Hond & drinken: Wat, hoeveel en waar moet je op letten?
Geluid in huis – wanneer wordt het je kat teveel?
Reportage: Hulp
Baltsgedrag en liefde in het dierenrijk Kijk mij nou!
medicijn’
03/2025
Coveronderwerpen herken je aan een
Coverstory:
Dieren aan het werk als therapeuten en verzorgers
Van varken tot zwaaiende kat: deze dieren brengen geluk
Dieren actueel
10 Nieuws
Interessante, schokkende en ontroerende berichten over dieren wereldwijd
14 Coverstory
Dieren aan het werk als verzorgers en therapeuten
26 Van de redactie
Onze highlights van de maand en persoonlijke tips
58 Reportage House of Animals in Oekraïne
Mijn Dier & ik
28 Raadgever Hond Hoeveel moet een hond drinken?
Verzorging: gezonde pootjes + Tips en advies
34 Raadgever Kat
Is verwarmingslucht schadelijk? Gevoelige kattenoren + Advies voor een gezond kattenleven
40 Raadgever Kleindier Welke vogelsoorten verdragen elkaar goed + Hulp bij vragen over huisvesting
38
Bah, wat een herrie! Waarom lawaai stress veroorzaakt bij katten
Mens & dier
22 Voor jou getest! Petlux V3 XXL: de grootste zelfreinigende kattenbak
44 Goede vraag
Hebben dieren humor?
50 Wist je dit?
Hondenwetenswaardigheden
54 Concepttraining voor de hond Een nieuwe manier van leren
74 De 10 ... ... dieren die geluk brengen
40
Wie met wie? Deze vogels gaan goed samen
Bijzondere reis naar de kangoeroes in Australië
Wildlife & natuur
64 Reizen
Op bezoek bij de kangoeroes in Australië
68 Kennis
Baltsgedrag in het dierenrijk: van sierlijke dansen tot oogverblindende kleuren
76 7 feiten ... ... over de koning van de Alpen, de steenbok
44
Vraag van de maand: Hebben dieren gevoel voor humor?
Hart & humor
06 In beeld Als dieren diep slapen
46 Test Welke muziekcarrière ambieert jouw kat?
52 Wij zoeken een thuis Asieldieren van de maand
78 Quiz & humor Even lachen
80 Puzzelen Doe mee en win!
In elke uitgave
03 Voorwoord & colofon
21 Shopping
33 Column Mirjam Addiks
43 Column Ann De Greef
48 Vraag & antwoord
57 Column Els Adams
82 Preview Dit lees je in de volgende editie
Maart
Nieuws uit de dierenwereld
Interessante, schokkende en ontroerende nieuwtjes.
KORT & KRACHTIG
Nieuwe studie
Deze kattenrassen hebben de hoogste levensverwachting
Gemiddeld worden katten ongeveer elf jaar en negen maanden oud. Tot deze conclusie kwamen onderzoekers van de Nationale Universiteit van Taiwan. Voor hun studie analyseerden ze de gegevens van ongeveer 8000 katten die in Britse dierenartspraktijken behandeld werden en in 2019 overleden. Daarbij ontdekten ze grote verschillen tussen de verschillende kattenrassen.
De Burmees (foto) heeft met 14,42 jaar de hoogste gemiddelde levensverwachting, gevolgd door de Birmaan met 14,39 jaar. Helemaal onderaan eindigde de haarloze Sphynx: hij wordt gemiddeld slechts 6,68 jaar oud. Ook de gevlekte Bengaal heeft met 8,51 jaar een relatief korte levensverwachting.
In het middenveld bevinden zich rassen zoals de Pers met een gemiddelde leeftijd van 10,93 jaar en de Ragdoll met 10,31 jaar. Over het algemeen hebben poezen een langere levensverwachting; zij worden gemiddeld ruim een jaar ouder dan katers.
+++ Met helikopters afgevoerd: In Kenia zijn 50 olifanten verplaatst die te dicht bij een dorp woonden. +++ Dierdrama: Aan de kust van Voor-Pommeren zijn opvallend veel dode grijze zeehonden gevonden. Vermoedelijk raakten ze verstrikt in fuiken en zijn ze verdronken. +++ Oneindige werelden: Nieuw ontdekte kikkersoorten op Madagaskar zijn vernoemd naar ‘Star Trek’-kapiteins zoals Kirk, Picard en Archer. Hun paringsroep deed de onderzoekers namelijk denken aan een geluid uit de serie.+++
Agenda
Tips voor dierenvrienden
Zingende vogels
Maart is een maand waarin bosvogels weer van zich laten horen. Spechten en andere bosbewoners zijn vaak standvogels, die dus al vroeg in het jaar kunnen beginnen met broeden. De komende weken zullen de bossen gevuld zijn met de zang van vink, zanglijster en waarschijnlijk al wel een eerste tjiftjaf.
Kijktip
Our Oceans is een vijfdelige documentaireserie die de wonderen van de oceanen op aarde verkent. De serie wordt gepresenteerd door Barack Obama. Van walrussen en ijsberen in hun bitterkoude leefomgeving tot de jachttechnieken van tijgerhaaien in de Indische Oceaan; alles wat je altijd wilde weten – en zien – is op pakkende wijze samengebracht in deze prachtige serie. Our Oceans is niet alleen zo’n ‘kijk, dit beestje heet zo en hij leeft hier’-docu; het is een verhaal over schoonheid, nut en balans. Met veel charme en humor worden de zeedieren zo neergezet dat je jezelf in hen herkent. Zo zet een slimme octopus zijn vuilnis bij de buren neer, speelt een potviskalfje luidruchtig terwijl zijn uitgeputte moeder een welverdiend dutje probeert te doen en is de clownvis druk met stofzuigen in zijn anemoon na een onrustige dag op het rif. Door het belang van oceanen en ecosystemen te onderstrepen, zal men automatisch meer aan natuurbehoud willen doen. Mis Our Oceans niet, kijk de docu nu op Netflix!
34.000 jaar
oud is de oudste, continu bewoonde termietenheuvel ter wereld. Hij bevindt zich in Zuid-Afrika en herbergt gespecialiseerde termieten, waaronder gravers, metselaars en dakdekkers.
