Voedseltop_Voedselwerven_in_actie_achtergrondrapport.pdf

EEN VL AA

EN RG MO

VO

R

LSTRATEG IE V EDSE O V OO E MS

ED

SEL

W ERVEN IN

T AC

IE

www.vlaanderen.be

////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

VOEDSELWERVEN IN ACTIE

ACHTERGRONDRAPPORT BIJ ‘GO4FOOD - EEN VLAAMSE VOEDSELSTRATEGIE VOOR MORGEN’ ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Voedselwerven in actie

Samenstelling Departement Landbouw en Visserij (Kris Roels, Isabelle Magnus, Tom Van Bogaert, Mart Vanhee, Simon Storms, Evelien Decuypere, Ellen Maertens) Met tekstuele bijdragen van het Netwerk Voedselbeleid Verantwoordelijk uitgever Patricia De Clercq, secretaris-generaal Departement Landbouw en Visserij Depotnummer D/2022/3241/314 Lay-out Vlaamse overheid Voor meer informatie over het rapport kunt u contact opnemen met de auteur(s). Ons e-mailadres is als volgt samengesteld: VOORNAAM.NAAM@LV.VLAANDEREN.BE. Ons generiek adres is VOEDSEL@LV.VLAANDEREN.BE U vindt het rapport terug op: https://lv.vlaanderen.be/nl/beleid/vlaamse-kost-voedselstrategie Vermenigvuldiging en/of overname van gegevens zijn toegestaan mits de bron expliciet vermeld wordt: Departement Landbouw en Visserij (2022) Voedselwerven in actie. Achtergrondrapport bij ‘Go4Food – Een Vlaamse voedselstrategie voor morgen’, Brussel.

Graag vernemen we het als u naar dit document verwijst in een publicatie. Als u een exemplaar ervan opstuurt, nemen we het op in onze bibliotheek.

Wij doen ons best om alle informatie, webpagina's en downloadbare documenten voor iedereen maximaal toegankelijk te maken. Als u echter toch problemen ondervindt om bepaalde gegevens te raadplegen, willen wij u hier graag bij helpen. U kunt steeds contact met ons opnemen.

www.vlaanderen.be

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

Inhoud Situering: voedselwerven binnen de Vlaams voedselstrategie ...................................................................................... 1 1 Geïntegreerde onderzoeksagenda .............................................................................................................................. 3 1.1 1.2 1.3 1.4

Waarover gaat deze werf?

Wat is de doelstelling?

Wat zijn de resultaten?

Contactpersonen en -gegevens, website

3 3 3 4

2

Integratie milieuverantwoorde voeding in voedingsdriehoek .......................................................................... 5

2.1 2.2 2.3 2.4

Waarover gaat deze werf?

Wat is de doelstelling?

Wat zijn de resultaten?

Contactpersonen en -gegevens, website

3

Geïntegreerde schoolaanpak ....................................................................................................................................... 8

3.1 3.2 3.3 3.4

Waarover gaat deze werf?

Wat is de doelstelling?

Wat zijn de resultaten?

Contactpersonen en -gegevens, website

4

Programma Voedsel+Land+Schap.............................................................................................................................. 10

4.1 4.2 4.3 4.4

Waarover gaat deze werf?

Wat is de doelstelling?

Wat zijn de resultaten?

Contactpersonen en -gegevens, website

5

Vlaamse eiwitstrategie.................................................................................................................................................. 13

5.1 5.2 5.3 5.4

Waarover gaat deze werf?

Wat is de doelstelling?

Wat zijn de resultaten?

Contactpersonen en -gegevens, website

6

Strategisch plan culinair Vlaanderen & Vlaams Culinair Centrum................................................................... 15

6.1 6.2 6.3 6.4

Waarover gaat deze werf?

Wat is de doelstelling?

Wat zijn de resultaten?

Contactpersonen en -gegevens, website

7

Werkagenda voedselketen Vlaanderen Circulair ................................................................................................. 17

7.1 7.2 7.3 7.4

Waarover gaat deze werf?

Wat is de doelstelling?

Wat zijn de resultaten?

Contactpersonen en -gegevens, website

8

Voedselomgeving ............................................................................................................................................................ 19

8.1 8.2 8.3 8.4

Waarover gaat deze werf?

Wat is de doelstelling?

Wat zijn de resultaten?

Contactpersonen en -gegevens, website

5 5 6 7 8 8 8 9 10 11 12 12 13 13 13 14 15 15 16 16 17 17 18 18 19 19 20 21

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Voedselwerven in actie

9

Actieplan voedselverlies en biomassareststromen circulair............................................................................. 22

9.1 9.2 9.3 9.4

Waarover gaat deze werf?

Wat is de doelstelling?

Wat zijn de resultaten?

Contactpersonen en -gegevens, website

10

Charter lokale voeding ................................................................................................................................................ 25

10.1 10.2 10.3 10.4

Waarover gaat deze werf?

Wat is de doelstelling?

Wat zijn de resultaten?

Contactpersonen en -gegevens, website

11

Lokaal en circulair voedselbeleid ............................................................................................................................... 27

11.1 11.2 11.3 11.4

Waarover gaat deze werf?

Wat is de doelstelling?

Wat zijn de resultaten?

Contactpersonen en -gegevens, website

12

Strategische visie korte keten ................................................................................................................................... 29

12.1 12.2 12.3 12.4

Waarover gaat deze werf?

Wat is de doelstelling?

Wat zijn de resultaten?

Contactpersonen en -gegevens, website

13

Strategisch plan biologische landbouw ................................................................................................................... 31

13.1 13.2 13.3 13.4

Waarover gaat deze werf?

Wat is de doelstelling?

Wat zijn de resultaten?

Contactpersonen en -gegevens, website

22 22 23 24 25 25 25 26 27 27 28 28 29 29 29 30 31 31 31 31

www.vlaanderen.be

SITUERING: VOEDSELWERVEN BINNEN DE VLAAMSE VOEDSELSTRATEGIE Binnen de Vlaamse overheid is al enkele jaren het besef gegroeid dat samenwerking rond voedsel over verschillende beleidsdomeinen heen nodig is. Na enkele jaren van informeel overleg en afstemming, werd daarom het Netwerk Voedselbeleid opgericht.

Dit netwerk bestaat uit vertegenwoordigers van de beleidsdomeinen binnen de Vlaamse overheid die in hun beleidswerking in aanraking komen met het thema voedsel en/of er initiatieven rond hebben lopen. Het netwerk werd opgericht om binnen de Vlaamse overheid beleidsdomeinoverschrijdend samen te werken rond voedsel. De leden wisselen kennis uit, stemmen af bij projecten of processen, zetten individuele acties of samenwerkingen op en gaan in dialoog met stakeholders en andere overheden. De leden van deze groep zijn afgevaardigd door het Voorzitterscollege van de Vlaams overheid. Volgende entiteiten zijn lid van het Netwerk Voedselbeleid: Beleidsdomein Landbouw en Visserij Omgeving Economie, Wetenschap en Innovatie Werk en Sociale Economie Welzijn, Volksgezondheid en Gezin Onderwijs en Vorming Kanselarij, Bestuur, Buitenlandse Zaken en Justitie

Entiteiten Departement Landbouw en Visserij, VLAM Departement Omgeving, VLM, OVAM, VMM, Vlaanderen Circulair Departement Economie, Wetenschap en Innovatie, VLAIO Departement Werk en Sociale Economie Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, Agentschap Zorg en Gezondheid, Vlaams Instituut Gezond Leven Departement Onderwijs en Vorming Departement Kanselarij en Buitenlandse Zaken, Toerisme Vlaanderen, Agentschap Facilitair Bedrijf

Deze samenwerking heeft geleid tot de ontwikkeling van ‘voedselwerven’. Voedselwerven zijn Vlaamse beleidsdomeinoverschrijdende samenwerkingen rond specifieke voedseltopics, waarbij geprobeerd wordt op innovatieve wijze en in nauwe samenwerking met stakeholders vooropgestelde doelstellingen te halen. Momenteel zijn er 13 voedselwerven lopende. In voorliggend rapport stellen we de verschillende voedselwerven voor.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Voedselwerven in actie

pagina 1 van 31

Werven Geïntegreerde onderzoeksagenda (Fit4Food 2030 Policy Lab)

