lucht_jaarverslag_immissiemeetnetten_2005.pdf by Vlaanderen-be

Mocht u nog vragen hebben, aarzel dan niet de VMM te contacteren. Meer informatie vindt u op onze website, www.vmm.be. Specifieke vragen kunt u stellen aan het Infoloket, info@vmm.be, tel. 053 72 64 65.

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest – Kalenderjaar 2005

Meer weten?

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest Jaarverslag immissiemeetnetten Kalenderjaar 2005

Maatschappelijke zetel: A. Van de Maelestraat 96 – 9320 Erembodegem – www.vmm.be

DOCUMEN T B ESC H R I J V I N G Tite l

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest. Jaarverslag Immissiemeetnetten. Kalenderjaar 2005. SAMENST ELLI N G , CO Ö R D I N AT I E E N E I N D R E DAC T I E

VMM, afdeling Meetnetten en Onderzoek, CDVP Immissiemeetnetten Lucht VMM, afdeling Informatie SAMENVAT T I N G

Dit rapport beschrijft de algemene toestand van de luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest. Dit verslag behandelt de meetgegevens van de verschillende luchtmeetnetten in het kalenderjaar 2005. De meetwaarden worden vergeleken met de wettelijk geldende grens- en streefwaarden in het Vlaamse Gewest. De evolutie van de concentraties in de loop van het jaar en in vergelijking met voorgaande jaren wordt weergegeven. Alle meetwaarden zijn immissiewaarden (omgevingsluchtwaarden). De voornaamste luchtvervuilende stoffen (polluenten) worden afzonderlijk behandeld in de verschillende hoofdstukken. Het besluit geeft de algemene tendensen weer inzake evoluties in de tijd, de geografische spreiding, het respecteren van de wettelijke grenswaarden en de prioritaire bekommernissen op het vlak van de luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest. WIJZE VAN R E F E R E R E N

VMM (2006). Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest – 2005. Vlaamse Milieumaatschappij, Aalst. 166 pp. + bijlagen algemene informatie

VMM-Infoloket A. Van de Maelestraat 96, 9320 Erembodegem Tel. 053 72 64 65; Fax 053 71 10 78 info@vmm.be VERANT WO O R D EL I J K E U I TG E V E R

Johan Janda, afdelingshoofd Informatie DEPOTNU M M E R

D/2006/6871/016 Fotografen

Yves Adams, Argus, Jan Caudron, Marc Slootmaeckers, VMM-archief Grafische vormgeving

Perplex | Aalst Druk

Drukkerij New Goff nv, Mariakerke-Gent

Gedrukt op 100% gerecycleerd papier, dat bovendien milieuvriendelijk geproduceerd werd.

Jaarverslag 2005

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest Jaarverslag Immissiemeetnetten Kalenderjaar 2005

Inhoudstafel Inhoudstafel.......................................................................................................................................................................................................................................... 3 Inleiding...................................................................................................................................................................................................................................................11 Kaderrichtlijn en dochterrichtlijnen lucht....................................................................................................................................................................12 1. Zwaveldioxide............................................................................................................................................................................................................................15 1.1. Beschrijving van de polluent..................................................................................................................................................................................15 1.2. 1.3.

1.4. 1.5. 1.6.

Wijziging meetprogramma ....................................................................................................................................................................................15 Grenswaarden ..............................................................................................................................................................................................................15 1.3.1. Algemeen.......................................................................................................................................................................................................15 1.3.2. Overschrijdingen in 2005.......................................................................................................................................................................16 Statistische verwerking.............................................................................................................................................................................................17 Lange termijn evolutie van deSO2-verontreiniging.....................................................................................................................................17 Conclusies........................................................................................................................................................................................................................18

2. Stikstofoxiden............................................................................................................................................................................................................................19 2.1. Beschrijving van de polluent..................................................................................................................................................................................19 2.2. Wijziging meetprogramma ....................................................................................................................................................................................19 2.3. Grenswaarden................................................................................................................................................................................................................19 2.3.1. Algemeen.......................................................................................................................................................................................................19 2.3.2. Overschrijdingen in 2005......................................................................................................................................................................20 2.4. Statistische verwerking............................................................................................................................................................................................23 2.4.1. NO2..................................................................................................................................................................................................................23 2.4.2. NO....................................................................................................................................................................................................................24 2.5. Lange termijn evolutie van de NOx-verontreiniging.................................................................................................................................25 2.5.1. NO2-verontreiniging................................................................................................................................................................................25 2.5.2. NO-verontreiniging.................................................................................................................................................................................26 2.5. Conclusies.......................................................................................................................................................................................................................26 3. Ozon...............................................................................................................................................................................................................................................29 3.1. Beschrijving van de polluent.................................................................................................................................................................................29 3.2. Wijziging meetprogramma.....................................................................................................................................................................................30 3.3. Streefwaarden en langetermijndoelstellingen ...........................................................................................................................................30 3.4. Statistische verwerking............................................................................................................................................................................................ 33 3.4.1. Effectgerichte indicatoren (ref. 3.2) ............................................................................................................................................... 33 3.4.2. Sint-Pieters-Leeuw...................................................................................................................................................................................39 3.4.3 SMOGSTOP ...............................................................................................................................................................................................39

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 â&#x20AC;˘

3.5. Conclusies .....................................................................................................................................................................................................................40 3.6. Referenties......................................................................................................................................................................................................................41 4. Fijn stof......................................................................................................................................................................................................................................... 43 4.1. Beschrijving van de polluenten............................................................................................................................................................................ 43 4.2. PM10.................................................................................................................................................................................................................................. 43 4.2.1. Wijzigingen meetprogramma............................................................................................................................................................. 43 4.2.2. Grenswaarden.............................................................................................................................................................................................44 4.2.3. Statistische verwerking..........................................................................................................................................................................47 4.2.4. Lange termijn evolutie...........................................................................................................................................................................48 4.3. PM2,5................................................................................................................................................................................................................................48 4.3.1. Wijzigingen meetprogramma.............................................................................................................................................................48 4.3.2. Grenswaarden.............................................................................................................................................................................................49 4.3.3. Statistische verwerking..........................................................................................................................................................................49 4.4. Zwarte Rook..................................................................................................................................................................................................................50 4.4.1. Wijzigingen meetprogramma.............................................................................................................................................................50 4.4.2. Grenswaarden.............................................................................................................................................................................................50 4.4.3. Statistische verwerking..........................................................................................................................................................................50 4.4.4. Lange termijn evolutie ..........................................................................................................................................................................51 4.5. Conclusies ......................................................................................................................................................................................................................51 4.6. Referenties ...................................................................................................................................................................................................................52 5. Koolstofmonoxide..................................................................................................................................................................................................................53 5.1. Beschrijving van de polluent.................................................................................................................................................................................53 5.2. Meetprogramma.........................................................................................................................................................................................................54 5.3. Grenswaarden...............................................................................................................................................................................................................54 5.4. Statistische verwerking............................................................................................................................................................................................54 5.5. Lange termijn evolutie van de CO-verontreiniging...................................................................................................................................54 5.6. Conclusies.......................................................................................................................................................................................................................55 6. Zware metalen..........................................................................................................................................................................................................................57 6.1. Beschrijving van de polluenten............................................................................................................................................................................57 6.2. Zware metalen in zwevend stof..........................................................................................................................................................................57 6.2.1. Wijzigingen meetprogramma.............................................................................................................................................................57 6.2.2. Grens- en richtwaarden.........................................................................................................................................................................58 6.2.3. Overschrijdingen in 2005......................................................................................................................................................................58 6.2.4. Resultaten en bespreking.....................................................................................................................................................................59 6.2.5. Conclusies....................................................................................................................................................................................................64 6.3. Zware metalen in neervallend stof................................................................................................................................................................... 66 6.3.1. Wijzigingen meetprogramma............................................................................................................................................................ 66 6.3.2. Grens- en richtwaarden........................................................................................................................................................................ 66 6.3.3. Statistische verwerking..........................................................................................................................................................................67 6.3.4. Conclusies.......................................................................................................................................................................................................................70 6.4. Referenties......................................................................................................................................................................................................................71

â&#x20AC;˘ Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

7. Polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK) en nitro-PAK............................................................................................................... 73 7.1 Beschrijving van de polluenten............................................................................................................................................................................ 73 7.2. PAK..................................................................................................................................................................................................................................... 73 7.2.1 Meetprogramma....................................................................................................................................................................................... 73 7.2.2 Streefwaarden............................................................................................................................................................................................ 73 7.2.3 Statistische verwerking..........................................................................................................................................................................74 7.3. NITRO-PAK.....................................................................................................................................................................................................................75 7.3.1 Meetprogramma.......................................................................................................................................................................................75 7.3.2. Statistische verwerking..........................................................................................................................................................................75 7.4. Conclusies.......................................................................................................................................................................................................................76 7.5. Referenties.....................................................................................................................................................................................................................76 8. Dioxines en PCB126.................................................................................................................................................................................................................77 8.1. Beschrijving van de polluent.................................................................................................................................................................................77 8.2. Wijzigingen meetprogramma...............................................................................................................................................................................77 8.3. Normen voor depositie van dioxines en PCB126........................................................................................................................................78 8.4. Deposities van dioxines en PCB126....................................................................................................................................................................79 8.4.1. Dioxines.........................................................................................................................................................................................................79 8.4.2. PCB126........................................................................................................................................................................................................... 80 8.4.3. Deposities van dioxines in de omgeving van afvalverbrandingsinstallaties en industriële vestigingen....... 80 8.4.4. Deposities van dioxines en PCB126 in de omgeving van schrootverwerkende bedrijven...................................83 8.4.5. Deposities in stedelijke gebieden en in een landelijke omgeving...................................................................................84 8.5. Conclusies.......................................................................................................................................................................................................................85 8.6. Referenties.................................................................................................................................................................................................................... 86 9. Vluchtige organische stoffen (VOS) ............................................................................................................................................................................87 9.1. Beschrijving van de polluenten ..........................................................................................................................................................................87 9.2. Wijzigingen meetprogramma ..............................................................................................................................................................................87 9.3. Grens- en richtwaarden.......................................................................................................................................................................................... 88 9.4. Statistische verwerking........................................................................................................................................................................................... 88 9.4.1. Benzeen en andere aromatische koolwaterstoffen............................................................................................................... 88 9.4.2. Alifatische koolwaterstoffen .............................................................................................................................................................91 9.4.3. Olefinische koolwaterstoffen.............................................................................................................................................................91 9.4.4. Gechloreerde koolwaterstoffen.......................................................................................................................................................92 9.5. Conclusies.......................................................................................................................................................................................................................92 9.6. Referenties.....................................................................................................................................................................................................................94 10. Bestrijdingsmiddelen in regenwater.............................................................................................................................................................................95 10.1 Meetprogramma.........................................................................................................................................................................................................95 10.2 Statistische verwerking............................................................................................................................................................................................95 10.3 Conclusies...................................................................................................................................................................................................................... 98 10.4 Referenties.................................................................................................................................................................................................................... 98

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 •

11. Fluorwaterstof......................................................................................................................................................................................................................... 99 11.1. Beschrijving van de polluent................................................................................................................................................................................ 99 11.2. Wijzigingen meetprogramma.............................................................................................................................................................................. 99 11.3. Grens- en richtwaarden.......................................................................................................................................................................................... 99 11.4. Statistische verwerking..........................................................................................................................................................................................100 11.5. Conclusies...................................................................................................................................................................................................................... 101 12. Verzurende depositie......................................................................................................................................................................................................... 103 12.1. Beschrijving van de polluenten.......................................................................................................................................................................... 103 12.2. Meetprogramma....................................................................................................................................................................................................... 103 12.3. Richtwaarden en beleidsdoelstellingen......................................................................................................................................................... 104 12.3.1. Depositienormen................................................................................................................................................................................... 104 12.3.2. Grens- en richtwaarden luchtkwaliteit........................................................................................................................................ 104 12.4. Meetresultaten.......................................................................................................................................................................................................... 105 12.4.1. Resultaten van de neerslaghoeveelheid..................................................................................................................................... 105 12.4.2. Zuurtegraad (pH) in de neerslag......................................................................................................................................................106 12.4.3. Resultaten van de natte depositie.................................................................................................................................................106 12.4.4. Resultaten van de droge depositie................................................................................................................................................ 107 12.4.5. Resultaten van de totale depositie...............................................................................................................................................108 12.5. Vergelijking van SO2, NO2 en NH3 met richtlijnen EG en WGO........................................................................................................109 12.6. Evolutie NH3-concentratie (µg/m³) in 2005....................................................................................................................................................111 12.7. Conclusies.......................................................................................................................................................................................................................112 12.8. Referenties.....................................................................................................................................................................................................................112 13. Specifieke studies en meetcampagnes .....................................................................................................................................................................113 13.1 Herne .............................................................................................................................................................................................................................. 114 13.1.1 Meetprogramma...................................................................................................................................................................................... 114 13.1.2 Statistische verwerking......................................................................................................................................................................... 114 13.1.3 Conclusies....................................................................................................................................................................................................115 13.2 Oostrozebeke ............................................................................................................................................................................................................ 116 13.2.1 Meetprogramma...................................................................................................................................................................................... 116 13.2.2 Statistische verwerking......................................................................................................................................................................... 116 13.2.3 Conclusies . .................................................................................................................................................................................................117 13.3 Beerse...............................................................................................................................................................................................................................117 13.3.1 Meetprogramma.......................................................................................................................................................................................117 13.3.2. Fluor ...............................................................................................................................................................................................................117 13.3.3. Zware metalen in PM10-fractie ........................................................................................................................................................117 13.3.4. Zwaveldioxide .......................................................................................................................................................................................... 118 13.4 Steenokkerzeel en Zaventem.............................................................................................................................................................................. 118 13.4.1 Meetprogramma...................................................................................................................................................................................... 118 13.4.2 Statistische verwerking ....................................................................................................................................................................... 118 13.4.3 Conclusies....................................................................................................................................................................................................121

• Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

13.5 Tessenderlo .................................................................................................................................................................................................................122 13.5.1 Wijzigingen meetprogramma............................................................................................................................................................122 13.5.2 Statistische verwerking.........................................................................................................................................................................122 13.5.3 Conclusies . ............................................................................................................................................................................................... 124 13.6 Mol (Wezel) – Lommel ......................................................................................................................................................................................... 124 13.6.1 Meetprogramma ................................................................................................................................................................................... 124 13.6.2 Statistische verwerking........................................................................................................................................................................ 124 13.6.3 Conclusies...................................................................................................................................................................................................125 13.7 Mechelen . ................................................................................................................................................................................................................... 126 13.7.1 Meetprogramma..................................................................................................................................................................................... 126 13.7.2. NO en NO2................................................................................................................................................................................................ 126 13.7.3. PM10ref ......................................................................................................................................................................................................... 126 13.7.4. PM2,5............................................................................................................................................................................................................ 126 13.7.5 Zwarte rook ............................................................................................................................................................................................. 126 13.7.6 Koolstofmonoxide................................................................................................................................................................................. 126 13.7.7 Ozon..............................................................................................................................................................................................................127 13.7.8 BTEX ..............................................................................................................................................................................................................127 13.7.9. Conclusies . ................................................................................................................................................................................................127 13.8 Geel – Laakdal ............................................................................................................................................................................................................127 13.8.1 Meetprogramma......................................................................................................................................................................................127 13.8.2. NO en NO2.................................................................................................................................................................................................127 13.8.3. BTEX...............................................................................................................................................................................................................127 13.9. Hoboken.........................................................................................................................................................................................................................127 13.9.1. Inleiding....................................................................................................................................................................................................... 128 13.9.2. SO2................................................................................................................................................................................................................. 128 13.9.3. NO en NO2................................................................................................................................................................................................ 128 13.9.4. PM10ref-fijn stof........................................................................................................................................................................................ 129 13.10. Landen en Boom ..................................................................................................................................................................................................... 129 13.10.1. Meetprogramma..................................................................................................................................................................................... 129 13.10.2. Statistische verwerking........................................................................................................................................................................ 129 13.11. Meetcampagnes........................................................................................................................................................................................................ 129 13.11.1. Fijn stof stedelijk – Antwerpen (ref. 13.8).................................................................................................................................... 130 13.11.2. Verkeersmetingen te Mortsel (ref. 13.9)........................................................................................................................................133 13.12. Referenties ..................................................................................................................................................................................................................134 14. Onderzoeksprojecten..........................................................................................................................................................................................................135 14.1. Onderzoek over gebromeerde brandvertragers in de omgevingslucht van Vlaanderen (VITO, R. De Fré, W. Swaans, G. Vanermen, A. Borburgh) . ...............................................................................................................................135 14.2. Bepaling van de droge depositie met behulp van een interferentiële methode (VITO, C. Mensink en G. Cosemans)....................................................................................................................................................................... 136 14.3. Referenties ................................................................................................................................................................................................................. 136

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 •

15. Meteometingen.......................................................................................................................................................................................................................137 15.1. Meetprogramma........................................................................................................................................................................................................137 15.2. Parameters.....................................................................................................................................................................................................................137 15.2.1. Temperatuur...............................................................................................................................................................................................137 15.2.2. Neerslag...................................................................................................................................................................................................... 140 15.2.3. Zonneschijnduur..................................................................................................................................................................................... 144 15.2.4. Windrozen.................................................................................................................................................................................................. 144 16. Algemeen besluit.......................................................................................................................................................................................................................151 16.1. Zwaveldioxide .............................................................................................................................................................................................................151 16.2. Stikstofoxiden . ...........................................................................................................................................................................................................151 16.3. Ozon ................................................................................................................................................................................................................................151 16.4. Fijn stof ..........................................................................................................................................................................................................................152 16.5. Koolstofmonoxide ..................................................................................................................................................................................................152 16.6. Zware metalen in zwevend stof ........................................................................................................................................................................152 16.7. Zware metalen in neervallend stof ..................................................................................................................................................................153 16.8. Polycyclische aromatische koolwaterstoffen en nitro-PAK ............................................................................................................... 154 16.9. Dioxinen en PCB126................................................................................................................................................................................................. 154 16.10. Vluchtige organische stoffen ............................................................................................................................................................................ 154 16.11. Bestrijdingsmiddelen in regenwater .............................................................................................................................................................. 155 16.12. Fluorwaterstof............................................................................................................................................................................................................ 155 16.13. Verzuring ..................................................................................................................................................................................................................... 155 16.14. Specifieke studies en meetcampagnes.......................................................................................................................................................... 156 16.15. Onderzoeksprojecten ............................................................................................................................................................................................ 161 Lexicon...................................................................................................................................................................................................................................................163

â&#x20AC;˘ Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

Bi j lag e n ( w w w.vmm. be )

Inleiding: Beschrijving van de meetactiviteiten............................................................................................................................................................. 171 Bijlage 1: Zwaveldioxide – SO2................................................................................................................................................................................................. 199 Bijlage 2: Stikstofoxiden – NO2 en NO.................................................................................................................................................................................211 Bijlage 3: Ozon - O3....................................................................................................................................................................................................................... 225 Bijlage 4: Fijn stof - PM10, PM2,5 en Zwarte rook ........................................................................................................................................................231 Bijlage 5 – Koolstofmonoxide - CO..................................................................................................................................................................................... 239 Bijlage 6 – 6.1. Zware metalen in zwevend stof.............................................................................................................................................................. 241 Bijlage 6 – 6.2. Zware metalen in neervallend stof......................................................................................................................................................253 Bijlage 7: Polycyclische aromatische koolwaterstoffen - PAK...............................................................................................................................257 Bijlage 8: Dioxinen en PCB126................................................................................................................................................................................................. 259 Bijlage 9: Vluchtige Organische Stoffen - VOS............................................................................................................................................................. 269 Bijlage 10: Bestrijdingsmiddelen in regenwater............................................................................................................................................................ 277 Bijlage 11: Fluorwaterstof........................................................................................................................................................................................................... 279 Bijlage 12: Verzurende depositie........................................................................................................................................................................................... 283 Bijlage 13: Specifieke studies................................................................................................................................................................................................... 285 Bijlage 14: Onderzoeksprojecten..........................................................................................................................................................................................289 Bijlage 15: Meteometingen......................................................................................................................................................................................................... 291

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 •

10 â&#x20AC;¢ Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

Inleiding

Met het decreet “Bestuurlijk Beleid” van 12 december 1990 kreeg de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) in het domein “Luchtverontreiniging” als taak de uitbouw en de exploitatie van meetnetten voor het meten van de verontreiniging in de omgevingslucht. In dit verband wordt door de VMM jaarlijks een immissieverslag opgesteld dat de algemene toestand van de luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest beschrijft. Daarnaast worden er over de diverse meetnetten jaarrapporten samengesteld die de resultaten meer in detail bespreken. Dit verslag behandelt de meetgegevens van de verschillende luchtmeetnetten in het kalenderjaar 2005. Daar de grenswaarden m.b.t. SO2 vanaf 1 januari 2005 ook per kalenderjaar dienen gerespecteerd te worden, wordt voor de eerste keer ook voor SO2 het kalenderjaar beschouwd. De meetwaarden worden vergeleken met de wettelijk geldende grens- en streefwaarden binnen het Vlaamse Gewest. Tevens wordt de evolutie van de concentraties in de loop van het jaar en in vergelijking met voorgaande jaren weergegeven en besproken. Alle meetwaarden die in dit rapport zijn weergegeven, zijn immissiewaarden (omgevingsluchtwaarden). De variatie van de concentraties van de specifieke polluenten is afhankelijk van meerdere factoren waaronder: – lokale emissies van polluenten: verwarming, industrie, verkeer, veeteelt,... – de verspreiding van polluenten ten gevolge van meteorologische omstandigheden – aanvoer van polluenten die afkomstig zijn van andere gewesten of landen: transport over grote afstand – verwijdering van polluenten uit de atmosfeer door natte en droge depositie

– vorming of verwijdering van polluenten door reacties in de atmosfeer Bijlage 1 (tabellen 1 t.e.m. 9 en figuren 1 t.e.m. 9) geeft de adressenlijsten en de locaties weer van de verschillende meetnetten die in Vlaanderen operationeel zijn. Klassieke gasvormige polluenten worden gemeten in het telemetrisch meetnet. Het telt 40 meetstations in 2005 en heeft als voornaamste functie de opvolging van de algemene luchtkwaliteit voor de voornaamste luchtgassen en het fijn stofgehalte. Daarnaast zijn er 21 stations in werking in gebieden met lokale, potentiële of acute problemen van luchtverontreiniging. De metingen hebben tot doel de noodzaak van saneringsmaatregelen te onderzoeken, evenals het effect ervan op de verbetering van de luchtkwaliteit in deze gebieden. De ligging en de gemeten parameters worden bepaald in functie van de lokale omstandigheden. Samen met de meetwagen zijn de lokale meetnetten bedoeld voor het verrichten van specifieke studies. Afhankelijk van de problematiek worden ook nog andere parameters gemeten zoals zware metalen en/ of organische stoffen. De gegevens van de meetstations van de Belgische Petroleumraffinaderijen (5 stations), de Elektriciteitsprodcenten (12 stations) en BP Laakdal (1 meetstation) werden eveneens in dit rapport opgenomen. In de meetnetten zware metalen worden zowel zware metalen in zwevend stof (totaal stof als PM10-fractie) als in neervallend stof gemeten. Er zijn resp. 21 en 41 meetpunten (waarvan 30 in Hoboken) in werking. In 8 meetstations worden een 50-tal vluchtige organische stoffen gemeten. Daarnaast worden in 7 stations in Vlaanderen BTEX-metingen uitgevoerd. In Laakdal en Mechelen worden de BTEX-metingen op automatisch

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 11

semi-continue basis (1 meting om het halfuur) uitgevoerd. In Zelzate, Borgerhout, Hasselt, Gent en Geel gebeurt er om het kwartier een meting. Polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s) en nitro-PAK’s worden op resp. 6 en 5 meetplaatsen in Vlaanderen bemonsterd. Bestrijdingsmiddelen in regenwater worden op 2 locaties op weekbasis gemeten. Sinds 1995 worden dioxinedepositiemetingen uitgevoerd. Tweemaal per jaar worden gedurende één maand dioxine depositiemetingen uitgevoerd. Er is een meetcampagne in het voorjaar en één in het najaar. Vanaf 2002 wordt eveneens de PCB126-depositie gemeten. Er zijn in 2005 op 48 meetpunten dioxinemetingen uitgevoerd. Op 28 meetpunten werden PCB126 metingen uitgevoerd. Het depositiemeetnet verzuring telt 10 meetpunten verspreid over Vlaanderen. In Vlaanderen zijn er momenteel 4 stations in werking voor de bepaling van fluorwaterstof. Drie van deze meetstations vallen onder het beheer van de VMM, terwijl de 4de opgevolgd wordt door het Stadslaboratorium te Brugge. Naast de uitgevoerde metingen werden in 2005 in opdracht van de VMM een aantal onderzoeksprojecten uitgegeven.

Kaderrichtlijn en dochterrichtlijnen lucht Op 27 september 1996 werd de Kaderrichtlijn (96/62/EG) met betrekking tot de luchtkwaliteit vastgelegd. Ze trad in werking op 21 november 1996. Deze Kaderrichtlijn is samen met een aantal dochterrichtlijnen de basis voor een nieuw kwaliteitsbeleid Lucht binnen de Europese Unie. De polluenten die door de dochterrichtlijnen dienen omschreven te worden zijn in de Kaderrichtlijn gedefinieerd. Het gaat om 12 polluenten zijnde zwaveldioxide (SO2), stikstofdioxide (NO2), fijn stof (zoals vb. roet), lood, ozon (O3), benzeen, koolstofmonoxide (CO), polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK), cadmium, arseen, nikkel en kwik. In de dochterrichtlijnen worden voor deze polluenten luchtkwaliteitsnormen (grenswaarden, in

12 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

een aantal gevallen alarmdrempels en in het geval van ozon, cadmium, arseen, nikkel streefwaarden) vastgelegd. – De 1ste dochterrichtlijn (1999/30/EG) die kwaliteitsnormen vastlegt voor SO2, NO2 en NO, PM10 en lood trad in werking op 19 juli 1999 en werd omgezet in VlaremII op 18 januari 2002. – De 2de dochterrichtlijn (2000/69/EG) die CO en benzeen behandelt, werd van kracht op 13 december 2000 en werd omgezet in Vlarem II op 14 maart 2003. In het Vlarem werd de datum waarop aan de grenswaarde voor benzeen dient te worden voldaan nl. 1/1/2010 gewijzigd in 1/1/2005. – De 3de dochterrichtlijn (2002/3/EG) die ozon behandelt, werd van kracht op 9 maart 2002. Deze richtlijn werd eveneens op 14 maart 2003 in de Vlaamse milieuwet geving geïmplementeerd. – De 4de dochterrichtlijn (2004/107/EG) die Cd, As, Ni, Hg en PAK’s behandelt, werd van kracht op 15 februari 2005. De richtlijn definieert streefwaarden voor As, Cd, Ni en benzo(a)pyreen in de omgevingslucht in PM10-stof. Deze moeten zoveel mogelijk bereikt worden uiterlijk op 31 december 2012. De omzetting van deze richtlijn in het VlaremII dient te gebeuren tegen 15 februari 2007. In de eerste 3 dochterrichtlijnen worden voor de verschillende polluenten niet enkel grenswaarden vastgelegd maar ook overschrijdingsmarges. De overschrijdingsmarge is het percentage van de respectievelijke grenswaarden waarmee deze onder de in Richtlijn 96/62/EG vastgelegde voorwaarden kan worden overschreden. Deze overschrijdingsmarge neemt lineair af vanaf de startdatum tot 0% op de datum waarop aan de grenswaarde moet worden voldaan. Tabel 1 geeft een overzicht van de geleidelijke afname van de grenswaarden gesommeerd met de overschrijdingsmarge voor de verschillende polluenten die in de 1ste en de 2de dochterrichtlijn gedefinieerd werden. Vanaf 1 januari 2005 dienen de grenswaarden voor SO2, PM10 en Pb gerespecteerd te worden.

Stapsgewijze reductie van de grenswaarde en overschrijdingsmarge De tabel op de volgende bladzijde geeft een overzicht van de grenswaarde gesommeerd met de overschrijdingsmarge voor de jaren waarop de overschrijdingsmarge van toepassing is. Dit in overeenstemming met de bijlagen I tot V van de 1ste Dochterrichtlijn (1999/30/EC) voor de polluenten SO2, NO2, NOx, PM10 en lood. De introductiedatum van de overschrijdingsmarge is 19/07/99 (datum van inwerking treding van de 1ste Dochterrichtlijn). De eerste reductiestap is op 01/01/2001. De indicatieve grenswaarden van PM10 fase 2 zijn niet inbegrepen, dit met het oog op de mogelijke herziening van deze grenswaarden. Voor de polluenten CO en benzeen is dit in overeenstemming met de annex 1 van de 2de Dochterrichtlijn (2000/69/EC). De introductie datum van de overschrijdingsmarge is 13/12/2000 (datum van inwerkingtreding van de 2de Dochterrichtlijn). De eerste reductiestap is voor CO op 01/01/2003; voor benzeen wordt de grenswaarde in Vlaanderen van kracht op. 1 januari 2005 (i.p.v. 1 januari 2010 zoals voorgesteld in de 2de Dochterrichtlijn).

In het geval van ozon (3de dochterrichtlijn) worden streefwaarden en lange termijn objectieven vastgelegd i.p.v. grenswaarden en overschrijdingsmarges. Voor de zware metalen en benzo(a)pyreen (4de dochterrichtlijn) worden enkel streefwaarden vastgelegd. Voor kwik (Hg) zijn enkel meetverplichtingen opgenomen in de 4de dochterrichtlijn. De detectielimieten van de verschillende meetmethoden zijn opgenomen in de respectievelijke bijlagen. Bij de berekening van vb. jaargemiddelden wordt voor de waarden die beneden de detectielimiet liggen de helft van de detectielimiet genomen. Voor een verklaring van de gebruikte terminologie in het rapport wordt verwezen naar het lexicon. Het besluit van het rapport behandelt de algemene tendensen inzake evoluties in de tijd, de geografische spreiding, het respecteren van de wettelijke waarden, en de prioritaire bekommernissen op het vlak van de luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest. Het rapport is terug te vinden op www.vmm.be.