GOED NIEUWS VAN DE MAAND
Hoop voor de Gangesdolfijn
De zeldzame Gangesdolfijn leeft in Noord-India en Bangladesh, in het deltagebied van de Ganges en de Brahmaputra. Van deze tandwalvissoort zouden er wereldwijd nog slechts enkele honderden tot enkele duizenden exemplaren over zijn, waardoor hij als ernstig bedreigd wordt beschouwd. Vooral watervervuiling, de bouw van stuwdammen en visserij vormen een grote bedreiging voor deze rivierdolfijn. Maar er is goed nieuws, zoals Ruchi Badola van het Wildlife Institute of India meldt: “We hebben dolfijnen waargenomen op plaatsen waar eerder geen meldingen waren.” Blijkbaar hebben de beschermingsmaatregelen effect. Acht jaar geleden is een door de overheid gefinancierd programma van start gegaan dat inmiddels meer dan 5000 vrijwilligers heeft gemobiliseerd. Deze vrijwilligers helpen bijvoorbeeld wanneer dolfijnen in visnetten verstrikt raken, ze halen afval uit het water en rapporteren stroperij.
Bescherming Marineland sluit deuren
Het Franse dolfinarium Marineland sloot onlangs voorgoed de deuren. Alle dieren gaan weg, maar waar de twee overgebleven orka’s heengaan, is nog niet bekend. World Animal Protection Nederland doet een dringende oproep om de dieren naar een passende opvang te brengen, zoals de Canadese walvisopvang die in ontwikkeling is. De toekomst van orka’s Wikie en Keijo is nog onzeker, nu de deuren van Europa’s grootste dolfinarium zijn gesloten. De reden van de sluiting is nieuwe Franse dierenwelzijnswetgeving die shows met dolfijnen en orka’s per 2026 verbiedt. Marineland kampte al jaren met dalende bezoekersaantallen. Alle ruim 4000 dieren, waaronder dolfijnen, zeeleeuwen, pinguïns en flamingo’s worden overgeplaatst, maar voor Wikie en Keijo is nog geen definitieve plek gevonden. Een verhuizing naar een pretpark in Japan werd vorig jaar afgeschoten door de Franse minister van Energietransitie vanwege het gebrek aan dierenwelzijnsregels in dit land. Het Spaanse Loro Parque op Tenerife is als mogelijke verblijfplaats genoemd, maar daarover maakt World Animal Protection zich grote zorgen. Onlangs haalde Loro Parque nog het nieuws vanwege de dood van de wereldberoemde orka Keto. Dat is de vierde orka die binnen drie jaar tijd in Loro Parque is overleden. Ook de in Nederlandse wateren gevonden orka Morgan verblijft nog steeds in dit park.
KNGF Geleidehonden
Honden Helden Hike in het Amsterdamse Bos
Op 24 mei houdt KNGF Geleidehonden een nieuwe sponsorwandeling: de Honden Helden Hike in het Amsterdamse Bos. Deze sponsorwandeling is meer dan een wandeling – het is een dag vol plezier, ontmoetingen en betekenis. Of je nu een hond hebt of gewoon van honden houdt, iedereen is welkom om deel te nemen en KNGF Geleidehonden te steunen. Je geniet van een festivalsfeer met foodtrucks, leuke stands, een fotowand en je ontvangt een leuk aandenken aan de dag. Tijdens de routes van 5 en 10
kilometer leer je meer over het werk van KNGF en ontdek je inspirerende verhalen van cliënten en hun hulphonden. Door mee te wandelen help je mee om meer assistentiehonden op te leiden en zo mensen met een beperking hun zelfstandigheid terug te geven. Daarom vraag het KNGF wandelaars hier geld voor op te halen in de periode voorafgaand aan 24 mei. Dit kun je doen door donaties te vragen bij vrienden, familie en bekenden via je persoonlijke actiepagina. Meer info: www.hondenheldenhike.nl
Dieren op het net
Tip
Zo help je zwerfdieren op je vakantiebestemming
Hoe kun je als toerist zwerfdieren helpen die je op vakantie tegenkomt? Veel van deze dieren weten alleen te overleven doordat wij, de toeristen, hen hapjes geven.
Maar waarmee zijn zwerfhonden en -katten nog meer geholpen? Hart voor Dieren geeft tips!
Strijd tegen koninklijke jacht Van vier naar nul
Niko Koffeman, mede-oprichter van De Vegetarische Slager en Eerste Kamerlid voor de Partij voor de Dieren, zet zich al jaren in tegen de jachtpraktijken van het Nederlandse koningshuis. Hoewel koning Willem-Alexander volgens de Rijksvoorlichtingsdienst nog maar vier uur per jaar jaagt, vindt Koffeman dat dit helemaal moet stoppen.
Met een groep medestanders confronteert Koffeman het jachtgezelschap van de koning door hen te volgen op mountainbikes. “We blijven binnen de wet, maar maken het ongemakkelijk. Jagen doen ze liever uit het zicht”, vertelt hij. Zijn strategische locatie dichter bij de koninklijke jachtgebieden maakt directe actie eenvoudiger.
Koffeman wijst op de wolf als bewijs dat menselijke jacht overbodig is. “De wolf eet zwakke dieren en houdt de natuur in balans. Problemen met wolven ontstaan alleen door slechte omheiningen, niet door de wolf zelf.” Hij benadrukt dat de schade door wolven verwaarloosbaar is vergeleken met het aantal schapen dat mensen jaarlijks consumeren. Koffeman roept het koningshuis op de jacht volledig af te zweren. “De jacht is achterhaald en schadelijk voor het ecosysteem. Als zelfs de koning stopt, is dat een krachtig signaal voor een groener Nederland.” Zijn doel: de laatste vier jachturen van de koning schrappen en de natuur haar werk laten doen.
VOGELVOEDERHUIS
Voor kleine tuinen, balkons of terrassen is dit smalle vogelvoederhuis van Opossum Design de ideale oplossing. Het stijlvolle model VH-10-P is gemaakt van stevig roestvrij staal en past dankzij het compacte ontwerp overal.
Prijs: € 149,50 www.opossum-design.com
Gezondheid
Helft van Nederlandse honden is te zwaar
In Nederland heeft maar liefst de helft van de honden overgewicht. Dit terwijl 86% van de baasjes denkt dat hun hond een gezond gewicht heeft. Vaak is een hond slechts een paar kilo te zwaar, zonder dat dit duidelijk zichtbaar is. Die paar kilo kunnen echter leiden tot allerlei gezondheidsproblemen. De boosdoener? 44% van de honden krijgt dagelijks een snack naast de reguliere maaltijden, en 66% van de eigenaren geeft ‘menseneten’, zoals kaas of worst, aan hun hond, zonder de impact hiervan te beseffen. Dit en meer blijkt uit nieuw onderzoek uitgevoerd door Motivaction in opdracht van Welkoop onder ruim duizend Nederlandse hondenbezitters, aangevuld met kwalitatieve interviews met dierenartsen en voedingsdeskundigen. Welkoop kaart het probleem niet alleen aan, maar biedt ook een oplossing: laagdrempelig advies en begeleiding over het dieet van de hond. In de Welkoopwinkels is een gratis weegservice voor honden inclusief advies van een van de dierspecialisten. Zij vertellen je hoe je goed voor je hond kunt zorgen en wat je kunt doen als het dier te zwaar is.