Trekkers Status Departement Economie, Wetenschap en Innovatie, Afgerond Departement Landbouw en Visserij Integratie milieuverantwoorde voeding in voedingsdriehoek Departement Omgeving, Agentschap Zorg en Afgerond Gezondheid, Vlaams Instituut Gezond Leven Geïntegreerde schoolaanpak Departement Omgeving, Agentschap Zorg en In uitvoering Gezondheid, Vlaams Instituut Gezond Leven Programma Voedsel+Land+Schap VLM In uitvoering Vlaamse eiwitstrategie Departement Landbouw en Visserij In uitvoering Strategisch plan culinair Vlaanderen & Vlaams Culinair Centrum Toerisme Vlaanderen In uitvoering Werkagenda voedselketen Vlaanderen Circulair Departement Landbouw en Visserij (& Fevia In uitvoering Vlaanderen), Vlaanderen Circulair Voedselomgeving Departement Omgeving, Agentschap Zorg en In uitvoering Gezondheid, Vlaams Instituut Gezond Leven Actieplan voedselverlies en biomassareststromen circulair OVAM, Departement Landbouw en Visserij In uitvoering Charter lokale voeding VLAM In uitvoering Lokaal en circulair voedselbeleid VLM, VVSG In uitvoering Strategische visie korte keten Departement Landbouw en Visserij In uitvoering Strategisch plan biologische landbouw Departement Landbouw en Visserij In opmaak

Ondanks het feit dat de voedselwerven zich initieel ontwikkelden zonder een gemeenschappelijke (beleids)visie op en agenda voor het voedselsysteem, kwam dit toch naar voren als een belangrijke uitdaging voor de toekomst. De voedselwerven kunnen dan ook beschouwd worden als belangrijke eerste bouwstenen voor de Vlaamse voedselstrategie, die de verschillende werven, beleidskaders en stakeholderinitiatieven met elkaar verbindt en op te vullen hiaten identificeert.

Sommige acties van werven kunnen ook opgenomen worden in voedseldeals uit de Vlaamse voedselstrategie. Voedseldeals zijn ambitieuze en impactvolle hefboomacties, waar diverse actoren in het voedselsysteem bereid zijn om er hun schouders onder te zeten om zo concrete resultaten te kunnen boeken. Zij hebben het potentieel om impact te hebben op meerdere strategische doelstellingen en vullen leemtes die zich voordoen.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Voedselwerven in actie

pagina 2 van 31

1 GEÏNTEGREERDE ONDERZOEKSAGENDA 1.1

WAAROVER GAAT DEZE WERF?

Eind 2017 heeft de Vlaamse overheid, vanuit de departementen Economie, Wetenschap en Innovatie, Landbouw en Visserij en Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, deelgenomen aan het Europese Fit4Food 2030-project. Binnen dit project organiseerden de departementen een policy lab waarbij een netwerk van Vlaamse stakeholders bij elkaar werd gebracht en waarbij door middel van workshops, interviews en desk studies een Vlaamse onderzoeksagenda werd uitgekristalliseerd. De onderzoeksagenda werd gelinkt aan de verschillende beleidsprioriteiten en bestaande onderzoeksplannen van de meest relevante actoren.

1.2 WAT IS DE DOELSTELLING? De transformatie naar een meer duurzaam, flexibel en toekomstgericht voedselsysteem moet gebaseerd zijn op wetenschappelijke inzichten. Daarvoor is het nodig om in Vlaanderen te kijken wat er op dit moment bestaat rond onderzoek inzake een transformatie van ons voedselsysteem, waar er hiaten zitten en wat we prioritair moeten opnemen. Een Vlaamse integrale onderzoeksagenda moet de ruggengraat zijn van het Vlaams voedselbeleidsplan.

De opzet was om te eindigen in 2021-2022 met een robuuste wetenschappelijke basis voor het voedselbeleid in de toekomst die ook via bestaande of nieuwe financieringskanalen gevoed kan worden.

De werf draagt bij tot de 4 strategische doelstellingen van het Food 2030onderzoeksbeleidskader van de Europese Commissie die vertaald zijn in de 4 strategische doelstellingen van de Vlaamse voedselstrategie.

1.3 WAT ZIJN DE RESULTATEN? In 2021 werden de resultaten van het FIT4FOOD 2030 policy lab gepubliceerd. In de publicatie ‘Fit4Food2030: resultaten van het Vlaamse Policy Lab’ lees je het resultaat van alle workshops en gesprekken, worden er (prioritaire) onderzoeksthema’s geformuleerd en beleidsaanbevelingen binnen 6 missies.

REALISATIES Rapport Fit4Food 2030. Resultaten van het Vlaamse Policy Lab 2017-2020

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Voedselwerven in actie

pagina 3 van 31

1.4 CONTACTPERSONEN EN -GEGEVENS, WEBSITE

Departement Economie, Wetenschap en Innovatie: Liselotte.devos@vlaanderen.be Departement Landbouw en Visserij: Isabelle.Magnus@lv.vlaanderen.be Fit4Food2030: resultaten van het Vlaamse Policy Lab

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Voedselwerven in actie

pagina 4 van 31

2 INTEGRATIE MILIEUVERANTWOORDE VOEDING IN VOEDINGSDRIEHOEK 2.1 WAAROVER GAAT DEZE WERF? In 2017 lanceerde het Vlaams Instituut Gezond Leven, partnerorganisatie van het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid, de nieuwe voedingsdriehoek. De voedingsdriehoek heeft als doel de burger op een objectieve en wetenschappelijk onderbouwde manier te informeren over gezonde voeding. Het model en de bijhorende adviezen vormen eveneens de basis voor methodieken om gedragsverandering te stimuleren en kunnen richtinggevend zijn voor het beleid. De ontwikkeling gebeurde onder begeleiding van een onafhankelijke expertgroep (op het vlak van voeding, gedragsverandering en communicatie) en omvatte een uitgebreide test bij de eindgebruiker.

Bij deze ontwikkeling lag de focus op het effect van voeding op gezondheid. De zorg voor personen wordt echter steeds vaker verbonden met de zorg voor de planeet. De milieu- en klimaatdimensie van ons voedingssysteem krijgt de laatste jaren meer en meer aandacht. Wat we eten heeft een aanzienlijke impact op het klimaat en het milieu. Er was nood aan een grondige onderbouwing voor de ecologische aspecten van ons voedingspatroon.

2.2 WAT IS DE DOELSTELLING? De voedingsdriehoek is goed onderbouwd, ingeburgerd en erkend als model voor gezonde voeding, maar was dat nog niet voor milieuverantwoorde voeding. Hiertoe moest er een toetsingskader worden ontwikkeld voor milieuverantwoorde voedselconsumptie. Het doel was om een degelijke onderbouwing van milieuverantwoorde voedingsconsumptie te maken en deze te integreren met het gezondheidsaspect. Dit moest worden doorvertaald naar eenduidige communicatieboodschappen voor de consument, naar educatief materiaal voor onderwijs, aanbestedingenmet betrekking tot voedingsaanbod in openbare instellingen en dergelijke meer.

Hierbij werden twee concrete doelstellingen naar voren geschoven: -

De wetenschappelijke onderbouwing milieuverantwoorde voeding versterken De kennis vertalen naar praktische aanbevelingen voor de consument

Het ecologische aspect van voeding is in deze werf het belangrijkste aandachtspunt bij het formuleren van aanbevelingen rond duurzaamheid. Duurzaamheid is echter een veelomvattend begrip. Het kan bekeken worden vanuit ecologische, sociale en economische sociale overwegingen. Onze voeding duurzamer maken is complex en niet in één advies samen te vatten.

We zien dit ook in andere landen die voedselaanbevelingen ontwikkelen die focussen op de

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Voedselwerven in actie

pagina 5 van 31

ecologische dimensie wanneer ze een geïntegreerde gezondheid en duurzaamheidsbenadering nastreven.

2.3 WAT ZIJN DE RESULTATEN? 2.3.1 Stand van zaken eind 2022 De werf werd afgerond in februari 2021 na een traject met experten en stakeholders. Een overzicht van de verschillende stappen, wordt in onderstaande figuur toegelicht.

