super om het donkere water in te springen. In het licht van je duiklamp zie je dan alle kleuren en levensvormen voorbijkomen. Omdat je gefocust bent op alleen dit licht, zie je bij nachtduiken meer details dan overdag. Het levert weer 250 kilo aan afval en netten op.

3.500 KILO AFVAL

De laatste twee dagen duiken we weer voor het project CleanUp XL op de wrakken voor Lauwersoog. En dan breekt de laatste duik aan. Vorig jaar hadden we vijf duiken gemaakt op het wrak van de SS Ara, een heel groot vrachtschip van meer dan 120 meter lengte. Het lag bezaaid met afval uit de containers. Ik ben benieuwd of er nog meer te vinden is of dat alles is verzand door de altijd in beweging zijnde zandbodem. We vinden antennes, kleding, pannen, een grote autobumper met koplamp, badjassen en natuurlijk ook netten. Een geweldige schoonmaakduik die wordt gefilmd door het team van Helga van Leur. Zij zijn speciaal voor de laatste duik met de watertaxi naar ons toe gevaren. Om 15.30 uur meren we aan bij de kade in Lauwersoog. We zetten meer dan 3.500 kilo afval en netten op de kade en twaalf kreeftenkooien. Verder zijn weer indrukwekkende foto’s en filmbeelden gemaakt en er is een Big Bag vol materiaal voor de biologen om te onderzoeken. Een mooi resultaat met een klein maar gemotiveerd team. We hebben weer een mooie expeditie neergezet met achttien duiken en de Noordzee is door al onze inspanningen weer een stukje schoner geworden.

EXPEDITIE 2022

Voor 2022 heeft Duik De Noordzee Schoon twee expedities in de planning staan. Heb jij ook interesse om mee te helpen de Noordzee wat schoner te maken? Kijk dan eens op de site voor alle info! www.duikdenoordzeeschoon.nl