Diervriendelijk toerisme
Michelin-ster ingetrokken
Dolfinarium Harderwijk moet de onlangs toegekende Michelin-ster weer inleveren. Michelin heeft besloten om alle dolfinaria en waterparkshows met dieren in gevangenschap uit hun aanbevelingen te schrappen. World Animal Protection Nederland juicht de beslissing toe. Het Dolfinarium kreeg de ster in oktober vorig jaar als toeristische bezienswaardigheid. De reisgids beval het park daarmee aan als een attractie die ‘een bezoek waard is als je in de buurt bent’. Nu komt Michelin terug op de toekenning, omdat het geen attracties en shows meer wil promoten waarbij wilde zeezoogdieren in gevangenschap leven.
Opmerkelijk gedrag Orka’s dragen ‘zalmhoedjes’
Natuur in eigen land
Otter gespot
De otter is voor het eerst aangetroffen in de duingebieden van Nederland. Duinbeheerders spotten het dier met behulp van een wildcamera in duingebied Meijendel, dat vlak bij Wassenaar ligt. De otter was ooit een vertrouwd gezicht in Nederland, maar werd in 1988 officieel uitgestorven verklaard in ons land. Sinds 2002 keren ze langzaam terug. Bescherming van migratieroutes is onder meer een aandachtspunt. Zo zijn faunapassages belangrijk om versnippering van leefgebieden tegen te gaan. Hoe de otter in Meijendel is terechtgekomen, is nog onduidelijk. De duinwachters doen daar momenteel onderzoek naar met behulp van een DNA-analyse. Ook worden de dieren nauwlettend in de gaten gehouden met camera’s.
Quote van de maand
Colette (Franse schrijfster)
“Onze perfecte metgezellen hebben nooit minder dan vier poten.”
Orka’s in de Stille Oceaan zijn opnieuw gespot met dode zalmen op hun hoofd, een gedrag dat voor het laatst in 1987 werd waargenomen. Onderzoekers denken dat dit een groepsrage is, mogelijk gestart door trendsettende orka’s. Het doel blijft onduidelijk: wellicht bewaren ze de zalm als voedsel. Drones die uitgerust zijn met camera’s zullen meer inzicht geven in dit bijzondere gedrag van de zeezoogdieren.
Maart 2025 / Hart voor Dieren 13
Jullie zijn het beste medicijn!
Ze helpen mensen beter bewegen, geven vertrouwen en maken mensen weer hoopvol: over het mooie werk van therapiedieren.
Soms gebeuren er kleine wonderen tijdens het werk van Anja Junkers. Als ergotherapeut hielp ze een kind met een beperking dat net naar een nieuw dorp was verhuisd. In het begin hielden de bewoners en vooral de andere kinderen afstand. Ze wisten niet zo goed hoe ze met de elektrische rolstoel en de zuurstoftank van het kind om moesten gaan. Maar tijdens het eerste bezoek aan de speeltuin, samen met Anja Junkers en haar therapiehond, veranderde alles: de spelende kinderen wilden de hond aaien en zo raakten ze in gesprek met het kind in de rolstoel. Eindelijk durfden ze te vragen wat het kind had en hoe de hond hem hielp. Vanuit deze eerste kennismaking via de hond ontstonden vriendschappen die zich vanuit de kinderen ook uitbreidden naar de ouders.
Bijzondere band
Kinderen kunnen een hechte relatie met dieren opbouwen.
“De therapiehond heeft in dit geval het ijs gebroken en ervoor gezorgd dat de hele familie zich kon aanpassen aan de nieuwe omgeving. Zonder de hond aan de zijde van het kind was dit waarschijnlijk niet gebeurd”, legt de expert uit. Ze is lid van de Duitse Vereniging voor Ergotherapie (DVE) en weet hoe succesvol therapiedieren kunnen zijn: “Een hond gebruiken bij ergotherapie helpt patiënten om te ontspannen en zich voor te bereiden op een goede behandeling. Daarnaast kan een hond dingen mogelijk maken die eerder niet konden.”
Kleine vreugde Een bezoekhond in het bejaardentehuis zorgt voor afwisseling.
Leesoefening
Katten zijn geduldige luisteraars en vinden het fijn om voorgelezen te worden.
Wetenschappelijk bewezen
Het contact met een geduldige en lieve hond kan de therapie versnellen of beter laten werken. Maar dan moeten de cliënten natuurlijk wel van honden houden en zo’n therapie met een hond willen doen. “Het is wetenschappelijk bewezen dat aaien, spelen en ander contact met honden stress verminderen. Tegelijkertijd maakt het brein het hormoon oxytocine aan, wat zorgt voor een goed gevoel en de concentratie verbetert”, legt Anja Junkers uit. Wanneer je veel stress hebt, is het moeilijker om te leren en nieuwe gewoontes aan te leren. Maar als patiënten met de hond bezig zijn, zorgt dit ervoor dat ze ontspannen, waardoor de ergotherapie beter werkt.
Het concept achter het gebruik van therapiehonden, zoals die van Anja Junkers, heet Dierondersteunde Interventie. Niet alleen in de ergotherapie, maar ook in andere vakgebieden zoals geneeskunde, psychologie, fysiotherapie, pedagogiek en maatschappelijk werk wordt gebruik gemaakt van de helende kracht van dieren.
Niet alleen kinderen en jongeren, maar ook volwassenen profiteren van Dierondersteunde Interventie, bijvoorbeeld mensen met lichamelijke of geestelijke beperkingen, of psychische problemen zoals depressie of een posttraumatische stressstoornis (PTSS). Een bekend voorbeeld van zulke therapie is therapeutisch paardrijden. Door contact met speciaal getrainde therapiepaarden kunnen mensen met lichamelijke, psychische of sociale ontwikke-
Dierlijk bezoek Opkikkertje voor een kleine patiënte in het ziekenhuis.
lingsproblemen worden geholpen. Hierbij gaat het minder om het leren paardrijden, maar juist om het contact met deze rustige en gevoelige dieren. Zelfs het alleen maar naar ze kijken, ze zachtjes borstelen of met het paard lopen, kan al therapeutisch werken.