REALISATIES - Onderbouwingstekst - Onderbouwingstekst (Engels) - Synthesetekst met aanbevelingen en infographics - Synthesetekst (Frans/Engels) - Materialen - Betrokken experten - Persbericht

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Voedselwerven in actie

pagina 6 van 31

2.4 CONTACTPERSONEN EN -GEGEVENS, WEBSITE Vlaams Instituut Gezond Leven: loes.neven@gezondleven.be, jolien.jonckheere@gezondleven.be Agentschap Zorg & Gezondheid: nathalie.stallaert@vlaanderen.be Departement Omgeving: kristof.rubens@vlaanderen.be

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Voedselwerven in actie

pagina 7 van 31

3 GEÏNTEGREERDE SCHOOLAANPAK 3.1 WAAROVER GAAT DEZE WERF? Vanuit verschillende organisaties en beleidsdomeinen wordt er richting het onderwijs gekeken om (beleids-)doelstellingen rond voeding te kunnen nastreven. Dit houdt in dat deze sector soms overladen wordt met verschillende initiatieven waarbij het overzicht zoek raakt. Scholen kunnen al die initiatieven niet altijd duiden en linken aan opdrachten die er binnen onderwijs zijn.

Vanuit het preventief gezondheidsbeleid wordt aan scholen een geïntegreerde aanpak aanbevolen om losse acties in een samenhangend beleid vorm te geven en een versnipperd aanbod voor scholen tegen te gaan. Vanuit expertise van verschillende partners worden er allerhande ondersteunende instrumenten aan scholen aangeboden. Toch blijken essentiële puzzelstukjes soms te ontbreken om het werk in de scholen te vergemakkelijken, ontbreekt het aan ondersteuning om de aanbevelingen op een geïntegreerde manier in de praktijk om te zetten en om partners samen te brengen. Deze werf wilde hieraan tegemoet komen. De uitgangspunten voor de werf werden uitgewerkt en hiermee wordt er rekening gehouden in een voedseldeal ‘Toegang van kinderen en jongeren tot voldoende, gezonde en duurzame voeding garanderen’.

3.2 WAT IS DE DOELSTELLING? Door overleg, het wegwerken van drempels en zorgen voor ondersteuning het werken aan gezonde, en milieuverantwoorde voeding in en rond scholen vergemakkelijken.

3.3 WAT ZIJN DE RESULTATEN? Er is regelmatig afstemming en overleg tussen Departement Onderwijs & Vorming, Departement Omgeving, Agentschap Zorg & Gezondheid, Vlaams Instituut Gezond Leven onderling en tussen de Vlaamse overheid en andere stakeholders.

De aanbevelingen rond gezonde en milieuverantwoorde voeding (zie 2 Integratie milieuverantwoorde voeding in voedingsdriehoek) werden doorvertaald naar bestaande materialen en kaders die worden ingezet in het onderwijs.

REALISATIES - Leerlijn voeding - Nudging materialen gezonde voeding - Snack en Chill

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Voedselwerven in actie

pagina 8 van 31

- Voedingsdriehoek en bijhorende materialen (o.a. richtlijnen, sensibiliseringsmaterialen, informatie) - Voedingsbeleid op school en bijhorende maatregelen per strategie: o Educatie: inspiratiebundels, materialen, waterpas o Omgevingsinterventies: o.a. richtlijnen broodjes, warme maaltijden, dranken en tussendoortjes o Afspraken en regels: o.a. schoolfiche gezonde traktaties o Zorg en begeleiding - Oog voor lekkers (Europees schoolfruit- , melk- en groenteproject) en begeleidende maatregelen zoals de proefkampioen, educatief pakket ‘Lekker Gezond’, enz. o Met dit initiatief willen de Vlaamse overheid en de Europese Unie gezonde voedingsgewoonten promoten bij kleuters, leerlingen van het lager onderwijs en leerlingen van het buitengewoon lager en secundair onderwijs, zowel op school als thuis. o In samenwerking met Departement Landbouw, Departement Onderwijs, Agentschap Zorg & Gezondheid, Vlaams Instituut Gezond Leven, de Logo’s en VLAM. - Charter voor gezonde, evenwichtige en duurzame schoolmaaltijden o De partners die het charter ondertekenen versterken de verspreiding van de eerder gemaakte richtlijnen.

3.4 CONTACTPERSONEN EN -GEGEVENS, WEBSITE Departement Onderwijs en Vorming: rita.vandurme@ond.vlaanderen.be, ruth.lamotte@ond.vlaanderen.be Vlaams Instituut Gezond Leven: loes.neven@gezondleven.be, jolien.jonckheere@gezondleven.be Agentschap Zorg & Gezondheid: nathalie.stallaert@vlaanderen.be Departement Omgeving: kristof.rubens@vlaanderen.be

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Voedselwerven in actie

pagina 9 van 31

4 PROGRAMMA VOEDSEL+LAND+SCHAP 4.1 WAAROVER GAAT DEZE WERF? Een voedsellandschap is een landbouwgebied dat een multifunctionele invulling krijgt.

Landbouwers werken onderling samen en met het lokale beleid, lokale maatschappelijke actoren en/of lokale ondernemers om uitdagingen rond de open ruimte aan te pakken: lokale voedselproductie en -verkoop, een mooier landschap, meer biodiversiteit, klimaatmaatregelen, toegankelijkheid van het platteland en bijhorende beleving, productie van hernieuwbare energie, goed bodem- en waterbeheer, enz. Een voedsellandschap creërt dus een economische, ecologische en maatschappelijke meerwaarde in landbouwgebieden.

Het programma Voedsellandschappen kadert binnen het Open Ruimte Platform. Binnen het Open Ruimte Platform wordt via verschillende programma’s gewerkt aan gemeenschappelijke uitdagingen in de open ruimte en worden ervaringen uitgewisseld tussen de programma’s. Via nieuwe partnerschappen en nieuwe methodes worden de uitdagingen voor de open ruimte actief aangepakt op het terrein en wordt kennis uit bestaande initiatieven gebundeld, uitgewisseld en versterkt.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Voedselwerven in actie

pagina 10 van 31

4.2 WAT IS DE DOELSTELLING? Veel gemeenten en steden hebben een lokale voedselstrategie opgesteld of plannen dit te doen.

Tegelijk zien we heel veel landbouwersinitiatieven opstarten die zich rechtstreeks naar de consument richten. Het initiatief voor een voedsellandschap vertrekt vanuit een samenwerking tussen landbouwers onderling en tussen landbouwers, het lokaal beleid en een maatschappelijk draagvlak.

Voedsellandschappen: -

vrijwaren de open ruimte met een meervoudige ruimtevraag; creëren netwerken en verankeren zich in structurele engagementen; versterken het agrarisch potentieel door een multifunctioneel programma, gebaseerd op lokale maatschappelijke en ecologische meerwaarden; laten een diversiteit aan landbouwtypes en -teelten toe; zijn gebiedsgericht en resulteren in een ruimtelijk project met zorg voor landschapsontwikkeling.

De doelstellingen van het programma voedsellandschap zijn: -

-

-

Een ‘New deal’ tussen landbouw(er) en samenleving, met ondersteuning in de transitie naar een meer duurzaam landbouwmodel. Landbouw is altijd al een belangrijke beheerder geweest van de open ruimte en haar (ecosysteem)diensten en blijft dit ook in de toekomst. Om dit beheer voldoende te waarderen en te kunnen behouden zijn samenwerkingen tussen landbouwers, natuurbeheerders, beleid en burgers cruciaal.

Vrijwaren van landbouwgrond en open ruimte in gebieden met een meervoudige ruimtevraag. Om grond te vrijwaren biedt het juridisch instrument van bestemmingen een nodige maar onvoldoende bescherming. Naast juridische en instrumentele maatregelen kan de maatschappelijke waardering voor een gebied de open ruimte structureel beschermen. Het maatschappelijk belang van voedselproductie en de open ruimte wordt proactief en positief uitgedragen.

Gebiedsgerichte netwerksamenwerkingen die draagvlak voor voedsellandschappen creëren. Het groeiende maatschappelijk bewustzijn rond uitdagingen als voedsel, bodem, klimaat, biodiversiteit enz. wordt te weinig vertaald naar structurele en maatschappijbrede initiatieven die zich organiseren rond het behoud, beheer en waardering van voedselproductie en open ruimte. Op het terrein bouwen velen vanuit eigen ambitie aan de kiemen van een duurzaam voedsellandschap voor de toekomst, maar ze opereren individueel, binnen een eigen kennisdomein, met beperkte reikwijdte en dus ook impact. Een lerend netwerk verzamelt draagvlak en verbindt actoren voor een gebiedsgerichte uitwerking van het programma.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Voedselwerven in actie

pagina 11 van 31

4.3 WAT ZIJN DE RESULTATEN? 4.3.1 Stand van zaken eind 2022 Begin 2022 verscheen het Inspiratieboek Voedsellandschap. Aan de hand van twee testcases in Zwijndrecht en de kouter Asse-Wemmel bundelt het boek bevindingen en praktische tips. Een stappenplan helpt lokale groepen op weg om aan de slag te gaan met het concept.

