ΤΟ ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΣΤΟ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ Η Γλώσσα, σύμφωνα με το ΔΕΠΠΣ, εξυπηρετεί στόχους ομιλίας, ανάγνωσης και γραφής, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στη σταδιακή οικοδόμηση της γλώσσας μέσα από επικοινωνιακές σχέσεις υποστηρικτικού χαρακτήρα. Ειδικότερα τα σχέδια εργασίας προσφέρουν πολλές ευκαιρίες για εμπειρίες οι οποίες μπορούν να οδηγήσουν στην κατάκτηση ανάλογων δεξιοτήτων ανεξάρτητα από το θεματικό τους περιεχόμενο. Σε όλες τις φάσεις ανάπτυξης ενός σχεδίου εργασίας δημιουργούνται οι συνθήκες και τα παιδιά έχουν ευκαιρίες να συζητούν, να διηγούνται, να επικοινωνούν, να εξηγούν και να ερμηνεύουν, να εμπλουτίζουν τον προφορικό τους λόγο, να ανταλλάσσουν απόψεις, να επιχειρηματολογούν, αλλά και να καταγράφουν, να αναγνωρίζουν οικείες λέξεις στο περιβάλλον και μέσα στα κείμενα, να παίρνουν πληροφορίες από διάφορες γραπτές πηγές, να υπαγορεύουν στον εκπαιδευτικό κείμενα, να αντιγράφουν λέξεις που εξυπηρετούν λειτουργικές ανάγκες, να φτιάχνουν καταλόγους, αφίσες, να γράφουν γράμματα, να παράγουν δικά τους κείμενα, να αναπαριστούν γενικά τις ιδέες τους με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους. Η ανάπτυξη του προφορικού λόγου στο νηπιαγωγείο υποστηρίζει την ανάπτυξη δεξιοτήτων που καταστούν τα νήπια ικανά να συμμετέχουν σε συζητήσεις κατανοώντας τους ρόλους του ομιλητή και ακροατή, να διηγούνται προσωπικές εμπειρίες, να αφηγούνται παραμύθια και ιστορίες, να περιγράφουν αντικείμενα και γεγονότα, να δίνουν εξηγήσεις για τις ενέργειες τους, να επιχειρηματολογούν και να διαπραγματεύονται για τις επιλογές και αποφάσεις τους. Δραστηριότητες όπως δραματοποιήσεις, παιχνίδια ρόλων, δημιουργία παραμυθιών, μηνυμάτων, αφισών, αναπαραστάσεις ιστοριών, διηγήσεις εμπειριών ενισχύουν την κατάκτηση των παραπάνω δεξιοτήτων (Οδηγός Νηπιαγωγού, 2003). Δεξιότητες ανάγνωσης στο νηπιαγωγείο καλλιεργούνται καθώς εξασφαλίζονται προϋποθέσεις επαφής των παιδιών με διαφορετικές εκδοχές γραπτού λόγου (βιβλία, περιοδικά, επιγραφές, εφημερίδες κα). Έτσι τα παιδιά καλλιεργούν δεξιότητες όπως αναγνώριση βασικών εκδοχών του γραπτού λόγου με βάση εξωτερικά χαρακτηριστικά, υιοθέτηση βασικών συμβάσεων ανάγνωσης του αλφαβητικού συστήματος, δεξιότητες, ακρόασης και κατανόησης μιας διήγησης, ενός κανόνα παιχνιδιού, αναγνώρισης οικείων λέξεων μέσα σε ένα κείμενο. Επίσης καθίστανται ικανά να χρησιμοποιούν τη βιβλιοθήκης της τάξης, να εντοπίζουν τον τίτλο, το συγγραφέα και άλλα στοιχεία του βιβλίου, να συνειδητοποιούν ότι ο γραπτός λόγος είναι αναπαράσταση της γλώσσας και σταδιακά να κατανοήσουν ότι στα φωνήματα της ομιλούμενης γλώσσας αντιστοιχούν