Keuze van de dieren
Welke dieren zijn eigenlijk geschikt voor de rol van dierentherapeut? Volgens de Duitse Dierenbescherming zijn alleen viervoeters geschikt die al veel contact met mensen hebben gehad.
Tijd om te knuffelen Op therapeutische boerderijen komen kinderen in contact met schapen en geiten.
»Knuffelen, spelen en andere interacties verminderen de stress van patiënten.«
Dit geldt voor huisdieren die al duizenden jaren met mensen samenleven. Voor gedomesticeerde dieren is contact met mensen namelijk veel minder stressvol dan voor wilde dieren. “Welk dier therapeuten of pedagogen kiezen, hangt af van het doel”, vertellen de experts van de Duitse Dierenbescherming. “Zo zijn vluchtdieren zoals cavia’s of konijnen niet geschikt als knuffeldieren. Toch kunnen ze wel een rol spelen in therapievorm. Kinderen of volwassenen kunnen deze dieren bijvoorbeeld in hun natuurlijke groep observeren op een veilige afstand in
een diervriendelijke omgeving. Ook kunnen de dieren vrijwillig contact maken in hun verblijf, bijvoorbeeld wanneer ze gevoerd worden.” Honden, als oudste huisdieren van de mens, zijn heel geschikt als therapiedieren. Vooral vriendelijke rassen die erg van contact houden, zoals de Labrador Retriever, de Sint-Bernard en de Poedel zijn ideaal voor een opleiding tot therapiehond. Het is wel belangrijk om te onthouden dat elke hond een eigen persoonlijkheid heeft. Alleen gezonde en goed gesocialiseerde honden met een rustig en zelfverzekerd karakter zijn geschikt om met kinderen en volwassenen te werken.
Regels voor het inzetten van dieren
Samen met zijn begeleider, meestal een arts, maatschappelijk werker, pedagoog, ergo- of psychotherapeut, vormt de therapiehond een vast team. Hierbij is het belangrijk dat het werk van het dier nooit boven het welzijn van het dier mag staan. Voor honden raadt de Duitse Dierenbescherming aan om maximaal twee tot drie keer per week ingezet te worden voor therapie. Een werkdag duurt dan maximaal drie tot
Toepassingsmogelijkheden van dierentherapie
Therapie-experts Honden, als het oudste huisdier van de mens, zijn zeer geschikt voor therapeutisch werk.
Therapeuten?
Alpaca‘s worden ingezet als dierentherapeuten, maar zijn niet dol op heel veel aanraking.
• Dierondersteunde therapie: Dit is therapie waarbij dieren worden ingezet om mensen te helpen met bijvoorbeeld angst, depressie of lichamelijke problemen. Denk aan paarden- of hondentherapie.
• Dierondersteunde activiteiten: Dit zijn leuke activiteiten met dieren, zoals wandelen met een hond, een alpaca knuffelen of een dier bezoeken in een zorginstelling. Dit helpt vooral om mensen blijer te maken of eenzaamheid te verminderen.
• Dierondersteunde begeleiding: Dit gaat om hulp met dieren voor mensen die wat extra ondersteuning nodig hebben, bijvoorbeeld om beter te leren bewegen of zich fijner te voelen. Dit gebeurt vaak op zorgboerderijen of met speciale dieren zoals honden of schapen.
• Dieren in het onderwijs: Op scholen en kinderopvang worden dieren soms ingezet om kinderen te leren over natuur, verantwoordelijkheid of om hen te helpen zich beter te concentreren of samen te werken.
vier uur. De reistijd en de tijd die nodig is om te wennen aan een nieuwe plek moeten daarbij worden meegerekend. Het directe contact met mensen mag per dag niet langer duren dan twee keer 30 minuten. Een therapiehond blijft natuurlijk gewoon een dier, dus moet deze ook de tijd krijgen om gewoon hond te zijn. Alleen een ontspannen en gelukkige hond kan met succes bijdragen aan het welzijn van zijn patiënten en hun leven een beetje beter maken. Niet alleen als therapiehond, maar ook als bezoekdier in ziekenhuizen en verzorgings- en verpleeghuizen zorgen honden voor blijheid.
Ze brengen vreugde in het dagelijks leven van bewoners en kunnen teruggetrokken ouderen uit hun schulp laten kruipen. Als schoolhond kunnen goed opgevoede, kindvriendelijke honden de sfeer in de klas verbeteren en een goede invloed hebben op de schoolprestaties van de kinderen. Bijvoorbeeld door kinderen te laten voorlezen aan de hond. Vooral kinderen met een lees- of spellingsprobleem of die moeite hebben met de Nederlandse taal kunnen hier veel baat bij hebben. De hond stoort zich namelijk niet aan haperingen of stotteren, hij luistert gewoon geduldig.
Bezoek aan het kattenhuis
Katten kunnen ook goed helpen als ‘voorleesdier’. Verschillende dierenbeschermingsorganisaties organiseren regelmatig acties waarbij kinderen in het dierenasiel aan katten mogen voorlezen. Het voordeel hiervan is dat de katten niet naar school hoeven worden gebracht, wat heel stressvol kan zijn voor de dieren. De kinderen gaan gewoon in het kattenverblijf zitten en mogen de katten aaien als de dieren dat willen. Net zoals bij honden geldt voor katten dat ze alleen geschikt zijn om met mensen te werken als ze een rustig karakter hebben en goed
Gewoon laten dragen Hippotherapie is een vorm van fysiotherapie op de rug van een paard.
»Alleen rustige en vriendelijke dieren zijn geschikt voor inzet.«
Dieronvriendelijk Dolfijntherapie is wetenschappelijk niet bewezen en is slecht voor de dieren.
Exotische dieren zijn ongeschikt
Volgens dierenbeschermers moet je dieren niet als therapiedieren gebruiken, wanneer dit voor de dieren schadelijk is. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer wilde dieren niet alleen van een afstand worden bekeken, maar gedwon-
gen worden om direct contact met mensen te hebben. “Wilde dieren leven onafhankelijk van mensen en zijn, in tegenstelling tot huisdieren, niet door de mens tam gemaakt in een tijd van duizenden jaren”, zegt de Duitse Dierenbescherming. “Inheemse en exotische wilde dieren, zoals reptielen, zijn daarom niet geschikt om direct met mensen te werken. Het handelen in en houden van deze dieren brengt vaak grote problemen mee voor dierenwelzijn en natuurbescherming.” Dieren zoals slangen, kameleons, leguanen of gekko‘s zijn daarom niet geschikt als therapiedieren. Daarnaast hebben deze dieren specifieke behoeften, zoals speciale verlichting, een specifieke temperatuur en een bepaalde luchtvochtigheid. Daarnaast kunnen ze ziektes zoals salmonella overbrengen, wat een risico vormt voor mensen.