In 2022 werden ook 3 webinars georganiseerd voor lokale actoren: - Voorstelling Inspiratieboek - Samenwerking tussen landbouwers en burgers - Landbouwparken, voorbeelden uit het buitenland 4.3.2 Planning en aanpak na 2022 Voedsellandschappen zijn opgenomen als thema in de LEADER-oproep die eind 2022 werd gelanceerd. Veertien Lokale actiegroepen kunnen het thema opnemen in hun werking.

In 2023 zal het programmateam nieuwe voedsellandschappen begeleiden. Er komen minstens 2 webinars.

4.4 CONTACTPERSONEN EN -GEGEVENS, WEBSITE

Programmateam bestaat uit: Vlaamse Landmaatschappij (VLM), Departement Landbouw en Visserij, Departement Omgeving, Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO), Vlaanderen Circulair, Agentschap Binnenlands Bestuur, Vlaamse Vereniging voor Provincies (VVP), Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG), Regionale landschappen.

VLM: Dirk.Vangijseghem@vlm.be, Lotte.celis@vlm.be Voedsellandschappen

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Voedselwerven in actie

pagina 12 van 31

5 VLAAMSE EIWITSTRATEGIE 5.1 WAAROVER GAAT DEZE WERF? Het aanbod en de consumptie van eiwitten in Vlaanderen tegen 2030 diversifiëren en verduurzamen. Dat is de centrale doelstelling van de Vlaamse eiwitstrategie, die het Departement Landbouw en Visserij lanceerde, samen met vertegenwoordigers van de agrovoedingsketen, kennisinstellingen en het beleid.

De strategie werkt rond zes strategische thema's: duurzaam dierenvoeder, duurzame dierlijke productie, meer plantaardige eiwitten, meer nieuwe eiwitten, meer productdiversiteit en duurzame eiwitconsumptie. Via deze Vlaamse eiwitstrategie zetten we met andere woorden in op verschillende types van eiwitbronnen én op verschillende schakels in de keten: van plantaardige tot dierlijke en ‘nieuwe’ eiwitbronnen, en van producent tot consument. De strategie kwam tot stand via een breed partnerschap (20 partners uit beleid, keten, middenveld en onderzoek 1).

5.2 WAT IS DE DOELSTELLING? De partners in deze eiwitstrategie willen tegen 2030 een meer duurzame, diverse en toekomstgerichte eiwitvoorziening en consumptie bereiken én de Europese zelfvoorziening in eiwitten verhogen. Zes strategische thema’s moeten daarbij helpen: duurzaam diervoeder, duurzame dierlijke productie, meer plantaardige eiwitten, meer nieuwe eiwitten, meer productdiversiteit en duurzame eiwitconsumptie. Aan elk van deze thema’s worden vanaf 2023 nog concrete, waar mogelijk kwantificeerbare doelstellingen gekoppeld.

5.3 WAT ZIJN DE RESULTATEN? 5.3.1 Stand van zaken eind 2022 Het eerste eiwitactieprogramma dat op 13 december 2022 publiek wordt gemaakt, geeft uitvoering aan de eiwitstrategie 2021-2030. Dit is een eerste set van acties die jaarlijks geactualiseerd en aangevuld wordt in een voortgangsrapportage.

In totaal omvat het actieprogramma 76 acties. Hiervan staan 32 acties volledig op conto van de Vlaamse eiwitstrategie (deze waren er niet geweest zonder de Vlaamse eiwitstrategie): de 19 lopende projecten ‘realisatie eiwitstrategie’ en 13 acties uit de eiwitploegen. De overige 44 acties 1 Agentschap Zorg en Gezondheid, Agrolink, Algemeen Boerensyndicaat (ABS), Belgian Feed Association (BFA), Bioforum, Boerenbond, Bond Beter Leefmilieu, Comeos, Departement Economie, Wetenschap en Innovatie, Departement Landbouw en Visserij, Departement Omgeving, Fevia, Flanders’ Food, Groene Kring, Innovatiesteunpunt, Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO), Unie Belgische Catering (UBC), Vlaams Agentschap Innoveren & Ondernemen (VLAIO), Vlaams Centrum voor Agro- en Visserijmarketing (VLAM) en Vlaams Instituut Gezond Leven.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Voedselwerven in actie

pagina 13 van 31

zijn relevante acties die uitgevoerd worden/werden door minstens één van de partners van de

eiwitstrategie, met een rechtstreekse link naar minstens één van de doelstellingen van de eiwitstrategie en met een mogelijk spill-over-effect naar andere acties / partners. Deze bieden inspiratie of een platform voor toekomstige acties.

Naast deze 76 acties in het eiwitactieprogramma, zijn er eveneens 42 onderzoeksprojecten die rechtstreeks gelinkt kunnen worden aan een of meerdere doelstellingen uit de eiwitstrategie.

Deze staan in een aparte bijlage bij dit actieprogramma. Het Platform Eiwit van Agrolink Vlaanderen houdt deze lijst actueel en zorgt voor uitwisseling en synergieën tussen de verschillende onderzoeksprojecten, en de andere acties, rond eiwitten.

5.3.2 Planning en aanpak na 2022 Opvolging van de acties zal gebeuren in de vorm van een jaarlijkse publieke voortgangsrapportage. Hierbij zullen ook nieuwe initiatieven toegevoegd kunnen worden (rollend actieprogramma). Het eerste voortgangsrapport is gepland in het najaar van 2023.

De stuurgroep sleutelt ook verder aan de doelstellingen van de zes strategische thema’s. De minimale doelstellingen zijn te lezen in de introductie onder elk van de hoofdstukken van het eiwitactieprogramma. Voor de strategische thema’s ‘duurzaam diervoeder’ en ‘meer plantaardige eiwitten’ werden deze waar mogelijk al gekwantificeerd. De doelstellingen voor de zes strategische thema’s worden in de komende periode verder onder de loep genomen en aangescherpt of toegevoegd aan de eerstvolgende voortgangsrapportage in 2023. Tegen dan wordt ook de monitoring van de doelstellingen, op basis van beschikbare databronnen, opgestart.

5.4 CONTACTPERSONEN EN -GEGEVENS, WEBSITE Departement Landbouw en Visserij: evelien.decuypere@lv.vlaanderen.be Eiwitstrategie

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Voedselwerven in actie

pagina 14 van 31

6 STRATEGISCH PLAN CULINAIR VLAANDEREN & VLAAMS CULINAIR CENTRUM 6.1 WAAROVER GAAT DEZE WERF? Toerisme Vlaanderen zet onze Vlaamse culinaire tradities en innovaties internationaal op de kaart vanuit een vast Vlaams culinair centrum.

Via een Vlaams culinair centrum kan Toerisme Vlaanderen zijn strategische culinaire doelstellingen realiseren. De strategische visie op het thema culinair heeft Toerisme Vlaanderen uitgeschreven in een strategisch plan ‘Culinair Vlaanderen’ ‘Culinair Vlaanderen’ is een van de thema’s die opgenomen zijn in de beleidsnota toerisme 2019-2024 van Vlaams minister voor Toerisme, Zuhal Demir.

Met de ontwikkeling van een Vlaams culinair centrum willen we de internationale reputatie van Vlaanderen versterken door het creëren van een plek waar de culinaire community elkaar kan ontmoeten. Het is de ambitie om binnen het centrum ambassadeurs te ontwikkelen, zodat we Vlaanderen als culinaire regio sterker profileren. Internationale bezoekers zullen er in contact komen met lokale ondernemers zoals chefs, bierbrouwers, chocolatiers, sommeliers, lokale producenten. Toerisme Vlaanderen investeert in een kern van de lokale ondernemers, we noemen deze kern het ambassadeurscollectief. Het ambassadeurscollectief is dé culinaire club van Vlaanderen, deze club organiseert zelf of neemt deel aan clubactiviteiten. De club komt samen in het Vlaams culinair centrum.

6.2 WAT IS DE DOELSTELLING? Het programmadoel is een Vlaams culinair centrum te ontwikkelen dat: -

De internationale culinaire reputatie van Vlaanderen als toeristische bestemming versterkt; Rekening houdt met de verwachtingen en noden van de ondernemers, bewoners, bezoekers en plek.

