Open Monumentendagen 2013 in Brussel by visit.brussels

OPEN MONUMENTENDAGEN 14 & 15 09 I 2013

ur bij ons aan u 18 m o r e b m te p e s Sluit u op zondag 15 ditie van de e e st 5 2 ze e d m o n lle in de Sint-Goriksha Hoofdstedelijk ls e s s ru B t e h in n e ag Open Monumentend af te sluiten. r e e sf le a k zi u m n e Gewest in e a Belle. ng van Bruxelles m

met de medewerki elle.net Verrassingsconcert tendagenbrussel.be â&#x20AC;&#x201C; www.bruxellesmab Infoâ&#x20AC;&#x2030;: www.open

monumen

Informatie

Gebruikte pictogrammen

Organisatie van de Open Monumentendagen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest: Directie Monumenten en Landschappen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest – CCN – Vooruitgangstraat 80 – 1035 Brussel

Infolijn op 14 en 15 september 2013, van 10u tot 17u: 0800/40 400 – fax: 02/204.15.22 – www.openmonumentendagenbrussel.be – jdp-omd@mbhg. irisnet.be – @jdp-omd – Erfgoed Brussel De uren die vermeld worden bij de gebouwen, verwijzen naar het openingsen sluitingsuur. De organisatoren behouden zich het recht voor de deuren vroeger te sluiten bij een grote toeloop, zodat ze toch op het afgesproken uur kunnen eindigen. Het is verboden te roken, te eten en te drinken tijdens het bezoek. Het is ook mogelijk dat de verantwoordelijken het maken van foto’s niet toestaan. De vermelding B of BL, gevolgd door een datum aan het einde van een tekst, wijst erop dat het gebouw waarvan sprake op die datum beschermd werd of ingeschreven werd op de bewaarlijst. De verwijzingen in het vet naast de nummers van de plaatsen en de adressen van de activiteiten verwijzen naar een cartografisch plan van het Gewest. Dat kunt u schriftelijk aanvragen bij de Directie Monumenten en Landschappen en wordt u dan gratis toegestuurd. De informatie over het openbaar vervoer werd ons verschaft door het MIVB. Zij vermeldt de haltes die zich in de nabijheid bevinden van de plaatsen en vertrekpunten, rekening houdend met de dienstregeling op zaterdag en zondag. Opgelet: voor bepaalde activiteiten is het verplicht vooraf te reserveren (het telefoonnummer vindt u onder de notitie over de activiteit). Er is voor deze werkwijze gekozen om het publiek in optimale omstandigheden te kunnen ontvangen en om voldoende gidsen te kunnen voorzien. U kunt op de dag zelf ook nog naar het vertrekpunt gaan, want annuleringen zijn immers nooit uitgesloten.

M Metrolijnen en haltes T Trams B Bus g

Wandeling/Activiteit

Tentoonstelling/Lezing

Fietstocht

♬

Muzikale animatie

Enkel te bezoeken met gids of reserveren is verplicht

Vertrekpunt of plaats van activiteit

Rondleiding in gebarentaal

Toegankelijkheid voor personen met beperkte mobiliteit Dankzij de medewerking van de Nationale Vereniging voor de Huisvesting van Personen met een Handicap (NVHPH), wordt de toegankelijkheid voor personen met beperkte mobiliteit vermeld naast elk gebouw dat in het programma opgenomen is. Dat is gebaseerd op de gegevens die de verantwoordelijken van de opengestelde plaatsen hebben meegedeeld en werd nog eens gecontroleerd door een lid van de vereniging. Locaties in de open lucht en galerijen werden hierbij buiten beschouwing gelaten, alsook de gebouwen waarvoor onvoldoende gegevens verstrekt werden.

Openingsuren en data

Toegankelijk: er zijn voldoende voorwaarden vervuld opdat personen in

Toegankelijk met hulp: de hulp van een derde is vereist om zich gemakkelijk te kunnen verplaatsen.

Niet Toegankelijk: de minimumvoorwaarden zijn niet vervuld.

Brussel, m’as-tu vu ? Sinds eind 2011 geeft de Directie Monumenten en Landschappen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest het tijdschrift Erfgoed Brussel uit. Deze publicatie richt zich tot al wie een passie heeft voor erfgoed, zowel Brusselaars als niet-Brusselaars. Drie nummers verschijnen per jaar (twee gewone nummers en een speciaal nummer).

Het dubbele septembernummer is helemaal gewijd aan het thema van de Open Monumentendagen. Verschillende artikels geschreven door specialisten benaderen het thema Brussel, M’as-tu vu? vanuit diverse invalshoeken.

Verkrijgbaar in de boekhandel vanaf september en in de Sint-Gorikshallen tijdens de Open Monumentendagen. prijs: € 20

De toegankelijkheid van de gebouwen is weergegeven volgens de criteria en normen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, aan de hand van de volgende logo’s:

ERFGOED BRUSSEL

Wettelijk depot: D/2013/6860/013 ISBN: 978-2-930457-71-96-3

een (al dan niet elektrische) rolstoel zich zelfstandig kunnen verplaatsen. De inlichtingen in deze brochure kunnen buiten onze wil om gewijzigd worden.

De criteria voor toegankelijkheid zijn enkel van toepassing voor de bezoeken tijdens de Open Monumentendagen. Zij zijn niet noodzakelijk geldig voor de gewone activiteiten in die gebouwen.

Deze brochure wordt gratis verspreid

Voor bijkomende inlichtingen hierover kunt u contact opnemen met de NVHPH (secretariat@anlh.be)

Wettelijk depot: D/2013/6860/011

O PEN M O N U M ENTEN DA G EN ⁄

Vo o r w o o r d Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest viert dit jaar de 25ste verjaardag van de Open Monumentendagen, een gebeurtenis die niet meer weg te denken is uit het culturele leven in Brussel. “Brussel, m’as-tu vu?”, het thema dat gekozen werd om dit jubileum waardig te vieren, zet plaatsen in de kijker die de hoofdstad hebben geanimeerd en dat nog steeds doen, plaatsen waar men zich graag liet zien in zijn mooiste kleding, plaatsen waar men wandelde, waar men zich ontspande onder het genot van een kopje thee of glas bier of waar men de première van een nieuwe voorstelling bijwoonde. Herbergen, cafés, beroemde restaurants, bioscoop- en spektakelzalen, schouwburgen, groene parken of bescheiden stadspleintjes,… allemaal plaatsen die behoren tot het leven van alledag en die zich nu, gedurende een weekend in september, onder een andere gedaante aan het publiek laten zien, dankzij de omkadering door talrijke verenigingen en gemeentebesturen die elk jaar trouw op de afspraak zijn. Voor deze editie 2013 konden wij opnieuw rekenen op de inzet van velen. Meer dan 100 plaatsen worden immers voor het publiek opengesteld en tot leven gebracht door bijna 60 activiteiten waaraan iedereen kan deelnemen. Wandelingen met gids, tentoonstellingen, bustochten, fietstochten en tal van rondleidingen in de gebouwen zelf die tijdens het weekend toegankelijk zijn. Kortom, een goed gevuld programma! Cultuurliefhebbers, toeristen die Brussel willen ontdekken en de Brusselaars zelf, iedereen zal in dit programma zeker iets vinden dat hem of haar aangenaam verrast. Ik heb dit jaar voor de eerste keer het genoegen om deze Open Monumentendagen te begeleiden. In naam van het Brussels Gewest maak ik van de gelegenheid gebruik om de honderden personen te danken die er gedurende de voorbije 25 edities voor hebben gezorgd dat dit erfgoedweekend is uitgegroeid tot het evenement bij uitstek dat het begin van het nieuwe culturele seizoen markeert. Dankzij hun enthousiasme en dynamisme hebben zij ertoe bijgedragen om iedereen bewust te maken van de rijkdom van ons patrimonium en het belang van zijn bewaring voor de komende generaties. Ik wens u een zeer aangenaam bezoek en maak nu al een afspraak voor volgend jaar!

Rudi Vervoort, Minister-President van de Regering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest

⁄ O PEN M O N U M ENTEN DA G EN

Een informatiepunt voor al uw vragen…. Tijdens de Open Monumentendagen kunt u met al uw

Boekhandelaars Quartiers Latins en Plaizier stellen

vragen terecht in het informatiepunt in het centrum van

een reeks publicaties, postkaarten, posters en andere

Brussel, in de Sint-Gorikshallen, van 10u tot 17u. U

documenten voor die gewijd zijn aan het Brusselse

vindt er ook de volledige programmabrochure en infor-

erfgoed.

matie over de opengestelde plaatsen. Het speciaal

De Stadswinkel opent eveneens zijn deuren om u te

nummer van het tijdschrift Erfgoed Brussel, gewijd

informeren over haar activiteiten en het repertorium

aan het thema, zal er te koop zijn.

van gespecialiseerde ambachtsmensen.

Maak gebruik van uw bezoek om de verschillende tentoonstellingen te bezoeken: >> “Feestelijk Brussel!” (zie pagina 5) >> “Internationaal Fotografisch Experiment met Monumenten” (zie pagina 48)

c Sint-Gorikshallen, Sint-Goriksplein 1 te Brussel

M 1-5 (De Brouckère) T 3-4 (Beurs) B 29-38-63-66-71-88 (De Brouckère), 46-48 (Beurs) Met de medewerking van Patrimoine et Culture, CFC-Editions en de boekhandels Quartiers Latin en Plaizier en van de Stadswinkel.

O PEN M O N U M ENTEN DA G EN ⁄

Inhoud Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 1

Opengestelde plaatsen en activiteiten Brussel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 4 25ste editie van de Open Monumentendagen in België . . . . . . . . . p. 43 Het Internationaal Fotografisch Experiment met Monumenten . . p. 48 Kaart en repertorium van de opengestelde plaatsen . . . . . . . . . . . p. 53 Spel “M’as-tu vu?” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 57

Brussel-Uitbreiding / Etterbeek / Sint-Pieters-Woluwe / SintLambrechts-Woluwe / Oudergem / Watermaal-Bosvoorde . . p. 60 Brussel-Uitbreiding / Elsene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 68 Ukkel / Vorst / Sint-Gillis / Anderlecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 80 Sint-Agatha-Berchem / Sint-Jans-Molenbeek / Koekelberg / Jette / Brussel-Laken / Brussel-NOH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 90 Evere / Schaarbeek / Sint-Joost-ten-Node . . . . . . . . . . . . . . . . . . p.98

⁄ B R U S S EL

BRUSSEL

Théâtre royal du Parc 47

B R U S S EL ⁄

1. Kaart Centrum M 3

SINT-GORIKSHALLEN Sint-Goriksplein 1 – Brussel A za en zo van 10u tot 18u

M 1-5 (De Brouckère) T 3-4 (Beurs) B 29-38-63-66-71-88 (De Brouckère), 46-86 (Beurs) Eeuwenlang domineerde het silhouet van een kerk de volkse Sint-Gorikswijk. In 1798 werd ze gesloopt en kwam er een marktplein in de plaats. Er werd een fontein in de vorm van een obelisk geïnstalleerd, afkomstig van de abdij van Grimbergen. In 1881 kreeg architect Adolphe Vanderheggen de opdracht om er een overdekte hal te bouwen. Hij had eerder al de overdekte markt van de Etterbeeksesteenweg ontworpen. Hij besliste om de fontein te integreren in een gebouw in neorenaissancestijl en koos voor een structuur in glas en

staal voor de bovenste delen, materialen die toen nog maar pas opgang maakten. Binnen ondersteunt een netwerk van fijne, achthoekige kolommen het metalen dakgebinte, waarvan de binnenwelfvlakken als korfbogen zijn opgevat. Platte ijzeren cirkels sieren de hoekverbindingen tussen de bogen. Zoals in die tijd gebruikelijk was voor een overdekte galerij, verlicht een hoog dakraam het geheel. De groentekwekers brachten hun producten hier aan de man tot in 1973. In 1987 werden de hallen opgenomen in de monumentenlijst, waarna ze een restauratie ondergingen die voltooid was in 1989. Vandaag zijn de Sint-Gorikshallen een parel van het erfgoed, een regionaal centrum dat als kader fungeert voor activiteiten op het gebied van architectuur, erfgoed en ruimtelijke ordening. Er vinden tentoonstellingen plaats, opvoeringen en tal van culturele manifestaties. Er is ook een gezellig café waar de Brusselaars graag afspreken. (B 26/01/1987)

1 Centraal informatiepunt van de Open Monumentendagen. Tentoonstelling “Feestelijk Brussel!” en stand van Brukselbinnenstebuiten (zie kaderteksten hieronder en volgende bladzijde). Vertrekpunt van de wandeling “Brussel, een openluchtdecor…” en van de interactieve rally “Dat is nooit gezien!” (zie kaderteksten hieronder en volgende bladzijde).

G W A N D E L I N G

H T E N T O O N S T E L L I N G

Brussel, een openluchtdecor

Feestelijk Brussel!

Deze wandeling vertrekt aan de Sint-Gorikshallen en gaat op zoek naar plaatsen die beladen zijn met geschiedenis en anekdotes zoals Le Lion d’Or. Via de Kartuizersstraat en café Greenwich bereiken we de trendy Dansaertwijk. Vandaar zwenken we af naar Sint-Katelijne en de Vismet met hun vele restaurants en cafés. Iets verderop ligt de Begijnhofwijk, die we doorkruisen tot aan La Tentation. En we eindigen met de sfeer van het vroegere Brusselse uitgaansleven op te snuiven op het De Brouckèreplein met hotel Métropole, de bioscopen en de zaal Alhambra.

Deze tentoonstelling staat Brussel als stad waarin wordt geleefd en gefeest centraal. Aan de hand van 80 foto’s, opgediept uit diverse archieven en bij grote Brusselse fotografen, ontdekt de bezoeker Brussel en zijn inwoners, vastgelegd in snapshots, geposeerd of tersluiks genomen. Scènes waarin wordt gezwansd, grote en kleine gebeurtenissen uit het dagelijks leven – de verzamelde foto’s bestrijken een zo breed mogelijke chronologische tijdspanne. Het is een manier om contact te leggen met de eeuwige ziel van de stad, zijn dikkenekke trekjes, soms surrealistisch, maar altijd vrolijk. Een expo om van te genieten!

A zondag om 15u (duur: 1u30) C vertrek: ingang van de Sint-Gorikshallen (kant Karperbrug), Sint-Goriksplein in Brussel – kaart Centrum M 3

M 1-5 (De Brouckère) T 3-4 (Beurs) B 29-38-63-66-71-88 (De Brouckère), 46-86 (Beurs) I reserveren verplicht op nummer 0477/98.04.01 of via het e-mailadres eric@pagesdhistoire.be. Maximaal 25 personen. Enkel in het Frans. Met de medewerking van Pages d’Histoire.

A zaterdag en zondag van 10u tot 18u C Sint-Gorikshallen, Sint-Goriksplein in Brussel – kaart Centrum M 3

M 1-5 (De Brouckère) T 3-4 (Beurs) B 29-38-63-66-71-88 (De Brouckère), 46-86 (Beurs) De tentoonstelling is gratis en loopt tot 31 oktober 2013. Met de medewerking van de Vereniging voor de Studie van het Gebouwde.

⁄ B R U S S EL

2. Kaart Centrum M 3

BEURSSCHOUWBURG Auguste Ortsstraat 20-28 – Brussel A za en zo van 14u tot 18u

M 1-5 (De Brouckère) T 3-4 (Beurs) B 29-38-63-66-71-88 (De Brouckère), 46-86 (Beurs) In het gebouw waar vandaag de Beursschouwburg gevestigd is, werd in 1947 een schouwburgzaal in Italiaanse stijl ingericht door architect Jacques Cuisinier, toen nog Théâtre de la Bourse geheten. Het gebouw zelf, in eclectische stijl, dateert uit 1885. De bouwaanvraag door de eigenaar, de heer Walckiers, vermeldde “een gebouw met feestzalen, herberg,

biljartzaal, bijgebouwen en winkels op de benedenverdieping”. De zaak kreeg aanvankelijk de naam van Brasserie flamande. Hoewel het interieur sterk gewijzigd is als gevolg van de nieuwe bestemming van het gebouw, zijn er toch nog enkele oorspronkelijke elementen zoals de monumentale trap met metalen leuning, de foyer die verlicht wordt door de grote glasramen in de gevel, de hal met gecanneleerde zuilen en natuurlijk de concertzaal. De Beursschouwburg nam hier in 1965 zijn intrek. Tussen 2001 en 2004 onderging het complex een ingrijpende renovatie. De toneelzaal in Italiaanse stijl werd verbouwd tot meer polyvalente en moduleerbare ruimtes. De Beursschouwburg heeft een zeer gevarieerde programmatie en organiseert talrijke culturele evenementen (podiumkunsten, visuele kunsten, film en muziek).

2 Uitleg over de geschiedenis van het gebouw, de verbouwing en de activiteiten die er plaatsvinden, zaterdag om 17u30 en zondag om 15u30. Maximum 20 personen per groep. Tentoonstelling over de geschiedenis van het gebouw in de publieke ruimtes.

G ACTIVITEIT

G I N T E R A C T I E V E R A L LY

Sélection du patron

Dat is nog nooit gezien!

De vereniging Brukselbinnenstebuiten helpt u te kiezen uit het grote aanbod aan plaatsen die tijdens de Open Monumentendagen toegankelijk zijn. De Sélection du Patron bevat een dertigtal gebouwen die een mooie illustratie vormen van het thema van dit jaar. Het gaat om gebouwen die slechts zelden open zijn voor het publiek en waar u vermoedelijk niet te lang zult moeten aanschuiven. De selectie omvat twee circuits, één in het stadscentrum en een tweede erbuiten. Beide circuits kunnen ook met het openbaar vervoer en/of per fiets worden afgelegd.

Begeleid door de gids, uw quizformulier in de hand, vertrekken we voor een interactieve wandeling waarbij u uw zintuigen zult gebruiken om de evolutie, de architectuur en de inrichting van allerlei plaatsen van plezier en ontspanning te ontdekken. U zult zich laten zien op plaatsen waar men gezien moet zijn en andere waar men beter weg kan blijven. Een interactieve rally tussen ontdekking, creatie en uitwisseling, dat is echt goed gezien!

U kunt deze circuits vanaf 26 augustus downloaden op de website www.brukselbinnenstebuiten.be of ze op zaterdag 14 en zondag 15 september tussen 10u en 16u30 afhalen op de stand van Brukselbinnenstebuiten in de Sint-Gorikshallen (Sint-Goriksplein in Brussel – Kaart Centrum M 3). Info : Brukselbinnenstebuiten (02/218.38.78 – bruksel@skynet.be)

A zondag om 10u (in gebarentaal), 10u20, 10u40 en 14u, 14u20, 14u40 (duur: 2u) C vertrek: voor de Sint-Gorikshallen, Sint-Goriksplein in Brussel – kaart Centrum M 3

M 1-5 (De Brouckère) T 3-4 (Beurs) B 29-38-63-66-71-88 (De Brouckère), 46-86 (Beurs) I reserveren verplicht op nummer 02/537.78.75 (maandag tot vrijdag van 9u30 tot 12u30) of via e-mail (info@itineraires.be). Maximum 15 personen per vertrek. j Een van de rally’s op zondagochtend is ook toegankelijk voor dove of slechthorende personen. Enkel in het Frans. Met de medewerking van Itinéraires, op de Paden van de Geschiedenis.

B R U S S EL ⁄

3. Kaart Centrum M 3

GREENWICH BRUSSELS Kartuizersstraat 7 – Brussel A za en zo van 11u tot middernacht

M 1-5 (De Brouckère) T 3-4 (Beurs) B 29-38-63-66-71-88

(De Brouckère), 46-86 (Beurs) Café Greenwich, gevestigd op de benedenverdieping van een gebouw uit 1914, is een van de laatst overgebleven tavernes uit de belle époque in Brussel. Het uitzicht van de pui, ontworpen door architect A. Delune in 1916, wordt bepaald door pilasters die met plaatstaal bekleed zijn en geschilderd in een imitatie van groen marmer. De luifel boven de ingang, de vitrines versierd met medaillons van glas-inlood alsook het siersmeedwerk onder de vensters zijn bewaard gebleven. Het eclectische interieur is nagenoeg helemaal intact met de houten lambriseringen met spiegels en de reclameborden omlijst door stucwerk. De Greenwich is op voorbeeldige wijze gerestaureerd waarbij behalve de pui ook de twee voornaamste ruimtes zijn gerenoveerd waaronder de biljartzaal met zijn grote glaskoepel. Ook de toog en de monumentale kassa zijn in hun oorspronkelijke staat hersteld evenals de toiletten in het souterrain die volledig betegeld zijn, een unicum in Brussel. Het café dat vroeger bezocht werd door René Magritte en talrijke schaakliefhebbers is vandaag een nieuwe trekpleister voor toeristen en buurtbewoners. (B 29/06/2000) Gids ter plaatse van 11u18u. Met de medewerking van Klare Lijn.

4. Kaart Centrum M 2-3

L’ARCHIDUC Antoine Dansaertstraat 6 – Brussel A za en zo van 14u tot ‘s ochtends

T 3-4 (Beurs) B 46-86 (Beurs) L’Archiduc werd in 1937 geopend door Madame Alice en in 1953 overgenomen door jazzpianist Stan Brenders die er een echte jazztempel van maakte. De aankoop van de bar in 1985 door Nathalie en Jean-Louis Hennart lag mee aan de basis van de heropbloei van de Dansaertwijk. De oorspronkelijke interieurdecoratie in de zuiverste art-decostijl is het werk van architect F. Van Ruyskenvelde. De renovatie van 1985 werd geleid door Pierre Bourgeois. De lambriseringen in donker hout, de stoelbekledingen van dik fluweel, de elegante chroom elementen en de indirecte verlichting

zorgen voor een gedempte sfeer, die bijzonder aangenaam is wanneer er jazzklanken opstijgen uit de vleugelpiano, de blikvanger van deze bar. Smalle banken en fauteuils met uitgepuurde vormen verwelkomen de klanten op de benedenverdieping of boven op de mezzanine. Aan de bar in palissanderhout worden bieren, wijnen en geraffineerde cocktails geschonken. L’Archiduc is uniek in zijn soort en houdt de charmante traditie van de bars met live pianomuziek in ere. (B 03/03/2011) Gids ter plaatse van 14u tot 18u. Met de medewerking van Itinéraires, op de Paden van de Geschiedenis. Tentoonstelling van jazzaffiches ontworpen door hedendaagse kunstenaars. Jazzconcerten zaterdag en zondag van 17u tot 20u.

⁄ B R U S S EL

5. Kaart Centrum M 2

DE MARKTEN – VOORMALIGE ZETEL VAN DE CRISTALLERIES DU VAL SAINT-LAMBERT Oude Graanmarkt 5 – Brussel A za en zo van 10u tot 18u

M 1-5 (Sint-Katelijne) T 3-4 (Beurs) B 46 (Beurs), 86 (Dansaert) In dit imposant gebouw in Euvillesteen was tot 1965 de zetel gevestigd van de Cristalleries du Val Saint-Lambert. Het complex bestaat uit het gebouw aan de straatzijde opgetrokken in Beaux-Artsstijl door architect Oscar Francotte tussen 1911 en 1914 en een stapelruimte die uit 1854 dateert. Opvallend zijn het trappenhuis met de mozaïekvloer en de schitterende Spiegelzaal die de hele eerste verdieping beslaat. Deze zaal in neo-Lodewijk XVI-stijl combineert op geslaagde wijze stucwerk, gesculpteerde lambriseringen en geslepen spiegels. Hier werden vroeger de kristallen voorwerpen uitgesteld waarvan de schitteringen eindeloos in de spiegels weerkaatst werden. De gevel draagt nog de cartouche van Val Saint-Lambert. Het gebouw is sinds meerdere jaren in gebruik door het Nederlandstalige gemeenschapscentrum De Markten dat hier talrijke activiteiten organiseert. Het grote terras, waar het aangenaam toeven is op mooie dagen, verhoogt nog de aantrekkelijkheid van dit centrum dat uitgroeide tot een van de trekpleisters van deze wijk. Tentoonstelling “Transformatie/ Transformations” (kunstenaars: Nathalie Joiris, Paul Gees, Gertjan Bisschop, Roeland Tweelinckx, Nicolas Kozakis, Niele Toroni). Door te werken in en met de ruimte eigent de kunstenaar zich de ruimte toe. Hij interpreteert, herdenkt en transformeert de ruimte, voegt er elementen aan toe of neemt er weg. Hij werkt rond het evenwicht, de spanning, de confrontatie, de positionering in de ruimte. Rondleidingen op de tentoonstelling, zaterdag en zondag om 11u en 15u.

6. Kaart Centrum M 2

LA TENTATION – CENTRO GALEGO DE BRUXELAS Lakensestraat 28 – Brussel A za en zo van 10u tot 02u

M 1-5 (De Brouckère) B 29-38-46-63-66-71-86-88 (De Brouckère) In 1987 werd de beroemde stoffenwinkel die sinds 1858 in de Lakensestraat nummer 28 gevestigd was door een brand verwoest. À la Tentation was in heel Brussel bekend, en de weergaloze keuze aan confectie- en interieurstoffen trok een bont cliënteel. In die noodlottige nacht van 14 juli ging alles echter in rook op: balen stof, houten toonbanken,… Enkel de

enorme lege ruimten van de voormalige toonzalen bleven overeind. Zij vertonen de typische kenmerken van winkelconstructies naar Parijs model aan het einde van de 19de eeuw, die colonnades, balkons, grote trappen, verlichtingskoepels en elementen in smeedijzer combineren. Wanneer het Centro Galego de Bruxelas in 1997 eigenaar wordt, wordt besloten om het gebouw aan te passen met respect voor deze oorspronkelijke elemenenten. De bakstenen worden blootgelegd, maar de algemene indeling blijft behouden. Nu is La Tentation een centrum voor culturele diversiteit dat verschillende gemeenschappen, generaties en sociale klassen samenbrengt rond interactieve muziek/ dansprojecten. Er worden tal van activiteiten georganiseerd, waaronder

B R U S S EL ⁄

G W A N D E L I N G Brussel, waar reizigers thuis zijn Waarom niet eens op reis gaan naar het hart van Brussel? Tijdens deze wandeling komen we langs enkele hotels, verblijfplaatsen voor reizigers maar tegelijk plaatsen van vermaak (bals, concerten) en langs de treinstations met hun grote lokettenzalen waar reizigers sinds jaar en dag vertrekken en aankomen. We zetten ook een paar beroemde gasten en bannelingen in de kijker die de verbeelding van de stad met hun doortocht hebben geprikkeld. A zaterdag en zondag om 10u en 14u (duur: 2u) C vertrek: aan de ingang van metrostation Sint-Katelijne in Brussel – kaart Centrum M 2

M 1-5 (Sint-Katelijne) I reserveren verplicht op nummer 02/563.61.53 (maandag tot vrijdag van 9u tot 13u). Maximaal 25 personen per vertrek. Enkel in het Frans. Met de medewerking van Arkadia.be

G W A N D E L I N G Feest, plezier en vermaak voor het gewone volk in Brussel

6 concerten, tentoonstellingen, conferenties en dansen muzieklessen. De lokalen zijn ook erg in trek voor privéfeestjes. Diverse concerten tijdens het weekend. Markt voor ontwerpers, kunstenaars, muzieklabels, ambachtslieden… , afkomstig uit Brussel en omstreken. Voorstelling van de activiteiten van het Centrum. j Rondleidingen in Franse gebarentaal, zaterdag en zondag om 17u30. Met de medewerking van de vereniging Arts et Culture.

Vanaf de 19de eeuw veranderde feesten en uitgaan grondig in Brussel. Dat was zo voor de hoge burgerij en de adel, maar ongetwijfeld nog meer voor het gewone volk. Ook al waren de werkdagen vaak lang en hard, toch profiteerden de gewone Brusselaars van hun schaarse vrije tijd om te feesten, te dansen, zich te amuseren en te ontspannen. Deze wandeling neemt u mee naar de oude havenwijk in het hart van de stad voor een ontdekkingstocht langs voormalige feestzalen, schouwburgen, bioscopen, goedkope restaurants, enz. waar generaties Brusselaars vertier, charmant gezelschap – en soms ook ruzie – zochten. Le Marivaux, La Gaité, Les Cousins, La Maison des tramwaymen,… zijn maar enkele namen die we op deze kleurrijke wandeling tegenkomen. A zaterdag en zondag om 10u30, 13u30 en 16u (duur: 1u30) C vertrek: voor de Koninklijke Vlaamse Schouwburg, Lakensestraat 146 in Brussel – kaart Centrum M 2

M 2-6 (IJzer) T 51-88 (IJzer) I reserveren verplicht op nummer 02/410.99.50 (maandag tot vrijdag van 9u tot 17u). Maximaal 25 personen per vertrek. Enkel in het Frans. Met de medewerking van La Fonderie.

⁄ B R U S S EL

7. Kaart Centrum M 1

KAAITHEATER Saincteletteplein 20 – Brussel

grootste zaal, met variabele geometrie, bevat 750 plaatsen. De kleine zaal met 250 plaatsen bevordert de intimiteit tussen acteurs en toeschouwers. De Studio, ten slotte, dient voor voorstellingen met een nog kleiner publiek van ongeveer 150 toeschouwers. Het Théâtre National biedt een zeer rijk programma aan (toneel, dans, muziek, festivals, tentoonstellingen,…) waarvoor het tot ver buiten onze grenzen bekendheid geniet.

Het toneelhuis, dat in 1945 in Brussel werd opgericht door Jacques Huisman, werd lange tijd in één adem genoemd met het Rogiercentrum, waar het sinds 1961 zijn vaste stek had. Toen in 1999 besloten werd het torengebouw af te breken, moest het Théâtre National snel op zoek naar een voorlopig onderkomen, dat gevonden werd in de vroegere cinema Palace aan de Adolphe Maxlaan, in afwachting van de bouw van een nieuwe zaal. De nieuwe schouwburg, ontworpen door het architectenbureau Escaut, Sca Architectes Associés en het Atelier Gigogne, werd op 16 november 2004 geopend. Het rijkelijk van glas voorziene gebouw langs een drukke stadslaan had de ambitie zich te integreren in de bestaande bebouwing en de mogelijkheden van het smalle terrein maximaal te benutten. De architecten hebben gemikt op de afwisseling tussen “transparantie en opaciteit, als een sluier die over de mysteries van het spektakel wordt gelegd”. De drie zalen van het complex richten zich elk tot een verschillend publiek. De

Rondleidingen door de verschillende ruimtes van de schouwburg (coulissen, loges, podia,…) met uitleg over hoe deze plaatsen leven en worden aangepast volgens de voorstelling, zondag om 10u30, 12u, 14u30, 16u en 17u30 (duur: 1u). Maximum 25 personen per groep.

8. Kaart Centrum N 2 THÉÂTRE NATIONAL DE LA COMMUNAUTÉ FRANÇAISE

A enkel zo van 10u tot 18u

Emile Jacqmainlaan 111-115 Brussel

M 2-6 (IJzer) T 51 (Sainctelette), 88 (IJzer)

A enkel zo van 10u tot 19u

Het vroegere Lunatheater werd tussen 1929 en 1932 gebouwd op de plaats van een lunapark. Architect Marcel Driesmans koos voor een stijl die het midden houdt tussen art deco en modernisme. Behalve het theater bevatte het complex ook 42 appartementen en een café. In de vleugel langs het kanaal waren een vergaderzaal, een foyer, 24 privékantoren en de directielokalen gevestigd. Deze koppeling tussen woningen, vrijetijdsinfrastructuur en werkruimtes was het resultaat van een boeiend stedenbouwkundig experiment dat eerder al beproefd was in het gebouw Hoguet in Sint-Gillis. Het succes van het theater was echter van korte duur. Ondanks een zekere heropleving in de jaren 1940-1950 werd het gebouw omstreeks 1960 omgevormd tot tapijtenwinkel. Met de metrowerken werden de gebouwen definitief verlaten. De vastgoedmaatschappij L’Immobilière moderne kocht het bouwvallige complex in 1988 en liet het restaureren door architect Philippe de Hullu. Vandaag is het dankzij het Kaaitheater opnieuw een draaischijf van het culturele leven in Brussel. Tentoonstelling “Van lunapark tot kaaitheater” over het ontstaan en de geschiedenis van het Kaaitheater.

M 2-6 (Rogier) T 3-4-25-55 (Rogier) B 61 (Rogier)

j Rondleidingen in Franse gebarentaal, zondag om 10u30. Met de medewerking van de vereniging Arts et Culture.

B R U S S EL ⁄

9. Kaart Centrum N 2

THEATER EN HOTEL LE PLAZA Adolphe Maxlaan 118-126 – Brussel A za en zo van 10u tot 18u (afhankelijk van de beschikbaarheid – informatie op www.openmonumentendagenbrussel.be)

M 2-6 (Rogier) T 3-4-25-55 (Rogier) B 61 (Rogier)

Hotel Le Plaza werd in art-decostijl gebouwd naar de plannen van de Zwitserse architecten Michel Polak en Alfred Hoch, die ook het Résidence Palace ontwierpen. Bijzonder aan dit ontwerp was de bouw van een grote bioscoopzaal onder de geplande zeven verdiepingen kamers. De inrichting van deze zaal, die plaats biedt voor 1.300 toeschouwers, is met de grootste zorg uitgevoerd en inspireerde zich naar Hollywoodiaanse voorbeelden uit die tijd op de Spaans-Amerikaanse decoratiestijl

J R O N D L E I D I N G E N

G W A N D E L I N G

I N G E B A R E N TA A L

Anspach Sunset Boulevard

Zoals elk jaar organiseert de vereniging Arts et Culture rondleidingen in Franse gebarentaal, bestemd voor dove en slechthorende personen. Dit jaar zijn vier plaatsen op deze manier te bezoeken: >> Théâtre National de la Communauté française (notitie 8 pagina 10) A zondag om10u30 >> Hôtel van de Gouverneur van de Nationale Bank van Belgiê (notitie 15 pagina 15) A zaterdag en zondag om 13u30 >> Koninklijke Sint-Hubertusgalerijen (notitie 18 pagina 17) A zaterdag en zondag om 15u30 >> La Tentation – Centro Galego de Bruxelas (notitie 6 pagina 8) A zaterdag en zondag om 17u30

in zijn meest weelderige vorm. Het overvloedige gebruik van marmer, siersmeedwerk, gekleurd glas en stucwerk verlenen de ruimte een kleurrijk en uniek uitzicht. De zaal heeft een oppervlakte van 552 m² en bestaat uit een parterre en balkons die gericht zijn op het scherm dat fraai omkaderd wordt door een brede sierlijst. De verfijning en weelderigheid van de versiering zouden haast doen vergeten dat de zaal bij de restauratie werd uitgerust met de modernste voorzieningen op het vlak van akoestiek en klimaatregeling. De zaal wordt regelmatig gebruikt voor galadiners, conferenties, vergaderingen en chique recepties. (B 23/07/1992) Rondleidingen zaterdag en zondag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van Pro Velo en Korei. Vertrekpunt van de wandeling “Anspach Sunset Boulevard” (zie kadertekst hieronder).

De Brusselse centrumlanen zijn geen Hollywood maar hebben niettemin een rijke artistieke en culturele geschiedenis met hun bioscopen, schouwburgen, cabarets. La Veuve Joyeuse werd opgevoerd in de Gaîté, in de Eldorado beefden we van angst met Goldfinger. My Fair Lady stond lange tijd op de affiche van de Ambassador. Wat blijft er vandaag nog over van ‘Pol au Gaîty’, dat regelmatig door de beroemde Jacques en de burgerij van de hoofdstad werd bezocht? Wat is er met mythische zalen als de Ancienne Belgique, de Marivaux, de Pathé Palace, de Astor gebeurd of met nog een dertigtal andere zalen die afgebro ken of verbouwd zijn? De Anspachlaan, onze eigen Sunset Boulevard houdt misschien nog heel wat verrassingen in petto! A zaterdag en zondag om 14u30 en 16u30 (duur: 1u30) C vertrek: voor hotel Le Plaza, Adolphe Maxlaan 118 in Brussel – kaart Centrum N 2

M 2-6 (Rogier) T 3-4-25-55 (Rogier) B 61 (Rogier) I maximum 20 personen per vertrek. Met de medewerking van de Vereniging van de Gidsen voor Brussel en België.

⁄ B R U S S EL

11. Kaart Centrum N 2 NOORDDOORGANG Nieuwstraat / Adolphe Maxlaan Brussel

M 1-5 (De Brouckère) T 3-4 (De Brouckère) B 29-38-46-63-66-71-86-88 (De Brouckère)

10. Kaart Centrum N 2

TAVERNE EN HOTEL ESPÉRANCE Finisterraestraat 1-9 – Brussel A za en zo van 11u tot 21u

M 1-5 (De Brouckère) T 3-4 (De Brouckère) B 29-38-46-63-66-71-86-88

Wie in Brussel is nog nooit door deze galerij gewandeld met haar mooie glasoverkapping en kariatiden. Ze verbindt de Nieuwstraat met de Adolphe Maxlaan en vormt samen met de Koninklijke Sint-Hubertusgalerijen en de Bortiergalerij een van de laatste getuigen in Brussel van de ‘galerijstraten’ die in de 19de eeuw overal in Europa het licht zagen. De 69 meter lange doorgang werd vanaf 1881 gebouwd naar de plannen van architect Van Rieck en bevatte 34 handelszaken, een wintertuin en diverse ruimtes voor vermaak en ontspanning zoals een kindertheater of een zaal gewijd aan de wonderen van de natuur. Tussen 1888 en 1895 was

11 hier ook het wassenbeeldenmuseum Castan gevestigd, vergelijkbaar met het Musée Grévin in Parijs. Aan de kant van het Adolphe Maxlaan kreeg de passage een rijk versierde monumentale gevel in eclectische stijl. In de loop van de 20ste eeuw werden de meeste winkelpuien op weinig doordachte wijze verbouwd. Een uitgebreid restauratieprogramma in de voorbije jaren heeft deze overdekte galerij waar het aangenaam flaneren is zijn vroegere charme teruggegeven. De Noorddoorgang heeft zijn decoratie grotendeels bewaard, met een mooi geheel van 32 kariatiden gebeeldhouwd door J. Bertheux en een lang glazen dak in boogvorm zoals gebruikelijk bij de winkelgalerijen van die tijd. (B 13/04/1995) Vertrekpunt van de wandeling “In de tijd dat de boulevards van Brussel brusselden” (zie kadertekst hieronder).

(De Brouckère) Gelegen op slechts enkele meters van de winkels van de Nieuwstraat, trekt de pui in art-decostijl van taverne Espérance onmiddellijk de aandacht. Het ontwerp is van architect Leon Govaerts, die ook de plannen tekende voor de winkels Vanderborght in de Wolvengracht en de woning van bankier Van Buuren in Ukkel. De strak belijnde pui dateert uit 1930 en is bekleed met geaderd marmer. De ingang ligt iets uit de centrale as van het gebouw en wordt overwelfd door een metalen luifel met verticale lichtzuil. Deze zuil doorbreekt de horizontale lijn van het bovenlicht met de geometrische glas-in-loodramen, die een kleurrijke toets aan het geheel geven. Binnen is het oorspronkelijke café-interieur intact bewaard met de draaideur, de lambriseringen, het art-decomeubilair en de glasramen. (B 06/03/2008) Gids ter plaatse van 11u tot 18u. Met de medewerking van het Atelier de Recherche de d’Action urbaines (ARAU).

G W A N D E L I N G In de tijd dat de boulevards van Brussel brusselden Mevrouw, mag ik deze dans van u? Mijnheer, een lekkere geuze op het terras? Op het einde van de 19de eeuw waren de centrale Brusselse lanen het toneel van een intens cultureel en mondain leven. Naast en tussen de grote luxehotels zorgden het wassenbeeldenmuseum, de cafés waar gezongen werd, het Alhambratheater, de schaatsbaan en de music-halls voor het vermaak van heren in geklede jas en dames in ruisende jurken. Op deze wandeling dompelen we ons onder in de sfeer van de belle époque en bekijken we de evolutie van de centrale lanen, die nog even druk zijn als vroeger! A zaterdag en zondag om 10u30 en 14u (duur: 2u) C vertrek: aan de ingang van de Noorddoorgang, naast het hotel Métropole in Brussel – kaart Centrum N 2

M 1-5 (De Brouckère) T 3-4 (De Brouckère) B 29-38-46-63-66-71-86-88 (De Brouckère) I reserveren verplicht op nummer 02/673.18.35 (maandag tot vrijdag van 10u tot 17u). Maximum 25 personen per vertrek. Enkel in het Frans. Met de medewerking van de Babbelbus.