Dolfijntherapie is problematisch
Een vorm van dierentherapie waar veel mensen kritisch op zijn, is dolfijntherapie. Dolfijnen zijn namelijk zeer intelligente dieren die in het wild grote afstanden zwemmen en veel communiceren met elkaar. Het is daarom fout om ze in aquaria op te sluiten, omdat gevangenschap voor hen veel stress veroorzaakt. Toch wordt dolfijntherapie (Dolphin Assisted Therapy, DAT) nog steeds aangeboden, bijvoorbeeld voor mensen met autisme of depressie. “Dolfijnen zijn wilde dieren en ongeschikt voor dit gesocialiseerd zijn. Als dat het geval is, kunnen rustige, vriendelijke katten zelfs als therapiedier ingezet worden. Rassen zoals een kindvriendelijke Ragdoll of een gezellige Maine Coon zijn hiervoor bijvoorbeeld geschikt. Hoe indrukwekkend de resultaten van therapie met dieren ook zijn, het is belangrijk om je af te vragen of het wel goed is om dieren voor menselijke doelen in te zetten. Het welzijn van de dieren moet altijd voorop staan. Dit betekent onder andere dat de dieren goed verzorgd worden en op een manier leven die past bij hun natuurlijke behoeften. Dat zegt ook de Duitse Dierenbescherming: “Wie voor dieren zorgt, moet zorgen dat ze een leven hebben dat bij hun soort past. Ze moeten op de juiste manier verzorgd worden en dierenwelzijn is het belangrijkste.” Mensen die therapiedieren gebruiken, moeten ook voldoende kennis hebben van dierenverzorging en regelmatig cursussen volgen over dierengedrag, dierenwelzijn en dierenverzorging. Dit geldt voor iedereen, of ze nu als vrijwilliger of professioneel met therapiedieren werken.
Dierlijke pedagoog
Een schoolhond kan kleine wonderen verrichten voor de sfeer in de klas.
soort therapieën,“ zegt Astrid Fuchs van Whale and Dolphin Conservation (WDC). “Ze kunnen niet weggaan als ze geen contact willen, wat vaak stress en angst bij de dieren veroorzaakt. Bovendien kan dit gevaarlijk zijn voor de mensen die met de dolfijnen omgaan. In feite wordt er alleen geld verdiend aan zieke mensen die hopen dat de dolfijnen hen kunnen helpen.”
Kritiek op dolfijntherapie
Ook is er geen wetenschappelijk bewijs dat dolfijntherapie werkt. Dr. Lori Morino, een neurowetenschapper en expert in diergedrag, heeft in haar onderzoek geen genezende effecten of langdurige voordelen van deze dure en dieronvriendelijke behandelmethode kunnen aantonen. In tegenstelling tot therapieën met goed opgeleide en geschikte dieren en deskundige begeleiding, biedt dolfijntherapie geen overtuigende resultaten. Eén ding is duidelijk: bij alle vormen van therapie met dieren moet het welzijn van het dier altijd voorop staan. “Hoewel contact met dieren voor de meeste mensen goed kan zijn, betekent dit niet dat alle dieren graag direct contact met mensen hebben,“ benadrukken experts van de Duitse Dierenbescherming. “Veel dieren voelen zich niet op hun gemak in de buurt van mensen. Daar-
Samenwerken
Therapiehonden zijn speciaal getraind en vormen een team met hun begeleider.
om is niet elk dier en niet elke diersoort geschikt voor dierentherapie.” Alleen als een dier gezond is, goed gesocialiseerd en een geschikt karakter heeft, kan het op een goede manier als therapeutisch dier werken. En dat moet altijd in het belang zijn van zowel mens als dier.
Maart 2025 / Hart voor Dieren 19
Terug naar Oekraïne
Kunnen we nu wel of niet naar Oekraïne? Vorig jaar in november waren de voorbereidingen voor ons werkbezoek in volle gang. Maar door de toegenomen militaire activiteit en internationale onrust hebben we veel twijfels. We willen zo ontzettend graag en houden iedere dag het nieuws bij over de oorlog via alle mogelijke kanalen. Maar de situatie in het land blijft onvoorspelbaar. Na overleg met onze beveiliging hakken we de knoop door: we gaan toch, om kerstpakketten uit te delen! door Karen Soeters
Ekeer denk ik weer aan al die mensen die ik hier zag lopen toen de oorlog net begonnen was. Vluchtend uit hun eigen land – vaak met kinderen en huisdieren. De meesten hadden geen idee waar ze terecht zouden komen. En veel dieren bleven helaas noodgedwongen achter. In het hotel in Lviv krijgen we meteen een pittige veiligheidsinstructie. De risico’s zijn toegenomen.
Door alles wat er nog afgerond moest worden op kantoor in Amsterdam, heb ik voorafgaand aan de reis gewerkt tot half drie in de nacht. Ik ben ontzettend moe en ga vroeg naar mijn hotelkamer. Ik zie nog net een bericht over een Russische aanval op een ziekenhuis in Zaporizja waarbij drie doden vallen en acht mensen vermist zijn. Wat een drama. Snel check ik of Angel, die in Zaporizja een thuisopvang runt, ongedeerd is. Ja, gelukkig wel, alleen haar dieren zijn ontzettend bang. Ik ga slapen met een rotgevoel.
Woensdag 11 december
indelijk de dieren weer zien, overleggen met onze partners en een hereniging met de mannen van onze beveiliging. We maken ons zo vaak zorgen en kunnen niet wachten met eigen ogen te zien hoe het met iedereen gaat.
