Erfgoed brochure - Muziekinstrumentenmuseum by visit.brussels

ÂŠ E. Mercier

het muziekinstrumentenmuseum:

art nouveau in het centrum van brussel

ntstaan

De majestueuze en unieke gevel met zijn uitgesproken donkere aspect zuigt al je aandacht op … Hoewel het ‘Old England’-gebouw in art-nouveaustijl vaak wordt geassimileerd met het museum zélf, is dit laatste in werkelijkheid veel groter. Het museum bestaat uit drie gebouwen met elk een verschillende origine: het neoklassieke herenhuis op het Koningsplein, de metalen constructie van Saintenoy en een recenter gebouw in de Villa Hermosastraat.

rchitectuur en decor

Het ‘Old England’-pand wordt ook vandaag nog een ‘parel van de Brusselse art nouveau’ genoemd, hoewel de architect van deze creatie in feite geen specialist van de art nouveau was. Deze glas- en metaalstructuur onderscheidt zich voorts van haar buren op het Koningsplein door haar curves, haar kleuren en haar decor met plantaardige inspiratie. Ook het hoektorentje en de glazen luifel (of ‘markies’) in de gevel dragen bij tot het opmerkelijke karakter van dit pand.

Wie wat afstand neemt, ziet wat lager de vroegere vestiging van de apotheek van Charles Delacre die ervoor koos om zijn activiteiten te richten op de veronderstelde versterkende kracht van chocolade. Het brede gebouw werd opgericht volgens plannen van een zekere Saintenoy, ongeveer tegelijk met ‘Old England’, in eclectische stijl hier, met een mix van neogotische en neorenaissance-elementen. Ongetwijfeld was dit het resultaat van een dubbel opzet : terugkeer naar een stijl die meer ‘retro’ aandoet en een zekere harmonie bewaren met de huizen ernaast, zoals het Hof van Ravenstein.

De zetel van het huidige MIM integreert nog gedeeltelijk het architecturale geheel van het Koningsplein, de neoklassieke zone die aan het eind van de 18e eeuw werd aangelegd, na de brand van het paleis van de Hertogen van Brabant in 1731. Het neoklassieke paviljoen dat ons aangaat, op de hoek van de Hofberg (straat en plein), werd in 17761777 gebouwd voor de graaf van Spangen, «kamerheer van hunne keizerlijke en koninklijke hoogheden». (De kamerheer regelde en leidde alle aspecten van het dagelijkse leven van zijn vorst.) Later werd het pand in meerdere delen opgesplitst en – met uitzondering van de gevel op het Koningsplein – in 1913 volledig gesloopt om het gebouw functioneler te maken. De ‘Old England’-winkels zijn dan al goed en wel aanwezig op het Europese vasteland. Het Brusselse ‘Old England’-avontuur start in 1886, op initiatief van de gentleman-avonturier James Reid, een handelaar met Schotse roots die in een gedeelte van het herenhuis van Spangen een boetiek opricht die naast luxueuze stoffen en kleren ook een assortiment van voedingsspecialiteiten verhandelt. Die handel draait uitstekend zodat de infrastructuur geleidelijk verder wordt uitgebreid binnen het huizenblok tussen Hofberg, Villa Hermosastraat en Koningsplein. In die context past ook de aanleg (van 1898 tot 1900) van het mooie gebouw van 6 verdiepingen in smeedijzer en glas, dat voor onze ogen verrijst. Het is een werk van de architecten Paul Saintenoy en Jules De Becker. Het idee voor een museum voor muziek en muziekinstrumenten is overigens ouder dan ‘Old England’. Het ontstond in 1877 en vond eerst onderdak op de zolders van het conservatorium in de nabije Regentschapsstraat. Later verhuisde het ‘instrumentenmuseum’ naar allerlei gebouwen rond de Kleine Zavel. Geen enkel daarvan was echter werkelijk berekend op die functie.