B R U S S EL ⁄

12. Kaart Centrum M 2

UGC DE BROUCKÈRE – ZAAL GRAND ELDORADO De Brouckèreplein 38 – Brussel A za en zo van 9u30 tot 12u30 I uitsluitend rondleidingen (groepen van 25 personen)

M 1-5 (De Brouckère) T 3-4 (De Brouckère) B 29-38-46-63-66-71-86-88 (De Brouckère) België lijkt de filmkunst van meet af aan een warm hart te hebben toegedragen. Het was immers in Brussel, in 1895, dat de gebroeders Lumière hun eerste officiële filmvertoning gaven, zes maanden na de historische voorstelling in Lyon. In de jaren nadien ontwikkelde het stadscentrum zich tot een trefpunt voor alle cinefielen. De bouw van de bioscoop Eldorado in 1931-1932 op het De Brouckèreplein was een van de hoogtepunten van deze ontwikkeling. Architect Marcel

Chabot demonstreerde zijn voorliefde voor de art deco door een immense filmzaal voor 3.000 toeschouwers in deze stijl te ontwerpen. Bij de vergroting van het complex tussen 1974 en 1978 werd deze ruimte geamputeerd, het benedengedeelte van de zaal werd afgeschaft. Het bovengedeelte bleef echter behouden en de grote zaal van de huidige bioscoop bezit nog altijd de oorspronkelijke koloniale muurdecors. Deze opeenvolging van vergulde reliëfs vervaardigd door de beeldhouwers Wolf en Van Neste, illustreren het dagelijkse leven in Congo tijdens de jaren 1930 met veel aandacht voor de fauna en flora. De oordeelkundige belichting versterkt nog de monumentaliteit en plasticiteit van de taferelen. Een massieve kroonlijst omgeeft het plafond, dat versierd is met een zonneschijf met enorme stralen. De zaal biedt vandaag plaats aan 708 toeschouwers die van dit unieke kader kunnen genieten. (B 28/04/1994)

12 Rondleidingen om 9u30, 10u, 10u30, 11u, 11u30 en 12u. Met de medewerking van Arkadia.be en Korei.

G I N T E R A C T I E F P A R C O U R S De tempels van de 7de kunst Dit interactieve wandelparcours nodigt u uit voor een ontdekkingstocht langs de filmzalen uit vervlogen tijden: hun architectuur, hun historische betekenis en de sterren van het witte doek die velen hebben doen dromen. U wandelt in uw eigen tempo, voorzien van uw smartphone of aanraaktablet, en volgt een duidelijk beschreven route in drie wijken van de stad: het centrum, de Naamse Poort en de Leuvensesteenweg. Op belangrijke plaatsen geven informatieborden uitleg over de bioscopen die zich daar vroeger bevonden. Een QR-code (de zwarte vierkantjes die momenteel in de mode zijn) verwijst u via uw mobiele telefoon of uw tablet door naar gedetailleerde uitleg en een multimediabezoek. Dankzij de mobiele technologie kunt u dus naar believen alle gewenste informatie krijgen over de bezochte plaatsen. A zaterdag en zondag van 10u tot 16u C vertrekplaatsen: >> UGC De Brouckère, De Brouckèreplein 36 in Brussel – kaart Centrum M-N 2 >> UGC Toison d’Or, Gulden Vlieslaan in Elsene – kaart H 9 I om dit parcours te volgen, moeten de deelnemers beschikken over een smartphone of aanraaktablet met QR-lezer en internetverbinding om toegang te krijgen tot het gedetailleerde multimediabezoek. Deelnemers die geen smartphone of tablet hebben, kunnen de wandeling maken met behulp van de papieren routebeschrijving (verkrijgbaar op de vertrekplaatsen), maar genieten dus niet van de extra informatie. Met de medewerking van 7ARTLA.

⁄ B R U S S EL

13. Kaart Centrum N 2

DE MUNT Muntplein – Brussel A enkel op za van 10u tot 18u

M 1-5 (De Brouckère) T 3-4 (De Brouckère) B 29-38-46-47-63-66-71-86-88 (De Brouckère)

De Munt, een van de belangrijkste operahuizen van Europa, werd tussen 1817 en 1819 gebouwd naar de plannen van Louis-Emmanuel-Aimé Damesme. In 1855 verwoest een brand het volledige gebouw. Joseph Poelaert wordt belast met de wederopbouw en ontwerpt voor de grote zaal een weelderig interieur in second-Empirestijl. De zaal krijgt de vorm van een lier waarin de sociale klassen gescheiden zitten. In de 19de eeuw was een operabezoek immers in de eerste plaats een sociaal gebeuren. De introductie van gasverlich-

F BUSTOCHT Brussel in de 19de eeuw: een stad die openbloeit! Deze bustoer laat ons de stad zien als buitengewoon kader voor ontmoetingen en emancipatie. Als hoofdstad van het jonge koninkrijk België, wordt Brussel in de loop van de 19de eeuw verfraaid met brede boulevards, chique winkelgalerijen, parken, pleinen, met bomen afgezoomde lanen, schouwburgen, luxueuze hotels,… Al deze potentiële ontmoetingsplaatsen geven iedereen de mogelijkheid om deel te nemen aan het grote collectieve project dat de stad is. A zaterdag en zondag om 9u30, 10u30, 13u30 en 14u30 (duur: 3u) C vertrek: ingang van het hotel Métropole, De Brouckèreplein in Brussel – kaart Centrum N 2

M 1-5 (De Brouckère) T 3-4 (Beurs) B 29-38-46-63-66-71-86-88 (De Brouckère) I reserveren verplicht op nummer 02/219.33.45 (maandag tot vrijdag van 10u tot 15u). Maximaal 45 personen per vertrek. Enkel in het Frans. Met de medewerking van Atelier de Recherche et d’Action Urbaines (ARAU).

ting aan het einde van de 19de eeuw maakt het mogelijk om het licht in de zaal te dimmen en alle aandacht op de eigenlijke opvoering te richten. Die aanpassing lokt heftige reacties uit: in die tijd ging men immers zowel voor het spektakel op de bühne als voor het spektakel in de zaal naar de opera – zien en gezien worden, was het motto. De plaats van de koninklijke loge illustreert dit treffend: je hebt er een geweldig uitzicht over de zaal, maar je ziet slechts weinig van het podium. De Munt is naast een vooraanstaand theater met Europese uitstraling ook een uitzonderlijke plek waar ambachten geconserveerd worden. Kunstenaars en ambachtslieden zijn er aan het werk volgens aloude tradities: zij maken decors, kostuums, schoenen, pruiken,… voor elke nieuwe productie. In 2000 werden hiervoor nieuwe naai- en decorateliers ingehuldigd, samen met een aantal repetitiezalen, in een gebouw achter de eigenlijke schouwburg. Ter gelegenheid van de Open Monumentendagen 2013 zet de Munt de deuren van zijn ateliers open voor uitzonderlijke bezoeken: de ontdekking van de decoren kostuumateliers van de Munt. Volg de gids en ontdek hoe de ateliers bijdragen tot het creëren van de theatrale illusie in al haar vormen. Vertrek elke 10 min. vanaf 10u (laatste vertrek om 18u – duur: 45 min.). Maximum 25 personen per rondleiding. Vertrek in de Alechinsky-foyer. Bezoek ook de maquette van een Italiaans baroktheater in de museale ruimte en ontdek wie de toeschouwers waren in die tijd en wat een bezoek aan het theater betekende. Vrije toegang met commentaren van onze gidsen.

B R U S S EL ⁄

14. Kaart Centrum N 2

BELGA QUEEN BRUSSELS Wolvengracht 32 – Brussel A za en zo van 15u tot 18u

M 1-5 (De Brouckère) T 3-4 (De Brouckère) B 29-38-46-63-66-71-86-88 (De Brouckère) Deze opmerkelijke 18de-eeuwse woning huisvestte in de 19de eeuw een postkantoor en werd nadien een bankinstelling. Een tiental jaar geleden ondernam architect-decorateur Antoine Pinto een interessante verbouwing en vandaag is hier een restaurant gevestigd dat de kaart trekt van de neo-belgitude. Het eigenlijke herenhuis met dubbelhuisopstand in Lodewijk XV-stijl zoals die in onze gewesten werd toegepast, is een zeldzaam voorbeeld van de architectuur uit het midden van de eeuw van de verlichting. De gevel in witsteen met hardstenen elementen, is sterk verticaal geleed door de hoekpilasters met schijnvoegen en vooral door de centrale travee die zelfs de horizontale lijn van de kroonlijst doorbreekt. Deze bijzonderheid doet denken aan de Antwerpse ontwerpen van architect Jean-Pierre van Bauerscheit. Op de plaats van de binnenkoer en de bijgebouwen lieten de architecten J.-B. en H. Maillard uit Tourcoing in 1920 een uitbreiding optrekken met onder meer een ruime lokettenzaal die vandaag, in een moderne vormgeving, de voornaamste attractie van het restaurant vormt. Een essentieel onderdeel van het decor is het indrukwekkende glazen booggewelf met een rijkelijke decoratie van slingers, voluten en rozetten. In zijn huidige functie zet dit gebouw de onthaaltraditie voort die kenmerkend is voor de Brusselse gastvrijheid. (B 20/01/2005) Rondleidingen, zaterdag en zondag om 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van Itinéraires, op de Paden van de Geschiedenis en Klare Lijn.

15. Kaart Centrum N 3

HOTEL VAN DE GOUVERNEUR VAN DE NATIONALE BANK VAN BELGIË Wildewoudstraat 10 – Brussel A za en zo van 10u tot 18u (laatste ingang om 17u15) I uitsluitend rondleidingen (groepen van 15 personen)

M 1-5 (Centraal Station) B 29-38-63-65-66-71 (Centraal Station) Het Hotel van de gouverneur is het enige overblijfsel van een omvangrijk complex dat tussen 1860 en 1878 door de architecten Beyaert en Janssens gebouwd werd voor de Nationale Bank. Het diende als ambtswoning of toch minstens als officiële ontvangstruimte want sommigen vonden het gebouw veel te groots. Het bleef deze functie behouden tot in 1957. De monumentale gevel is bekleed met een rijk parement van verschillende soorten natuursteen: Euville, Gobertange, Savonnière en Audun. Het eclectische gevelontwerp combineert op subtiele wijze de Lodewijk XVI-stijl die tijdens het second Empire opnieuw in de mode was met elementen uit de Italiaanse en Franse renaissance. De benedenverdieping met schijnvoegen vormt de basis van deze majestueuze gevel met een bijzonder rijke decoratie die vooral geconcentreerd is in de twee uitsprin-

gende hoektraveeën. Hier worden de vensters geflankeerd door kariatiden en gekoppelde zuilen met Ionisch kapiteel. Binnen is er een opeenvolging van salons en praalvertrekken met weelderige aankleding en meubilair in Napoleon III-stijl. Marmer, kostbare houtsoorten, gecapitonneerde fauteuils en verguld stucwerk zorgen voor een overweldigend effect en vormen een uitgelezen decor voor recepties. Doorlopend rondleidingen (laatste ingang om 17u15). Stand van de vereniging “L’Association des Amis de l’Unesco” met voorstelling van het tijdschrift Les nouvelles du patrimoine. j Rondleidingen in Franse gebarentaal, zaterdag en zondag om 13u30. Met de medewerking van de vereniging Arts et Culture. Tip: ter gelegenheid van de Open Monumentendagen opent de wetenschappelijke bibliotheek van de Nationale Bank van België zijn deuren op zaterdag en zondag van 10u tot 18u, gelegen in de Waarmoesberg 57 te Brussel. Een uitzonderlijke gelegenheid om deze plek te zien, maar ook om eveneens een dertigtal werken te ontdekken die deel uitmaken van de kunstverzameling van de Bank en uitzonderlijk tentoongesteld worden.

⁄ B R U S S EL

16. Kaart Centrum N 3

voogden woonden er dankmissen bij. Napoleon bracht bij zijn doorreis een bezoek aan de kerk. Koning Willem I kwam er de dag van zijn troonsbestijging, een traditie die door de Belgische monarchen werd voortgezet. Met haar prachtige wandtapijten, glasramen en beeldhouwwerken vormt zij nog steeds het decor van de koninklijke huwelijken en begrafenissen en ook het Te Deum vindt er elk jaar plaats op 15 november, de dag van het koningsfeest. (B 05/03/1936)

SINT-MICHIELS-EN-SINTGOEDELEKATHEDRAAL Sint-Goedelevoorplein – Brussel A zo van 15u30 tot 18u

M 1-5 (Centraal Station) B 29-38-63-65-66-71 (Centraal Station) De geschiedenis van de kathedraal gaat terug tot de 11de eeuw toen hier een romaanse kerk stond. De plattegrond van deze oudere kerk is sinds de restauratie aan het eind van vorige eeuw in de vloer verwerkt. Het huidige kerkgebouw kwam tot stand tussen de 12de en de 15de eeuw. Je kan er de evolutie van de Brabantse gotiek van aflezen. Het ruime koor bood plaats aan 22 kanunniken. Hoewel de kerk slechts in 1961 tot de rang van kathedraal is verheven speelde ze altijd een vooraanstaande rol in de geschiedenis van Brussel. Land-

Het museum van de kerkschat is gratis toegankelijk op zondag van 15u30 tot 18u.

17. Kaart Centrum N 3

KBC ARENBERG – VOORMALIGE JUWELIERSWINKEL WOLFERS Arenbergstraat 11 – Brussel A za en zo van 10u tot 18u I uitsluitend rondleidingen (groepen van 20 personen)

M 1-5 (Centraal Station) B 38-71 (Storm-Arenberg), 29-63-65-66 (Centraal Station) Philippe Wolfers genoot een uitzonderlijke vermaardheid als juwelenontwerper, beeldhouwer en glaskunstenaar. Door zijn grote succes kon hij bijhuizen openen in Luik, Gent, Antwerpen, Düsseldorf, Londen en Parijs. Hij beschikte dus over de nodige adelbrieven toen hij in 1909 Victor Horta, de beroemdste architect van zijn tijd, vroeg een ambitieus ontwerp te maken voor zijn nieuwe winkel. Horta aanvaardde de opdracht en ontwierp een omvangrijk geheel bestaande uit een werkhuis

G W A N D E L I N G Een geschiedenis van vieringen Een kerkgebouw staat open voor iedereen: niet enkel gelovigen, maar ook nieuwsgierigen en kunstliefhebbers. In de eerste plaats komen gelovigen hier samen om de mis te vieren en daarnaast is ze traditioneel de plaats van belangrijke gebeurtenissen in het leven (huwelijk, doop, communie, begrafenis). We kunnen dit alles aflezen van haar architectuur, decoratie en meubilair: altaren, kapellen, preekstoelen, biechtstoelen, doopvonten, grafstenen, heiligenbeelden en schilderijen, allemaal hebben ze een functie en vertellen ze een verhaal. En dan is er nog het voorplein, de plaats waar de geloofsgemeenschap samenkomt in hun zondagse kleren en men tegelijk speler en toeschouwer wordt. Deze wandeling toont ons hoe de kerken gebouwd zijn maar ook de blijde en trieste gebeurtenissen die er gevierd worden en hoe mensen zich erop voorbereiden en eraan deelnemen. A zaterdag om 11u en 16u (duur: 1u30) C vertrek: voor het standbeeld van kardinaal Mercier, Sint-Goedelevoorplein in Brussel – kaart Centrum N 3

M 1-5 (Centraal Station) B 29-38-63-65-66-71 (Centraal Station) I reserveren verplicht op nummer 02/537.78.75 (maandag tot vrijdag van 9u30 tot 12u30). Maximum 25 personen per vertrek.

Met de medewerking van Itinéraires, op de Paden van de Geschiedenis.

B R U S S EL ⁄

op kelderniveau met daarboven juweliersateliers, een winkelruimte, twee verdiepingen met kantoren en bovenaan, op het niveau van de loggia, een privéappartement voor de directeur. In overleg met zijn opdrachtgever bekommerde Horta zich niet alleen om alle architecturale details maar ook om de volledige interieurinrichting. De lambriseringen werden afgestemd op het mahoniehouten meubilair dat in 1912 door de firma Sage in Londen vervaardigd werd. Na de verkoop van het gebouw door de familie Wolfers werden de vitrinekasten in 1974 gedemonteerd door dezelfde firma die ze 60 jaar eerder had geïnstalleerd en op kosten van de KBC overgebracht naar de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis. De juwelierswinkel Wolfers, die een publiek van gegoede liefhebbers aantrok, behoort tot de meest voldragen werken van Victor Horta en versterkte nog de faam van Philippe Wolfers. Het complex is vandaag eigendom van de KBC. (B 01/10/1981)

18. Kaart Centrum N 3 KONINKLIJKE SINTHUBERTUSGALERIJEN Grasmarkt/Schildknaapstraat Brussel

M 1-5 (Centraal Station) B 29-38-63-65-66-71 (Centraal Station) Het grandioze project van de Koninklijke Galerijen werd reeds in de jaren 1830 aangevat door architect JeanPierre Cluysenaer. De eigenlijke bouw begon in 1846 en was bijna voltooid bij de officiële opening op 20 juni 1847. Cluysenaer ontwierp een lange galerij van 210 meter lang die halverwege aan het centrale zuilenportaal een lichte knik maakte om de onregelmatigheden van het terrein op te vangen. De architectuur en de decoratie zijn bijzonder verzorgd en duidelijk geïnspireerd op de Italiaanse palazzi uit de 16de eeuw. De gevel aan de Grasmarkt bestaat uit een superpositie van de Toscaanse, Ionische en Korinthische orde, die binnen in de galerij herhaald wordt. De grijze bepleistering aan de buitenkant, die de architecturale ver-

17 Doorlopend rondleidingen. Met de medewerking van Atelier de Recherche et d’Action Urbaines (ARAU) en ProVelo.

sieringen in hardsteen onderstreept, wordt roze aan de binnenkant van de galerij. De vernuftige glazen overkapping op zelfdragende rondbogen, waarvan de ruiten als visschubben over elkaar zijn geplaatst, vormt een uitzonderlijk getuigenis van de architectuur in de tweede helft van de 19de eeuw. De Koninklijke Galerijen trokken als modieuze promenade van meet af aan een talrijk publiek dat aangelokt werd door de luxewinkels, de elegante cafés en cultuurhuizen als het Théâtre du Vaudeville of later de Cinéma des Galeries. Deze aantrekkingskracht duurt tot vandaag onverminderd voort. (B 19/11/1986) Rondleidingen met toegang tot het bureau van de galerijen en de glazen overkapping, zaterdag en zondag van 10u tot 17u, in groepjes van 10 personen. Afspraak op nr. 5 van de Koningsgalerij. Met de medewerking van Itinéraires, op de Paden van de Geschiedenis en Klare Lijn. j Rondleidingen in Franse gebarentaal, zaterdag en zondag om 15u30. Met de medewerking van de vereniging Arts et Culture.

18 Vertrek van de wandelingen “ Op zoek naar de verloren bioscopen”, “ Van boodschappen doen tot window shopping” en “ De buik van Brussel” (zie kaderteksten op volgende bladzijde).

⁄ B R U S S EL

G W A N D E L I N G Op zoek naar de verloren bioscopen Tijdens deze wandeling gaan we op zoek naar de Brusselse bioscopen van weleer. Sinds de uitvinding van de filmkunst in 1895 heeft Brussel meer dan 170 filmzalen gehad. De meeste daarvan zijn verdwenen of werden verbouwd en kregen een nieuwe bestemming, maar hun sporen zijn nog op tal van plaatsen zichtbaar in de stad. U verneemt alles over bloei en verval van de Brusselse bioscopen door de jaren heen, hun architectuur en hun publiek, van de stomme film tot op heden. A zaterdag om 10u en zondag om 10u en 14u (duur: 2u) C vertrek: voor Mokafé, Koningsgalerij 9 in Brussel – kaart Centrum N 3

M 1-5 (Centraal Station) B 29-38-63-65-66-71 (Centraal Station) I reserveren verplicht op nummer 02/563.61.53 (maandag tot vrijdag van 9u tot 13u). Maximaal 25 personen per vertrek. Enkel in het Frans.

Met de medewerking van Arkadia.be

G W A N D E L I N G G W A N D E L I N G Van boodschappen doen tot window shopping Tijdens deze wandeling maken we een reis door de geschiedenis van het winkelen: van de kraampjes van de middeleeuwse garen-en-bandverkopers naar de vroegere confectieateliers langs de Hofberg en de Kiekenmarkt, van de luxueuze sigarenwinkels in de Koninklijke Sint-Hubertusgalerijen naar de shopping malls van de 21ste eeuw waar de merken koning zijn. Je herbeleeft de verschillende fases in de mode en ziet hoe onze kleding geëvolueerd is, zowel voor mannen als vrouwen! Winkelpuien en etalages vertellen de geschiedenis van het winkelbedrijf, van gespecialiseerde winkels tot grootwarenhuizen, elk met hun eigen verkooptechnieken. En we staan stil bij de zeden en gewoonten van de klant. A zondag om 11u en 16u (duur: 1u30) C vertrek: voor de ingang van de Koninklijke Sint-Hubertusgalerijen, Grasmarkt in Brussel – kaart Centrum N 3

M 1-5 (Centraal Station) B 29-38-63-65-66-71 (Centraal Station)

De buik van Brussel Tijdens deze wandeling in de omgeving van de Grote Markt en de Koninklijke Sint-Hubertusgalerijen gaan we op zoek naar gerenommeerde winkels waar de heerlijkste lekkernijen worden verkocht. We ontdekken oude straten met de namen van markten die vroeger rond de Grote Markt werden gehouden (Grasmarkt, Kiekenmarkt, Botermarkt, Kaasmarkt) en waarvan de voedingszaken en aanverwante winkels onweerlegbaar bewijzen dat Brussel een stad is die houdt van lekker eten en drinken. A zaterdag en zondag om 10u en 14u (duur: 2u) C vertrek: aan de ingang van de Koninklijke Sint-Hubertusgalerijen (kant Grasmarkt) in Brussel – kaart Centrum N 3

M 1-5 (Centraal Station) B 29-38-63-65-66-71 (Centraal Station)

I reserveren verplicht op nummer 02/537.78.75 (maandag tot vrijdag van 9u30 tot 12u30). Maximum 25 personen per vertrek.

I reserveren verplicht op nummer 02/563.61.53 (maandag tot vrijdag van 9u tot 13u). Maximum 25 personen per vertrek.

Met de medewerking van Itinéraires, op de Paden van de Geschiedenis.

Enkel in het Frans. Met de medewerking van Arkadia.be.

B R U S S EL ⁄

19. Kaart Centrum N 3

CINÉMA DES GALERIES Koninginnegalerij 26 – Brussel A za en zo van 10u tot 18u (toegang tot de zaal van 10u tot 12u)

M 1-5 (Centraal Station) B 29-38-63-65-66-71 (Centraal Station) Om de ingang van de bioscoop zo harmonisch mogelijk te integreren in de Koninginnegalerij ontwierp architect Paul Bonduelle een cirkelvormige draaideur die enkele meter inspringt ten opzichte van de arcadenrij. Via deze deur komt men binnen in de ruimte die filmliefhebbers maar al te goed kennen. De bioscoop werd in 1939 gebouwd op de plaats van een oud 17de-eeuws hotel met de naam Le Canal de Louvain. Het interieur is in een rustieke Provençaalse stijl die sommigen toeschrijven aan het succes van de filmtrilogie van Marcel Pagnol. Naast een geluidwerende bepleistering vervaardigde beeldhouwer-ornamentist Marc Van Der Borght bas-reliëfs, lampen in wijwatervatvorm en de twee nissen van het trappenhuis. Het onlangs gerenoveerde complex beschikt over drie filmzalen, een tentoonstellingsruimte van 1.000 m² en een bar. (B 18/11/1993) Rondleidingen in de bioscoop, zaterdag en zondag om 10u. Maximum 15 personen per groep. Rondleidingen op de tentoonstelling over de Russische filmmaker Aleksander Sokurov, zaterdag en zondag om 14u en 16u. Maximum 15 personen per groep.

20. Kaart Centrum N 3

THÉÂTRE DU VAUDEVILLE Koninginnegalerij 13-15 – Brussel A enkel zo van 10u tot 20u

M 1-5 (Centraal Station) B 29-38-63-65-66-71 (Centraal Station) Op de plaats van het huidige Théâtre du Vaudeville bevond zich vroeger de bloemenmarkt, een gebouw onder een glazen overkapping dat in 1847 ontworpen werd door architect Jean-Pierre Cluysenaer. In 1853 werd deze markt, waarvan de metalen kolommen en de dubbele galerijstructuur trouwens werden behouden, omgevormd tot ‘café-concert’ onder de naam Casino des Galeries Saint-Hubert. Het geheel werd in 1884 gerestaureerd en veranderd in een schouwburg. Afgezien van de in 1926 toegevoegde hal in art-decostijl naar het ontwerp van architect Ide, baadt de rest van het gebouw in een weelderige decoratie van verguld stucwerk. Dit type decor was zeer geliefd tijdens

het second Empire. De zwikken van de arcaden van de grote zaal en de buikige borstweringen van de balkons ontlenen decoratieve elementen aan verschillende stijlen en brengt ze in een soort van apotheose bijeen. Het theater werd in 1974 een privéclub en omgevormd tot polyvalente zaal die, dankzij een vernuftig systeem van wegschuifbare stoelen onder het podium, de mogelijkheid biedt om de parterre van het theater te gebruiken voor diverse doeleinden zoals galadiners, diners met optreden, walking dinners, trouwfeesten, dansavonden, modedefilés of lezingen. Rondleidingen om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van La Fonderie en Klare Lijn. Toegang tot het driedimensionale fresco over Brussel van kunstenaar Paul Day.

⁄ B R U S S EL

21. Kaart Centrum N 3 BORTIERGALERIJ Magdalenasteenweg en Sint-Jansstraat – Brussel

M 1-5 (Centraal Station) B 48-95 (Brussels Parlement), 29-38-63-65-66-71 (Centraal Station) De Bortiergalerij verbond oorspronkelijk de Magdalenasteenweg met de Sint-Jansstraat, maar stond ook in verbinding met de Magdalenamarkt waarvan de gevel uitkwam in de Duquesnoystraat. Toen de stad Brussel van deze markthal haar feestzaal maakte, werd de galerij ingekort tot de twee armen die vandaag nog bestaan. Aan de kant van de Magdalenasteenweg, ooit de belangrijkste winkelstraat van Brussel, is de ingang geïntegreerd in de mooie barokgevel van de voormalige Messageries de la Poste. De ingang in de Sint-Jansstraat is heel wat soberder en staat dichter bij de vormentaal van architect JeanPierre Cluysenaer die de opdracht voor de Bortiergalerij kreeg in 1847, na de voltooiing van zijn meesterlijke ontwerp voor de Koninklijke Sint-Hubertusgalerijen. De ruimte, waarin nu verschillende boekhandelaars gevestigd zijn, heeft een lager gedeelte in neo-renaissancestijl met in het hoofdgestel kunstig bewerkte gietijzeren panelen met reliëfs in rankwerk. Het hogere gedeelte is eenvoudiger van stijl en vertoont eerder neoclassicistische invloeden. Het glazen dak zorgt voor een zenitale verlichting zoals gebruikelijk bij overdekte passages. (B 29/09/1996)

22. Kaart Centrum M-N 3 GROTE MARKT VAN BRUSSEL Brussel

M 1-5 (De Brouckère/ Centraal Station)

T 3-4 (Beurs) B 29-38-46-63-66-71-86-88 (De Brouckère), 46-86 (Beurs), 48-95 (Brussels Parlement) De Grote Markt werd na het verwoestende bombardement op Brussel door de Franse troepen van maarschalk de Villeroy in 1695 in al zijn luister heropgebouwd zodat iedereen kon zien dat de fierheid en macht van de Nederlanden ongebroken waren. Het barokke plein was volgens Jean Cocteau de mooiste schouwburg ter wereld. Het principe van de Grote Markt wekte reeds de bewondering van de Spaanse koning Filips II, toen die over onze gewesten regeerde, en werd daarom naar Spanje uitgevoerd waar het plein dezelfde functies vervulde. Het was immers op de Grote Markt dat allerlei markten en beurzen plaatsvonden, dat feestelijkheden werden georganiseerd en officiële plechtigheden gehouden. De aanwezigheid van het stadhuis

was hier uiteraard niet vreemd aan. De eerste Ommegangen kwamen hier aan met hun bonte stoeten en de Blijde Intredes van de landvoogden werden er met luister gevierd in de periode voor de Belgische onafhankelijkheid. Hoewel er ook terechtstellingen plaatsvonden, was de Grote Markt toch vooral het toneel van vreugde-uitbarstingen en protesten, een rol die het plein ook vandaag nog vervult. Talrijke staatshoofden werden er op het balkon toegejuicht en bij de huwelijken van koninklijke prinsen en prinsessen zag men er destijds indrukwekkende processies van versierde wagens. In de loop der tijd was de Grote Markt verfraaid met een fontein, een gaslantaarn of zelfs een muziekkiosk. Het publiek kwam er luisteren naar orkesten of wedstrijden tussen fanfares bijwonen. Ook vandaag nog worden er nog geregeld tijdelijke podiums opgebouwd voor allerlei optredens die het feestelijke karakter voortzetten van deze ruimte die een bijzondere symboolwaarde heeft voor Brussel. (B 07/11/2002) Wandeling “Levende folklore in Brussel” (zie kadertekst hiernaast).

B R U S S EL ⁄

23. Kaart Centrum N 3

BROODHUIS – MUSEUM VAN DE STAD BRUSSEL Grote Markt – Brussel A za en zo van 10u tot 18u

M 1-5 (De Brouckère/ Centraal Station)

T 3-4 (Beurs) B 29-38-46-63-66-71-86-88 (De Brouckère), 46-86 (Beurs), 48-95 (Brussels Parlement) Het gebouw op de Grote Markt, gelegen tegenover het stadhuis en gekend als het Broodhuis, huisvest vandaag het Museum van de Stad Brussel. Dit stadsmuseum werd in 1887 opgericht op initiatief van burgemeester Charles Buls met als opdracht om op didactische wijze een beeld te schetsen van

de geschiedenis van de stad en haar kunstnijverheden. De rijke verzamelingen omvatten prachtige Brusselse retabels, porselein, schilderijen en tal van historische objecten. De neogotische stijl van het gebouw is te danken aan architect Victor Jamaer die belast werd met de heropbouw van de in 1876-1877 gesloopte middeleeuwse broodhal. Om het gebouw in zijn vroegere staat te herstellen inspireerde de architect zich op archiefdocumenten en het archeologische onderzoek van het vroegere gebouw maar ook op afbeeldingen van andere gebouwen uit die tijd. Door zijn zorgvuldige werk en de unieke ligging op de Grote Markt bezit het huidige Broodhuis onmiskenbaar een zekere allure. (B 09/03/1936) Tentoonstelling “Van broodhal tot Museum van de Stad” (zie kadertekst hieronder).

G W A N D E L I N G

H T E N T O O N S T E L L I N G

Levende folklore in Brussel

Van Broodhal tot Museum van de Stad

De Ommegang, de Meyboom: springlevende Brusselse folklore. Houdt u van Brussel? Maar wat weet u eigenlijk over haar tradities en feesten? Het gaat over meer dan duizend jaar geschiedenis die elk jaar opnieuw tot leven wordt gewekt via deze folkloristische activiteiten waarin de herinneringen aan ons verleden trouw worden doorgegeven aan de toekomstige generaties opdat zij ze zouden voortzetten.

De tentoonstelling behandelt de bewogen geschiedenis van de site van het ‘Museum van de Stad – Broodhuis’. Reeds in de 13de eeuw maakte het deel uit van een geheel van markthallen, maar geleidelijk verloor het gebouw zijn oorspronkelijke functie en werd het een hertogelijk administratief centrum. Later fungeerde het eveneens als ontmoetingsplaats van de rederijkerskamers en schuttersgilden. Karel V liet in 1515-1536 een nieuw bouwwerk optrekken dat men vanaf toen ook ‘Coninckxhuys’ noemde. Gedurende de volgende eeuwen onderging het vele wijzigingen en vanaf het einde van de 18de eeuw veranderde het meermaals van eigenaar. Het ‘Broodhuis’ kwam ten slotte in het bezit van de stad Brussel, die architect Victor Jamaer belastte met de wederopbouw en er het Museum van de Stad Brussel in onderbracht. De tentoonstelling illustreert deze lange geschiedenis aan de hand van ontwerptekeningen, plannen, studies, schetsen, schilderijen en andere objecten.

A zondag om 10u, 12u, 14u en 16u (duur: 1u30) C vertrek: voor de leeuwentrap van het Stadhuis van Brussel, Grote Markt in Brussel – kaart Centrum M 3

M 1-5 (De Brouckère/Centraal Station) T 3-4 (Beurs) B 29-38-46-63-66-71-86-88 (De Brouckère), 46-86 (Beurs), 48-95 (Brussels Parlement) I reserveren verplicht op nummer 02/537.78.75 (maandag tot vrijdag van 9u30 tot 12u30). Maximum 25 personen per vertrek. Enkel in het Frans. Met de medewerking van Itinéraires, op de Paden van de Geschiedenis.

A zaterdag en zondag van 10u tot 18u (rondleidingen, zaterdag om 11u, 12u30, 14u, 15u30 en 17u en zondag om 11u, 12u30, 13u45, 15u45 en 16u45) C Broodhuis – Museum van de Stad Brussel, Grote Markt in Brussel – kaart Centrum N 3

M 1-5 (De Brouckère / Centraal Station) T 3-4 (Beurs) B 29-38-63-66-71-88 (De Brouckère), 46-86 (Beurs), 48-95 (Brussels Parlement) Met de medewerking van het Museum van de Stad BrusselBroodhuis.

⁄ B R U S S EL

24. Kaart Centrum N 3

25. Kaart Centrum M-N 3

CENTRUMGALERIJ

RESTAURANT VINCENT

Kleerkopersstraat 15-17 – Brussel

Predikherenstraat 8-10 – Brussel

M 1-5 (De Brouckère) T 3-4 (De Brouckère) B 29-38-46-63-66-71-86-88

A za en zo van 12u tot 14u45 I alleen rondleidingen (groepen van 15 personen)

(De Brouckère)

M 1-5 (Centraal Station) B 38-71 (Arenberg / Storm) De Rôtisserie Vincent, opgericht in 1905, bevindt zich op de benedenverdieping van een mooi neoclassicistisch gebouw dat in 1834 ontstond door de samenvoeging van twee 17de-eeuwse rijhuizen. De brede houten winkelpui aan de rechterkant werd in 1913 ontworpen door architect Maurice Grimme. De andere pui, met schuifraam en vensterroeden, werd in 1926 geplaatst door architect C. Wenmaekers. Het interieur van deze twee oude huizen werd echter pas in 1934 globaal heringericht, dus meer dan honderd jaar later. Het meest opmerkelijk zijn ongetwijfeld de tableaus van beschilderde keramiektegels, vervaardigd door de firma Helman uit Sint-Agatha-Berchem. Hun kwaliteit en originaliteit getuigen van het vakmanschap van de ambachtelijke keramiekateliers aan het begin van vorige eeuw. De tableaus tonen een aantal karakteristieke zichten van de Belgische kust: garnaalvissers te paard, een vlucht eenden boven ondergelopen polders, grazende koeien en schapen in de duinen. In een van de zalen zijn zelfs het fornuis met dampkap, de etalage, de snijtafel en de grote toog bewaard, alle met keramiektegels gedecoreerd. Het realisme van de voorstellingen doet eerder denken aan het werk van Eugène Laermans en Constantin Meunier dan aan de art-nouveau schilderkunst die in die tijd nochtans in de mode was. Dit restaurant met zijn typisch Brusselse atmosfeer is bij toeristen en vaste klanten evenzeer geliefd om zijn kader als om zijn kaart. (B 20/09/2001).

24 Rondleidingen om het half uur vanaf 12u. Afspraak aan de ingang van de Prinsengalerij – kant Predikherenstraat. Met de medewerking van Itinéraires, op de paden van de geschiedenis.

De met Noors kwarts beklede hoofd ingang van de Centrumgalerij ligt aan de Kleerkopersstraat. Andere ingangen bevinden zich in de Greepstraat en de Sint-Niklaasgang. Deze galerij is een ontwerp van architect J.-F. Collin dat tussen 1951 en 1952 werd gerealiseerd. De plattegrond ervan wordt bepaald door drie grote bouwblokken met kantoren of appartementen op de verdiepingen en handelszaken met grote etalages op de begane grond. Een doorlopende overkapping van beton en glas, zoals in die periode veelvuldig werd toegepast, laat zenitaal licht binnenvallen. Een cirkelvormig tracé omsluit het centrale gedeelte van de galerij dat

G W A N D E L I N G Het Ilot sacré, de wieg van Brussel Voor wie goed luistert, vertelt het Ilot Sacré allerlei verhalen over het goede leven in de stad. Al sinds de Middeleeuwen is dit een wijk van drinken, lachen, eten, zingen, dansen en nog veel meer! Kroegen, schouwburgen, restaurants, Koninklijke Sint-Hubertusgalerijen en populaire winkels wisselen elkaar af. De steegjes ruiken nog naar bier, boestring, pralines en choesels. Eustache Deschamps, Baudelaire, Louis Quiévreux, Bazoef, Rimbaud, George Garnir, Christiane Lenain, Esther Deltenre en vele anderen gidsen u tussen twee steegjes door naar het Koninklijk Theater van Toone. José Géal, alias Toone VII, ontvangt er u te midden van zijn poesjenellen waar Michel de Ghelderode zo’n grote liefde voor had. A zondag om 14u (duur: 2u) C vertrek: voor het beeld van Karel Buls, Agoraplein (aan het begin van de Grasmarkt) in Brussel – kaart Centrum N 3

M 1-5 (Centraal Station) B 29-38-63-65-66-71 (Centraal Station) I reserveren verplicht op nummer 0486/40.40.89. Maximum 25 personen. Enkel in het Frans. Met de medewerking van de vereniging Codémus Concept.

B R U S S EL ⁄

26. Kaart Centrum M 3

À LA BÉCASSE Taborastraat 11 – Brussel A za van 11u tot middernacht zo van 11u tot 23u

M 1-5 (De Brouckère) T 3-4 (Beurs) B 29-38-63-66-71-88 (De Brouckère), 46-86 (Beurs), 48-95 (Plattesteen)

25 door boetieks wordt ingenomen. In zekere zin zet de Centrumgalerij de Brusselse traditie van overdekte doorgangen voor die op meesterlijke wijze werd ingezet met de Koninklijke Sint-Hubertusgalerijen.

Het is goed uitkijken om het steegje dat naar de herberg À la Bécasse leidt niet voorbij te lopen. Binnen in de herberg maken we een sprong in de tijd van ongeveer 135 jaar. De familie die de zaak al sinds zijn ontstaan uitbaat, heeft altijd alles in het werk gesteld om de atmosfeer van het einde van de 19de eeuw zo goed mogelijk te bewaren. Rode en witte tegels, massieve meubels van donker hout en luchters in siersmeedwerk vormen een rustiek decor. Boven de toog waarop

26 een koperen biervat staat, hangt een indrukwekkende verzameling bierkruiken die een goed idee geven van de specialiteit van het huis. In À la Bécasse serveert men een uitgebreid assortiment bieren waaronder een beroemde gezoete lambiek met een unieke smaak!