Om het Vlaams culinair centrum te ontwikkelen werd gekozen voor het concept Smaakhaven. De Smaakhaven wordt de thuishaven van culinair Vlaanderen, gevestigd in het iconische Loodswezengebouw in Antwerpen. De Smaakhaven wordt een open huis waar smaakmakers samenkomen om onze culinaire traditie, innovatie en reputatie te versterken en met de wereld te delen.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Voedselwerven in actie

pagina 15 van 31

De Smaakhaven wordt de ontmoetingsplek waar we onze smaakmakers samenbrengen om zich te promoten, van elkaar te leren en samen nieuwe initiatieven op te zetten. Bezoekers uit binnen- en buitenland, bewoners en foodprofessionals zullen hier unieke smaken en innovatieve, duurzame producten en ideeën uit heel Vlaanderen kunnen ontdekken. De Smaakhaven zal ook een stimulerende plek bieden aan de talrijke sterke bestaande lokale foodnetwerken om hun werking te ondersteunen of naar hen door te verwijzen.

6.3 WAT ZIJN DE RESULTATEN? 6.3.1 Stand van zaken eind 2022 Een globaal concept voor de ontwikkeling van de Smaakhaven werd bepaald en afgetoetst bij kernspelers. Op basis van dit concept werd een programma van eisen uitgewerkt.

6.3.2 Planning en aanpak na 2022 Een ontwerpteam zal aangeduid worden om het Loodswezengebouw in Antwerpen te herbestemmen tot volwaardig culinair centrum. Met de lokale bewoners en ondernemers wordt een dialoog voortgezet om de invulling van het culinair centrum verder te bespreken. Toerisme Vlaanderen werkt internationaal samen met een vast collectief van culinaire ambassadeurs.

6.4 CONTACTPERSONEN EN -GEGEVENS, WEBSITE

Toerisme Vlaanderen: Sofie.vandenbossche@toerismevlaanderen.be Strategisch plan ‘Culinair Vlaanderen’ Vlaams culinair centrum (Smaakhaven)

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Voedselwerven in actie

pagina 16 van 31

7 WERKAGENDA VOEDSELKETEN VLAANDEREN CIRCULAIR 7.1 WAAROVER GAAT DEZE WERF? Circulaire economie betekent bewuster produceren en consumeren, minder materialen gebruiken en de kringlopen maximaal sluiten. In alle schakels van de agrovoedingsketen worden vandaag stappen gezet richting de circulaire economie. Een circulaire aanpak heeft een gunstig effect op ons ruimte- en energieverbruik, komt milieu en klimaat ten goede, en creëert kansen voor innovatie, economie en tewerkstelling.

Vlaanderen Circulair is het knooppunt en de inspirator voor de circulaire economie in Vlaanderen. Dit partnerschap van overheden, bedrijven, middenveld en kenniswereld heeft zes thematische werkagenda’s gelanceerd. Een werkagenda is een rollend werkprogramma waarbij publiek-private partners samenwerken aan een prioritair grondstoffenthema om het gebruik ervan zo circulair mogelijk te maken in Vlaanderen.

De werkagenda voedselketen is het resultaat van een participatief traject, gecoördineerd door een kernteam, en is op 25 april 2022 in Brussel voorgesteld tijdens de Circular State of the Union.

Na de lancering werd de coördinatie, aansturing, opvolging en ondersteuning van de werkagenda toevertrouwd aan een Taskforce Circulaire Voedselketen. Dit orgaan bestaat uit het kernteam, key stakeholders vanuit de verschillende delen van de maatschappelijke vijfhoek en vertegenwoordigers van trajecten waar sterke kruisbanden mee te leggen zijn.

7.2 WAT IS DE DOELSTELLING? De werkagenda voedselketen heeft als doel de materiaalvoetafdruk van de agrovoedingsketen en de ermee gepaarde gaande milieudruk te verlagen, terwijl het economische belang van het systeem in Vlaanderen bewaard blijft. De werkagenda is opgebouwd rond drie pijlers: optimaal gebruik van biogrondstoffen, van voedsel en van reststromen. Voor deze pijlers zijn werkpaden gedefinieerd per thema (samenwerking, logistiek, communicatie, innovatie en ondernemen, voedselontwerp en beleid) en werden mogelijke actiepistes geformuleerd. De werkagenda wil zorgen voor een stroomversnelling in Vlaanderen, enerzijds door voort te bouwen op bestaande sterktes van het voedselsysteem, en anderzijds door de implementatie te versterken van het circulair ontwerpen, produceren en consumeren van voedsel en voeder.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Voedselwerven in actie

pagina 17 van 31

7.3 WAT ZIJN DE RESULTATEN? 7.3.1 Stand van zaken eind 2022 In 2022 werd de werkagenda gelanceerd en een coördinerende en faciliterende taskforce opgericht. Bij de lancering van de werkagenda werd een oproep gedaan aan alle circulaire doeners om actie te ondernemen. De Taskforce Circulaire Voedselketenheeft eind 2022 prioritaire acties geselecteerd. Deze zullen in 2023 worden opgenomen.

7.4 CONTACTPERSONEN EN -GEGEVENS, WEBSITE Kernteam werkagenda voedselketen: Vlaanderen Circulair - Karin Op De Beeck, karin@vlaanderen-circulair.be Fevia Vlaanderen - Ann Nachtergaele, AN@fevia.be Departement Landbouw en Visserij - Kris Roels, kris.roels@lv.vlaanderen.be, Simon Storms, simon.storms@lv.vlaanderen.be, Dirk Vervloet – dirk.vervloet@lv.vlaanderen.be Werkagenda voedselketen

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Voedselwerven in actie

pagina 18 van 31

8 VOEDSELOMGEVING 8.1 WAAROVER GAAT DEZE WERF? De noodzaak om gezonde en milieuverantwoorde voedingspatronen te stimuleren werd reeds herhaaldelijk vastgesteld. Inzichten uit de sociale wetenschappen (communicatie, gedragsinzichten) helpen om de transitie naar een duurzaam voedingssysteem te bewerkstelligen. Er wordt vaak vanuit gegaan dat consumenten, eenmaal goed geïnformeerd, ‘goede’ keuzes zullen maken die de markt in een duurzame richting duwen. Ervaringen en inzichten uit de wetenschap hebben echter aangetoond dat deze relatie niet aanwezig is en dat de keuzes die consumenten maken vaak niet gebaseerd zijn op de beste of gunstigste informatie.

De consument neemt een belangrijke plaats in binnen het voedingssysteem. Hoewel de consument een soevereine actor is, ligt de verantwoordelijkheid voor een ander voedingspatroon niet uitsluitend bij de consument. Het beleid en de betrokken actoren ((primaire) producent, retail, horeca, catering, enz.) spelen een belangrijke rol. Door te werken aan een sturende voedselomgeving, zal de effectiviteit van het voedselbeleid voor duurzame en gezonde voeding stijgen. Door samen te werken met partners, geven we de consument een broodnodig duwtje in de goede richting.

Voedingskeuzes worden mede beïnvloed door persoonlijke voorkeuren. Deze voorkeuren worden vormgegeven door een mix van interpersoonlijke en persoonlijke factoren zoals smaak, gebruiksgemak, waarden, tradities, cultuur, enz. Het consumptieproces voor voeding wordt gekenmerkt door snelle en routinematige beslissingen die beïnvloed worden door veel externe factoren. Onze voedingsgewoonten worden voor een groot stuk vormgegeven door de bestaande voedselomgevingen. Om gezonde en milieuverantwoorde voedingspatronen te stimuleren, is het dus nodig om te werken aan voedselomgevingen die dergelijke voedingspatronen ondersteunen.

8.2 WAT IS DE DOELSTELLING? Het doel van deze werf valt uiteen in twee delen: Deel 1: Meten is weten Deze werf brengt de mechanismen die gezonde en milieuverantwoorde voedingspatronen stimuleren en bemoeilijken in kaart en reikt oplossingen aan. We brengen de voedselomgeving in kaart met oog op het verwerven van inzichten: -

Waar liggen problemen en kansen?

Hoe groot zijn ze?

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Voedselwerven in actie

pagina 19 van 31

-

Welke verbanden kunnen we leggen tussen de voedselomgeving en het voedingspatroon in Vlaanderen?