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 13

14 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

1u 24u 1j, 1/2j2 1u 1j 1j 24u 1j 1j 1j Hoogste dagelijkse 8u 1j

1/1/2005 1/1/2005 19/07/2001 1/01/2010 1/01/2010 19/07/2001 1/01/2005 1/01/2005 1/01/2005 1/01/2005 1/01/2005 1/1/2005

350 125 20 200 40 30 50 40 0,5 0,5 10 mg/m³

Te respecteren op

100%

50% 50%

OverschrijdingsMarge

50 40 0,5 0,8 10

250 50

350

2005

2007

2008

2009

0,7

240 48

0,7

230 46

0,6

220 44

0,6

210 42

Grenswaarde + overschrijdingsmarge [µg/m³] 1

2006

0,5

200 40

2010

Numerieke waarde in µg/m³ behalve voor CO in mg/m³. Kalenderjaar (1j) en winter (1 oktober tot 31 maart) (1/2j) 3 Enkel geldig voor specifieke bronnen, die aan de commissie dienen bekend gemaakt te worden (in overeenstemming met annex IV van de 1ste Dochterrichtlijn); in dit geval zal de tussentijdse grenswaarde van 1,0 µg/m³ moeten gerespecteerd worden tegen 01/01/2005. Niet van toepassing in Vlaanderen.

Benzeen

SO2 SO2 SO2 NO2 NO2 NOx PM10 PM10 Pb Pb3 CO

Grenswaarde [µg/m³] 1

Tabel 1.: Overzicht van de stapsgewijze afname van de grenswaarden gesommeerd met de overschrijdingsmarge voor de verschillende polluenten die in de 1steen de 2de dochterrichtlijn gedefinieerd werden

Hoofdstuk

1. Zwaveldioxide 1.1.

Beschrijving van de polluent

Antropogene emissies van SO2 ontstaan voornamelijk door de verbranding van fossiele brandstoffen zoals kolen en aardolie. Een gering aandeel (± 20 %) wordt veroorzaakt door procesemissies (bv. bij de zwavelzuurproductie). In 2005 was 78 % van de totale SO2-emissie in Vlaanderen afkomstig van de industrie, raffinaderijen en van de elek trische centrales, 6 % van de landen tuinbouw, 15 % van de gebouwenverwarming en 1 % van het verkeer. De totale SO2-emissie is in 2005 met 62 % gedaald t.o.v. 1990. Bij inademing is SO2 irriterend en bij hoge concentraties kan het ademhalingsproblemen (veranderingen in de longfunctie) veroorzaken, vooral dan bij personen die lijden aan astma of chronische longziekten. SO2 heeft nadelige effecten op de vegetatie door de rechtstreekse opname van SO2 door de planten. SO2 is ook in belangrijke mate medeverantwoordelijk voor de verzuring van het milieu.

1.2.

Wijziging meetprogramma

In 2005 werd het meetprogramma niet gewijzigd. Er waren in totaal 27 VMM-meetstations operationeel. Daarnaast worden vijf meetstations beheerd door de Belgische Petroleumfederatie (BPF). Twaalf meetstations worden beheerd door de elektriciteitsproducenten. De uitbating gebeurt in samenwerking met de VMM. Op deze stations wordt SO2 en/of NO2/NO gemeten (zie tabel 1c in bijla-

1.3.

Grenswaarden

1.3.1.

Algemeen

Vanaf 1 januari 2005 dienen de luchtkwaliteitsnormen voor SO2 (grenswaarden en alarmdrempel) voor de bescherming van de gezondheid, vastgelegd in de eerste dochterrichtlijn lucht (1999/30/EG) gerespecteerd te worden. De bijhorende overschrijdingsmarge, die in de overgangsperiode gesommeerd diende te worden met de grenswaarde, werd gereduceerd tot 0 % op 1 januari 2005. De grenswaarde voor de bescherming van de vegetatie moet reeds vanaf 19 juli 2001 gerespecteerd worden. De vroegere richtlijn 80/779/EEG kwam te vervallen. Tabel 1.3. geeft een overzicht van de grenswaarden voor SO2 en de alarmdrempel voor SO2.

Tabel 1.3.: Grenswaarden en alarmdrempel voor SO2

SO2: UURGRENSWAARDE voor de BESCHERMING van de GEZONDHEID van de MENS SO2: DAGGRENSWAARDE voor de BESCHERMING van de GEZONDHEID van de MENS SO2: JAARGRENSWAARDE voor de BESCHERMING van de VEGETATIE SO2: ALARMDREMPEL

Grenswaarde (gw) 350 µg/m³ maximaal 24 keer te overschrijden in het kalenderjaar 125 µg/m³ maximaal 3 keer te overschrijden in het kalenderjaar 20 µg/m³ 500 µg/m³ gedurende 3 opeenvolgende uren

ge 1).

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 15

1.3.2.

Overschrijdingen in 2005

In de loop van het kalenderjaar deden er zich geen episodes van luchtverontreiniging voor.

De numerieke waarde van de toekomstige daggrens waarde werd 3 keer overschreden in het meetstation aan de Petroleumkaai in de Antwerpse Haven. Ook de alarmdrempel werd overal gerespecteerd.

De uurgrenswaarde en daggrenswaarde voor de bescher ming van de gezondheid van de mens werd op alle meet stations gerespecteerd. De numerieke waarde van de toekomstige uurgrenswaarde werd het hoogst aantal keer overschreden in het meetstation aan de Petroleumkaai in de Antwerpse haven (42R822), gevolgd door de meetstations te Wezel, Hoboken, Antwerpen-Scheldelaan, Zelzate en Bree. Het aantal overschrijdingen bedroeg respectievelijk 9, 5, 4, 2 en 1 (op laatste 2 stations). Het hoogste uurmaximum werd genoteerd in Zelzate; het bedroeg 1031 µg/m³ en werd vastgesteld op 15 december 2005. Op die dag werd eveneens een duidelijke geurhinder vastgesteld. De bron kon niet éénduidig worden vastgesteld.

Fig 1.1.: SO2-jaargemiddelde concentratie in het kalenderjaar 2005

16 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

Wegens de dichte bebouwing, het wegennet en de verspreide industrie zijn er strikt genomen in Vlaanderen geen gebieden waarop de jaargrenswaarde voor de bescherming van ecosystemen van toepassing is. Er zijn immers geen zones beschikbaar die volledig voldoen aan de macroscale criteria voor de inplanting van stations zoals opgelegd wordt in de 1ste dochterrichtlijn. Wel kan gesteld worden dat, met uitzondering van de stations van het Antwerpse havengebied en Hoboken (40HB23), de grenswaarde voor ecosystemen in al de andere stations gerespecteerd wordt.

1.4.

Statistische verwerking

werkwijze bij het grafisch voorstellen van de gegevens (met name de keuze van de stations bij het definiëren van het virtuele station) is analoog als deze bij de statistische verwerking (1.4.). In tegenstelling tot het overzicht van het aantal overschrijdingen van de huidige en toekomstige grenswaarden worden bij de grafieken van de lange termijnevolutie de stations behorende tot de specifieke studies en deze van de elektriciteitsproducenten niet meegerekend. Het aantal stations in 1988 bedroeg in totaal 26 waarvan 12 industriële, 4 stedelijke en 4 voorstedelijke en 6 landelijke meetstations. In 2005 zijn er 32 stations in werking waarvan 16 industriële, 7 voorstedelijke, 3 stedelijke en 6 landelijke.

Tabel 1 in bijlage 1 definieert het karakter van de stations (landelijk, voorstedelijk, stedelijk en industrieel). De statistische verwerking van de meetresultaten van alle Vlaamse meetstations is opgenomen in tabel 2 (kalenderjaar 2005 zowel op basis van halfuurwaarden (2a), uurwaarden (2b) als op basis van dagwaarden (2c)) in annex 1. Figuur 1.1. geeft de jaargemiddelde SO2-concentratie weer in het kalenderjaar 2005. Dit interpolatiekaartje kwam tot stand door alle stations in België bij de berekening te betrekken.

De SO2-tendens van alle imaginaire stations is dalend in de beschouwde periode. Vanaf 1998 variëren de SO2-jaargemiddelde concentratie nauwelijks.

De hoogste berekende jaargemiddelde SO2-concentraties komen voor in de omgeving van de Antwerpse Haven, Hoboken, Beerse en Lommel. De interpolatie berekent in die omgeving SO2-concentraties tussen 16 en 18 µg/m³. De

De SO2-concentraties in het imaginair landelijk station liggen het laagst; de concentraties in het imaginair voorstedelijk station liggen intermediair terwijl deze van het imaginair industrieel en het imaginair stedelijk station het hoogst zijn.

werkelijk gemeten jaargemiddelden liggen in deze regio’s tussen 15 en 27 µg/m³.

1.5.

Lange termijn evolutie van de SO2-verontreiniging

De duidelijke daling in de gemeten concentraties in 1998 is een gevolg van de overschakeling naar het nieuwe datatransmissiesysteem.

Figuur 1.2. geeft de lange termijn evolutie van het jaargemiddelde (op basis van dagwaarden) weer sedert 1988. De

Fig. 1.2.: Lange termijn evolutie SO2-jaargemiddelde concentratie voor de verschillende x-mean stations sedert 1988 25

µg/m3

0 1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

x-mean industrie x-mean voorstedelijk

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

x-mean stedelijk x-mean landelijk

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 17

De jaargemiddelde concentraties zijn geëvolueerd van 13 µg/m³ in het virtueel industrieel, 16 µg/m³ in het stedelijk, 12 in het voorstedelijk station en 6 µg/m³ in het landelijk meetstation in 1988 tot 5 µg/m³ in het industrieel,. 4 µg/m³ in het stedelijk station, 3 µg/m³ in het voorstedelijk station en 2 µg/m³ in het landelijk station in 2005.

1.6.

Conclusies

De uurgrenswaarde en de daggrenswaarde voor de be scherming van de gezondheid van de mens werd overal in Vlaanderen gerespecteerd. Ook de alarmdrempel voor SO2 werd gerespecteerd. De evolutie in de periode 1988-2005 is dalend. Dit verloop is typerend voor zowel industriële, stedelijke, voorstedelijke als landelijke stations. Het concentratieniveau daalt in de volgorde stedelijke, industriële, voorstedelijke en landelijke stations.

18 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

Hoofdstuk

2. Stikstofoxiden 2.1.

Beschrijving van de polluent

Emissie van stikstofoxiden (NOx) naar lucht vindt voornamelijk plaats bij verbrandingsprocessen. De belangrijkste bron van NOx in Vlaanderen is het wegverkeer dat voor 47 % van de totale uitstoot in 2005 verantwoordelijk is. Naast het verkeer zijn vooral de elektriciteitsproductie en de industrie (incl. raffinaderijen) de belangrijkste emissiebronnen met respectievelijk 14 % en 21 % van de totale uitstoot. De totale NOx-emissie is in 2005 met 24 % gedaald t.o.v. 1990. Stikstofoxiden bestaan uit een mengsel van stikstofdioxide (NO2) en stikstofmonoxide (NO). Beide gassen zetten zich in de atmosfeer gemakkelijk in elkaar om en NO oxideert onder invloed van zonlicht of ozon snel tot NO2. Nadelige effecten bij mens en ecosystemen van vooral NO2 treden op bij kortdurende blootstelling aan hoge niveaus en bij chronische blootstelling aan lage niveaus. Naast directe effecten zijn er ook indirecte effecten op mens en ecosystemen (ref. 2.1). Stikstofoxiden spelen een belangrijke rol in de milieuverzuring en de fotochemische smogvorming (één der precursoren van ozon en ook van andere fotochemisch actieve verbindingen zoals bv. PAN). Zoals SO2 kunnen zij over grote afstanden getransporteerd worden en zijn aldus ook in afgelegen gebieden de oorzaak van effecten.

2.2.

Wijziging meetprogramma

In 2005 werden bijkomende NOx-metingen opgestart in Antwerpen-Luchtbal (42M802), Aarschot (42N035), St. Pieters-Leeuw (42N040), Hasselt (42N045), Gellik (42N046), Walshoutem (42N054), Zwijndrecht (42R815), Roeselare (44M705) en Destelbergen (44R710).

Vijf meetstations worden beheerd door de Belgische Petroleumfederatie (BPF). Twaalf meetstations worden beheerd door de elektriciteitsproducenten. De uitbating gebeurt in samenwerking met de VMM. Op deze stations wordt SO2 en/of NO2/NO gemeten (zie tabel 1c in bijlage 1). Het meetstation te Laakdal (40LD02) dat behoort tot het meetnet ‘Specifieke Studies’ is eigendom van BP-Chembel en wordt eveneens door hen uitgebaat. De VMM staat in voor het beheer van de meetapparatuur en voor de verwerking van de meetgegevens (tabel 2 in bijlage 1).

2.3.

Grenswaarden

2.3.1.

Algemeen

De bestaande richtlijn 85/203/EEG voor stikstofdioxide legt een grenswaarde vast die tot 31 december 2009 geldig is. De richtwaarden werden door de richtlijn 1999/30/EG ingetrokken. Tabel 2.1. geeft een overzicht van de te hanteren NO2 grenswaarde.

Tabel 2.1.: Huidige NO2 grenswaarde

NO2: EU GRENSWAARDE

98ste PERCENTIEL VAN DE OVER EEN KALENDERJAAR GEMETEN (HALF)UURWAARDEN: 200 µg/m³

In de eerste dochterrichtlijn lucht (1999/30/EG) worden luchtkwaliteitsnormen (grenswaarden en alarmdrempels) vastgelegd voor NOx en NO2. Naast de grenswaarden worden er eveneens overschrijdingsmarges (OM) vastgelegd.

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 19

De toekomstige grenswaarden (zowel uur als jaar) voor de bescherming van de gezondheid voor de mens dienen op 1 januari 2010 gerespecteerd te worden. De grenswaarde voor de bescherming van de vegetatie dient vanaf 19 juli 2001 gerespecteerd te worden. Tabel 2.2. geeft een overzicht van de toekomstige grenswaarden voor NO2 en NOx en de alarmdrempel voor NO2. Daarnaast zijn eveneens de grenswaarden gesommeerd met de overschrijdingsmarge die voor het kalenderjaar 2005 gelden, opgenomen. 2.3.2.

Overschrijdingen in 2005

De bestaande EU-grenswaarde voor NO2 van 200 µg/m3 (als 98ste percentiel van de uurwaarden) werd in 2005 gerespecteerd. De hoogste waarde voor het 98ste percentiel in het kalenderjaar 2005 in het VMM meetnet werd bekomen op het station 42M802 Antwerpen-Luchtbal met. 100 µg/m³, gevolgd door Borgerhout in de Antwerpse agglomeratie (42R801) met 96 µg/m³. Op alle andere meetstations ligt de P98-waarde beneden 90 µg/m³. In de speciale beschermingszones bedraagt de EU-grenswaarde voor NO2 met name het 98ste percentiel van de over een kalenderjaar gemeten uurwaarden 160 µg/m³. Deze grenswaarde wordt in geen enkel station uit de speciale beschermingszone overschreden.

Tabel 2.3. geeft een overzicht van de overschrijdingen van de toekomstige NO2-grenswaarden voor de bescherming van de gezondheid van de mens in Vlaanderen in het kalenderjaar 2005. Ook hier werden de stations van de elektriciteitsproducenten, BPF en deze behorende tot het meetnet specifieke studies betrokken. Uit deze tabel blijkt dat de numerieke waarde van de toe komstige uurgrenswaarde voor de bescherming van de gezondheid van de mens (nl. 200 µg/m³) éénmalig overschreden werd. Dit betekent dat de uurgrenswaarde voor NO2 gerespecteerd werd (200 µg/m³ mag maximaal 18 keer overschreden worden). De overschrijding kwam voor in Antwerpen-Luchtbal. De GW+OM werd in het kalenderjaar 2005 niet overschreden. De toekomstige jaargrenswaarde voor de bescherming van de gezondheid van de mens werd op 6 stations overschreden. Vijf stations liggen in de zone ‘Antwerpse haven’; het station 42R801 behoort tot de Antwerpse agglomeratie. De hoogste jaargemiddelde concentratie in 2005 in Vlaanderen werd bekomen op het station 42R801 te Borgerhout. Het NO2-jaargemiddelde bedroeg er. 47 µg/m³. Dit betekent een status quo t.o.v. de vorige meetperiode. In de Scheldelaan, eveneens in de Antwerpse haven werd de jaargrenswaarde net bereikt. De GW+OM werd op alle stations gerespecteerd.

Tabel 2.2.: Toekomstige grenswaarden NO2 en NOx, alarmdrempel voor NO2

Grenswaarde (gw) NO2: UURGRENSWAARDE voor de BESCHERMING van de GEZONDHEID van de MENS NO2: JAARGRENSWAARDE voor de BESCHERMING van de GEZONDHEID van de MENS NOX: JAARGRENSWAARDE voor de BESCHERMING van de VEGETATIE NO2: ALARMDREMPEL

20 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

200 µg/m³ maximaal 18 keer te overschrijden in het kalenderjaar

Grenswaarde gesommeerd met de overschrijdingsmarge (gw+om) voor 2005 250 µg/m³ maximaal 18 keer te overschrijden in het kalenderjaar

40 µg/m³

50 µg/m³

30 µg/m³

geen overschrijdingsmarge

400 µg/m³ gedurende 3 opeenvolgende uren

geen overschrijdingsmarge

Tabel 2.3.: Overschrijdingen van de toekomstige EU-grenswaarden voor NO2 in Vlaanderen in het kalenderjaar 2005

Gemeente

Uurgrenswaarde ≥ 200 µg/m³, maximaal 18 keer

Jaargrenswaarde GW = 40 µg/m³ GW+OM = 50 µg/m³ 34 29 26 36 30 32 31

46 30 24 22 18 30 23 22 34 37 47 35 36 31 44 30 37 33

40HB23 40LD01 40LD02 40ML01 40OB01 40SZ01 40SZ02

Hoboken Laakdal Geel Mechelen Oostrozebeke Zaventem Steenokkerzeel

42M802 42N015 42N016 42N035 42N040 42N045 42N046 42N054 42R010 42R020 42R801 42R811 42R815 42R821 42R822 42R830 42R832 42R841

Antwerpen-Luchtbal Schilde Dessel Aarschot St. Pieters-Leeuw Hasselt Gellik Walshoutem St.Stevens-Woluwe Vilvoorde Borgerhout Schoten Zwijndrecht Beveren Antwerpen (Petrol) Doel Ruisbroek Mechelen

42R891 42R892 42R893 42R894 42R897

Antwerpen – haven Kallo Antwerpen – haven Antwerpen – haven Antwerpen – haven

43 35 41 44 40

44M702 44M705 44N012 44N029 44N052 44R701 44R710 44R721 44R731 44R740 44R750

Ertvelde Roeselare Moerkerke Houtem Zwevegem Gent Destelbergen Wondelgem Evergem Mendonk Zelzate

26 26 19 16 26 36 25 31 29 30 32

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 21

Gemeente

47E015 47E016 47E701 47E702 47E703 47E704 47E807 47E808 47E809 47E810 47E811 47E812

Uurgrenswaarde ≥ 200 µg/m³, maximaal 18 keer

Zuienkerke Mariakerke Vichte Elsegem Oosteeklo Kallo St. Pieters-Leeuw Grimbergen Zemst Mol Diepenbeek Genk

De alarmdrempel voor NO2 werd in Vlaanderen overal gerespecteerd. Wegens de dichte bebouwing, het wegennet en de verspreide industrie zijn er strikt genomen in Vlaanderen geen gebieden waarop de jaargrenswaarde voor de bescherming van de vegetatie (NOx = 1,53NO + NO2 =. 30 µg/m³) van toepassing is. Er zijn immers geen zones beschikbaar die voldoen aan de macroscale criteria voor

22 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

Jaargrenswaarde GW = 40 µg/m³ GW+OM = 50 µg/m³ 20 24 28 18 22 25 33 27 20 -

de inplanting van stations zoals opgelegd wordt in de 1ste dochterrrichtlijn. In Vlaanderen zijn er – wat de verontreiniging door NO/ NO2 betreft – 7 stations als landelijk gedefinieerd. 4 van de 7 stations nl. Schilde, Dessel, Aarschot en Gellik hebben een jaargemiddelde hoger dan 30 µg/m³; ze variëren tussen. 50 µg/m³ in Schilde (42N015) en 31 µg/m³ in Aarschot (42N035). De jaargemiddelden op de andere 3 stations Walshoutem, Moerkerke en Houtem liggen tussen 30 µg/m³ en 21 µg/m³.

Fig. 2.1.: NO2-jaargemiddelde concentratie in het kalenderjaar 2005

2.4.

Statistische verwerking

De statistische verwerking van de NO2 en NO-meetresultaten van alle Vlaamse meetstations (inclusief deze van de elektriciteitsproducenten) zijn opgenomen in de tabellen 1a, 1b, 2a en 2b (respectievelijk op basis van uurwaarden en dagwaarden) in bijlage 2. 2.4.1.

Electrabel kennen geen éénduidige tendens; sommige concentraties stegen het laatste jaar terwijl anderen daalden. Figuur 2.1. geeft de jaargemiddelde NO2-concentratie weer in het kalenderjaar 2005. Dit interpolatiekaartje kwam tot stand door alle meetstations in België bij de berekening te betrekken. De berekeningsmethode kan evenwel een overof een onderschatting geven op bepaalde plaatsen.

NO2

In het kalenderjaar 2005 liggen de jaargemiddelde NO2concentraties (op basis van de uurwaarden) gemeten op de meetstations in Vlaanderen tussen de 16 en 47 µg/m³. De hoogste jaargemiddelde concentratie wordt gemeten in het stedelijke meetstation te Borgerhout (42R801), het laagste jaargemiddelde in het landelijke meetstation te Houtem (44N029). De jaargemiddelde concentraties zijn op de VMM meetstations van dezelfde grootteorde als in het kalenderjaar 2004. De jaargemiddelde concentraties in de meetstations beheerd door de Belgische Petroleum Federatie en

De hoogste berekende NO2-jaargemiddelde concentraties komen voor in de Antwerpse Haven en in de agglomeratie Antwerpen (tot 43 µg/m³). De gemeten jaargemiddelde concentraties variëren van 47 µg/m³ (42R801 – Borgerhout) tot 35 µg/m³ in Kallo (42R892). De verkeersas Antwerpen-Brussel en gedeelten van de Brusselse ring kennen eveneens hoge concentraties (tot 37 µg/m³, gemeten in Vilvoorde). Duidelijk is de invloed van de Antwerpse Haven, de Antwerpse en Brusselse agglomeratie te zien. De verkeersdrukte is in deze gebieden zeer groot.

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 23

De laagste concentraties worden gemeten in de provincie West-Vlaanderen (Moerkerke – 44N012 en Houtem – 44N029). De jaargemiddelde NO2-concentraties liggen er beneden 20 µg/m³. In het centrum van West-Vlaanderen en in Noord-Limburg liggen de concentraties intermediair.

De jaargemiddelde concentraties zijn op het overgrote deel van de meetstations stabiel gebleven of gedaald t.o.v. het kalenderjaar 2004. De concentraties op de meetstations van de specifieke studies en Electrabel kennen geen éénduidige tendens.

2.4.2.

Figuur 2.2. geeft de jaargemiddelde NO-concentratie weer in het kalenderjaar 2005. Deze interpolatiekaart kwam tot stand door alle stations in België bij de berekening te betrekken. De berekeningsmethode kan evenwel een overof een onderschatting geven op bepaalde plaatsen.

In het kalenderjaar 2005 liggen de jaargemiddelde NO-concentraties (op basis van de uurwaarden) gemeten op de stations van het telemetrisch meetnet, incl. de stations van de elektriciteitsproducenten, tussen de 3 en 35 µg/m³. De hoogst jaargemiddelde concentratie wordt gemeten in de meetstations op de de Muisbroeklaan (42R894), gevolgd door de Ekerse Dijk (42R893) in de Antwerpse Haven; het laagste jaargemiddelde in het meetstation te Houtem (44N029). In de meetstations van de specifieke studies variëren de jaargemiddelde NO-concentraties (op basis van de uurwaarden) tussen 8 en 14 µg/m³. De hoogste concentratie wordt gemeten te Zaventem (40SZ01), de laagste concentratie in Geel (40LD02).

Fig. 2.2.: NO-jaargemiddelde concentratie in het kalenderjaar 2005

24 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

De hoogste jaargemiddelde NO-concentraties komen voor in de omgeving van de Antwerpse Haven en de Antwerpse agglomeratie. In de Antwerpse haven worden jaargemiddelde concentraties berekend tussen 25 µg/m³ en. 28 µg/m³ plaatselijk oplopend tot 32 µg/m³. De werkelijk gemeten NO-concentraties lopen plaatselijk op tot. 35 µg/m³. De berekende concentraties in de rest van de provincie Antwerpen en Vlaams-Brabant liggen hoofdzakelijk tussen 17 µg/m³ en 24 µg/m³. Enkel de oostelijke

Fig . 2.3.: Lange termijn evolutie NO2-jaargemiddelden sedert 1987 in de verschillende x-mean stations t.o.v. toekomstige EU-grenswaarde (GW) en met de toekomstige grenswaarde gesommeerd met de overschrijdingsmarge (GW+OM)

70 GW + OM

µg/m3

GW 2010

40 30 20 10 0 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

x-mean industrie

x-mean landelijk

g renzen van beide provincies kennen concentraties lager dan 12 µg/m³. De laagste NO-jaargemiddelde concentraties worden vastgesteld in West-Vlaanderen, in het zuiden van Oost-Vlaanderen en in het noordelijk grensgebied tussen Antwerpen en Limburg. De concentraties liggen er beneden 8 µg/m³.

2.5.

2.5.1.

Lange termijn evolutie van de NOxverontreiniging NO2-verontreiniging

Figuur 2.3. geeft het verloop van de jaargemiddelden (op basis van uurwaarden) weer sedert 1987. De werkwijze bij het grafisch voorstellen van de gegevens (met name de keuze van de stations bij het definiëren van het virtuele station) is analoog als deze bij SO2. In tegenstelling tot het overzicht van het aantal overschrijdingen van de huidige en bestaande grenswaarden worden bij de grafieken van de lange termijnevolutie de stations behorende tot de specifieke studies en deze van de elektriciteitsproducenten niet meegerekend. Het aantal stations in 1987 bedroeg in totaal 11 waarvan 3 industriële, 4 stedelijke en 4 landelijke meetstations. In 2005 zijn er 44 stations in werking waarvan 16 industriële, 7 voorstedelijke, 4 stedelijke en 7 landelijke.

x-mean stedelijk

x-mean voorstedelijk

Deze figuur geeft de jaargemiddelde NO2-concentratie op de verschillende x-mean stations in vergelijking met de toekomstige EU-grenswaarde (GW) en met de toekomstige grenswaarde gesommeerd met de overschrijdingsmarge (GW+OM) weer. De jaargrenswaarde bedraagt 40 µg/m³ en moet op 1 januari 2010 gerespecteerd worden. De jaargrenswaarde gesommeerd met de overschrijdingsmarge bedraagt 50 µg/m³ voor het kalenderjaar 2005. De jaargemiddelde concentraties van de virtuele stations kennen een dalende tendens tot in 1994. In de periode 1995-1997 worden alle virtuele stations gekenmerkt door een stijgende tendens. De stijging in 1995-1996 in het virtueel industrieel station is mede te wijten aan de toevoeging van een aantal stations in het Antwerps havengebied. Vanaf 1998 tot en met 2002 verlopen de concentraties op het virtueel industrieel, stedelijk en landelijk station algemeen stabiel tot licht dalend. In 2003 liggen de jaargemiddelde concentraties opnieuw hoger. In het voorstedelijk station stijgt de jaargemiddelde concentratie vanaf het begin tot 2003. Vanaf 2004 zijn de jaargemiddelde concentraties op alle virtuele meetstations gedaald; deze tendens blijft, ook in 2005, behouden. De jaargemiddelden zijn geëvolueerd van 50 µg/m³ in het virtueel stedelijk, 40 µg/m³ in het industrieel en. 28 µg/m³ in het landelijk meetstation in 1987 tot respectievelijk 38 µg/m³, 35 µg/m³ en 23 µg/m³ in 2005. In het voor-

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 25

stedelijk station is de jaargemiddelde concentratie de laatste 2 jaar opnieuw gedaald naar het beginniveau in 1998; het jaargemiddelde bedraagt 30 µg/m³ in 2005. 2.5.2.

NO-verontreiniging

Figuur 2.4. geeft de lange termijn evolutie van de NOjaargemiddelde concentratie (op basis van uurwaarden) weer sedert 1987. De werkwijze bij het grafisch voorstellen van de gegevens is analoog als deze bij NO2. Voor NO zijn geen EU-grenswaarden opgesteld. Het jaarlijks aantal operationele stations per subgroep, die gebruikt werd bij de definiëring van de verschillende x-mean stations is hetzelfde als deze voor de polluent NO2.

op alle virtuele stations. Deze tendens blijft, ook in 2005, behouden. De piek die in 1996 in het virtueel industrieel station duidelijk vast te stellen is, wordt veroorzaakt door het mee betrekken van de stations van de Belgische Petroleumfederatie die hoge verontreinigingniveaus meten. De jaargemiddelden zijn geëvolueerd van 39 µg/m³ in het virtueel stedelijk, 25 µg/m³ in het industrieel en. 14 µg/m³ in het landelijk meetstation in 1987 tot respectievelijk 17 µg/m³, 20 µg/m³ en 7 µg/m³ in 2004. In het voorstedelijk station is de jaargemiddelde concentratie gestegen van 11 µg/m³ in 1998 tot 14 µg/m³ in 2005.