G W A N D E L I N G Brussel gezien van op de planken Er zijn er veel in Brussel, onder tal van namen: Galeries, de Quat’ sous, du Jardin de ma Sœur, du Vaudeville, de la Gaieté, enz. Daar luidt de bel al voor het begin van de voorstelling. De toeschouwers verlaten de foyer en gaan naar hun loge, hun balkon of dicht bij de scène in een fauteuil van de parterre waar ze in spanning het spektakel afwachten onder de weelderige decoratie in de meeste diverse stijlen. In de coulissen wordt alles in gereedheid gebracht, over enkele ogenblikken zal het doek opengaan. Terwijl buiten voorbijgangers proberen te raden wat zich achter de gevel afspeelt weerklinken binnen applaus en boegeroep. U hebt het al geraden: we zijn in het theater! A zondag om 10u, 12u, 14u en 16u (duur: 1u30) C vertrek: voor de ingang van Theater Toone, Grasmarkt 66 in Brussel – kaart Centrum N 3

M 1-5 (Centraal Station) T 3-4 (Beurs) B 48-95 (Brussels Parlement) I reserveren verplicht op nummer 02/537.78.75 (maandag tot vrijdag van 9u30 tot 12u30). Maximaal 25 personen per vertrek. Enkel in het Frans. Met de medewerking van Itinéraires, op de Paden van de Geschiedenis.

⁄ B R U S S EL

F BUSTOCHT Herbergen, symbolen van Brusselse gezelligheid Een gebeurtenis vieren, vrienden ontmoeten, een romantisch afspraakje, zich even ontspannen… waar kan men beter terecht dan in een herberg of café met hun gevarieerde interieurs, hun hartelijke atmosfeer, hun specialiteiten? Wil u graag eens enkele van die typisch Brusselse ontmoetingsplaatsen ontdekken? Grands cafés in het centrum of kleine buurtcafés, niet te missen of alleen voor stamgasten, klassiek of trendy, elk heeft zijn verhaal en dompelt u onder in verschillende sferen. Dus, op uw gezondheid! De bus houdt onderweg halt aan een typisch café, consumpties zullen ter plaatse worden afgerekend.

A zaterdag en zondag om 14u en 17u (duur: 2u30)

G W A N D E L I N G

C vertrek: voor de trappen van de Beurs, Anspachlaan in Brussel – kaart Centrum M 3

Afzakken naar de stad: de centrale lanen in de belle époque

M 1-5 (De Brouckère) T 3-4 (Beurs) B 29-38-63-66-71-88 (De Brouckère), 46-86 (Beurs), 48-95 (Plattesteen) I reserveren verplicht op nummer 02/673.18.35 (maandag tot vrijdag van 10u tot 17u). Maximum 45 personen per vertrek. Enkel in het Frans. Met de medewerking van Babbelbus.

G W A N D E L I N G Cafés: Architectuur van de ontmoeting Cafés en hun architectuur vertellen ons iets over de sociale geschiedenis van Brussel. Hun interieurs zijn zelden avant-gardistisch. Zij getuigen eerder van de vele tijd die mensen er samen doorbrengen op hun eeuwige zoektocht naar gezelschap en begrip. Als openbare ruimtes speelden cafés en estaminets een belangrijke rol in het ontstaan van de democratie en in de sociale strijd. Eclectische stijlen, danszaaltjes en nieuwe types (bar-cinema, caf-con,…) spreken over de vrijheid van een groeiende middenklasse. Deze uit het interbellum ademen dan weer de geest van functionalisme en recessie. Met deze wandeling kunt u kennismaken met enkele bijzondere ontmoetingsplaatsen! A zaterdag en zondag om 10u30 en 14u30 (duur: 2u) C vertrek: voor de trappen van de Beurs, Anspachlaan in Brussel – kaart Centrum M 3

M 1-5 (De Brouckère) T 3-4 (Beurs) B 29-38-63-66-71-88 (De Brouckère), 46-86 (Beurs), 48-95 (Plattesteen) Met de medewerking van Korei.

In de 19de eeuw veranderde het stadscentrum door de overwelving van de Zenne en de aanleg van de centrale lanen volledig van uitzicht. Hier kon de burgerij voortaan haar rijkdom etaleren en zich overgeven aan de genoegens van het consumeren. Voor wie het zich kon veroorloven, beschikte het stadscentrum over alles wat een hoofdstad kon bieden. In enkele decennia ontstond een wijk die economie (de Beurs), cultuur en ontspanning (Pathé Palace, Muntschouwburg), winkels (Grand Bazar, Grands Magasins de la Bourse) en brasseries met standing (Falstaff, Greenwich) combineerde en die goed bereikbaar was met het openbaar vervoer. Tijdens deze wandeling keren we terug naar het vrolijke Brussel van de belle époque, in de beginjaren van de elektriciteit! A zaterdag en zondag om 14u30 (duur: 1u30) C vertrek: voor de trappen van de Beurs, Anspachlaan in Brussel – kaart Centrum N 3

M 1-5 (De Brouckère) T 3-4 (Beurs) B 29-38-63-66-71-88 (De Brouckère), 46-86 (Beurs), 48-95 (Plattesteen) I reserveren verplicht op nummer 02/410.99.50 (maandag tot vrijdag van 9u tot 17u). Maximum 25 personen per vertrek. Met de medewerking van La Fonderie.

B R U S S EL ⁄

27. Kaart Centrum M 3

LE CIRIO Beursstraat 18 – Brussel A za en zo van 10u tot middernacht

T 3-4 (Beurs) B 48-95 (Plattesteen) In 1883 leidde architect Charles Gys de bouw van tien huurhuizen met commerciële benedenverdieping in opdracht van de bouwmaatschappij Les Constructeurs Réunis. In zekere zin was dit geheel de tegenhanger van de gebouwen die langs de andere kant van het beursgebouw in de Henri Mausstraat werden opgetrokken. De bepleisterde gevel op nummer 18, met decoratieve elementen in hardsteen, bezit een fraaie cafépui ontworpen door decorateur Henri Coosemans. Deze pui in neorenaissancestijl werd in 1909 vervaardigd uit een combinatie van marmer en hout. Slanke houten colonnetten met bronzen Ionisch kapiteel lopen uit in sierlijke boogjes, terwijl boven de centrale ingang vrolijke grotesken te zien zijn. Het weelderige interieur, met zijn spiegels en houten lambriseringen, is prachtig bewaard gebleven. Vermeldenswaard is ook dat Le Cirio oorspronkelijk een detailhandel en verbruikssalon van Italiaanse voedingsspecialiteiten was. De naam is ontleend aan Francesco Cirio, die een fabriek had in Turijn en in heel Europa achttien verkooppunten had geopend, onder meer in Moskou, Zürich, Parijs en Sint-Petersburg. De vestiging in Brussel is de enige die nog bestaat en, ondanks enkele aanpassingen, veel van zijn oorspronkelijke decoratie heeft behouden. Het jaartal 1886 op de toog verwijst misschien naar het einde van de bouwwerken. (B 03/03/2011) Gids ter plaatse van 10u tot 18u. Met de medewerking van Klare Lijn.

28. Kaart Centrum M 3

ANCIENNE BELGIQUE Anspachlaan 110 – Brussel A za en zo van 12u tot 18u

T 3-4 (Beurs B 46-86 (Beurs), 48-95 (Plattesteen) Hoewel de hoofdingang van het complex vandaag aan de Anspachlaan ligt, kwamen de bezoekers van de vroegere concertzaal lange tijd binnen langs de Steenstraat, daar waar zich vroeger de feestzaal bevond van het ambacht van de Meerslieden of kramers. In 1913 opende hier een grote brasserie met concertpodium haar deuren, Vieux Düsseldorf genaamd. Na de Eerste Wereldoorlog werd deze eerst omgedoopt tot Bruxelles-Kermesse alvorens in 1931 haar huidige naam te krijgen toen het gebouw gekocht werd door de Luikenaar Mathonet. Hij maakte er een echte music-hall van die model stond voor andere zalen in Europa. Heel wat vedetten zouden hier optreden: Annie Cordy, Charles Trenet, Gilbert Bécaud, Charles Aznavour, Georges Brassens, Edith Piaf, Adamo, enz. Halfweg de jaren 1950 ging Mathonet samenwerken met Bruno Coquatrix, de oprichter van de Olympia in Parijs. Als gevolg hiervan kwamen sterren

naar Brussel als Johnny Hallyday, Jacques Dutronc, France Gall en Claude François. Desondanks ging de Ancienne Belgique in 1971 failliet en werd het gebouw eigendom van het ministerie van Financiën. In 1982 en 1993 vonden twee renovatiecampagnes plaats waarna de zaal in 1998 weer openging. Vandaag is de AB een van de tempels van het muziekleven in Brussel. Het complex beschikt over twee zalen waar zangers en groepen van internationale faam komen optreden. De grote zaal, waarvan de akoestiek als een van de beste in Europa wordt beschouwd, heeft een capaciteit van 2.000 staanplaatsen en 740 zitplaatsen. De kleine zaal, de Club, biedt plaats voor 280 personen en ligt op de eerste verdieping. Uitleg over de geschiedenis en werking van de Ancienne Belgique, zaterdag en zondag om 14u en 16u. Foto’s en documenten over de geschiedenis van de Ancienne Belgique. Animatie in de Club: “Een minuut op het historisch podium van de Ancienne Belgique”.

⁄ B R U S S EL

29. Kaart Centrum M 3

30. Kaart Centrum M 3

PLATTESTEEN

BRUSSELS PARLEMENT

Kolenmarkt 41 – Brussel

Lombardstraat 69 – Brussel

A za en zo van 11u tot 23u

A enkel zo van 10u tot 18u

T 3-4 (Beurs) B 48-95 (Plattesteen) Het bij Brusselaars goed gekende etablissement op de hoek van de Kolenmarkt en de Plattesteen ontleent zijn naam ongetwijfeld aan de naburige straat, maar ook aan een doodlopende gang die vroeger toegang gaf tot een stenen patriciërswoning uit de 12de eeuw, niet ver van het castrum, die eveneens Plattesteen heette. Het café-restaurant, dat nog een warm aandoend interieur met houten lambriseringen bezit, is gehuisvest op de benedenverdieping van een appartementsgebouw in art-decostijl, ontworpen door architect Noteris in 1932. De gevel wordt gekenmerkt door afgeronde hoektraveeën en erkerramen. Bij mooi weer is het terras van de Plattesteen een van de levendigste plaatsen in dit deel van het stadscentrum.

B 48-95 (Brussels parlement) De zetel van het Parlement van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, die een oppervlakte van 12.000 m2 beslaat, was ooit de thuisbasis van de Provincieraad van Brabant en zijn diensten. De vleugel in Beaux-Artsstijl waarlangs je binnenkomt is het werk van architect Hano, die in het begin van de 20ste eeuw de opdracht kreeg om de provinciale gebouwen uit te breiden in de richting van de Lombardstraat, een prestigieuze verkeersader die nog maar net was aangelegd. Deze vleugel herbergt een grote ‘spiegelzaal’ die een mooi palet biedt van versieringen in imitatiemarmer. Vroeger vonden hier de officiële evenementen plaats die werden voorgezeten door de Gouverneur van Brabant, heer des huizes. Het oudste gedeelte achteraan, het hôtel de Limminghe, dateert uit het begin van de 18de eeuw en ligt aan een binnenplaats die uitgeeft op de Eikstraat. Dit

opmerkelijke architecturale geheel, dat in de 18de eeuw de residentie was van de Britse ambassadeur en de pauselijke nuntius, telt een aantal interessante salons, waaronder het grote witte salon in Lodewijk XVI-stijl. Deze prestigieuze vertrekken illustreren het belang van dit gebouw als ontvangsten receptieruimte. (B 09/02/1995) Doorlopend rondleidingen. Met de medewerking van Atelier de Recherche et d’Action Urbaines (ARAU), Itinéraires, op de Paden van de Geschiedenis en Klare Lijn.

B R U S S EL ⁄

G W A N D E L I N G Van het Rouppeplein naar de Marollen

31. Kaart Centrum M 3

CENTRE CULTUREL ESPACE MAGH Priemstraat 17 – Brussel A za van 11u tot 18u30 zo van 11u tot 17u

T 3-4 (Anneessens) B 48-95 (Beurs) Dit neoclassicistische herenhuis, waarschijnlijk gebouwd in het laatste kwart van de 19de eeuw, werd in 1925 het Maison des Tramwaymen. Bij de verbouwing in art-decostijl naar het ontwerp van architect A. Staatje werd de benedenverdieping voorzien van rondbogen met decoratieve bronzen uiltjes op de muurdammen. Het gebouw bevatte in die tijd een toneelzaal, biljartzaal, vergaderruimtes en een van de grootste cafés van Brussel. Brusselse toneel- en operagezelschappen maar ook music-hallartiesten gaven hier regelmatig optredens. Tot voor enkele jaren was op dit adres een van de drukst bezochte discotheken van de hoofdstad gevestigd. Na de aankoop door het OCMW van

Brussel werd het pand omgevormd tot multidisciplinair cultureel centrum. Het oorspronkelijke art-deco interieur is grotendeels verloren gegaan. De bewaarde elementen zijn gecombineerd met invloeden ontleend aan de Maghrebijnse cultuur. Sinds 2009 is hier de Espace Magh gevestigd. Het centrum geeft een podium aan diverse artistieke gezelschappen, goed voor 400 voorstellingen per seizoen. De grote zaal met een capaciteit van 350 plaatsen afficheert een gevarieerd programma terwijl de studio en de kleine zaal op de vijfde verdieping meer gebruikt worden voor literaire ontmoetingen, lezingen, creaties van residerende kunstenaars en meer intieme activiteiten. De bibliotheek behoort tot het netwerk van bibliotheken van de Stad Brussel. Rondleidingen op zaterdag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30 en op zondag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30 en 16u30. Met de medewerking van La Fonderie en Klare Lijn.

Tijdens deze wandeling die vertrekt op het Rouppeplein ontdekken we een zeer oude wijk met een rijke geschiedenis. Vele Brusselaars weten niet dat hier vroeger het zogenaamde Bogaardenstation lag, met een vermaard hotel: À la Grande Cloche. In de Huidevettersstraat bewonderen we de rijk versierde gevel van het Palais du Vin en komen zo langs kleine straatjes vol anekdotes op het Vossenplein waar dagelijks de befaamde vlooienmarkt wordt gehouden. Via de Hoogstraat met zijn vroegere bioscopen, nog herkenbaar aan de gevels, wandelen we naar de Cellebroersstraat en de bruine kroeg Het Goudblommeke in Papier waarvan de geschiedenis nauw verbonden is met de beweging van Belgische surrealistische kunstenaars. A zondag om 10u (duur: 1u30) C vertrek: voor hotel À la Grande Cloche, Rouppeplein 10 in Brussel – kaart Centrum M 4

T 3-4 (Anneessens) I reserveren verplicht op nummer 0477/98.04.01 of via het e-mailadres eric@pagesdhistoire.be. Maximum 25 personen. Enkel in het Frans. Met de medewerking van Pages d’Histoire.

⁄ B R U S S EL

32. Kaart Centrum M 4

HET GOUDBLOMMEKE IN PAPIER Cellebroersstraat 53-55 – Brussel A za en zo van 11u tot 23u

B 48-95 (César de Paepe)

Dit bescheiden rijhuis van twee traveeën, dat dateert uit de 17de eeuw, was het trefpunt van de Brusselse surrealisten (Magritte, Mariën, Lecomte, Scutenaire, E.L.T. Mesens, Hamoir, Eemans,…) en nadien van de leden van de Cobrabeweging (Dotremont, Collinet, Claus, Boon, Vinkenoog, Hoeboer, Dubuffet,…). Het werd in 1830 samen met de aanpalende huizen verbouwd door architect H.L.F. Partoes. Een polychrome gedenkplaat op de gevel vermeldt dat de Zusters van Liefde van Sint-Vincentius-a-Paolo zich hier in 1843 vestig-

33. Kaart Centrum N 4 GROTE ZAVEL Brussel

T 92-94 (Kleine Zavel) B 27-48-95 (Grote Zavel)

De Grote Zavel concentreert de vele mogelijkheden die Brussel biedt op het gebied van antiek en kunst. De trapeziumvormige ruimte is een van de oudste pleinen van Brussel. Door de nabijheid van de Coudenberg waar het hertogelijk hof resideerde, trok dit plein waar in de 16de eeuw nog natte weiden en zandgroeven lagen destijds de grote adellijke families van het land aan die op het plein en in de omliggende straten luxueuze stadspaleizen lieten bouwen. Het plein werd weldra het decor van processies en schitterende festiviteiten zoals de Omme-

den. In het begin van de 20ste eeuw kreeg het huis nieuwe eigenaars en in 1944 begon Geert Van Bruane hier het café Het Goudblommeke in Papier dat tot 2006 zou blijven bestaan. De gevel en de drie vertrekken op de benedenverdieping zijn beschermd, inclusief het meubilair en de decoratie. Muurankers in I-vorm, de naam van het café en bloeiende takken in smeedijzer sieren nog altijd de gevel. Binnen worden de muren behangen door intact bewaarde tekeningen, collages, aforismen en ongewone voorwerpen, waardoor dit buurtcafé zijn unieke atmosfeer heeft behouden. (B 03/07/1997) Vertrekpunt van de wandeling “Brussel, heb je me gezien?” (zie kadertekst hiernaast).

gang, het gaaischieten of de viering van de inname van Buda in 1686. Op het plein werd een tijdlang ook een paardenmarkt gehouden, later gevolgd door een groenten- en zuivelmarkt en ten slotte door de huidige antiekmarkt op het bovengedeelte van het plein, in de schaduw van de Zavelkerk. De wijk telt vandaag talrijke cafés met terras en restaurants, maar is vooral gekend om de talloze antiekzaken en kunstgalerijen die de Grote Zavel zijn nieuwe roeping hebben gegeven. De ruimte van het plein leent zich ook goed voor een brede waaier van activiteiten, gaande van jazzfestival tot presentaties van culinaire streekgerechten, die het hele jaar door voor leven in de wijk zorgen.

B R U S S EL ⁄

G W A N D E L I N G Brussel, heb je me gezien? Deze wandeling voert je langs een aantal locaties van de hoofdstad waar je niet omheen kunt. Van Het Goudblommeke in Papier naar de Sint-Gorikshallen via de Grote Markt en Le Cirio en de legendarische Greenwich. Via de Dansaertstraat met zijn vele trendy handelszaken komen we uit bij het Kanaal, waar de laatste tijd veel cafeetjes bijkomen. Het is een manier om plaatsen te ontdekken die – al dan niet opgenomen in de monumentenlijst – met hun culturele roeping, hun actuele invulling of trendy inrichting kleur geven aan de binnenstad. A zaterdag en zondag om 10u, 11u45 en 14u30 (duur: 2u) C vertrek: voor Het Goudblommeke in Papier, Cellebroersstraat 53-55 in Brussel – kaart Centrum M 4

B 48-95 (César de Paepe) I reserveren verplicht op het nummer 02/569.27.74 of via e-mail (culturama@telenet.be). Maximaal 20 personen per vertrek. Met de medewerking van Culturama.

34. Kaart Centrum N 4

EGMONTPALEIS Kleine Zavel 8 – Brussel A za van 10u tot 17u (laatste ingang om 16u) zo van 10u tot14u (laatste ingang om 13u) I enkel toegankelijk voor rondleidingen (groepen van 15 personen)

M 2-6 (Naamsepoort) T 92-94 (Kleine Zavel) B 27-48-95 (Grote Zavel), 34-5464-71-80 (Naamsepoort) Er blijft maar weinig meer over van de gotische toren en het antieke Egmontpaleis, het verblijf van de graven met dezelfde naam. De graven van Arenberg, die het gebouw rond 1730 overkochten, hebben het immers voortdurend uitgebreid en verfraaid. Het Ereplein, dat tussen 1759 en 1762 is afgesloten met een monumentale portiek in hardsteen naar een ontwerp van de grote architect Servandoni, wordt gevormd door drie vleugels die de ontwikkeling van het gebouw perfect weergeven. De achtervleugel in renaissancestijl zou van 1560 dateren en werd in de 18de eeuw

enigszins door Servandoni verbouwd. De linkervleugel werd in 1830 door Tilman-François Suys getekend, terwijl de rechtervleugel, die tussen 1906 en 1910 werd gebouwd, te danken is aan Octave Flanneau. Het Egmonthotel werd in 1918 door de Stad Brussel en ten slotte in 1964 door de Staat gekocht en werd tussen 1966 en 1971 volledig heringericht, waarna het ministerie van Buitenlandse Zaken erin werd ondergebracht. In het interieur ontdekken we rijkelijk gedecoreerde salons, waarin prestigieuze bals en recepties plaatsvonden. Reeds in de 18de eeuw was gouverneur Karel van Lotharingen er dikwijls te gast, net zoals heel de aristocratie van weleer, voor maskerades of wervelende quadrilles. De vloeren van het paleis werden onder meer betreed door Voltaire, Jean-Jacques Rousseau, Lodewijk XV of tsaar Peter de Grote. In de 19de eeuw werden met dezelfde geestdrift feesten georganiseerd. De Graaf heeft er overigens een schouwburg laten bouwen. Het was ook niet ongewoon dat het vorstelijk paar er als eregasten werd onthaald. Thans hebben de gekostumeerde bals en menuetten plaats geruimd voor congressen, seminars, colloquia of internationale meetings.

34 Doorlopend rondleidingen (laatste ingang om 16u zaterdag en om 13u zondag). Met de medewerking van Atelier de Recherche et d’Action Urbaines (ARAU), Klare Lijn en Korei.

⁄ B R U S S EL

G W A N D E L I N G Uitzicht op kunst… kunstwerken en kunstliefhebbers Kunst is lang het voorrecht geweest van een elite. In de 19de eeuw werden dan heuse kunsttempels gebouwd die een waardig schrijn moesten vormen voor de cultus van het schone maar die in principe toegankelijk waren voor iedere kunstliefhebber. Tentoonstellingen bezoeken werd een nieuw tijdverdrijf. Men betrad deze tempels niet enkel om de kunstwerken te bewonderen maar om gezien te worden als kunstliefhebber. Ook vandaag nog gaat die traditie voort met kunsthuizen als de musea voor Schone Kunsten of het Paleis voor Schone Kunsten, die hun hal of atrium nu ook openstellen voor recepties en exclusieve avonden. A zaterdag om 11u en 16u (duur: 1u30) C vertrek: voor de ingang van de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België,Koningsplein in Brussel – kaart N 4

T 92-94 (Koning) B 27-48-71-95 (Koning) I reserveren verplicht op nummer 02/537.78.75 (maandag tot vrijdag van 9u30 tot 12u30). Maximum 25 personen per vertrek. Met de medewerking van Itinéraires, op de Paden van de Geschiedenis.

G W A N D E L I N G De onderkant van Brussel Deze mysterieuze wandeling toont ons het verborgen gelaat van de hoofdstad tijdens een ontdekkingstocht door twee ondergrondse plaatsen: de Koudenberg met de overblijfselen van het paleis van Keizer Karel en de Gilde van het Groot Koninklijk Serment van Sint-Joris der Kruisboogschutters. U verneemt alles over het leven in het paleis ten tijde van Keizer Karel en over de Aula Magna, de grote staatsiezaal. Daarna zien we hoe de tradities van het middeleeuwse Brussel in ere worden gehouden, met een demonstratie kruisboogschieten op de koop toe! A zaterdag en zondag om 10u en 14u (duur: 2u) C vertrek: voor de kerk van Sint-Jacob-op-Koudenberg, Koningsplein in Brussel – kaart Centrum N 4

T 92-94 (Koning) B 27-38-71-95 (Koning) I reserveren verplicht op nummer 02/563.61.53 (maandag tot vrijdag van 9u tot 13u). Maximum 25 personen per vertrek. Enkel in het Frans. Met de medewerking van Arkadia.be.

35. Kaart Centrum N 4

GROOT KONINKLIJK SERMENT VAN SINT-JORIS DER KRUISBOOGSCHUTTERS VAN BRUSSEL Borgendaalgang/Koningsplein Brussel A za en zo van 10u tot 18u

T 92-94 (Koning) B 27-38-71-95 (Koning) De kerk Sint-Jakob-op-Koudenberg ontstond in dezelfde periode als de nieuwe Koninklijke wijk die op het einde van de 18de eeuw werd aangelegd op de site van het vroegere hertogelijk paleis. Er waren reusachtige grondwerken nodig om het plein en de omgeving te nivelleren. De kerk, een gebouw in neoclassistische stijl dat in 1787 werd ingewijd, staat op een platform waaronder zich gewelfde zalen bevinden. Deze zalen kregen in de loop der jaren diverse bestemmingen. Een van de zalen is in gebruik door het Groot Koninklijk Serment van Sint-Joris der Kruisboogschutters van Brussel, een vereniging die teruggaat tot de 13de eeuw en de traditie voortzet van twee middeleeuwse gildes van kruisboogschutters opgericht in 1381. Het Groot Serment heeft ervoor gezorgd dat de Brusselse Ommegang opnieuw uitgaat sinds 1930 en blijft haar bijeenkomsten houden op deze historische plaats. Uitleg over het leven van de gilde en de geschiedenis van de kruisboogschutters, zaterdag en zondag om het 1/2 uur vanaf 10u. Demonstraties kruisboogschieten.

B R U S S EL ⁄

36. Kaart Centrum N 4

37. Kaart Centrum N 4

BELVUE MUSEUM – VOORMALIG HOTEL BELLEVUE

COUDENBERG – VOORMALIG PALEIS VAN BRUSSEL

Paleizenplein 7 – Brussel

A za en zo van 10u tot 18u

T 92-94 (Koning) B 27-48-71-95 (Koning)

T 92-94 (Koning) B 27-38-71-95 (Koning)

Het hotel Bellevue werd in 1776 gebouwd op het eerste perceel van het Koningsplein dat verkocht werd aan een particulier. Philippe de Proft, een rijke wijnhandelaar en herbergier liet er een luxueus hotel optrekken in overeenstemming met de bouwvoorschriften die waren uitgevaardigd door keizerin Maria-Theresia om de stilistische eenheid van het Koningsplein te bewaren. Onder meer Honoré de Balzac, vorst Metternich en Jérôme Bonaparte hebben hier gelogeerd. Het hotel kwam in 1902 in het bezit van de Stichting van de Kroon die het ter beschikking stelde van prinses Clémentine. Kort na hun huwelijk namen kroonprins Leopold III en prinses Astrid hun intrek in het gebouw dat bij die gelegenheid werd gerenoveerd. Na een periode van leegstand tussen 1934 en 1953 werd het in bruikleen gegeven aan het Rode Kruis. Nadien werd het eerst omgevormd tot Museum voor Sierkunsten, later tot Museum van de Dynastie en uiteindelijk tot museum over de geschiedenis van België. Een atrium en grote glaspartijen die de vroegere binnenkoer afsluiten, maken een optimaal onthaal van de bezoekers mogelijk die ook beschikken over een restaurant.

Het immense paleis van de Coudenberg, dat eeuwenlang de trots had uitgemaakt van de vorsten en landvoogden van onze gewesten, viel in 1731 ten prooi aan een verwoestende brand. De ruïnes zouden veertig jaar later worden gesloopt om plaats te maken voor de aanleg van de huidige Koningswijk. Bijna vijfentwintig jaar opgravingen door verschillende archeologische diensten hebben in de ondergrond de overblijfselen aan het licht gebracht van de verschillende onderdelen van het paleis en de stedelijke omgeving. Deze overblijfselen zijn vandaag voor het publiek toegankelijk via een ondergronds circuit: de

kelders van het hoofdgebouw van het middeleeuwse kasteel van de hertogen van Brabant (12de-14de eeuw); de funderingen en ondermuren van de paleiskapel gebouwd onder de regering van keizer Karel V in de 16de eeuw; het Isabellastraatje dat van de Coudenberg naar de Sint-Goedelekerk leidde, de overblijfselen van het voormalige hotel Hoogstraeten met zijn merkwaardige gotische galerij die uitgaf op de tuin; en vooral de onderste bouwlagen, voornamelijk de keukens, van de grote staatsiezaal Aula Magna gebouwd in de 15de eeuw voor hertog Filips de Goede, die gereserveerd was voor belangrijke officiële plechtigheden. Het paleis was eeuwenlang de belangrijkste ontmoetingsplaats voor alle personen van aanzien in Brussel. (B 04/07/1984 en 31/01/1992) Voorstelling van de Brusselse laureaten van het Fotografisch Experiment met Monumenten 2013. Muzikale animatie door “Sonate et Sonnet” (zie kadertekst hieronder).

♬ MUZIK A L E E N ERF GOEDON T DEK K INGE N OP DE C OUDE NBERG

Ter gelegenheid van de Open Monumentendagen nodigt “SONATE & SONNET” (www.sonateetsonnet.be), geleid door Bruno Georis (acteur) en Birgit Goris (muzikante), u uit om te komen luisteren naar een bloemlezing van de Franse muziek uit de 17de eeuw, gespeeld op viola d’amore, met werk van onder andere Demachy, Le Sieur de Buisson, Marin Marais en Nicolas Hotman. Een gedroomde begeleiding voor uw bezoek aan de Coudenberg. A zaterdag tussen 10u en 15u en zondag tussen 10u en 12u

Vaste tentoonstelling over de geschiedenis van België.

C Coudenberg – voormalig Paleis van Brussel, Paleizenplein 7 in Brussel – kaart Centrum N 4

Tijdelijke tentoonstelling “Dr Livingstone, I presume”.

T 92-94 (Koning) B 27-38-71-95 (Koning)

⁄ B R U S S EL

38. Kaart Centrum N 3-4

VOORMALIG WARENHUIS OLD ENGLAND – MIM (KONINKLIJKE MUSEA VOOR KUNST EN GESCHIEDENIS) Hofberg 2 – Brussel A za en zo van 10u tot 17u I gratis toegang enkel tot het gedeelte Old England

T 92-94 (Koning) B 27-38-71-94 (Koning) Het opvallende gebouw in art-nouveaustijl waarin het Muziekinstrumentenmuseum is ondergebracht bood vroeger onderdak aan het warenhuis Old England. De firma had al een eerste filiaal in Brussel in het herenhuis Spangen, maar toen ze aan uitbreiding toe was liet ze een nieuw gebouw optrekken met grote, heldere ruimten die meer in het tijdsbeeld pasten. Paul Saintenoy en zijn team kozen voor de combinatie van ijzer en glas, toen reeds een trend in stations maar nieuw voor de winkel architectuur. De winkel kon rekenen op een vermogend cliënteel dat kwaliteitskleding kwam kopen en nadien ook graag wat bleef verpozen in het theesalon. In 1990 werd besloten om het gebouw te restaureren: het begin van een langdurig proces dat meer inzicht zou verschaffen in de architecturaal vernuftige skeletstructuur. Met zijn bestemming als muziekinstrumentenmuseum kreeg het gebouw een nieuw leven. Het bevat ook niet voor niets een van de mooiste collecties ter wereld. Het restaurant met zijn panoramisch terras lokt veel toeristen die er tijdens een lunch of vieruurtje de stad bewonderen door de grote ramen op de bovenste verdieping. (B 30/03/1989). Rondleidingen, zaterdag en zondag om 11u, 12u, 13u, 15u en 16u. Met de medewerking van Pro Velo en Klare Lijn. Permanente tentoonstelling over het gebouw gerealiseerd door de Archives d’Architecture Moderne.

39. Kaart Centrum N 3-4

PALEIS VAN KAREL VAN LOTHARINGEN (KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK VAN BELGIË) Museumplein 1 – Brussel A za en zo van 10u tot 17u

T 92-94 (Koning) B 27-38-71-94 (Koning) Karel van Lotharingen wordt als gouverneur van de Oostenrijkse Nederlanden aangesteld in de 18de eeuw en zal er onder meer voor een bloeiend cultureel leven zorgen. Het duurde niet lang vooraleer hij met zijn innemende persoonlijkheid en zijn respect voor lokale gebruiken de sympathie van zijn onderdanen voor zich won. Aan het hof gingen allerlei feestelijkheden door zoals concerten, banketten, wedstrijden enzovoort. De Europese adel was er meer dan welkom en zorgde er dan ook voor dat ze gezien mochten worden. Denk hierbij aan prachtige kostuums, pruiken en de bijhorende etiquette en stijl uit de 18de eeuw. Van het Paleis van Karel van Lotharingen bestaat vandaag alleen nog een gevel uit het laatrococo en het begin van het neoclassicisme met decoratieve elementen van Laurent Delvaux. Vroeger bestond het Paleis uit een winterappartement in

het westen en een zomerappartement in het oosten. Er waren onder andere 2 laboratoria, wetenschapskabinetten, een drukkerij en een belangrijke bibliotheek in gehuisvest. Vandaag blijven van de appartementen van Karel van Lotharingen nog 5 salons over waarin het museum van de 18de eeuw is ondergebracht. Het Paleis ademt de sfeer van de 18de eeuw en geeft een overzicht van de levenssfeer en de interessepunten van Karel van Lotharingen en zijn tijdgenoten. (B 22/11/2001) Rondleidingen met een gids, in 18de eeuws kostuum met uitleg over het leven en het Paleis van Karel van Lotharingen, zaterdag en zondag om 11u, 13u30 en 15u. Maximum 30 personen per groep.

B R U S S EL ⁄

41. Kaart Centrum N 3 RAVENSTEINGALERIJ Ravensteinstraat/Kantersteen Brussel

M 1-5 (Centraal Station) B 29-38-63-65-66-71 (Centraal Station)

40. Kaart Centrum N 3

binnen hebben de hellende vlakken, de vele trappen, de schuifdeuren en volumetrische variaties een desoriënterend effect op de bezoeker. De gasten komen binnen via de Horta-hal, de voormalige beeldenhal, waar ze via de monumentale trap de ruime, luchtige expositieruimten betreden. Het licht valt er rijkelijk binnen door de ramen en lichtkoepels die Horta voorzag. Onder de Horta-hal herbergt het gebouw een zaal voor kamermuziek (zaal M), en onder de Ravensteinstraat bevindt zich de polyvalente Zaal Terarken. De Studio – voorheen de recitalzaal – vult de ruimten voor allerhande concerten en optredens aan. Dankzij deze multifunctionele ruimten kan het Paleis voor Schone Kunsten een rijke en gevarieerde evenementenkalender aanbieden. De vele bezoekers die hier komen voor een tentoonstelling, een conferentie, een concert, een dansopvoering of een recital kunnen ook terecht in de BOZAR BRASSERIE. (B 19/04/1977)

PALEIS VOOR SCHONE KUNSTEN VAN BRUSSEL – BOZAR Ravensteinstraat 23 – Brussel A za en zo van 10u tot 18u

M 1-5 (Centraal Station) T 92-94 (Paleis) B 38-71 (Bozar) Tijdens de laatste restauratiefasen werden de oorspronkelijke structuren van het Paleis voor Schone Kunsten opnieuw blootgelegd. Het werd meteen duidelijk met hoeveel zorg Victor Horta is tewerk gegaan terwijl hij de ruimten vernuftig in elkaar paste over de verschillende verdiepingen. Het was nochtans geen gemakkelijke opdracht: de architect moest zijn plannen zes keer opnieuw maken. De aard van de bodem, het sterk hellende terrein, de beperkte hoogte (om het uitzicht over de stad vanuit het Koninklijk paleis niet te belemmeren), de gevel die discreet moest zijn… Het waren stuk voor stuk beperkingen die het de architect extra moeilijk maakten. Horta ontwierp uiteindelijk een imposant bouwwerk met acht verdiepingen dat meer dan een hectare beslaat en dat is opgebouwd rond de vermaarde Henry Le Bœufzaal, met 2.100 zitplaatsen. Eenmaal

Rondleidingen voor een bezoek aan het gebouw op zaterdag en zondag om 10u en 14u. Inschrijven ter plaatse, 30 min. voor de aanvang. Met de medewerking van BOZAR STUDIOS (educatieve dienst van het Paleis voor Schone Kunsten).

De Ravensteingalerij, die naar het Centraal Station leidt, vormt een belangrijke verbinding tussen de boven- en de benedenstad. Ze is ingebed in een groot kantoorgebouw van vier verdiepingen en was aanvankelijk bedoeld om nieuw leven te geven aan de wijk die hard was getroffen door de verwoestende aanleg van de Noord-Zuidverbinding. Ontworpen als winkelgalerij met ruimte voor 81 handelszaken werd ze tussen 1954 en 1958 gebouwd in de zogenaamde internationale stijl naar de plannen van de architecten Alexis en Philippe Dumont, die ook het aanpalende Shellgebouw ontwierpen. In de Ravensteinstraat geeft een immens voorportaal toegang tot een monumentale trap onder een koepel die het hoogteverschil van tien meter tussen de twee straten overbrugt. De galerij zet de traditie voort van de grote overdekte passages die zo typisch waren voor de 19de eeuw. Het wordt zenitaal verlicht via een gedrukt tongewelf van beton en glasstenen, terwijl de rotonde licht ontvangt van een indrukwekkende betonnen koepel waarin honderden glasstenen in concentrische cirkels zijn ingewerkt. De galerij, waarin nog altijd winkels en horecazaken zijn gevestigd, blijft tot op vandaag een drukke doorgangsroute voor talrijke Brusselaars en pendelaars. (B 03/03/2011)

⁄ B R U S S EL

42. Kaart Centrum N 3

KONINKLIJK SALON VAN HET STATION BRUSSEL-CENTRAAL Kantersteen (naast de ingang van het station, juist tegenover de Ravensteingalerij) – Brussel A za en zo van 10u tot 18u I uitsluitend rondleidingen (groepen van 15 personen)

M 1-5 (Centraal Station) B 29-38-63-65-66-71 (Centraal Station) Met zijn trapeziumvormige grondplan bestrijkt het station Brussel-Centraal de driehoek gevormd tussen Kantersteen, de Keizerinlaan en de Putterij. Het station werd ingehuldigd in 1952, maar de bouwplannen gaan terug tot 1910 en zijn van de hand van architect Victor Horta. De werken begonnen echter pas in 1937, na de voltooiing van de Noord-Zuidverbinding. Maxime Brunfaut nam het na Horta’s dood in 1947 van hem over, maar blijkbaar was hij al sinds 1945 bij de bouw betrokken. Het station sluit aan bij de officiële internationale architectuurlijn, met duidelijke verwijzigen naar eerder werk van Horta

zoals het Paleis voor Schone Kunsten en het Volkshuis. Het interieur werd bekleed met travertijn en omvat een grote loketzaal met een paneelplafond met ingewerkte lichtbakken. Het omvatte een stationsbuffet en een koninklijk salon, typisch voor de jaren 1950. Daar kon de koning op de trein wachten of vooraanstaande gasten verwelkomen. Tijdens Expo 58 werd er veelvuldig gebruik van gemaakt. Zo ontving koning Boudewijn er de koning en koningin van Thailand, en ook de negus van Ethiopië. Het station onderging onlangs een verjongingskuur. Bij de toegang tot de perrons gingen nieuwe winkelgalerijen open die aan de ene kant in verbinding staan met de Kapellestraat en de Putterijsquare en aan de andere kant met de Grasmarkt. (BL 16/03/1995) Doorlopend rondleidingen. Met de medewerking van Babbelbus en Korei.

B R U S S EL ⁄

F BUSTOCHT Opzij voor de hofleveranciers De titel van “Gebreveteerd leverancier van het Belgische Hof” bestaat sinds 1833 en heeft tot doel bepaalde fabrikanten te belonen voor hun kwaliteit en regelmaat. Het is niet alleen een voorrecht, maar ook een verbintenis. Zodra de titel is toegekend, moet de ambachtsman, onderneming of handelaar zich de onderscheiding waardig tonen door een niveau van uitmuntendheid aan te houden dat het brevet rechtvaardigt. Het gaat om zeer uiteenlopende firma’s uit de meest traditionele tot de meest innoverende sectoren. Tijdens deze wandeling langs verschillende hofleveranciers komt u alles over dit privilege te weten. Met hofleveranciers wordt niet gespot! A zaterdag om 10u, 12u, 14u en 16u (duur: 1u30) Enkel in het Frans.