We streven naar globale inzichten, maar willen speciaal aandacht schenken aan bepaalde bevolkingsgroepen zoals kinderen, jongeren, ouderen en mensen in kwetsbare situaties.

Deel 2: Hefbomen voor gezonde en milieuverantwoorde voedselomgevingen Op basis van de inzichten die we ontwikkeld hebben in deel 1, werken we een aanpak uit om werk te maken van gezonde en milieuverantwoorde voedselomgevingen. Hiervoor kijken we naar bestaande hefbomen zoals geïdentificeerd door Vanoutrive & Cant in 2020. Dat gebeurt in samenwerking met experten, actoren uit het voedselsysteem (aanbieders, producenten) en lokale overheden. Die laatste zijn belangrijk om de aanpak uit te testen in de praktijk.

8.3 WAT ZIJN DE RESULTATEN? 8.3.1 Stand van zaken eind 2022 REALISATIES 1.

Voedselomgevingen in kaart en beeld (2021)

De voedselomgeving wordt in dit onderzoek onderzocht op basis van haar ruimtelijke kenmerken door twee case studies stad Gent en stad Sint-Truiden. Aan de hand van verschillende ruimtelijke indicatoren wordt onderzocht hoe een voedselomgeving zich kan manifesteren in de ruimte oftewel welke impact voedselomgevingen hebben op de ruimtelijke context. Aan de hand van ruimtelijke gezondheids- en milieuindicatoren (in het bijzonder milieu-verantwoord/milieuimpactindicatoren) werden er concrete ruimtelijke interventies geformuleerd en aanbevelingen gedaan om zo gezonde en milieuverantwoorde voedselomgevingen mee vorm te geven. Naast het onderzoek naar de link tussen de voedselomgeving en het consumptiegedrag, wordt in samenspraak met de betrokken lokale overheden onderzocht op welke manier deze ruimtelijke interventies concreet uitvoering kunnen krijgen. Hoe kunnen de aan bod gekomen ruimtelijke interventies concrete én haalbare antwoorden bieden op de hiaten en barrières in de regelgeving?

Voedselomgevingen in kaart en beeld 2. Naar gezonde voedselomgevingen rond scholen in Vlaanderen Deze studie bracht, voor het eerst, de evolutie van de voedselomgeving rond scholen in Vlaanderen in kaart tussen 2008 en 2020 aan de hand van verschillende geografische indicatoren. Deze indicatoren werden vervolgens gelinkt aan de gewichtstatus van schoolgaande kinderen en jongeren in Vlaanderen. Daaruit blijkt dat de toename van fastfoodrestaurants en gemakswinkels

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Voedselwerven in actie

pagina 20 van 31

rond scholen vooral een negatieve invloed lijkt te hebben op de gewichtsstatus van kinderen tot 12 jaar.

Naar gezonde voedselomgevingen rond scholen in Vlaanderen 8.3.2 Planning en aanpak na 2022 Het lopende project van Sciensano werkt nog aan volgende fasen van het project: -

-

In 2022 en 2023 worden er bijkomende data verzameld over de voedselomgeving in een steekproef van gemeentes in Vlaanderen, bijvoorbeeld toegang tot gezonde en duurzame voeding in supermarkten en scholen, en de marketing gericht op kinderen in de publieke ruimtes (rond de scholen, publiek transport, sportclubs en evenementen, enz.)

Tegen eind 2023 wordt een concreet en duurzaam plan en proces uitgewerkt om de resultaten te valoriseren voor communicatie en bewustwording naar het brede publiek en lokale actoren, zoals de data integreren in andere bestaande tools (bv. Walkability, Mobiscore, Ruimtemonitor 2.0) en er worden concrete aanbevelingen geformuleerd voor Vlaamse en lokale beleidsacties.

De voedseldeal ‘Naar gezonde en duurzame voedselomgevingen in de Vlaamse publieke ruimte’ werkt aan volgende acties in de komende 2 jaar.

8.4 CONTACTPERSONEN EN -GEGEVENS, WEBSITE Agentschap Zorg & Gezondheid: nathalie.stallaert@vlaanderen.be Departement Omgeving: kristof.rubens@vlaanderen.be Vlaams Instituut Gezond Leven: loes.neven@gezondleven.be Sciensano: stefanie.vandevijvere@sciensano.be

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Voedselwerven in actie

pagina 21 van 31

9 ACTIEPLAN VOEDSELVERLIES EN BIOMASSARESTSTROMEN CIRCULAIR 9.1 WAAROVER GAAT DEZE WERF? In de transformatie naar een circulaire economie hebben biomassa- en voedsel(rest)stromen veel te bieden, maar het potentieel wordt vandaag nog onvoldoende benut. Bovendien stellen zich nog heel wat uitdagingen bij het sluiten van de kringloop, zowel op juridisch-beleidsmatig, operationeel, economisch als milieuhygiënisch vlak. Voedselverlies en biomassa(rest)stromen ontstaan in alle fasen van de voedsel- en biomassaketen en raken aan diverse maatschappelijke domeinen. Het beheer ervan behoort tot de bevoegdheid van verschillende beleidsdomeinen en tal van sectoren en stakeholders zijn betrokken. Er is daarom nood aan een allesomvattend plan, dat oplossingen aanreikt en acties uitstippelt die zorgen voor een goed afgestemd beleid.

Het actieplan voedselverlies en biomassareststromen circulair 2021-2025 verscheen in april 2021.

Sectororganisaties, onderzoeksinstituten en overheden werkten mee aan de opmaak.

Voedsel(rest)stromen zijn een van de drie behandelde kringlopen. Het plan focust op het vermijden van voedselverlies in de keten en de evolutie naar een (meer) circulair voedselsysteem, en zet volop in op ketensamenwerking. Het bouwt verder op de realisaties en uitdagingen van de Ketenroadmap Voedselverlies 2015-2020.

9.2 WAT IS DE DOELSTELLING?

Met dit actieplan formuleert de Vlaamse Regering doelstellingen en actieprogramma’s die een duurzaam beheer van voedsel- en biomassa(rest)stromen mogelijk maken. Het plan focust op de preventie van voedselverlies en selectieve inzameling en valorisatie van voedsel- en biomassa(rest)stromen omwille van de nieuwe verplichtingen hierrond in de Europese Kaderrichtlijn afval.

De drie krachtlijnen die centraal staan in dit actieplan, volgen de materialenhiërarchie en het cascadeprincipe. Zij vormen de basis van het beheer van elke kringloop.

-

Krachtlijn 1: Meer preventie, minder verlies Krachtlijn 2: Beter sorteren en inzamelen Krachtlijn 3: Meer hoogwaardige valorisatie

Wat betreft voedsel, streeft de hele keten, van boer tot bord, ernaar om tegen eind 2025 30% van de voedselverliezen te voorkomen, te herverwerken als voedsel of hoogwaardiger te valoriseren ten opzichte van 2015. Schenking van voedseloverschotten via de voedselbank, sociale organisaties enz. blijft belangrijk, maar er komen ook acties rond preventie en valorisatie in de

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Voedselwerven in actie

pagina 22 van 31

hele voedselketen. De primaire sector, producentenorganisaties of veilingen, voedingsindustrie, distributie, catering, horeca en consumenten dragen daartoe hun steentje bij. De organische fractie in het restafval van bedrijven en huishoudens moet verminderen en er zal nog meer selectief ingezameld worden. Zo moet de selectieve inzameling van organisch afval ten laatste in 2023 veralgemeend zijn.

9.3 WAT ZIJN DE RESULTATEN? 9.3.1 Stand van zaken eind 2022 De actieprogramma’s rond de ‘kringloop 1: voedselverlies en voedselreststromen van producent tot en met consument’ lopen momenteel.

Preventie en hergebruik - Samenwerking binnen productketens stimuleren. De focus ligt op verliesstromen waar acties kunnen leiden tot resultaten met een grote impact in de productieketens groenten en fruit, zuivel, brood, aardappelen, vlees en vis.

- Sectorspecifieke programma’s opzetten. Ze moeten bedrijven ertoe aanzetten om voedselverlies op brede schaal in te perken. Het centrale principe is ‘Target, Measure, Act’, een effectieve aanpak om voedselverlies op organisatie- en/of bedrijfsniveau aan te pakken.

- Vanuit de keten voedselverlies terugdringen bij de consument. Geïntegreerde interventies moeten het risico op voedselverlies zo klein mogelijk maken bij de consument en in de consumptiefase in horeca, catering en retail.