De NO-jaargemiddelde concentraties in het virtueel stedelijk station en het virtueel industrieel station liggen de laatste jaren het hoogst. In het virtueel voorstedelijk en het virtueel landelijk station liggen de NO-jaargemiddelde concentraties beduidend lager. De evolutie van deze parameter is eerder variabel te noemen, de invloed van de strenge winters in 1987, 1989 en 1991 is duidelijk vast te stellen. De concentraties verlopen schommelend, doch globaal dalend over de periode 1987-2004 voor de stedelijke, industriële en landelijke meetstations. Het x-mean voorstedelijk staton kent echter een stijgend verloop sedert het begin van de metingen. Vanaf 2004 daalt de jaargemiddelde concentratie

2.5.

Conclusies

NO2 De huidige EU-grenswaarde wordt gerespecteerd. De hoogste P98-waarde werd in Antwerpen-Luchtbal in de Antwerpse haven gemeten en bedroeg er 100 µg/m³. De toekomstige uurgrenswaarde (1 januari 2010) voor de bescherming van de gezondheid van de mens (200 µg/m³ niet meer dan 18 keer overschreden) werd gerespecteerd. De toekomstige jaargrenswaarde (1 januari 2010) voor de bescherming van de gezondheid van de mens (40 µg/m³ als jaargemiddelde) daarentegen, werd op 6 stations over-

Fig. 2.4.: Lange termijn evolutie NO-jaargemiddelde concentratie voor de verschillende x-mean stations sedert 1987 50 45 40

µg/m3

35 30 25 20 15 10 5 0

1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 x-mean industrie

26 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

x-mean landelijk

x-mean stedelijk

x-mean voorstedelijk

schreden. Vijf stations liggen in de zone ‘Antwerpse haven’, het zesde station is Borgerhout (Antwerpse agglomeratie). De alarmdrempel voor NO2 werd in Vlaanderen overal gerespecteerd. De jaargemiddelde concentraties van alle virtuele stations kennen een dalende tendens vanaf het begin van de metingen tot in 1994. Nadien kennen zij een schommelend verloop waarbij de jaargemiddelde concentraties in 2005 op de meeste virtuele meetstations lager liggen dan deze in 2004. NO De evolutie in de periode 1987 tot 2004 is globaal dalend voor de jaargemiddelden, weliswaar met fluctuaties in de periode tot 1996. Nadien worden de schommelingen minder belangrijk. De stijging die in 2003 werd waargenomen, werd vanaf 2004 omgebogen en zet zich in 2005 verder.

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 27

Hoofdstuk

3. Ozon 3.1.

Beschrijving van de polluent

Ozon is een secundaire polluent die gevormd wordt op basis van de precursoren NOx en VOS (Vluchtige Organische Stoffen) onder invloed van zonlicht op warme dagen. Voor de bronnen wordt daarom verwezen naar de bronnen van NOx en VOS. Het is wel zo dat er geen lineair verband bestaat tussen de ozonvorming en de hoeveelheid van emissies van de precursoren. Door zijn sterk oxiderend vermogen kan ozon een aantal gezondheidseffecten veroorzaken die verschillende klachten waaronder longfunctievermindering of zelfs -veranderingen uitlokken. Andere stoffen uit de “zomersmog cocktail” zoals bv. PAN veroorzaken prikkende ogen, hoesten en irritatie van de slijmvliezen. Het optreden van deze symptomen is afhankelijk van verschillende factoren: – de ozonconcentratie, nl. hoe hoger de concentratie, hoe meer mensen klachten zullen vertonen en hoe ernstiger de klachten zullen zijn. Er kan echter niet precies aangegeven worden vanaf welke concentraties welke effecten te verwachten zijn; – de duur van de blootstelling: hoe langer de blootstelling hoe groter de klachten. Gezondheidseffecten worden gerelateerd aan een gemiddelde concentratie gedurende een 8 uur durende blootstelling; – de individuele gevoeligheid: personen met aandoeningen van de luchtwegen zullen sneller een effect waarnemen dan personen met een normale longfunctie. Ook kinderen en ouderen zijn gevoeliger. Bovendien bestaat er een zogenaamde groep “responders” (zowat 10 % van de bevolking) die om onduidelijke redenen extra gevoelig zijn voor ozonepisodes; – de geleverde inspanning: bij lichamelijke inspanningen in de buitenlucht zal de ademhaling versnellen en zal er per seconde meer lucht de longen passeren. In vergelijking

met een persoon in rust betekent dit een grotere dosis aan ozon en dus meer kans op effect. Een aantal voorzorgsmaatregelen kan de effecten beperken. De effecten van ozonepisodes kunnen vermeden of beperkt worden door tijdens de middag of de vroege avond (12-20 uur) zware inspanningen buitenshuis te vermijden en indien mogelijk binnen te blijven. Deze maatregelen dienen genomen te worden door mensen met een individuele gevoeligheid van de luchtwegen en kinderen vanaf ozonconcentraties van 180 µg/m³. Indien er desondanks toch nog gezondheidsklachten optreden, is het natuurlijk nuttig en aangewezen de huisarts te raadplegen. Hij is het best op de hoogte van de persoonlijke gezondheidstoestand van de patiënt en dus het best geplaatst om bijkomend persoonlijk advies te verstrekken. Verhoogde ozonconcentraties veroorzaken ook schade aan gewassen (ref. 3.1.). De uitwerking van ozon op de vegetatie kan velerlei vormen aannemen gaande van zichtbare symptomen als spikkelingen op het blad tot onzichtbare effecten die echter economisch veel belangrijker zijn en waarbij de cellen worden aangetast zonder af te sterven. De plant verbruikt in dat geval zeer veel energie om reparaties uit te voeren. Die energie gaat verloren voor de reserveorganen en resulteert in verminderde groei en opbrengst. Chronische beschadigingen zijn dan ook in feite nadeliger dan acute. Ozoninwerking brengt de planten tevens onder stress waardoor een verhoogde productie van etheen, een plantenhormoon, wordt veroorzaakt. Deze verhoogde etheenproductie kan zware gevolgen hebben op fysiologisch vlak. Gewassen kunnen te vroeg afsterven of afrijpen of een onnatuurlijk vroegtijdige bladval vertonen.

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 29

In functie van de bescherming van de vegetatie zijn de kortetermijndrempelwaarden voor ozon van zeer weinig nut. Ze zijn enkel gericht op het voorkomen van acute schade en zelfs daarvoor bieden ze weinig bescherming. Alhoewel de inwerking van ozon op planten zeer complex is (klimatologie, bodemvochtigheid, ontwikkelingsstadium van de plant, voedingstoestand, standplaats, cultuurvariëteit, enz.) werd toch een wetgeving uitgewerkt. Ozon kan ook mede de verwering van materialen (vnl. kunststoffen) veroorzaken en troposferische ozon levert ook een bijdrage aan het broeikaseffect.

3.2.

Wijziging meetprogramma

In 2005 werden ozonmetingen opgestart in het meetstation 44N052 te Zwevegem. Het meetstation 44N050 te St.

Denijs werd stopgezet. In totaal waren er 19 meetplaatsen operationeel, waarvan 1 op 197 m hoogte (42N041 in SintPieters-Leeuw).

3.3.

Streefwaarden en langetermijndoelstellingen

De richtlijn 2002/3/EG, die van kracht werd op 9 september 2003, legt juridisch niet-bindende streefwaarden en langetermijndoelstellingen vast voor ozon. Deze richtlijn werd integraal door het VLAREM Titel II overgenomen. De Richtlijn 92/72/EEG werd ingetrokken. Tabel 3.1. geeft een overzicht van de streefwaarden ter bescherming van de volksgezondheid en vegetatie. Tabel 3.2. geeft een overzicht van de langetermijndoelstellingen.

Tabel 3.1. Streefwaarden ter bescherming van de gezondheid en de vegetatie

Bescherming

Basistijd

Streefwaarde

Gezondheid

Hoogste 8-uursgemiddelde van een dag AOT40ppb1

120 µg/m³

Vegetatie 1

Niet meer dan… Overschrijdingen 25 (gemiddeld over 3 jaar)

18 000 (µg/m³).uren gemiddeld over 5 jaar

AOT40ppb: de som van de overschotten van de ozonconcentratie boven 80 µg/m³ berekend op basis van uurwaarden tussen 8u en 20u van mei tot juli

Tabel 3.2. Langetermijndoelstellingen ozon

Bescherming Gezondheid Vegetatie 1

Basistijd Hoogste 8-uursgemiddelde van een dag gedurende een kalenderjaar AOT40ppb1

Langetermijndoelstelling 120 µg/m³ 6 000 (µg/m³).uren

AOT40ppb: de som van de overschotten van de ozonconcentratie boven 80 µg/m³ berekend op basis van uurwaarden tussen 8u en 20u van mei tot juli

Tabel 3.3.: informatiedrempel en alarmdrempel

Informatiedrempel Alarmdrempel gedurende 3 opeenvolgende uren

30 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

Basistijd uurgemiddelde uurgemiddelde2

Drempel 180 µg/m³ 240 µg/m³

Tabel 3.3 geeft de informatiedrempel en de alarmdrempel weer voor ozon. Tabel 3.4a geeft een overzicht van de overschrijdingen van de ozon streefwaarde ter bescherming van de gezondheid in Vlaanderen voor het kalenderjaar 2005. Tabel 3.5b. geeft een overzicht van de overschrijdingen van de ozon langetermijndoelstelling ter bescherming van de gezondheid in Vlaanderen voor het kalenderjaar 2005. In Dessel, Aarschot, Gellik, Hasselt, Gellik en Walshoutem (in het oostelijk gedeelte van Vlaanderen) en in Sint-PietersLeeuw (ten zuidwesten van Brussel) wordt de streefwaarde met betrekking tot de gezondheid in 2005 niet gerespecteerd. Er komen respectievelijk 29, 27, 28, 26, 26 en 26 overschrijdingen voor terwijl er maximaal 25 toegelaten worden. Dit is te wijten aan het feit dat de EU-streefwaarde

voor de gezondheid een 3-jaargemiddelde waarde betreft (over 2003, 2004 en 2005) van het aantal dagen met overschrijdingen van de 120 µg/m³ drempel door het dagelijks hoogste 8-uursgemiddelde. De sterke ozonvervuiling van 2003 blijft bijgevolg doorwegen in dit gemiddelde cijfer tot en met het jaar 2005. Zo komt het dat ondanks een mildere ozonoverlast in 2005 zelf, die 3-jaargemiddelde waarde toch nog overschreden wordt in het oostelijk deel van Vlaanderen. Op alle meetstations in Vlaanderen wordt de langetermijndoelstelling ter bescherming van de gezondheid overschreden, het meest uitgesproken in het oostelijk deel van Vlaanderen Limburg en Vlaams-Brabant) Tabel 3.5a en 3.5b geven respectievelijk een overzicht van de streefwaarde en de langetermijndoelstelling ter bescherming van de vegetatie in 2005 in Vlaanderen.

Tabel 3.4a: Overschrijdingen van de ozon streefwaarden ter bescherming van de gezondheid

Meetplaats

Station

Dessel Aarschot St.-Pieters-Leeuw Hasselt Gellik Walshoutem Antwerpen – Borgerhout Schoten Berendrecht Mechelen

42N016 42N035 42N040 42N045 42N046 42N054 42R801 42R811 42R831 42R841

Aantal overschrijdingen* van het hoogste 8-uursgemiddelde van een dag boven 120 µg/m³ per kalenderjaar (gemiddeld over 2003, 2004 en 2005) 29 27 26 28 26 26 12 21 15 NA3

Roeselare Moerkerke Houtem Idegem Zwevegem Gent – Baudeloo Destelbergen St.-Kruiswinkel

44M705 44N012 44N029 44N051 44N052 44R701 44R710 44R740

NA³ 12 14 24 NA³ 15 20 16

* De streefwaarde bedraagt 25 dagen, gemiddeld over 3 jaar 3 onvoldoende data in 2005

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 31

Tabel 3.4b: overschrijdingen van de ozon langetermijndoelstelling ter bescherming van de gezondheid

Meetplaats

Station

Dessel Aarschot St.-Pieters-Leeuw Hasselt Gellik Walshoutem Antwerpen- Borgerhout Schoten Berendrecht Mechelen

42N016 42N035 42N040 42N045 42N046 42N054 42R801 42R811 42R831 42R841

Roeselare Moerkerke Houtem Idegem Zwevegem Gent – Baudeloo Destelbergen St.-Kruiswinkel

44M705 44N012 44N029 44N051 44N052 44R701 44R710 44R740

Aantal overschrijdingen* in 2005 van het hoogste 8uursgemiddelde van een dag boven 120 µg/m³ 19 19 17 21 17 20 5 13 8 13 5 7 8 17 9 7 13 9

* De langetermijndoelstelling laat per kalenderjaar geen overschrijdingen meer toe (dwz. aantal = 0)

Tabel 3.5a: overschrijdingen van de ozon streefwaarde ter bescherming van de vegetatie

Meetplaats

Station

Dessel Aarschot St.-Pieters-Leeuw Hasselt Gellik Walshoutem Antwerpen-Borgerhout Schoten Berendrecht Mechelen

42N016 42N035 42N040 42N045 42N046 42N054 42R801 42R811 42R831 42R841

Roeselare Moerkerke Houtem St.-Denijs Idegem Zwevegem Gent – Baudeloo Destelbergen St.-Kruis-Winkel

44M705 44N012 44N029 44N050 44N051 44N052 44R701 44R710 44R740

Aot40ppb 5-jaargemiddelde* (2001 Tot en met 2005) in (µg/m³).Uren 14 155 14 479 12 392 14 849 14 010 13 221 6 557 10 580 7 439 6 887

* Streefwaarde voor de bescherming van vegetatie: 18 000 (µg/m³).uren gemiddeld over 5 jaar 4 in 2005 geen data, dus gemiddeld over 2001, 2002, 2003 n 2004 5 gestart in 2005

32 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

6 220 6 812 7 341 6 9024 12 134 7 7295 7 656 10 172 7 734

Tabel 3.5b: overschrijdingen van de langetermijndoelstelling ter bescherming van de vegetatie

Meetplaats

Station

Dessel Aarschot St.-Pieters-Leeuw Hasselt Gellik Walshoutem Antwerpen – Borgerhout Schoten Berendrecht Mechelen

42N016 42N035 42N040 42N045 42N046 42N054 42R801 42R811 42R831 42R841

14 536 15 392 12 950 14 617 14 388 14 374 6 958 11 412 8 626 9 390

Roeselare Moerkerke Houtem Idegem Zwevegem Gent – Baudeloo Destelbergen St.-Kruis-Winkel

44M705 44N012 44N029 44N051 44N052 44R701 44R710 44R740

6 215 6 358 7 347 12 109 7 729 6 727 9 542 7 708

Aot40ppb in 2005* in (µg/m³).Uren

* Langetermijndoelstelling voor bescherming vegetatie: 6 000 (µg/m³).uren in een kalenderjaar

Er werd in 2005 geen enkele overschrijding van de streefwaarde ter bescherming van de vegetatie vastgesteld. De hoogste AOT40ppb bedroeg, gemiddeld over de laatste 5 jaar, 14 479 (µg/m³).uren te Aarschot (42N035). Op alle meetstations in Vlaanderen werd de langetermijndoelstelling in 2005 overschreden met als hoogste waarde 15 392 (µg/m³).uren te Aarschot. Tabel 3.6 geeft een overzicht van de overschrijdingen van de informatie- en alarmdrempel in 2005. De informatiedrempel werd in 2005 op alle meetplaatsen overschreden. Het hoogste aantal overschrijdingen van de informatiedrempel nl. 20 werd vastgesteld in Dessel en Hasselt maar vonden slechts plaats op 3 verschillende dagen. Op de meetplaatsen te Mechelen en Schoten vonden de overschrijdingen plaats op 4 verschillende dagen. Bekeken over heel Vlaanderen werd de informatiedrempel op 6 verschillende dagen overschreden.

De alarmdrempel werd op 24 juni 2005 op 4 meetstations overschreden; in Dessel, Aarschot, Schoten en Berendrecht kwamen telkens minstens 3 opeenvolgende uren voor met een uurgemiddelde dat meer dan 240 µg/m³ bedroeg.

3.4.

Statistische verwerking

De statistische verwerking van de meetresultaten in het kalenderjaar 2005 is opgenomen in bijlage 3. De tabellen 1a en 1b geven een overzicht van de cumulatieve frequentiedistributie van de ozonconcentraties respectievelijk op basis van uurwaarden en dagwaarden. Het maximale 8-uursgemiddelde per dag wordt weergegeven in tabel 2. Tabel 3 geeft een overzicht van de maximale uurconcentraties op ozondagen in Vlaanderen. 3.4.1.

Effectgerichte indicatoren (ref. 3.2)

Voor het opvolgen van de gezondheidsdoelstellingen orden 3 indicatoren ingevoerd. Twee ervan houden verw band met de langetermijndoelstelling uit de EU-richt-

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 33

Tabel 3.6.: Overschrijdingen van de informatiedrempel en de alarmdrempel

Meetplaats Dessel Aarschot St.-Pieters-Leeuw Hasselt Gellik Walshoutem Borgerhout Schoten Berendrecht Mechelen

Station 42N016 42N035 42N040 42N045 42N046 42N054 42R801 42R811 42R831 42R841

Roeselare Moerkerke Houtem Idegem Zwevegem Gent Destelbergen St.-Kruiswinkel

44M705 44N012 44N029 44N051 44N052 44R701 44R710 44R740

Meetplaats Dessel Aarschot Schoten Berendrecht

Station 42N016 42N035 42R811 42R831

Informatiedrempel = 180 µg/m³ als uurgemiddelde Aantal # Dagen 1U-max. Conc. (Μg/m³) 20 3 274 18 3 271 15 2 218 20 3 244 17 3 217 12 3 217 9 2 233 17 4 260 16 3 256 16 4 247 5 7 6 13 2 5 7 10

2 2 2 2 2 1 2 2

193 223 205 212 182 205 222 237

Alarmdrempel = 240 µg/m³ als uurgemiddelde gedurende 3 opeenvolgende uren Dag Overschrijdingen Max. 1-Uursconc. (Μg/m³) 24-jun-05 7 (om 12 uur gestart) 274 µg/m³ om 16 uur 24-jun-05 3 (om 15 uur gestart) 271 µg/m³ om 17 uur 24-jun-05 3 (om 13 uur gestart) 260 µg/m³ om 15 uur 24-jun-05 4 (om 13 uur gestart) 256 µg/m³ om 16 uur

lijn 2002/3/EG nl. 120 µg/m³ als hoogste 8-uursgemiddelde van een dag. Zij beschrijven de piekoverlast. Een derde indicator die ook van belang is voor de volksgezondheid beschrijft niet zozeer de pieken maar eerder de gemiddelde achtergrondconcentratie.

oogste 8-uursgemiddelde van elke dag gedurende een h kalenderjaar; – Een derde indicator is de gemiddelde waarde van alle gemeten ozonconcentraties gedurende het jaar: het jaargemiddelde.

Het betreft:

Voor de opvolging van de vegetatiedoelstellingen worden 2 indicatoren gedefinieerd: – AOT40ppb-vegetatie: voor de bescherming van gewassen en semi-natuurlijke vegetatie. AOT 40ppb-vegetatie is het overschot boven 80 µg/m³ van alle uurwaarden tussen 8 en 20u MET (Midden Europese Tijd = Universele tijd (UT) +1) in de maanden mei, juni en juli. – AOT40ppb-bossen: voor de bescherming van bossen. De overlast wordt berekend in de periode april tot en met september, eveneens tussen 8 en 20u MET.

– NET60ppb-max8u (Number of Exceedances of Threshold): aantal dagen per kalenderjaar waarop (op minstens 1 meetplaats in Vlaanderen) een overschrijding van 120 µg/m³ door de hoogste 8-uursgemiddelde van een dag wordt geregistreerd; – AOT60ppb-max8u (Accumulated excess Over Threshold): gecumuleerd overschot boven 120 µg/m³ van alle

34 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

De beschrijving van de huidige situatie wordt weergegeven aan de hand van kaarten die de ruimtelijke verdeling van een 2-tal indicatoren tonen.

reductiemaatregelen moeten geïmplementeerd worden. Vlaanderen bevindt zich samen met de aangrenzende regio’s in de buurlanden, in een dichtbevolkte en economisch drukke ‘hotspot’ zone waar de ozonproblematiek en de benodigde maatregelen vergelijkbaar zijn.

3.4.1.1. Streefwaarde voor de bescherming van de gezondheid Als toestandsindicator voor de volksgezondheid wordt zowel de overschrijdingsindicator NET60ppb-max8u als de AOT60ppb-max8u berekend.

Uit figuur 3.2 blijkt dat, zoals in 2004, 0 % van de bevolking in 2005 op meer dan 25 dagen werd blootgesteld aan 8-uursgemiddelde concentraties groter dan 120 µg/m³ (25 dagen is het door de EU-richtlijn nog maximaal toegelaten aantal in 2010 (MLTD)).

Overschrijdingsindicator NET60ppb-max8u In de ozonrichtlijn 2002/3/EG is de langetermijndoelstelling (LTD) voor de overschrijdingsindicator gelijk aan 0 d.w.z. de 8-uursgemiddelde ozonconcentratie in de omgevingslucht mag op geen enkele dag nog boven de 120 µg/m³ uitstijgen. Als middellangetermijndoelstelling (MLTD) wordt vanaf het jaar 2010, gemiddeld over 3 jaar, nog slechts 25 dagen per kalenderjaar toegestaan waarop de LTD mag worden over-

Jaaroverlast (AOT60ppb-max8u) De AOT60ppb-max8u geeft de jaarlijkse “ozonoverlast” voor de gezondheid weer. In 2005 bedraagt die overlast gemiddeld over Vlaanderen 2 494 (µg/m³).uren, dat is vergelijkbaar met de overlast in 2004 en zo’n 3 keer minder dan in de hete zomer van 2003. De grootste ozonoverlast in 2005 werd vastgesteld in Limburg (3 529 (µg/m³).uren). Dan komen Vlaams-Brabant (3 196 (µg/m³).uren), Antwerpen (2 923 (µg/m³).uren) en Oost-Vlaanderen (2 111 (µg/m³).uren). Een merkelijk kleinere overlast was er in West-Vlaanderen met 1 202 (µg/m³).uren (figuur 3.3.). De hogere overlast in het oostelijk gedeelte van Vlaanderen heeft te maken met de hogere temperaturen en het ontbreken van atmosferische

schreden. In 2005, net zoals in 2004, waren er 28 dagen waarop in Vlaanderen ergens een 8-uursgemiddelde groter dan 120 µg/m³ werd geregistreerd waardoor het 3-jaar gemiddelde opnieuw 40 dagen wordt (figuur 3.1). Om de MLTD van 25 dagen te halen zullen bijgevolg verder duurzame

Figuur 3.1.: Evolutie in de periode 1987-2005 van de overschrijdingsindicator: het aantal dagen waarop ergens in Vlaanderen het hoogste 8uursgemiddelde groter is dan 120 µg/m³ (NET60ppb-max8u) aantal dagen 70 60 50 40 30

MLTD (2010)

20 10 0 1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

glijdend gemiddelde net60 over de voorbije 3 jaar

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

aantal dagen met max8u>120 µg/m3

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 35

Figuur 3.2.: Percentage van de bevolking dat blootgesteld werd aan aantal NET60ppb dagen (dagen waarop de hoogste 8-uursgemiddelde concentratie van die dag > 120 µg/m³)

% van de bevolking 100% 80% 60% 40% 20% 0%

1987

1988

1989

<=10

1990

1991

1992

1993

1994

1995

(>10 <=25) | MLTD |

verdunningsprocessen zoals b.v. een landen zeebries aan de kust. Met deze gemiddelde overlast van 2 494 (µg/m³).uren ligt de zomer van 2005 onder het gemiddelde over de laatste 10 jaar (2 964 (µg/m³).uren). In de rij van dalende gezondheidsoverlast komt 2005 uit op de 6de plaats. In 2005 bleef de overlast in Vlaanderen overal onder de EU-MLTD voor 2010 (5 800 (µg/m³).uren).

1996

1997

1998

(>25 <= 35)

1999

2000

2001

2002

2003

2004

>35 dagen NET60ppb

Jaargemiddelden (achtergrondwaarden) De twee vorige indicatoren zijn grootheden die vertrekken van de idee van “drempelwaarden” en het aantal en de graad van overschrijding ervan om de impact op de volksgezondheid te karakteriseren. De EU-richtlijn ozon is grotendeels gestoeld op deze gedachtegang. Sindsdien zijn de opvattingen op het gebied van effecten voor de volksgezondheid geëvolueerd. Een WGO-werkgroep (Health aspects of air pollution – answers to follow-up questions

Figuur 3.3.: Ruimtelijke verdeling van de indicator AOT60ppb-max8u voor de bescherming van de volksgezondheid (Vlaanderen, 2005)

36 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

2005

Figuur 3.4.: glijdend 3 jaar gemiddelden van jaargemiddelde en AOT60ppb-max8u

55 jaargemiddelde

AOT60ppb

5 000 45

2 500

30 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

jaargemiddelde

from CAFE, Bonn, januari 2004) kwam immers tot het besluit dat er voor de bescherming van de volksgezondheid in het algemeen geen drempelwaarden meer kunnen worden vastgesteld waaronder effecten uitgesloten kunnen worden. Ze bekeek namelijk de recente toxicologische en epidemiologische gegevens en stelde vast dat over de totale bevolking (dus niet alleen de risicogroepen) de blootstelling en de persoonlijke gevoeligheid zowel in de tijd als over verschillende individuen sterk varieert. In dit perspectief is het niet uit te sluiten dat, behalve de pieken, ook de lagere ‘alledaagse’ concentraties van ozon (soms) schadelijk kunnen zijn voor (sommige groepen uit) de bevolking. Daarom is het ook van belang om het verloop van de achtergrondconcentraties te volgen. Die kunnen o.a. worden gegeven door het verloop van de over Vlaanderen uitgemiddelde jaargemiddelde waarden van de ozonconcentratie. Daar waar de overlast boven drempelwaarden (in dit geval de AOT60ppb-max8u) een dalende tendens vertonen, is juist het omgekeerde waar voor de jaargemiddelde concentraties: ze nemen per jaar met 0,6 µg/m³ toe en bereiken nu 41 µg/m³. Deze toename geldt voor elk seizoen en zowel overdag als ‘s nachts. Ze wordt ook in andere omliggende

AOT60ppb

landen opgemerkt. Doorgaans wordt de toename van deze ‘achtergrondconcentratie’ toegeschreven aan: – de algemeen stijgende uitstoot van ozonvoorlopers NOx en VOS (ook van methaan en CO) in het noordelijk halfrond door stijgende emissies zowel in Noord-Amerika als in Azië (zie de exponentiële economische expansie in China). De ozonvormende vervuiling neemt toe ondanks de afname van de uitstoot in West-Europa. De ‘schone’ lucht die over de Atlantische Oceaan ten westen van Ierland Europa binnenkomt (Mace Head waarnemingsstation) vertoont een jaarlijkse aangroei van ozon met 0,49 ± 0,13 ppb (≅ 1 µg/m³) gedurende de laatste 16 jaar tot een niveau van 39,3 ± 6,0 ppb in 1999-2003; – de maatregelen die in Noordwest-Europa genomen zijn sinds het begin van de jaren ‘90 om de ozonpieken te verminderen. Die maatregelen in het verkeer (waaronder b.v. de veralgemeende invoering van de katalysator) verminderen de uitstoot van VOS waardoor de pieken in een VOS-gecontroleerde regio inderdaad dalen. Maar de bijhorende daling van de NOx-uitstoot verhoogt in eerste instantie de ozonachtergrondniveaus. Alleen een nog verdergaande daling van de emissies kan de situatie uiteindelijk ten goede keren.

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 37

Figuur 3.5.: Ruimtelijke spreiding van de indicator AOT40ppb-vegetatie voor de bescherming van gewassen en semi-natuurlijke vegetatie (Vlaanderen, 2005)

– ook de sterk toenemende verdieselijking van het wagenpark in Vlaanderen draagt bij tot de stijgende ozon achtergrondconcentraties. Bij dieselvoertuigen ligt de verhouding van de NO/NO2 uitstoot lager dan bij benzinevoertuigen waardoor er relatief minder NO vrijkomt. Minder NO betekent minder titratie van ozon door NO en dus meer achtergrondozon. Ook het gebruik van de roetfilters op de dieselwagens drukt die NO/NO2 verhouding nog verder omlaag. 3.4.1.2. Streefwaarde voor de bescherming van de vegetatie Als indicator voor de opvolging van de vegetatiedoelstelling wordt enkel de AOT40ppb-vegetatie berekend daar dit de enige indicator voor de bescherming van de vegetatie is die weerhouden werd in de ozonrichtlijn 2002/3/EG. Het jaar 2005 zelf In 2005 bedroeg de overlast voor de gewassen op Vlaamse akkergronden en gronden met semi-natuurlijke vegetatie (AOT40ppb-vegetatie) gemiddeld 10 819 (µg/m³).uren met de hoogste waarden in de Kempen, Limburg en Vlaams-Brabant (tot 19 473 (µg/m³).uren op enkele hectaren in Voeren). Ook voor de vegetatie-overlast scoort West-Vlaanderen het best (figuur 3.5). De gemiddelde overlast voor de vegetatie

38 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

is in 2005 met de helft gestegen ten opzichte van 2004. Dit komt omdat de dagen met hoge ozonwaarden voor een groot deel (4 van de 6) in juni gesitueerd waren, dus tijdens het groeiseizoen van de gewassen (van mei tot juli). De gemidelde overlast voor gewassen van 10 819 (µg/m³). uren in 2005 is hoger dan het gemiddelde over de laatste 10 jaar (9 636 (µg/m³).uren). In de rij van dalende overlast voor de vegetatie komt 2005 uit op de 4de plaats. Op kop staat nog steeds het jaar 2003 met gemiddelde overlast op akkergronden van 14 754 (µg/m³).uren. 5-jaargemiddelde (van 2001 tot en met 2005) Bekeken over de laatste 5 jaar (zoals gevraagd in de EUrichtlijn met het oog op het naleven van de streefwaarde en langetermijndoelstelling) bedraagt de gemiddelde AOT40ppb-vegetatie in Vlaanderen nu 10 391 (µg/m³).uren (3 890 – 15 072) wat beneden de middellangetermijn EUstreefwaarde van 18 000 (µg/m³).uren is. De langetermijndoelstelling van 6 000 (µg/m³).uren wordt op 95 % van de Vlaamse akkergronden overschreden.