Places to be, gisteren en vandaag

Winkelen in Brussel Tijdens deze wandeling maken we een reis door de geschiedenis van het winkelen: van de kraampjes van de middeleeuwse garen-en-bandverkopers naar de vroegere confectieateliers langs de Hofberg en de Kiekenmarkt, van de luxueuze sigarenwinkels in de Koninklijke Sint-Hubertusgalerijen naar de shopping malls van de 21ste eeuw waar de merken koning zijn. Je herbeleeft de verschillende fases in de mode en ziet hoe onze kleding geëvolueerd is, zowel voor mannen als vrouwen! Winkelpuien en etalages vertellen de geschiedenis van het winkelbedrijf, van gespecialiseerde winkels tot grootwarenhuizen, elk met hun eigen verkooptechnieken. En we staan stil bij de zeden en gewoonten van de klant. A zondag om 11u en 16u (duur: 1u30)

Belgium 12 points! België wereldwijd in de belangstelling

A zaterdag om 10u, 12u, 14u en 16u (duur: 1u30)

In de Golden Fifties zette Brussel zich op de wereldkaart met de Expo 1958 en dat monument waarover aan de andere kant van de Atlantische oceaan nog steeds wordt gesproken. Maar Brussel organiseerde in het verleden nog andere luisterrijke tentoonstellingen met internationale uitstraling, zoals deze van 1880, 1887, 1910 of 1935. De route leidt u langs lanen, overblijfselen van deze tentoonstellingen, sporen van ons glorierijke verleden uit de tijd van Leopold II en stedelijke projecten met Amerikaanse ambities.

Enkel in het Frans.

A zondag om 11u en 16u (duur: 1u30)

Uitzicht op groen

K Deze bustocht is eveneens toegankelijk voor personen met beperkte mobiliteit (rolstoelgebruikers)

Deze bustoer zal u een andere kijk geven op uw adresboekje! Zich laten zien, dat is het programma van dit “places to be”-parcours bij uitstek. Maar dan nog moet men een goed oog hebben en zich laten zien op de juiste plaats. Want ook hier zijn er stromingen en trends die aan verandering onderhevig zijn. Ontdek de plaatsen die het verschil maken in het sociale leven, onder Keizer Karel, in 1830 of vandaag.

Brussel met z’n 100 parken. Dit is geen slogan, maar realiteit! De wandelaarster met parasol, het ritje in de koets, eendjes in de vijver, de muziekkiosk, de elkaar kruisende lanen… het zijn maar enkele elementen van dit groene verhaal. De parken waar je jezelf kon laten bewonderen, het Jubelpark en zijn ontmoetingsplaatsen, de Tervurenlaan, de 19de-eeuwse groene laan, het zijn allemaal plaatsen waarvan u tijdens deze rondrit de evolutie, de sfeer en de inrichting zult ontdekken. Op deze tocht (her)ontdekt u de ongelooflijke verscheidenheid van het groene erfgoed van onze hoofdstad ontdekken.

Een blik achter de schermen Verborgen activiteiten achter gesloten gevels. Nieuwsgierig om er iets meer over te weten en te begrijpen waarover het precies gaat? Waarom hebben zij zich op deze plaatsen geïnstalleerd? Vindt u aanwijzingen aan de hand van wat u op de gevels ziet? Deze bustoer licht een tipje van de sluier op over de private clubs en verenigingen die vandaag in Brussel actief zijn.

A zaterdag om 11u en 16u (duur: 1u30)

A zondag om 10u, 12u, 14u en 16u (duur: 1u30)

K Deze bustocht is eveneens toegankelijk voor personen met beperkte mobiliteit (rolstoelgebruikers).

Enkel in het Frans.

Kijk eens hoe ik woon Kastelen die soms tot een andere wereld lijken te behoren, villa’s die de rijkdom van hun bewoners etaleren… Deze bustoer laat ons een aantal van deze vroegere pronkwoningen vol vergane glorie ontdekken. Sommige doen vandaag dienst als receptieruimte, andere zijn echte musea en beschermde monumenten, of gewoon getuigen van een levensstijl vol grandeur. A zaterdag om 10u, 12u, 14u en 16u (duur: 1u30) Enkel in het Frans.

C vertrek: Kardinaal Mercierstraat in Brussel – kaart Centrum N 3

M 1-5 (Centraal Station) B 29-38-63-65-66-71 (Centraal Station) I reserveren verplicht op nummer 02/537.78.75 (maandag tot vrijdag van 9u30 tot 12u30). Maximum 45 personen per vertrek. Met de medewerking van Itinéraires, op de Paden van de Geschiedenis.

⁄ B R U S S EL

43. Kaart Centrum O 2-3 KONINGSSTRAAT Brussel

M 1-5 (Park), 2-6 (Kruidtuin) T 92-94 (van Kruidtuin tot Koning) B 61 (Kruidtuin), 29-63-65-66 (Park), 27-38-71-95 (Koning)

De Koningsstraat vormt een hoofdas aangelegd tijdens de Oostenrijkse periode onder impuls van landvoogd Karel van Lotharingen. Ze moest de verbinding vormen tussen het Koningsplein en de Schaarbeekse Poort. Het tracé werd in 1776 uitgezet en een eerste stuk werd voltooid tot aan de huidige Congreskolom. Vanaf 1824 werd het tweede stuk aangevat onder leiding van de architecten Partoes en Werry. Het laatste stuk, tot aan de plaats van de huidige Sint-Mariakerk, kreeg vorm vanaf 1827. Langs het eerste stuk verrezen gebouwen in neoclassicistische stijl die een bijzonder harmonisch geheel vormen. Deze in oorsprong herenhuizen of in sommige gevallen vluchthuizen van kloosters zijn vandaag ingenomen door overheidsdiensten of financiële instellingen. De bebouwing van het tweede en derde stuk begon omstreeks 1830 en laat de invloed zien van de opeenvolgende stijlperiodes. Een bijzondere vermelding verdient het Astoriahotel, een prestigieus gebouw in BeauxArts-stijl dat in 1908-1909 gebouwd werd door architect Van Dievoet. Het was een van de beroemdste hotels van Brussel tijdens de belle epoque. Achter de monumentale gevel is een weelderig interieur in neo-Lodewijk XVI-stijl bewaard dat de sprankelende sfeer oproept van een periode die vermaard was om haar feesten. Vlakbij bevindt zich de vroegere hemdenwinkel Niguet, tegenwoordig een bloemenwinkel, met de enige nog bewaarde art-nouveau- etalage van architect Paul Hankar, gerealiseerd in 1896. Iets verder ligt de esplanade van de Congreskolom, waar nationale herdenkingsplechtigheden plaatsvinden.

B R U S S EL ⁄

44. Kaart Centrum N 3

BNP PARIBAS FORTIS Koningsstraat 20 – Brussel A za en zo van 10u tot 18u (laatste toegang om 17u) I uitsluitend rondleidingen (groepen van 20 personen)

M 1-5 (Park) T 92-94 (Park) B 29-63-65-66 (Treurenberg) De Société Générale des Pays-Bas pour favoriser l’industrie nationale vestigde zijn zetel in 1822 aan de Hofberg en nestelde zich hiermee van meet af aan in een wijk van aanzien, niet ver van het centrum van de politieke macht. In 1904 kocht de bank, die aan de oorsprong ligt van de Generale Maatschappij van België en van de huidige BNP Paribas Fortis, een eerste gebouw in de Koningsstraat. In 1922 werd dit patrimonium vergroot met de aankoop van aanpalende gebouwen. De architecturale indeling werd in 1972 volledig herdacht, maar de restauratie gebeurde in overeenstemming met de bouwvoorschriften die in de 18de eeuw door keizerin Maria-Theresia

44 van Oostenrijk waren uitgevaardigd. Binnen roepen enkele pronksalons nog de sfeer op van deze periode. De Koningszaal is versierd met de portretten van de opeenvolgende Belgische vorsten, terwijl de Lotharingenzaal twee wandtapijten bevat met het wapenschild van keizer Frans van Lotharingen en zijn echtgenote keizerin Maria-Theresia van Oostenrijk. Andere wandtapijten, in feite een reeks met episodes uit het leven van Mozes, tussen 1742 en 1763 geweven

in het atelier van de gebroeders Van der Borcht, bedekken de muren van de Wandtapijtengalerij. Deze ruimtes met een rijk verleden vormen unieke vergaderzalen voor de cliënten en medewerkers van de bank. Doorlopend rondleidingen (laatste toegang om 17u). Met de medewerking van Itinéraires, op de Paden van de Geschiedenis en Klare Lijn.

G W A N D E L I N G Van Onze-Lieve-Vrouw-ter-Sneeuw naar de Zavel Van de oorspronkelijke Onze-Lieve-Vrouw-ter-Sneeuwwijk blijft niets meer over. Deze buurt, die een zeer slechte faam genoot, werd vanaf 1875 onder burgemeester Jules Anspach volledig heraangelegd. Sindsdien is er weinig veranderd. De wijk is bij de Brusselaars bekend van het Koninklijk Circus en andere etablissementen die het (her) ontdekken waard zijn. Al wandelend door de straten, waar het tijdens de week zeer druk is, komen we aan het Koninklijk Park. Hier bevinden zich het Theâtre du Parc en de befaamde Cercle royal gaulois artistique et littéraire. Herinneringen aan de Belgische onafhankelijkheid leiden ons naar het Koningsplein met markante gebouwen als het voormalige warenhuis Old England en de vroegere hotels Bellevue en Flandre. Langs de Regentschapsstraat bereiken we ons einddoel, de chique Zavelwijk. A zaterdag om 15u (duur: 1u30) C vertrek: voor het standbeeld van Charles Rogier, Vrijheidsplein in Brussel – kaart Centrum O2

M 2-6 (Madou) T 92-94 (Congres) B 29-63-65-66 (Madou) I reserveren verplicht op nummer 0477/98.04.01 of via het e-mailadres eric@pagesdhistoire.be. Maximum 25 personen. Enkel in het Frans. Met de medewerking van Pages d’Histoire.

⁄ B R U S S EL

G W A N D E L I N G De verborgen schatten van het park van Brussel Voor wie de moeite neemt om ernaar te zoeken bulkt het park van Brussel van architecturale en decoratieve schatten. Dit vroegere wildreservaat vormt vandaag het hart van de Koninklijke wijk. Melomanen kunnen er hun hart ophalen aan concerten in de kiosk, er zijn opvoeringen in het theater, je vindt er overal standbeelden en fonteinen tot groot jolijt van de allerkleinsten. Kom ons ‘koninklijk’ park verkennen! A zondag om 11u en 16u (duur: 1u30) C vertrek: uitgang metro Park, op de hoek van de Wetstraat en de Koningsstraat in Brussel – kaart Centrum N 3

M 1-5 (Park) T 92-94 (Park) B 27-38-54-71-95 (Hertog) I reserveren verplicht op nummer 02/537.78.75 (maandag tot vrijdag van 9u30 tot 12u30). Maximum 25 personen per vertrek. Met de medewerking van Itinéraires, op de Paden van de Geschiedenis.

G W A N D E L I N G Schilderijen van vroeger, plaatsen van nu Schilders hebben altijd graag hun stad en haar bewoners uitgebeeld. Hun doeken zijn momentopnames van de stadsgeschiedenis en voor ons een kostbare bron van informatie. Een vergelijking van oude stadsgezichten, waarvan sommige uit de 15de eeuw dateren, en de huidige overeenstemmende sites is uiterst boeiend. Pleinen, cafés, parken en andere ontmoetingsplaatsen zijn vaak sterk veranderd. A zondag om 10u30 en 14u (duur: 2u) C vertrek: voor de muziekkiosk in het Koninklijk Park in Brussel – kaart Centrum M-O 3

M 1-5 (Park) T 92-94 (Park) B 27-38-54-71-95 (Hertog) I reserveren verplicht op nummer 02/673.18.35 (maandag tot vrijdag van 10u tot 17u). Maximum 25 personen per vertrek. Enkel in het Frans. Met de medewerking van Babbelbus.

45. Kaart Centrum N-O 3 PARK VAN BRUSSEL EN WAUX-HALL Brussel

M 1-5 (Park) T 92-94 (Park) B 27-38-54-71-95 (Hertog) Het park van Brussel werd op het einde van de 18de eeuw aangelegd in het verlengde van het Koningsplein, op de plaats van de vroegere Warande of Garenne, die van oudsher dienst deed als jachtgebied van het hertogelijke hof op de Coudenberg. Het park werd in 1775-1776 ontworpen door de Oostenrijker Joachim Zinner en de Fransman Barnabé Guimard rond drie grote assen, een verwijzing naar de symbolen van de vrijmetselarij die in de eeuw van de verlichting sterk in de mode was in Brussel. Het park bestaat uit bosjes met struiken en bomen, opgebonden linden die de omtreklijnen van het park markeren en brede dreven die lange doorkijken bieden en afgezet zijn met platanen of kastanjes. Een opmerkelijke groep beelden afkomstig van het vroegere labyrint van het hertogelijk park, het kasteel van Tervuren en het hotel van Thurn en Taxis verfraait het park, net als een elegante muziek

B R U S S EL ⁄

45 kiosk van architect J.-P. Cluysenaer uit 1841. Fanfares en orkesten gaven hier regelmatig concerten voor een dankbaar publiek dat graag danste op de meeslepende melodieën. Het park van Brussel was vaak de locatie voor feesten, met name in de zogenaamde Waux-Hall, een amusementplaats die teruggaat op de Vaux Hall Gardens uit het 17de-eeuwse Londen. Het oorspronkelijke gebouw uit 1783 werd door architect François Malfait verbouwd in 1913 en vormt een uniek geheel met de Cercle royal gaulois artistique et littéraire en het Théâtre du Parc. Het bestaat uit een U-vormige galerij, een muziekpaviljoen met koepelvormig dak, een toneelscène en aan de tuinarchitectuur ontleende decoratie met ruitvormig traliewerk in Lodewijk XVI-stijl. Het park van Brussel is vandaag het kader voor het jaarlijkse volksvermaak ter gelegenheid van de nationale feestdag en voor openluchttentoonstellingen tijdens de zomer. (B 21/06/1971) Wandelingen “De verborgen schatten van het park van Brussel” en “Schilderijen van vroeger, plaatsen van nu” (zie kaderteksten hiernaast).

46. Kaart Centrum O 3

CERCLE ROYAL GAULOIS ARTISTIQUE ET LITTÉRAIRE Wetstraat 5 – Brussel A za en zo van 10u tot 18u

M 1-5 (Park/Kunst-Wet), 2-6 (Kunst-Wet)

T 92-94 (Park) B 29-63-65-66 (Pers) In 1782 kreeg architect Louis Montoyer opdracht de plannen te ontwerpen voor een complex in Lodewijk XVI-stijl bestaande uit een schouwburg en een gebouw met balzaal en ontvangstzaal. In 1820 werd dit geheel, de Waux-Hall geheten, eigendom van de Stad Brussel, die besloot om elk van de gebouwen apart te verhuren. De Société du Concert Noble nam het café van de Waux-Hall en enkele aanpalende lokalen in concessie en kreeg toestemming om een prestigieuze balzaal te bouwen naar de plannen van architect Charles Van der Straeten. In 1871 werd het geheel verhuurd aan de Cercle artistique et littéraire die sinds 1951 ook onderdak biedt aan de Cercle gaulois. Deze privéclub heeft het gebruiksrecht van de groene salon, de koninklijke salon, de intact gebleven balzaal met zijn vier

kariatiden vervaardigd door beeldhouwer François Rude, en de Lotharingenzaal die uit 1783 dateert en dus deel uitmaakt van het oorspronkelijke gebouw. Uit die periode zijn zeer mooi decoratief stucwerk en pilasters in composietstijl bewaard gebleven die verlicht worden door wandlampen en luchters in Muranoglas. Sinds zijn ontstaan wordt het complex beschouwd als een uitgelezen ontmoetingsplaats en er vinden dan ook talrijke recepties, lezingen en vergaderingen plaats. (B 09/03/1995) Rondleidingen zodra een groep is gevormd.

⁄ B R U S S EL

47. Kaart Centrum O 3

THÉÂTRE ROYAL DU PARC Wetstraat 3 – Brussel A enkel zo van 11u tot 17u

M 1-5 (Park/Kunst-Wet), 2-6 (Kunst-Wet)

T 92-94 (Park) B 29-63-65-66 (Pers) Ondanks diverse restauraties en verbouwingen die elkaar gedurende de hele 19de eeuw in snel tempo opvolgden en waaraan onder meer de architecten Poelaert, Payen, Partoes en Jamaer meewerkten, heeft het Théâtre royal du Parc zijn oorspronkelijke uitzicht weten te bewaren. Het werd in 1782 in Franse classicistische stijl gebouwd naar de plannen van architect Montoyer, die ook meewerkte aan de bouw van het koninklijk paleis van Laken. Het Théâtre du Parc maakte deel uit van het zogeheten Waux Hall-complex, bestaande uit een café, balzalen, concertzalen en luxewinkels. De initiatiefnemers waren de gebroeders Bultos, die zich inspireerden op voorbeelden in Parijs en Londen. De schouwburg is tot op vandaag een vaste waarde in het Franstalige Brusselse toneelleven. De toneelzaal, in rode en gouden tinten, kreeg een decoratie in Lodewijk XVI-stijl met kariatiden, laurierslingers, medaillons, ranken en bloemmotieven. Tot 1879 werden er vooral komische opera’s en operettes opgevoerd. Nadien kreeg het repertoire een meer literair karakter. Het programma is vandaag nog altijd toonaangevend in Brussel en lokt de laatste jaren een nieuw publiek. (B 09/03/1995) Rondleidingen op zondag om 11u30, 12u30, 14u30, 15u30 en 16u30. Met de medewerking van Babbelbus en Korei.

48. Kaart Centrum O 4

PALEIS DER ACADEMIËN Hertogstraat 1 – Brussel A za en zo van 10u tot 18u

M 2-6 (Troon) B 27-38-54-71-95 (Hertog), 34-64-80 (Troon) Het Paleis der Academiën werd tussen 1823 en 1828 opgetrokken voor de prins van Oranje die er verbleef tot aan de Belgische onafhankelijkheid in 1830. Het gebouw werd nadien twaalf jaar lang onder sekwester geplaatst. De Belgische Staat schonk het in 1853 aan de toekomstige koning Leopold II die er echter nooit gewoond heeft. Na verbouwing deed het van 1862 tot 1876 dienst als museum voor hedendaagse kunst. Nadien namen de Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts en de Académie royale de Médecine hun intrek in het paleis. In de loop van de 20ste eeuw werd het ook

de zetel van de Académie royale de Langue et de Littérature française, van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Wetenschappen en Kunsten en van de Koninklijke Academie voor Geneeskunde. Het neoclassicistische paleis, ontworpen door architect Charles Vander Straeten, werd gedecoreerd en ingericht door Tilman-François Suys. Het bevat mooie salons met kostbare ingelegde parketvloeren evenals een ontvangstzaal van buitengewone afmetingen. (B 10/10/2001) Doorlopend rondleidingen. Met de medewerking van Arkadia.be, Babbelbus, Itinéraires, op de Paden van de Geschiedenis, Klare Lijn en Korei. Tentoonstelling “Heb je me gezien in de kunstklas?” Parcours door de Troonzaal, de Marmergalerij en de Maria-Theresiazaal, uitzonderlijk opgesmukt met recente werken van beeldende kunstenaars van de Academie.

B R U S S EL ⁄

49. Kaart Centrum O 4

UNIVERSITAIRE STICHTING Egmontstraat 11 – Brussel A za en zo van 10u tot 18u

M 2-6 (Troon) B 27-34-38-64-80-95 (Troon) Het gebouwencomplex waar sinds het begin van de jaren 1920 de Universitaire Stichting gehuisvest is, werd tussen 1870 en 1958 gebouwd en verbouwd door achtereenvolgens de architecten Eugène Flanneau, Ernest Jaspar en Maurice Haeck. Binnenin hebben de salons hun oorspronkelijke charme bewaard, net als de glazen bibliotheekkasten en de typische art-decodecors. De vergader- en studiezalen bezitten nog hun hoge lambriseringen en plafonds in stucwerk. De sfeer van deze ruimtes doet denken aan een Engelse privéclub. De Universitaire Stichting werd kort na de Eerste Wereldoorlog opgericht en kreeg in 1920 het officiële statuut van instelling van openbaar nut. Ze heeft als doel om navorsers materieel bij te staan en een brugfunctie te vervullen tussen de universitaire wereld en de leidende maatschappelijke kringen. De Stichting was gedurende meerdere decennia de zetel van het Nationaal Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek (NFWO). “Eenheid in respect voor de culturele en ideologische verscheidenheid” blijft haar voornaamste devies. Vandaag blijft de Stichting door middel van lezingencycli, ontmoetingen en debatten bruggen slaan en de uitwisseling van ideeën en meningen bevorderen binnen een select publiek. Rondleidingen, zaterdag en zondag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van Babbelbus en Pro Velo.

♬ A C T I V I T E I T

Orgels: voor elke viering het gepaste repertoire Ter gelegenheid van de Open Monumentendagen zet de vereniging BrusselSe Orgels vijf opmerkelijke orgels in de kijker, gebouwd in uiteenlopende stijlen. Op elke plaats en voor elk instrument wordt een mondelinge en auditieve presentatie gegeven met speciale aandacht voor de bijzondere werking van het orgel, de specifieke bouwwijze van het instrument, een bezoek aan de speeltafel en de interne elementen (pijpen, balgen, mechaniek) die in de mate van het mogelijke zichtbaar zullen worden gemaakt. Er zal ook worden ingegaan op de repertoires die bij de verschillende vieringen worden gespeeld. Orgel van Hippolyte Loret (1876) / Manufactuur Thomas (2000) De stijl van dit instrument leent zich bijzonder goed voor het spelen van zogenaamd romantische muziek uit de 19de eeuw, bijvoorbeeld van César Franck, Camille Saint-Saëns, Alfred Lefébure-Wely, Alphonse Mailly en ook Jacques-Nicolas Lemmens. A zaterdag om 10u C Onze-Lieve-Vrouw-van-Finisterraekerk, Nieuwstraat 74 in Brussel – kaart Centrum N 2 Groot orgel van Gerhard Grenzing (2000) Dit instrument, voorzien van een metalen structuur die uniek is in zijn soort, kan een breed repertoire aan, gaande van barok tot hedendaagse composities. A zaterdag om 11u15 C Sint-Michiels-en-Sint-Goedelekathedraal, Sint-Goedelevoorplein in Brussel – kaart Centrum N 3 Orgel Jean-Baptiste Bernabé Goynaut (1763) / Georg Westenfelder (1989) Reconstructie van het orgel in Franse classicistische stijl A zaterdag om 14u C Onze-Lieve-Vrouw ten Zavelkerk, Regentschapsstraat 3b in Brussel – kaart Centrum N 4 Orgel Salomon Van Bever (1911) Symfonisch orgel uit de 19de eeuw A zondag om 14u C Dominicanenkerk, Renaissancelaan 40 in Brussel-Uitbreiding – kaart J 8 Orgel Salomon Van Bever (1911) Symfonisch orgel uit de 19de eeuw A zondag om 14u C Onze-Lieve-Vrouw van Lakenkerk, Onze-Lieve-Vrouwvoorplein in Brussel-Laken – kaart H 4

â &#x201E; O PEN M O N U M ENTEN DA G EN

DE EUROPESE OPEN MONUMENTENDAGEN In BelgiĂŤ worden de Open

toegankelijk zijn. Op die manier krijgen

Monumentendagen sinds

de Europese burgers de gelegenheid hun

1989 georganiseerd.

gemeenschappelijke culturele erfgoed te ontdekken en beter te leren kennen.

Deze dagen, waar jaarlijks duizenden

Tevens worden ze aangemoedigd actief

bezoekers op afkomen, worden vandaag

deel te nemen aan de bescherming en de

georganiseerd in de 49 landen die het

valorisatie van dit erfgoed voor de hui-

Europees Cultureel Verdrag ondertekend

dige en toekomstige generaties.

hebben, onder de naam van Europese Open Monumentendagen.

Meer informatie over de Europese Open Monumentendagen in de andere landen

In heel Europa worden dus tijdens de

van Europa is te vinden op de website

weekends van september talrijke sites

www.jep.coe.int.

en monumenten voor het publiek opengesteld, waarvan vele doorgaans niet

O PEN M O N U M ENTEN DA G EN ⁄

25STE EDITIE VAN DE OPEN MONUMENTEN DAGEN IN BELGIË De feestdag voor de monumentenliefhebbers

En dat het werkt, bewijst ons publiek jaar na jaar.

staat opnieuw voor de deur, en dit jaar hangt daar

De Open Monumentendagen hebben ongetwijfeld

zelfs een zilveren randje aan. Zowel in Vlaanderen,

bijgedragen tot de algemene bekendmaking van

Brussel als Wallonië wordt Open Monumentendag

monumentenzorg in de ruime betekenis van het

immers al voor de 25ste keer georganiseerd!

woord. Ze bieden niet alleen de gelegenheid om prestigieuze monumenten te bewonderen, maar

Het evenement startte in 1984 in Frankrijk waar

ook om ieder jaar natuurlijke en archeologische

men voor het eerst de Journées Portes Ouvertes

sites te bezoeken.

organiseerde. Het was van meet af aan een groot succes en het idee werd al snel opgepikt door

Dit jaar belooft het vast en zeker weer een vol-

andere Europese landen. In 1989 sprong België als

treffer te worden. Vlaanderen legt op 8 september

vijfde lidstaat eveneens mee op de kar. Samen met

met “Het beste van Open Monumentendag” het

Nederland, Zweden en Malta behoort België dan

accent op de ontwikkeling van het evenement en

ook tot de pioniers van dit evenement dat onder-

het behoud van het erfgoed en zet meer bepaald

tussen al in 50 Europese landen georganiseerd

de meest opvallende monumenten in de kijker.

wordt. Na 25 jaar is Open Monumentendag in België

Wallonië van zijn kant zal op zaterdag 7 en zon-

uitgegroeid tot het grootste culturele evenement.

dag 8 september zijn buitengewone monumenten tot hun recht laten komen onder de titel “’Extra’

Hoewel de drie gewesten de Open Monumen-

ordinaire” en maakt plaatsen toegankelijk die voor

tendagen elk op hun manier organiseren, is het

het merendeel nog nooit op het programma van

uitgangspunt steeds hetzelfde: zoveel mogelijk

de vorige edities hebben gestaan. Met “Brussel,

mensen laten kennismaken met de rijkdom van

m’as-tu vu?” eindigt het Brussels Hoofdstedelijk

ons erfgoed, dat dikwijls speciaal voor deze gele-

Gewest deze twee feestelijke weekends!

genheid zijn deuren openzet voor het grote publiek. U ziet, er valt weer heel wat te beleven. Kom dus zeker eens een kijkje nemen!

⁄ O PEN M O N U M ENTEN DA G EN

Journées du Patrimoine in Wallonië

PAT R I M O I N E « E X T R A » Dit jaar, in het weekend van 7 en 8 september 2013, nodigt Wallonië u uit om een aantal buitengewone monumenten te komen ontdekken zoals de Waalse sites die op de werelderfgoedlijst staan en gebouwen die tot het buitengewoon erfgoed van Wallonië behoren. U bent ook welkom om onverwachte plaatsen te bezoeken zoals grasvelden op kalkrijke gronden, ruïnes afkomstig uit een andere tijd, met kapelletjes omzoomde wegen, evenals zeldzame gebouwen die in de 25 edities van de Waalse open monumentendagen nog nooit op het programma hebben gestaan. De Journées du Patrimoine beginnen al op vrijdag 6 september vanaf 21 uur in de omgeving van het Waalse Parlement in Namen. Verschillende spektakels blikken terug op een geweldige liefdesgeschie-

Bergen. Belfort (Foto G. Focant © SPW).

denis van 25 jaar tussen het erfgoed en zijn publiek. De Waalse openbaarvervoermaatschappij TEC biedt het hele weekend lang gratis busvervoer naar alle bestemmingen die op haar lijnen liggen via een coupon die u uit de brochure kunt knippen of kunt downloaden op de website van de “Journées”. Alle actuele berichten zijn ook te volgen op Facebook en Twitter (JPenWallonie).

Doornik. Kathedraal (Foto G. Focant © SPW).

O PEN M O N U M ENTEN DA G EN ⁄

ORDINAIRE

Houdeng-Goegnies. Centrumkanaal (Foto G. Focant © SPW).

Spiennes. Neolithische mijnen (Foto G. Focant © SPW).

Organisatie Secretariaat Journées du Patrimoine 1B, rue Paix-Dieu, 4540 Amay Marcinelles. Mijnsite Bois du Cazier (Foto G. Focant © SPW).

Aanvraag brochures: tel : 0800/11 901 info@journeesdupatrimoine.be www.journeesdupatrimoine.be

⁄ O PEN M O N U M ENTEN DA G EN

Open Monumentendag Vlaanderen

H E T B E S T E VA N O P E N Op zondag 8 september viert Open Monumentendag Vlaanderen z’n zilveren jubileum. Voor de 25ste editie van het grootste erfgoedfeest in Vlaanderen halen 195 steden en gemeenten het beste uit de kast. Geen thema dit jaar, maar simpelweg het beste van de voorbije 24 edities. Met de titel ‘Het Beste van Open Monumentendag’ hebben we dit jaar geen thema. Open Monumentendag gaat helemaal voor een programma met exclusieve monumenten, toppers uit de rijke Open Monumentendag-geschiedenis of goede voorbeelden van de zorg voor erfgoed. Iedere deelnemende gemeente heeft dit jaar zelf een invulling gegeven aan hun lokale ‘Beste van…’. Het resultaat is dan ook zeer divers en biedt voor

De Panne. Villa Doudou.

elk wat wils. Maar liefst 195 Vlaamse steden en gemeenten zetten de deuren van zo’n 650 grote en kleine, bekende en minder bekende monumenten open en organiseren samen meer dan 440 activiteiten voor iedereen. Daarbij worden ook de jonge bezoekers niet vergeten. Het Open Monumentendag-programma vind je op www.openmonumenten.be en in de Monumentenkrant. Op de dag zelf kan je met een smart phone via de mobiele website http: //m.openmonumenten.be alle monumenten en activiteiten in jouw buurt en on the road ontdekken.

Tervuren. La Nouvelle Maison (© Dienst Toerisme Tervuren).

O PEN M O N U M ENTEN DA G EN ⁄

MONUMENTENDAG

Aalst. Huis van Pieter De Bruyne (© agentschap Onroerend Erfgoed, foto : Kris Vandevorst).

Holsbeek. Kasteel van Horst (© Herita, foto : Stefan Dewickere).

Mechelen. Rechtbank van eerste aanleg/voormalig paleis van Margareta van Oostenrijk.

â &#x201E; O PEN M O N U M ENTEN DA G EN

Het Inter nationaal Fotografisch

Sarah FUNKEN

Sinds 1998 neemt het Brussels Hoofdstedelijk Gewest deel aan het Internationaal Fotografisch Experiment met Monumenten. Dit project, opgezet door de regio CataloniĂŤ in 1992 naar aanleiding van de Europese Monumentendagen, wil de jongeren via het medium fotografie warm maken voor een persoonlijke en creatieve ontdekking van het architecturale erfgoed. Momenteel doet een veertigtal Europese landen eraan mee.

O PEN M O N U M ENTEN DA G EN â &#x201E;

Experiment met Monumenten

Laura BRUNO

â &#x201E; O PEN M O N U M ENTEN DA G EN

Silja HUBERT

De wedstrijd richt zich tot alle middelbare scholen van Brussel en staat open voor alle leerjaren en afdelingen. Het principe van het Internationaal Fotografisch Experiment met Monumenten is eenvoudig: enkele weken lang fotograferen de leerlingen een of meerdere monumenten die een erfgoedwaarde hebben. De beste fotoâ&#x20AC;&#x2122;s worden geselecteerd door een jury en tentoongesteld tijdens de Open Monu-

Simon BREEVELD

mentendagen in alle landen die aan het project deelnemen.

Tentoonstelling gratis toegankelijk van 31 augustus tot 3 november 2013, alle dagen van 10u tot 18h, in de Sint-Gorikshallen, Sint-Goriksplein te Brussel. Organisatie: Directie Monumenten en Landschappen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

O PEN M O N U M ENTEN DA G EN ⁄

Jennifer GRILLO

Rosa KRAFT

⁄ O PEN M O N U M ENTEN DA G EN

O PEN M O N U M ENTEN DA G EN ⁄

REPERTORIUM VAN DE OPENGESTELDE PLAATSEN 35 Groot Koninklijk Serment van

1 Sint-Gorikshallen . . . . . . . . . . . . M3

Appelboomstraat 401

22 Grote Markt van Brussel . . . . M-N3

16 Sint-Michiels-enSint-Goedelekathedraal . . . . . . N3 Sint-Goedelevoorplein

94 Miniatuurgolf van Anderlecht C10

33 Grote Zavel . . . . . . . . . . . . . . . . . N4

ANDERLECHT

95 Astridpark . . . . . . . . . . . . . . . . . D9 93 In den Appelboom . . . . . . . . . . . A9

ingang Claude Debussystraat (hoek Stassartlaan en Koning-Soldaatlaan) BRUSSEL

26 À la Bécasse . . . . . . . . . . . . . . . . M3

Taborastraat 11

28 Ancienne Belgique . . . . . . . . . . . M3 Anspachlaan 110

14 Belga Queen Brussels . . . . . . . . N2 Wolvengracht 32

Sint-Joris der Kruisboogschutters van Brussel . . . . . . . . . . . . N4 Borgendaalgang-Koningsplein 7-9

32 Het Goudblommeke in Papier . M4 Cellebroersstraat 53-55

15 Hotel van de Gouverneur van

Sint-Goriksplein 1

10 Taverne en hotel Espérance . . . N2 Finisteraestraat 1-9 9 Theater en hotel Le Plaza . . . . . N2 Adolphe Maxlaan 118-126

de Nationale Bank van België . N3 Wildewoutstraat 10

20 Théâtre du Vaudeville . . . . . . . . N3 Koninginnegalerij 13-15

7 Kaaitheater

8 Théâtre national

17 KBC Arenberg – voormalige juwelierswinkel Wolfers . . . . . . N3 Arenbergstraat 11

47 Théâtre royal du Parc . . . . . . . . O3

Saincteletteplein 20 . . . . . . . . . . . M1

Wetstraat 3

voormalig hotel Bellevue . . . . . N4 Paleizenplein 7

13 Koninklijke Muntschouwburg . N2

12 UGC De Brouckère – Zaal Grand Eldorado . . . . . . . . . M2 De Brouckèreplein 38

2 Beursschouwburg . . . . . . . . . . . M3

18 Koninklijke

49 Universitaire Stichting . . . . . . . O4 Egmontstraat 11

36 BELvue Museum –

Auguste Ortsstraat 20-28

44 BNP Paribas Fortis . . . . . . . . . . N3 Koningsstraat 20

43 Koningsstraat . . . . . . . . . . . . . O2-3

de la Communauté française . N2 Emile Jacqmainlaan 111-115

Muntplein

Sint-Hubertusgalerijen . . . . . . . N3 Grasmarkt/Schildknaapstraat

42 Koninklijk salon van

21 Bortiergalerij . . . . . . . . . . . . . . . N3

het station Brussel-Centraal . . N3 Kantersteen

23 Broodhuis –

4 L’Archiduc . . . . . . . . . . . . . . . . M2-3 Antoine Dansaertstraat 6

Magdalenastraat/Sint-Jansstraat

Museum van de Stad Brussel . N3 Grote Markt

30 Brussels Parlement . . . . . . . . . . M3 Lombardstraat 69

31 Centre culturel Espace Magh . M3

Priemstraat 17

25 Centrumgalerij . . . . . . . . . . . . M-N3 Kleerkopersstraat 15-17

46 Cercle royal gaulois artistique

et littéraire . . . . . . . . . . . . . . . . . O3 Wetstraat 5

27 Le Cirio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . M3 6 La Tentation – Centro Galego de Bruxelas . . . . M2 Lakensestraat 28

101 Europese school Brussel IV – voormalige Cadettenschool G3-4 Sint-Annadreef 86

11 Noorddoorgang . . . . . . . . . . . . . N2

100 Heizelvlakte . . . . . . . . . . . . . . F-G2

Nieuwstraat/Adolphe Maxlaan

48 Paleis der Academiën . . . . . . . . O4 Hertogstraat 1 39 Paleis van Karel van Lotharingen

(Koninklijke Bibliotheek van België) . . . . . . . . . . . . . . . N3-4 Museumplein 1

37 Coudenberg –

40 Paleis voor Schone Kunsten –

van de Cristalleries du Val Saint-Lambert . . . . . . . . . . . . . . M2 Oude Graanmarkt 5

13 De Munt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . N2 Muntplein

34 Egmontpaleis . . . . . . . . . . . . . . . N4 Kleine Zavel 8

3 Greenwich Brussels . . . . . . . . . M3

Kartuizerstraat 7

B R U S S E L- L A K E N

102 Bruxelles Royal Yacht Club

(clubhouse) . . . . . . . . . . . . . . . . . . I 4 Vilvoordsesteenweg 1

Koninginnegalerij 26

5 De Markten – voormalige zetel

mim (Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis) . . . . . N3-4 Hofberg 2

Beursstraat 18

19 Cinéma des Galeries . . . . . . . . . N3

voormalig Paleis van Brussel . . N4 Paleizenplein 7

38 Voormalig warenhuis Old England –

Bozar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . N3 Ravensteinstraat 23

45 Park van Brussel

en Waux-Hall . . . . . . . . . . . . . . N-O3

29 Plattesteen . . . . . . . . . . . . . . . . . M3 Kolenmarkt 41

41 Ravensteingalerij . . . . . . . . . . . . N3

Ravensteinstraat/Kantersteen

24 Restaurant Vincent . . . . . . . . . . N3 Predikherenstraat 8-10

BRUSSEL

pagina 4 tot 41 2

BRUSSEL-UITBREIDING ETTERBEEK SINT-LAMBRECHTS-WOLUWE

SINT-PIETERS-WOLUWE

OUDERGEM WATERMAAL-BOSVOORDE

JETTE

pagina 60 tot 67 GANSHOREN

BRUSSEL-UITBREIDING

ELSENE pagina 68 tot 79

SINT-AGATHA-BERCHEM

KOEKELBE

96 97

UKKEL VORST SINT-GILLIS

SINT-JANS-MOLENBEEK

ANDERLECHT pagina 80 tot 88 8

SINT-AGATHA-BERCHEM SINT-JANS-MOLENBEEK KOEKELBERG

JETTE

BRUSSEL-LAKEN BRUSSEL-NOH pagina 90 tot 97 EVERE SCHAARBEEK

ANDERLECHT

VORST

SINT-JOOST-TEN-NODE pagina 98 tot 107

8 6 5

13 4 43 3 2 26 25 15 24 18 17 16 1 27 28 23 19 20 29 22 42 46 47 30 21 41 44 40 45 31 39 38 32 37 36 48 35 33

101

102

BRUSSEL-LAKEN

2 14

BRUSSEL-NOH

100

10 12 11

103

5 EVERE

106

ERG

105 104

SCHAARBEEK

107 108 111 110 109

114

SINT-JOOST-TEN-NODE

113

112

SINT-LAMBRECHTS-WOLUWE

BRUSSEL

71 72 70

54 56

52 53

ETTERBEEK

68 92 91 87

90 SINT-GILLIS

67 66 65

74 75 76

SINT-PIETERS-WOLUWE

ELSENE

62 63

11 OUDERGEM

UKKEL

WATERMAAL-BOSVOORDE

⁄ O PEN M O N U M ENTEN DA G EN

REPERTORIUM VAN DE OPENGESTELDE PLAATSEN B R U S S E L- U I T B R E I D I N G

50 Concert Noble . . . . . . . . . . . . . . . I 8 Aarlenstraat 82

55 Jubelpark . . . . . . . . . . . . . . . . J8-9 54 Koninklijke Militaire

School (KMS) . . . . . . . . . . . . . . . J8 Renaissancelaan 30

56 Koninklijk Museum van het Leger

en van de Krijgsgeschiedenis . J8 Jubelpark 3

73 Louizalaan . . . . . . . . . . . H-I 9-10-11 51 Luxemburgplein . . . . . . . . . . . . . . I 9 79 Royal Étrier belge . . . . . . . . . . . . I 13 Groene Jagersveld 19

52 Solvaybibliotheek . . . . . . . . . . . . I 9 Leopoldpark-Belliardstraat 137 78 Ter Kamerenbos . . . . . . . . . . . . . I 12 63 Tuinen van de Ter Kamerenabdij . . . . . . . . . . . . . . I 11 ELSENE

65 Espace Lumen . . . . . . . . . . . . . . I 10 Boondaalsesteenweg 32-36 69 Établissements Demeuldre . . . . I 9 Georges Lorandstraat 24 67 Flageyplein . . . . . . . . . . . . . . . . . I 10 66 Flagey – Voormalig NIR-gebouw . . . . . . I 10 Heilig Kruisplein 70 Galerij van Elsene . . . . . . . . . . . H 9 Elsensesteenweg/Waversesteenweg 61 Kapel van Boondael . . . . . . . . . J12 Oude-Lindensquare 12 76 Kasteleinplein . . . . . . . . . . . . . H10 68 Kleine Mercelis Theater . . . . . . H9 Mercelisstraat 13 74 Les Caprices du Bailli . . . . . . . H10 Baljuwstraat 75

77 La Quincaillerie . . . . . . . . . . . . H10 Edelknaapstraat 45 62 Restaurant Les Foudres . . . . . J11

Eugène Cattoirstraat 14

72 Spirito Brussels . . . . . . . . . . . . . H9 De Stassartstraat 20

75 Supra Bailly . . . . . . . . . . . . . . . . H10 Baljuwstraat 77

71 Théâtre Molière . . . . . . . . . . . . . H9 Bolwerksquare 3 (galerij van de Naamse Poort)

64 Vijvers van Elsene . . . . . . . . . . . I 10

ETTERBEEK

53 Espace Senghor . . . . . . . . . . . . . . I 9 Waversesteenweg 366 EVERE

103 Gemeentehuis van Evere . . . . . K5 Hoedemaekerssquare 10 JETTE

99 Voormalige abtswoning

van de abdij van Dieleghem . . . E3 J. Tiebackxstraat 14 KOEKELBERG

98 Elisabethpark . . . . . . . . . . . . E-F6 OUDERGEM

59 Site van het Rood Klooster Rood Kloosterstraat 4 SCHAARBEEK

104 Josaphatpark . . . . . . . . . . . . . . I-J6 107 Koninklijke Sint-Mariakerk . H-I 6

S I N T- J O O S T-T E N - N O O D E

114 Armand Steurssquare . . . . . . . . . I 7 112 Charliermuseum . . . . . . . . . . . . . I 8 Kunstlaan 16

108 De Ultieme Hallucinatie . . . . . . . H7 Koningstraat 316

111 Hotel Crowne Plaza

Brussels Le Palace . . . . . . . . . . . H7 Ginestestraat 3/Rogierplein

113 Jazz Station . . . . . . . . . . . . . . . . . I 7 Wauvermansstraat 1

110 Kruidtuinpark . . . . . . . . . . . . . . . H7 109 Le Botanique . . . . . . . . . . . . . . . . H7 Koningsstraat 236 S I N T- L A M B R E C H T S -W O L U W E

57 Maloukasteel en -park . . . . . . . M8 Pierre Leviedreef 2 (ingang langs Stokkelsesteenweg 45) S I N T- P I E T E R S -W O L U W E

58 Park van Woluwe

en Mellaertsvijvers . . . . . L-M 9-10

Koninginneplein

106 Louis Bertrandlaan . . . . . . . . . . . I 6 105 Minigolf Josaphat . . . . . . . . . . . . I 6 Ambassadeur Van Vollenhovenlaan S I N T- A G AT H A - B E R C H E M

96 Gemeenschapscentrum

De Kroon J.-B. Vandendrieschstraat 19 S I N T- G I L L I S

UKKEL

85 Au vieux Spijtigen Duivel . . . . F12

Alsembergse Steenweg 621

84 Kasteel van Wolvendaal . . . . . G13 Wolvendaalpark (ingang via de De Frélaan) 83 Lodewijk XV-paviljoen . . . . . . G13 Wolvendaallaan 44 81 Projec(ion) room . . . . . . . . . . . . H11 De Praeterestraat 55 80 Royal Racing Club

92 Brasserie Verschueren . . . . . . G10

Sint-Gillisvoorplein 11-13

de Bruxelles . . . . . . . . . . . . . . . . I 14 Eikenlaan 125

90 Pelgrimshuis . . . . . . . . . . . . . . . G10 Parmastraat 69

82 Wolvendaalpark . . . . . . . . . . . . G13

89 Stadhuis van Sint-Gillis . . . . . . G10 Van Meenenplein 39 91 Voormalige bioscoop

Aegidium . . . . . . . . . . . . . . . . . G10 Sint-Gillisvoorplein 18 S I N T- J A N S - M O L E N B E E K

VORST

86 Dudenpark . . . . . . . . . . . . . . . . F11 87 Movy Club . . . . . . . . . . . . . . . . . F10 Monnikenstraat 21

88 Park van Vorst /

Sint-Gillis . . . . . . . . . . . . . . . F10-11

97 Karreveldkasteel . . . . . . . . . . . . E6 Jean de la Hoeselaan 3

WAT E R M A A L- B O S V O O R D E

60 Studio Logis . . . . . . . . . . . . . . . L13 Drie Lindestraat 139

O PEN M O N U M ENTEN DA G EN ⁄

SPEL “M’AS-TU VU?” 25 jaar Open Monumentendagen dat willen we samen met jullie vieren. Hou je van Brussel en van oude foto’s? Doe dan mee met het spel “m’as-tu vu?” georganiseerd door de Directie Monumenten en Landschappen.