Dinsdag 10 december
Net zoals vorige keren gaan we lopend de grens over van Polen naar Oekraïne. De rijen auto’s en vrachtwagens bij de grens zijn enorm. En iedere
»Met liefde en geduld krijgen dierverzorgers het onmogelijke voor elkaar.«
De volgende dag is het uitzicht sprookjesachtig, maar het is erg koud. Het heeft gesneeuwd. We vertrekken vroeg en zetten koers naar Dnipro in het oosten van Oekraïne. Een rit van een uur of twintig. De sneeuw maakt het er niet makkelijker op. Onderweg kom je bij tankstations altijd honden en ook katten tegen. Dieren op straat hebben het in de winter vaak zo zwaar. Daarom ben ik zo blij dat alle asielen die wij steunen ook voedsel uitdelen aan zwerfdieren. En als het kan ook steriliseren natuurlijk. Er is nog zoveel werk te doen. We gaan morgen naar Pegasus, waar we onze adoptiekameel Yasha, zijn maatje ezel Masha, het prachtige paard Kamila en natuurlijk Olga, Lena, Yanna en alle andere bevlogen dierenverzorgers gaan zien. Ik ben benieuwd naar het net geopende noodhospitaal voor paarden en ezels en natuurlijk de nieuwe kennels voor honden. Mogelijk gemaakt door de donateurs van House of Animals en haar partners.
Donderdag 12 december
De eerste dag in Dnipro begint in het donker. We moeten vroeg uit de veren. Vandaag gaan we naar Pegasus, een grote dierenopvang die we sinds het begin van de oorlog steunen. We hielpen ze met voeding, generatoren, de bouw van dierenverblijven, een hooischuur en zelfs een noodhospitaal voor huisdieren. Nieuw dit keer is het noodhospitaal voor paarden, waarvoor onze donateurs de inrichting en apparatuur hebben bekostigd. Als we de afslag naar Pegasus nemen, zie ik een grote vrachtwagen hetzelfde doen. Het zal toch niet? Maar het is echt zo! We groeten de
chauffeur en trekken samen op. Precies zoals gepland komen we stipt om half 9 aan. Zo’n 17.000 kilo voer, hondenjasjes, tuigjes, paardendekens en operatiedekens zijn uiterst efficiënt ingeladen, om zo veel als mogelijk mee te kunnen nemen uit Nederland. Wat een feest!
Met een kraanwagen worden de pallets van de vrachtwagen gehesen. Samen sjouwen we de dozen met veel plezier naar binnen. Wat een mooi moment en wat heb ik hier naartoe geleefd. Dit is waar we het voor doen; de dieren en mensen helpen die slachtoffer zijn van een tragisch machtsspel.
Met een heerlijk warme, gekleurde paardendeken ga ik naar Kamila. Het paard dat ik in mijn
hart heb gesloten vanaf het moment dat ze gered werd. Ze verblijft in het nieuwe noodhospitaal voor paarden. Ik zou haar de hele dag kunnen verwennen, alleen wil ik ook heel graag de nieuwe verblijven zien voor geëvacueerde honden, uit door de Russen geannexeerde dorpen in de buurt. Militairen redden dagelijks dieren en brengen ze naar Pegasus. Daar worden ze goed verzorgd, maar de opvang puilt uit met geredde oorlogsdieren. Dankzij onze fantastische donateurs kon House of Animals dierenopvang Pegasus helpen met de bouw van extra huisvesting. We zijn enorm onder de indruk van de binnenen buitenverblijven, het ziet er geweldig uit!
Als we bijna bevroren zijn, gaan we naar de caravan. Een vrijwilliger heeft een heerlijke lunch gemaakt. We passen eigenlijk niet met zijn allen op de bank, maar dicht op elkaar genieten we van verse broodjes en elkaars gezelschap. Met hulp van onze tolk bespreken we de situatie in het gebied en de verhalen komen los. Ook in het Nederlandse nieuws wordt duidelijk dat de nabijgelegen stad Pokrovk op vallen staat. Ik heb geen verstand van oorlog en bied vooral een luisterend oor. De mensen hier zijn bang. Als Pokrovk in Russische handen valt, wat betekent dit dan voor Dnipro?
Dan is het tijd om ons kerstpakket naar kameel Yasha en de trouwe ezel Masha te brengen.
WIL JE HELPEN?
Scan dan de QR-code!
De honden krijgen naast voeding en zorg ook liefde en aandacht.
Ik krijg veel berichtjes: ‘Geef Yasha een dikke knuffel van mij!’ Maar ik heb het eerder gezegd: Yasha is gewoon een heel boze kameel. Hij heeft een akelig verleden vol mishandeling en met mensen is hij helemaal klaar. Het mooie vind ik dat hij bij Pegasus zichzelf mag zijn. Hij mag gewoon met zijn maatje Masha samen zijn zonder dat er iets van hem verwacht wordt. Mijn bananen en appels vindt hij heerlijk. En zolang ik die maar blijf geven, mag ik blijven.
Het blijft onwerkelijk om hier te zijn en dit mee te maken. Dit is de situatie waar de mensen al drie jaar mee moeten dealen. Hoe dat werkelijk moet zijn, gaat ons voorstellingsvermogen te boven. En tegelijk voel ik zo veel warmte en respect voor de lieve mensen hier, die onder de meest vreselijke omstandigheden werkelijk álles doen voor dieren.
Gelukkig sluiten we ons bezoek positief af, met een bezoek aan de operatieruimte van het huisdierenhospitaal. Hier staat de onderzoeksapparatuur opgesteld die gebruikt wordt om zieke dieren te monitoren. Verzorgster Yanna laat ons zien hoe ze bloed afneemt van een ernstig verzwakt paard. Het buisje gaat in een apparaat, en de resultaten worden doorgestuurd naar een dierenarts op afstand. Die helpt mee
Dierenhulpverlener Tanja met Karen.
om te bepalen of en welke medicatie nodig is. Ik ben zo trots op ons team en de donateurs. Wat hebben we hier al veel mogelijk gemaakt! Ondanks de complexiteit van de situatie in dit gebied, neem ik positief afscheid van alle geweldige dierverzorgers. Bezorgd ben ik wel. In de auto zijn we er stil van. Dit heeft tijd nodig om te laten bezinken. Wel zijn we het eens: dierenopvangcentrum Pegasus is een prachtige shelter die op onze hulp kan blijven rekenen.