Figuur 3.6.: Dagelijks verloop van de ozonconcentraties op het grondstation (3m) en het hoogtestation te St.-Pieters-Leeuw (197m) tijdens de zomer van 2005 (juli-augustus) in vergelijking met de winterperiode (dec 2004- feb 2005) 100 90 80

µg/m3

70 60 50 40 30 20 10 0

00:30

02:30

04:30

06:30

08:30

10:30

12:30

14:30

16:30

18:30

20:30

22:30

uur (UT)

3m_zomer

3.4.2.

197m_zomer

Sint-Pieters-Leeuw

Op de VRT TV mast in St.-Pieters-Leeuw zijn 2 identieke ozonstations geïnstalleerd: één op 3m hoogte en één op 197m hoogte. De gemeten ozonwaarden zijn het resultaat van vorming- en afbraakprocessen die verschillen naargelang de hoogte. De afbraak aan de grond is omwille van depositie en titratie door de verkeerspollutie (NO) veel groter dan op 197m waar de depositiesnelheid veel kleiner is dan aan de grond en er veel minder NO is. De ozonconcentraties op 197m zijn er dus meestal hoger dan aan de grond. De ozonmetingen op grotere hoogte worden gebruikt bij de voorspellingen van de te verwachten maximale concentraties tijdens ozonsmog episodes. Figuur 3.6. geeft het dagelijks verloop weer van de ozonconcentraties op het gronden het hoogtestation te. St.-Pieters-Leeuw. Omdat de NO (stikstofmonoxide) concentraties lager zijn op 197m is er minder NO “titratie” waardoor er minder ozon wordt afgebroken. Ook de depositiesnelheid is kleiner op grotere hoogte. Hierdoor zijn de ozonconcentraties gemeten op 197m hoger dan deze gemeten op grondniveau. In de winter is er door het ontbreken van voldoende UV-licht en wegens te lage temperaturen bijna geen fotochemische ozonvorming. Ook hier zijn

3m_winter

197m_winter

omwille van de lagere NO concentraties op 197m de ozonconcentraties enkele µg/m³ hoger. 3.4.3

SMOGSTOP

De nachtelijke ozonconcentratie op 197m hoogte wordt in ozonvoorspellingen gebruikt als een aankondiging van mogelijks hoge concentraties aan de grond de dag nadien: ze zijn te beschouwen als het nachtelijk reservoir aan ozon dat de volgende dag zal doorgemengd worden naar de grond. Deze metingen op 197m hoogte helpen om een gefundeerde voorspelling te kunnen doen van de maximale concentraties die voor de komende 3 dagen worden uitgerekend door het voorspellingsmodel SMOGSTOP dat van april tot september dagelijks operationeel is. Door middel van kruistabellen die het aantal voorspelde en geobserveerde dagen met overschrijdingen van de EU-informatiedrempel (180 µg/m³) weergeven tijdens de zomer van 2005 wordt een succesindex bepaald voor het voorspellingsmodel. Die index verrekent zowel de juiste als de foutieve en ook de gemiste voorspellingen van overschrijdingen door het model.

SMOGSTOP is een Vito product ontwikkeld in opdracht en onder beheer van VMM (1997) en operationeel op IRCEL

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 39

Tabel 3.7.: Score van het ozon voorspellingsmodel SMOGSTOP tijdens de zomer van 2005. De succesindex wordt vergeleken met de succesindex van het persistentie "model" dat erin bestaat van aan te nemen "dat het morgen zal zijn zoals vandaag"

observatie ja observatie neen

succesindex SMOGSTOP succesindex persistentie model

model ja

model neen

model ja

model neen

model ja

model neen

155

168

167

dag 0

dag +1

dag +2

59 %

58 %

67 %

46 %

20 %

29 %

Door het hoge aantal ozondagen met slechts op één of twee meetplaatsen een overschrijding van de informatiedrempel (7 van de 12 ozondagen), was in 2005 de succesindex van het SMOGSTOP model iets lager dan in voorgaande jaren. Het model scoort (zeker voor dag +1 en dag +2) echter beduidend beter dan het “persistentie” model.

3.5.

Conclusies

Grosso modo was de ozonoverlast in 2005 belangrijker dan in 2004, maar blijft nog steeds in de buurt van de gemiddelde overlast tijdens de laatste 10 jaar. In de dalende rangorde van die laatste 10 jaar (1996-2005) komt 2005 op het vlak van overlast voor de volksgezondheid op de 6de plaats, net voor de zomer van 2004. Tengevolge echter van ongunstige meteorologische omstandigheden eind juni vertoonde de zomer van 2005 een merkelijk grotere ozonoverlast voor de gewassen dan in 2004. In de rij van de laatste 10 groeiseizoenen komt de overlast voor gewassen van 2005 op de 4de plaats en die van 2004 pas op 9de. De EU-streefwaarde voor de gezondheid werd in 6 van de 18 ozonstations overschreden, terwijl de LTD voor de volksgezondheid op alle stations overschreden werd. De middellangetermijn streefwaarde voor de vegetatie werd op alle meetstations geres Een ozondag wordt gedefinieerd als een dag waarop op minstens één meetplaats in Vlaanderen de Europese ozondrempel (volgens de richtlijn 2002/3/EG) voor informatie van de bevolking (180 µg/m³ als uurgemiddelde) wordt overschreden.

40 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

pecteerd; de LTD daarentegen werd op alle 18 meetstations overschreden. volksgezondheid 2005 In 2005 bedroeg de overlast voor de gezondheid (AOT60ppbmax8u) gemiddeld over Vlaanderen 2 494 (µg/m³).uren, dat is zo’n 3 keer minder dan in de hete zomer van 2003. De grootste ozonoverlast in 2005 werd vastgesteld in Limburg. Dan komen Vlaams-Brabant, Antwerpen en OostVlaanderen. Zoals ook in 2004 was er een merkelijk kleinere overlast voor de volksgezondheid in West-Vlaanderen. In alle gebieden in Vlaanderen bleef de overlast in 2005 onder de EU-MLTD voor 2010 (5 800 (µg/m³).uren). In de rij van dalende gezondheidsoverlast in de laatste 10 jaar komt 2005 uit op de 6de plaats. Tijdens de zomer van 2005 was de Vlaamse bevolking nergens meer dan 25 dagen blootgesteld aan een 8-uursgemiddelde concentratie hoger dan 120 µg/m³.

3-jaargemiddelde (van 2003 tot en met 2005) Omdat de EU-streefwaarde m.b.t. de gezondheid van de mens een 3-jaargemiddelde waarde is van het aantal dagen met overschrijdingen van de 120 µg/m³ drempel door het dagelijks hoogste 8-uursgemiddelde, blijft de sterke ozonvervuiling van 2003 mee doorwegen in dit gemiddelde cijfer tot en met het jaar 2005. Zo komt het dat, ondanks

een mildere ozonoverlast in 2005 zelf, die 3-jaargemiddelde streefwaarde van 25 dagen toch nog overschreden wordt in het oostelijk deel van Vlaanderen (Limburg, Vlaams-Brabant) met een aantal dagen variërend van 26 tot 29. vegetatie 2005 In 2005 bedroeg de overlast voor de gewassen (AOT40ppbvegetatie) gemiddeld 10 819 (µg/m³).uren op Vlaamse akkergronden met de hoogste waarden in de Kempen, Limburg en Vlaams-Brabant. De laagste waarden waren in West- en Oost-Vlaanderen. Deze overlast voor gewassen en seminatuurlijke vegetatie is in 2005 met de helft gestegen ten opzichte van 2004. Dit komt omdat de episode met hoge ozonwaarden eind juni viel wat nog binnen het groeiseizoen van de gewassen is (mei-juli). De overlast voor gewassen is in 2005 hoger dan het gemiddelde over de laatste 10 jaar. In de rij van dalende overlast voor de vegetatie komt 2005 uit op de 4de plaats.

5-jaargemiddelde (van 2001 tot en met 2005) Bekeken over de laatste 5 jaar (zoals gevraagd in de EUrichtlijn voor het naleven van streefwaarde en langetermijndoelstelling) bedraagt de gemiddelde AOT40ppb-vegetatie in Vlaanderen nu 10 391 (µg/m³).uren (3 890 – 15 075) wat beneden de middellangetermijn EU-streefwaarde van 18 000 (µg/m³).uren blijft. De langetermijndoelstelling van 6 000 (µg/m³).uren wordt in 2005 op 95 % van alle akkergronden en gronden met semi-natuurlijke vegetatie overschreden.

3.6.

Referenties

3.1.

Effecten van ozonverontreiniging op de vegetatie, L. Temmerman, Studiedagen “Ozon in de atmosfeer”, 1996. MIRA-T 2004, Fotochemische luchtverontreiniging, G. Dumont (IRCEL),VMM, 2004.

3.2.

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 41

Hoofdstuk

4. Fijn stof 4.1.

Beschrijving van de polluenten

Zwevend stof is een mengsel van vloeibare of vaste deeltjes met uiteenlopende samenstellingen en afmetingen. Zowel de natuur als menselijke activiteiten kunnen een bron zijn van deze deeltjes. Primaire deeltjes worden rechtstreeks uitgestoten in de atmosfeer door verschillende soorten bronnen of ze worden gevormd door mechanische verkleining van grover materiaal (bijvoorbeeld zware metalen bij metaalverwerking). Secundaire deeltjes onstaan in de atmosfeer door chemische reacties uit gasvormige componenten zoals ammoniak (NH3), zwaveldioxide (SO2), stikstofoxiden (NOx) of organische verbindingen. Vaak worden de stofdeeltjes ingedeeld volgens de grootte. Hierbij wordt de aërodynamische diameter (a.d.) gebruikt, die gelijk is aan de diameter van een bolvormig deeltje dat in de omgevingslucht hetzelfde gedrag vertoont als dat stofdeeltje. De meest besproken fracties zijn PM10, PM2,5 en PM0,1. Dit zijn de fracties met een a.d. kleiner dan respectievelijk 10, 2,5 en 0,1 µm. Voor PM10 is er volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) geen veilige drempelwaarde waaronder geen nadelige effecten voorkomen. Bij korte episodes (24 uur) van luchtvervuiling worden bestaande gezondheidsproblemen zoals luchtweginfecties en astma ernstiger. De WGO maakt melding van een vermindering van longfunctie, een toename van chronische luchtwegaandoeningen en een verminderde levensverwachting bij chronische blootstelling. Volgens MIRA-T 2005 (ref. 4.1) gaat er gemiddeld in Vlaanderen een derde van een levensjaar verloren bij levenslange blootstelling aan de huidige PM10- en PM2,5-concentraties. Ouderen, kinderen en zieken zullen meer gezonde levensjaren verliezen.

De effecten veroorzaakt door PM10 maken ongeveer 70 % uit van het totaal aantal verloren gezonde levensjaren te wijten aan milieufactoren. Meer specifiek is de bijdrage van PM10 tot de ziektelast door longkanker in Vlaanderen van de orde van 10 %. Zwarte rook bestaat voornamelijk uit roet afkomstig van verbrandingsprocessen en vormt een specifieke fractie van PM10. Korte termijn effecten ten gevolge van een gecombineerde blootstelling aan SO2, zwarte rook (roet) en deeltjes geven aanleiding tot een verhoogd sterftecijfer, een verhoogd ziektecijfer en effecten op de longfunctie. Enkele van de “laagst-geobserveerde effect” niveaus voor korte termijn blootstelling aan deeltjes zijn: verhoogde sterfte vanaf 500 µg/m³ (zwarte rook), verhoogde acute ademhalingsproblemen (volwassenen) vanaf 250 µg/m³ (zwarte rook), vermindering van de longfunctie bij kinderen vanaf. 180 µg/m³ (totaal gesuspendeerd stof) of 110 µg/m³ inadembare deeltjes (PM10). Andere effecten van deeltjes zijn verminderde zichtbaarheid, bevuiling (verzanding) van blootgestelde oppervlakten en materialen, mogelijke invloed op het klimaat en bijdrage tot de zure depositie. In een rapport van het ‘Intergovernmental Panel on Climate Change’ (IPCC) spreekt men van een netto bijdrage aan het broeikaseffect door roetdeeltjes.

4.2.

PM10

4.2.1.

Wijzigingen meetprogramma

Eind 2005 werden er in Vlaanderen op 31 locaties PM10metingen uitgevoerd. In het telemetrisch meetnet werd op 19 plaatsen PM10 gemeten met stofmonitoren van

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 43

het type ESM FH 62 I-R, die werken volgens het principe van absorptie van β-straling door het bemonsterde stof. Daarnaast werd binnen de specifieke studies op 12 meetlocaties gemeten met monitoren werkend op basis van de frequentieverandering van een oscillerende microbalans (TEOM-monitoren). Deze monitoren hebben een kortere responstijd en worden ingezet voor de on-line-meting nabij industriële installaties. Sommige van deze TEOMmonitoren (40OB01, 40ML01) zijn uitgerust met een FDMSeenheid zodat ze ook de vluchtige fractie kunnen meten. In 2005 werd binnen het telemetrisch meetnet PM10metingen opgestart op 1 nieuwe locatie, nl. te Zwevegem (44N052). In het meetnet specifieke studies vonden volgende wijzigingen plaats voor de PM10-metingen: opstart te Berendrecht (40AB02) in januari en te Roeselare-Brugsesteenweg (40RL01) in juni, stopzetten te Kortrijk (40KO01) in juni. Sinds 2005 wordt PM10 te Oostrozebeke (40OB01) gemeten met een TEOM-FDMS in plaats van een klassieke TEOM. 4.2.2.

Grenswaarden

Algemeen De eerste dochterrichtlijn lucht (1999/30/EG) schrijft voor PM10-stofmetingen een referentiemethode voor die gebaseerd is op gravimetrische metingen. Een andere meetmethode dan de referentiemethode mag gebruikt worden indien men de relatie bepaalt tussen de automatische monitoren en de referentiemethode. Automatische monitoren (zoals de stofmonitor van het type ESM en TEOM) leveren meestal lagere resultaten op. Dit is te wijten aan de verdamping van vluchtig materiaal, zoals vluchtige organische verbindingen en ammoniakverbindingen omwille van een hogere werkingstemperatuur. In 2001-2002 en in 2004 heeft de VMM vergelijkende PM10-metingen uitgevoerd voor de bepaling van de relatie tussen de referentiemethode en automatische monitoren. Uit deze vergelijkende studies werd er voor Vlaanderen een omrekeningsfactor van 1,37 voor de ESM-monitoren bekomen en een omrekeningsfactor van 1,47 voor de TEOM-monitoren. Voor TEOM-FDMSmonitoren wordt er voorlopig een omrekeningsfactor van 1 gebruikt. In de bespreking die volgt, worden de automatische meetresultaten met deze omrekeningsfactoren ver-

44 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

menigvuldigd. Al deze meetresultaten worden aangeduid met PM10ref. In 2005-2006 is er een nieuwe vergelijkende studie uitgevoerd waarbij o.a. verschillende referentiefiltertypes met elkaar vergeleken worden. In de richtlijn 1999/30/EG worden luchtkwaliteitsnormen vastgelegd voor PM10. Voor PM10 worden er grenswaarden vastgelegd in twee fasen. De grenswaarden (zowel dag als jaar) van fase 1 voor de bescherming van de gezondheid van de mens dienen op 1 januari 2005 gerespecteerd te worden, de grenswaarden van fase 2 op 1 januari 2010. De grenswaarden van fase 2 zijn indicatieve grenswaarden die nog te herzien zijn in het licht van nadere informatie over de effecten op gezondheid en milieu, technische haalbaarheid en ervaring met de grenswaarden van fase 1. Tabel 4.1. geeft een overzicht van de grenswaarden (fase 1) voor PM10

Tabel 4.1.: Grenswaarden voor PM10

Daggrenswaarde voor de bescherming van de gezondheid van de mens Jaargrenswaarde voor de bescherming van de gezondheid van de mens

Grenswaarde (GW) vanaf 2005 50 µg/m³ PM10 mag niet meer dan 35 keer per jaar worden overschreden 40 µg/m³ PM10

Momenteel is er een nieuwe richtlijn in ontwerp die de kaderrichtlijn lucht en de eerste drie dochterrichtlijnen bundelt. In dit ontwerp wordt er voor PM10 afgestapt van de fase 2-grenswaarden en blijven de fase 1-grenswaarden van kracht. Eveneens worden er normen voor PM2,5 voorgesteld. Overschrijdingen Tabel 4.2. geeft een overzicht van de overschrijdingen van de PM10ref-grenswaarden voor de bescherming van de gezondheid van de mens in Vlaanderen in het kalenderjaar 2005.

Tabel 4.2.: Overschrijdingen van de grenswaarden voor PM10ref in 2005

PM10ref

Code 40AB01 40AB02 40AL01 40HB23 40HR01 40ML01 40MN01 40OB01 40RL01 40SZ02 40WZ01 42M802 42N016 42N035 42N045 42N054 42R020 42R801 42R811 42R815 42R832 42R841 44M705 44N012 44N029 44N052 44R701 44R710 44R731 44R740 44R750

Gemeente Antwerpen-Boudewijnsluis Berendrecht Antwerpen-Linkeroever Hoboken Herne Mechelen-Zuid Menen Oostrozebeke Roeselare-Brugsestwg. (1) Steenokkerzeel Lommel Antwerpen-Luchtbal Dessel Aarschot Hasselt Walshoutem Vilvoorde Borgerhout Schoten Zwijndrecht Ruisbroek Mechelen-Technopolis Roeselare-Haven Moerkerke Houtem Zwevegem Gent Destelbergen Evergem St. Kruis-Winkel Zelzate

Aantal Overschrijdingen Van Daggrenswaarde (Max. 35 Overschrijdingen Toegelaten) [Aantal] 42 33 25 54 31 30 47 62 19 23 39 69 26 25 28 25 41 59 41 52 55 26 85 28 26 41 67 33 46 47 50

Jaargemiddelde [µg/m³]

36 33 31 36 33 28 34 38 31 31 38 38 28 30 31 29 33 36 31 36 35 29 40 30 26 35 38 30 35 35 36

Voor het berekenen van daggemiddelden wordt er vanaf 2005 een minimum van 75 % geldige halfuurswaarden gehanteerd. (1) : metingen opgestart 27/06/2005

Uit tabel 4.2. blijkt dat de daggrenswaarde voor de bescherming van de gezondheid van de mens in 2005 in 17 van de 31 meetstations (55 %) meer dan 35 keer overschreden werd. Het grootst aantal overschrijdingen in 2005 werd vastgesteld in de haven van Roeselare (44M705). Het meetstation te Kortrijk (40KO01) werd stopgezet op 27/06/2005, zodat er minder dan 50 % van de gegevens

op jaarbasis beschikbaar zijn en dit meetstation niet in de tabel staat. Voor de periode 01/01-27/06/05 werd er gemiddeld 35 µg/m³ gemeten en werd de daggrenswaarde 22 maal overschreden. Het meetstation te Roeselare (40RL01) werd pas opgestart op 27/06/2005. Bij de interpretatie van het jaargemiddelde

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 45

Figuur 4.1.: Aantal overschrijdingen van de PM10ref-daggrenswaarde in 2004 en 2005

aantal overschrijdingen

120 100 80 60 40 20

44R750

44R740

44R731

44R710

44N052

44R701

44N029

44N012

44M705

42R841

42R832

42R815

42R811

42R801

42R020

42N054

42N045

42N035

42N016

42M802

40WZ01

40SZ02

40OB01

40RL01**

40ML01

40MN01

40KO01

40HR01

40HB23*

40AL01

40AB02

40AB01

*: 40HB23 64% gegevens in 2004; **: 40RL01: 51% gegevens in 2005 aantal 2004

aantal 2005

GW (#=35)

en het aantal overschrijdingen dient hiermee rekening gehouden te worden.

noteerd. In mei, juli en augustus worden in het algemeen het minste aantal overschrijdingen waargenomen.

Figuur 4.1. geeft een overzicht van het aantal overschrijdingen in de verschillende stations van de daggrenswaarde van PM10ref in het kalenderjaar 2004 en 2005.

De jaargrenswaarde voor de bescherming van de gezondheid van de mens werd in 2005 op geen enkel station overschreden. In Roeselare-Haven (44M705) werd de jaargrenswaarde net behaald. In 2004 werd de jaargrenswaarde nog op twee van de 29 stations overschreden, nl. in de haven van Roeselare (44M705) en te Lommel (40WZ01) waar er bodemsaneringswerken plaatsvonden.

Het aantal overschrijdingen van de daggrenswaarde is in 2005 in het merendeel van de stations (22 op 28) gedaald t.o.v. 2004. De stations met een lichte stijging in het aantal zijn gesitueerd in de Antwerpse en Gentse agglomeratie.

Figuur 4.2. geeft de jaargemiddelde PM10ref-concentraties in het kalenderjaar 2004 en 2005 weer voor de verschillende stations in Vlaanderen. In de figuur worden de jaargemid-

In 2005 worden er vooral in de maanden februari, maart en oktober veel overschrijdingen van de daggrenswaarde ge-

Figuur 4.2.: PM10ref-jaargemiddelde concentraties in 2004 en 2005 50 45 40 35 µg/m3

30 25 20 15 10 5

*: 40HB23 64% gegevens in 2004; **: 40RL01: 51% gegevens in 2005 jaargemiddelde 2004

46 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

jaargemiddelde 2005

GW (40 µg/m3)

44R750

44R740

44R731

44R710

44R701

44N052

44N029

44N012

44M705

42R841

42R832

42R815

42R811

42R801

42R020

42N054

42N045

42N035

42N016

42M802

40WZ01

40SZ02

40RL01**

40OB01

40MN01

40ML01

40KO01

40HR01

40HB23*

40AL01

40AB02

40AB01

Figuur 4.3.: PM10ref-jaargemiddelde concentratie in 2005

delden getoetst aan de jaargrenswaarde. Ten opzichte van 2004 is het jaargemiddelde in ongeveer de helft van de stations gedaald in 2005. De overige stations zijn ofwel licht gestegen of gelijk gebleven. De grootste daling vindt plaats in Lommel (40WZ01), waar het jaargemiddelde daalt met 6 µg/m³ van 44 naar. 38 µg/m³. In 2004 werd te Lommel een opmerkelijk hoog jaargemiddelde gemeten ten gevolge van bodemsaneringswerken die er plaats vonden (opwaaiend stof ). 4.2.3.

Statistische verwerking

Tabellen 1a en 1b in annex 4 geven een overzicht van de cumulatieve frequentiedistributie van de PM10ref-concentraties respectievelijk op halfuurbasis en op dagbasis in het kalenderjaar 2005. In 2005 liggen de jaargemiddelde PM10ref-concentraties (op basis van halfuurswaarden) binnen het telemetrisch meetnet tussen de 26 en 40 µg/m³. Het hoogste jaargemiddelde wordt gemeten in het meetstation te Roeselare-Haven

(44M705), het laagste jaargemiddelde in het meetstation te Houtem (44N029). In het meetnet specifieke studies variëren de jaargemiddelde PM10ref-concentraties (op basis van halfuurswaarden) tussen 28 µg/m³ en 38 µg/m³. De hoogste concentratie wordt gemeten in de meetstations te Oostrozebeke (40OB01), Lommel (40WZ01) en Antwerpen-Luchtbal (42M802), de laagste concentratie in Mechelen-Zuid (40ML01). Figuur 4.3. geeft de jaargemiddelde PM10ref-concentraties in het kalenderjaar 2005 in Vlaanderen weer. De interpolatiekaart kwam tot stand door alle stations van België in rekening te brengen. Deze kaart geeft slechts een benaderend beeld van de verspreiding van fijn stof, het resultaat is immers afhankelijk van het aantal meetstations en de juiste locatie ervan. Ten opzichte van vorige jaren werd een nieuwe rekenmethode gebruikt. Aangezien niet alle stations even representatief zijn voor hun omgeving (wat vaak tot overschatting leidde in de omgeving van industriële meetstations), werd de invloedssfeer van stedelijke en industriële stations beperkt tot 5 km.

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 47

Figuur 4.4.: Evolutie jaargemiddelde PM10ref-concentratie uitgemiddeld naar industrieel, voorstedelijk, stedelijk en landelijk gebied (Vlaanderen, 1996-2005)

60 50

µg/m3

40 30 20 10 0 1996

1997

1998

1999

2000

stedelijk gebied

landelijk gebied

jaargrenswaarde vanaf 2005

De hoogste jaargemiddelde concentraties worden in 2005 gemeten in de stations van Roeselare-Haven en Oostrozebeke, in de omgeving van Gent en de Gentse Kanaalzone, in de stations van Hoboken en Ruisbroek, in de omgeving van Antwerpen en de Antwerpse Haven en in het station van Lommel. De laagste jaargemiddelde PM10ref-concentraties komen vooral voor in de Westhoek, in het zuiden van Antwerpen, een groot deel van Vlaams-Brabant en het noorden van Limburg. 4.2.4.

2001

industrieel gebied

Lange termijn evolutie

Figuur 4.4. geeft de evolutie weer van de jaargemiddelde PM10ref-concentraties van 1996 tot 2005 over alle meetplaatsen van het telemetrisch meetnet, uitgemiddeld naar een industrieel, voorstedelijk, stedelijk en landelijk gebied. De grootste daling in de periode 1996-2005 treedt op in industrieel en stedelijk gebied. De daling deed zich vooral voor in de periode 1996-1998. Voor voorstedelijk en landelijk gebied waren er in de periode 1996-2000 nog geen gegevens. Vanaf 2001 ziet men een schommelend verloop met hogere concentraties in 2001 en 2003. In 2005 daalt het gemiddelde van de landelijke en industriële stations. Het gemiddelde van de (voor)stedelijke stations stijgt licht.

48 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

2002

2003

2004

2005

voorstedelijk gebied

4.3.

PM2,5

4.3.1.

Wijzigingen meetprogramma

Om de PM2,5-fractie te meten, wordt tussen de PM10-kop en de monitor een sharp cut cyclone geplaatst die ervoor zorgt dat alleen deeltjes met een a.d. kleiner dan 2,5 µm worden doorgelaten. De metingen van PM2,5 bevinden zich nog in een experimentele fase, wegens het ontbreken van een vergelijking van de automatische monitoren met de standaard referentiemethode. Momenteel worden metingen uitgevoerd met 3 types toestellen. De resultaten van de verschillende types toestellen zijn onderling niet vergelijkbaar. Sinds 2000 wordt binnen de specifieke studies PM2,5 gemeten met een TEOM-monitor. In 2005 werd er te MechelenZuid (40ML01) overgeschakeld van een TEOM- naar een TEOM-FDMS-monitor. In 2005 werden de meetplaatsen te Mechelen-Nekkerspoel (40ML02) en te Kortrijk (40KO01) stopgezet, zodat er eind 2005 nog op drie plaatsen van het meetnet specifieke studies PM2,5 werd gemeten. Binnen het telemetrisch meetnet wordt vanaf 2003 PM2,5 gemeten met een ESM-monitor. In 2005 vonden er geen

Tabel 4.3.: PM2,5-jaargemiddelden in 2005 in Vlaanderen

PM2,5 Code 40ML01 40MN01 40SZ01 42N045 42R801 42R841 44N029 44R731

Jaargemiddelde [µg/m³]

Type monitor

20 14 12 15 18 15 13 17

TEOM-FDMS TEOM TEOM ESM ESM ESM ESM ESM

Gemeente Mechelen-Zuid Menen Zaventem Hasselt Borgerhout Mechelen-Technopolis Houtem Evergem

4.3.3.

wijzigingen plaats in het meetprogramma; er werden op 5 meetplaatsen PM2,5-metingen uitgevoerd. Eind 2005 werd er aldus in totaal op acht plaatsen PM2,5

Tabellen 2a en 2b in annex 4 geven een overzicht van de cumulatieve frequentiedistributie van de PM2,5-concen traties respectievelijk op halfuurbasis en op dagbasis in het kalenderjaar 2005.

gemeten. 4.3.2.

Statistische verwerking

Grenswaarden

Voor PM2,5 zijn er momenteel nog geen Vlaamse of Europese grenswaarden.

Tabel 4.3. geeft een overzicht van de gemeten PM2,5-jaargemiddelden in Vlaanderen in het kalenderjaar 2005. Het meetstation te Kortrijk werd stopgezet op 27/06/2005, zodat er minder dan 50 % gegevens op jaarbasis beschikbaar zijn en dit meetstation niet in tabel 4.3 staat. Voor de periode 01/01-27/06/05 werd er gemiddeld 15 µg/m³ gemeten met een TEOM-monitor.