- Sociaal circulair ondernemen opschalen. De focus ligt op de uitbouw van het bestaande distributienetwerk van voedselbanken en regionale distributieplatformen, het opstarten van voedselhubs, en een versterkte samenwerking met de aanbieders en verwerkers van voedseloverschotten voor menselijke consumptie.

- Start-ups rond voedselverlies ondersteunen.

- Lokale besturen ondersteunen in hun lokale regierol rond het voorkomen van voedselverlies.

- Thuiskringlopen stimuleren.

Beter sorteren en inzamelen - Selectieve inzameling van keuken- en levensmiddelenafval bij bedrijven verbeteren. De focus ligt op informeren over correcte inzameling en sorteerregels, sensibiliseren, stimuleren via een gepaste tarifering en monitoren. De optimalisatie van de selectieve inzameling van gft-afval bij huishoudens is opgenomen in het Uitvoeringsplan Huishoudelijk afval.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Voedselwerven in actie

pagina 23 van 31

Meer hoogwaardige valorisatie - De circulariteit en duurzaamheid van de recyclagemarkt verhogen. Dit actieprogramma onderscheidt verschillende acties om de circulariteit en de duurzaamheid van de recyclagemarkt te verhogen. De stromen moeten zo zuiver mogelijk zijn om een output met een hogere toegevoegde waarde te kunnen produceren.

- De toegevoegde waarde van de afzetmarkt verhogen. De focus op kwaliteit en circulariteit kan de ontwikkeling van een gedifferentieerde afzetmarkt voor de eindproducten van biologische verwerking stimuleren. Het doel is dat de markt deze recyclaten zal vertrouwen, zodat de afzet verzekerd kan worden.

9.3.2 Planning en aanpak na 2022 Het actieplan loopt nog tot en met 2025 en de acties uit het plan worden uitgevoerd door verschillende stakeholders, bijeengebracht in het platform voedselverlies. De voortgang van de acties wordt opgevolgd in de stuurgroep voedselverlies, die daarover ook rapporteert. De monitoring van voedselverlies wordt voortgezet in navolging van de metingen over de kalenderjaren 2015 en 2017. Eind 2022 lanceerde de Vlaamse overheid samen met de organisaties die inspanningen leveren in de strijd tegen voedselverlies ‘De Kostwinners’: een versterkte samenwerking tussen alle partners die het actieplan tegen voedselverlies trekken.

9.4 CONTACTPERSONEN EN -GEGEVENS, WEBSITE OVAM: ann.braekevelt@ovam.be Departement Landbouw en Visserij: kris.roels@lv.vlaanderen.be

Actieplan voedselverlies en biomassareststromen circulair 2021-2025 voedselverlies.be dekostwinners.be

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Voedselwerven in actie

pagina 24 van 31

10 CHARTER LOKALE VOEDING 10.1 WAAROVER GAAT DEZE WERF? Toenmalig Vlaams minister van Landbouw en Voeding Hilde Crevits nam in 2020 het initiatief voor het charter ‘Voedsel verbindt boer en burger’, samen met het Vlaams Centrum voor Agroen Visserijmarketing (VLAM), het Departement Landbouw en Visserij en de productie, verwerking, handel en horeca, vertegenwoordigd door 29 federaties, landbouworganisaties en verenigingen.

Het doel is om het aandeel van lokale voeding te verhogen en zo boer en burger dichter bij elkaar te brengen.

10.2 WAT IS DE DOELSTELLING? Het charter heeft als doel het aandeel lokale voeding te verhogen in de hele agrovoedingssector: van primaire productie tot verwerking, tot handel, retail en horeca. De verschillende schakels in de keten trachten lokale voeding naar voren te schuiven om zo mee de Vlaming te begeleiden in een gezonde en duurzame voedingskeuze.

Iedereen die de voorkeur voor lokale voeding bestendigt en versterkt, de fierheid voor lokale voeding aanwakkert, de herkenbaarheid ervan verhoogt en de consument en professional bewust doet kiezen voor producten van bij ons, kan zich uitroepen tot ambassadeur 'lekker van bij ons'. De ambassadeurs vormen een community en inspireren anderen met hun verhaal.

De community, die consument en professional met elkaar verbindt, houdt vast aan volgende waarden: lekker (voeding vol van smaak), herkomst (producten van bij ons), passie (gepassioneerde vakmensen), kwaliteit (wereldklasse van onze producten), innovatie (blijven gaan voor steeds beter) en duurzaamheid (continue verduurzaming). De sleutel tot succes is samenwerking.

10.3 WAT ZIJN DE RESULTATEN? 10.3.1 Stand van zaken eind 2022 Ondertussen hebben meer dan 720 bedrijven zich geschaard achter het charter en zijn ambassadeur van Lekker van bij ons. Met promomateriaal en communicatie via social media en de websites www.voedselverbindtboerenburger.be en www.lekkervanbijons.be zet VLAM deze bedrijven met hun producten in de kijker. Op deze manier brengt VLAM niet alleen het product naar voren, maar ook het verhaal achter het product. Tijdens de maand mei werd er extra aandacht besteed aan het verbruik van lokale voeding, zowel aan consumenten- als aan producentenzijde. De consument werd aangespoord om meer lokale voeding aan te kopen en te

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Voedselwerven in actie

pagina 25 van 31

consumeren. De agrovoedingsbedrijven werden voorzien van tips en tricks om lokale voeding nog meer in de kijker te plaatsen.

Het charter draagt bij aan volgende resultaten: -

Lekker van bij ons als platform van ‘Voedsel verbindt boer en burger’ Het aandeel van lokale voeding als eerste keuze verhogen Educatie (voedselgeletterdheid) op alle onderwijsniveaus Vakmanschap in de kijker Informeren en sensibiliseren van de consument, professional en alle andere belanghebbenden Ambassadeurschap

10.3.2 Planning en aanpak na 2022 Met een groeiende community in de voedingssector wil VLAM het aandeel van lokale voeding in het voedingspatroon van de Vlaming verder verstevigen. Hierbij wil VLAM inzetten op een geavanceerd B2B-platform op basis van artificiële intelligentie waar voedingsprofessionals elkaar vinden, inspireren en connecteren. Dit zal ertoe leiden dat lokale voeding beter beschikbaar wordt en het aandeel dus vergroot, waardoor de consument bewuster kan kiezen voor lokaal.

Op deze manier brengen we de consument dus dichter bij de boer. Ook in 2023 wordt de maand mei uitgeroepen tot de maand van de lokale voeding.

10.4 CONTACTPERSONEN EN -GEGEVENS, WEBSITE VLAM: Hanne.Reumers@vlam.be Charter ‘Voedsel verbindt boer en burger’

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Voedselwerven in actie

pagina 26 van 31

11 LOKAAL EN CIRCULAIR VOEDSELBELEID 11.1 WAAROVER GAAT DEZE WERF? Een lokaal voedselbeleid formuleert een coherent antwoord op hedendaagse uitdagingen zoals een eerlijke prijs voor de boeren, lokale productie, gezonde en betaalbare voeding voor iedereen, vrijwaren van de open ruimte, voedselverspilling vermijden, respect voor de bodem en natuur, versterken van de relatie tussen stad en platteland, duurzame ecosystemen, eiwittransitie, kringlooplandbouw, rechtvaardigheid en eerlijkheid, enz. Door de rol van lokale overheden te versterken als actor in het voedselysteem creëert men draagvlak voor een transitie die inzet op een model waarin landbouw en voedsel verbonden zijn aan economische, maatschappelijke en ecologische waarden.

De transitie naar een succesvol lokaal circulair voedselbeleid moet multi-actor, multidisciplinair en multi-level aanpakt worden. Dit vraagt inzet van alle spelers in de voedselketen, van boer tot burger. Een gemeentelijk, stedelijk en regionaal voedselbeleid speelt hierin een belangrijke regierol.

Dit is een rol die de EU en internationale instanties o.a. ook onderstrepen. Lokale besturen kunnen via een circulair voedselbeleid hedendaagse uitdagingen aanpakken zoals economische innovatie, lokale werkgelegenheid, een gezonde en duurzame voedselomgeving, sociale samenhang, versterken relatie stad-platteland, enz. Op die manier draagt een lokaal circulair voedselbeleid enerzijds bij aan een geïntegreerd Vlaams voedselbeleid en anderzijds aan meerdere lokale beleidsdoelen die maatschappelijk rendement opbrengen.