Vrijdag 13 december
De dag na ons bezoek aan Pegasus begint met een cadeautje. Ik word geïnterviewd door RTL Ontbijtnieuws. Wekker op 5 uur, cameralamp getest en ik neem plaats op een stoel. Helemaal klaar om te vertellen over het belang van noodhulp voor oorlogsdieren. Dan: luchtalarm, onmiddellijk naar de schuilkelder! Zo goed en kwaad als het kan, installeren we ons op de trap. Dat is de enige plek waar het internet nog werkt. Gelukkig blijft de verbinding goed en krijg ik alle ruimte om te vertellen over de penibele situatie van dierenasielen langs het front in Oekraïne. Helaas gaat het luchtalarm niet voor niets. Er is een enorme aanval op heel Oekraïne gaande. Het is serieus. Zes ballistische raketten zijn op weg naar Dnipro, waar wij verblijven. Ik bereid mij erop voor dat we hier de hele dag zitten en dus niet naar Zaporizja gaan. Mijn collega Helma laat het haar alvast weten. Ik heb een heel akelig gevoel. Angel heeft in het ziekenhuis gelegen en verheugde zich enorm op ons bezoek. Ze wilde zelfs voor een dag het ziekenhuis verlaten om ons te kunnen ontvangen. Angel in Zaporizja heeft haar bijnaam ‘engel’ niet voor niets. In een klein appartement vangt ze met hulp van haar ouders een groot aantal oorlogsdieren op. Angel cijfert zichzelf helemaal weg voor de dierenopvang. Maar door de actuele ontwikkelingen en concrete dreiging lijkt het er sterk op dat we de engel van Zaporizja niet kunnen bereiken.
Totaal onverwacht krijgen we echter goed nieuws van de beveiliging. Als we beloven alles heel snel te doen en niet te treuzelen, mogen we op pad. We zetten koers richting Zaporizja! Maar het is wel heel spannend. Om in deze stad te komen, moeten we over een grote dam die elektriciteit opwekt – en dus een mogelijk doelwit is. Maar alles gaat goed en wat ben ik blij om Angel weer te zien! En natuurlijk onze adoptiehonden Mouse, Busya, Basya en alle andere dieren in haar appartement. Mouse gaat als eerste mee naar buiten en is vrolijk en bang tegelijk. Ze heeft het koud. Je merkt dat ze het liefst in je armen
‘Wat fijn dat je er bent!’
Yasha en Masha, gezellig bij elkaar.
wil klimmen. Dat vind ik heerlijk! We wandelen even kort in een parkje en dan is het genoeg. Mouse wordt opgehaald door oma en gaat lekker naar binnen. Het kerstmandje dat we voor haar hebben meegenomen is heerlijk warm en zacht. Ze installeert zich en gaat slapen. Net als Angel met Basya naar buiten komt, klinkt weer het luchtalarm. Basya is ontzettend bang en wil naar binnen. Onze beveiliging meldt dat we nog even kunnen filmen, maar terug het flatgebouw in is onder deze omstandigheden te gevaarlijk. Dit zijn van die momenten dat ik heel erg moet slikken. Angel woont hier, met al die dieren, iedere dag in onzekerheid.
»Dieren hebben houvast aan elkaar.«
We genieten intens van ons bliksembezoek aan Angel. Ik baal dat alles zo snel moet, maar ben dankbaar dat we elkaar knuffels kunnen geven en met eigen ogen zien hoe liefdevol de dieren verzorgd worden. Het luchtalarm stopt niet meer en we nemen afscheid. Angel staat erop dat we nog heel eventjes wachten, want ze heeft cadeautjes voor ons gekocht. We beloven plechtig terug te komen, hopelijk in vredestijd. Even dromen we van een gezamenlijke wandeling langs de rivier en een picknick aan de oever. De tijd nemen voor elkaar en de dieren. Bijvoorkeur met een glaasje wijn erbij, zegt Angel. Voor nu is het afscheid gehaast. Moeder komt aanlopen met tasjes vol cadeautjes en ik ben ontroerd. Vanuit de auto zwaaien we gedag en rijden terug naar het hotel.
Zaterdag 14 december
Vandaag gaan we naar Myav-Gav, op een half uurtje rijden vanaf ons hotel in Dnipro. Zo benieuwd hoe het gaat met dierverzorger Tanya, onze adoptiedieren Phil en Peach en natuurlijk de rest van het stel. De straat van Tanya herken ik inmiddels. Zanderig – en nu bevroren en wit. Als de beveiliging op de deur klopt, beginnen honden van Myav-Gav (miauw-waf) te blaffen.
Mukthar is door het oorlogsgeweld onwennig en wantrouwend geworden.
Stralend
doet
Tanya open.
Meteen moeten we kijken naar de garage helemaal aan het begin van het perceel. Omgebouwd tot een quarantaineruimte waar eerst onze adoptiekater Phil aanvankelijk woonde. In de verblijven zie ik nu andere dieren. Verder staan er tot het plafond opgestapelde dozen voer. Genoeg voor de winter, zo laat Tanya weten. Ze neemt geen enkel risico als het om de dieren gaat. En er ronkt een generator die we moeten zien. Deze hebben we net voor haar kunnen kopen dankzij onze fantastische donateurs. Eigen stroomvoorziening is pure noodzaak geworden.
De kattenverblijven zien eruit als gezellige woonkamers. Vrolijke kleuren op de muur. Bankstellen en stoelen. Veel mandjes, palen om in te klimmen en er is per verblijf een buitenruimte. We gaan door het hek langs de honden naar de achterkant van het huis. En net als vorige keren krijgen de beveiligers een stok. Niet om mee te slaan maar om de honden weg te duwen. “Eigenlijk is er maar een die mogelijk bijt, maar de rest wil misschien tegen je opspringen”, zegt Tanya. Als een enorm grote hond richting mij komt rennen, zet ik mij schrap. Hoe gevaarlijk hij er ook uitziet, dit is de grootste knuffelaar die je je voor kunt stellen. Vorige keer kroop hij bijna op schoot.
Na heel veel katten te hebben ontmoet, waarvan ik er inmiddels best veel herken, gaan we naar onze adoptiekater Peach. ‘Perzik’, in het Oekraïens klinkt het heel Nederlands! Vorige keer was ik erg onder de indruk omdat ik hem mocht borstelen. Schuwe en getraumatiseerde Peach, waar ik eerder vooral uit de buurt moest blijven, bleek borstelen heerlijk te vinden. Als Tanya zijn verblijf opent zit hij er al klaar voor. Ach, wat een feest! Hij hangt uit de kooi om maar zeker te zijn dat ik doorga. Ik laat hem ruiken aan mijn ge-
zicht. Ik hoor hem zachtjes snorren en krijg een kopje tegen mijn neus en nog eentje tegen mijn voorhoofd. Peach weet niet van ophouden. Het kerstmandje dat we voor hem hebben meegenomen plaats ik in zijn verblijf.
Ik ben ook zo benieuwd hoe het met Phil gaat en vooral ook waar hij is. We gaan naar boven en moeten blauwe overschoenen aantrekken. In een vrolijke en lichte kamer met weer heel veel mandjes, krabpalen en speeltjes woont Phil. En niet in zijn eentje. De blinde lapjespoes en een voor mij nieuwe grote kater zijn Phils nieuwe vrienden. Hoe bijzonder is dat! Ze spelen samen, slapen samen, eten samen.