Figuur 4.5.: PM2,5-jaargemiddelde concentratie in 2004 en 2005

20 18 16 14

µg/m3

12 10 8 6 4 2 0 42N045

42R801*

42R841

44N029**

44R731

*: 42R801 64% gegevens in 2005; **: 44N029 54% gegevens in 2004 jaargemiddelde 2004

jaargemiddelde 2005

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 49

Figuur 4.5. geeft de jaargemiddelde PM2,5-concentraties in 2004 en 2005 weer voor de stations van het telemetrisch meetnet, die onderling vergelijkbaar zijn. Uit de figuur blijkt dat er op het merendeel van de stations een daling of een status quo is van de concentraties in 2005 t.o.v. 2004. Enkel te Borgerhout (42R801) wordt er een stijging opgetekend. In Borgerhout waren er voor 2005 slechts 64 % gegevens, wat het jaargemiddelde kan beïnvloed hebben. De laagste PM2,5 concentratie wordt gemeten in het landelijke meetstation te Houtem (44N029). De hoogste in het stedelijke respectievelijk industriële meetstation te Antwerpen (42R801) respectievelijk Evergem (44R731).

4.4.

Zwarte Rook

4.4.1.

Wijzigingen meetprogramma

Statistische verwerking

Tabel 3 in annex 4 geeft de cumulatieve frequentiedistributie weer van de zwarte rook concentraties in het kalenderjaar 2005. Tabel 4.5. geeft een overzicht van de gemeten zwarte rookjaargemiddelden in Vlaanderen in het kalenderjaar 2005. Het hoogste jaargemiddelde over het kalenderjaar 2005 wordt genoteerd in Borgerhout (22R801) en bedraagt 19,7 µg/m³. Ten opzichte van het kalenderjaar 2004 zien we op 4 van de 6 stations een lichte daling. Te Zelzate (24R750) zien we een duidelijke daling van 2 µg/m³ en te Herne (20HR01) wordt er een stijging in het jaargemiddelde gemeten.

Vanaf 2003 wordt zwarte rook enkel nog met automatische monitoren gemeten in zes stations. In 2005 waren er geen wijzigingen in het meetprogramma. 4.4.2.

4.4.3.

Grenswaarden

De grenswaarden voor zwarte rook die vermeld staan in VLAREM II waren slechts geldig tot 01/01/2005. Er zijn op Europees en Vlaams niveau geen huidige of toekomstige grenswaarden voor zwarte rook voorzien.

Alle stations worden gekenmerkt door een parallel verloop van de zwarte rook concentraties. De hoogste concentraties worden in de winterperiode gemeten tengevolge van de emissies veroorzaakt door de gebouwenverwarming en minder gunstige verspreidingskarakteristieken in deze periode. In het voorjaar en de zomerperiode liggen de gemeten concentraties lager. Het maximale maandgemiddelde per station voor 2005 werd gemeten in oktober, november of december. Ook in februari werden hoge gemiddelden gemeten. Lage maandgemiddelden werden gemeten in de periode mei-juli. De metingen weerspiegelen niet alleen de invloed van de gebouwenverwarming, maar ook de verkeersdrukte en de afstand tot de bron. Het meetstation te Borgerhout ligt in

Tabel 4.5.: Zwarte rook-jaargemiddelden in het kalenderjaar 2005 in Vlaanderen

Zwarte rook Code 20HR01 20ML01 20SZ01 22N045 22R801 24R750

50 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

Jaargemiddelde [µg/m³] Gemeente Herne Mechelen-Zuid Zaventem Hasselt Borgerhout Zelzate

9,5 13,8 11,4 12,2 19,7 12,3

Figuur 4.6.: Glijdend jaargemiddelde zwarte rook in het station te Borgerhout in de periode 1995 tot en met 2005 µg/m3

35 30 25 20 15 10 5 0

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

een dichtbevolkte woonkern en ligt op zo’n 30 meter van een drukke verkeersweg, welke de hoge zwarte rook-waarden veroorzaken.

rook jaargemiddelden voorkwamen tot 50 à 100 µg/m³ in de Antwerpse agglomeratie.

4.4.4.

4.5.

Lange termijn evolutie

Figuur 4.6. geeft het glijdend jaargemiddelde voor zwarte rook weer in het station te Borgerhout in de periode 1995 tot en met 2005. Het meetstation in Borgerhout werd in werking gesteld op 1 juli 1995. In de periode april 1996 tot april 1998 was het station buiten werking. Vanaf 7 april 1998 was het station permanent in werking tot 31 december 2002. Vanaf 27 mei 2002 werden er automatische metingen opgestart. Vanaf juni 2002 worden deze metingen in beschouwing genomen. Te Borgerhout liggen de zwarte rook concentraties hoofdzakelijk tussen 20 en 25 µg/m³. Vanaf 2001 schommelen de concentraties tussen 19 en 22 µg/m³. De laatste jaren valt er dus een zeker stabilisatie in het glijdend jaargemiddelde te Borgerhout op te merken. In jaar 2005 varieert het glijdend jaargemiddelde tussen 19 en 20 µg/m³. We herinneren eraan dat er in het begin van de jaren ’70 nog zwarte

Conclusies

PM10 In 2005 werd de daggrenswaarde van 50 µg/m³ voor de bescherming van de gezondheid van de mens in 17 van de 31 meetstations (55 %) meer dan 35 keer overschreden. De jaargrenswaarde voor de bescherming van de gezondheid van de mens werd in 2005 op geen enkel station overschreden. In Roeselare-Haven (44M705) werd de jaargrenswaarde net behaald. In 2004 werd de jaargrenswaarde nog op twee van de 29 stations overschreden, nl. in de haven van Roeselare (44M705) en te Lommel (40WZ01) waar er bodemsaneringswerken plaatsvonden. Ten opzichte van 2004 is het jaargemiddelde in ongeveer de helft van de stations gedaald in 2005. De overige stations zijn ofwel licht gestegen of gelijk gebleven. De gemiddelde PM10ref-concentraties in 2005 liggen tussen 26 µg/m³ (Houtem (44N029) en 40 µg/m³ te RoeselareHaven (44M705).

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 51

PM2,5 De metingen van PM2,5 bevinden zich nog in een experimentele fase, wegens het ontbreken van een vergelijking van de automatische monitoren met de standaard referentiemethode. Momenteel worden metingen uitgevoerd met 3 types toestellen. De resultaten van de verschillende types toestellen zijn onderling niet vergelijkbaar. Enkel de PM2,5 concentraties in de stations van het telemetrisch meetnet zijn onderling vergelijkbaar. Op het merendeel van deze stations werd een daling of een status quo van de concentraties in 2005 t.o.v. 2004 vastgesteld. De gemeten concentraties liggen tussen 13 µg/m³ in het landelijke meetstation te Houtem (44N029) en 18 µg/m³ in het stedelijke respectievelijk industriële meetstation te Antwerpen (42R801) respectievelijk Evergem (44R731). Zwarte rook Het hoogste jaargemiddelde voor 2005 wordt gemeten in Borgerhout (22R801) en bedraagt 19,7 µg/m³. De laagste jaargemiddelde concentratie wordt gemeten te Herne (20HR01) en bedraagt 9,5 µg/m³. Alle stations worden gekenmerkt door een parallel verloop van de zwarte rook concentraties. De hoogste concentraties worden in de winterperiode gemeten. In het voorjaar en de zomerperiode liggen de gemeten concentraties lager.

4.6.

Referenties

4.1.

MIRA Achtergronddocument 2005, Verspreiding van zwevend stof

52 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

Hoofdstuk

5. Koolstofmonoxide 5.1.

Beschrijving van de polluent

Koolstofmonoxide is een product van onvolledige verbranding. Dit betekent dat het ontstaat doordat de verbrandingsprocessen – die in ideale omstandigheden enkel aanleiding geven tot water en koolstofdioxide – min of meer onvolledig verlopen. Antropogene emissies van CO ontstaan voornamelijk door de verbranding van brandstoffen. Een gering aandeel (± 2 %) wordt in 2005 veroorzaakt door elektriciteitscentrales en raffinaderijen; landen tuinbouw en warmtekrachtkoppelingindustrie (de installaties in joint venture) zijn verantwoordelijk voor respectievelijk 0,5 en 0,2 %. In 2005 was

55 % van de totale CO-emissie in Vlaanderen afkomstig van de industrie, het verkeer was verantwoordelijke voor 33 % en 10 % is te wijten aan gebouwenverwarming. De totale CO-emissie is in 2005 met 41 % gedaald t.o.v. 1990. Koolstofmonoxide is een kleur-, smaak- en reukloos gas. Het kan niet door menselijke zintuigen waargenomen worden en is zeer giftig. Antropogene emissies van koolstofmonoxide ontstaan bij onvolledige verbrandingsprocessen (verbrandingsprocessen waarbij onvoldoende zuurstof aanwezig is). Koolstofmonoxide bindt 200 tot 250 maal beter met hemoglobine in het bloed dan zuurstof, waardoor de capaciteit van het bloed om zuurstof te transporteren

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 53

Tabel 5.1.: Grenswaarde voor CO (2000/69/EG) geldig vanaf 01/01/2005

CO: GRENSWAARDE voor de BESCHERMING van de GEZONDHEID van de MENS 1

Grenswaarde (GW) 10 mg/m³ als hoogste 8-uursgemiddelde1 van een dag

de hoogste 8-uursgemiddelde van de concentratie van een dag wordt bepaald door onderzoek van de voortschrijdende gemiddelden over perioden van 8 uur, die uit uurwaarden berekend en ieder uur bijgewerkt worden. Elk aldus berekend gemiddelde over 8 uur geldt voor de dag waarop de periode van 8 uur eindigt, d.w.z. dat de eerste berekeningsperiode voor een bepaalde dag loopt van 17.00 uur op de dag daarvoor tot 01.00 uur op die dag, en de laatste berekeningsperiode van 16.00 uur tot 24.00 uur.

daalt. Bij blootstelling aan hoge CO concentraties zullen effecten zich dan ook eerst manifesteren bij organen met een hoge zuurstofconsumptie (hersenen, hart, ...) . Nadelige effecten, zoals lichte hoofdpijn, vermoeidheid, duizeligheid en misselijkheid doen zich voor bij een blootstelling gedurende 2 à 3 uren aan concentraties van. 230 mg/m³. Hierbij moet vermeld worden dat concentraties van meer dan 10 mg/m³ (8-uurgemiddelde) in de buitenlucht, zelfs op verkeersdrukke plaatsen, in België nog nooit gemeten werden. Hoge CO concentraties met dodelijke afloop kunnen wel binnenshuis voorkomen in slecht verluchte ruimtes waar oude verbrandingstoestellen op basis van een vlam actief zijn.

5.2.

Meetprogramma

CO-metingen werden in Vlaanderen in 2002 opgestart op zes meetplaatsen. Er werd sindsdien geen wijziging van het meetprogramma doorgevoerd.

5.3.

5.4.

Statistische verwerking

De statistische verwerking van de meetresultaten in het kalenderjaar 2005 is opgenomen in tabel 1 (respectievelijk op basis van halfuurwaarden, dagwaarden en 8-uurwaarden glijdend om het uur) in bijlage 5. De hoogste jaargemiddelde concentraties werden gemeten in het stedelijke station Borgerhout (42R801) en in het industriële station Zelzate (44R750), waar telkens 0,38 mg/m³ werd gemeten. Sidmar te Zelzate is de belangrijkste CO-emitterende bron in Vlaanderen. De hogere COconcentraties in Borgerhout worden hoofdzakelijk veroorzaakt door de uitstoot van het verkeer en gebouwenverwarming. Vilvoorde (42R020), Gent (44R701) en MechelenTechnopolis (42R841) kennen iets lagere jaargemiddelden. In Hasselt (42N045) wordt het laagste jaargemiddelde vastgesteld, nl. 0,28 mg/m³. De grenswaarde voor de bescherming van de gezondheid van de mens werd in het kalenderjaar 2005 overal ruim gerespecteerd. Het hoogste 8-uursgemiddelde werd eveneens gemeten te Zelzate en bedroeg 2,65 mg/m³.

Grenswaarden 5.5.

De tweede dochterrichtlijn 2000/69/EG geeft voor CO (en voor benzeen) een grenswaarde voor de bescherming van de volksgezondheid. Deze richtlijn werd in Vlaanderen op 14 maart 2003 geïmplementeerd. Tabel 5.1. geeft een overzicht van de grenswaarde voor CO. Vanaf 1 januari 2005 dient de grenswaarde voor de bescherming van de volksgezondheid gerespecteerd te worden.

54 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

Lange termijn evolutie van de COverontreiniging

Figuur 5.1. geeft de jaargemiddelde CO-concentratie voor de verschillende stations in Vlaanderen weer in de periode 2002 tot 2005 . Na een lichte stijging in 2003, die op de meeste meetplaatsen vast te stellen was, treedt nadien een dalende tendens op; enkel het meetstation te Borgerhout volgt deze tendens niet volledig.

Figuur 5.1.: Jaargemiddelde CO-concentraties in Vlaanderen van 2002 tot 2005

mg/m3 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 42N045

42R020

42R801 2002

5.6.

42R841 2003

2004

44R701

44R750

2005

Conclusies

In 2005 werd de EU grenswaarde in alle meetstations ruim gerespecteerd. De hoogste jaargemiddelde concentraties worden gemeten in het stedelijke station Borgerhout (42R801) en in het industriĂŤle station Zelzate (44R750). Sidmar te Zelzate is de belangrijkste CO-emitterende bron in Vlaanderen. In het stedelijk station te Borgerhout zijn de grootste veroorzakers van de hogere CO-concentraties het verkeer en de gebouwenverwarming.

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 â&#x20AC;˘ 55

Hoofdstuk

6. Zware metalen 6.1.

Beschrijving van de polluenten

De voornaamste bronnen van zware metalen zijn de verbranding van fossiele brandstof, afval, de industrie en het verkeer.

ferro metaalbedrijven) en hebben dan ook vooral een bewakingsfunctie. Anderzijds worden zware metalen in neervallend stof gemeten in afgelegen (natuur) gebieden om de atmosferische input van zware metalen naar het aardoppervlak in te schatten.

Luchtverontreiniging door zware metalen ter bescherming van de gezondheid van de mens wordt gemeten in de in-

6.2.

Zware metalen in zwevend stof

6.2.1.

Wijzigingen meetprogramma

adembare PM10-stoffractie (zwevend stof). De term zware metalen wordt in het kader van de luchtverontreiniging gebruikt voor de metalen lood, cadmium, koper, zink, chroom en mangaan maar ook voor de metalloïden arseen en anti moon. Lood uit de omgevingslucht wordt opgenomen in het organisme langs de ademhalingswegen en door inname langs het maagdarmkanaal. Dit laatste is de belangrijkste bron van loodintoxicatie bij kinderen die wonen rond industriële vestigingen. Lood werkt in op het zenuwstelsel, met hersenbeschadiging, gedragsstoornissen en een gebrek aan intellect tot gevolg. Ook gevoelsstoornissen, verlammingsverschijnselen, een vertraagde zenuwgeleidingssnelheid, een verhoogde bloeddruk, loodkolieken en nierbeschadiging kunnen optreden bij een langdurige blootstelling aan lood.

Om aan de nieuwe PM10-EU-reglementering inzake bemonstering van zwevend stof te voldoen, werd het meetnet tijdens de periode 2002-2004 vernieuwd. In het kalenderjaar 2005 omvatte het meetnet 19 semi-automatische stations waarop het concentratieverloop gevolgd werd van een aantal zware metalen aanwezig in PM10 zwevend stof, waaronder lood (Pb), cadmium (Cd), zink (Zn), koper (Cu), nikkel (Ni), arseen (As), antimoon (Sb), chroom (Cr) en mangaan (Mn). Op één industriële locatie te Hoboken en op één achtergrondlocatie te Koksijde werden zware metalen ook in totaal zwevend stof gemeten.

Zink, arseen en koper hebben een fytotoxische werking. Aan nikkel, arseen en chroom (VI) worden kankerverwekkende eigenschappen toegekend.

Naargelang de ligging van de stations kan een onderscheid gemaakt worden tussen: – stations in industriële zones, enerzijds in de buurt van non-ferro bedrijven in Hoboken, Kruibeke, Beerse, Lommel (Wezel) en anderzijds in de buurt van staalbedrijven in Genk, Zelzate en Wachtebeke. – stations in agglomeraties en steden nl. in Antwerpen en Gent. – stations in residentiële zones en in een landelijke zone (Koksijde, zeeklimaat) dat als achtergrondstation beschouwd wordt.

De metingen van zware metalen in neervallend stof zijn enerzijds geconcentreerd rond industriële vestigingen (non-

Voor 5 stations met dagmetingen zijn minder dan 90 % van de data beschikbaar. Deze meetstations werden in 2005

Cadmium accumuleert sterk in de bodem en wordt makkelijk door planten opgenomen. Opname via groenten is dan ook een belangrijke weg van cadmium blootstelling voor de mens. Te hoge concentraties aan cadmium leiden tot nierbeschadiging.

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 57

verplaatst naar Olen, Overpelt en Wezel daar er relatief lage concentraties gemeten werden.

stof, die zoveel mogelijk bereikt moeten worden uiterlijk op 31 december 2012.

In annex 1, tabel 3a wordt de ligging van de stations in het meetprogramma 2005 weergegeven.

In VLAREM Titel II is een grenswaarde voor cadmium (Cd) in totaal stof (TSP) opgenomen.

In 2005 werd een meetcampagne uitgevoerd in de directe omgeving van Arcelor – Gentse Kanaalzone. Er werden in Wachtebeke 2 bijkomende meetstations geplaatst.

In 2000 heeft de WGO een overzicht van herziene richtwaarden gepubliceerd (ref. 6.1). De aanbevelingen en waarden zijn richtinggevend en hebben als voornaamste doelstellingen: de bevolking op gebied van volksgezondheid te beschermen tegen de ongunstige effecten van de luchtverontreiniging en de polluenten, waarvan de schadelijke invloed op de volksgezondheid gekend of aanvaard zijn, te elimineren of de concentraties in de omgevingslucht tot een minimum te herleiden.

Meer gedetailleerde informatie betreffende de meetmethode en betreffende de luchtverontreiniging in de omgeving Hoboken is te vinden in het rapport “Luchtverontreiniging Hoboken, Jaarrapport 2005” (ref. 6.2.). 6.2.2.

Grens- en richtwaarden 6.2.3.

In tabel 6.1. wordt een overzicht gegeven van de grens- en richtwaarden voor zware metalen. In de eerste dochterrichtlijn lucht (1999/30/EG) werd een grenswaarde vastgelegd voor lood (Pb) in PM10-stof. Op 1 januari 2005 moest door de lidstaten voldaan worden aan deze grenswaarde. Op 26 januari 2005 verscheen in het Publicatieblad van de Europese Unie de vierde dochterrichtlijn 2004/107/EG van het Europees Parlement en de Raad van 15 december 2004 betreffende arseen (As), cadmium (Cd), kwik (Hg), nikkel (Ni) en polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s) in PM10-stof. Deze richtlijn trad in werking op 15 februari 2005. Deze richtlijn definieert streefwaarden o.a. voor arseen (As), Cadmium (Cd) en Nikkel (Ni) in de omgevingslucht in PM10-

Overschrijdingen in 2005

Tabel 6.2 geeft een overzicht van de overschrijdingen in 2005 van huidige en toekomstige normen in Vlaanderen in PM10-stof m.b.t. zware metalen. De grenswaarde van lood in PM10-stof wordt nergens overschreden. Voor arseen en cadmium in PM10-stof wordt de toekomstige streefwaarde in de regio Beerse en Hoboken overschreden. Voor nikkel in PM10-stof wordt de toekomstige streefwaarde in de regio Genk-Zuid overschreden. De jaargrenswaarde van cadmium in TSP-stof, opgenomen in het VLAREM Titel II en dat 40 ng/m³ bedraagt, wordt nergens overschreden.

Tabel 6.1. Grens- en richtwaarden voor zware metalen

ELEMENT Cd (TSP)

Jaargrenswaarde (GW)

Pb (PM10)

EU-Jaargrenswaarde (GW) in 2005

As (PM10) Cd (PM10) Ni (PM10) Hg

EU-streefwaarde in 2012

WGO-richtwaarde als jaargemiddelde

6 ng/m³ 5 ng/m³ 20 ng/m³ 1,0 µg/m³

WGO-richtwaarde als jaargemiddelde

150 ng/m³

58 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

40 ng/m³ 500 ng/m³

Tabel 6.2 Overschrijdingstabel voor zware metalen in fijn stof (PM10) in 2005

Pb – grenswaarde Cd – streefwaarde

As – streefwaarde

Ni – streefwaarde

Code station – jaargemiddelde 2005 geen 00BE01 – 17 00BE07 – 10 00HB01 – 7 00HB17 – 7 00HB23 – 7 00BE01 – 17 00BE07 -11 00HB01 – 19 00HB17 – 23 00HB23 – 45 00HB18 – 18 00HB19 – 11 00HB24 – 8 00GK02 -52

De WGO richtwaarde van mangaan van 150 ng/m³ als jaargemiddelde wordt in 2005 overal gerespecteerd. Tevens wordt de WGO richtwaarde van kwik in de omgevingslucht van 1 µg/m³ overal in Vlaanderen gerespecteerd. 6.2.4.

Resultaten en bespreking

De statistisch verwerkte meetresultaten zijn opgenomen in tabellen 6.1.2. tot en met 6.1.10. in annex 6.1. 6.2.4.1. Lood (Pb) De industriële verontreiniging door lood situeert zich voornamelijk in de omgeving van non-ferro bedrijven. Verhoogde loodconcentraties worden gemeten in de omgeving van de non-ferro bedrijven Umicore te Hoboken en Metallo-Chimique (M.C.) te Beerse. De hoogste jaargemiddelde loodconcentratie in PM10stof in 2005 in de omgeving van Hoboken wordt gemeten op het station 00HB23 (10m ten NNO van Umicore) met 381 ng/m³. In 2004 bedroeg de jaargemiddelde loodconcentratie er 371 ng/m³. Op alle andere stations in de omgeving van Hoboken dalen de concentraties t.o.v. vorig kalenderjaar: 147 ng/m³ op 00HB01 i.p.v. 167 ng/m³ in 2004 en

215 ng/m³ i.p.v. 253 ng/m³ op het station 00HB17 Op de verder afgelegen weekstations 00HB18, 00HB19, 00HB20 en 00HB24 wordt een jaargemiddelde van lood tussen 35 en 105 ng/m³ gemeten. Op de stations die niet in de overheersende windrichting liggen, worden lagere loodconcentraties gemeten; 83 ng/m³ op 00HB19 (250 m ten O van Umicore) en 39 ng/m³ op 00HB20 (500 m ten W van Umicore). Het hoogste dagmaximum voor lood wordt gemeten op station 00HB23 met 4 656 ng/m³ in PM10-stof. Grosso modo kan er dus van een status-quo gesproken worden t.o.v. het vorig jaar. In Beerse komt de hoogste jaargemiddelde loodconcentratie in PM10-stof voor op het station 00BE01, gelegen te Absheide (gelegen op 100 m ten NO van het non-ferrobedrijf M.C.) en bedraagt er 430 ng/m³ (t.o.v.. 576 ng/m³ in 2004). Op het station 00BE02, gelegen in de Lange Kwikstraat en 00BE07, gelegen in de Heidestraat, wordt een jaargemiddelde loodconcentratie van 86 ng/m³ en respectievelijk 334 ng/m³ gemeten. Het hoogste dagmaximum voor lood wordt gemeten op het station 00BE01 met een waarde van 3 751 ng/m³ in PM10-stof. De concentraties zijn gedaald t.o.v. vorig jaar. 00BE07 is een nieuw opgestart meetstation. Op andere industriële meetplaatsen o.a. in de omgeving van staalbedrijven en andere chemische bedrijven worden in Vlaanderen tijdens de meetperiode 2005 geen sterk verhoogde jaargemiddelde loodconcentraties gemeten. De jaargemiddelde loodconcentraties situeren zich op een niveau van 24 tot 40 ng/m³. In de stedelijke stations in Antwerpen (00R801) en Gent (00GN05) wordt in 2005 een jaargemiddelde loodconcentratie in de PM10-fractie gemeten van 25 ng/m³ respectievelijk 17 ng/m³. De jaargemiddelde loodconcentratie in PM10-stof op het achtergrondstation Koksijde (00KK02) bedraagt 12 ng/m3. Op de stations 00HB23 te Hoboken en 00KK02 te Koksijde wordt in 2005 een loodconcentratie in totaal stof gemeten van 697 ng/m³ en respectievelijk 12 ng/m³. Het aandeel van lood in de PM10-fractie is beduidend lager op het industrieel station 00HB23 te Hoboken (± 55 % in PM10 t.o.v. TSP) dan in Koksijde, waar vrijwel alle Pb in de PM10 fractie zit. Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 59

De gemeten jaargemiddelde cadmiumconcentraties in de PM10-fractie in 2005 in Hoboken variëren tussen 1,8 à. 1,9 ng/m³ (00HB24 en 00HB20) tot 7,1 ng/m³ (00HB17) à 7,3 ng/m³ (00HB23) in de wijk Moretusburg. Dit betekent een toename t.o.v. 2004. Het hoogste dagmaximum voor cadmium in de PM10-fractie te Hoboken wordt gemeten op het station 00HB23 en bedraagt 51 ng/m³. Te Beerse bedraagt de hoogste jaargemiddelde cadmiumconcentratie in de PM10-fractie 17 ng/m³ op het station 00BE01 ( Absheide) . Dit is een daling t.o.v. het kalenderjaar 2004 waar de jaargemiddelde cadmiumconcentratie 27 ng/m³ bedroeg. Op het station 00BE07, nieuw opgestart in 2005 en gelegen in de Heidestraat eveneens ten noordoosten van het bedrijf MC en iets verder afgelegen dan het station 00BE01 wordt een jaargemiddelde cadmiumconcentratie in de PM10-fractie van 10 ng/m³ gemeten. Dit is nog een verhoogde concentratie. Op het station 00BE02 in de Lange Kwikstraat ligt de gemeten jaargemiddelde cad miumconcentratie zeer laag nl. 1,5 ng/m³ Het hoogste dagmaximum voor cadmium in de PM10 fractie te Beerse wordt gemeten op het station 00BE01, nabij het bedrijf MC en bedraagt 192 ng/m³. In Lommel (00WZ01) bedraagt de jaargemiddelde cadmiumconcentratie in de PM10-fractie 2,5 ng/m³. In de Gentse Kanaalzone wordt een jaargemiddelde concentratie gemeten van 1,2 ng/m³. De concentraties in de Gentse Kanaalzone zijn lichtjes verhoogd mogelijks door een bijdrage afkomstig van cadmiumemissies van het staalbedrijf Arcelor. In Wachtebeke werd een gemiddelde concentratie van 1,4 ng/m³ gemeten, weliswaar niet over een volledig jaar. In de stedelijke stations te Antwerpen (00R801) en te Gent (00GN05) bedragen de gemeten jaargemiddelde cadmiumconcentraties in PM10-stof 0,9 ng/m³ respectievelijk 0,6 ng/m³. 6.2.4.2. Cadmium (Cd) De industriële verontreiniging van het element cadmium situeert zich onder andere in de omgeving van het. non-ferro bedrijf Umicore te Hoboken maar vooral in de omgeving van het bedrijf Metallo-Chimique in Beerse.

60 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

Op het achtergrondstation, 00KK02, te Koksijde wordt in 2005 een jaargemiddelde cadmium-concentratie van 0,3 ng/m³ gemeten. Sedert 2005 wordt voor dit meetstation een meer gevoelige meettechniek aangewend.

Op het station 00HB23 te Hoboken en 00KK02 te Koksijde wordt een cadmiumconcentratie in totaal stof van 8,6 en 0,4 ng/m³ gemeten. De concentraties van cadmium in PM10 en TSP zijn van dezelfde grootteorde. 6.2.4.3. Zink (Zn) De industriële verontreiniging van het element zink situeert zich voornamelijk in de omgeving van non-ferro bedrijven. Verhoogde zinkconcentraties worden gemeten in de omgeving van de non-ferro bedrijven Metallo-Chimique te Beerse, Umicore te Hoboken en in de Noorderkempen te Lommel (gehucht Wezel) alsmede rond het staalbedrijf Ugine & ALZ te Genk. De hoogste jaargemiddelde zinkconcentratie in PM10-stof wordt in het kalenderjaar 2005 gemeten in het station 00BE01 gelegen in Absheide, op 100 m ten NO van het nonferro bedrijf M.C. te Beerse met 536 ng/m³. Dit betekent een daling t.o.v. 2004 (637 ng/m³). Op het station 00BE07 te Beerse, nieuw opgestart in 2005, ten noordoosten van Metallo-Chimique en iets verder gelegen dan 00BE01 (Absheide), wordt nog een sterk verhoogde zinkconcentratie van 357 ng/m³ in de PM10-fractie gemeten in 2005. Op het station 00BE02 wordt echter een veel lagere zinkconcentratie van 57 ng/m³ gemeten. In Hoboken ligt de jaargemiddelde zinkconcentratie in de PM10-fractie op alle meetstations behalve één, lager dan 100 ng/m³. De hoogste zinkconcentratie bedraagt. 102 ng/m³ en wordt gemeten op het meetstation 00HB23. Op alle stations in de omgeving van Hoboken dalen de jaargemiddelde zinkconcentraties t.o.v. het vorig kalenderjaar 2004. In Genk, een station in functie van de staalindustrie (00GK02), daalt de jaargemiddelde zinkconcentratie in de PM10-fractie lichtjes van 209 ng/m³ in 2004 tot 190 ng/m³ in 2005. De jaargemiddelde zinkconcentraties in 2005 gemeten in stedelijke en achtergrondgebieden liggen beneden. 60 ng/m³. In het station 00HB23 te Hoboken en 00KK02 te Knokke wordt een zinkconcentratie in totaal stof van 154 respectievelijk 40 ng/m³ gemeten. In een industriële omgeving is het aandeel van zink in de PM10-fractie aanzienlijk minder

(± 66 % in PM10 t.o.v. TSP) in vergelijking met Koksijde waar het aandeel zink in de PM10-fractie 95 % bedraagt. 6.2.4.4. Koper (Cu) De industriële verontreiniging van het element koper situeert zich voornamelijk in de omgeving van non-ferro bedrijven. Verhoogde koperconcentraties worden gemeten in de omgeving van de non-ferro bedrijven Metallo-Chimique te Beerse en Umicore te Hoboken en Olen in 2004. De hoogste jaargemiddelde koperconcentratie in PM10-stof wordt in 2005 gemeten in de omgeving van Beerse op het station 00BE01 met 216 ng/m³. Dit betekent een lichte daling t.o.v. 2004 (223 ng/m³). Op het station 00BE07 gelegen in de Heidestraat te Beerse, nieuw opgestart in 2005 ten noordoosten van Metallo-Chimique en iets verder gelegen dan station 00BE01 (Absheide), wordt in 2005 een jaargemiddelde koperconcentratie in PM10 van 162 ng/m³ gemeten. Deze concentraties zijn nog sterk verhoogd t.o.v. stedelijke niveaus. Op het station 00BE02 is de koperconcentratie vergelijkbaar met de niveaus gemeten op stedelijke stations (12 à 28 ng/m³). In Hoboken variëren de koperconcentraties in PM10-stof tussen 10 ng/m³ (00HB20) en 42 ng/m³ (00HB17). In 2004 werden vergelijkbare koperconcentraties gemeten. Op de verkeersgerichte stations, in Gent (00GN05) en Antwerpen (00R801), worden jaargemiddelde koperconcentraties in de PM10- fractie tussen 12 en 28 ng/m³ gemeten. De koperconcentraties liggen hoger dan de jaargemiddelde koperconcentratie gemeten op het achtergrondmeetstation te Koksijde, nl. 5 ng/m³. De hoogste jaargemiddelde koperconcentratie wordt gemeten op het meest verkeers gerichte meetstation 00R801 te Borgerhout (Antwerpen). In het station 00HB23 te Hoboken en 00KK02 te Koksijde wordt een jaargemiddelde koperconcentratie in totaal stof van 103 en 5 ng/m³ gemeten. De koperconcentratie in de PM10-fractie t.o.v. de totale fractie is aanzienlijk lager in een industriële omgeving (41 % in PM10 t.o.v. TSP). De ratio voor een achtergrondstation is echter verschillend (98 %).