Om een versterkende regierol op te nemen, ondersteunt de VVSG lokale besturen bij het voeren van een transversaal en lokaal circulair voedselbeleid. De transversale aanpak is noodzakelijk omdat een lokaal circulair voedselbeleid linken heeft met o.a. de sectorale aanpak van lokale economie, werkgelegenheid, gezonde gemeente, begeleiding van plattelandsgemeenten, circulaire economie, ruimtelijke ordening, enz. De VVSG toont de relevantie voor de verschillende bestuurlijke diensten aan om een draagvlak te creëren binnen een lokaal bestuur. De belangrijkste thema’s die het aanspreekpunt hierbij zal opnemen zijn ’ruimte voor voedsel’, ‘voedselverspilling’, ‘kortere ketens’, ‘duurzame voedselaanbestedingen’ en ‘gezonde en duurzame voeding’.

11.2 WAT IS DE DOELSTELLING? Met haar werking schakelt de VVSG, in opdracht van de VLM, zich in de volgende punten uit de beleidsnota omgeving in: -

Streven naar een circulair en gezond voedselsysteem Een bewarend grondbeleid voor voedselproductie Streven naar klimaatadaptieve en circulaire landbouw

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Voedselwerven in actie

pagina 27 van 31

-

Het inzetten van gedragsinzichten, nudging Een gezond en milieuverantwoord voedingspatroon Meer lokale en seizoensgebonden consumptie Halvering voedselverlies tegen 2030

11.3 WAT ZIJN DE RESULTATEN? 11.3.1 Stand van zaken eind 2022 Lokale besturen worden aangemoedigd de engagementsverklaring te ondertekenen omdat ze het verbindende belang van voedselbeleid en de cruciale regie- en voorbeeldrol van lokale besturen in een voedselsysteem erkennen.

De resultaten van de voorbije 2 jaar werden gebundeld in een kookboek voor lokale besturen.

11.3.2 Planning en aanpak na 2022 De werf loopt verder in de voedseldeal ‘Voedselstrategieën op lokaal, regionaal en provinciaal niveau’.

11.4 CONTACTPERSONEN EN -GEGEVENS, WEBSITE VVSG: Steven.Desair@vvsg.be VLM: Dirk.Vangijseghem@vlm.be, Lotte.Celis@vlm.be Lokale voedselstrategie

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Voedselwerven in actie

pagina 28 van 31

12 STRATEGISCHE VISIE KORTE KETEN 12.1 WAAROVER GAAT DEZE WERF? De ‘korte keten’ is een duurzaam afzetsysteem waarbij een rechtstreekse relatie bestaat tussen de producent en de consument. In de korte keten verkoopt de producent rechtstreeks via andere landbouwers of in een samenwerkingsverband aan de consument.

12.2 WAT IS DE DOELSTELLING? Sinds 2011 is het korteketenbeleid in Vlaanderen ingevuld door het Strategisch Plan Korte Keten, een engagementsverklaring tussen de Vlaamse overheid en een aantal actoren in de lokale voedselstrategieën / korte keten, geformaliseerd in een Strategisch Platform. Het laatste strategisch plan dateert van 2011.

De context waarin de korte keten vandaag opereert is behoorlijk geëvolueerd ten opzichte van 2011: er is een toenemende interesse van de consument in voedsel en meer focus vanuit beleid op lokaal voedsel (zie 10 Charter lokale voeding). Ook de impact van de coronapandemie, de strengere klimaat- en milieudoelstellingen en de stijgende wereldmarktprijzen liet zich voelen.

Hoog tijd voor een nieuwe strategische visienota voor de korte keten in Vlaanderen, die in april 2022 werd voorgesteld.

De strategische visie van korte keten wordt gebald samengevat in de slogan ‘korte keten meer op en rond de tafel’. De verschillende aspecten van de strategie komen hierin aan bod: ‘korte keten’, ‘meer op de tafel’ en ‘meer rond de tafel’. Deze werden gelinkt aan de strategische en operationele doelstellingen.

12.3 WAT ZIJN DE RESULTATEN? MEER KORTE KETEN: Vandaag realiseert een op de zeven Vlaamse landbouwers een deel van zijn omzet via korte keten. Met alle doelstellingen en acties vermeld in deze visienota, is de ambitie van de strategische stuurgroep Korte Keten om het aantal korteketenlandbouwers te laten toenemen tot een op de vijf actieve landbouwers tegen 2027.

MEER KORTE KETEN OP DE TAFEL: De omzet van korte keten willen we met acties uit deze visie laten toenemen door enerzijds in te zetten op de consument via informeren en sensibiliseren en door kansen te bieden aan verschillende types afzet zoals distributie- en logistieke platformen zoals er de laatste jaren verschillende ontstonden. Die platformen zorgen voor samenwerking tussen landbouwers en slagen er gezamenlijk in om meer klanten te bereiken. Anderzijds willen we de rendabiliteit op korteketenbedrijven verhogen. Via opleiding en advies willen we

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Voedselwerven in actie

pagina 29 van 31

landbouwers ondersteuning bieden voor alle aspecten van een goede bedrijfsvoering op het bedrijf. Onder het motto ‘meten is weten’ behoort daar ook inzicht bij in bedrijfseconomische cijfers bij. Vandaag zijn het ILVO, het steunpunt Korte Keten en het Departement Landbouw en Visserij al gestart met het verzamelen van gegevens om een analyse van de kosten, opbrengsten en andere financiële kengetallen uit te voeren. Er is een grote variatie aan korteketenbedrijven en -afzetkanalen. Op korte termijn willen we een aantal typische korteketensectoren analyseren wat betreft economische resultaten. Dat kan korteketenlandbouwers of zij die willen met starten met korte keten, helpen om weloverwogen keuzes te maken.

MEER KORTE KETEN ROND DE TAFEL: Een belangrijk aspect dat doorheen deze visienota loopt is samenwerking, kennisdeling en overleg tussen verschillende actoren. Via samenwerking kunnen nieuwe afzetvormen ontstaan, kunnen korteketenlandbouwers samen online vermarkten, kunnen logistieke en distributievraagstukken opgelost worden, kunnen wettelijke knelpunten uitgeklaard worden.

De partners van de strategische stuurgroep Korte Keten (Departement Landbouw en Visserij, VLAM, ILVO, Steunpunt korte keten, Boerenbond, ABS, Groene Kring, jong ABS, Bioforum, CSANetwerk Vlaanderen en de Korte keten Alliantie) gaan in verschillende werkgroepen verder aan de slag om ‘meer Korte Keten op en rond de tafel’ te realiseren.

12.4 CONTACTPERSONEN EN -GEGEVENS, WEBSITE Departement Landbouw en Visserij: Ann.Verspecht@lv.vlaanderen.be Korte keten

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Voedselwerven in actie

pagina 30 van 31

13 STRATEGISCH PLAN BIOLOGISCHE LANDBOUW 13.1 WAAROVER GAAT DEZE WERF? Het nieuw strategisch plan biologische landbouw 2023-2027 is in opmaak. Het strategische vijfjarenplan voor de biologische landbouw is het resultaat van een denkproces waarin diverse actoren uit de landbouwsector zich buigen over de ontwikkeling van de biologische landbouw in Vlaanderen. Het strategische plan biedt een antwoord op de snelgroeiende vraag van de consument naar meer bioproducten van eigen bodem en wil de Vlaamse biolandbouw verder laten groeien.

13.2 WAT IS DE DOELSTELLING? We willen inzetten op een brede gedragenheid, het plan afstemmen op de ‘Van boer tot bord’strategie en een sterke basis leggen voor een kwalitatieve en kwantitatieve groei van de sector.

13.3 WAT ZIJN DE RESULTATEN? We willen met de overheidscatering alvast het goede voorbeeld geven qua consumptie van biologische producten (cfr. Frankrijk, Oostenrijk, Denemarken, Finland, Duitsland). In 2023 werken we aan de opstart van een studie omtrent het gebruik van bioproducten in grootkeukens. We richten een begeleidingsgroep/kerngroep met partners uit de overheid op: VLAM, ILVO, Departement Omgeving, Het Facilitair bedrijf, VVSG en VVP.

13.4 CONTACTPERSONEN EN -GEGEVENS, WEBSITE Departement Landbouw en Visserij: Els.Bonte@lv.vlaanderen.be Strategisch plan biologische landbouw 2018-2022. Samen naar meer en betere biologische landbouw

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Voedselwerven in actie

pagina 31 van 31