100 JAAR TUINWIJKEN IN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST
INHOUD VAN DIT DOSSIER
Wat ik te weten kom:
• De oorsprong van de tuinwijken
• Het stedenbouwkundig concept
Wie ik zal leren kennen:
• Ebenezer Howard
• Jean-Jules Eggericx
• Louis Van der Swaelmen
Wat ik zal leren kennen:
• De industriële revolutie
• De Brusselse tuinwijken
De data die ik zal onthouden:
• Het einde van de 19de eeuw
• 1914-1918
• 1919
• 2022
De woordenschat die ik zal leren spellen en verklaren:
• Tuinwijk/tuinstad (tuinwijken/ tuinsteden)
• De theorie
• De utopie
• De revolutie
• De voordelen, nadelen, ongemakken, minpunten
• Diagram
• Stedenbouw
• Schaarste
Duur: 2 uur
Een video over de tuinwijken is beschikbaar via dit QR Code of via de weblink hier onder
www.youtube.com/watch?v=WQaK0DCvkj0&ab_channel=visit.brussels
1
!!!!!!
TITRE
WAT IS EEN TUINWIJK?
Vandaag gaan we het over tuinwijken hebben! Heb je er ooit al van gehoord? Weet je wat dat zijn?
Nee? Laten we samen de video bekijken. (zie vorige bladzij) Het werd in verschillende Brusselse tuinwijken opgenomen. Kan je in enkele woorden beschrijven wat je hebt gezien?
Waar denk je aan tijdens het bekijken van deze video? Vink de woorden aan die in je opkomen.
Koude
Aangenaam
Kalm
Kleine huizen
Lijkt die wijk op de wijk waar jij woont? Wat zijn de gelijkenissen? Wat zijn de verschillen?
2
........................................................................................................................................................................................
Gezelligheid
Triest
Grote gebouwen
Grijs
Mooi
Groen
Chaos
TITRE
OORSPRONG VAN DE TUINWIJKEN
In de onderstaande tekst wordt de oorsprong van tuinwijken uitgelegd. Lees de tekst aandachtig en beantwoord daarna enkele vragen (leg uit in je eigen woorden):
De Brit Ebenezer Howard (1850 – 1928) wordt vaak genoemd als de bedenker van de tuinsteden.
Dit is ‘m!
Ebenezer Howard was een stedenbouwkundige. Hij was een beetje een utopist. Zijn droom: de ideale stad creëren, rustig gelegen en met veel groen. Zo bedacht hij de tuinstad. In het Engels wordt daarnaar verwezen met de term ‘Garden-city’: Garden = tuin, City = stad.
Dat betekent dat hij meewerkte aan de aanleg van steden. Hij dacht na over het traject van straten, de inplanting van gebouwen, openbare pleinen, parken, ...
Aan het eind van de 19de groeiden de steden in Engeland razendsnel en op een ongecontroleerde manier. Ze waren vaak vervuild en heel wat huizen waren onhygiënisch. Om de Engelsen een aangenamere leefomgeving te bieden, stelde Ebenezer voor om tuinsteden te bouwen.
Dat betekent dat ze niet gezond waren.
3
TITRE
OORSPRONG VAN DE TUINWIJKEN
Ebenezer Howard gaf zijn concept ‘tuinstad’ weer in een tekening: het driemagnetendiagram. In dit schema zie je hoe een tuinstad (‘plattelandsstad’) de voordelen van de stad met die van het platteland combineert zonder de nadelen van beide.
Waar trekken DE MENSEN naartoe?
Voor Howard waren tuinsteden gehelen van gezonde, goedkope eengezinswoningen omgeven door groen. Ze maken wonen en werken in een gezonde en aangename omgeving mogelijk. Ze liggen buiten de grote stadscentra.
4
TITRE
Waar komt het concept ‘tuinsteden’ vandaan? Uit welk land?
Waarom werden tuinsteden gebouwd?
Wie is de bedenker van het concept ‘tuinsteden’?
........................................................................................................................................................................................
Ebenezer Howard kwam op het idee om steden volgens een nieuw model te bouwen en de voordelen van de stad aan die van het platteland te koppelen.
Wat zijn volgens jou de voordelen van een stad? Wat zijn de nadelen?