Reproduite avec l’aimable autorisation du bureau d’architecture Gus © E. Mercier

In de 20e eeuw ondergaat de gevel ingrijpende wijzigingen: het smeedwerk en het hoektorentje – dat naar verluidt dreigde in te storten – worden afgebroken, en het gebouw wordt wit geschilderd. Dat heeft veel te maken met besparingen op onderhoud en met onbegrip voor de art nouveau. Pas nadat de Staat het aankoopt, krijgt het pand zijn originele silhouet terug. Het smeedwerk en het torentje bijvoorbeeld, worden volledig hertekend en heropgebouwd op basis van minutieus onderzoek van foto’s van eertijds. Merk op hoe de overgang naar het paviljoen van het Koningsplein op verrassende wijze is uitgevoerd met een smal parement in blauwe steen voor de scheidingsmuur, met daarbovenop een kleine obelisk. Dankzij de originele tint van de metalen gevelelementen – zeer donker bruingroen – onderscheidt dit gebouw zich van de heldere neoklassieke bepleistering op het Koningsplein. Het gaat ongetwijfeld om een commerciële strategie, maar hier blijkt evenzeer de wil om de vegetatieve inspiratie van het decoratieve te accentueren. Het interieur op de gelijkvloerse verdieping toont distelmotieven: de distel is symbool voor Schotland, waar de roots liggen van de oprichter van de winkel. In de trappenhal en de liftkooi herkennen we dan weer overal het blad van de wilde of paardenkastanje. Mogelijk is dit motief gekozen omdat de Franse benaming (marronnier d’Inde) verwijst naar de grootste Britse kolonie van die tijd. Dit art-nouveaugebouw is sinds 1989 officieel beschermd.

egen en omwegen Het gebouw in art nouveau werd gebouwd op vraag van Josse Goffin, eigenaar van de betrokken percelen, burgemeester van Sint-Agatha-Berchem, maar vooral voorzitter en hoofdaandeelhouder van de Forges de Clabecq: het publicitaire en reclameopzet valt niet te ontkennen … Maar de werken betreffen wel degelijk een « winkelruimte ». Aanzienlijke uitbreidingen van de handelsgebouwen maakten meer diversificatie in het aanbod mogelijk: kleding voor heren, dames, jongens, meisjes en kinderen, voeding (vooral maar niet uitsluitend uit Engeland), parfumerie, garen-en-bandafdeling, papierhandel, horlogewinkel, speelgoed, reis-, sport- en tuinartikelen. «Ham uit Karlsbad te koop in Old England» (vertaald uit de krant Le Soir, 1901). De winkel wordt al snel een echte draaischijf van de modesector: «Nieuws voor de dames-fietssters. Parijs loopt storm voor de broekrok van John Sendt en Laborde die de laatste verbeteringen aanbrengt. Old England in Brussel heeft van de uitvinders – patenthouders in België – het exclusieve recht verkregen om deze artikelen te fabriceren volgens hun modellen. Inlichtingen en voorbeelden van deze broekrok worden op vraag toegezonden.» (vertaald uit de krant Le Soir, 2 maart 1896)

De vijfde verdieping wordt ingenomen door de naaiateliers en een concertzaal met 200 plaatsen, maar ook in die tijd is het al een hype om het bewonderenswaardige terras op de hoogste verdieping te bezoeken: «Het mooiste panorama van Brussel is te zien vanaf het Tea Terrace van Old England.» (vertaald uit de krant Le Soir, 4 mei 1900). Na de grote brand van de Innovation in 1967 worden nieuwe brandbeveiligingsmaatregelen uitgevaardigd. De eigenaar voelt zich niet opgewassen tegen deze omvangrijke werken en beslist enkele jaren later om het pand te verlaten.

In 1974 verhuist de handelszaak naar de Louisalaan. In 2004 sluit het merk ook daar definitief de deuren. Dit mooie gebouw daarentegen wordt in 1979 aangekocht door het Ministerie van Onderwijs. Later komt het in de portefeuille van de Regie der Gebouwen die het restaureert en uiteindelijk een bestemming vindt met het MIM dat hier sinds 2000 gevestigd is. Het recenter bijgebouw in de Villa Hermosastraat biedt onderdak aan de reserves van het museum. Als u de interne organisatie van het museum observeert, merkt u dat ‘Old England’ het gedeelte is dat bestemd is voor de circulatie van de bezoekers: een soort ruggengraat voor de museuminrichting. Deze keuze werd opgelegd door de eisen die inherent zijn aan dit soort instelling, vooral de temperatuur en de brandbestendigheid. De collecties zijn dus in alle veiligheid opgesteld en uitgestald in de andere delen van het museum. Hierdoor heeft het art-nouveaugebouw dan ook geen noemenswaardige wijzigingen moeten ondergaan, en toont het zichzelf in een vorm die nauw aanleunt bij zijn oorspronkelijke staat.

www.visit.brussels copyright: Archives de la Ville de Bruxelles