>> Post het op Facebook via de app: “M’as-tu vu?” of pin het met #-mastuvu >> Nodig je vrienden/volgers uit om mee te spelen Heb je zelf foto’s uit de oude doos? Post ze of pin ze met #mastuvu

Wat moet je doen? >> Ga naar onze Facebookpagina of naar het bord “Brussels-m’as-tu vu?” op onze Pinterestaccount >> Kies een foto en maak er een nieuwe versie van

Facebook (Erfgoed Brussel)

Pinterest (jdpomd)

⁄ O PEN M O N U M ENTEN DA G EN

Bruxelles Ma Belle laat u de hoofdstad ontdekken zoals u ze nog nooit eerder gezien… of gehoord hebt! Dat kan ook niet anders, want Bruxelles Ma Belle nodigt muzikanten (Arno, Camille, Editors, Puggy, An Pierlé,…) uit alle hoeken van de wereld uit om te komen spelen en zingen op verschillende plaatsen van het Brusselse erfgoed, en dat voor de camera! De Sint-Gorikshallen, het BELvue Museum, L’Archiduc, de Coudenberg, de Grote Markt, het Théâtre du Vaudeville, de Solvaybibliotheek, het Flageyplein, het Dudenpark, het Aegidium, het Pelgrimshuis, Le Botanique,… allemaal plaatsen die op het programma van de Open Monumentendagen 2013 staan en die u op elk ogenblik van het jaar op video kunt (her)ontdekken. Bezoek Brussel met muziek op www.bruxellesmabelle.net!

O PEN M O N U M ENTEN DA G EN ⁄

ERFGOEDKLASSEN & BURGERSCHAP: EEN ANDERE KIJK OP DE DINGEN DIE JE OMRINGEN

Erfgoedklassen is in 2006 ontstaan op initiatief van Directie

Om te werken rond het erfgoed van de eigen wijk zullen

Monumenten en Landschappen van het Brussels Gewest.

binnenkort pedagogische parcours beschikbaar zijn op de

Erfgoedklassen organiseert gratis ontdekkingsdagen om

website van Erfgoedklassen, gebaseerd op de brochures “À

jongeren warm te maken voor het onroerend erfgoed van

la carte” van Directie Monumenten en Landschappen. Deze

hun wijk en voor het historisch erfgoed in hartje Brussel.

parcours zullen observatie- en deductieoefeningen bevatten

Deze activiteiten richten zich tot alle leerlingen tussen 10

om op actieve wijze het ons omringende erfgoed te ontdekken.

en 18 jaar van de scholen van het Brussels Gewest, zowel uit het algemeen als het beroeps- en technisch onderwijs. Naast een activiteitenprogramma, aangepast aan de

Informatie en inschrijvingen

verschillende onderwijsgraden, biedt Erfgoedklassen sinds kort ook pedagogische dossiers aan die gedownload kunnen

www.erfgoedklassen.be

worden van de website www.erfgoedklassen.be. Deze site bevat een nieuw luik “pedagogische dossiers” waar leerkrachten

Erfgoedklassen & Burgerschap

een aantal dossiers, spelmateriaal en vragenlijsten vinden

BIP – Koningsstraat 2-4

om samen met hun leerlingen dieper in te gaan op wat ze

1000 Brussel

tijdens de activiteiten van Erfgoedklassen geleerd hebben.

T. 02/563.63.73

⁄ BRUSSEL-UITBREIDING / ETTERBEEK / SINT-PIETERS-WOLUWE / SINT-LAMBRECHTS-WOLUWE / OUDERGEM / WATERMAAL-BOSVOORDE

BRUSSEL-UITBREIDING / ETTERBEEK / SINT-PIETERS-WOLUWE / SINT-LAMBRECHTSW O L U W E / O U D E R G E M / WAT E R M A A L - B O S V O O R D E

Concert Noble 50

BRUSSEL-UITBREIDING / ETTERBEEK / SINT-PIETERS-WOLUWE / SINT-LAMBRECHTS-WOLUWE / OUDERGEM / WATERMAAL-BOSVOORDE ⁄

50. Kaart I 8

CONCERT NOBLE Aarlenstraat 82 – Brussel-Uitbreiding A za en zo van 10u tot 18u

M 1-5 (Maalbeek) B 21-27-64 (Trier) De naam Concert Noble gaat terug tot in 1785, toen aartshertogin Maria-Christina van Oostenrijk en haar echtgenoot Albert van Saksen-Teschen in het Warandepark een sociëteit oprichtten, belast met het organiseren van ontmoetingen tussen leden van de adel. In 1873, door toedoen van koning Leopold II, beslist de Société du Concert Noble om in de Leopoldwijk, de nieuwe place to be van Brussel, een feestzaal met salons te laten optrekken zoals wij ze nu kennen. De opdracht wordt toevertrouwd aan Hendrik Beyaert: hij ontwerpt een aan-

eenschakeling van weelderige vertrekken in Lodewijk XVI-stijl die geleidelijk in volume toenemen en de bezoeker zo voorbereiden op de apotheose – de balzaal. Concert Noble wordt al snel een toplocatie voor de high society van de hoofdstad, en is dat nu nog. In 2005 was de president van de Verenigde Staten er zelfs te gast! Het gebouw, dat eigendom is van de maatschappij Edificio, werd op initiatief van de ABB (Assurantie van de Belgische Boerenbond) met de grootste zorg gerestaureerd. Zo fungeert het nu als decor voor tal van evenementen, waaronder bals en recepties. (B 27/10/1983) Rondleidingen, zaterdag en zondag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van Arkadia.be en Babbelbus. Muzikale animatie door Promusicart (zie kadertekst hieronder).

♬ MUZIK A L E E N ERF GOEDON T DEK K INGE N IN DE CON CERT N OBLE

Ter gelegenheid van de Open Monumentendagen nodigt PROMUSICART (www.promusicart.com) u uit voor drie korte recitals voor viool solo met sonates van Johann Sebastian Bach en Eugène Ysaye, uitgevoerd door Olga Guy (www.olgaguy.com). De muziek van deze twee componisten zal in de prachtige ruimte van de Concert Noble mooier klinken dan ooit. A zondag om 14u, 15u en 16u C Concert Noble, Aarlenstraat 82 in Brussel-Uitbreiding – kaart I 8

M 1-5 (Maalbeek) B 21-27-64 (Trier)

51. Kaart I 9 LUXEMBURGPLEIN Brussel-Uitbreiding

B 21-27-34-38-54-64-80-95 (Luxemburg) Bij de bouw in 1854 van het Leopoldwijkstation, vandaag omgedoopt tot Luxemburgstation, werd de ruimte ervoor als stationsplein ingericht. A rchite ct A ntoine Trappenier s tekende de plannen voor een groot vierkant plein in neoclassicistische stijl met een symmetrisch grondplan. De aanleg vond plaats tussen 1855 en 1861. De percelen rond het plein werden op korte tijd bebouwd en de cafés en restaurants die op de begane grond werden gevestigd kenden al snel veel succes bij zowel treinreizigers als wijkbewoners. Ondanks de ingrijpende veranderingen die de Leopoldwijk de voorbije decennia heeft ondergaan, heeft het Luxemburgplein met zijn grote terrassen zijn oorspronkelijke horecafunctie weten te behouden. Vandaag is het een populair trefpunt voor Europese ambtenaren en werknemers van andere instellingen en satellietbedrijven. Ook het standbeeld van industrieel John Cockerill troont nog altijd in het midden van het plein.

⁄ BRUSSEL-UITBREIDING / ETTERBEEK / SINT-PIETERS-WOLUWE / SINT-LAMBRECHTS-WOLUWE / OUDERGEM / WATERMAAL-BOSVOORDE

53. Kaart I 9

ESPACE SENGHOR Waversesteenweg 366 – Etterbeek A za en zo van 10u tot 18u

B 34 (Vijvers), 59-60-80 (Senghor)

52. Kaart I 9

sche stijl, omringd door individuele studieruimten met gecapitonneerde deuren. Het gebouw werd uiteindelijk verkocht door de Université libre de Bruxelles en in 1988 op de monumentenlijst geplaatst. Het Atelier d’Architecture Deleuze, Metzger et Associés nam de restauratie op zich: alle vernielde architectonische elementen werden hersteld en het oorspronkelijke prachtig verzorgde interieur schittert nu weer als vanouds. Ook de kelderverdieping is gerenoveerd in een eigentijdse stijl met respect voor de architectonische geest van de plek. Zo kwam de Solvay Bibliotheek weer tot leven en kon zij in 1994 opnieuw worden ingehuldigd. Het is een gedroomde locatie voor tal van evenementen zoals recepties, concerten, tentoonstellingen, vergaderingen,… (B 08/08/1988)

Dit huis van vier traveeën werd in 1904 ontworpen door P. Vanbeesen. De voorgevel werd al in 1922 gewijzigd toen architect A. Meuleman de vier originele vensterdeuren verving door drie bredere muuropeningen onder korfboog. Dat gebeurde om veiligheidsredenen nadat in 1909 op de benedenverdieping een feestzaal was ingericht. De grote zaal met oplopende rijen stoelen wordt verlicht door zijvensters met daartussen prachtige kariatiden op pilasters maar ook door een glazen bovenlicht. Ze bevat nog een toneelvloer en een galerij met smeedijzeren borstwering. In 1936 werd in het gebouw een bioscoopzaal ingericht die het slechts een jaar uithield. Het huis raakte nadien geleidelijk in verval tot de gemeente Etterbeek in de jaren 1980 besloot het te kopen om er een cultureel centrum van te maken. Tijdens de in 1983 begonnen restauratie bleven het stucwerk, de glasramen, de gietijzeren zuilen met Korinthisch kapiteel en de smeedijzeren voluten van het balkon van de galerij bewaard. Alles werd ook met zorg opnieuw geschilderd alvorens het centrum in 1988 plechtig geopend werd door Léopold Sédar Senghor. Vandaag bruist het hier van culturele activiteiten: concerten van hedendaagse muziek, wereldmuziek en jazz, toneel en film, vergaderingen van allerlei verenigingen, artistieke workshops, enz.

Doorlopend rondleidingen. Met de medewerking van Arkadia.be, Babbelbus en Korei.

Informatie over de geschiedenis en de bestemming van het gebouw.

SOLVAYBIBLIOTHEEK Leopoldpark – Belliardstraat 137 Brussel-Uitbreiding A enkel op zo van 10u tot 18u I enkel toegankelijk met gids (groepen van 25 personen)

M 1-5 (Maalbeek) B 21-27-59 (Leopoldpark) Het gebouw, ingehuldigd in 1902, kwam er op initiatief van de industriële mecenas Ernest Solvay en bood oorspronkelijk onderdak aan het Sociologisch Instituut. Wij kennen het nu als de Solvay Bibliotheek. De plannen zijn van de hand van de architecten Constant Bosmans en Henri Vandeveld, bijgestaan door Émile Waxweiller, professor in de Sociologie aan de Université libre de Bruxelles. Via de hal, versierd met mozaïeken, komt de bezoeker in een enorme, overvloedig verlichte leeszaal in eclecti-

InterFACES: animatieactiviteiten rond geluidsdesign en elektro akoestische composities, zaterdag en zondag van 10u tot 18u.

BRUSSEL-UITBREIDING / ETTERBEEK / SINT-PIETERS-WOLUWE / SINT-LAMBRECHTS-WOLUWE / OUDERGEM / WATERMAAL-BOSVOORDE ⁄

54. Kaart J 8

KONINKLIJKE MILITAIRE SCHOOL (KMS) Renaissancelaan 30 Brussel-Uitbreiding

A enkel zo van 10u tot 18u

M 1-5 (Merode/Schuman) T 81 (Merode) B 21-63-79 (Michelangelo), 36-60 (Schuman), 27-80 (Merode), 61 (Jubelpark) De Koninklijke Militaire School, die vroeger gevestigd was in de Ter Kamerenabdij, kreeg in 1909 een nieuw onderkomen in een complex gebouwd naar de plannen van architect Henri Maquet. Hij koos voor een monumentale maar elegante classicistische stijl waaruit blijkt dat deze bouwstijl ook aan het begin van de 20ste eeuw nog geliefd was. Zo droeg zij de voorkeur weg van koning Leopold II voor de architecturale verfraaiing van de hoofdstad. De drie vleugels van het gebouw zijn onderling door verlaagde portalen verbonden. Henri Maquet, die later hofarchitect zou worden, besteedde bijzonder veel zorg

aan de details. De hoofdingang wordt geflankeerd door de beelden van Mars en Minerva, vervaardigd door Bracke, terwijl het fronton van beeldhouwer Hérin een allegorie van België voorstelt dat onder de bescherming van Mars een beroep doet op de Vaderlandsliefde, de Kunsten en de Wetenschappen om de toekomstige militaire bevelhebbers te vormen. Binnen leidt een monumentale marmeren trap naar een grote aula die, samen met de kapel met zijn art-nouveauglasramen, een fraai decoratief geheel vormt dat zich uitstekend leent voor de vergaderingen, recepties en lezingen die er in de loop van het academisch jaar plaatsvinden. (B 23/03/1994) Rondleidingen op zondag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van Arkadia.be en Korei.

b F I E T S T O C H T Ook wat verder weg van de binnenstad werd er plezier gemaakt! Dacht je misschien dat Sint-Joost-ten-Node, Schaarbeek, Sint-Pieters-Woluwe en Sint-Lambrechts-Woluwe saaie gemeenten waren? Denk dan maar gauw wat anders! Tijdens deze tocht zul je vaststellen dat er ook hier veel plaatsen voor ontspanning en vertier waren (en zijn). Ook buiten de binnenstad bloeit er een rijk cultureel leven! A zaterdag en zondag om 14u30 (duur: 3u30) C vertrekplaats: aan de poort van het Jubelpark (Merode) in Etterbeek – kaart K 9 I reserveren noodzakelijk op het nummer 02/502.73.55 (van maandag tot zondag tussen 10u en 18u). Maximaal 20 personen per vertrek. Vergeet je fiets niet. Er is geen fietsenverhuur ter plaatse. Enkel in het Frans. Met de medewerking van Pro Velo.

55. Kaart J 8-9 JUBELPARK Brussel-Uitbreiding

M 1-5 (Merode/Schuman) T 81 (Merode) B 27-80 (Merode), 61 (Jubelpark) Het Jubelpark ontstond in het kader van de grote projecten voor de uitbreiding en verfraaiing van Brussel, die geleid werden door Victor Besme onder het waakzaam oog van koning Leopold II. Aanvankelijk was het slechts 12 hectare groot. In 1888 besloot de Stad Brussel de aanpalende braakliggende terreinen in te lijven, waardoor de oppervlakte van het park werd vergroot tot 30 hectare. Architect Gédéon Bordiau maakte een totaalontwerp, bestaande uit een park met bloemen in Franse stijl, voornamelijk grenzend aan de gebouwen, en een Engels park langs de zijkanten. Hoewel er tijdens de laatste oorlog groenten werden geteeld, heeft het Jubelpark sinds zijn ontstaan geen grote wijzigingen ondergaan. Het vormt een prachtige groene omgeving voor het indrukwekkende gebouwencomplex dat werd opgetrokken voor het vijftigjarig bestaan van België en waarin vandaag de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis, het Legermuseum en het Automobielmuseum (Autoworld) zijn gevestigd. Tot 1930-1934 werden in het park handelsbeurzen georganiseerd en meer sportieve evenementen rond wielrennen, paarden, auto’s en luchtballons. Vandaag is het de startplaats van de 20 kilometer van Brussel en vinden er talrijke activiteiten plaats, zoals het Milieufeest. (B 18/11/1976)

⁄ BRUSSEL-UITBREIDING / ETTERBEEK / SINT-PIETERS-WOLUWE / SINT-LAMBRECHTS-WOLUWE / OUDERGEM / WATERMAAL-BOSVOORDE

56. Kaart J 8

KONINKLIJK MUSEUM VAN HET LEGER EN DE KRIJGSGESCHIEDENIS Jubelpark 3 – Brussel-Uitbreiding A za en zo van 10u tot 18u

M 1-5 (Merode/Schuman) T 81 (Merode) B 27-80 (Merode), 61 (Jubelpark)

Het Koninklijk Museum van het Leger en de Krijgsgeschiedenis werd in 1911 opgericht en ondergebracht in de abdij van Ter Kameren. Na de Eerste Wereldoorlog werd het overgebracht naar de site van het Jubelpark die meer plaats bood voor de rijke verzamelingen en

die als symbool voor de grootheid van België en de centrale rol van Brussel de ideale locatie leek voor een museum over de militaire geschiedenis van ons land. Het museum werd in 1923 voor het publiek geopend. In het Jubelpark ligt een omvangrijk complex van tentoonstellingspaviljoenen die tussen 1880 en 1897 door architect Gédéon Bordiau werden gebouwd op initiatief van koning Leopold II. Het Koninklijk Museum van het Leger is gevestigd in twee van deze paviljoenen, vandaag gekend als de Bordiauhal en de Grote Hal. Beide paviljoenen hebben langs buiten hun oorspronkelijke uitzicht behouden, maar ondergingen binnen heel wat verbouwingen. De Bor diauhal, die de afdeling hedendaagse conflicten bevat en ook gebruikt wordt

G A C T I V I T E I T E N Als op wieltjes! Ogen en oren open op de esplanade van het Jubelpark Kom de esplanade van het Jubelpark ontdekken zoals u ze nog nooit gezien hebt, met behulp van uw ogen, handen, neus en oren. Vijf activiteiten wachten u op voor een zintuiglijke en ontregelende ervaring van de Arcaden, de Luchtvaartafdeling en de 19de-eeuwse zalen van het Koninklijk Museum van het Leger en de Krijgsgeschiedenis. De fluisteraars Met behulp van hun geinige fluisterfoons vertellen de animatoren u in de schelp van uw oor of met hun hoofd in een emmer de geschiedenis van deze plek aan de hand van smakelijke anekdotes rond de jubilea en de nationale en wereldtentoonstellingen van het einde van de 19de eeuw. Dat wordt lachen! A za en zo van 10u tot 13u en van 13u30 tot 18u Voor iedereen, van 5 tot 95 jaar Flash-helmen Hostessen laten u aan boord voor een vreemde reis vol smaken, geluiden en choreografie door de Luchtvaartafdeling van het Koninklijk Museum van het Leger en over de esplanade. Afreis per groepen van 25 personen. U zult raar opkijken! A za en zo om 10u30, 11u30, 13u, 15u, 16u en 17u30. In groepen van 25 personen. Reserveren de dag zelf aan de onthaaltent voor de ingang van het Koninklijk Legermuseum Voor iedereen. Kinderen vanaf 10 jaar zijn welkom in gezelschap van een volwassene.

Mevrouw Rosa doet de straat Uw geliefde schoonmaakster, met het gezonde verstand dat haar eigen is, stelt u een rondleiding voor langs de straatstenen van de esplanade en de vitrines van de 19de-eeuwse zalen van het Koninklijk Legermuseum. Hoofddoek, dweil en vaatdoek in dienst van het erfgoed. A za en zo om 11u en 14u Voor iedereen, van 5 tot 95 jaar De arcaden van onder naar boven De grootste poort van Brussel zoals u ze nog nooit gezien hebt… binnenkant van baksteen, buitenkant van monumentale natuursteen en een platform met een ongelooflijk uitzicht op Brussel. Zes spellen om dit hoogtepunt van Brussel te ontdekken. Op weg voor de Clic-Clac-Kodak, Colin-façade, Œil de mouche, Miroirs, À la louche en andere Snoep! A za en zo van 10u tot 13u en van 13u30 tot 18u Voor iedereen, van 5 tot 95 jaar Kleine quiz van de esplanade van het Jubelpark Een rad van fortuin voor de schoonheid van het gebaar en het plezier van de kennis. Speel mee! A za en zo van 10u tot 13u en van 13u30 tot 18u Voor iedereen, van 5 tot 95 jaar

BRUSSEL-UITBREIDING / ETTERBEEK / SINT-PIETERS-WOLUWE / SINT-LAMBRECHTS-WOLUWE / OUDERGEM / WATERMAAL-BOSVOORDE ⁄

voor tijdelijke tentoonstellingen, werd in 1984 grondig gerestaureerd. Er werden toen mezzannines toegevoegd om tentoonstellingsruimte te winnen. De Grote Hal, waar sinds 1972 de afdeling Lucht- en Ruimtevaart gevestigd is, onderging enkele jaren geleden een grondige restauratie. Het museum geeft een overzicht van twaalf eeuwen geschiedenis en geniet internationale faam. Er worden geregeld tijdelijke tentoonstellingen rond diverse thema’s georganiseerd en activiteiten voor alle leeftijden. Mis ook het prachtige panorama van Brussel niet boven op de Triomfboog. (B 29/06/1984) Activiteiten “Als op wieltjes” (zie kadertekst hieronder).

57. Kaart M 8

MALOUKASTEEL EN -PARK Pierre Leviedreef 2 (toegang via de Stokkelsesteenweg 45) Sint-Lambrechts-Woluwe A enkel op zo van 10u tot 18u (Maloukasteel) C Koninklijk Museum van het Leger en de Krijgsgeschiedenis en esplanade van het Jubelpark 3 in BrusselUitbreiding – kaart J 8

M 1-5 (Merode/Schuman) T 81 (Merode) B 27-80 (Merode), 61 (Jubelpark) Met de medewerking van Patrimoine à Roulettes.

A za en zo van 10u tot 18u (Maloupark)

B 28 (Maloupark), 42 (Debecker) Het Maloukasteel is een van de weinige overgebleven Brusselse landhuizen uit de achttiende eeuw. Het pand, negen hectare groot, werd aangekocht door Lambert de Lamberts, een Brussels zakenman en bankier. Hij liet het bestaande kasteeltje slopen en bouwde er in 1776 een elegant verblijf in Lodewijk XVI-stijl. Een van de volgende eigenaars, de Oranjegezinde minister Pierre-Louis Van Gobbelschroy, toverde het domein om in een landschapspark in Engelse stijl met pittoreske paden en een grote romantische vijver. Minister Jules Malou kocht het geheel in 1853 en liet het na aan zijn erfgenamen, die het tot in 1950 in hun bezit hadden. Toen werd het domein overgedragen aan de gemeente. Het park werd in

1993 tot beschermd landschap uitgeroepen. Het kasteel onderging tussen 1970 en 1972 een grondige restauratie en is nu een prachtige ontvangsten evenementenruimte. Er vinden tentoonstellingen en conferenties plaats, maar ook recepties; elke zaterdag wordt er wel een bruiloft gevierd. Bezoekers en gasten kunnen er genieten van een elegant en landelijk kader, uniek in het Brussels Gewest. Vanaf oktober 2013 zal het kasteel grondige renovatiewerken ondergaan, verspreid over twee jaar. (B 07/10/1993) Tentoonstelling “Het Malou kasteel, een hele geschiedenis!”: historisch overzicht van het Maloukasteel en zijn bewoners en voorstelling van de geplande restauratiewerken, enkel op zondag van 10u tot 18u. Bezoeken ‘Op verkenning in het Maloupark’, zaterdag en zondag om 10u, 11u, 14u, 15u en 16u. Bijeenkomst aan de Woluwelaan, aan de voet van de brullende leeuw (zaterdag) en aan het Maloukasteel (zondag).

⁄ BRUSSEL-UITBREIDING / ETTERBEEK / SINT-PIETERS-WOLUWE / SINT-LAMBRECHTS-WOLUWE / OUDERGEM / WATERMAAL-BOSVOORDE

G W A N D E L I N G Wandelen langs de Woluwe Het vrolijke gekabbel van de weer opengelegde Woluwe zou bijna het drukke gewoel van het moderne Woluwe doen vergeten, zoals het Woluwe Shopping Center, eerste winkelcentrum van het land, waar de burgerij te kijk loopt met haar merkkleding. Al die drukte is echter snel weer vergeten bij de aanblik van het Slot en de charme van de eeuwenoude watermolen van Lindekemale. Het cultureel centrum Wolubilis, volledig wit gepleisterd, vormt de hedendaagse tegenhanger van het oude kasteel Malou waar kunstenaars kind aan huis zijn. Stof genoeg om over na te praten bij een lekkere Kwak! A zaterdag om 10u, 12u, 14u en 16u (duur: 1u30) C vertrek: voor de hoofdingang van Wolubilis, Paul-Henri Spaakpromenade 1 in Sint-Lambrechts-Woluwe – kaart M 8

M 1 (Roodebeek) B 29-42-45 (Roodebeek) I reserveren verplicht op nummer 02/537.78.75 (maandag tot vrijdag van 9u30 tot 12u30). Maximum 25 personen per vertrek. Enkel in het Frans. Met de medewerking van Itinéraires, op de Paden van de Geschiedenis.

58. Kaart L-M 9-10 PARK VAN WOLUWE EN MELLAERTSVIJVERS Sint-Pieters-Woluwe

T 39-44-94 (Trammuseum) B 42 (Trammuseum) Het Woluwepark wordt begrensd door de Vorstlaan, de Woluwebeek, de Tervurenlaan en het Bemeldal, waarmee het gedeeltelijk samenvalt. Met een oppervlakte van meer dan 71 hectare (63 ha zonder de sportinfrastructuur) is het een van de grootste groene ruimtes van het Brussels Gewest. Het park werd tussen 1906 en 1907 aangelegd naar de plannen van de Franse landschapsarchitect Émile Laîné, met wijzigingen door Louis Van der Swaelmen. De ontwerpers maakten voordelig gebruik van de talrijke glooiingen en niveauverschillen die op sommige plaatsen tot 30 meter bedragen. Vier vijvers – de Denisvijver, de ronde vijver, de lange vijver en de Bemelvijver – worden omringd door uitgestrekte grasperken die afgeboord zijn met bomengroepen. Daaronder bevinden zich enkele merkwaardige exemplaren zoals een reuzensequoia met 6,15 meter stamomtrek en een prachtige zelkoia. Het in Engelse stijl aangelegde park ligt op vroegere natte gronden die door Edmond Parmentier werden gekocht van François Mellaerts, de eerste eigenaar van de site die zijn naam gaf aan twee vijvers aan de overkant van de Vorstlaan, tegenover het park. Een ervan is gereserveerd voor vissers, op de andere kan worden geroeid in het gezelschap van meerkoeten, Nijlganzen en futen. (B 08/11/1972)

59. Kaart N 11-12 SITE VAN HET ROOD KLOOSTER Rood-Kloosterstraat 4 – Oudergem

M 5 (Herrmann-Debroux) T 44 (Oudergem-Woud), 94 (Herrmann-Debroux)

B 34 (Twee Steenwegen) 72 (ADEPS/Rood Klooster) De priorij van het Rood Klooster werd gesticht door kluizenaars die zich in het Zoniënwoud kwamen vestigen en er cellen bouwden en een kapel die in 1369 werd ingewijd. De hertogen van Brabant gaven milde steun aan deze eerste stichting die in 1373 de regel van Sint-Agustinus aannam. De Bourgondische hertogen en hun opvolgers verzekerden de welvaart van de priorij. De beroemde schilder Hugo van der Goes werd er in 1478 als lekenbroeder aangenomen en stierf er in 1482. Toen de site in 1910 door de Belgische Staat werd aangekocht, bleven er van de vroegere priorij nog slechts enkele gebouwen over, waaronder een volledige vleugel van het vroegere klooster die op het einde van de 17de eeuw was verbouwd en die een kapittelzaal, de vertrekken van de prior en op de verdieping de slaapzaal van de kanunniken omvatte. Verder was er ook het molenaarshuis uit 1740, het poorthuis dat na de opheffing van de priorij in 1784 meermaals verbouwd werd en de 15de-eeuwse omheiningsmuur. De site lokte door de eeuwen heen altijd veel bezoekers. Om de talrijke wandelaars te plezieren werd er in 1884 een herberg geopend in het molenaarshuis, gevolgd door

BRUSSEL-UITBREIDING / ETTERBEEK / SINT-PIETERS-WOLUWE / SINT-LAMBRECHTS-WOLUWE / OUDERGEM / WATERMAAL-BOSVOORDE ⁄

59 de Laiterie in 1894. In de vijvers werd gehengeld en kinderen konden een ritje maken op de rug van ezels. In 1902 werden de oude vertrekken van de prior zelfs omgevormd tot restaurant! In dezelfde periode inspireerde de omgeving ook vele schilders die hun intrek namen in sommige van de oude kloostergebouwen, onder meer Léon Houyoux, Alfred Bastien,

Louis Clesse, Auguste Oleffe en Jean Laudy. Vandaag kent de site nog altijd veel succes bij een trouw publiek dat nu ook een bezoek kan brengen aan het Kunstencentrum van het Rood Klooster. (B16/11/1965) Tentoonstelling “Op zondag naar het Rood Klooster” (zie kadertekst hieronder).

H T E N T O O N S T E L L I N G Op zondag naar het Rood Klooster Op het einde van de 19de eeuw werd de site van het Rood Klooster bij vele Brusselaars een populaire bestemming om er de zondagnamiddag met hun gezin of vrienden door te brengen. In 1884 werd een eerste herberg, Chez Émile, geopend en enkele jaren later verschenen de eerste attracties: hengelen in de vijvers, ezelritjes, baden, enz. Onuitgegeven foto’s, prentbriefkaarten, originele documenten en anekdotes stofferen deze tentoonstelling over vermaak en ontspanning in het Rood Klooster ten tijde van de Belle Epoque. Daarnaast wordt ook aandacht besteed aan vroegere periodes toen de kopiïsten van het klooster kostbare handschriften vervaardigden, toen het Zoniënwoud het jachtdomein was van machtige heren en toen kunstenaars en vooral schilders inspiratie vonden in de groene omgeving. A zaterdag en zondag van 11u tot 18u (rondleidingen op de site en de tentoonstelling om het uur van 11u tot 17u) C Kunstencentrum van het Rood Klooster, Rood-Kloosterstraat 4 in Oudergem – kaart N 11-12

M 5 (Herrmann-Debroux) T 44 (Oudergem-Woud), 94 (Herrmann-Debroux) B 34 (Twee Steenwegen) 72 (ADEPS/Rood Klooster) Met de medewerking van het Kunstencentrum van het Rood Klooster.

60. Kaart L 13

STUDIO LOGIS Drie Lindenstraat 139 Watermaal-Bosvoorde A za en zo van 10u tot 18u

B 17-95 (Drie Linden) Aan de rand van de gelijknamige tuinwijk ligt het gemeenschapscentrum van Le Logis dat tussen 1930 en 1933 gebouwd werd naar de plannen van architect J.-J. Eggerickx. In 1953 voorzag deze laatste het gebouw van een nieuwe inkom. De uitbreiding van de scene gebeurde in 1964 en is van de hand van de architect Depré. Het tangvormige complex bestaat uit twee hoge parallellepipedums verbonden door een lager scharniergebouw. De lijstvensters, de eenvoudige volumes, de afwezigheid van versiering, de bepleistering op het betonnen skelet en het spel van de keramiektegels zijn stuk voor stuk kenmerken van de nieuwe modernistische stijl. De inplanting van het geheel werd bepaald door de configuratie van de rotonde. Het centrale gedeelte wordt ingenomen door de feestzaal die de hele gemeenschap ten goede moest komen. Het centrum speelde in die tijd een uiterst belangrijke rol in het culturele en sociale leven van de tuinwijk. Vandaag heerst er een minder intense activiteit maar het wordt nog altijd gebruikt voor tentoonstellingen, recepties en diverse culturele manifestaties. Tentoonstelling van documenten over de feestzaal en de tuinwijken. Wandeling in de tuinwijk Le Logis-Floréal, zaterdag om 14u. Met de medewerking van Espace Mémoire van Watermaal-Bosvoorde.

⁄ B R U S S EL- U ITB R EI D I N G / ELS EN E

BRUSSEL-UITBREIDING / ELSENE

Ter Kamerenbos 78

B R U S S EL- U ITB R EI D I N G / ELS EN E ⁄

61. Kaart J 12

KAPEL VAN BOONDAAL Oude-Lindensquare 10 – Elsene A za en zo van 10u tot 19u

T 25-94 (Marie-José) De geschiedenis van de kleine kapel van Boondaal gaat terug tot een ver verleden. Het was namelijk Willem van Hulstbosch (1434-1485) die ze in 1463 liet oprichten in het gehucht Borrestichele. Al in 1474 werd de kapel vergroot en werd ze eigendom van het Serment van de Kruisboogschutters van Brussel. Hoewel tot tweemaal toe beschadigd tijdens de godsdienst oorlogen werd ze telkens zorgvuldig gerestaureerd. In 1685 werd ze nogmaals vergroot. De huidige versie van de kapel dateert van 1842 toen Petrus Vandenbranden ze liet heropbouwen. Tot 1941, toen de Sint-Adrianuskerk werd ingewijd, diende het bescheiden gebedshuis als plaats voor de parochiale erediensten. In 2001 hielp de gemeente Elsene de renovatie van de kapel financieren. Sindsdien heeft ze tot eenieders tevredenheid een culturele bestemming gekregen als locatie voor concerten, tentoonstellingen, enz. Tentoonstelling van foto’s van Géraldine Langlois: “De essentie van de Indische film”. Artistieke performance in het teken van India, zondag van 11u tot 13u.

62. Kaart J 11

RESTAURANT LES FOUDRES Eugène Cattoirstraat 14 – Elsene A za en zo van 10u tot 18u

T 7-25 (Etterbeek Station) B 95 (Etterbeek Station) Wie een bijzondere plek wil zien, moet zeker een bezoek brengen aan dit voormalige wijnpakhuis met zijn grote eiken vaten, waarvan sommige bijna 22.000 liter kunnen bevatten. De wijn rijpt er langzaam in een omgeving die een ideale stabiliteit bezit. De familietraditie begon in 1897 bij Arthur Mouchart en wordt tot op vandaag voortgezet. Hij specialiseerde zich in de invoer van grote cru’s en de fabricage van geestrijke dranken onder eigen merknamen, zoals de Nevada of de beroemde Amer Mouchart. In een periode waarin de mensen vooral bier

dronken, was dit een gedurfde onderneming. In de jaren 1930 verhuisde het wijnpakhuis naar grotere ruimtes in de Cattoirstraat. Sinds een paar jaar heeft het bedrijf een restaurant geopend in het unieke kader van de lange rijen wijnvaten. De chef maakt er zijn gerechten klaar in de schaduw van de reusachtige houten tonnen. Bij mooi weer kunnen de klanten ook buiten eten in een charmante tuin met boomgaard van 1.000 m². Uitleg over het wijnpakhuis.