Wat zijn de voordelen van het platteland? En de nadelen?
Schrijf enkele ideeën in onderstaande vakjes! Gebruik het driemagnetendiagram als bron van inspiratie.
DE STAD
HET PLATTELAND
Te onthouden:
• Britse oorsprong
• Een andere kijk op de organisatie van steden
• ‘Planning’ tegenover ‘wildgroei’
• Combinatie tussen de voordelen van de stad en die van het platteland zonder de nadelen van beide
5
VOORDELEN NADELEN
!!!!!!
TUINWIJKEN IN BELGIË
We hebben net verteld dat het concept ‘tuinstad’ in Engeland ontstond. In 2022 vieren we honderd jaar tuinwijken in Brussel! Het concept is dus naar ons land overgewaaid. Hoe is dat gebeurd?
6
3 gebeurtenissen hebben tot de bouw van tuinwijken in België geleid 2 De Eerste Wereldoorlog 3 De oprichting van de Nationale Maatschappij voor Goedkope Woningen 1 De industriële revolutie
DE INDUSTRIËLE REVOLUTIE
C’est pour ça qu’on parle de révolution!
De industriële revolutie is een periode van ingrijpende veranderingen in het leven van mensen in Europa.
Tot in de 19de eeuw, was Europa hoofdzakelijk agrarisch Dat betekent dat de bevolking vooral het land bewerkte. Er werd handenarbeid verricht en producten werden ambachtelijk vervaardigd. Door de geleidelijke bevolkingsaangroei steeg ook de vraag naar producten. Tegelijkertijd veranderden sommige uitvindingen de wereld van techniek. Die technische vooruitgang lag aan de basis van de industriële groei: werk werd niet langer uitgevoerd door ambachtslui in hun werkplaatsen, maar door fabrieksarbeiders aan machines.
Aangezien die revolutie de ontwikkeling van de industrie (de machinale productie van grote hoeveelheden identieke voorwerpen) in de hand werkte, spreken we over een ‘industriële’ revolutie.
Onderstaande afbeeldingen illustreren de leefomstandigheden aan het einde van de 19de eeuw (iets meer dan 100 jaar geleden!). Ze laten zien hoe de industriële revolutie geleidelijk het leven van de mensen in die tijd beïnvloedde. Je ziet veranderingen in vervoermiddelen, in landbouw, in de productie van goederen, ... Kan je de afbeeldingen analyseren en bepalen welke de situatie VOOR lde industriële revolutie en welke de situatien NA de industriële revolutie weergeven? Omcirkel het juiste antwoord.
7
NA VOOR
Kan je kort uitleggen wat er tijdens de industriële revolutie gebeurde? Wat heb je op de foto’s gezien?
Te onthouden: • Bevolkingsaangroei • Toename in de vraag naar producten • Ontwikkeling van technieken, industrieën • Veranderingen in het leven van mensen
DE
8
INDUSTRIËLE REVOLUTIE
!!!!!!
...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................
DE EERSTE WERELDOORLOG
De Eerste Wereldoorlog was een militair conflict tussen Europese grootmachten (het Duitse Rijk, het Oostenrijks-Hongaarse Rijk, Italië, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, België ...). Pas later raakten verschillende werelddelen betrokken. De oorlog begon in 1914 en eindigde in 1918.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog vluchtten heel wat Belgische kunstenaars, academici en architecten naar het buitenland, met name naar Engeland of Nederland.
Na vier jaar oorlog lag ons land in puin en waren heel wat gebouwen vernietigd. In 1919 waren er in België naar schatting 200.000 tot 300.000 woningen tekort Na het conflict was het tijd voor de wederopbouw.
Hoe snel en zonder te veel kosten weer opbouwen?