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 61

6.2.4.5. Nikkel (Ni) De industriële verontreiniging van het element nikkel situeert zich voornamelijk in de omgeving van het inox staalbedrijf ALZ in Genk-Zuid.

6.2.4.6. Arseen (As) Verhoogde arseenconcentraties worden gemeten in de omgeving van het non-ferro bedrijf Umicore te Hoboken en in Beerse.

Op alle stations worden lagere jaargemiddelde nikkelconcentraties gemeten t.o.v. 2004 met uitzondering van 00HB23 te Hoboken.

De hoogste jaargemiddelde arseenconcentratie in de PM10-fractie wordt in het kalenderjaar 2005 gemeten in de omgeving van Hoboken op het station 00HB23 met. 45 ng/m³. Op de andere stations in Hoboken varieert de arseenconcentratie in PM10-stof tussen 4 ng/m³ (00HB20) en 23 ng/m³ (00HB17). Op alle stations in Hoboken wordt t.o.v. 2004 een daling vastgesteld.

De hoogste nikkelconcentratie wordt in 2005 gemeten in de omgeving van Genk-Zuid op het station 00GK02 met een jaargemiddelde nikkelconcentratie van 52 ng/m³ in de PM10-fractie. Dit is een daling van 40 % t.o.v. het vorige kalenderjaar. De concentratie ligt hier terug op het niveau van de voorafgaande jaren. Als maximum dagwaarde wordt 561,4 ng/m³ opgemeten. In Hoboken worden in 2005 de hoogste jaargemiddelde nikkelconcentratie gemeten in de PM10-fractie op het station 00HB23 met 18 ng/m³. Dit is een stijging t.o.v. 2004 (16 ng/m³). Op de verder afgelegen stations rond Umicore te Hoboken liggen de jaargemiddelde nikkelconcentraties tussen 4 en 8 ng/m³. In Beerse wordt de hoogste jaargemiddelde nikkelconcentratie gemeten op het station 00BE01 met 10 ng/m³. Op het station 00R822 in het Antwerpse havengebied nabij raffinaderijen wordt een jaargemiddelde nikkelconcentratie van 11 ng/m³ opgemeten. Deze concentratie is lichtjes verhoogd t.o.v. stedelijke en achtergrondconcentraties door de emissie van nikkel van de raffinaderijen. Het betreft hier echter een onvolledige meetperiode van 24 februari 2005 tot en met 5 juli 2005. In de landelijke en stedelijke stations wordt een nikkelconcentratie tussen 3 à 5 ng/m³ gemeten. Op het station 00HB23 te Hoboken en 00KK02 wordt een nikkelconcentratie in totaal stof van 25 respectievelijk 4,6 ng/m³ gemeten. Op het industrieel station 00HB23 te Hoboken wordt in de PM10 fractie een aanzienlijk lagere nikkelconcentratie gemeten t.o.v. de totale stoffractie (± 72 % in PM10 t.o.v. TSP).

62 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

In Beerse bedraagt de jaargemiddelde arseenconcentratie 17 ng/m³ (00BE01). Dit betekent een daling t.o.v. 2004 (21 ng/m³). Op het station 00BE07 (Heidestraat), nieuw opgestart in 2005 en ten noordoosten van Metallo-Chimique en iets verder gelegen dan 00BE01 (Absheide), wordt een jaargemiddelde arseenconcentratie van 10,6 ng/m³ in de PM10-fractie gemeten. Op het station 00BE02 wordt een arseenconcentratie van 1,2 ng/m³ gemeten. In Genk wordt in 2005 een jaargemiddelde arseenconcentratie in PM10-stof van 1 ng/m³ gemeten. In Koksijde (landelijk meetstation) bedraagt de jaargemiddelde arseenconcentratie 0,4 ng/m³. In de stedelijke stations in Gent en Antwerpen bedraagt de jaargemiddelde concentratie 0,5 ng/m³ à 3,7 ng/m³. In het station 00HB23 te Hoboken en 00KK02 te Koksijde wordt een arseenconcentratie in totaal stof van 60 respectievelijk 0,5 ng/m³ gemeten. Zoals reeds vermeld bij andere metalen, wordt in de PM10-fractie een lagere arseenconcentratie opgemeten. Voor het industrieel station 00HB23 te Hoboken wordt ± 75 % teruggevonden in de PM10-stof t.o.v. totaal stof (TSP), in het landelijk station is dat 80 %. 6.2.4.7. Chroom (Cr) De industriële verontreiniging van het element chroom situeert zich voornamelijk in de omgeving van het staal bedrijf ALZ in Genk-Zuid. Op het station 00GK02 gelegen in de Krelstraat te Genk wordt in 2005 de hoogste jaargemiddelde chroomcon-

centratie gemeten met een concentratie van 144 ng/m³ in de PM10-fractie. Dit betekent een daling van 31 % t.o.v. de vorige meetperiode 2004 (211 ng/m³). De maximum chroomdagwaarde op het station 00GKO2 bedraagt 1 719 ng/m³. In Hoboken worden op de meeste stations lage concentraties gemeten. De jaargemiddelde chroomconcentraties variëren er tussen 2 ng/m³ (00HB20) en 18 ng/m³ (00HB23). Met uitzondering van 00HB23 dalen in 2005 de jaargemiddelde chroomconcentraties te Hoboken. In Beerse wordt op het station 00BE02 een jaargemiddelde chroomconcentratie van 10 ng/m³ opgemeten, dit is meer dan in 2004. Deze verhoging wordt veroorzaakt door enkele zeer hoge dagwaarden opgemeten in de maand september 2005. Als maximumwaarde werd een chroomconcentratie van 1 079 ng/m³ opgemeten. De gemeten chroomconcentratie ligt op het niveau van de meetperiode 20022003. Toen werden echter niet zo’n verhoogde dagwaarden opgemeten. Op het station 00BE01 te Absheide is het jaargemiddelde in 2005 echter dalend 5,8 ng/m³ t.o.v. 2004 (7 ng/m). Op de overige industriële stations liggen de jaargemiddelde chroomconcentraties lager dan 5 ng/m³. De jaargemiddelde chroomconcentratie op de stedelijke stations te Antwerpen (00R801) en Gent (00GN05) en het achtergrondstation te Koksijde (00KK02) bedraagt respectievelijk 4,6 ng/m³, 2,5 ng/m³ en 2,6 ng/m³. Op het verkeersgericht station (00R801) te Borgerhout (Antwerpen) ligt de jaargemiddelde chroomconcentratie het hoogst.

omgeving van het non-ferro bedrijf Umicore te Hoboken, Metallo-Chimique en Campine te Beerse. De hoogste jaargemiddelde antimoonconcentratie in PM10-stof wordt in 2005 gemeten in de omgeving van Beerse op het station 00BE02 met een concentratie van. 77,1 ng/m³. Op het station 00BE01 (Absheide) wordt een jaargemiddelde antimoonconcentratie van 21,2 ng/m³. (45 ng/m³ in 2004) gemeten. Het jaargemiddelde op het meetstation 00BE07 bedraagt 27,5 ng/m³. De dagmaxima voor de stations 00BE02, 00BE01 en 00BE07 zijn respectievelijk. 1 784 ng/m³, 346 ng/m³ en 333 ng/m³. De hoogste meetwaarden worden gemeten in de onmiddellijke omgeving van het bedrijf Campine die voor de antimoonemissies verantwoordelijk is. In Hoboken wordt in 2005 de hoogste jaargemiddelde antimoonconcentratie gemeten op het station 00HB23 nl. 32,5 ng/m³. Dit is een duidelijke daling t.o.v. 2004. (60 ng/m³). De jaargemiddelde antimoonconcentraie in 2005 ligt in de grootteorde van deze gemeten in 2003. Matig verhoogde antimoonconcentraties worden gemeten op de stations 00HB17 (7,6 ng/m³), 00HB01 (5,5 ng/m³) en 00HB18 (6,7 ng/m³). Op het verst afgelegen station rond Umicore te Hoboken (00HB24) bedraagt de gemeten antimoonconcentratie 2,4 ng/m³. De jaargemiddelde antimoonconcentraties in de stedelijke stations te Antwerpen (00R801) en Gent (00GN05) bedragen respectievelijk 3,4 ng/m³ en 1,2 ng/m³. In het landelijke station in Koksijde wordt een jaargemiddelde antimoonconcentratie van 0,5 ng/m³ gemeten. Vrijwel alle meetwaarden (90 %) liggen hier beneden de detectielimiet.

Op het station 00HB23 te Hoboken en 00KK02 te Koksijde wordt een jaargemiddelde chroomconcentratie in totaal stof van 21,6 en 5,0 ng/m³ gemeten. Voor het industrieel meetstation 00HB23 te Hoboken wordt slechts ± 81 % teruggevonden in de PM10-fractie t.o.v. totaal stof (TSP), in het landelijk station is dat slechts 52 %.

In het station 00HB23 te Hoboken en 00KK02 te Koksijde wordt een antimoonconcentratie in totaal stof van 44 respectievelijk 0,5 ng/m³ gemeten. Voor het industriële station is dit hoger dan in de PM10 fractie nl 74 % maar voor Koksijde is er geen verschil tussen beide fracties.

6.2.4.8. Antimoon (Sb) De industriële verontreiniging van het element antimoon situeert zich in de omgeving van non-ferro bedrijven. Verhoogde antimoonconcentraties worden gemeten in de

6.2.4.9. Mangaan (Mn) De industriële verontreiniging van het element mangaan situeert zich voornamelijk in de omgeving van het staal bedrijf ALZ te Genk en de steenbakkerijen te Beerse.

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 63

De hoogste jaargemiddelde mangaanconcentratie wordt in 2005 gemeten in de omgeving van Genk-Zuid en bedraagt 48 ng/m³. Dit is een daling t.o.v. het vorig kalenderjaar (55 ng/m³). De jaargemiddelde mangaanconcentratie in 2005 ligt in de grootteorde van deze gemeten in 2003. De maximale dagwaarde van mangaan in 2005 is 840 ng/m³. In Hoboken, op het station 00HB23, is de hoogste jaargemiddelde mangaanconcentratie 21 ng/m³ (18 ng/m³ in 2004). Op de verder afgelegen stations schommelt de jaargemiddelde mangaanconcentraties tussen 6 en 13 ng/m³. In Beerse wordt op het nieuw station 00BE07 in de Heidestraat de hoogste jaargemiddelde mangaanconcentratie nl. 27 ng/m³ gemeten. Op de stations 00BE01 en 00BE02 wordt een jaargemiddelde mangaanconcentratie in PM10-stof van 14,3 respectievelijk 9,6 ng/m³ gemeten. Naast Metallo-Chimique en Campine, dewelke de omgevingslucht van Beerse met zware metalen beladen, zien we dat het mangaan in PM10-stof afkomstig is van de steenbakkerijen. De maximum dagwaarde wordt teruggevonden op het meetstation 00BE07 en bedraagt er 1 762 ng/m³.

In een industriële omgeving zoals chloor-alkali bedrijven worden opmerkelijk hogere kwikconcentraties in de omgevingslucht gemeten. Op de industriële locatie Rodeheide te Tessenderlo wordt in 2005 een jaargemiddelde kwikconcentratie van 7,04 ng/m³ gemeten. De jaargemiddelde kwikconcentratie ligt hoger dan in 2004 (5,57 ng/m³). Op de achtergrondlocaties Koksijde en Tervuren wordt een jaargemiddelde kwikconcentratie gemeten van 1,93 ng/m³ respectievelijk 2,09 ng/m³. De jaargemiddelde concentraties in Tervuren in 2005 zijn vergelijkbaar met de jaargemiddelde kwikconcentraties in 2004 (1,92 ng/m³). 6.2.5.

Conclusies

Op het station 00HB23 te Hoboken en 00KK02 te Koksijde wordt een mangaanconcentratie in totaal stof van 26,9 en 12,7 ng/m³ gemeten. In de PM10-fractie worden beduidend lagere mangaanconcentraties gemeten (respectievelijk 20 % en 35 % lager).

De EU-grenswaarde voor lood, die vanaf 1 januari 2005 van kracht werd en 500 ng/m³ bedraagt als jaargemiddelde in de PM10-fractie, wordt in Vlaanderen in 2005 overal gerespecteerd. De toekomstige streefwaarde van 5 ng/m³ voor cadmium in PM10-stof wordt in 2005 overschreden in de omgeving van Beerse en Hoboken, evenals de toekomstige streefwaarde van 6 ng/m³ voor arseen. De toekomstige streefwaarde van 20 ng/m³ voor nikkel in PM10-stof wordt in 2005 overschreden in de omgeving van Genk-Zuid. Deze overschrijdingen worden vastgesteld rond non-ferro en ferro-bedrijven. Het betreft lokale gebieden waarbij de verontreiniging het meest uitgesproken is in de windafwaartse sector en in de onmiddellijke omgeving van de bronnen. De nieuwe streefwaarden worden pas vanaf 2012 van kracht. De richtwaarde van kwik en mangaan, gedefinieerd door de Wereldgezondheidsorganisatie, werden in Vlaanderen overal gerespecteerd.

6.2.4.10. Kwik (Hg) in de omgevingslucht In tegenstelling met de klassieke zware metalen is kwik voornamelijk gasvormig. Het aandeel van kwik in fijn stof is beperkt (< 10 %).

In de omgeving van de drie hotspots in Vlaanderen, Beerse, Hoboken en Genk-Zuid, dalen in het kalenderjaar 2005 t.o.v. 2004 de jaargemiddelde concentraties en komen zij te liggen op het niveau van 2003 of lager.

In 2005 werden op 2 achtergrondlocaties (Tervuren en Koksijde) en één industriële locatie (Tessenderlo, Rodeheide in de onmiddellijke omgeving van TC Tessenderlo) kwikmetingen uitgevoerd. Op de achtergrondlocatie werden gedurende een jaar 24-uursmetingen uitgevoerd. Op de industriële locatie werd slechts gedurende zes maanden gemeten.

Op het meetpunt 00BE01 (Absheide) ter hoogte van het non-ferro bedrijf Metallo-Chimique, te Beerse worden in 2005 de hoogste jaargemiddelde concentraties voor lood (430 ng/m³), cadmium (17 ng/m³), zink (536 ng/m³) en koper (216 ng/m³) in PM10-stof gemeten. Op het meetpunt 00BE02 (Lange Kwikstraat) nabij Campine te Beerse wordt de hoogste jaargemiddelde concentratie van antimoon

In de overige stations liggen de jaargemiddelde mangaanconcentraties overwegend beneden 15 ng/m³. Het jaargemiddelde op het meetstation 00WB02 bedraagt 17,1 ng/m³.

64 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

(77 ng/m³) in PM10- stof in 2005 gemeten. Tevens worden te Beerse hogere jaargemiddelde concentraties voor arseen (17 ng/m³), mangaan (14 ng/m³) en in mindere mate nikkel (10 ng/m³) en chroom (10,0 ng/m³) gemeten dan de stedelijke en achtergrondniveaus in Vlaanderen. De mangaanverontreiniging komt vanuit de hoek van de steenbakkerijen te Beerse. De hoogste jaargemiddelde arseenconcentratie in PM10stof, nl 45 ng/m³ wordt gemeten te Hoboken op het meetpunt 00HB23 (pleintje Curiestraat-Standbeeldstraat) nabij het non-ferro bedrijf Umicore Hoboken. Ook de jaargemiddelde concentraties van lood (381 ng/m³) en cad mium (7,3 ng/m³) en in mindere mate koper (42 ng/m³), zink (102 ng/m³), nikkel (18 ng/m³) en chroom (18 ng/m³) liggen hier hoger dan de stedelijke en achtergrondniveaus in Vlaanderen. De hoogste jaargemiddelde nikkel-, mangaan- en chroomconcentratie in PM10-stof, nl. 52ng/m³, 144 ng/m³ en 48 ng/m³ worden gemeten te Genk-Zuid op het meetpunt 00GK02 (pleintje Krelstraat) nabij het inox staalbedrijf UGINE & ALZ. Ook de jaargemiddelde concentraties voor lood (40 ng/m³), cadmium (3 ng/m³) en zink (190 ng/m³) liggen hier hoger dan in stedelijke meetstations. In 2005 werd in de Gentse Kanaalzone (Zelzate (00R750) – Wachtebeke (00WB01 en 00WB02)) een meetcampagne nabij o.a. het staalbedrijf Arcelor uitgevoerd. Op de drie meetplaatsen liggen de jaargemiddelde concentraties aan lood, zink, mangaan en cadmium hoger dan het stedelijke meetstation GN05 te Gent. In de steden, Gent en Antwerpen, liggen in 2005 de jaargemiddelde concentraties in PM10-stof op niveau van 17 à 25 ng/m³ voor lood, 35 à 58 ng/m³ voor zink, 12 à 28 ng/m³ voor koper, 2,5 à 4,5 ng/m³ voor nikkel, 1,2 à 3,4 ng/m³ voor antimoon, 0,5 à 3,7 ng/m³ voor arseen, 6,8 à 12,1 ng/m³ voor mangaan, 0,6 à 0,9 ng/m³ voor cadmium en 2,5 à 4,6 ng/m³ voor chroom. Op het verkeersgericht stedelijk meetstation te Borgerhout (Antwerpen) worden de hoogste koper, lood, nikkel, antimoon, arseen en cadmium jaargemiddelde stedelijke concentraties gemeten.

Op het achtergrondstation te Koksijde worden in 2005 de volgende jaargemiddelde concentraties van zware metalen in PM10-stof gemeten: 12 ng/m³ voor lood,. 38 ng/m³ voor zink, 4,8 ng/m³ voor koper, 3,8 ng/m³ voor nikkel, 0,5 ng/m³ voor antimoon, 0,4 ng/m³ voor arseen, 8,2 ng/m³ voor mangaan, 0,3 ng/m³ voor cadmium en 2,6 ng/m³ voor chroom. Op twee meetstations in Vlaanderen werd tevens de concentraties van zware metalen in totaal zwevend stof gemeten. De concentraties liggen hoger dan in de PM10-fracties. Naast zware metalen in fijn stof wordt ook kwik in de omgevingslucht als gas gemeten. Op de industriële locatie Rodeheide, nabij het chloor-alkali bedrijf TC Tessenderlo, te Tessenderlo wordt in 2005 een jaargemiddelde kwikconcentratie van 7,04 ng/m³ gemeten. Op de achter-

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 65

grondlocaties Koksijde en Tervuren wordt een jaargemiddelde kwikconcentratie gemeten van 1,93 ng/m³ respectievelijk 2,09 ng/m³. De jaargemiddelde kwikconcentratie in Tervuren in 2005 zijn vergelijkbaar met de jaargemiddelde kwikconcentraties in 2004 (1,92 ng/m³).

6.3. 6.3.1.

de meetposten geplaatst in Hoboken (HO-XXX), Kruibeke (MN-102), Antwerpen (HO-I80) en Beerse (MN-205, MN-207 en MN-208) bedraagt de gemiddelde bemonsteringsduur per kruik 30 dagen en zijn er twaalf stalen per kalenderjaar. De kruiken gesitueerd in de natuurgebieden worden telkens gedurende 28 dagen bemonsterd waardoor het maximum aantal kruiken per kalenderjaar dertien bedraagt.

Zware metalen in neervallend stof Wijzigingen meetprogramma

Het meetnet omvatte in het kalenderjaar 2005 40 meetposten, waarvan 30 neerslagkruiken in Hoboken gelegen zijn. Op de meeste posten wordt het concentratieverloop in neervallend stof gevolgd van lood (Pb), cadmium (Cd), zink (Zn), koper (Cu) en arseen (As). Op de meetposten in natuurgebieden wordt eveneens chroom (Cr), nikkel (Ni), mangaan (Mn) en ijzer (Fe) geanalyseerd. Het element kwik (Hg) wordt enkel gemeten op de meetpost te Koksijde. Naargelang de ligging van de meetposten kan er een onderscheid worden gemaakt tussen: – meetposten die gelegen zijn in de directe en indirecte omgeving van het non-ferro bedrijf Umicore te Hoboken (HO-XXX), MN-102 (Kruibeke) en HO-I80 (Antwerpen). – meetposten die gelegen zijn in de directe omgeving van het non-ferro bedrijf Metallo-Chimique te Beerse MN-205 (Absheide), MN-207 (Heidestraat) en MN-208 (Ketelaarstraat). – meetposten die gelegen zijn in natuurgebieden (MNXXXX) In de tabellen 6.2.1 en 6.2.2. in annex 6.2. wordt per meetpost het aantal weerhouden stalen weergegeven. Voor

Meer gedetailleerde informatie betreffende de luchtverontreiniging in de omgeving Hoboken is te vinden in het rapport “Luchtverontreiniging Hoboken. Jaarrapport 2005” (ref. 6.2.). 6.3.2.

Grens- en richtwaarden

In de VLAREM Titel II worden grens- en richtwaarden gedefinieerd voor lood, cadmium en thallium in neervallend stof en zijn gekoppeld aan metingen met NILU-kruiken volgens een welomschreven meetstrategie. In Hoboken werd in 1997 een uitgebreid meetnet uitgebouwd bestaande uit 26 kruiken volgens de VLAREM meetstrategie. Daarnaast bleven vier neerslagkruiken van het oude meetnet in de Curiestraat operationeel. De normen gelden voor het gemiddelde van de 26 neerslagkruiken opgesteld volgens de VLAREM meetstrategie. Als bemonsteringsen analysemethode voor de bepaling van de stofneerslag, geldt de methode beschreven in de norm T94-101 (Nilu-kruik), gecombineerd met de normen NBN T94-401 en NBN T94-403. Tabel 6.3. geeft een overzicht van de richten de grenswaarden (uitgedrukt in mg/m².dag ) voor lood en cadmium in neervallend stof.

Tabel 6.3.: Richt- en grenswaarden voor lood en cadmium in neervallend stof

PARAMETER

RICHTWAARDE (jaargemiddelde – mg/m².dag)

GRENSWAARDE (jaargemiddelde – mg/m².dag)

Lood Cadmium

0,250 0,020

3,000 -

66 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

6.3.3.

Statistische verwerking

De tabel 6.2.1. in annex 6.2. geeft een overzicht van de jaargemiddelden per element (Pb, Cd, Zn, Cu en As) voor het kalenderjaar 2005 gemeten in industriële omgeving (m.n. Hoboken, Kruibeke en Beerse). In deze tabel wordt naast de jaargemiddelden voor elke individuele neerslagkruik eveneens het gemiddelde over alle kruiken in Hoboken en het VLAREM gemiddelde (alle kruiken minus HO-I14, HO-I15, HO-I16 en HO-I57) weergegeven. De tabel 6.2.2. in annex 6.2. geeft een overzicht van de jaargemiddelden voor elke individuele neerslagkruik per element (Pb, Cd, Zn, Cu, As, Cr, Ni, Mn, Fe en Hg) voor het kalenderjaar 2005 gemeten in natuurgebieden in Vlaanderen.

overschreden. Enkel de meetposten HO-00X, HO-00Y en HO-00W overschrijden de norm niet. De grenswaarde voor lood nl. 3 mg/m2.dag, wordt in 2005 op slechts 1 van de 30 meetposten overschreden. Dit is een daling t.o.v. de vorige meetperiode 2004 en vergelijkbaar met 2003. In Kruibeke (MN-102) bedraagt de looddepositie in 2005 0,31 mg/m².dag. Dit is een lichte stijging t.o.v. het vorige kalenderjaar (0,26 mg/m².dag in 2004). In Antwerpen (HO-I80) bedraagt de looddepositie 0,073 mg/m².dag. In 2005 bedraagt de gemiddelde looddepositie in Beerse (MN-205) 1,78 mg/m².dag. In 2004 bedroeg de gemiddelde looddepositie er 1,73 mg/m².dag. Op verder afgelegen kruiken MN-207 en MN-208 bedraagt de gemiddelde lood depositie 1,07 mg/m².dag en resp.0,49 mg/m².dag.

De uitschieters kunnen hun oorzaak vinden in uitzonderlijke omstandigheden van meteorologie of door emissies van nabijgelegen bedrijven. 6.3.3.1. Industriegebieden 6.3.3.1.1. Lood Er worden twee virtuele jaargemiddelden berekend voor de meetposten in Hoboken. Enerzijds worden alle meet resultaten in de directe omgeving van het bedrijf uitgemiddeld en anderzijds worden slechts de meetpunten volgens de VLAREM Titel II uitgemiddeld. In de praktijk betekent dit dat bij de laatste berekening de meetmeetposten in de Curiestraat nl. HO-I14, HO-I15, HO-I16 en HO-I57 niet in rekening worden gebracht. Bij toepassing van de VLAREM meetstrategie (VLAREM gem.) bekomt men in 2005 een jaargemiddelde waarde van 1,12 mg/m2.dag. Hiermee wordt de grenswaarde gerespecteerd maar wordt wel de richtwaarde overschreden. In 2004 bedroeg het VLAREM-gemiddelde voor lood. 1,42 mg/m².dag. Wanneer de kruiken in de Curiestraat mee worden verrekend (HOB gem.) bedraagt de gemiddelde Pbdepositie in 2005 1,35 mg/m2.dag (t.o.v. 1,76 mg/m².dag in 2004). De jaargemiddelden in 2005 liggen lager dan de loodwaarden gemeten in 2004. In 2005 wordt de richtwaarde voor lood nl.. 0,250 mg/m2.dag op bijna alle individuele meetposten

6.3.3.1.2. Cadmium In Hoboken bedraagt de gemiddelde cadmiumdepositie in 2005 over alle kruiken (gem. HOB) 0,014 mg/m2.dag. Het VLAREM jaargemiddelde bedraagt er 0,013 mg/m2.dag.. Tijdens het voorafgaand kalenderjaar 2004 werden vergelijkbare deposities gemeten (0,017 respectievelijk. 0,015 mg/m2.dag). Dit impliceert dat voor het derde jaar op rij de richtwaarde van 0,020 mg/m2.dag gerespecteerd wordt op de virtuele meetpost in Hoboken. De richtwaarde voor cadmium nl. 0,020 mg/m2.dag, wordt in 2005 op 5 van de 30 individuele meetposten overschreden. In 2004 was dit nog op 11 kruiken. In 2005 bedraagt de cadmiumdepositie in Kruibeke (MN102) 0,006 mg/m².dag. Dit betekent een stijging t.o.v. het vorige jaar 2004 (0,003 mg/m².dag) en vergelijkbaar met 2003. In Antwerpen (HO-I80) bedraagt de cadmiumdepositie 0,003 mg/m².dag. In Beerse (MN-205) bedraagt de gemiddelde cadmium depositie 0,033 mg/m².dag. Dit is een daling t.o.v. de waarde gemeten in 2004 die 0,047 mg/m².dag bedroeg. Dit betekent dat de richtwaarde van cadmium nl. 0,020 mg/ m².dag, in Beerse op de meetpost MN205, in de onmiddellijke omgeving van het non-ferro bedrijf Metallo-Chimique, indicatief overschreden wordt. In 2005 worden op verder afgelegen meetposten t.o.v. Metallo-Chimique te Beerse,

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 67

met code MN-207 en MN-208, lagere cadmiumdeposities van respectievelijk 0,018 en 0,007 mg/m².dag gemeten. Hier wordt de richtwaarde niet overschreden.

In 2005 bedroeg de arseendepositie op de meetpost. MN-102 te Kruibeke 0,104 mg/m².dag. Dit is een verviervoudiging t.o.v het vorige kalenderjaar (0,023 mg/m².dag, toen gehalveerd t.o.v. 2003). Dit is te wijten aan één extreme meetwaarde (721 µg/m².dag) tijdens deze periode. In Antwerpen (HO-I80) bedraagt de arseendepositie in 2005. 0,003 mg/m².dag.