⁄ B R U S S EL- U ITB R EI D I N G / ELS EN E

63. Kaart I 11 TUINEN VAN DE TER KAMERENABDIJ Brussel-Uitbreiding

B 71 (Geo Bernier) De Ter Kamerenabdij, in 1201 gesticht in de Maalbeekvallei, wisselde verschillende keren van eigenaar alvorens ze uiteindelijk in het bezit kwam van de gemeente Elsene en de stad Brussel. De groene ruimte rond de abdijgebouwen was op dat ogenblik sterk verwaarloosd. De restauratie werd in 1927 toevertrouwd aan landschapsarchitect Jules Buyssens. De tuinen, die omstreeks 1720 in Franse stijl werden aangelegd, beslaan ongeveer vijf hectare. In het lage gedeelte dient een door bosjes en bomen omringde visvijver als thuishaven voor een gevarieerde fauna die zich van daaruit verspreidt over de vijvers van Elsene en

het nabijgelegen Ter Kamerenbos. De met bomen begroeide hellingen onttrekken de abdij enigszins aan het oog. Het beste zicht op de gebouwen heeft men in het bovenste gedeelte van de tuinen. Deze bestaan uit vier opeenvolgende terrassen, strak afgesneden grasperken en gesnoeide buxussen en ademen de geest van het Franse classicisme. Het bovenste terras verdween bij de aanleg van de De Motlaan, maar de vier andere vormen nog altijd een indrukwekkend perspectief met als as een monumentale bordestrap in Lodewijk XIV-stijl die naar de abdij afdaalt. De tuinen, die de verbinding vormen tussen de vijvers van Elsene en het Ter Kamerenbos, zijn erg in trek bij wandelaars, joggers en lunchende kantoorbedienden. (B 30/03/1989) Wandeling “De tuinen van de Ter Kamerenabdij, wandelparadijs” (zie kadertekst hieronder).

G W A N D E L I N G De tuinen van de abdij van Ter Kameren, een wandelparadijs De site van de Ter Kamerenabdij is een echte oase van rust te midden van de stadsdrukte. Bovendien is dit ook een plek met een lange geschiedenis. Tijdens deze wandeling bezoeken we eerst de tuinen die in het begin van de 18de eeuw als een cascade van vijf terrassen werden aangelegd en stappen dan verder naar de vijvers van Elsene die het natuurlijke verlengstuk van deze tuinen vormen. A zaterdag en zondag om 10u en 14u (duur: 2u) C vertrek: ingang van de tuinen van Ter Kameren, Rode Kruissquare in Brussel – kaart I 11

B 71 (Géo Bernier) I reserveren verplicht op nummer 02/563.61.53 (maandag tot vrijdag van 9u tot 13u). Maximum 25 personen per vertrek. Enkel in het Frans. Met de medewerking van Arkadia.be.

64. Kaart I 10 VIJVERS VAN ELSENE Elsene

T 81 (Flagey) B 38-60 (Flagey), 71 (Vijvers van Elsene) De Maalbeek, die destijds niet ver van de kloostergebouwen van de Ter Kamerenabdij ontsprong, is vandaag gedeeltelijk gekanaliseerd en van de zeven vijvers op haar loop blijven nog slechts de twee grote watervlakken over die we vandaag kennen. De eerste vijver was vroeger groter en overdekte ook het huidige Flageyplein maar werd omstreeks 1860 gedeeltelijk drooggelegd. De tweede vijver werd gevormd door de samenvoeging van de vijvers Pennebroeck en Ghevaert. Het was ingenieur Victor Besme die de hele wijk in 1871 aanlegde. Het schilderachtige uitzicht van de vijvers weerspiegelt de toenmalige smaak voor Engelse landschapstijl. Talrijke hoogstammige bomen, een volière en een reeks beeldhouwwerken verfraaien deze site die sinds 1976 beschermd is. Opmerkelijk zijn ook de rocailles: de grot met kunstrotsen, ruïnes en de afgeknotte zuil die als decor dienen voor een hydraulische waterval die uniek is voor Brussel. De boorden van de vijvers lenen zich uitstekend voor joggen en wandelen. Op het Flageyplein naast de vijvers wordt een wekelijkse markt gehouden. (B 18/11/1976) Wandeling “De wijk van de vijvers, een trendy wijk”, zondag om 15u. Vertrek: op de hoek van het Flageyplein en de Generaal de Gaullelaan. Met de medewerking van de dienst Stedenbouw en Erfgoed van de gemeente Elsene.

B R U S S EL- U ITB R EI D I N G / ELS EN E ⁄

65. Kaart I 10 ESPACE LUMEN Boondaalsesteenweg 32-36 Elsene A za van 10u tot 20u zo van 10u tot 18u

T 81 (Gist/Flagey) B 59 (Gist), 38-60-71 (Flagey) Op initiatief van pastoor Pierre Goossens werd in 1958 besloten een modern parochiecentrum te bouwen voor de Heilig-Kruiskerk. Het ontwerp werd toevertrouwd aan architect P. Rome, die de kerk reeds had gerestaureerd in 1942, en de interieurinrichting aan decorateur J. Keup. Het gebouw dat bestemd was voor parochiale, sociale en culturele activiteiten, zowel van de parochie als van de wijk, voorzag in een zaal van 550 plaatsen voor films, toneel en lezingen, een foyer-huisbar op de begane grond, een polyvalente zaal, een biljartzaal op de eerste verdieping en ruime lokalen voor parochiewerk, een secretariaat, een bibliotheek, prenatale consultaties, enz. De eerste steen werd gelegd op 29 juni 1960 en de inwijding van het eerste deel vond een jaar later plaats in aanwezigheid van aartsbisschop Suenens. Het gebouw van vier verdiepingen, eerste fase van een veel ambitieuzer project, is sindsdien onveranderd gebleven, sfeervol en vol elementen die karakteristiek zijn voor die tijd, zoals de materialen, de kleuren, de verlichting, de stoelen en zelfs de Majestic- koelkasten. De verschillende zalen, waaronder de toneelzaal, worden nog altijd druk bezocht in het kader van allerlei bijeenkomsten, evenementen en voorstellingen.

66. Kaart I 10

FLAGEY – VOORMALIG NIR-GEBOUW Heilig Kruisplein – Elsene A enkel op zo van 10u tot 18u

T 81 (Flagey) B 38-59-60-71 (Flagey) Joseph Diongre had reeds ervaring opgedaan met het ontwerp van twee woonwijken (Moortebeekwijk in 1922 en Diongrewijk in 1924) toen hij de wedstrijd won voor het ontwerp van het nieuwe gebouw voor het Nationaal Instituut voor de Radio (NIR). Door zijn samenwerking met verschillende ingenieurs slaagde hij erin het architecturale concept te verzoenen met de technische eisen van een radio-omroep. Het gebouw wordt tot de modernistische beweging gerekend. Sommigen zien er ook de invloed van de Nederlandse architectuur van die periode in, met name in het gebruik van gele baksteen voor de gevelbekleding. Het heeft evenwel ook duidelijke art-decokenmerken zoals zijn ‘pakketboot’-silhouet en de uitzonderlijke afwerking van de interieurdecoratie. De meeste zalen bevatten nog oorspronkelijke meubilair en lambriseringen in exotische houtsoorten zoals de befaamde Studio 4. De bouwwerken duurden van 1933 tot 1939. In dat jaar bouwde de firma Delmotte het orgel – het belangrijkste van België – dat de volledige breedte van Studio 4 beslaat. Door zijn moderne stijl en makelij, en de voor die tijd revolutionaire technische kwaliteiten leent het zich voor alle muziekgenres die prachtig weerklinken in deze zaal met haar bijzondere akoestiek. Na vijftig jaar intense

activiteit werd het gebouw te koop gesteld door zijn eigenaars (RTBF en VRT). Het werd in 1998 aangekocht door de NV Omroepgebouw Flagey en volledig gerestaureerd. Sinds de herfst 2001 vormt het een audiovisueel centrum dat uniek is voor Brussel, met studio’s, concerten bioscoopzalen, kantoren en winkels. (B 28/04/1994) Rondleidingen om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van Arkadia.be en Korei.

⁄ B R U S S EL- U ITB R EI D I N G / ELS EN E

67. Kaart I 10 FLAGEYPLEIN Elsene

T 81 (Flagey) B 38-59-60-71 (Flagey) Het Flageyplein heette oorspronkelijk Heilig Kruisplein, maar kreeg in 1937 de naam van Eugène Flagey, burgemeester van 1936 tot 1956. In de jaren 1930 werd rond het plein een reeks gebouwen van gelijke hoogte opgetrokken met handelszaken op de begane grond en appartementen op de verdiepingen. Ze vormden een architecturaal tegengewicht voor het radio-omroepgebouw dat hier kort tevoren door architect Diongre was gebouwd, de zogenaamde ‘pakketboot’. Op het plein werd in 1956 ook het eerste warenhuis met meerdere productafdelingen van Delhaize geopend, dat meer dan dertig jaar zou bestaan. Het plein is een belangrijk verkeersknooppunt in dit gedeelte van de stad en wordt bediend door een groot aantal lijnen van het openbaar vervoer. Elke zaterdag wordt hier ook een grote markt gehouden. Een gekend circus slaat hier geregeld zijn tenten op en er zijn ook al luchtballons van op het plein opgestegen. Na de heraanleg enkele jaren geleden is

het verkeersvrije plein een ontmoetingsplaats geworden voor mensen van alle leeftijden, aangetrokken door de bruisende sfeer van café Belga en door tal van andere dranken eetgelegenheden in de buurt.

Wandeling “Elsene, van pakketboot tot Bascule, een sympathiek duo” (zie kadertekst hieronder).

G W A N D E L I N G Elsene, van ‘pakketboot’ naar ‘Bascule’, een sympathiek duo Tijdens een aangename wandeling via de vijvers van Elsene en de Louizalaan verkennen we twee wijken van Elsene die recent een nieuwe dynamiek gevonden hebben. De Flageywijk met zijn intieme theatertjes, zijn artistieke trefplaatsen, zijn concertzalen en hippe cafés bloeit als nooit te voeren in de schaduw van de ‘pakketboot’. Aan de kant van de Bascule heeft een tiental galerijhouders de wijk tot een broeihaard van creativiteit omgevormd. Twee enthousiaste architecten hebben ook de vroegere bioscoop Molière gerenoveerd en nieuw leven ingeblazen. Deze twee kernen hebben zich met succes gemoderniseerd zonder hun ziel te verliezen. A zaterdag en zondag om 14u en 17u (duur: 2u) C vertrek: voor het theater Marni, Vergniesstraat 25 in Elsene – kaart I 10

T 81 (Flagey) B 38-59-60-71 (Flagey) I reserveren verplicht op nummer 02/673.18.35 (maandag tot vrijdag van 10u tot 17u). Maximum 25 personen per vertrek. Enkel in het Frans. Met de medewerking van de Babbelbus.

B R U S S EL- U ITB R EI D I N G / ELS EN E ⁄

68. Kaart H 9

KLEINE MERCELIS THEATER Mercelisstraat 13 – Elsene A enkel zo van 13u tot 18u

B 54-71 (Fernand Cocq) Dit gebouw uit het begin van de 20ste eeuw huisvestte aanvankelijk een café met biljartzaal op de benedenverdieping. In de jaren 1930 huurde de gemeente Elsene een deel van de lokalen alvorens kort na de Tweede Wereldoorlog eigenaar te worden van het volledige gebouw. Het duurde echter tot 1953 alvorens architect Armand Poppe opdracht kreeg voor de renovatie van het theater. Zowel de buiten- als binnenkant werden toen grondig opgeknapt. Het huidige uitzicht van de theaterzaal, een echt schrijn van rood pluche, dateert uit die periode. Vandaag worden in deze ruimte met een capaciteit van 160 plaatsen allerlei culturele activiteiten georganiseerd: toneel, muziek, dans, workshops,… die zich richten tot alle soorten publiek.

68 Tijdens uw bezoek zult u verrast worden door de gedempte gesprekken in de coulissen, de voorbereidingen van de acteurs in hun loge, de luide stemmen op het podium waar de regisseur zijn laatste aanwijzingen geeft en

de ultieme technische ingrepen vóór de voorstelling. Met de medewerking van de Ligue d’Impro en de dienst Cultuur van de gemeente Elsene.

H T E N T O O N S T E L L I N G Cafés en kroegen van gisteren en vandaag De culturele geschiedenis van grote steden is onvolledig zonder het verhaal van hun mythische cafés. Sommige cafés in Brussel behoren vandaag tot het architecturale erfgoed (Le Falstaff, La Mort Subite, Le Cirio, L’Espérance, L’Archiduc,…) of worden geassocieerd met een belangrijke artistieke of literaire stroming (Het Goudblommeke in Papier, À L’Imaige Nostre-Dame,…). De jongste jaren spelen cafés en bars opnieuw een belangrijke rol in de heropleving van de stad. Het zijn laboratoria voor interieurinrichting waar ontwerpers uit de mode- en designwereld hun creativiteit kunnen uitleven (MuseumCafé, Majestic, Café Belga,…). Oude en hedendaagse documenten, voorwerpen, affiches, film, enz. laten u deze getuigen van ons culturele erfgoed in al hun facetten ontdekken. A zaterdag en zondag van 10u30 tot 18u C Galerij van de Fondation pour l’Architecture, CIVA (1ste verdieping), Kluisstraat 55 in Elsene – kaart H 10

T 81 (Dautzenberg), 94 (Baljuw) B 54 (Vanne), 71 (Van Volsem) De tentoonstelling is gratis toegankelijk van 6 tot 29 september 2013, dinsdag tot vrijdag van 12u tot 18u, in het weekend van 10u30u tot 18u. Pianobar, zaterdag 14 van 18u tot 20u30. Met de medewerking van de Fondation pour l’Architecture.

⁄ B R U S S EL- U ITB R EI D I N G / ELS EN E

b F I E T S T O C H T Brussel maakt plezier: de binnenstad Het stadscentrum is een ontmoetingsplaats bij uitstek! Langs het traject bevinden zich festivalplaatsen, handelszaken, cafés, bioscoopzalen, restaurants,… Een aantal locaties behielden hun oorspronkelijke bestemming, anderen ondergingen merkwaardige gedaanteveranderingen. Een ongewoon traject, onderhoudend en leerzaam! A zaterdag en zondag om 10u (duur: 3u30) C vertrek: Het Fietsershuis, Londenstraat 15 in Elsene – kaart H 9

M 2-6 (Troon) B 34-38-80-95 (Idalie) I reserveren noodzakelijk op het nummer 02/502.73.55 (van maandag tot zondag tussen 10u en 18u). Maximum 20 personen per vertrek. Er kunnen fietsen worden gehuurd aan het vertrekpunt (8 €). Met de medewerking van Pro Velo.

b F I E T S T O C H T Ontspanning en vermaak in Elsene, Sint-Gillis en Ukkel Al fietsend ontdekken we het opmerkelijke bouwkundig en natuurlijk erfgoed van deze gemeenten. Plaatsen van vertier van vroeger (en nu) bekleden een centrale plaats in het traject: cafés, hotels, bioscoopzalen, handelszaken… Je zal merken dat de binnenstad geen alleenrecht had op plezier maken – verre van! A zaterdag en zondag om 14u (duur: 3u30) C vertrekplaats: Het Fietsershuis, Londenstraat 15 in Elsene – kaart H 9

69. Kaart I 9

ÉTABLISSEMENTS DEMEULDRE Georges Lorandstraat 24 – Elsene A za en zo van 10u tot 18u

B 34-38-80-95 (Idalie) In de grote uitstalramen van de Établissements Demeuldre kan men een uitgebreid assortiment van kwalitatief porselein, geglazuurd aardewerk en kristal bewonderen. Door dezelfde ramen ziet men echter ook een winkelinterieur zoals er aan het begin van vorige eeuw vele waren. Ondanks latere moderniseringen zijn de lambriseringen en panelen in geverniste keramiek bewaard gebleven, waaronder drie opmerkelijke allegorieën die de aandacht trekken: l’Harmonie, la Couleur en la Mesure, in 1897 vervaardigd door Isidore De Rudder. Deze panelen illustreerden het vakmanschap van de firma Vermeren-Coché, opgevolgd door Demeuldre Coché, die tot 1953 actief bleef. Deze manufactuur van decoratief porselein en aardewerk was in 1830 opgericht door Charles-Christophe Windisch. De producten, vervaardigd in vandaag gedeeltelijk afgebroken gebouwen, werden daarna tentoongesteld in een zaal die in 1874 werd gebouwd

B R U S S EL- U ITB R EI D I N G / ELS EN E ⁄

71. Kaart H 9

THÉÂTRE MOLIÈRE Bolwerksquare (galerij van de Naamse Poort) – Elsene A enkel zo van 14u tot 20u

M 2-6 (Naamsepoort) B 34-54-64-71-80 (Naamsepoort) 71

69 en uitgeeft in de Georges Lorandstraat. Deze zaal bestaat nog altijd, net als de huidige winkel die in 1905 werd geopend en kan bogen op een opmerkelijke gevel met een polychrome decoratie. De Etablissements Demeuldre zijn hofleverancier sinds 1878 en gekend door alle liefhebbers van porselein, kristal en geglazuurd aardewerk. (B 26/06/1997) Uitleg over de geschiedenis van de winkel, zaterdag en zondag om 11u. Tentoonstelling van voorwerpen vervaardigd van 1830 tot 1972. Eregast is de firma Villeroy & Boch met een historisch overzicht aan de hand van stukken uit het museum van Luxemburg tot aan de hedendaagse producties. Bezoek aan het atelier voor restauratie en beschildering van porselein Coperta, met uitleg door de twee restaurateurs. Demonstratie van heraldische en andere gravures op metaal door Pascal Doulière, enkel zaterdag van 10u tot 13u.

70. Kaart H 9 GALERIJ VAN ELSENE Elsensesteenweg/Waversesteenweg Elsene

M 2-6 (Naamsepoort) B 34-54-64-71-80 (Naamsepoort) De galerij van Elsene, die de gelijknamige steenweg verbindt met de Waverse Steenweg, werd in 1953 ontworpen door architect Jean-Florin Collin, aan wie we ook de Centrumgalerij in Brussel te danken hebben. De inrichting van de winkels zelf werd echter aan anderen toevertrouwd. Het hele complex omvat een zestigtal kleine winkelruimtes, een parkeergarage over twee verdiepingen, kantoren en appartementen. De geschiedenis van deze plek hangt nauw samen met de onafhankelijkheid van Belgisch-Congo. In de loop van de jaren 1960 werd hier immers een groot aantal Afrikaanse shops geopend, een rechtstreeks gevolg van de massale inwijking van Congolese migranten. De galerij heeft in dat verband een belangrijke rol gespeeld in de beeldvorming van de wijk die algemeen bekend staat als Matonge. Men vindt er een grote concentratie van kleine cafés, restaurants, juwelenwinkels, kapsalons, waxshops en kruidenierswinkels met exotische producten.

Het Théâtre Molière dat verstopt zit in de Naamsepoortgalerij heeft een rijke geschiedenis. Gebouwd, gesloopt, verbouwd, gerenoveerd… Historici maken gewag van drie verschillende theaters. Je krijgt de gelegenheid om de laatste versie te ontdekken. Dit theater werd gebouwd tussen 1967 en 1970, op de ruïnes van haar voorgangers. Deze zaal met 380 zitplaatsen met balkon en rode fluwelen stoelen verleidt met haar onmiskenbare charme, maar is weinig bekend. Dat ligt niet aan haar bijna perfecte akoestiek, maar aan haar bijzondere ligging. Inderdaad, weinig mensen vermoeden dat er een theater verdoken ligt tussen de Afrikaanse winkels van deze galerij in Matonge. Stap de met hout bekleedde foyer binnen en ontdek een prachtige plek waarin nog steeds duizend en één activiteiten plaatsvinden onder het toeziend oog van de buste van Molière van Jef Lambeaux. Sinds zijn heropening in 2005 organiseert Muziekpublique er dagelijks wereldmuziekconcerten en -muzieklessen dankzij de gemeente Elsene. Tentoonstelling: “De Molière: het best verborgen theater van Brussel”, zondag van 14u tot 18u. Videovertoning “A Song A Day”: clips van bijna 200 muzikanten van wereldmuziek opgenomen op het podium van de Molière gedurende een volledig jaar, die een indruk geven van de huidige activiteiten in het theater, zondag van 14u tot 18u. Jamsessie in de foyer. Mogelijkheid een glas te drinken onder het luisteren naar muzikanten van wereldmuziek die live improviseren, zondag van 18u tot 20u.

⁄ B R U S S EL- U ITB R EI D I N G / ELS EN E

73. Kaart H-I 9-10-11 LOUIZALAAN Brussel-Uitbreiding

M 2-6 (Louiza) T 94 (de hele laan), 92-97 (Louiza/ Stefania), 7 (Legrand), 81 (Baljuw)

B 54 (Baljuw), 38-60 (Vleurgat) 72

72. Kaart H 9

SPIRITO BRUSSELS Stassartstraat 20 – Elsene A enkel za van 14u tot 18u

M 2-6 (Naamsepoort) B 54-71 (Matonge), 34-64-80 (Naamsepoort) De Spirito Brussels is illustratief voor een trend die de laatste jaren zowel in Europa als in Amerika opgang maakt, namelijk de reconversie van voormalige religieuze gebouwen tot culturele centra, hotels of evenementenhallen. In dit geval gaat het om een vroegere Anglicaanse kerk die uit 1873 dateert. Het driebeukige kerkgebouw in vroege gotische stijl heeft een centraal schip met zichtbaar dakgebinte over vier traveeën, geritmeerd door arcaden op de begane grond met daarboven hoge dubbele vensters. Dit schip wordt vandaag ingenomen door een ruime dansvloer. Daarnaast zijn er intiemere ruimtes die ingericht zijn voor de ontspanning van een gevarieerd publiek. Er zijn drie bars, privésalons en een restaurant waar een aangename jazzy sfeer heerst. De grote zaal heeft een capaciteit van 650 personen en vormt met zijn reuzenscherm en hoogwaardige geluidsinstallatie het perfecte kader voor unieke recepties. De Spirito Brussels geldt vandaag als een van de voornaamste feestadressen van de hoofdstad.

Toen Jean-Baptiste Jourdan en Jean-Philippe de Joncker in 1838 de toelating kregen om de huidige flessenhals aan het begin van de Louizalaan te bebouwen, hadden ze al plannen voor een prestigieuze laan die de stad met het Ter Kamerenbos zou verbinden. Het project sleepte echter aan en zonder de tussenkomst van kroonprins Leopold II, die toen al grote belangstelling had voor stedenbouw, zou de aanleg nog veel langer op zich hebben laten wachten. De laan werd ten slotte voltooid in 1866; ze was 55 meter breed en 2.412 meter lang en grotendeels met bomen afgezoomd. De Louizalaan werd zeer snel een geliefde wandelweg en een verplichte passage op weg naar het Ter Kamerenbos waar drafrennen en dressuurwedstrijden voor paarden werden gehouden. Statige woningen en herenhuizen verrezen als paddenstoelen uit de grond en boordden weldra de brede laan af die voorzien was van een ruiterpad en op sommige plaatsen van tuinen met beeldhouwwerken. Prinses Clémentine van België nam met haar echtgenoot, prins Victor Napoleon, zelfs haar intrek op nr. 241. Bij de modernisering van het Brusselse wegennet werden tunnels gegraven om de doorstroming van het verkeer te verbeteren dat na de Wereldtentoonstelling van 1958 sterk toenam. Wandeling “De Louizalaan, geschiedenis van een prestigieuze laan” (zie kadertekst hiernaast).

G W A N D E L I N G De Louizalaan, geschiedenis van een prestigieuze laan De Louizalaan is met haar luxueuze woningen en hypermoderne kantoorgebouwen de plek bij uitstek voor wie zich wil laten zien en met zijn rijkdom wil paraderen. De luxe valt van de gevels af te lezen. Zo is er het hotel Solvay of Max Hallet en de blauwe toren… Van de eclectische stijl via de art nouveau tot de stijlen van vandaag, tijdens deze wandeling ontdek je de architectuur van deze laan, die als promenade naar het Ter Kamerenbos werd ontworpen en het boeiende verhaal achter deze belangrijke verkeersader. A zaterdag om 11u en 16u (duur: 1u30) C vertrek: op de hoek van de Paul Lautersstraat en de Louizalaan in Brussel Uitbreiding/Elsene – kaart I 11

T 7 (Legrand), 94 (Abdij) I reserveren verplicht op nummer 02/537.78.75 (maandag tot vrijdag van 9u30 tot 12u30). Maximum 25 personen per vertrek. Met de medewerking van Itinéraires, op de Paden van de Geschiedenis.

B R U S S EL- U ITB R EI D I N G / ELS EN E ⁄

74. Kaart H 10

75. Kaart H 10

76. Kaart H 10

LES CAPRICES DU BAILLI

SUPRA BAILLY

KASTELEINSPLEIN

Baljuwstraat 75 – Elsene

Baljuwstraat 77 – Elsene

Elsene

A za van 8u tot 18u zo van 8u30 tot 14u

A za en zo van 9u tot ‘s ochtends

T 81 (Drievuldigheid) B 54 (Drievuldigheid)

T 81 (Drievuldigheid), 94 (Baljuw) B 54 (Drievuldigheid) Handelszaken die hun originele winkelpui en meubilair bewaard hebben, zijn in Brussel eerder zeldzaam geworden. Les Caprices du Bailli behoort tot die uitstervende categorie. De mozaïeken op de gevel werden weliswaar pas in de jaren 19501960 toegevoegd, maar doen geen afbreuk aan de vitrine met gebogen glas en de deur met roedenverdeling in art-nouveaustijl die toegang geeft tot de banketbakkerij. Binnen creëren grote geslepen spiegels de illusie van een veel grotere ruimte. Ze weerspiegelen de mooie wandrekken met glazen legplanken op metalen dragers en het meubilair uit de beginperiode. Een groot glasraam met plantenmotieven vervolledigt dit decor dat de sfeer van rond 1900 oproept. (B 17/02/2011) Gids ter plaatse. Met de medewerking van Pro Velo.

T 81 (Drievuldigheid), 94 (Baljuw) B 54 (Drievuldigheid) Dit hoekgebouw uit 1890 gebouwd in neoclassicistische stijl huisvest een typisch Brussels café dat zijn oorspronkelijke sfeer heeft weten te behouden. De huidige inrichting als café door architect Jacques dateert van 1936 en de zwarte keramiektegels en tegels in melkglas van de gevel evenals de meeste meubels van het interieur stammen nog uit die tijd. Zoals vele andere zaken in de buurt draagt de Supra Bailly bij tot de gezelligheid en de levendigheid van deze wijk rond het Kasteleinsplein.

Het Kasteleinsplein verschijnt voor het eerst op de plannen voor de bebouwing van de wijk in 1879. Twintig jaar later werd het vergroot en kreeg het zijn huidige vorm. Net als de aanpalende straten (Baljuw, Edelknaap, Provoost, Notaris en Wethouder) herinnert de naam van het plein eraan dat een groot deel van Elsene ooit onder de jurisdictie van een kasteelheer viel. De huizen rond het plein dateren grotendeels van de periode tussen 1880 en 1895. Op het centrale deel van het plein, beplant met een twintigtal linden, wordt op woensdag een markt van verse en ambachtelijke producten gehouden die redelijk bekend is in Brussel. De vele restaurants, cafés en handelszaken in de omgeving maken het Kasteleinsplein tot een levendige en gezellige plek in een wijk die de jongste jaren is uitgegroeid tot een van de meest modieuze delen van Elsene. Wandeling “Van plein tot plein, tussen Kastelein en Flagey” (zie kadertekst op volgende bladzijde).

⁄ B R U S S EL- U ITB R EI D I N G / ELS EN E

G W A N D E L I N G Van plein tot plein, tussen Kastelein en Flagey Deze wandeling leert ons twee zeer levendige wijken kennen, kosmopolitisch van geest en gekenmerkt door een zeer eigen sfeer. Mensen die er wonen, zeggen er nooit meer weg te willen! Sinds er op het Kasteleinsplein een wekelijkse mark t wordt gehouden, hebben er zich in deze microdorpen tal van winkels, cafés en restaurants uit de hele wereld gevestigd. A zaterdag en zondag om 10u en 14u (duur: 2u) C vertrek: voor de Drievuldigheidskerk, Baljuwstraat in Elsene – kaart H 10

T 81 (Drievuldigheid) B 54 (Drievuldigheid) I reserveren verplicht op nummer 02/563.61.53 (maandag tot vrijdag van 9u tot 13u). Maximum 25 personen per vertrek. Enkel in het Frans. Met de medewerking van Arkadia.be.

77. Kaart H 10

78. Kaart I 12

LA QUINCAILLERIE

TER KAMERENBOS

Edelknaapstraat 45 – Elsene

Brussel-Uitbreiding

A za en zo van 10u tot 18u

T 7-94 (Legrand) B 41 (Gendarmen)

T 81 (Drievuldigheid) B 54 (Drievuldigheid) 60 (Washington) Het idee om deze ijzerwarenwinkel tot restaurant om te vormen is ontleend aan een Amerikaan die in 1978 The International Hardware Store opende. Enige tijd nadien gaf decorateur Antoine Pinto, die jaren later ook de inrichting van de Belga Queen onder handen zou nemen, het etablissement zijn huidige uitzicht. Deze fantastische ruimte was tussen 1903 en 1978 een echte ijzerwarenwinkel zoals die vandaag niet meer bestaan. Het geniale van dit project is dat men alles bij het oude gelaten heeft, zowel de oorspronkelijke winkelinrichting als het meubilair uit Amerikaanse den. Men vermoedt dat de winkel ontworpen is door leerlingen van Victor Horta, als de meester er al niet zelf de hand in heeft gehad. Gelukkig hebben de aangebrachte moderniseringen de magie van de plek gerespecteerd. En als u soms zin hebt om de laden te tellen, bedenk dan dat het u tijd zal kosten: de Quincaillerie telt er immers meer dan duizend! Fototentoonstelling: “La Quincaillerie door de jaren heen”.

Terwijl de aanleg van de Louizalaan volop aan de gang was, bereikte de stad Brussel op aandringen van koning Leopold II een akkoord met de regering om het Ter Kamerenbos, een uitloper van het Zoniënwoud aan de rand van Brussel, bij het hoofdstedelijk grondgebied te voegen. Het was de bedoeling van het stadsbestuur de hoofdstad te voorzien van een park op maat van de koninklijke ambities. De in Saksen geboren Duitse landschapsarchitect Edouard Keilig, ook gekend van het stadspark van Antwerpen en het park van de Boverie in Luik, kreeg opdracht het park te ontwerpen. Hij behield het natuurlijke boskarakter, dat de grote charme van het park uitmaakt, maar voegde er ook nieuwe elementen aan toe zoals het Engels grasperk, de rotsbrug en de vijver waarvoor aanzienlijke grondwerken nodig waren tussen 1863 en 1866. Het Ter Kamerenbos werd snel een geliefde wandelplek, voorzien van een tennisbaan, drankgelegenheden en andere ontspanningsmogelijkheden voor de wandelaars. Men organiseerde er drafrennen, de

B R U S S EL- U ITB R EI D I N G / ELS EN E ⁄

78 Longchamps fleuri (jaarlijkse optocht van rijtuigen), maar ook kano- en fietswedstrijden. In de winter mocht er soms geschaatst worden op de vijver, zoals trouwens vandaag nog het geval is. Het onlangs heropgebouwde Chalet Robinson, bereikbaar met de overzet, blijft wandelaars aantrekken, anderen komen er graag joggen of fietsen. Zowel bij kinderen als sportclubs blijft het park een populaire bestemming. (B 18/11/1976) Wandeling “Afspraak in het Ter Kamerenbos?” (zie kadertekst hieronder).

79. Kaart I 13

ROYAL ÉTRIER BELGE Groene Jagersveld 19 Brussel-Uitbreiding A za en zo van 10u tot 18u

B 41 (Groene Jager) De Royal Étrier belge werd opgericht in opdracht van de familie Solvay, die een paardenclub wou voor een publiek van officieren, aristocraten en leden van de hoge burgerij. De gebouwen werden tussen 1929 en 1930 opgetrokken naar het ontwerp van architect Gaston Ide, die opteerde voor een regionalistische stijl in een mengvorm van neo-Vlaamse

renaissance en Beaux-Arts. Het geheel bestaat uit meerdere vleugels die verspreid liggen achter de lange bakstenen gevel. De infrastructuur omvat een kleine honderd paardenboxen, een grote binnenmanege met tribunes, een grote buitenmanege die volledig overdekt is, een longeerpiste, optuigkamers, zadelkamers, vestiaires en een restaurant. Een gedroomd trefpunt voor alle paardensportliefhebbers vlak bij het Ter Kamerenbos. (B 24/01/2008) Demonstraties in de grote manege, zaterdag om 10u, 11u, 13u, 14u en 15u en zondag om 11u, 13u, 14u en 15u.

G W A N D E L I N G Afspraak in het Ter Kamerenbos? Het Ter Kamerenbos werd tussen 1861 en 1865 aangelegd op initiatief van de toekomstige koning Leopold II. De Brusselse burgerij had hier voortaan het perfecte decor om haar welstand voor iedereen tentoon te spreiden, in de tijd toen Brussel nog brusselde… maar ook vandaag nog, jawel! De paardentrams van de Louizalaan, de bloemencorso’s, het Chalet du Gymnase en het Chalet Robinson, de Laiterie, de Gespanhoek, het cricket, het lawntennis, de duiventil, de galante afspraakjes: de ijdelheid van de ‘glimmende schoenen’ is geëvolueerd maar niet verdwenen, verre van! Tijdens deze wandeling ontdekt u aan de hand van reproducties van documenten uit die tijd een aantal soms onvermoede aspecten van deze plaatsen. A zaterdag en zondag om 10u (duur: 2u) C vertrek: aan de ingang van het bos op het einde van de Louizalaan (beeldengroep van Jacques de Lalaing, Het Ruitergevecht) in Brussel-Uitbreiding – kaart I 11

T 7-94 (Legrand) Met de medewerking van de Vrienden van het Zoniënwoud.

⁄ U KKEL / VO R ST / S I NT- G I LLI S / AN D ER LEC HT

UKKEL / VORST / SINT-GILLIS / ANDERLECHT

Voormalige bioscoopzaal Aegidium 91

U KKEL / VO R ST / S I NT- G I LLI S / AN D ER LEC HT ⁄

80. Kaart I 14 ROYAL RACING CLUB DE BRUXELLES Eikenlaan 125 – Ukkel A za en zo van 10u tot 21u

B 43 (Diesdelle) De Royal Racing Club, opgericht in 1891, had zijn eerste terrein op het plateau van de huidige basiliek van Koekelberg, verhuisde nadien naar de wielerbaan van Longchamps in Ukkel en vestigde zich ten slotte in 1901 in de Eikenlaan, aan de rand van het Zoniënwoud. De oprichting van de club vloeide voort uit de nieuwe mode van sportbeoefening in open lucht die vanuit Groot-Brittannië was meegekomen met de vele Britten die zich in het spoor van de industriële revolutie in de hoofdstad hadden gevestigd en een sterke invloed hadden op het sportgedrag van de Brusselaars. De eerste clubs kwamen er trouwens door Britten, die gewoon waren allerlei sporten te beoefenen zowel op school als in het leger. De Royal Racing Club beschikte in Ukkel over tennisvelden en liet in 1903 een grote tribune in gewapend beton bouwen door de architecten Reilig en Hauman. Zij gebruikten het gewapend beton ook voor decoratieve toepassingen zoals de houtimiterende leuningen langs de paden en de trappen. Deze tribune is zonder twijfel de enige in haar soort die intact bewaard is gebleven. In 1904 werd hier de eerste voetbalinterland gespeeld tussen België en Frankrijk. De cottage met de kleedkamers werd in 1923 gebouwd door architect Fritz Seeldrayers. Het beschermde ingangsportaal dateert uit 1926. Na de Tweede Wereldoorlog behield Racing het tennis en hockey in Ukkel, maar liet het voor de atletiek en het voetbal het Drielindenstadion bouwen in Bosvoorde. Royal Racing Club blijft tot op vandaag de sportieve waarden verdedigen van zichzelf overtreffen, competitie met respect voor de ander, teamspirit en clubliefde. (B 11/02/2010) Gids ter plaatse van 14u tot 18u.

81. Kaart H 11

PROJECT(ION) ROOM De Praeterestraat 55 – Ukkel A za en zo van 10u tot 18u

T 7 (Bascule) B 38 (Bascule) Toen bioscoop Molière in het midden van de jaren 1930 haar deuren opende, had ze een capaciteit van ongeveer 400 toeschouwers. Ze bleef bijna veertig jaar bestaan tot het begin van de jaren 1970, toen financiële problemen de sluiting onvermijdelijk maakten. De vroegere ingang aan de Waterloose Steenweg veranderde weldra van bestemming en werd een drogisterij-parfumerie. De zaal verloor hierbij haar parterre, kreeg een verlaagd plafond en werd ontdaan van het merendeel van de decoratie.

In 2007 werden de architecten die in het aanpalende gebouw werkten, geïntrigeerd door de ongewone vorm van een muur. Ze braken de muur open en ontdekten tot hun stomme verbazing het balkon van de vroegere bioscoop. Deze ruimte, gecombineerd met de galerie, is sinds kort verbouwd tot multidisciplinaire culturele en promotieruimte voor jonge kunstenaars. Begin 2011 zijn de lokalen gerenoveerd en opnieuw ingericht. De nieuwe zaal, die de naam Project(ion) room meekreeg, brengt een gediversifieerd programma van toneel, tentoonstellingen, filmvertoningen, concerten, enz. Uitleg over de locatie en het project van Project(ion) room.

⁄ U KKEL / VO R ST / S I NT- G I LLI S / AN D ER LEC HT

82. Kaart G 13 WOLVENDAELPARK Ukkel

T 4 (Helden), 92-97 (Wolvendael) B 38-41-43 (Helden) De plaatsnaam Wolvendael (die ‘bochtig dal’ betekent) zou al in 1209 voor de eerste keer vermeld zijn. Het huidige park, een overblijfsel van het Zoniënwoud, ligt op een sterk glooiende flank van het dal van de Ukkelbeek en wordt begrensd door twee zeer oude wegen, de Dieweg en het Crabbegat. Het domein heeft verschillende eigenaars gekend: de families Fricx, Fraula, Vanderborght, Looz-Corswarem, Coghen, Balser en baron Léon Janssen. Het park dateert uit dezelfde tijd als de bouw van het kasteel en had nog een tuin in Franse stijl die al gauw volgens de mode van weleer werd heraangelegd in een Engelse romantische stijl. Vandaag is het eigendom van de gemeente. Het biedt een gevarieerd uitzicht door de combinatie van uitgestrekte bebloemde grasperken, bosjes hoogstammige bomen en massieven die de golvingen van het terrein volgen. Het bezit ook een groentheater met bijbehorend huisje, de Bergerie genaamd, waar de toneelspelers zich konden omkleden. In de jaren 1920 en 1930 lokte dit theater duizenden toeschouwers naar de voorstellingen. Vandaag worden er in de zomer concerten gegeven. De paden en wegen van het park, die door Beliris in de oorspronkelijke geest zijn heraangelegd, kennen veel bijval bij joggers, wandelaars en kinderen. (B 08/11/1972) Wandeling in het park, zaterdag en zondag om 15u. Vertrek aan de hoofdingang van het park, kant De Frélaan. Met de medewerking van la Ligue des Amis du Kauwberg.

83. Kaart G 13 LODEWIJK XV-PAVILJOEN Wolvendaellaan 44 – Ukkel A za en zo van 10u tot 18u

T 4 (Helden), 92-97 (Wolvendael) B 38-41-43 (Helden) Het kleine stenen paviljoen in het Wolvendaelpark is een uniek voorbeeld van rococoarchitectuur in Brussel. Dit 18de-eeuwse folietje bekroond met een elegant klokvormig dak heeft een rijk versierde gevel in de beste traditie van de Duitse rococo. Het tussen 1745 en 1746 gebouwde paviljoen zou het werk zijn van beeldhouwer Jan Van Logteren en de stucwerkers Huslij, ambachtslui die werkten voor een zekere Aron de Joseph de Pinto, wonend aan de Nieuwe Herengracht 103 in Amsterdam. Deze koopman van Portugese afkomst liet het elegante huisje als een soort theaterdecor achteraan in zijn tuin optrekken. Er is dus eigenlijk niets Frans aan dit gebouwtje dat ten onrechte geassocieerd wordt met de Lodewijk XV-stijl. Heel wat later, toen het grachtenhuis eigendom was van res-

taurateur Stranders, werd het paviljoentje in 1909 gekocht door baron Janssens, die het naar Brussel liet overbrengen. Het werd in 1911 steen voor steen heropgebouwd in het park van Wolvendael. Het interieur achter de uitbundig gesculpteerde stenen gevel bevat nog heel wat opmerkelijk stucwerk dat mooi aantoont welke invloed de rococostijl heeft uitgeoefend op de woningdecoratie. Vandaag doet het paviljoen dienst als theesalon waar het aangenaam uitblazen is na een wandeling in het park. Rondleiding zaterdag en zondag om 10u. Afspraak voor het paviljoen, Wolvendaellaan 44. Wandeling met aandacht voor de omgeving van het Lodewijk XV-paviljoen, zaterdag en zondag om 11u. Afspraak aan het terras van het paviljoen, parkzijde. Met de medewerking van de Ligue des Amis du Kauwberg.