De kunstenaars, wetenschappers en architecten die in het buitenland verbleven, lieten zich door de plaatselijke technieken inspireren. Ze bestudeerden ideeën van andere architecten en stedenbouwkundigen en bedachten zo oplossingen. De naar Engeland verbannen Belg Jean-Jules Eggericx vond het idee van de tuinsteden van Ebenezer Howard wel leuk, en bracht het mee naar België
Op basis van bovenstaande teksten kan je de juiste stellingen vinden:
Tijdens de oorlog vertrokken veel Belgische kunstenaars naar het buitenland:
Om daar een show op te voeren
Om de oorlog te ontvluchten
Om Jean-Jules Eggericx te ontmoeten
Na de Eerste Wereldoorlog:
Was er geen plaats meer om woningen te bouwen
Kwamen buitenlandse stedenbouwkundigen naar België
Was er een groot tekort aan woningen
Jean-Jules Eggericx:
Stelde de bouw van tuinwijken voor om het land snel te kunnen heropbouwen
Bedacht het concept ‘tuinsteden’
Bleef in Engeland wonen
Te onthouden:
• Land in puin
• Snel nieuwe woningen bouwen
• Jean-Jules Eggericx bracht het concept ‘tuinsteden’ vanuit Engeland mee
9
!!!!!!
DE NATIONALE MAATSCHAPPIJ
VOOR GOEDKOPE WONINGEN EN WOONVERTREKKEN
Dat was echt veel!
Zoals we al schreven, moest België na de oorlog heropgebouwd worden. Er waren zowat 300.000 woningen tekort. Maar om te kunnen bouwen, is er geld nodig! De Belgische staat moest dus een oplossing vinden en versoepelde daarom de voorwaarden om een krediet af te sluiten.
We spreken van een krediet wanneer een bank of een bedrijf aan iemand geld leent. Zo kan de betrokkene meteen over geld beschikken om te kopen en te investeren. Natuurlijk moet die lening later aan de bank of het bedrijf worden terugbetaald, samen met een extra percentage (de intresten).
In 1919 werd dan ook de Nationale Maatschappij voor Goedkope Woningen en Woonvertrekken opgericht!
Die door de Staat opgerichte maatschappij schreef leningen met een lage rentevoet en een lange looptijd uit. Er ontstonden zo heel wat lokale huisvestingsmaatschappijen die goedkope woningen bouwden of verhuurden. In die periode ontstonden ook de Brusselse tuinwijken!
Dat betekent dat er veel tijd is om het krediet terug te betalen Te onthouden: • Geld nodig voor de wederopbouw • 1919: oprichting van de Nationale Maatschappij voor Goedkope Woningen en Woonvertrekken • ‘Goedkope’ leningen
dat betekent dat er bij de terugbetaling niet veel extra intresten worden aangerekend
10
!!!!!!
DE BRUSSELSE TUINWIJKEN
Dit is de huidige kaart van Brussel-Hoofdstad. Elk bolletje staat voor een tuinwijk die tussen de twee wereldoorlogen werd gebouwd. De meeste Brusselse tuinwijken dateren uit die periode. Zoals je kan zien, werden ze in de rand rond Brussel gebouwd
Één en twintig steden of tuinwijken gebouwd tijdens de tussenoorlogse periode «gebundeld» rond Brussel.
Het principe van tuinwijken? De voordelen van de stad met die van het platteland combineren, zonder de nadelen ervan.
Als je in een groene omgeving (voor de voordelen van het platteland) veel woningen wil bouwen, moet je uitwijken naar de randgemeenten, naar de rand van de bouwomgeving. Het voordeel daarvan is dat je daar veel goedkope bouwgronden vindt.
In tuinwijken werden snel heel wat woningen gebouwd aan voordelige prijzen. Groepen huizen werden volgens hetzelfde grondplan en met dezelfde materialen gebouwd. De huurprijzen lagen niet hoog, waardoor er veel arbeiders kwamen wonen.
11
DE BRUSSELSE TUINWIJKEN
Waarom werden tuinwijken in de rand rond Brussel gebouwd? Volg het doolhof en verzamel de letters om de redenen te ontdekken! Vul de letters in onderstaande vakjes in.
12
O T
G G O O K D
P E E O B D
W U
O
R
E E
N
N R
G
Om iets te doen aan de woningnood na de Eerste Wereldoorlog, moesten er snel veel woningen extra worden gebouwd. Als jij een oplossing zou moeten bedenken om snel en goedkoop huizen te kunnen bouwen, hoe zou je dat dan aanpakken? Je vindt het antwoord in bovenstaande tekst!
Jean-Jules Eggericx was een Brussels architect (1884-1963). Hij bracht het concept ‘tuinsteden’ mee naar België.