6.3.3.1.3. Zink In 2005 bedraagt de gemiddelde zinkdepositie in Hoboken 0,47 mg/m2.dag wat vergelijkbaar is t.o.v. 2004. (0,48 mg/m2.dag). Op de meetpost in Kruibeke (MN-102) wordt tijdens het kalenderjaar 2005 een jaargemiddelde zinkdepositie gemeten van 0,113 mg/m².dag, wat een duidelijke stijging t.o.v. 2004 betekent (0,075 mg/m².dag). In Antwerpen (HO-I80) bedraagt de zinkdepositie. 0,107 mg/m².dag.

In Beerse werd een arseendepositie van 0,015 mg/m².dag gemeten. Deze ligt iets lager dan de arseendepositie gemeten in 2004 (0,017 mg/m².dag). In 2005 worden op verder afgelegen meetposten t.o.v. Metallo-Chimique te Beerse met code MN-207 en MN-208 lagere arseendeposities van respectievelijk 0,009 en 0,004 mg/m².dag gemeten.

In Beerse (MN.205) bedraagt de zinkdepositie. 1,79 mg/m².dag. In 2005 wordt een lagere waarde gemeten t.o.v. 2004 (2,07 mg/m2).

6.3.3.2. Natuurgebieden In 2003 werd van start gegaan met het meten van de totale depositie van zware metalen in 7 natuurgebieden (Knokke, Bonheiden, Gent, Koksijde, Kapellen, Maasmechelen en Tielt-Winge). In 2005 werd de meetpost te Knokke stopgezet. In figuur 6.1. en 6.2. wordt de evolutie van zware metalen in natuurgebieden weergegeven.

6.3.3.1.4. Koper De jaargemiddelde koperdepositie in Hoboken bedraagt 0,26 mg/m².dag wat vergelijkbaar is met 2003 (respectievelijk 0,29 mg/m².dag). In 2004 lag deze hoger nl.. 0,33 mg/m².dag. Op de meetpost in Kruibeke (MN-102) bedraagt de koperdepositie in 2005 0,063 mg/m².dag. In 2004 werd een lagere jaargemiddelde koperdepositie van. 0,043 mg/m².dag gemeten. In Antwerpen (HO-I80) bedraagt de koperdepositie in 2005 0,020 mg/m².dag.

Naast lood, cadmium, zink, koper en arseen wordt ook de depositie van chroom, nikkel, mangaan, en ijzer gemeten.

In Beerse (MN-205) bedraagt de koperdepositie. 2,18 mg/m².dag. In 2004 bedroeg de gemiddelde koper depositie er 2,21 mg/m².dag.

Tabel 6.4. geeft een overzicht van de jaargemiddelde totale depositie van zware metalen gemeten in de 6 natuurgebieden. De resultaten van alle natuurgebieden werden uitgemiddeld en vergeleken met de beschikbare jaargemiddelden gemeten in Hoboken.

6.3.3.1.5. Arseen De gemiddelde arseendepositie in Hoboken bedraagt 0,090 mg/m².dag in 2005 t.o.v. 0,112 mg/m².dag in 2004.

De jaargemiddelde deposities in natuurgebieden in Vlaanderen variëren met een factor 2. Naast de verschillende meteo- en klimaatsomstandigheden worden moge-

Tabel 6.4.:Deposities aan zware metalen in neervallend stof in natuurgebieden (µg/m².dag)

Natuurgebieden Gemiddelde Minimum Maximum

Pb 8,6 5,7 13,7

Cd 0,256 0,180 0,330

Zn 34,9 27,5 48,7

Cu 5,5 3,9 6,7

As 0,739 0,604 0,890

Hoboken virtueel

1352

466

304

110

68 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

Cr 1,042 0,791 1,670

Ni 1,68 0,98 2,05

Mn 20,0 11,4 36,0

Fe 157,9 89,6 224,7

Figuur 6.1 : Evolutie zware metalen in natuurgebieden te Vlaanderen 3

2,5

µg/m2.dag

Gemiddelde 2003 Gemiddelde 2004 Gemiddelde 2005

1,5

0,5

0 Cd

Figuur 6.2.: Evolutie zware metalen in natuurgebieden te Vlaanderen (vervolg) 300

250

µg/m2.dag

200

Gemiddelde 2003 Gemiddelde 2004 Gemiddelde 2005

150

100

0 Pb

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 69

Tabel 6.5.: Natte deposities aan zware metalen in neervallend stof (µg/m².dag)

KK02

Pb 5,4

Cd 0,174

Zn 11,7

Cu 8,1

As 0,677

Cr 0,785

Ni 1,06

Mn 15,3

Fe 40,7

Hg1 34,8

1 Voor kwik liggen alle meetwaarden beneden de detectielimiet, zodat de meetwaarde mogelijk overschat is.

lijks de deposities ook verhoogd door de aanwezigheid van lokale al dan niet regionale invloeden. De totale deposities van de zware metalen chroom (Cr), nikkel (Ni), lood (Pb), zink (Zn), koper (Cu), mangaan (Mn) en ijzer (Fe) in Vlaanderen dalen in de periode 2003 – 2005. Voor cadmium (Cd) en arseen (As) zijn de deposities eerder licht schommelend tot stijgend. 6.3.3.3 CAMP-meetstation In het kader van het verplicht meetprogramma CAMP (Comprehensive Atmospheric Monitoring Program) en de OSPAR conventie (Convention for the protection of the marine environment of the North-East Atlantic Sea (22/9/1992)) werd in 2005 voor het eerst in het natuurgebied ‘De Doornpanne’ te Koksijde zware metalen (Pb, Cd, Zn, Cu, As, Cr, Ni, Mn, Fe en Hg) in natte depositie gemeten. In tabel 6.5 worden de jaargemiddelde van zware metalen in ‘natte’ depositie, uitgedrukt in µg/m².dag, weergegeven. Met uitzondering van koper (Cu) worden er in de natte depositie minder al dan niet vergelijkbare hoeveelheden van zware metalen teruggevonden in de totale depositie. Verder onderzoek is nodig om de oorzaken hiervan na te gaan.

6.3.4. Conclusies De gemiddelde looddepositie in 2005 voor het meetnet in Hoboken volgens de VLAREM strategie (zonder de kruiken in de Curiestraat) bedraagt 1,12 mg/m².dag. Wanneer de kruiken uit de Curiestraat worden verrekend, bedraagt ze 1,35 mg/m².dag. De grenswaarde wordt in beide gevallen gerespecteerd. De richtwaarde van 0,250 mg/m².dag, wordt voor alle kruiken in Hoboken overschreden, op drie na. Ook op de meetposten in Kruibeke en Beerse wordt

70 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

de grenswaarde gerespecteerd, maar de richtwaarde overschreden. Op de meetposten gesitueerd in de natuurgebieden en Antwerpen worden geen overschrijdingen van de grenswaarde noch de richtwaarde vastgesteld. In Hoboken wordt de richtwaarde voor de cadmium depositie (0,020 mg/m².dag) voor het derde jaar op rij gerespecteerd. Het gemiddelde volgens de VLAREM strategie bedraagt 0,013 mg/m².dag. Wanneer de kruiken in de Curiestraat eveneens in rekening gebracht worden dan bedraagt het gemiddelde 0,014 mg/m².dag. Op de meetpost MN205, het dichtst gelegen nabij het non-ferro bedrijf Metallo-Chimique te Beerse, wordt de richtwaarde indicatief overschreden (0,033 mg/m².dag) terwijl op verder afgelegen meetposten de richtwaarde wordt gerespecteerd. In Kruibeke en in de natuurgebieden wordt de richtwaarde ruim gerespecteerd. Voor de meeste parameters te Hoboken en Beerse zien wij in 2005 een daling van de jaargemiddelde deposities. Voor Hoboken dalen de deposities voor lood (Pb), cadmium (Cd), koper (Cu) en arseen (As) gemiddeld 20 %, voor zink (Zn) is de daling eerder beperkt. Voor Beerse is de daling het meest uitgesproken voor cadmium (Cd). In Kruibeke wordt voor alle metalen een stijging vastgesteld t.o.v. het vorige kalenderjaar. Dit kan deels verklaard worden door iets ongunstigere weersomstandigheden in het kalenderjaar 2005. Voor cadmium (Cd) en arseen (As) liggen de deposities in de periode augustus uitzonderlijk hoog, waardoor het maandgemiddelde hoog is en het jaargemiddelde stijgt. In 2005 wordt in 6 natuurgebieden verspreid over Vlaanderen de totale depositie van zware metalen gemeten. Voor alle gemeten parameters, met uitzondering van arseen (As) en cadmium (Cd), is een dalende trend van zwa-

re metalen merkbaar in Vlaanderen. De deposities liggen aanzienlijk lager dan in de industriële gebieden. In het natuurgebied ‘De Doornpanne’ worden in 2005 ook zware metalen in natte depositie gemeten. De resultaten van de natte deposities bevinden zich op hetzelfde niveau als de totale deposities. Toch stellen we voor enkele metalen zoals zink (Zn), koper (Cu), nikkel (Ni), mangaan (Mn) en ijzer (Fe) verschillen vast. Verder onderzoek is nodig om dit nader te verklaren.

6.4.

Referenties

6.1.

Air Quality Guidelines for Europe, second edition, 2000. WHO Regional Publications, European Series, No. 91. Studie van de luchtverontreiniging in de omgeving van Umicore Vestiging Hoboken. Jaarrapport 2005, VMM, Erembodegem, 2006.

6.2.

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 71

Hoofdstuk

7. Polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK) en nitro-PAK 7.1

Beschrijving van de polluenten

De polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK), waarvan de structuur gebaseerd is op gecondenseerde benzeen kernen, behoort tot de groep luchtverontreinigende stoffen met hoge prioriteit, omwille van hun kankerverwekkende en mutagene eigenschappen. Ze zijn in hoofdzaak afkomstig van verbrandingsprocessen van fossiele brandstoffen. De belangrijkste bronnen in 2005 zijn onder andere het verkeer, vnl. wegverkeer (44 %), de gebouwenverwarming (35 %) en de industrie (16 %). Zeer specifieke industriële bronnen zijn bijvoorbeeld de houtverduurzaming en het gebruik van bitumen en asfalt voor de wegenbouw. Ook andere vormen van ongecontroleerde of onvolledige verbrandingsprocessen zijn bronnen van PAK. De PAK en hun nitro-derivaten komen hoofdzakelijk voor in de aërosolfractie van verontreinigde lucht. De vluchtigste stoffen kunnen ook in de gasfase voorkomen. Door hun chemische stabiliteit kunnen ze over grote afstanden door de lucht getransporteerd worden.

Op de locaties Zaventem (startbaan luchthaven) en Steenokkerzeel (kasteel van Ham) werd in 2005 verder gebruik gemaakt van kleinvolume monsterneming (KV) voor PAK-metingen. Vermits deze twee verschillende monsternemingstechnieken andere stoffracties bemonsteren (met meer kleine deeltjes door GV) zijn de resultaten onderling niet meer direct vergelijkbaar. De monsterneming op filters gebeurt zonder backup voor middelvluchtige componenten (i.e.: naftaleen, acenafteen, acenaftyleen, fluoreen, fenanthreen, anthraceen). Zo worden enkel de niet-vluchtige PAK bepaald (vierring en hoger) op glas- of kwartsvezelfilters (fluorantheen, pyreen, benzo(a)anthraceen, chryseen, benzo(b)- en benzo(k)fluorantheen, benzo(a)pyreen, dibenzo(a,h)anthraceen, benzo(g,h,i)peryleen en indeno(1,2,3-cd)pyreen). Dit zijn de laatste 10 componenten van de Amerikaanse EPA prioriteitslijst. De meetfrequentie bedraagt een volle 24-uur bemonstering om de vier dagen.

7.2.

PAK 7.2.2

7.2.1

Streefwaarden

Meetprogramma

Op de vaste meetlocaties Borgerhout (stad: PlantijnMoretuslei), Zelzate (industrie: Chalmetlaan), en Aarschot (regionale achtergrond: Tieltsebaan) wordt sinds 2000 gebruik gemaakt van grootvolume monsterneming (GV) voor PAK en nitro-PAK. Vanaf 2002 worden ook grootvolume metingen verricht te Zelzate-centrum voor PAK en nitroPAK’s (VfT-teerraffinaderijen). Deze meetstrategie werd in 2005 aangehouden.

Op 26 januari 2005 verscheen in het Publicatieblad van de Europese Unie de richtlijn 2004/107/EG van het Europees Parlement en de Raad van 15 december 2004 betreffende As, Cd, Hg, Ni en polycyclische aromatische koolwaterstoffen in PM10-stof. Deze richtlijn trad in werking op 15 februari 2005. De richtlijn definieert naast streefwaarden voor As, Cd en Ni in PM10-stof, eveneens een streefwaarde voor benzo(a)pyreen. Deze bedraagt 1 ng/m³ als gemiddelde over het kalenderjaar.

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 73

7.2.3

Statistische verwerking

de jaargemiddelde concentraties voor benzo(a)pyreen echter onder de streefwaarde van 1 ng/m³.

De resultaten worden meer in detail besproken in het rapport ‘Polycyclische en nitropolycyclische aromatische koolwaterstoffen in de omgevingslucht in Vlaanderen. Jaarrapport 2005.’ (ref. 7.1.). Tabel 7.1. geeft een overzicht van de jaargemiddelde concentraties voor de gemeten PAK (uitgedrukt in ng/m³) in het kalenderjaar 2005. Tegenover 2005 stelt men een algemeen dalende tendens vast van de concentraties op alle locaties uitgezonderd te Zaventem en Steenokkerzeel, waar een lichte stijging wordt vastgesteld. De concentraties in Aarschot liggen doorgaans lager dan op de andere drie Groot Volume-meetposten. Het meetpunt in Aarschot is representatief voor een regionale achtergrondlocatie en wordt niet door de industrie en weinig door het verkeer beïnvloed. Figuur 7.1. toont de evolutie van de jaargemiddelde concentratie van benzo(a)pyreen op vier locaties waar gemeten werd met dezelfde Groot Volume-methode, over de laatste zes jaar. De hoogste concentraties worden gemeten in het meetstation Zelzate-centrum in de onmiddellijke omgeving van de teerraffinaderij VfT. Op alle locaties blijven

Op alle locaties worden de hoogste concentraties gemeten in de winter en de laagste in de zomer (ref. 7.1.). Het verschil bedraagt ongeveer een factor 10. De emissies door huisverwarming in combinatie met de minder goede verspreiding van de luchtverontreiniging door stabielere lucht in de winter zijn daar verantwoordelijk voor, maar ook het verlies van bemonsterde componenten door vervluchtiging van de filter in de zomer speelt een belangrijke rol. Momenteel is in het VMM labo te Gent, in samenwerking met de Universiteit Gent, een nieuwe bemonsteringsen meetmethode voor PAK in lucht in ontwikkeling. De eerste resultaten worden besproken in het meer uitgebreide PAK jaarrapport (ref. 7.1.). Deze resultaten wijzen uit dat voor sommige componenten de concentraties onderschat zijn. Naast de seizoensinvloed zijn de gemeten concentraties sterk afhankelijk van de meteorologische omstandigheden, zowel van de neerslag, waardoor de stoffractie uitgewassen wordt, als van de wind, waardoor meer of minder verontreinigde lucht kan aangevoerd worden, eventueel afkomstig van locale specifieke bronnen, maar ook van grotere afstanden. Dit verklaart grotendeels de fluctuaties die van jaar tot jaar verschillen en het onderscheid landelijk/stedelijk/verkeer/industrieel minder uitgesproken maken.

Tabel 7.1.: Jaargemiddelde concentraties PAK in 2005

Fluorantheen Pyreen Benzo(a)anthraceen Chryseen Benzo(b)fluorantheen Benzo(k)fluorantheen Benzo(a)pyreen Dibenzo(a,h)anthraceen Benzo(g,h,i)peryleen Indeno(123-cd)pyreen Som 10PAK

Zelzate (GV) 1,10 0,73 0,46 1,08 0,83 0,36 0,58 0,32 0,62 0,74 6,83

74 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

ZelzateBorgerhout centrum (GV) (GV) 1,79 0,76 1,19 0,59 0,43 0,20 1,12 0,65 0,70 0,46 0,33 0,21 0,59 0,48 0,28 0,29 0,65 0,47 0,58 0,44 7,65

4,56

Aarschot (GV) 0,73 0,56 0,21 0,56 0,44 0,20 0,31 0,20 0,41 0,39

Zaventem (KV) 0,85 0,60 0,19 0,33 0,50 0,19 0,23 0,36 0,64 0,66

Steenokkerzeel (KV) 0,76 0,65 0,24 0,40 0,60 0,25 0,32 0,36 0,76 0,72

4,02

4,55

5,06

Figuur 7.1.: Evolutie van de jaargemiddelde Benzo(a)pyreen concentratie op verschillende locaties in de periode 2000-2005

1,00 0,90 0,80 0,70 2000 2001 2002 2003 2004 2005

ng/m3

0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00 Aarschot

Borgerhout

Zelzate

Zelzate-centrum

7.3.

NITRO-PAK

7.3.2.

7.3.1

Meetprogramma

De resultaten worden meer in detail besproken in het rapport ‘Polycyclische en nitropolycyclische aromatische koolwaterstoffen in de omgevingslucht in Vlaanderen. Jaarrapport 2005.’ (ref. 7.1.).

De metingen worden op dezelfde filters van de bemonsteraars voor PAK uitgevoerd te Aarschot (60N035), Zelzate (60R750 en 6ZEL03) en te Borgerhout (60R801). Te Zaventem (60SZ01) worden eveneens metingen van nitro-PAK’s uitgevoerd. Enkel in Steenokkerzeel (60SZ02) worden geen nitroPAK’s gemeten. De meetfrequentie bedraagt één filter bemonsterd over 24 uur om de vier dagen.

Statistische verwerking

Tabel 7.2. geeft het overzicht van de jaargemiddelde concentraties (uitgedrukt in pg/m³) van de vijf meetpunten in 2005. Dl staat voor ‘detectielimiet’. 9-nitroanthraceen vertoont de hoogste concentraties,. 3-nitrofluorantheen de laagste concentraties. De meetpunten Zelzate-centrum en Aarschot vertonen de hoogste concentraties. Het meetpunt Zelzate-centrum vertoont de laagste concentraties. De concentraties op de verschillen-

Tabel 7.2.: Jaargemiddelde concentraties voor nitro-PAK’s in 2005 (ng/m3)

Meetpunt Aarschot Borgerhout Zelzate Zelzate-centrum Zaventem

2-NitroFluoreen 38 26 24 21 26

9-Nitro2-Nitro3-NitroAnthraceen Fluorantheen Fluorantheen 210 109 dl 268 98 dl 216 80 7 220 88 dl 175 97 48

1-NitroPyreen 21 28 28 26 21

2-NitroPyreen 22 24 23 22 21

Som NPAK 400 444 378 377 387

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 75

Figuur 7.2.: Evolutie van de som nitro-PAK op alle locaties 2000-2005

700 600 500 400 2005

300 200

2004

100

2003

2002

h sc

2001 te lza

Figuur 7.2 geeft, voor 2000-2005, de evolutie weer van de som van de gemeten nitro-PAK concentraties.

Conclusies

De jaargemiddelde concentraties voor benzo(a)pyreen blijven op alle meetpunten in Vlaanderen beneden de voorgestelde streefwaarde van 1 ng/m³. Op de locaties die sterk beïnvloed worden door het verkeer (Borgerhout) of de industrie (Zelzate) zijn de gemeten concentraties voor al de gemeten componenten hoger dan op het regionaal achtergrondmeetpunt (Aarschot). De concentraties van PAK, gemeten met grootvolume (GV) bemonstering zijn doorgaans hoger dan deze met kleinvolume (KV) bemonstering, vermoedelijk omwille van het feit dat er met de GV-bemonstering meer kleine deeltjes be-

76 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

m nte ve Za

ntr ce telza Ze

de locaties liggen dicht bij elkaar. De hoogste concentraties worden doorgaans gemeten in Borgerhout, waar vooral invloed is van het verkeer. Behalve in Zelzate-centrum wordt overal een stijging van de concentraties vastgesteld tegenover 2004.

7.4.

2000

monsterd worden waarop relatief grotere hoeveelheden PAK’s kunnen geadsorbeerd zijn. De nieuwe PAK bemonsteringsen meetmethode, waarbij ook de volledige gasfractie kwantitatief bemonsterd wordt, wijst uit dat de tot nog toe gemeten concentraties met de klassieke methode onderschat kunnen zijn. De metingen van nitro-PAK’s uitgevoerd in 2005 geven een overzicht van de concentraties nitro-PAK’s in Vlaanderen in stedelijke, residentiële, en industriële omgevingen. Alle concentraties zijn licht gestegen tegenover 2004. De concentraties in de stedelijke omgeving blijken doorgaans iets hoger dan in de andere omgevingen, hoewel deze onderling goed vergelijkbaar zijn. Zelfs het achtergrondmeetpunt Aarschot vertoont een relatief hoge jaargemiddelde concentratie.

7.5.

Referenties

7.1

Polycyclische en nitro-polycyclische aromatische koolwaterstoffen in de omgevingslucht in Vlaanderen. Jaarrapport 2005, VMM, Erembodegem, september 2006.

Hoofdstuk

8. Dioxines en PCB126 8.1.

Beschrijving van de polluent

“Dioxines” is een verzamelnaam voor zo’n 210 verschillende scheikundige stoffen. 17 van de 210 zijn uiterst giftig en worden omschreven als de “dirty seventeen”. Elk van deze 17 verbindingen heeft een verschillende toxiciteit die echter omgerekend wordt naar één toxiciteitsequivalent (TEQ). Vermits de maximale toegelaten dagelijkse opnamedosis van dioxines, gedefinieerd door de WGO, zowel de dioxines als de dioxine-achtige PCB’s omvat, wordt vanaf 2002 de depositie van de meest toxische PCB-congeneer (PCB126) ook gemeten. Bij depositiemetingen wordt het neervallend stof opgevangen. De 17 dioxinecongeneren met 2,3,7,8-chloorsubstitutie worden geanalyseerd, met toepassing van een koolstof‑13 gelabelde interne standaard voor elk congeneer. Ook PCB126 wordt via dezelfde meettechniek geanalyseerd. De resultaten zijn gegeven in depositie in pg TEQ.m-2.d-1.

meetcampagne in het voorjaar en één in het najaar. De najaarscampagne dient om de winterbijdrage (gebouwenverwarming, minder goede verspreidings-karakteristieken) beter in de metingen te laten weerspiegelen. Het dioxinedepositiemeetnet nam doorheen de jaren in omvang toe van 10 in 1995 tot een 50-tal in 2005. Gelet op de verbeterde situatie is het aantal meetplaatsen de laatste jaren wat verminderd. Sedert 2002 wordt de depositie van de meest toxische congeneer PCB126 gemeten. Tot 2004 gebeurde dit op alle meetposten waar de dioxinedepositie werd gemeten. Vermits de depositie van PCB126 op heel wat locaties laag bleek te zijn, werd beslist om de depositie van PCB126 enkel te meten op een aantal relevante locaties. In 2005 ge-

De depositiemetingen zeggen iets over de kwaliteit van de omgevingslucht en over de verspreiding van dioxines en PCB’s in het milieu. Bovendien bieden de depositiemetingen een uitstekend instrument om niet-industriële, diffuse en/of ongekende bronnen op te sporen. Door de sanering en sluiting van diverse industriële installaties, neemt het aandeel van de diffuse bronnen immers toe. Dit impliceert dat het belang van depositiemetingen alsmaar stijgt. Depositiemetingen kunnen beïnvloed worden door meerdere bronnen in de buurt.

8.2.

Wijzigingen meetprogramma

Sinds 1995 meet de VMM dioxinedeposities in Vlaanderen. De metingen worden tweemaal per jaar (standaardmeetcampagnes) gedurende één maand uitgevoerd. Er is één

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 77

beurde dit op 28 meetposten waar ook de dioxinedepositie gemeten werd. De meetplaatsen worden vooral gekozen in de omgeving van potentiële bronnen (verbrandingsovens, ferro- en nonferro metaalindustrie, crematoria, luchthavens, stedelijke gebieden…) en zijn dus niet representatief voor de gemiddelde depositie over Vlaanderen. De grote inspanningen die geleverd zijn door de afvalverbrandingsector enerzijds en de non-ferro en ferro-industrie anderzijds, hebben tot gevolg dat het belang van zgn. diffuse bronnen toeneemt. Naast de industrie zorgen ook de gebouwenverwarming, open vuren en lange afstand transport door de lucht voor een bijdrage. Tenslotte bleek uit de meetresultaten van 2002 dat hoge deposities van dioxines en PCB126 gedetecteerd werden in de onmiddellijke omgeving van schrootverwerkende bedrijven. De locaties worden elk jaar opnieuw in functie van de gemeten deposities in het voorgaande jaar herbekeken. Waar hoge metingen voorkomen worden extra metingen voorzien om een beter zicht te hebben over de situatie in het gebied. Op locaties waar herhaaldelijk lage deposities worden gemeten, worden de meetactiviteiten stopgezet. In 2005 werden op 48 meetposten dioxinedepositiemetingen uitgevoerd. Op 28 van deze meetposten werd ook PCB126 gemeten Voor de standaard meetcampagnes waren in totaal 42 meetplaatsen gesitueerd in de omgeving van verbrandingsovens en industriële vestigingen. Hiervan bevonden er zich 13 nabij schrootverwerkende installaties. In Schelle en Lommel werden op 2 nieuwe locaties depositiestalen geanalyseerd. In Geel, Gent, Genk en Willebroek werden bijkomende stalen buiten de grote campagnes gecollecteerd. Eén meetplaats was gesitueerd in een stedelijk gebied en 1 in een landelijke omgeving. Op 2 locaties waar het Federaal Voedselagentschap verhoogde concentraties van dioxines of PCB’s in melk of eieren hadden vastgesteld, werden depositiemetingen uitgevoerd. Om de eventuele invloeden van Noord-Frankrijk na te gaan werden op twee plaatsen nabij de grens depositiestalen gecollecteerd. De maandelijkse metingen over een volledig jaar werden ook in 2005 verdergezet in Menen. In januari 2005 werd de

78 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

meetpost Menen 2 160 m verplaatst naar een weide waar de VMM stofmetingen uitvoert. In Hoboken en Zelzate werd om de 2 maand een maandelijks staal gecollecteerd. In Rumbeke werd een nieuwe meetpost opgestart.

8.3.

Normen voor depositie van dioxines en PCB126

Momenteel heeft de Europese Commissie reeds normen voor voeding ontwikkeld voor de groep van dioxines en voor de groep van merker-PCB’s. Later dit jaar treden Europese normen voor voeding in werking voor de groep van dioxine-achtige PCB’s. Indien de voedselnormen overschreden worden, dient onderzocht te worden of het milieu (mede)verantwoordelijk is voor de verhoogde waarden in het voedselcompartiment. Depositiemetingen geven informatie over de actuele pollutie van het milieucompartiment door dioxines of PCB’s. Er bestaan geen wettelijke normen die de depositie van dioxines of PCB’s reglementeren. Op basis van door de Wereld Gezondheidsorganisatie (WGO) gehanteerde maximale innamedosissen van 1 à 4 pg TEQ/kg lichaamsgewicht per dag hanteert de Vlaamse Milieumaatschappij drempelwaarden voor de beoordeling van de gemeten deposities. Maandgemiddelde waarden die de drempel van 6 en 26 pg TEQ/m².dag overschrijden, worden door de Vlaamse Milieumaatschappij omschreven als respectievelijk matig verhoogd of verhoogd. Hiermee komen de jaargemiddelde drempelwaarden van 2 respectievelijk 10 pg TEQ/m².dag overeen. Binnen de groep van PCB’s zijn er 12 congeneren met een dioxine-achtige werking waaraan een toxicologische equivalentiefactor werd toegekend. Momenteel loopt er een studie die het verband onder zoekt tussen de toegelaten WGO innamedosis en de de positie van de dioxine-achtige PCB’s. In afwachting van de resultaten van deze studie, wordt PCB126 ook geëvalueerd t.o.v. de drempelwaarden die voor dioxines opgesteld werden. Dioxines worden vnl. opgenomen via de voeding door de consumptie van vis, vlees en zuivelproducten. Er is slechts

Tabel 8.1.: Beoordelingsdrempels voor de gemeten deposities van dioxines en PCB126

Innamedosis wgo richtwaarde o.b.v. 1 pg TEQ/kg.dag

Jaargemiddelde depositie 2 pg TEQ/m².dag

Maandgemiddelde depositie Omschrijving 6 pg TEQ/m².dag Matig verhoogde waarde (26 pg ≥ x > 6 pg)

richtwaarde o.b.v. 4 pg TEQ/kg.dag

10 pg TEQ/m².dag

26 pg TEQ/m².dag

een geringe opname via de ademhaling. Vandaar dat éénmalige overschrijdingen niet noodzakelijk rechtstreekse en/of acute gezondheidsrisico’s met zich meebrengen. Indien de drempelwaarde gedurende lange tijd overschreden wordt, kan dit een negatieve impact hebben op de gezondheid. Het komt erop aan dat vooral in zones van landbouw en veeteelt hoge dioxinedeposities vermeden moeten worden. Doordat dioxines zich vaak op fijnere stofdeeltjes vasthechten, kan een groot deel van de dioxines over een grotere afstand verspreid worden en zo in het milieu en de voedselketen terechtkomen. Daarom is het noodzakelijk om in gebieden met sterk verhoogde dioxinedeposities de potentiële en diffuse bronnen op te sporen en te saneren.

8.4.

Deposities van dioxines en PCB126

De resultaten worden meer in detail besproken in het rapport ‘Analyses van dioxine- en PCB126-depositie in de periode april 2005-april 2006’ (ref. 8.1). De resultaten van 2002 tot 2005 zijn uitgebreid weergegeven in tabel 1 van bijlage 8. Tabel 2 in dezelfde bijlage geeft

Verhoogde waarde (> 26 pg)

een overzicht van deposities gemeten op een aantal locaties die meer dan 2x per jaar bemonsterd worden. 8.4.1.