84. Kaart G 13

U KKEL / VO R ST / S I NT- G I LLI S / AN D ER LEC HT ⁄

85. Kaart F 12

86. Kaart F 11

KASTEEL VAN WOLVENDAEL

AU VIEUX SPIJTIGEN DUIVEL

DUDENPARK

Wolvendaelpark (ingang via de De Frélaan) – Ukkel

Alsembergse Steenweg 621 – Ukkel

Brusselsesteenweg / Gabriel Faurélaan / Massenetlaan / Jupiterlaan / Victor Rousseaulaan / Mysteriestraat Vorst

A za en zo van 11u tot 18u

T 4 (Helden), 92-97 (Wolvendael) B 38-41-43 (Helden) In 1763 werd een kasteel gebouwd in het Wolvendaelpark, waarschijnlijk voor de familie Vanderborght die toen eigenaar was van het domein. Het neoclassicistische gebouw had een gevel van negen traveeën onder een mansardedak en was perfect symmetrisch. In 1911 verloor het dit evenwicht door de aanbouw van een winkelhaakvormige vleugel in opdracht van de toenmalige eigenaar, Leon Janssens. In deze vleugel werden nieuwe keukens en bergruimtes ondergebracht. De twee sfinxen aan weerszijden van de centrale toegangstrap verwelkomen nog altijd de bezoekers. In 1877 werden hier hoge gasten ontvangen ter gelegenheid van het huwelijk van Laure Mosselman du Chesnoy en Don Benjamin de Ruffo di Calabria, de grootouders van koningin Paola. Vandaag huisvest het kasteel de École des Arts van Ukkel en culturele diensten. Tentoonstelling van oude kostuums. Met de medewerking van de Ligue des Amis du Kauwberg.

A za en zo van 10u tot middernacht

T 51 (Bens)

B 48-50 (Duden)

85 Er was een tijd waarin reizigers die naar Brussel kwamen blij waren om aan de poorten van de stad herbergen te vinden waar ze konden overnachten en van paard wisselen. Au vieux Spijtigen Duivel was een van deze uitspanningen die bij vermoeide ruiters zeer geliefd waren. De eigenaardige naam schijnt afkomstig te zijn van de grote open haard in de gelagzaal die, wanneer hij brandde, deed denken aan de poort van de hel. Het verhaal gaat dat Keizer Karel er op een dag halt hield en ruzie kreeg met een dienster. De herberg was vroeger groter dan nu, met een statig hoofdgebouw en talrijke bijgebouwen. Weinig mensen beseffen vandaag nog dat dit etablissement al eeuwen oud is. De herberg lokt nog altijd veel bezoekers die graag komen verpozen in de gezellige sfeer van deze met geschiedenis beladen plaats. (B 22/04/2010)

Het is vreemd om midden in de stad een park met het uitzicht van een bos aan te treffen met restanten van het beukenbos van het Zoniënwoud! De 23 hectare van het Dudenpark bestaan uit scherp ingesneden dalen bedekt met hoogstammige beuken en delen waar esdoorns en essen groeien met aan hun voet veldbies en varens. Alleen het noordelijke gedeelte is als park aangelegd. Oorspronkelijk was dit alles eigendom van de abdij van Vorst, later kwam het goed in handen van de familie Mosselman en in 1869 van de familie Duden. Het was echter koning Leopold II die er in 1895 eigenaar van werd en het via de Koninklijke Schenking in 1900 afstond aan de Belgische Staat. In 1912, bij de dood van weduwe Duden, de laatste vruchtgebruikster van het domein, kon het park eindelijk voor het publiek worden opengesteld. Vandaag waarderen wandelaars en sportbeoefenaars de steile en schilderachtige paden van deze uitzonderlijke groene ruimte. (B 26/10/1973)

⁄ U KKEL / VO R ST / S I NT- G I LLI S / AN D ER LEC HT

87. Kaart F 10

MOVY CLUB Monnikenstraat 21 – Vorst A za en zo van 11u tot 13u

T 82 (Drukkerij) B 49-50 (Drukkerij) Het publiek had reeds de weg gevonden had naar de grote filmzalen, toen architect Leroy de plannen ontwierp voor deze wijkbioscoop die op onopvallende wijze werd geïntegreerd in een appartementsgebouw in het lage gedeelte van Vorst. Sinds zijn opening in 1934 blijft de Movy-Club bezoekers lokken door de intimistische sfeer die

tot op vandaag bewaard is. De grote zaal, die het midden houdt tussen art deco en modernisme, telt 200 stoelen die afkomstig zijn uit de vroegere bioscoop Victory. De projectiecabine bevindt zich boven het balkon dat uitkijkt op het voortoneel en het scherm waarboven de letter M prijkt. De Movy-Club is een kostbare getuige van de gezellige sfeer van de vroegere wijkbioscopen. De inkomhal, de foyer, de zaal in zijn geheel en de projectiecabine zijn daarom als monument beschermd. (B 27/03/1997) Bezoek van de inkomhal en de zaal.

G A C T I V I T E I T Bal mobile Vorst is postindustrieel erfgoed, hedendaagse kunst en… dans! In de vorige eeuw ging uitgaand Brussel graag uit de bol op de soirées dansantes in de wijken rond het Dudenpark en het Park van Vorst. We vieren vandaag dit verleden en nodigen u tegelijk uit voor de 20ste verjaardag van de Bal Moderne – een in oorsprong Parijs concept dat eerst werd uitgewerkt bij Anne Teresa De Keersmaekers dansgezelschap ROSAS. Via deze feestelijke dansformule leren grote groepen op een ontspannen manier danspassen van gerenommeerde choreografen. Voor de Open Monumentendagen presenteren we met Bal Mobile een intiemere, kortere formule die op vier karakteristieke “places m’as-tu vu” in Vorst plaatsvindt: de openbare moestuin in de voormalige brouwerij Wielemans-Ceuppens, het Park van Vorst, het Dudenpark en het Sint-Antoniusvoorplein. A zondag om 14u (Centrum voor Hedendaagse Kunst WIELS – moestuin, Van Volxemlaan 354), 15u30 (Dudenpark, Lainésquare), 16u30 (Park van Vorst, zandbak) en 18u (Sint-Antoniusvoorplein) in Vorst Met de medewerking van het gemeentebestuur van Vorst.

88. Kaart F 10-11 PARK VAN VORST / SINT-GILLIS Villalaan / Kemmelberglaan / Koningin Maria-Hendrikalaan / Rochefortplein Vorst / Sint-Gillis

T 3-4-51 (Albert), 97 (Rochefort) B 48 (Rochefort/Kemmelberg/ Albert/Lainé), 54 (Albert) Ondanks zijn drukke bezigheden volgde koning Leopold II van nabij de stedenbouwkundige ontwikkelingen in de randgemeenten rond Brussel. De aanleg van het park van Vorst genoot zijn bijzondere belangstelling. Om “de werkende klasse een plaats te geven om zich te ontspannen en te wandelen en om zuivere lucht kunnen inademen” vroeg hij ingenieur Victor Besme plannen te ontwerpen voor een groot park. De aanleg werd opgedragen aan landschapsarchitect Lainé, die ook verantwoordelijk was voor het park van Woluwe en het koninklijk domein. De koning liet zich informeren over de gekozen plantensoorten, de plaats van de bloemenperken en zitbanken en vroeg om een uitkijkpunt vanwaar men de koepel van het Justitiepaleis zou kunnen zien. Vandaag kan men bijna tien kerktorens herkennen vanaf dit terras dat tijdens de oorlog 1914-1918 als observatiepost diende. Beuken, kastanjes, taxussen, essen, Italiaanse populieren maar ook linden, notelaars, esdoorns en ahornen vormen prachtige boommassieven rond drie uitgestrekte grasperken. Een speelplein vervolledigt dit park dat nog altijd zeer geliefd is bij de inwoners van Vorst. (B 04/06/1973)

U KKEL / VO R ST / S I NT- G I LLI S / AN D ER LEC HT ⁄

90. Kaart G 10

PELGRIMSHUIS Parmastraat 69 – Sint-Gillis A za en zo van 10u tot 18u

T 3-4-51 (Sint-Gillisvoorplein)

89. Kaart G 10

STADHUIS VAN SINT-GILLIS Van Meenenplein 39 – Sint-Gillis A za en zo van 10u tot 18u

T 3-4-51 (Horta), 81-97 (Lombardije)

B 48 (Albert), 54 (Gevangenissen) Ondanks vergrotingen aan het b e s t a a nde ge me e nte huis had Sint-Gillis op het einde van de 19de eeuw dringend behoefte aan een echt stadhuis. Na de keuze van het terrein (een oude zandgroeve ten zuiden van de bareel) en de selectie van een architect gingen de zaken snel vooruit. In 1904 was het gebouw, na vier jaar, voltooid. De plannen voor dit stadhuis van 4.267 m² dat vandaag nog altijd de bareel van Sint-Gillis domineert, werden getekend door de Franse architect Albert Dumont, die sinds 1878 in Brussel woonde. Hij is ook bekend van de stedenbouwkundige plannen voor de aanleg van De Panne en Hardelot-Plage, naast talrijke villa’s aan de kust. Hij ontwierp een gebouw met twee gebogen vleugels die de bezoekers als het ware omarmen. Als overtuigd francofiel koos hij voor een neo-Franse renaissancestijl met een weelderige decoratie en rijkdom aan materialen. Het gebruik van roze graniet uit de Vogezen, Euvilleen Savonnièresteen, baksteen en hardsteen zorgt voor een geslaagde polychromie die nog meer uitstraling geeft aan het decor. Befaamde kunstenaars zoals Jules Dillens, Paul Dubois en Victor Rousseau werkten mee aan het rijke beeldhouwwerk van de gevel. De verfijnde decoratie

89 van het interieur brengt hulde aan de gemeente als instelling, haar realisaties en imago. Het stadhuis is een ontmoetingsplaats voor de inwoners van Sint-Gillis en vormt het kader van allerlei ontvangsten en vergaderingen. (B 08/08/1988) Rondleidingen zaterdag en zondag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van Itinéraires, op de Paden van de Geschiedenis en van Klare Lijn. Tentoonstelling “Bruiloften in Sint-Gillis – Een eeuw huwelijksfoto’s”.

Het patriciërshuis met stallen, toegeschreven aan architect A. Pirenne, werd eerst bewoond door de familie Colson. In 1927 kocht de industrieel Eugène Pelgrims het, waarna het in 1963 overging in handen van de gemeente. De voorgevel, geïnspireerd door de Vlaamse renaissance, combineert witsteen met hardsteen. Het interieur werd weliswaar aangepast, maar bevat nog enkele oorspronkelijke elementen. Pronkstuk is zeker de elegante wintertuin die exotische planten herbergde onder een koepel rustend op een betonnen structuur. Centraal in deze ruimte staat een fontein bekleedt met mozaïek. De stervormige tegelvloer in gepolijste hardsteen, is ingelegd met geel en groen marmer en goud. Vanuit de hal met mooie marmeren tegelvloer vertrekt een monumentale eiken trap. De woning kijkt uit over een prachtige romantische tuin, het actuele Pauluspark. Wij kunnen alleen maar dromen van de prachtige recepties die hier ongetwijfeld werden gehouden, maar ook nu nog is het een schitterende locatie voor tentoonstellingen en bijeenkomsten! (B 21/06/2001 en B 17/04/1997) Rondleidingen, zaterdag en zondag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van Atelier de Recherche et d’Action Urbaines (ARAU) en Korei. Activiteiten van de dienst Cultuur van Sint-Gillis. Tentoonstelling van de werken van Hubert Amiel, fotograaf als favoriet gekozen door het publiek in 2012 tijdens de Parcours d’Artistes van Sint-Gillis.

⁄ U KKEL / VO R ST / S I NT- G I LLI S / AN D ER LEC HT

91. Kaart G 10

VOORMALIGE BIOSCOOPZAAL AEGIDIUM Sint-Gillisvoorplein 18 – Sint-Gillis A za en zo van 10u tot 18u

T 3-4-51 (Horta), 81-97 (Bareelkruisweg)

B 48 (Sint-Gillisvoorplein) Deze feestzaal opende zijn deuren in 1905. Achter de eclectische gevel met neoclassicistische invloeden wacht u een complete verassing. Het interieur is zeer verscheiden met een uitbundige decoratie die art nouveau en art deco vermengt met klassieke elementen, zoals bloemenguirlandes, putti, medaillons en pauwen. Hoogtepunt is ongetwijfeld de Moorse zaal, in 1933 door architect Léon Denis aangepast

voor filmvoorstellingen. Vlechtwerk, schelpen, palmbladeren, geometrische friezen, slanke zuilen, bogen in hoefijzervorm, spiegels en imitatie Arabische opschriften creëren een oosterse wereld, uniek in het Brussels erfgoed. (BL 15/05/1997) Rondleidingen, zaterdag en zondag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van La Fonderie, Babbelbus en Korei. Tentoonstelling “Heb je me gezien op het Sint-Gillisvoorplein” (zie kadertekst hieronder). Muzikale animatie in het kader van de Rally “Chantons français” (zie kadertekst hieronder).

H T E N T O O N S T E L L I N G Heb je me gezien op het Sint-Gillisvoorplein? Het Sint-Gillisvoorplein was en blijft een levendige, kleurrijke en gezellige ruimte. Reeds kort voor 1900 was er La Cour Royale tegenover de kerk, een van de oudste drankgelegenheden van de gemeente en verzamelplaats voor de inwoners van Sint-Gillis. De herberg moest wijken bij de uitbreiding van het voorplein en werd weldra vervangen door Brasserie Verschueren, trefpunt van de supporters van voetbalclub Union Saint-Gilloise en vandaag de thuishaven van een jong en hip cliënteel. In 1905 begon men op het plein markt te houden en verrees het Diamant Palace, een luxueus feestcomplex voor de gegoede burgerij, dat nadien bioscoop en dancing werd en ten slotte het Aegidium, waar vandaag het parochiaal centrum gevestigd is. Daar tegenover bouwde de socialistische beweging haar Maison du Peuple, dat een bewogen geschiedenis zou kennen. Vandaag is het Sint-Gillisvoorplein de locatie van meerdere cafés maar ook van kleine restaurants met exotische keukens. Deze tentoonstelling vertelt de geschiedenis van de wijk en laat u de verschillende decoratietechnieken ontdekken die voor de gebouwen op het plein werden gebruikt (stucwerk, staff, keramiek, sgraffiti, houtwerk,…). A zaterdag en zondag van 10u tot 18u C voormalige bioscoop Aegidium, Sint-Gillisvoorplein 18 in Sint-Gillis – kaart G 10

T 3-4-51 (Horta), 81-97 (Bareel) B 48 (Sint-Gillisvoorplein) Met de medewerking van GERPM-SC.

♬

E R W O R D T GEZONGEN IN HET AEGIDIUM! Ter gelegenheid van de Open Monumentendagen doet de Rallye “Chantons français” de voormalige bioscoop Aegidium aan! Akoestische concerten met onder meer Françoiz Breut, Daniel Hélin, Mélanie Isaac, Ivan Tirtiaux, Aurélie Dorzée en Tom Theuns zullen uw bezoek aan deze unieke plaats in Brussel opluisteren! A zaterdag en zondag van 14u30 tot 17u30 (tijdschema beschikbaar op de website van het festival www.lerallye.be) C Voormalige bioscoop Aegidium, Sint-Gillisvoorplein 18 te Sint-Gillis – kaart G 10

T 3-4-51 (Horta), 81-97 (Bareel) B 48 (Saint-Gillisvoorplein)

U KKEL / VO R ST / S I NT- G I LLI S / AN D ER LEC HT ⁄

92. Kaart G 10

93. Kaart A 9

BRASSERIE VERSCHUEREN

IN DEN APPELBOOM

Sint-Gillisvoorplein 11-13 – Sint-Gillis

Appelboomstraat 401 – Anderlecht

A za en zo van 9u tot middernacht

A za en zo van 12u tot middernacht

T 3-4-51 (Horta), 81-97 (Bareel) B 48 (Sint-Gillisvoorplein)

B 75 (Appelboom) – halte op 10’

De brasserie, die in 1880 werd geopend door Louis Verschueren en naar hem genoemd is, blijft een vaste waarde in het gemeenschapsleven van Sint-Gillis. Het modernistische café met art-decomotieven werd in 1935 ontworpen door architect G. Beautrix. De pui wordt geritmeerd door pilasters die met keramiektegels bezet zijn. Een brede glazen markies, zeer praktisch in geval van regen, loopt over de volledige lengte van de gevel. De gelagzaal heeft een geometrische tegelvloer in oker en grijs. De houten toog is bekleed met figuratieve keramiekpanelen. De wanden zijn bekleed met eiken lambriseringen en spiegels. Drie luchters in art-decostijl, van melkglas in een messing armatuur, ver-

wandelafstand

93 volledigen dit authentieke decor. In de Tweede Wereldoorlog was Brasserie Verschueren een trefpunt voor het verzet, vandaag komen zowel buurtbewoners als toeristen er genieten van de unieke en gezellige sfeer. (B 18/03/2004).

De charmante boerderij waarin vandaag het restaurant In den Appelboom gevestigd is, werd reeds in 1860 als ‘café-laiterie’ vermeld. Het huidige gebouw is in feite een vroegere schuur die langs de Appelboomstraat gelegen is. De gemoedelijke sfeer van die tijd is binnen opnieuw tot leven gewekt met behulp van oude voorwerpen die het interieur een rustiek en landelijk karakter verlenen. Op een foto uit de jaren 1930, toen de eigenaars Finne en Jean Roelandts heetten, zien we reeds het huidige uithangbord en de windroos op de grond, voor de ingang, die de bezoekers verwelkomt. Het etablissement vervult dus reeds 150 jaar zijn functie van café en restaurant.

⁄ U KKEL / VO R ST / S I NT- G I LLI S / AN D ER LEC HT

94. Kaart C 10 MINIATUURGOLF VAN ANDERLECHT ingang Claude Debussylaan (hoek Guillaume Stassartlaan en Koning-Soldaatlaan) A za en zo van 14u tot 20u (laatste toegang: 19u)

M 5 (Bizet) T 81 (Van Beethoven) B 75 (Bizet/Van Beethoven) In 1956 begon de dienst Openbare Werken van Anderlecht met de aanleg van een miniatuurgolf die deel uitmaakte van het zogenaamde Park System (een netwerk van publieke groene ruimtes). Deze vrijetijdsbesteding was in die tijd immers bijzonder populair. In de Brusselse agglomeratie hadden op dat ogenblik de gemeenten Vorst, Ukkel, Jette en iets later ook Schaarbeek een minigolf op hun grondgebied. Ze kwamen hiermee tegemoet aan de vraag van hun inwoners, maar het was ook goed voor de gemeentelijke financiën omdat dit soort infrastructuur zeer rendabel was op korte termijn. De miniatuurgolf van Anderlecht werd aangelegd op een driehoekig perceel begrensd door de Guillaume Stassartlaan, de Théo Lambertlaan en de Claude Debussylaan. De bestemming van deze plek als groene ruimte in plaats van woongebied had alles te maken met de aard van de ondergrond, want we bevinden ons hier in het laagste gedeelte van de Pedevallei. De minigolf had 18 holes verspreid over een schilderachtige tuin die verfraaid was met bosjes, rotsen en grasperken. Het centrale element werd gevormd door een waterpartij die gedomineerd werd door een panoramisch terras. De miniatuurgolf kende al snel een groot succes: vier jaar na de opening op 19 september 1959 waren al zo’n 30.000 kaartjes verkocht. Gratis toegang ter gelegenheid van de Open Monumentendagen.

95. Kaart D 9 ASTRIDPARK Anderlecht

M 5 (Sint-Guido) T 81 (Meir) B 46 (De Linde) Het Astridpark vormt een heuse groene long midden in de Meirwijk. Het was oorspronkelijk een landgoed dat in 1905 door de gemeente werd aangekocht. Het werd in 1911 officieel geopend en heette aanvankelijk Meirpark. De gemeente vergrootte in de daaropvolgende jaren geleidelijk de oppervlakte van het park. In 1914 werden enkele percelen ter beschikking gesteld van voetbalclub Sporting Club de Football (RSCA) om er een sportveld te kunnen aanleggen, die in 1920, een eerste, volledig houten tribune liet optrekken, de eerste aanzet van het huidige stadion. In 1926 liet de gemeente het park heraanleggen

door landschapsarchitect Jules Buyssens die daarbij gebruik maakte van de bestaande vijver en het oorspronkelijk heuvelachtig reliëf. Hij behoudt ook sommige opmerkelijke boom soorten die vandaag op de wetenschappelijke inventaris van de merkwaardige bomen staan van de Directie Monumenten en Landschappen. Na de dood van koningin Astrid besloot de gemeente hulde te brengen aan de overleden vorstin door haar naam aan deze mooie groene ruimte te geven. Eind jaren 1950 onderging het park een facelift door de toevoeging van diverse infrastructuur zoals het Koningin Fabiolapaviljoen en de watervalletjes, twee belangrijke realisaties die werken ingewijd in 1958. In 1980 werden de sportinstallaties aanzienlijk vergroot. Het park heeft echter nog niets aan charme ingeboet en blijft een geliefde bestemming voor wandelende buurtbewoners en bij voetbalfans ter gelegenheid van wedstrijden.

U KKEL / VO R ST / S I NT- G I LLI S / AN D ER LEC HT ⁄

Publicaties van de Directie Monumenten en Landschappen Met haar talrijke publicaties draagt de Directie Monumenten en Landschappen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest bij tot een betere kennis van het gewestelijk erfgoed. Tot deze publicaties behoren de reeks “Brussel, Stad van Kunst en Geschiedenis”, die al meer dan 50 titels telt, de Atlas van de archeologische ondergrond van het Gewest Brussel, de werken uit de reeks “Geschiedenis en Restauratie”, enz.

In 2011 werd een nieuw tijdschrift toegevoegd aan de reeds lange lijst van publicaties: Erfgoed Brussel. Via dit tijdschrift wil het Gewest de vele facetten laten zien van het gewestelijk erfgoed en de integratie ervan in de ruimtelijke ordening. Deze publicaties zijn verkrijgbaar in de voornaamste boekhandels (opgelet: meerdere titels zijn momenteel niet meer voorradig). De Directie Monumenten en Landschappen geeft ook diverse gratis publicaties uit. De lijst hiervan vindt u op de website www. monument.irisnet.be.

/ S I NT- A GATHA- B ER C H EM / S I NT- JAN S- M O LEN B EEK / KO EKELB ER G / J ET TE / B R U S S EL- L AKEN / B R U S S EL- N O H

S I N T - A G AT H A - B E R C H E M / S I N T - J A N S - M O L E N B E E K / KOEKELBERG / JETTE / BRUSSEL-LAKEN / BRUSSEL-NOH

Bruxelles Royal Yacht Club (clubhouse) 102

S I NT- A GATHA- B ER C H EM / S I NT- JAN S- M O LEN B EEK / KO EKELB ER G / J ET TE / B R U S S EL- L AKEN / B R U S S EL- N O H ⁄

96. Kaart C 6

GEMEENSCHAPSCENTRUM DE KROON J.-B. Vandendrieschstraat 19 Sint-Agatha-Berchem A za van 14u tot 18u zo van 10u tot 18u

97. Kaart E 6

ven slechts 3 van de oorspronkelijk 16 hectaren bewaard. Ondertussen was er sinds 1908 een velodroom in gebruik op het domein, ter vervanging van die van Terkameren die datzelfde jaar gesloten werd. De wielerbaan zou tot aan de oorlog in gebruik blijven. In de buurt bevonden zich ook filmstudio’s – de eerste in België – in enkele loodsen. De voorgevel met rondeel, mooi weerspiegeld in de vijver, is het enige oorspronkelijke element dat overblijft van het kasteel. In 1954 werd het immers ingrijpend gerestaureerd, of beter verbouwd, in opdracht van burgemeester Edmond Machtens, die er een luxehotel van wou maken voor belangrijke gasten op Expo 58. Tegenwoordig fungeert kasteel Karreveld als kader voor tal van recepties, feesten en bruiloften. Het Franse departement van Cultuur is er in ondergebracht, en het park trekt veel bezoekers.

B 20 (Kerkplein) Het café-hotel-restaurant Oude Kroon was vroeger goed gekend bij de Brusselaars die enkele dagen op het platteland wilden doorbrengen. Deze traditie hield lange tijd stand maar verdween ten slotte door de verbeterde vervoersmogelijkheden. De zaak ging uiteindelijk dicht maar bood moedig weerstand aan de druk van de oprukkende verstedelijking. Om deze getuige van het Berchemse verleden te bewaren is het gebouw opgenomen in een project voor een grootschalig cultureel centrum waarin het dienst zal doen als bibliotheek. Ernaast is een nieuwbouw opgetrokken die een grote polyvalente zaal bevat en een café dat de horecabestemming van deze locatie voortzet. Vergaderingen, taalcursussen, danslessen, feesten en tentoonstellingen staan op het programma van dit nieuwe centrum dat een plaats van ontmoeting tussen culturen wil zijn. Rondleidingen in het gebouw en uitleg over het project, zaterdag om 14u, 15u, 16u en 17u en zondag om 10u, 11u, 12u, 13u, 14u, 15u, 16u en 17u.

KARREVELDKASTEEL J. de la Hoeselaan 3 Sint-Jans-Molenbeek A za van 14u tot 18u zo van 10u tot 18u

T 82 (Karreveld) B 20 (Bastenaken), 49 (Kerkhof van Molenbeek) Het gehucht Carlevelt of Carnevelt werd reeds in de 13de eeuw vermeld en had toen al een belangrijke kasteelhoeve, omgeven door landbouwgronden, vijvers, weiden en bossen. In de 17de eeuw gaat het domein over in de handen van een Brusselse burger, Jérôme Van Gindertaelen, voordat het in 1656 eigendom wordt van de Spaanse don Garcia Osorio y Borgia. In 1780 koopt de familie de Villegas de Saint-Pierre de Jette het kasteel van Karreveld. In 1930 wordt het uiteindelijk verkocht aan de gemeente Molenbeek, die besluit om 4/5 van het domein te verstedelijken. Zo ble-

Tentoonstelling en bezoeken ‘Molenbeek, zien is gezien worden’ (zie kadertekst hieronder).

H T E N T O O N S T E L L I N G E N B E Z O E K E N Molenbeek, zien is gezien worden De volksgemeente Sint-Jans-Molenbeek telde vroeger veel cafés waar theatergroepen en politieke, culturele, sporten folkloreverenigingen bijeenkwamen. Les Mille Colonnes, de Saint-Martin… In de polyvalente bioscoopzalen vonden ook concerten en theateropvoeringen plaats. De culturele activiteiten vinden nu plaats in het Karreveldkasteel, in het Gemeenschapscentrum Maritiem, in de Vaartkapoen, in de Foyer, in de Sint-Jan Baptistkerk, in de Groene Poort, enz. Kom en ontdek de vele activiteiten die er georganiseerd worden. A zaterdag van 14u tot 18u en zondag van 10u tot 18u (bezoek met gids: zaterdag om 14u10, 15u10, 16u10 en 17u10 en zondag om 10u10, 11u10, 12u10, 14u10, 15u10, 16u10 en 17u10). C Karreveldkasteel, Jean de la Hoeselaan in Sint-Jans-Molenbeek – kaart E 6.

T 82 (Karreveld) B 20 (Bastenaken), 49 (Begraafplaats van Molenbeek) Met de medewerking van Molenbecca en van het gemeentebestuur van Sint-Jans-Molenbeek.

/ S I NT- A GATHA- B ER C H EM / S I NT- JAN S- M O LEN B EEK / KO EKELB ER G / J ET TE / B R U S S EL- L AKEN / B R U S S EL- N O H

H T E N T O O N S T E L L I N G E N B E Z O E K E N Wat een theater in Molenbeek! Vanaf de 19de eeuw heeft zich in Sint-Jans-Molenbeek een rijk en gevarieerd theaterleven ontwikkeld. Tal van toneelverenigingen en andere amateurgroepen brachten en brengen nog steeds theatervoorstellingen in het Frans, het Nederlands of in het Molenbeeks dialect. Theater op school, na school, na het werk of gewoon tijdens de vrije tijd. ‘Klassiek’ theater, politiek en sociaal geëngageerd theater, theater voor zowel kinderen als volwassenen. Daarnaast heeft zich in Sint-Jans-Molenbeek ook een professioneel theatergezelschap gevestigd, eerst in het Karreveldkasteel met z’n openluchttheater, later in de toneelzaal van het Huis van Culturen. Deze tentoonstelling geeft een beeld van het theater in Molenbeek vroeger en nu aan de hand van talrijke illustraties, documenten en voorwerpen. A zaterdag en zondag van 10u tot 16u30 (rondleidingen, zaterdag en zondag om 11u en 14u) C Huis van Culturen en Sociale Samenhang, Mommaertsstraat 4, Sint-Jans Molenbeek – kaart F 7

M 2-6 (Ribaucourt), 1-5 (Graaf van Vlaanderen) B 89 (Graaf van Vlaanderen) Tentoonstelling toegankelijk van 14 tot 27 september 2013. Met de medewerking van het Gemeentelijk Museum van Sint-Jans-Molenbeek en het Huis van Culturen en Sociale Samenhang.

H A C T I V I T E I T E N 100 jaar La Tour Het gebouw waarin het Turkse theesalon La Tour gevestigd is, wordt 100 jaar. Tijd om de deuren wagenwijd open te zetten voor het publiek. In samenwerking met Buurthuis Bonnevie en met de medewerking van het gemeentelijk museum MoMuse en het Huis van Culturen en Sociale Samenhang worden een aantal activiteiten georganiseerd: >> Tentoonstelling met foto’s van toen en nu van het Sint-Jan-Baptistvoorplein (nog steeds een belangrijke ontmoetingsplaats in de buurt), de verschillende renovatiefasen van het gebouw, de samenwerking met sociaal verhuurkantoor Baïta voor het verhuren van de negen appartementen op de verdiepingen en ten slotte ook de legende van de bron van Sint-Geertruide die zich onder het gebouw zou bevinden. >> Op zondagnamiddag: theedegustatie met theesoorten uit verschillende culturen en een creatieve fotoworkshop. A zaterdag en zondag van 10u tot 18u C Theesalon La Tour, Sint-Jan-Baptistvoorplein 11 in Sint-Jans-Molenbeek – kaart F-G 7

M 1-5 (Graaf van Vlaanderen) B 89 (Graaf van Vlaanderen) De plaats kan worden bezocht op 22 september, op autoloze zondag. De tentoonstelling loopt nog tot en met 4 oktober 2013 (neem vooraf contact op met Buurthuis Bonnevie (02/410.76.31).

S I NT- A GATHA- B ER C H EM / S I NT- JAN S- M O LEN B EEK / KO EKELB ER G / J ET TE / B R U S S EL- L AKEN / B R U S S EL- N O H ⁄

98. Kaart E-F 6 ELISABETHPARK Koekelberg

M 2-6 (Simonis) T 19 (Besme) B 20 (Vrijheid), 49 (Riethuizen), 13-14-87 (Elisabethpark) Het Elisabethpark strekt zich uit over het plateau van Koekelberg, rond de Heilig Hartbasiliek. De aanleg dateert uit 1868 toen de gemeenteraad van Koekelberg de plannen van ingenieur

Victor Besme goedkeurde. Het park heeft een klassiek en langwerpig grondplan, waarvan de vorm enigszins doet denken aan het koninklijke monogram van Leopold II. Met een oppervlakte van bijna 17 hectare bestaat het Elisabethpark aan weerszijden van de brede centrale berm voornamelijk uit laterale gazons, boom- en struikmassieven, bosjes en bloemperken. Langs de kant van de Pantheonlaan wordt de dubbele hoofddreef omzoomd door gewone esdoorns, terwijl langs de kant van de Leopold II-laan hoge platanen voor

schaduw zorgen. Centraal in het park staat nog altijd een elegante muziekkiosk. Vroeger werden hier tijdens de weekends en bij feestelijkheden concerten gegeven, waarbij vaak ook gedanst werd. Vandaag maken vooral wandelaars en joggers gebruik van de lange dreven van dit nog te weinig gekende park. (B 08/11/1972) Wandeling “In de schaduw van de basiliek” (zie kadertekst hieronder).

G W A N D E L I N G In de schaduw van de basiliek De Basiliek van het Heilig Hart van Koekelberg geldt als de vierde grootste kerk ter wereld en krijgt vaak kritiek, maar het blijft een uniek historisch monument voor alle architectuurliefhebbers. Door haar hoge ligging is ze al van ver te zien en al naderend komt men almaar meer onder de indruk van haar imposante volumes. Een plan voor de heraanleg van de site zal ook het Elisabethpark aan de voet van de basiliek beter ontsluiten. De wandeling heeft oog voor de stedenbouwkundige, architecturale en sociologische aspecten van deze wijk die de moeite van het (her)ontdekken waard is! A zaterdag om 10u, 12u, 14u en 16u (duur: 1u30) C vertrek: Nationale Basiliek van het Heilig Hart van Koekelberg, Basiliekvoorplein 1 in Koekelberg – kaart E 5-6

T 19 (Bossaert-Basiliek) B 49-87 (Riethuisen) I reserveren verplicht op nummer 02/537.78.75 (maandag tot vrijdag van 9u30 tot 12u30). Maximum 25 personen per vertrek. Enkel in het Frans. Met de medewerking van Itinéraires, op de Paden van de Geschiedenis.

/ S I NT- A GATHA- B ER C H EM / S I NT- JAN S- M O LEN B EEK / KO EKELB ER G / J ET TE / B R U S S EL- L AKEN / B R U S S EL- N O H

99. Kaart E 3

VOORMALIGE ABTSWONING VAN DE ABDIJ VAN DIELEGEM J. Tiebackxstraat 14 – Jette A za van 10u tot 22u zo van 10u tot 18u

B 14-84 (Dielegem), 13-53 (Soetens) Hoewel beroofd van haar oorspronkelijke omgeving en bijgebouwen straalt de abtswoning van de abdij van Dielegem met haar classicistische gevels nog altijd een zekere grandeur uit. Architect Laurent-Benoît Dewez, aanhanger van de Lodewijk XVI-stijl en een terugkeer naar de klassieke oudheid, realiseerde het gebouw vanaf 1775. De abdij werd in 1797 verkocht en ontdaan van haar meubels en kunstvoorwerpen. In 1898 kreeg ze iets van haar vroegere luister terug toen dokter Capart het goed kocht en de grote salon als feestzaal gebruikte. In 1954 werd de abtswoning door de gemeente Jette aangekocht om er een cultureel centrum van te maken, maar de restauratiewerken begonnen pas in 1967 en duurden tot

99 1972. Binnen werden de neogotische lambriseringen verwijderd die de 18de-eeuwse decoratie verborgen en alle vertrekken gerenoveerd. Het grote salon, verlicht door een koepel waarvan de vier schuine muurvlakken versierd worden door opmerkelijk stucwerk dat de vier elementen uitbeeldt (Aarde, Water, Lucht en Vuur), heeft zijn func-

tie als feestzaal teruggekregen en doet geregeld dienst voor tentoonstellingen en concerten. (B 03/02/1953) Activiteit “De vele gedaanten van Jette” en tentoonstelling “Ontmoetingen in het Graafschap Jette” (zie kaderteksten hieronder).

H A C T I V I T E I T E N De vele gedaanten van Jette Deze tentoonstelling geeft een uitvoerig overzicht van belangrijke plaatsen en figuren uit het Jetse gemeenschapsleven door de eeuwen heen. De salons van de abdij van Dielegem laten grote en kleine gebeurtenissen herleven evenals de bekende figuren die eraan deelnamen tijdens godsdienstige plechtigheden, officiële herdenkingen, kermissen, jaarmarkten, enz. De locaties zijn al even gevarieerd: kastelen en private domeinen, feestzalen en de huidige polyvalente culturele centra, zonder de bioscopen of de muziekkiosken te vergeten. Een geleide wandeling laat u tevens kennismaken met een openbaar park dat vroeger de mondaine tuin was van het meisjespensionaat ‘Sacré Cœur de Jette’. A zaterdag van 10u tot 22u en zondag van 10u tot 18u (wandelingen, zaterdag en zondag om 11u en 14u; ‘s morgens stadstoer en ‘s namiddags natuurtoer) C vroegere abtswoning van de abdij van Dielegem, J. Tiebackxstraat 14 in Jette – kaart E 3

B 14-84 (Dieleghem), 13-53 (Soetens) Tentoonstelling toegankelijk van 31 augustus tot 29 september 2013, dinsdag tot vrijdag van 10u tot 12u en van 14u tot 17u, in het weekend van 10u tot 18u. Concert door de leraren van de muziekacademie van Jette, zaterdag 14 om 20u. Met de medewerking van het Centre culturel van Jette en de Association culturelle de Bruxelles Nord-Ouest.

S I NT- A GATHA- B ER C H EM / S I NT- JAN S- M O LEN B EEK / KO EKELB ER G / J ET TE / B R U S S EL- L AKEN / B R U S S EL- N O H ⁄

100. Kaart F-G 2 HEIZELVLAKTE Brussel-Laken

M 6 (Heizel) T 3 (Esplanade), 7-51 (Heizel) B 84-88 (Heizel) Het complex van de Heizelpaleizen werd tussen 1933 en 1935 gebouwd door architect Joseph van Neck voor de Wereldtentoonstelling van 1935. Een brede laan verdeelde de site in twee en liep tot aan het Groot Paleis. Hoewel het oorspronkelijke perspectief vandaag verstoord is door het Atomium, gebouwd voor de Wereldtentoonstelling van 1958, maakt het gebouw nog altijd indruk door zijn imposante gevel bekroond met allegorische beelden van Egide Rombaux. In tegenstelling tot het vrij klassieke schema van de gevel is het interieur vernieuwend door het gebruik van twaalf hyperbolische betonnen bogen met een tot dan toe ongezien formaat. Met deze structuur werd een bruikbare tentoonstellingsruimte van bijna 15.000 m²

100 gecreëerd. De later toegevoegde gebouwen hebben het terrein zijn huidige potentieel gegeven. Sinds vele jaren vinden hier talloze salons, beurzen en symposia plaats. Het expoterrein wordt aangevuld door een groot stadion, een bioscoopcomplex en diverse vrijetijds- en recreatievoorzieningen die altijd

H T E N T O O N S T E L L I N G Ontmoetingen in het Graafschap Jette Sociale contacten leggen, mensen ontmoeten en plezier maken is een zaak van alle tijden. Dit was uiteraard niet anders in het voormalige Graafschap Jette. Tijdens deze tentoonstelling wordt aan de hand van een uitvoerige iconografie, historische documenten en voorwerpen een blik geworpen op thema’s zoals markten, feesten, de meest diverse verenigingen, sportieve evenementen, enz… De nadruk zal liggen op de gemeenten Jette en Ganshoren maar ook andere gemeenten in het noordwesten komen aan bod. A zaterdag en zondag van 10u tot 18u C Gemeentelijk Museum van het Graafschap Jette, voormalige abtswoning van de abdij van Dielegem, J. Tiebackxstraat 14 in Jette – kaart E 3

B 14-84 (Dieleghem), 13-53 (Soetens) Tentoonstelling toegankelijk tot 22 december 2013. Met de medewerking van de Geschied- en Heemkundige Kring van het Graafschap Jette.

voor bezoekers zorgen. In de directe omgeving liggen ook mooie groene ruimtes en sportterreinen.