In Brussel bouwde hij met name de wijk ‘Het Rad’ in Anderlecht
Louis Van der Swaelmen was een Brussels landschapsarchitect (1883-1929).
Een laan in Watermaal-Bosvoorde werd naar hem genoemd! Zo stijlvol!
Tussen 1922 en 1929 ontwierpen Jean-Jules Eggericx en Louis Van der Swaelmen de tuinwijken ‘Le Logis’ en ‘Floréal’ in WatermaalBosvoorde. Jean-Jules tekende de plannen voor de woningen. Louis dacht na over het uitzicht van de wijken, de inplanting van de huizen en het groen
13
...................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................
DE BRUSSELSE TUINWIJKEN
De meeste Brusselse tuinwijken werden in de jaren 1920 gebouwd. Vanaf de jaren ‘30 werd stilaan van het concept ‘tuinwijken’ afgestapt.
Waarom?
Vanaf de jaren 30 werden er andere stedenbouwkundige normen gehanteerd. Om de ruimte te optimaliseren, werd er in de hoogte gebouwd (flatgebouwen)
Ja, op een kleine oppervlakte kunnen meer mensen wonen als je in de hoogte bouwt!
Angst dat de bewoners van de tuinwijken, voornamelijk arbeiders, zich zouden hergroeperen en meer rechten zouden opeisen
De bewoners van de tuinwijken vormden kleine gemeenschappen die moeilijker in de gaten konden worden gehouden
Einde van de Duitse herstelbetalingen
Duitsland werd ervan beschuldigd de Eerste Wereldoorlog te hebben uitgelokt. Uiteindelijk verloor dat land de oorlog. Als straf moest het geld storten aan de overwinnaars, waaronder België. Met dat geld werd het land heropgebouwd!
14
Er zijn een dertigtal Brusselse tuinwijken. Hieronder vind je de naam van 10 ervan. Kan jij hun naam in het rooster hieronder invullen?
Floreal - Logis - Goede Lucht - Moderne - HomborchKapelleveld - Het Rad - Moortebeek - Terdelt - Van Lindt
M M
A
Te onthouden:
• Aan de rand van de stad
• Goedkope en snelle bouw: zelfde grondplan, zelfde materialen en snel bewoonbaar
• Betaalbare huurprijzen
• Woonwijken (niet gecombineerd met beroepsactiviteiten)
15
!!!!!!
VAN
16 In welke stijl werden de huizen in deze tuinwijk gebouwd? Vink de afbeelding aan die het meest lijkt op wat je hebt gezien! Waar staan de gebouwen? Waaruit zijn de muren van de huizen opgetrokken? Datum van verkenning: . .............................................................................................. Weer op die dag: ......................................................................................................... Naam van de verkende tuinwijk: .................................................................................. Huisje in Engelse cottage-stijl Vlak aan de straat Baksteen Modernistische stijl Klassieke woning in baksteen Inspringend ten opzichte van de straat Bepleistering Gescheiden van elkaar (apart) Beton Rijwoning (in groepjes van 2, 3 of meer) Blauwe hardsteen
VERKENNING
DE BRUSSELSE TUINWIJKEN
Hoe zien de daken van de huizen eruit?
Met dakpannen Met leisteen Met riet Platte dak
Hoe zien de huizen eruit?
Allemaal hetzelfde Allemaal verschillend Vrij goed op elkaar lijkend
Hoe zien de straten in deze wijk eruit?
Grote steenwegen met druk verkeer Rustige straatjes
Vink aan wat je in deze wijk zag een fabriek een winkel een grote steenweg een rustige straat een privégazon een openbaar (gemeenschappelijk) grasveld bloemperken een plein bomen een culturele ruimte (bibliotheek, cultureel centrum) een sportruimte (sporthal, zwembad)) een steegje een kapel een ruimte voor de eredienst (kerk, moskee, ...)
een straatje
17
VERKENNING VAN DE BRUSSELSE TUINWIJKEN
Teken de voorgevel of een detail van een van de huizen
18
Na de wandeling: Teken het plan van je ideale tuinwijk en stel het aan je klasgenoten voor.
Waarom maakte je die keuzes? Duid op het plan aan waar jij zou wonen. Leg uit hoe het leven in die wijk verloopt, welke vervoermiddelen er worden gebruikt, ...
TITRE 19
...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................