»Ze neemt geen enkel risico als het om de dieren gaat.«
We hebben helaas maar kort de tijd want de volgende stop deze reis is Mykolajiv, een tocht van een uur of vijf. Voordat we gaan, krijgen we van Tanya nog een doos met cadeautjes, die stevig is dichtgeplakt, in onze handen gedrukt. Voor haar hebben we ook iets leuks meegenomen, waaronder twee sleutelhangers met een tekening van Peach en Phil. Ze vindt ze prachtig en voor de foto hangt ze de hangers luid lachend ter hoogte van haar borsten. Haar daadkracht, het doorzettingsvermogen en tegelijk de humor in deze donkere tijd is bewonderenswaardig. Tanya neemt afscheid met een stevige knuffel.
Zondag 15 december
Op werkbezoek bij City of Dogs in Mykolaijv… eindelijk! Het is de eerste keer dat we in deze stad overnachten. Tijdens vorige reizen was het slechts één keer mogelijk hier überhaupt naartoe te gaan. We verheugen ons enorm op het weerzien met Ludmilla en Yulia van City of Dogs, en onze adoptiedieren Mukthar en de puppy’s.
In het hotel logeert een team sportende jongens en gezien hun lengte denk ik dat het basketballers zijn. Wat dat betreft gaat het leven na drie jaar oorlog hier gewoon door. Zelf sta ik inmiddels ‘aan’ en slaap ’s nachts licht en alert. Van het luchtalarm word ik altijd wakker. Ook het afweersysteem hoor ik, dat overvliegende projectielen uit de lucht schiet. De beveiliging kan goed inschatten waar inslagen volgen en zodoende hoeven we niet altijd naar de schuilkelder, ook als het alarm wel afgaat.
Net als ik mij ga aankleden, klinkt de stem van de beveiliging door de walkie-talkie: “Nu naar de schuilkelder!” Inmiddels kan ik binnen een paar minuten, met tas en computer, aangekleed buiten staan. Alles ligt altijd klaar. Je ‘went’ een beetje aan sommige dingen, maar vandaag krijg ik er echt stress van. Als het alarm te lang duurt kunnen we niet meer naar City of Dogs. Die middag moeten we op tijd de terugreis naar Nederland starten, richting Lviv.
Ik moet er niet aan denken die lieve Yulia en Ludmilla te laten weten dat ons bezoek door de oorlogsdreiging in Mykolajiv niet doorgaat. Maar na een gespannen uur blijkt dat we geluk hebben en rijden we opgelucht naar City of Dogs. Wat een heerlijk, warm en hartelijk weerzien! Als eerste gaan we kijken bij adoptiehond Mukthar. De lieve, oude hondenman. Bij de opvang komt amper volk over de vloer, dus net als andere dieren is Mukthar onwennig en wantrouwend. Er zijn bovendien vreselijke gevechten in de buurt geweest met veel harde knallen en explosies. Dat heeft ook weer grote idruk op hem gemaakt. Mukthar blijft in zijn veilige hok zitten, samen met een nieuw, jong vriendje. Als ik naderbij kom, laat Mukthar zich aaien en ik merk dat hij dat ook fijn vindt.
Dat de oorlog zo afschuwelijk veel sporen nalaat, wordt ook weer pijnlijk duidelijk wanneer we onze adoptiepuppy’s ontmoeten. Ik heb mij erop voorbereid dat ik door ze word besprongen en besnuffeld.Maar niets is minder waar. Ze zijn bang en trekken zich terug in hun hok. We nemen de tijd. Ik heb speeltjes en lekkers meegenomen en uiteindelijk wagen ze zich dichterbij, heel voorzichtig en bedachtzaam. Het doet me goed als ik zie hoe ze op Ludmilla reageren. Haar vertrouwen ze. Eenmaal buiten het verblijf kijken we op een afstandje toe hoe ze wild en blij spelen met onze cadeautjes.
Naast de meer dan 150 honden bij City of Dogs, zorgen Ludmilla en Yulia ook voor zwerfhonden op straat. Op een afgelegen terrein en in een tuin zijn schuurtjes ter beschikking gesteld als nachtverblijf voor de honden. Een tijd geleden doneerden we een auto aan City of Dogs. Deze is ook van essentieel belang om de zwerfdieren in de omgeving te kunnen blijven voeden. Op
De oorlog laat sporen na op de dieren, fysiek en mentaal.
sommige plekken komt Ludmilla al tien jaar. Als we moeten vertrekken krijgen we ook van Ludmilla en Yulia een cadeautje. Ze hebben mokken laten maken met daarop de tekst ‘Angels’. Zo noemen ze ons altijd. Maar mij maak je niets wijs; de echte beschermengelen voor de dieren zijn deze dames. Het afscheid valt mij zwaar. De lange reis naar Lviv begint en ik kan maar aan één ding denken: Laat deze oorlog toch alsjeblieft stoppen, voor alle mensen en dieren.
Woensdag 18 december
Eenmaal thuis is mijn perceptie van tijd weer helemaal van slag. Ik ben ontzettend dankbaar dat we iedereen hebben kunnen ontmoeten. Maar hoe zal het ze vergaan in 2025? Bezorgd ben ik en ongerust, over de veiligheid en toekomst van de dieren en onze partners in Oekraïne. We kunnen en willen Oekraïne ook in 2025 niet loslaten. De hoeveelheid dieren waarbij het oorlogstrauma zo zichtbaar is, heeft mij diep geraakt. Fysiek, zoals te zien bij de gewonde dieren in Lucy’s Emergency Animal Hospital, maar zeker ook mentaal. Dieren zijn angstig, schrikken snel, zijn minder speels, soms zelfs apathisch. Het is enkel dankzij de inzet van de verzorgers dat hun leven kwaliteit heeft. Voeding, medicijnen en huisvesting, maar vooral ook liefde en zorg zijn cruciaal en onmisbaar. In 2025 meer dan ooit. Ik ben ontzettend dankbaar voor de steun van onze donateurs. Onvoorwaardelijk staan zij achter onze activiteiten en dat is voor Oekraïners van grote betekenis. Laten we elkaar in het nieuwe jaar blijven vasthouden en vooral heel erg hopen dat er eindelijk een einde komt aan deze afschuwelijke oorlog. Voor al die lieve mensen en dieren.