/ S I NT- A GATHA- B ER C H EM / S I NT- JAN S- M O LEN B EEK / KO EKELB ER G / J ET TE / B R U S S EL- L AKEN / B R U S S EL- N O H

101

101. Kaart G 3-4

EUROPESE SCHOOL VAN BRUSSEL IV – VOORMALIGE CADETTENSCHOOL Sint-Annadreef 86 – Brussel-Laken A enkel za van 10u tot 18u

B 53 (Kadettenschool) Niet ver van het koninklijk domein van Laken vond de Europese school van Brussel 4 een geschikte locatie op de plaats van een vroegere Cadettenschool, in de negentiende eeuw door architect J.J. Van Ysendijck in Vlaamse neo-renaissancestijl gebouwd. Voor de oorlog was er een kazerne voor Grenadiers in ondergebracht; tijdens het interbellum waren er luchtafweerartilleristen gelegerd. Na 1945 hebben diverse militaire scholen van de lokalen gebruik gemaakt. Het oorspronkelijke complex, een combinatie van baksteen en natuursteen, werd gerestaureerd en aangepast aan zijn nieuwe functie.

De Regie der Gebouwen liet er een moderne vleugel aan bouwen, die in oktober 2012 werd ingehuldigd door de voorname buren, koning Albert II en koningin Paola. Een monumentale trap, een paradezaal die werd omgebouwd tot speelzaal en de voormalige receptieruimte met zijn indrukwekkende schouwen herinneren aan feestelijke evenementen van de voormalige militaire school. Rondleidingen om 10u30, 12u, 13u30, 15u en 16u30. Met de medewerking van Laeken Découverte. In de polyvalente zaal: filmvertoning rond het bezoek van koning Boudewijn aan de Cadettenschool en interviews met voormalige cadetten door de leerlingen van de Europese school van Brussel 4. Informatieve panelen over de renovatie/verbouwing van de site in 2011 en 2012.

102. Kaart I 4 BRUXELLES ROYAL YACHT CLUB (CLUBHOUSE) Vilvoordsesteenweg 1 Brussel-Laken A za en zo van 10u30 tot 18u

T 3-7 (Van Praet) B 47 (Voorhaven) De Bruxelles Royal Yacht Club (BRYC), opgericht in 1906 en in 1913 onder de hoge bescherming van koning Albert I geplaatst, is altijd gevestigd geweest op zijn huidige stek, stroomopwaarts van de Van Praetbrug waar het kanaal van Brussel naar de Rupel begint, vlak bij het koninklijk domein van Laken. De installaties bestonden aanvankelijk uit een drijvende loods en een paviljoen dat als clubhouse dienst deed. Ze werden uitgebreid naarmate het ledenaantal aangroeide tot een brand in 1934 alles in de as legde. Er werd een nieuw en groter clubhouse

S I NT- A GATHA- B ER C H EM / S I NT- JAN S- M O LEN B EEK / KO EKELB ER G / J ET TE / B R U S S EL- L AKEN / B R U S S EL- N O H ⁄

102

gebouwd dat in 1936 in gebruik werd genomen. Dit sierlijke gebouw vormt nog altijd de kern van het huidige clubhouse. De houten vloer is afkomstig van het jacht Erin dat toebehoorde aan Sir Thomas Lipton, terwijl de lambriseringen en andere elementen gerecupereerd zijn van de vroegere maalboten Princesse Marie-José en Prince Léopold. De BRYC is de voornaamste watersportclub en de grootste plezierhaven van Franstalig België. De club is zeer actief en organiseert tal van evenementen zowel te land als te water! Geen toegang tot de kaaien.

G W A N D E L I N G Toen Laken plezier maakte De plaatsnamen in Laken bewaren nostalgische herinneringen aan de uitspanningen en melkerijen van vroeger. Ze waren talrijk en befaamd in de tijd toen de Koninklijke residentie nog een rustig landelijk hoekje was. De Brusselaars kwamen er zich vermaken, dansen, zingen, faro, geuze-lambik en koffie drinken, zich volproppen met boterhammen met plattekeis, paling in het groen, koekebakken, wafels en de vermaarde taarten van Laken, half rijst, half pruimen (“half en half gelijk de taarten van Laken” zei men in die tijd). Van Tivoli naar Maison Rouge, langs de Sint-Annadreef, en van de Grotstraat naar het kanaal gaan we terug in de tijd tot aan de Jardin Albert Street voor een kleine proeverij van Lakense taarten en wat spelletjes van toen. A zaterdag om 14u (duur: 2u) C vertrek: voor het Monument van de Arbeid, Jachtenkaai in Brussel-Laken – kaart H 5

T 94 (Jules de Trooz) I reserveren gewenst op nummer 0486/40.40.89. Maximum 25 personen. Enkel in het Frans. Met de medewerking van de vereniging Codémus Concept.

⁄ EVER E / S C HA AR B EEK / S I NT- J O O ST-TEN- N O D E

EVERE / SCHAARBEEK / SINT-JOOST-TEN-NODE

Louis Bertrandlaan 106

EVER E / S C HA AR B EEK / S I NT- J O O ST-TEN- N O D E ⁄

103

103. Kaart K 5 GEMEENTEHUIS VAN EVERE Hoedemaekerssquare 10 – Evere A enkel zo van 10u tot 18u

B 45-65 (Hoedemaekers), 64 (Onze-Lieve-Vrouwe) Door de sterke bevolkingsgroei volstond het kleine gemeentehuis op de hoek van de Edward Stuckensstraat en de Frans Pepermansstraat niet meer en werd in de jaren 1930 beslist om een nieuw gebouw voor de gemeentelijke diensten van Evere

op te richten. Het project werd toegewezen aan Robert Rousseau, een jonge architect die nieuw van Sint-Lucas was afgestudeerd. Als locatie voor het gebouw werd de Vliegpleinwijk gekozen en na amper een jaar werd op 2 juli 1939 een ‘pakketboot’ van gele baksteen ingehuldigd. Het gebouw vertoont overeenkomsten met het radio-omroepgebouw aan het Flageyplein en het gemeentehuis van Sint-Lambrechts-Woluwe. Kenmerkend voor de sobere functionele architectuur die destijds in zwang was, is het ontbreken van alle overbodige decoraties. Als diensten- en

ontmoetingsplaats worden in het gemeentehuis, dat belangrijke uitbreidingswerken heeft ondergaan, tentoonstellingen en tal van andere culturele activiteiten georganiseerd. Fototentoonstelling over verdwenen ontmoetingsplaatsen van de gemeente, en rondleidingen, zondag 11u en 14u.

b F I E T S T O C H T Schaarbeek laat zich zien! Een fietstocht door de gemeente op zoek naar levendige plaatsen, culturele plaatsen, plaatsen van vermaak… op soms onverwachte plaatsen! Schaarbeek leeft, van de Os à Moelle tot het gereconstrueerde café van het Maison des Arts, in zijn diverse toneelzalen maar ook in zijn culturele centra en zijn levendige straten zoals de Brabantstraat met zijn dynamische handelskern. De fietstocht staat ook in het teken van verantwoord fietsen in de stad, met aandacht voor de veiligheid en het verkeersreglement. A zaterdag en zondag om 14u30 (inschrijvingen zaterdag en zondag vanaf 10u) (duur: 2u30) C vertrek: voor de Mezze Bar, Meiserplein (hoek Wahislaan-Cambierlaan) in Schaarbeek – kaart K 7

T 25-62 (Meiser) B 63 (Meiser) I vergeet uw fiets niet. Geen fietsverhuur ter plaatse maar Villo! -station in de buurt. Met de medewerking van GRACQ – Les Cyclistes quotidiens (lokale afdeling van Schaarbeek).

10 0

⁄ EVER E / S C HA AR B EEK / S I NT- J O O ST-TEN- N O D E

104. Kaart I-J 6 JOSAPHATPARK Schaarbeek

T 7 (Heliotropen) B 64-65 (Chazal), 66 (Crossing) Volgens de legende zou een pelgrim bij zijn terugkeer uit Jeruzalem in 1574 zo’n treffende gelijkenis hebben gezien tussen de Roodebeekvallei en de Josaphatvallei in Palestina dat hij dit deel van Schaarbeek een nieuwe naam gaf. Op dezelfde plaats lag later een domein dat aan het begin van de 20ste eeuw versnipperd dreigde te raken. Koning Leopold II zette de gemeente ertoe aan het te onteigenen om een van de mooiste groene ruimtes in dit deel van Brussel te bewaren. Na aanleg door de Belgische landschapsarchitect Edmond Galoppin werd het zes

hectare grote park in 1904 opengesteld. De gemeente liet het verfraaien en verdriedubbelde zelfs de oorspronkelijke oppervlakte door toevoeging van aanpalende gronden. Sinds zijn aanleg is het park altijd een favoriete ontmoetingsplek van de lokale bevolking geweest. De bewoners troffen elkaar in À la Fontaine d’Amour of de Laiterie du parc, twee herbergen die verdwenen voor de Trinkhall, waar vanaf 1912 concerten en bals werden gehouden. Het etablissement bood plaats aan 800 mensen en beschikte over een demonteerbare kiosk. Het park leent zich ook bij uitstek voor sporten gemeenschapsactiviteiten in open lucht dankzij het speelplein dat sinds 1914 bestaat, het uitgestrekte grasveld waar aan boogschieten op de staande wip wordt gedaan en de miniatuurgolfbaan die in 1954 geopend werd. (B 31/12/1974)

G A C T I V I T E I T E N Josaphatpark, the place to be in Schaarbeek? Sinds zijn aanleg was het Josaphatpark the place to be voor een afspraakje bij de eendenvijver, een gestolen kusje aan de Minnebron, wat flaneren langs de vijvers, een wens van op het bruggetje of een hinkelspelletje aan de voet van de kiosk. De Dienst Erfgoed van de gemeente Schaarbeek plant samen met de Dienst Groene Ruimtes heel wat leuks voor het weekend. Op zaterdag en zondag kun je van 14 tot 18 u. in de kiosk terecht voor informatie over wat er zoal te doen valt in de gemeente (infopunt in het park, zondag van 14 tot 18 u. aan de Pergola). Spelen zoals vroeger! Cricket, hinkelen, reuzendomino… Speel je mee? A zaterdag en zondag van 14u tot 18u C voor de kiosk Landelijke wandeling Wijngaarden en een oranjerie – een onverwachte zweem van romantiek in de stad. A zondag tussen 13u en 18u C vertrekpunt: voor de gemeentelijke serres, Lambermontlaan 411 Zoveel moois! Een wandeling van een uur langs het park herinnert je eraan dat er hier veel te bewonderen valt: de gevels van de Azalealaan, de Algemeen Stemrechtlaan en de omringende monumenten – prachtig gewoon!

104 Wandeling “De vele facetten van het Josaphatpark” en activiteiten “Het Josaphatpark, “the place to be” in Schaarbeek?” (zie kaderteksten hieronder).

A zaterdag om 14u en om 15u30 C vertrekpunt: voor de ‘Mât de Lalaing’, waar de Louis Bertrand- en Deschanellaan elkaar kruisen. Hop paardje hop! Een koets met twee paarden voert de kleinsten door het park in pure belle-époquestijl! A zaterdag en zondag van 14u tot 18u C vertrekpunt: voor de ijsverkoper aan de Azalealaan nummer 8 Ezeltje rijden De kleinsten nemen de ezeltaxi. A zaterdag en zondag van 12u tot 14u C vertrekpunt: voor de speeltuin

Natuur- en erfgoedwandeling Ontdek een ander aspect van het park met de Cercle des Naturalistes. A zondag om 14u C vertrekpunt: ingang van het park, Eisenhowerlaan I maximaal 20 personen. Inschrijven gewenst op het nummer 02/215.44.53. C Josaphatpark in Schaarbeek – kaart I-J 6

T 7 (Heliotropen) B 64-65 (Chazal), 66 (Crossing)

EVER E / S C HA AR B EEK / S I NT- J O O ST-TEN- N O D E ⁄

105. Kaart I 6 MINIGOLF JOSAPHAT Ambassadeur Van Vollenhovenlaan Schaarbeek A za en zo van 10u tot 20u30 (laatste toegang: 19u30)

T 7 (Heliotropen/Louis Bertrand) B 64-65 (Chazal), 66 (Louis Bertrand/Crossing/Azalea) In 1952 lagen er middenin het Josa phatpark nog steeds enkele moestuinen, op een strook land tussen de spoorweg en de straat. Er werd besloten om ze een andere bestemming te geven; het idee van een particulier om er een minigolfterrein aan te leggen kreeg veel bijval van

de gemeenteraad. De planning werd toevertrouwd aan landschapsarchitect René Péchère. Hij kwam op het idee om de spelletjes te groeperen als in een rozenkrans om het terrein optimaal te benutten. Zo kwamen er uiteindelijk achttien holes. De golfbaan werd opengesteld in 1954 en trok van bij het begin veel sportievelingen en liefhebbers aan. De verzorgde aanleg biedt immers heel wat uitdagingen. Voorkeurtarief ter gelegenheid van de Open Monumentendagen: 3 euro voor iedereen.

105

G W A N D E L I N G De vele facetten van het Josaphatpark Door zijn rijkdom en de activiteiten die er worden georganiseerd is het Josaphatpark, waarvan het lage gedeelte werd ontworpen door landschapsarchitect E. Galoppin en opengesteld in 1904, altijd een ontmoetingsplaats voor de inwoners geweest. Ook vandaag gebeurt hier nog van alles: concerten, het kersenfeest, de vrijdagse aperitieven en sportactiviteiten zoals boogschieten en minigolf. Tijdens deze wandeling ontdekken we het park in al zijn facetten. A zaterdag om 14u en 16u, zondag om 10u, 14u en 16u (duur: 2u) C vertrek: ingang van het park, kruispunt van de Azalealaan en de Eisenhowerlaan in Schaarbeek – kaart I-J 6

T 25-62 (Weldoeners) B 65 (Weldoeners) Met de medewerking van de vereniging Art et Nature (ARNA).

10 1

10 2

⁄ EVER E / S C HA AR B EEK / S I NT- J O O ST-TEN- N O D E

106. Kaart I 6 LOUIS BERTRANDLAAN Schaarbeek

T 92 (Sint-Servaaskerk) B 56 (Herman), 66 (Crossing/Louis Bertrand) In 1898 besloot het gemeentebestuur van Schaarbeek een prestigieuze laan aan te leggen tussen het voorplein van de nieuwe Sint-Servaaskerk en het Josaphatpark. De oude dorpskern en de vroegere kerk moesten hiervoor verdwijnen. De laan werd ontworpen als een breed promenade met een centrale middenberm, voorzien van bomen en bloemperken, en brede trottoirs waaraan mooie huizen zouden verrijzen. Ze moest naar het voorbeeld van de Louizalaan een elegante wandelplek worden voor de welstellende bewoners van de nieuwe wijk. De aanleg was omstreeks 1905 voltooid en vanaf die datum werden in een gestaag tempo huizen gebouwd die de laan een opmerkelijke architecturale eenheid verlenen. Met dat doel werden er trouwens verschillende wedstrijden voor de mooiste gevel georganiseerd. Uit deze periode dateert de mooie handelswoning met straatluifel ontworpen door Gustave Strauven, vandaag een

106 restaurant. Langs de kant van het park liep de laan waaiervormig uit. In 1910 werd hier een sportpaleis gebouwd dat jarenlang grote massa’s zou lokken voor wielerwedstrijden, circusvertoningen, politieke meetings, boks- en worstelkampen, tot zelfs concerten van Johnny Halliday en de Rolling Stones. Deze sporttempel werd in 1966 gesloopt voor de bouw van de Brusiliatoren. De laan is genoemd naar een Belgisch schrijver en politicus die in Schaarbeek woonde. Enkele handelszaken hebben nieuw leven gege-

ven aan het Sint-Servaasvoorplein dat opnieuw een gezellig trefpunt is geworden in dit deel van Brussel. Wandeling “Uniek en eclectisch: de architectuur van de burgerij in Schaarbeek anno 1880-1914” (zie kadertekst hieronder).

G W A N D E L I N G E N Uniek en eclectisch: de architectuur van de burgerij in Schaarbeek anno 1880-1914 Net als de andere gemeenten in de eerste ‘kroon’ rond Brussel kent Schaarbeek een buitengewone demografische en stedelijke ontwikkeling op het einde van de 19de eeuw. De architecturale productie valt op door het eclecticisme waarmee elk van de woningen en herenhuizen tussen de Sint-Mariakerk en het gemeentehuis zich van de andere tracht te onderscheiden. Vanaf 1906 illustreert de nieuwe wijk rond de Louis Bertrandlaan de gemeentelijke ambities om welgestelde bewoners aan te trekken in een stedelijke omgeving die hun maatschappelijk succes valoriseert en nieuwe uitgaansgelegenheden biedt om met die welvaart uit te pakken. Deze wandeling is dus niet enkel geïnspireerd door de architecturale maar ook door de sociale geschiedenis van de gemeente tijdens het bewind van Leopold II. A zaterdag en zondag om 14u30 (duur: 1u30) C vertrek: voor de hoofdingang van de Koninklijke Sint-Mariakerk, Koninginneplein (zaterdag) en het voorplein van de Sint-Servaaskerk, Haachtsesteenweg (zondag) – kaart H-I 6 en I 6

T 92-94 (Sint-Maria), 25 (Robiano) en tram 92 (Sint-Servaaskerk) B 65-66 (Robiano) Enkel in het Frans. Met de medewerking van de vereniging Patrimoine de Schaerbeek (PatriS).

EVER E / S C HA AR B EEK / S I NT- J O O ST-TEN- N O D E ⁄

107. Kaart H-I 6

KONINKLIJKE SINT-MARIAKERK Koninginneplein – Schaarbeek A za en zo van 14u tot 18u

T 25 (Robiano), 92-94 (Sint-Maria) B 65-66 (Robiano) Deze kerk met centraal plan in de vorm van een achthoek neemt een strategische positie in op de koninklijke route tussen het paleis van Brussel en dat van Laken. Zij vormt niet alleen een scharnierpunt tussen verschillende rijwegen, maar ook een visueel aantrekkelijk baken op het kruispunt van belangrijke assen. Ook nu nog roept haar bijzonder silhouet verwondering op bij de voorbijgangers. Voor haar ontwerp werd destijds een wedstrijd georganiseerd, gewonnen door Louis Van Overstraeten. De jonge architect stelde een kerk in Romaans-Byzantijnse stijl voor, geïnspireerd op de Aya Sofia in Istanbul en de San Vitale in Ravenna. De werken begonnen in 1845, en de kerk werd ingehuldigd op 15 augustus 1853. Apsiskapellen omringen de centrale achthoek, die wordt gedomineerd door een indrukwekkende koepel op hangbogen, gedragen door zuilenbundels. Van Overstraeten plaatste steunberen, ontleend aan het gotische repertoire, om de structuur te verstevigen. De originele meubels en interieurversieringen vormen samen met de architectuur een toonbeeld van byzantijnse kunst dat getuigt van een zeldzame eenheid in Brussel. Toen het voorplein nog aan voetgangers voorbehouden was, kon je er de gelovigen in hun zondagse kleren bewonderen bij het verlaten van de mis. In deze kerk werden heel wat vooraanstaande huwelijken ingezegend, maar er werden ook grote namen begraven zoals Giacomo Puccini in 1924. (B 09/11/1976)

107

108. Kaart H 7

DE ULTIEME HALLUCINATIE Koningsstraat 316 Sint-Joost-ten-Node A enkel za van 10u tot 18u

T 92-94 (Sint-Maria) Dit neoclassicistische herenhuis dateert uit 1841 maar onderging in 1904 een ingrijpende wijziging toen architect Paul Hamesse het in opdracht van de familie Cohn-Donnay renoveerde in geometriserende art-nouveaustijl. Het door de architect gekozen meubilair paste perfect bij het interieur. Het

10 3

salon aan de straatzijde met zijn imposante marmeren schouw en fries met danseressen verwijst naar de Wiener Sezession en de neo-Griekse smaak. Het kleine centrale salon verraadt daarentegen de invloed van de Schotse architect Charles Rennie Mackintosh met zijn gestileerde florale elementen en wit gelakt houtwerk. Opmerkelijk zijn ook de schaakkamer, de grote met mozaïeken versierde hal, de biljartkamer waarvan de muren door gestileerde bomen geritmeerd worden, de joodse loge op de eerste verdieping en de eetkamer met een harmonische decoratie van bloemen en pauwenstaarten op het plafond. Aan de gevel is het oorspronkelijke balkon vervangen door een brede houten erker in art-nouveaustijl waarop vandaag de naam is te lezen van het etablissement dat hier sinds 1981 gevestigd is: De Ultieme Hallucinatie. Deze reconversie heeft geleid tot een herinrichting die met veel zorg is uitgevoerd. Aan de achterkant is een brasserie ondergebracht in de vroegere tuin die nu overdekt is door een glazen dak met metalen gebinte. In deze brasserie, tegenover een bewaarde rotsmuur die deel uitmaakte van de tuindecoratie, is de galerij opgenomen die destijds naar de bijgebouwen leidde en nu omgevormd is tot bar. Oude treinbanken ontworpen door Henry van de Velde verhogen nog de charme van dit verfijnde interieur. (CL 08/08/1988)

Gids ter plaatse. Met de medewerking van Klare Lijn.

108

10 4

⁄ EVER E / S C HA AR B EEK / S I NT- J O O ST-TEN- N O D E

109. Kaart H 7

LE BOTANIQUE Koningsstraat 236 Sint-Joost-ten-Node A za en zo van 10u tot 13u

M 2-6 (Kruidtuin) T 92-94 (Kruidtuin) B 61 (Kruidtuin) Dit reusachtige gebouw, dat plaats zou bieden aan de collecties van een vorige botanische tuin, werd opgetrokken tussen 1826 en 1829. Kunstenaar-ontwerper Pierre-François Gineste leidde de werken, uitgevoerd volgens de vereenvoudigde plannen van architect Tilman François Suys. Met inachtneming van de klassieke structuur van oranjerieën stelde hij een indrukwekkende centrale rotonde met een koepel voor, geflankeerd door twee vleugels die elk eindigden in een licht uitspringend paviljoen. Ramen vullen de kolommen van de rotonde en bekleden ook de veranda die door diezelfde colonnade wordt afgebakend; daarnaast zijn er ook nog de serres die tegen de zijvleugels steunen. De oorspronkelijke functie van het gebouw verklaart de alomtegenwoordigheid van vensteropeningen met een metalen frame. Men kwam al snel op het idee om feesten te organiseren op deze magische plek, en daarom werd er een grote zaal ingeplant tussen de oostelijke oranjerie en de rotonde; vanaf 1870 werden er echter kruidenbedden in ondergebracht. Tot 1939 zou de Kruidtuin functies vervullen die enigszins aansloten bij het oorspronkelijke doel, maar nadien ging het een beetje bergaf. De Staat kocht het gebouw in 1970, en uiteindelijk werd het in 1984 ingehuldigd als Cultureel Centrum van de Federatie Wallonië-Brussel. Er vinden heel wat culturele bijeenkomsten plaats, gewijd aan de hedendaagse kunsten. Ook de festivals die er plaatsvinden, waaronder de vermaarde Nuits du Botanique, genieten veel bekendheid. (B 15/05/1964). Rondleidingen, zaterdag en zondag om 10u30, 11u30 en 12u30. Met de medewerking van Arkadia.be en Korei.

109

110

110. Kaart H 7

eeuw, tussen 1894 en 1898, werd het verfraaid met 52 beeldhouwwerken uitgevoerd door een hele reeks kunstenaars. Dit beeldenprogramma stond onder toezicht van Charles Van der Stappen en Constantin Meunier. In die tijd waren exotische planten een bezienswaardigheid voor mensen die weinig of niet reisden, of in elk geval niet in de landen waar men dat soort planten aantrof. Na de Tweede Wereldoorlog werden de plantenverzamelingen overgebracht naar Meise. Nadat het park in twee was gesneden door de Sint-Lazaruslaan drong zich een heraanleg op. Deze taak werd toevertrouwd aan René Pechère, die voor de Wereldtentoonstelling van 1958 een tuin ontwierp verdeeld in drie verschillende terrassen, om

KRUIDTUINPARK Koningsstraat Sint-Joost-ten-Node

M 2-6 (Kruidtuin) T 92-94 (Kruidtuin) B 61 (Kruidtuin) Architect Charles-Henri Petersen kreeg omstreeks 1829 opdracht de plannen te tekenen voor een plantentuin in de omgeving van de Schaarbeekse, op een terrein dat toen nog een aaneenschakeling was van vijvers, bosjes, akkers en moestuinen. Het park werd tweemaal vergroot, in 1842 en 1854. Op het einde van de

G W A N D E L I N G Bruisend, ruisend Brussel Eind 19de eeuw bruiste het Rogierplein van activiteit. Het was gelegen aan het toenmalige Noordstation, de halte van de vermogende reiziger. Het was omgeven met hotels, cafés en restaurants en sloot aan op de centrale lanen die in enkele decennia uitgroeiden tot het nieuwe centrum van de stad. De beau monde kwam er om te feesten, te dineren of gewoon te flaneren. Prachtige theaterzalen lokten het publiek en na de eerste wereldoorlog deden de eerste bioscopen hun deuren open. Deze wandeling zoomt in op de plaatsen die nog kunnen getuigen van de glamour van weleer zoals het Palace hotel, de Plaza, de Variétés, Au Printemps, de Métropole, de Cirio en de Falstaff. A zondag om 10u en 14u (duur: 1u30) C vertrek: voor het hotel Crowne Plaza Brussels Le Palace, ingang Rogierplein in Sint-Joost-ten-Node – kaart H 7

M 2-6 (Rogier) T 3-4-25-55 (Rogier) B 61 (Rogier) Met de medewerking van Klare Lijn.

EVER E / S C HA AR B EEK / S I NT- J O O ST-TEN- N O D E ⁄

111. Kaart H 7

HOTEL CROWNE PLAZA BRUSSELS LE PALACE Ginestestraat 3 / Rogierplein Sint-Joost-ten-Node

111 de sterke afhelling van het terrein te benutten. Voor de serres en de oranjerie van het cultureel centrum Le Botanique strekt zich een Franse tuin uit, streng gecompartimenteerd en beplant met bloeiende heesters. Het tussenliggende gedeelte is geïnspireerd op de Italiaanse tuinen en verfraaid met bloemperken. Het derde deel van het park, de laagst gelegen zone, wordt ingenomen door een landschapspark in Engelse stijl, met kronkelende paden, grasperken afgeboord met heestermassieven en zacht murmelende waterpartijen. De tuinen zijn vandaag een uitgelezen wandelplek in het hart van de stad, onder meer voor de werknemers van de talrijke kantoren in de omgeving. (B 15/04/1964)

A za en zo van 10u tot 18u (afhankelijk van de beschikbaarheid – bevestiging op www.openmonumentendagenbrussel.be) I enkel toegang tot de balzaal

M 2-6 (Rogier) T 3-4-25-55 (Rogier) B 61 (Rogier) In het vooruitzicht van de Wereldtentoonstelling van 1910 werd een wedstrijd uitgeschreven voor de bouw van een luxehotel op het Rogierplein. Het winnende ontwerp van de architecten A. Pompe en A. Lener lag aan de basis van het Palace Hôtel, vandaag omgedoopt tot Crowne Plaza. De gevel in geometriserende art nouveau dateert van 1909. De hardstenen bekleding van de benedenverdieping werd pas in 1983 toegevoegd. De compositie van de gevel wordt grotendeels bepaald

door de vensteropeningen die door hun variëteit aan vormen een interessante visuele dynamiek creëren. Binnen heeft het hotel zijn oorspronkelijke decoratie bewaard, in het bijzonder de muurplaten van geaderd marmer die visueel zeer aantrekkelijk zijn. Het hotel werd in 1995 volledig gerenoveerd door het architectenbureau Atelier de Genval waardoor het zijn onthaalfunctie nog vele jaren zal kunnen vervullen. Het gebouw werd overigens een eeuw geleden in die geest ontworpen en genoot Europese faam met zijn 500 kamers waarvan sommige beroemde gasten hebben ontvangen zoals de hertog van Edinburg, echtgenoot van koningin Elisabeth II, prinses Grace van Monaco, koning Hoessein van Jordanië, maar ook Gina Lolobrigida, Brigitte Bardot, Rita Hayworth en Orson Welles. De optredens die elke week in de taveerne op de benedenverdieping plaatsvonden, droegen eveneens bij tot de glorie van dit paleis uit de belle époque. Vandaag is het hotel dynamischer dan ooit met zijn balzaal op de begane grond en zijn talrijke vergader- en ontvangstzalen. Gids ter plaatse. Met de medewerking van Klare Lijn.

G W A N D E L I N G Brussel: stad vol schitterende sterren! U wordt uitgenodigd voor een wandeling langs de wereld van de sterren die fonkelen boven publieke of private hotels, oorden van luxe en plezier. De steden hebben er altijd alles aan gedaan om gezien te worden en belangrijke personen aan te lokken met behulp van befaamde architecten en overweldigend gedecoreerde paleizen, of door paleizen te bouwen als het Plaza met zijn schouwburg of het hotel Métropole met zijn balzaal. Plaatsen om te zien en gezien te worden: een droomverblijf, een huwelijk, een bijeenkomst, een bal, een nachtclub,… Open de deur van de suite en ontdek verhalen die uw stoutste verbeelding te boven gaan. Het leven van de sterren is meer dan klatergoud! A zondag om 10u, 12u, 14u en 16u (duur: 1u30) C vertrek: voor hotel New Siru, op de hoek van het Rogierplein en de Vooruitgangstraat in SintJoost-ten-Node – kaart H 7

M 2-6 (Rogier) T 3-4-25-55 (Rogier) B 61 (Rogier) I reserveren verplicht op nummer 02/537.78.75 (maandag tot vrijdag van 9u30 tot 12u30). Maximaal 25 personen per vertrek. Enkel in het Frans. Met de medewerking van Itinéraires, op de Paden van de Geschiedenis.

10 5

10 6

⁄ EVER E / S C HA AR B EEK / S I NT- J O O ST-TEN- N O D E

112

112. Kaart I 8

CHARLIERMUSEUM Kunstlaan 16 – Sint-Joost-ten-Node A za en zo van 12u tot 17u

M 2-6 (Madou) B 29-63-65-66 (Madou) In 1889-1891 koopt kunstliefhebber Henri Van Cutsem twee aangrenzende gebouwen in neoclassicis tische stijl gelegen langs de Kunstlaan. Het eerste, uit 1844, telt vier traveeën en wordt intact gelaten; het tweede wordt echter gesloopt en heropgebouwd door Victor Horta om een zekere eenheid aan het geheel te verlenen. Henri Van Cutsem vraagt de jonge architect om ook lange glazen galerijen te bouwen voor zijn kunstcollecties. Vitrines doen binnen dienst als afscheiding maar laten wel veel licht door, zoals te merken is tussen de rookkamer, de kleine hal en de ontvangstruimte. Momenteel verricht de studiedienst voor interieurs van historische monumenten van het KIK onderzoek met het oog op de geplande restauratie. Bij leven was Van Cutsem de gulle mecenas van tal van kunstenaars en schrijvers die hij rondom zich vergaarde. Zo onder meer Édouard Agneessens, Théodore Baron, Géo Bernier, Jan Van Beers, Eugène Broerman, Albéric Collin, James Ensor, Joseph Stevens en Willy Finch. Bij Van Cutsems

overlijden erft beeldhouwer Guillaume Charlier het herenhuis, die het op zijn beurt in 1925 nalaat aan de gemeente Sint-Joost. Het Museum organiseert tegenwoordig tentoonstellingen en in de muzieksalon worden concerten gehouden. (B 15/07/1993) Rondleidingen op zaterdag en zondag om 13u30, 15u en 16u30. Met de medewerking van het gemeentebestuur van Sint-Joostten-Node, Pro Velo en Korei. Voor de gelegenheid zullen werken uit het archief worden gehaald die beroemde Brusselaars en interessante plaatsen uitbeelden. Toelichtingen bij de preventieve conservatie en restauratie van de kunstwerken: zaterdag om 15u en zondag om 13u30. Inschrijven noodzakelijk (beperkt aantal deelnemers): 02/220.28.19 of info@charliermuseum.be.

113. Kaart I 7

JAZZ STATION Wauwermansstraat 1 Sint-Joost-ten-Node A za van 10u tot 18u en zo van 14u tot 18u

B 29 (Clovis) Het huidige Jazz Station, kunstencentrum, jazzclub en verenigingsruimte tegelijk, zag het licht in 2005 dankzij het initiatief van Jean Demannez, toenmalig burgemeester van SintJoost-ten-Node. De architectuur van het voormalige stationsgebouw is een kruising tussen neo-Vlaamse renaissance en neobarok. Een galerij van smeedijzer en glas overspant aan de achterkant de spoorlijn die onder het gebouw doorloopt. De inwendige volumes bezitten een opmerkelijke plastische dimensie in een uitgepuurde stijl met gebruik van diverse materialen. Hout, metaal en kunststof komen tot leven door het spel van weerkaatsingen en transparantie van de glazen wanden, onder meer in de concertzaal. Het centrum, dat aanvankelijk bedoeld was als huis voor de Brusselse jazz, museum en ontmoetingsplaats voor jazzliefhebbers, heeft zijn activiteiten geleidelijk verruimd. Het Jazz Station is vandaag gekend om zijn drukke concertprogramma, openbare repetities en tentoonstellingen. (B 26/09/1996)

EVER E / S C HA AR B EEK / S I NT- J O O ST-TEN- N O D E ⁄

113

114. Kaart I 7 ARMAND STEURSSQUARE Sint-Joost-ten-Node

B 61 (Steurs) De Armand Steurssquare, aangelegd naar de plannen van architect Eugène Dhuicque, die voor een asymmetrische aanleg koos, werd op 3 juli 1932 feestelijk geopend. Ze was een eerbetoon aan de burgemeester van Sint-Joost die voor de watervoorziening van een aantal Brusselse wijken had gezorgd. De aanleg in een stedelijke omgeving is

10 7

114 typerend voor de interbellumperiode. Het plantsoen werd boven op de overwelfde spoorlijn Brussel-Luxemburg aangelegd en vertoont een complexe indeling, nog versterkt door de helling van het terrein. Er is overvloedig gebruik gemaakt van hardsteen, zowel voor de balustrades en de boordsteen van het grote waterbekken als voor de trappen, de fonteinen en de steunmuren van de terrassen. Op strategische plaatsen staan beeldhouwwerken van befaamde kunstenaars opgesteld, zoals de beeldengroep De steenhouwers van Guillaume Charlier of het bronzen

beeld De bron van Jules Dillens voor de halfcirkelvormige zuilengalerij rond de eeuwfeestboom. Landschapsarchitect Jules Janlet zorgde voor een gevarieerde groenaanleg met enkele opmerkelijke boomsoorten en perken met rozen waarvan hij een groot kenner was. De Armand Steurssquare wordt als ontspannings- en wandelplaats in een stedelijke omgeving erg gewaardeerd door de buurtbewoners. (B 17/06/1993) Tentoonstelling “De Armand Steurssquare, één van de mooiste squares van het Brussels Gewest” (zie kadertekst hieronder).

H T E N T O O N S T E L L I N G De Armand Steurssquare, één van de mooiste squares van het Brussels Gewest In zijn ontwerp van aanleg voor de Armand Steurssquare plande architect Eugène Dhuicque een groot aantal zitbanken en intieme hoekjes om de square zo uitnodigend mogelijk te maken. Op de officiële opening in juli 1932 zei burgemeester Georges Pêtre vol trots: “Deze square zal een van de mooiste van de Brusselse agglomeratie worden.” Al snel werd de square een ontmoetingsplaats voor de buurtbewoners: moeders met kinderwagens en kleine kinderen die speelden onder het welwillende oog van agent 22. Ze toonden er elkaar hun mooie step of nieuwe jurk. Er vonden ook regelmatig diverse activiteiten plaats: concerten, klassieke dans, tentoonstellingen van monumentale beelden of met een didactisch doel, feestverlichting op het jaareinde,… Tijdens het bezoek zullen de leerlingen terugblikken op het leven van deze beschermde site. A zaterdag en zondag van 10u tot 18u (rondleidingen om 10u, 12u, 14u en 16u) C Armand Steurssquare in Sint-Joost-ten-Node – kaart I 7

B 61 (Steurs) Met de medewerking van Les Amis du Square Armand Steurs.

10 8

⁄ O PEN M O N U M ENTEN DA G EN

Op initiatief van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Onder bescherming van de Raad van Europa, in het kader van de Europese Monumentendagen Algemene coördinatie Paula DUMONT en Brigitte VANDER BRUGGHEN met de medewerking van Cindy DE BRANDT Begeleidingscomité Pascale INGELAERE en Aurélie AUTENNE, Kabinet van Rudi VERVOORT, Minister-President van de Regering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Stéphane DEMETER, Directie Monumenten en Landschappen Organisatie Directie Monumenten en Landschappen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Redactie De teksten over de opengestelde monumenten werden geschreven door Christophe VACHAUDEZ Vertaling Gitracom Revisie en verbetering teksten Linda EVENS, Suzanne GILLIJNS en Harry LELIÈVRE, Directie Monumenten en Landschappen

Dankwoord De Directie Monumenten en Landschappen wenst alle openbare en privé-instellingen te danken, alsook alle eigenaars die hebben bijgedragen tot het succes van de Brusselse Open Monumentendagen.

Herkomst foto’s De foto’s werden genomen door Alfred de VILLE de GOYET, Directie Monumenten en Landschappen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest behalve: Famzi GHAZOUANI (100), Marcel VANHULST Ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (1, 18, 22, 30, 33), Hasina VICENZI (13), Ancienne Belgique (28), Choux de Bruxelles (20), Crowne Plaza Brussels (111), Directie Monumenten en Landschappen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (43, 51, 67, 82, 104), Edificio (91), GlobalView s.p.r.l. – Aerial photography (101), Groot Koninklijk Serment van Sint-Joris der Kruisboogschutters van Brussel (35), Koninklijke Bibliotheek van België (39), Le Plaza Brussels (9), Muziekpublique (71), Spirito Brussels (72) Foto’s KBC Arenberg–voormalige juwelierswinkel Wolfers (17), Paleis voor Schone Kunsten (40) en koninklijk salon van het station Brussel Centraal (42): arch. V. Horta@Sofam 2013 Foto Flagey (66) : arch. J. Diongre@Sabam 2013

De Directie dankt ook de vereniging Patrimoine et Culture die het centraal informatiepunt ontvangt en de verschillende partners die het evenement steunen.

Ontwerp omslag en affiche Day Off, Brussel Ontwerp programma, opmaak en cartografie Kaligram, Brussel Druk IPM, Brussel Verantwoordelijk uitgever Arlette VERKRUYSSEN, Bestuur Ruimtelijke Ordening en Huisvesting van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, CCN – Vooruitgangstraat 80, 1035 Brussel

Informatie

Gebruikte pictogrammen

M Metrolijnen en haltes T Trams B Bus g

Wandeling/Activiteit

Tentoonstelling/Lezing

Fietstocht

♬

Muzikale animatie

Enkel te bezoeken met gids of reserveren is verplicht

Vertrekpunt of plaats van activiteit

Rondleiding in gebarentaal

Openingsuren en data

Toegankelijk: er zijn voldoende voorwaarden vervuld opdat personen in

Toegankelijk met hulp: de hulp van een derde is vereist om zich gemakkelijk te kunnen verplaatsen.

Niet Toegankelijk: de minimumvoorwaarden zijn niet vervuld.

Verkrijgbaar in de boekhandel vanaf september en in de Sint-Gorikshallen tijdens de Open Monumentendagen. prijs: € 20

De toegankelijkheid van de gebouwen is weergegeven volgens de criteria en normen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, aan de hand van de volgende logo’s:

ERFGOED BRUSSEL

Wettelijk depot: D/2013/6860/013 ISBN: 978-2-930457-71-96-3

een (al dan niet elektrische) rolstoel zich zelfstandig kunnen verplaatsen. De inlichtingen in deze brochure kunnen buiten onze wil om gewijzigd worden.

De criteria voor toegankelijkheid zijn enkel van toepassing voor de bezoeken tijdens de Open Monumentendagen. Zij zijn niet noodzakelijk geldig voor de gewone activiteiten in die gebouwen.

Deze brochure wordt gratis verspreid

Voor bijkomende inlichtingen hierover kunt u contact opnemen met de NVHPH (secretariat@anlh.be)

Wettelijk depot: D/2013/6860/011

OPEN MONUMENTENDAGEN 14 & 15 09 I 2013

met de medewerki elle.net Verrassingsconcert tendagenbrussel.be â&#x20AC;&#x201C; www.bruxellesmab Infoâ&#x20AC;&#x2030;: www.open

monumen