γράμματα. Δραστηριότητες όπως η ανάγνωση παραμυθιών, εφημερίδων, αφισών, ανακοινώσεων, μηνυμάτων, συσκευασιών προϊόντων υποστηρίζουν την ανάπτυξη των παραπάνω δεξιοτήτων. Επίσης τα παιδιά ενθαρρύνονται να συντάσσουν πίνακες αναφοράς -μαζί με τη νηπιαγωγό-, να αναγνωρίζουν γράμματα από τα ονόματά τους, να ψάχνουν για πληροφορίες σε εγκυκλοπαίδειες, περιοδικά, λευκώματα. Και η προσέγγιση του γραπτού λόγου στο νηπιαγωγείο επιδιώκεται δίνοντας στα παιδιά συστηματικά ευκαιρίες να έρθουν σε επαφή με διαφορετικά είδη εντύπων (βιβλία, περιοδικά, εφημερίδες, αφίσες, επιστολές, συνταγές διαφόρων ειδών κα). Οργανώνονται δραστηριότητες ώστε τα παιδιά να ευαισθητοποιηθούν σε θέματα που
συνδέονται με το γιατί και το πως γράφουμε και να συνειδητοποιήσουν την κοινωνική διάσταση του λόγου. Έτσι αναπτύσσουν δεξιότητες κατανόησης της γραφής ως μέσο επικοινωνίας, ως μέσο μεταφοράς πληροφοριών, ιδεών αλλά και ως μέσο ευχαρίστησης. Επιπλέον κατανοούν ότι διαφορετικά κείμενα απευθύνονται σε διαφορετικού είδους αναγνώστες και μαθαίνουν να τα διορθώνουν, να τα αναθεωρούν με ανάλογες επιλογές λεξιλογίου ή διατύπωσης. Υποστηρίζονται στην προσπάθεια τους να κρατήσουν το μολύβι, να γράψουν το όνομά τους ή να αντιγράψουν λέξεις που τα ενδιαφέρουν με όποιον τρόπο μπορούν (ΔΕΠΠΣ, 2003). Οι δεξιότητες αυτές ενθαρρύνονται μέσα από δραστηριότητες υπαγόρευσης, συλλογικής διαμόρφωσης κειμένων -όπως γράμματα, προσκλήσεις, πίνακες αναφοράς, κατάλογοι, παραμύθια, ανακοινώσεων, μηνυμάτων- αλλά και ενθάρρυνσης γραφής ονομάτων και αντιγραφής λέξεων που τα νήπια θεωρούν χρήσιμες, σε κάθε ευκαιρία (ΔΕΠΠΣ, 2003). Οι νηπιαγωγοί γνωρίζοντας ότι οι γνώσεις και οι δεξιότητες της ανάγνωσης και της γραφής αναδύονται μέσα από τη συνύπαρξη ενός καλά δομημένου περιβάλλοντος, της εμπλοκής των ίδιων των παιδιών σε λειτουργικές και ενδιαφέρουσες αναγνωστικές δραστηριότητες καθώς και της αλληλεπίδρασης ανάμεσα στα παιδιά και τα υλικά του περιβάλλοντος, ανάμεσα σ’ εκείνες/ους και τα παιδιά και στα παιδιά μεταξύ τους, καλούνται να δημιουργούν συχνές ευκαιρίες για ανάδειξη του επικοινωνιακού χαρακτήρα του γραπτού λόγου υποστηρίζοντας την έκθεση των παιδιών σε πλούσιο αναγνωστικό περιβάλλον, την εμπλοκή του γραπτού λόγου στις καθημερινές δραστηριότητες της τάξης με σκοπό την ανάδυση του γραμματισμού μέσα από το παιχνίδι των παιδιών και τη συμμετοχή τους σε δραστηριότητες με αυθεντικά αναγνωστικά γεγονότα (Πρεβεζάνου & Σακελάκη 2007). Ως δεξιότητες ανάγνωσης ορίζονται η συμμετοχή σε συζητήσεις, η διήγηση προσωπικών εμπειριών, η αφήγηση και περιγραφή ιστοριών και γεγονότων, οι εξηγήσεις για τις ενέργειες τους, η επιχειρηματολογία και η διαπραγμάτευση με σκοπό την πειθώ των συνομιλητών.