Dioxines

Tabel 8.2. geeft een overzicht van de meetplaatsen van de voor- en najaarscampagne van 2005 ingedeeld volgens de in Vlaanderen gehanteerde normen voor dioxinedepositie. Uit de resultaten blijkt dat 56 % van de dioxinedeposities gemeten tijdens de voorjaarscampagne van 2005 niet verhoogd zijn. Tijdens de voorjaarscampagne 2004 was 65 % van de metingen niet verhoogd. Tijdens de najaarscampagne van 2005 was 48 % van de metingen niet verhoogd, in 2004 bedroeg dit percentage 55 % van de dioxinedeposities. Wanneer we de resultaten van 2005 vergelijken met waarden van voorgaande jaren, lijkt een neerwaartse trend zich af te tekenen. Een volledige vergelijking met de voorgaande jaren is echter niet vanzelfsprekend, gezien het meet-

Tabel 8.2.: Beoordeling dioxinedepositiemetingen

Dioxinedepositie

Voorjaar 2005 48 meetresultaten

Najaar 2005 48 meetresultaten

Verhoogd (> 26 pg TEQ/m2.dag)

1 meetplaats: Gistel

matig verhoogd (> 6 pg TEQ/m2.dag) niet verhoogd (≤ 6 pg TEQ/m2.dag)

20 meetplaatsen

6 meetplaatsen: Beerse, Desselgem, Gistel, Olen, Wielsbeke (2) 19 meetplaatsen

27 meetplaatsen

23 meetplaatsen

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 79

Fig. 8.1.: Procentuele overschrijding van de dioxinedepositie getoetst aan de drempelwaarden voor dioxinedeposities 100%

80%

60%

40%

20%

0% 93-'94

910/95

12/95- 8-9/96 2/96

VJ 97

NJ 97

VJ 98

NJ 98

VJ 99

x ≤ 6 pg TEQ/m2.dag

NJ 99

VJ 00

NJ 00

VJ 01

6 < x ≤ 26 pg TEQ/m2.dag

programma jaarlijks wijzigt en er via de opstart van nieuwe meetposten gestreefd wordt naar het opsporen van ongekende bronnen.

NJ 01

VJ 02

NJ 02

VJ 03

NJ03

VJ 04

NJ 04

VJ 05

NJ 05

> 26 pg TEQ/m2.dag

Figuur 8.1. geeft een grafische voorstelling van de procentuele overschrijding van de drempelwaarden van 1993 tot 2005.

2004 was 73 % respectievelijk 75 % van de metingen niet verhoogd. Het hoger percentage aan verhoogde PCB-deposities in 2005 kan toegeschreven worden aan het feit dat het huidige meetprogramma voornamelijk bestond uit locaties met een mogelijk PCB-probleem. Op dit aspect wordt in een volgende paragraaf dieper ingegaan.

8.4.2.

8.4.3.

PCB126

Sedert 2002 wordt de depositie van de meest toxische congeneer PCB126 gemeten. In 2005 gebeurde dit op 28 meetposten waar ook de dioxinedepositie gemeten werd. In tabel 8.3. worden de meetresultaten van PCB126 van de voor- en najaarscampagne van 2005 ingedeeld volgens de in Vlaanderen gehanteerde normen voor dioxinedepositie. Uit de resultaten blijkt dat 39 % van de PCB126 deposities gemeten tijdens de voorjaarscampagne van 2005 niet verhoogd zijn, tijdens de najaarscampagne was dit 61 %. In

80 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

Deposities van dioxines in de omgeving van afvalverbrandingsinstallaties en industriële vestigingen

We benadrukken dat depositiemetingen kunnen beïnvloed worden door meerdere bronnen in de buurt. Wanneer in Vlaanderen de eerste dioxinedepositiemetingen werden uitgevoerd, stelde men vast dat er hoge dioxinedeposities waren rond afvalverbrandingsinstallaties. Na 1993-1994 werd een belangrijke daling vastgesteld, niet alleen in de gemiddelde dioxinedepositie maar ook in de maximale deposities. Deze sterke dalingen zijn een gevolg

Tabel 8.3.: Beoordeling PCB126-depositiemetingen

Depositie PCB126 Verhoogd (> 26 pg TEQ/m2.dag) matig verhoogd (> 6 pg TEQ/m2.dag) niet verhoogd (≤ 6 pg TEQ/m2.dag)

Voorjaar 2005 28 meetresultaten 7 meetplaatsen: Genk, Gent, Gistel, Kallo, Menen (2), Willebroek 10 meetplaatsen

Najaar 2005 28 meetresultaten 3 meetplaatsen: Geel, Gent, Menen

11 meetplaatsen

17 meetplaatsen

van de saneringen die werden opgelegd door de MilieuInspectie van het departement Leefmilieu, natuur en energie en de betrokken ministers. Vanaf 1993 werden meerdere slecht functionerende huisvuilverbrandingsovens gesloten, de andere werden voorzien van een zuiveringsinstallatie. Momenteel moeten afvalverbrandingsinstallaties voldoen aan een zeer strenge emissienorm van 0,1 ng TEQ/Nm³. Daarom is het twijfelachtig dat ze – bij een goede werking – nog een belangrijke bijdrage aan de dioxinedepositie leve-

8 meetplaatsen

de van 26 pg TEQ/m2.dag die op korte termijn nagestreefd moet worden niet overschreden. De gemiddelde depositie over de 6 gemeten maanden bedroeg 5,7 pg TEQ/m2.dag. In 2004 bedroeg het jaargemiddelde over 6 metingen nog het dubbele (11,8 pg TEQ/m2.dag). Depositiemetingen uitgevoerd door Umicore bevestigen deze dalende tendens. De door Umicore genomen maatregelen naar een aangepaste behandelingswijze van risicogrondstoffen dragen aldus bij tot een daling van de dioxinedepositie in de onmiddellijke omgeving van het bedrijf.

ren. De dioxinedeposities gemeten in 2005 nabij de verbrandingsovens in Gent, Oostende en Roeselare zijn laag. De depositie van dioxines wordt nauw opgevolgd nabij de non-ferro installaties in Hoboken en Olen en in de nabijheid van de ferro industrie in Zelzate. In 2005 werden in Hoboken en Zelzate om de twee maand een staal gecollecteerd. In Olen werden enkel stalen genomen tijdens de voor- en najaarscampagnes. Figuur 8.2. geeft een overzicht van de maandelijkse dioxinedeposities gemeten in Hoboken en Zelzate in de periode februari 2000 – april 2006. In Hoboken werden er in 2005 2 meetposten opgesteld. Op Hoboken 2, op 600 m van het fabrieksterrein, werden in 2005 lage dioxinedeposities gemeten. Op de meetpost Hoboken 1 die net buiten de fabrieksmuren staat opgesteld werd om de 2 maand een maandelijks staal gecollecteerd. In de periode april 2005 – april 2006 werd de drempelwaar-

De VMM heeft in 2005 drie meetpunten in Zelzate geplaatst om de invloed van de ferro-industrie na te gaan. Tijdens beide campagnes van 2005 werden lage dioxinedeposities genoteerd. Ook tijdens de overige meetperioden werden geen verhoogde waarden gemeten. De gemiddelde depositie over 6 metingen bedroeg 7,3 pg TEQ/m2.dag. Dit is een duidelijke verbetering t.o.v. 2004 toen er een gemiddelde depositie van 16,3 pg TEQ/m2.dag gemeten werd. De dioxine-uitstoot van Sidmar ligt onder de emissienorm. Aangezien het type brandstof voor de sinterinstallatie een impact kan hebben op de dioxine-uitstoot, springt het bedrijf heel omzichtig om met het anthraciet dat in het proces toegepast wordt. Dit aspect draagt zeker bij tot een verbetering van de luchtkwaliteit in deze regio. De evolutie van de dioxinedepositie gemeten in Zelzate is weergegeven in figuur 8.2. In Olen werden op drie meetpunten bemonsteringen uitgevoerd. De verhoogde deposities die in het verleden meermaals op Olen 1 werden gemeten, werden niet meer vastgesteld: tijdens de voor- en najaarscampagne wer-

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 81

Fig. 8.2.: Maandelijkse dioxinedeposities uitgedrukt in pg TEQ/m².dag op de meetpunten in Hoboken en Zelzate 120 Zelzate

Hoboken

drempelwaarde

100

pg TEQ/m2.dag

2000

2001

2002

2003

2004

2005

den geen uitzonderlijke waarden gemeten. Op de meet-

de VMM inschatten of er regelmatig verhoogde dioxinede-

post Olen 4, die in de nabijheid van het IOK-stort staat opgesteld, werd tijdens de voorjaarscampagne een matig verhoogde dioxinedepositie gemeten. Tijdens het najaar zakte de dioxinewaarde opnieuw tot het achtergrondniveau. Tijdens de najaarscampagne werd op de meetpost Olen 5 een verhoogde depositie van dioxines vastgesteld. Er werd gemeld dat er nabij de meetpost illegaal sluikafval zou verbrand worden. Dit draagt mogelijks bij tot de verhoogde dioxinewaarden die op deze meetpost worden vastgesteld.

posities worden gemeten. Tevens hoopt de VMM meer informatie te verwerven over de locatie van de bron(nen).

In Beerse werd de drempelwaarde voor de dioxinedepositie tijdens de najaarscampagne overschreden. In 2004 werd ook reeds een overschrijding vastgesteld. Om de pollutie verder in kaart te brengen wordt in 2006 een extra meetpost in gebruik genomen en wordt de frequentie van de metingen verdubbeld. Op beide meetposten zullen 4 maandstalen gecollecteerd worden. Via deze strategie wil

82 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

In de regio Wielsbeke werd tijdens de najaarscampagne een sterk verhoogde dioxinedepositie gemeten op de 3 meetposten gesitueerd in Wielsbeke en op de meetpost in Desselgem. Het is de eerste maal dat er in deze regio dermate hoge dioxinewaarden gemeten worden. De VMM sluit niet uit dat de verhoogde deposities gemeten op de 4 meetposten toegeschreven kunnen worden aan dezelfde bron. In deze regio is er heel wat industrie gevestigd waardoor het niet eenvoudig is de oorzaak van de dioxinepollutie te achterhalen. In 2006 zullen er in Desselgem 5 maandelijkse metingen uitgevoerd worden. De meetfrequentie kan stijgen indien er opnieuw overschrijdingen van de richtwaarde worden vastgesteld. De Milieu-Inspectie is gestart met een onderzoek om de oorzaak van de verhoogde dioxinedepositie te achterhalen.

8.4.4.

Deposities van dioxines en PCB126 in de omgeving van schrootverwerkende bedrijven

drempelwaarde van 26 pg TEQ/m2.dag niet overschreden. De gemiddelde dioxinedepositie over de 11 gemeten maanden bedroeg 5,1 pg TEQ/m2.dag. Ook voor de depositie van PCB126 lijkt zich een daling af te tekenen in de woonzone: 7 van de 11 waarden lagen lager dan 6 pg TEQ/m2.dag, tweemaal werd een matig verhoogde waarde opgetekend en tweemaal een verhoogde waarde. Op de meetpost tegenover de ingang van het bedrijf lag de depositie hoger. Om de dioxine- en PCB-pollutie afkomstig van het bedrijf verder op te volgen werden vanaf mei 2006 maandelijkse metingen op beide meetposten opgestart.

In Menen werden herhaaldelijk hoge deposities van dioxi nes vastgesteld. Ook de depositie van PCB126 die sedert 2002 bepaald wordt, bleek op een aantal meetposten in Menen uitermate hoog te zijn. Vroegere metingen hebben aangetoond dat de hoogste deposities gemeten werden op en nabij het fabrieksterrein van het schrootverwerkend bedrijf Galloo. Deze waarden vormden voor de MilieuInspectie de aanleiding voor het opleggen van diverse saneringsmaatregelen naar stofbeheersing. In 2005 volgde de VMM de impact van deze maatregelen naar de luchtkwaliteit op door het verderzetten van de maandelijkse depositiemetingen op de meetpost in een nabijgelegen woonzone. Vanaf januari 2005 werd de meetpost Menen 2 160 m verplaatst naar een weide waar de VMM ook stof-

Figuur 8.3. geeft een overzicht van de maandelijkse deposities van dioxines en PCB126 gemeten in een woonzone in Menen in de periode oktober 2000 – april 2006. Tot december 2004 gebeurden de metingen op de meetpost Menen 2, vanaf januari 2005 werden de deposities geme-

metingen uitvoert (Menen 8).

ten op Menen 8.

De resultaten geven een daling van de deposities van dioxines aan. In de periode april 2005 – april 2006 werd de

De luchtkwaliteit nabij andere schrootverwerkende bedrijven werd ook in 2005 verder opgevolgd via meetpos-

Fig. 8.3.: Maandelijkse deposities van dioxines en PCB126 uitgedrukt in pg TEQ/m².dag op de meetposten in Menen 50

140 dioxines PCB126 120

30 80

60 20

PCB126 (pg TEQ/m2.dag)

Dioxines (pg TEQ/m2.dag)

100

40 10 20

0 2000

2001

2002

2003

2004

2005*

2006*

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 83

Fig. 8.4.: Dioxinedeposities (uitgedrukt in pg TEQ/m².dag) in een stedelijk gebied en in een landelijke omgeving gemeten tijdens de standaard voor – en najaarscampagnes 30 Stedelijk

Landelijk

drempelwaarde

pg TEQ/m2.dag

0 93-'94

9- 12/9510/95 2/96

89/96

VJ97

NJ97

VJ98

NJ98

VJ99

NJ99

ten in Gent, Genk, Willebroek, Kallo, Geel, Deerlijk en Gistel. Nieuwe meetposten werden geplaatst in Lommel en Schelle. De resultaten van de depositiemetingen uitgevoerd nabij schrootverwerkende bedrijven zijn samengevat in tabel C van de bijlage. De balans is niet unaniem positief: op diverse locaties worden nog verhoogde PCB-deposities vastgesteld en in Gistel werden opnieuw verhoogde dioxinedeposities gemeten. De saneringsmaatregelen die de Milieu-Inspectie heeft opgelegd aan de schrootverwerkende sector zijn nog in volle uitvoer. De impact van de stofbeheersingsplannen zal pas volledig ingeschat kunnen worden wanneer de saneringen volledig afgerond zijn. Daarom blijft de VMM ook in 2006 de luchtkwaliteit nabij schrootverwerkende bedrijven nauwgezet bewaken. In Gistel worden 3 meetposten in gebruik genomen en wordt op 1 meetpost om de twee maand een depositiestaal gecollecteerd. In Gent, Genk en Willebroek wordt het huidige meetregime behouden en zullen er 6 depositiemetingen uitgevoerd worden.

84 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

VJ00

NJ00

VJ01

NJ01

VJ02

NJ02

VJ03

NJ03

VJ04

NJ04 VJ 05 NJ 05

De resultaten van de depositiemetingen uitgevoerd nabij schrootverwerkende bedrijven zijn samengevat in tabel 3 in de bijlage. 8.4.5.

Deposities in stedelijke gebieden en in een landelijke omgeving

Figuur 8.4. geeft de dioxinedeposities (uitgedrukt in pg TEQ/m².dag) in een stedelijk gebied (Merksem) en in een landelijke omgeving (Mol) weer. Naast verspreide bronnen op langere afstand zouden huisverwarming en verkeer een rol kunnen spelen in de depositie. Uit de figuur blijkt dat er in 2005 slechts kleine kwantitatieve verschillen zijn tussen de waarden gemeten in landelijke en stedelijke gebieden. De depositie van PCB126 is op de stedelijke en landelijke meetpost laag. In het meetprogramma van 2005 werden 2 meetposten geplaatst in gebieden waar het Federaal Voedselagentschap in

het verleden verhoogde dioxinewaarden in melk of eieren had vastgesteld nl. in Dendermonde en Weelde. Op geen enkele meetplaats werd een verhoogde dioxine- of PCBdepositiewaarde vastgesteld.

8.5.

Conclusies

Algemeen kan gesteld worden dat de depositie van dioxines gunstig evolueert in een aantal voormalige probleemgebieden: de gemiddelde dioxinedepositie is duidelijk afgenomen in Hoboken en Zelzate. In Olen werd slechts op

1 locatie een overschrijding van de hoogste drempelwaarde vastgesteld. De meetresultaten van 2005 tonen verder aan dat er in de onmiddellijke omgeving van schrootverwerkende bedrijven nog regelmatig verhoogde deposities van PCB126 worden gemeten. In Menen, Gent, Genk, Gistel, Geel, Kallo en Willebroek worden soms nog verhoogde deposities opgetekend. De maatregelen naar stofbeheersing toe die de Milieu-Inspectie opleggen aan de respectievelijke shredderbedrijven zijn nog in volle uitvoer. De sterk verhoogde dioxinedeposities gemeten in Beerse en de regio Wielsbeke behoeven verdere opvolging. De VMM heeft haar meetprogramma dan ook aangepast om de evo-

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 â&#x20AC;˘ 85

lutie van de luchtkwaliteit nauwgezet op te volgen en informatie te verwerven over de locatie van de bron(nen). In stedelijke en landelijke omgeving worden lage deposities van dioxines en PCB126 gemeten.

8.6.

Referenties

8.1.

Analyses van dioxine- en PCB126 deposities in de periode april 2005-april 2006, VMM, Erembodegem, juli 2006. Voorstel voor milieukwaliteitsnormen voor dioxinedepositie. R. De Fré, C. Cornelis, N. Lewyckyj, C. Mensink, J. Nouwen, G. Schoeters, W. Swaans en M. Wevers. Studie in opdracht van de VMM, 2001/ MIM/R/163, december 2001.

8.2.

86 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

Hoofdstuk

9. Vluchtige organische stoffen (VOS) 9.1.

Beschrijving van de polluenten

De benaming VOS (vluchtige organische stoffen) of ook VOC (vluchtige organische componenten) slaat op een groot aantal stoffen die als gassen of dampen in de omgevingslucht voorkomen. Ze behoren tot bepaalde klassen naargelang ze enkel de elementen koolstof en waterstof bevatten of ook heteroatomen bevatten zoals zuurstof, stikstof, halogenen, zwavel, enz. Tot de eerste groep behoren de verzadigde, de onverzadigde en de aromatische koolwaterstoffen die de hoofdfractie uitmaken van de VOS in omgevingslucht. Ze zijn in de eerste plaats afkomstig van het verkeer, de energieproductie en de verwarming en in de tweede plaats van chemische productieprocessen en verdamping. Tot de tweede groep behoren zowel de gechloreerde verzadigde, onverzadigde als de aromatische organische componenten die vooral afkomstig zijn van chemische processen en het huishoudelijk gebruik. Vooral het gemotoriseerd verkeer en de huisverwarming zijn de oorzaak van de algemene verspreiding van deze stoffen in de omgevingslucht. De belangrijkste emissiebronnen van benzeen zijn de chemische sector en de raffinaderijen. In 2005 bedroeg de bijdrage van beiden respectievelijk 54 % en 36 %. Dit betekent een daling voor het aandeel van de chemie t.o.v. 2004 nl. 73 % en een stijging van het aandeel raffinaderijen nl. 24 % in 2004. De restemissies worden veroorzaakt door andere industriën (o.a. metaal, non-ferro….).

vinylchloride, ...) en anderzijds door hun aandeel in de fotochemische luchtverontreiniging waarin ze samen met stikstofoxiden onder invloed van zonnestralen en warmte ozon en oxidanten vormen die eveneens schadelijk zijn voor de gezondheid en tevens gewassen en materialen aantasten. Ook in het broeikaseffect en de aantasting van de ozonlaag spelen de VOS een rol (bv. methaan, CFK’s). Om een beeld te verkrijgen van de situatie in Vlaanderen op het gebied van concentraties in de omgevingslucht en mogelijke bronnen van VOS worden metingen uitgevoerd die op termijn meer duidelijkheid moeten brengen in het aandeel van de verschillende doelgroepen. Deze metingen kaderen in de activiteiten van de “Meetnetten Lucht” als deel van de decretale opdracht van de VMM voor de controle van de immissies lucht.

9.2.

Wijzigingen meetprogramma

De Vlaamse Milieumaatschappij heeft een meetnet voor VOS in Vlaanderen dat in 2005 bestond uit 8 meetposten. Op iedere meetpost wordt éénmaal om de vier dagen een 24-uursmonster genomen op adsorptiebuisjes. Achtenveertig componenten worden gemeten en kunnen ondergebracht worden in 4 groepen nl. de aromatische, de alifatische, de olefinische en de gechloreerde koolwaterstoffen. Daarnaast worden in 7 stations van de telemetrisch meetnetten in Vlaanderen BTEX-metingen (benzeen, tolueen, ethylbenzeen, xylenen) uitgevoerd met behulp van automatische BTEX-monitoren.

De nadelige invloed van de VOS op het milieu manifesteert zich enerzijds op het vlak van de volksgezondheid vermits sommige componenten kankerverwekkend zijn (benzeen,

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 87

Tabel 9.1.: Huidige en toekomstige normering voor vinylchloride, benzeen 1,2-dichloorethaan en tolueen

VLAREM Titel II vinylchloride

Richtwaarde (µg/m³)

Grenswaarde (µg/m³)

1 µg/m³ als jaargemiddelde

10 µg/m³ als P98 in het beschouwde kalenderjaar op basis van halfuren 50 µg/m³ als P98 in het beschouwde kalenderjaar op basis van dagwaarden

benzeen Richtlijn 2000/69/EG benzeen

WGO 1,2-dichloorethaan tolueen

9.3.

5 µg/m³ als jaargemiddelde in het beschouwde kalenderjaar op basis van dagwaarden(te respecteren vanaf 2005) 700 µg/m³ als daggemiddelde 260 µg/m³ als weekgemiddelde

Grens- en richtwaarden

In VLAREM II werd de toekomstige grenswaarde voor benzeen, opgelegd door de richtlijn 2000/69/EG, opgenomen met een vroegere datum van in werking treding (nl. 1/1/2005 i.p.v. 1/1/2010); tevens werd een daggrenswaarde opgenomen. Deze normen zijn opgenomen in tabel 9.1. tesamen met de normen voor vinylchloride uit VLAREM II en de WGO-richtwaarden voor 1,2-dichloorethaan en tolueen.

9.4.

Statistische verwerking

Tabel 1 in annex 9 geeft een overzicht van de jaargemiddelde VOS-concentraties in het kalenderjaar 2005. Tabel 2 in annex 9 geeft een overzicht van de jaarmaxima VOSconcentraties in het kalenderjaar 2005. Tabellen 3a en 3b in annex 9 geven een overzicht van de BTEX-concentraties (op basis van halfuren en dagwaarden) in het kalenderjaar 2005. 9.4.1.

Benzeen en andere aromatische koolwaterstoffen

Tabel 9.2. geeft een overzicht van de jaargemiddelde benzeenconcentraties in het kalenderjaar 2005.

88 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

In het VOS-meetnet, gebaseerd op dagmonsters (‘50’-stations), liggen de jaargemiddelde concentraties van benzeen in het kalenderjaar 2005 tussen 1,6 µg/m³ in Borgerhout en 0,8 µg/m³ in Aarschot. De meetpunten in Stabroek en Doel worden beïnvloed door de industrie in het havengebied. Doel ligt dichter bij deze industriezone dan het meetpunt Stabroek maar niet in de overheersende windrichting. In Tessenderlo Dennenhof zijn de benzeenconcentraties hoofdzakelijk te wijten aan het drukke verkeer in de H. Hartlaan ten oosten van het meetpunt. Ook in Tessenderlo Hofstraat komt de grootste bijdrage van het verkeer. De gemeten benzeenconcentraties in Zelzate (Chalmetlaan) vinden hun oorsprong in het drukke verkeer en de nabijheid van een benzinestation. Uit noordwestelijke sector is er eveneens invloed van industriële activiteit (VfT-teerraffinaderijen, zie BTEX-meetpunt 40ZL01). In Borgerhout, een locatie met veel verkeer, worden de hoogste concentraties gemeten. Maasmechelen wordt beïnvloed door het industrieterrein van Geleen dat in oost tot zuidoostelijke richting gelegen is t.o.v. het meetpunt. De laagste benzeenconcentratie (0,8 µg/m³) wordt gemeten in Aarschot (AAR). Aarschot werd als achtergrondstation geselecteerd. De meetstations met de BTEX-monitoren geven continu halfuursgemiddelde metingen, dus 48 metingen per dag (Mechelen en Laakdal), of kwartuursgemiddelden

Tabel 9.2.: Jaargemiddelde benzeenconcentraties (dagmonsters en BTX-monitoring) in Vlaanderen in 2005

2005 Dag Benzeen 2005 BTX Benzeen

50STA 1,3

50DOE 1,1

40LD01 1,4

50TESH 0,9

40LD02 1,1

50TESD 1,1

40ML01 1,1

50ZEL 1,4

40ZL01 2,3

(Borgerhout, Gent-Baudelo, Zelzate, Hasselt en Geel), dus 96 metingen per dag. De hoogste jaargemiddelde benzeenconcentratie in het volledige kalenderjaar 2005 wordt gemeten in Zelzate (Havenlaan, 40ZL01) en bedraagt 2,3 µg/m³. Dit meetpunt wordt beïnvloed door het bedrijf VfT, een teerraffinaderij. Het jaargemiddelde ligt iets lager dan in 2004. De jaargemiddelden op basis van de BTEX-monitoren op de andere locaties liggen tussen 0,8 µg/m³ in hasselt (42N045) en 1,4 µg/m³ in Laakdal (40LD01). Op alle meetposten – behalve in Gent (Baudeloo) – is er een daling t.o.v 2004. Het jaargemiddelde gemeten met de BTEX-monitor in Borgerhout is iets lager dan dit van het VOS-meetpunt

50BOR 1,6 42N045 0,8

50AAR 0,8

50MAA 1,0

42R801 1,3

44R701 1,1

op dezelfde locatie (zie tabel 9.2) o.m. doordat de BTEXmonitor iets verder van de straat opgesteld staat (1,3 t.o.v. 1.6 µg/m³). Figuur 9.1. geeft het verloop weer van de jaargemiddelde benzeenconcentratie in een virtueel station in Vlaanderen sedert 1990. Voor de berekening van dit virtueel station werden enkel de ‘50’-meetstations waarbij om de 4 dagen een 24-uursmonster genomen wordt, in rekening gebracht. Vanaf 1990 is er een duidelijke dalende trend in de jaargemiddelde benzeenconcentratie in het virtuele station. De jaargemiddelde concentratie bedroeg in 1990 in het virtuele station 3,9 µg/m³ en is gedaald naar 1,2 µg/m³ in het kalenderjaar 2005. Het maximale jaargemiddelde in 1990

Fig. 9.1.: Verloop jaargemiddelde benzeenconcentratie in het virtueel station In Vlaanderen vanaf 1990 6 EU-grenswaarde 5

µg/m3

4 3 2 1 0 1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996 mean

1997

1998 min

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

max

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 89

Tabel 9.3.: Overzicht van de jaargemiddelde concentraties (µg/m³) in het kalenderjaar 2005 voor tolueen

2005 Dag Tolueen

50STA 3,5

2005 BTX Tolueen

40LD01 2,3

50DOE 2,3

50TESH 2,3

40LD02 1,1

40ML01 3,2

bedroeg 5,4 µg/m³ en werd vastgesteld in het meetstation te Maasmechelen. In 2005 is de maximale jaarconcentratie gedaald tot 1,6 µg/m³ en wordt teruggevonden in het meetstation te Borgerhout. Er is een stagnering ten opzichte van vorig jaar. De EU grenswaarde voor benzeen die vanaf 1 januari 2005 van kracht werd en 5 µg/m³ als jaargemiddelde bedraagt, wordt op geen enkel meetstation overschreden.

90 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

50TESD 2,9

50ZEL 3,2 40ZL01 3,2

50BOR 5,9 42N045 2,1

50AAR 1,8 42R801 3,6

50MAA 2,7 44R701 3,1

Tabel 9.3. geeft een overzicht van de jaargemiddelde concentraties (µg/m³) in het kalenderjaar 2005 voor tolueen. De WGO-richtwaarde voor tolueen werd ruim gerespecteerd.

9.4.2.

Alifatische koolwaterstoffen

Deze groep bevat een groot aantal normale, vertakte en cyclische alkanen. Voor de luchtvervuiling zijn uiteraard de vluchtige van belang waarvan hier gemeten worden: de lineaire alifatische koolwaterstoffen van butaan tot decaan, de vertakte alifatische koolwaterstoffen: isobutaan, isopentaan, 2,3-dimethylbutaan, 2-methylpentaan, 3-methyl pentaan, isooctaan, 2-methylhexaan, 3-methylhexaan, 2‑methylheptaan, 3-methylheptaan en de alicyclische koolwaterstoffen methylcyclopentaan, cyclohexaan en methylcyclohexaan. Deze stoffen kunnen afkomstig zijn van het verkeer en van industriële emissie (chemie, petrochemie) of van huishoudelijk gebruik (white-spirit, terpentijn, ...). De meest vluchtige componenten uit deze groep komen over het algemeen in de hoogste concentraties voor. Vanaf pentaan nemen de concentraties af met stijgend kookpunt. De hoogste jaargemiddelde concentraties aan alifatische koolwaterstoffen worden teruggevonden in stations die een industriële activiteit kennen zoals Stabroek, Tessenderlo, Zelzate en Doel en een stedelijk station onder invloed van het drukke verkeer zoals Borgerhout. In Maasmechelen en in Aarschot worden de laagste waarden gemeten. De invloed van de Antwerpse industriezone komt vooral tot uiting in Doel waar de pollutierozen voor de alifatische koolwaterstoffen (ref. 9.1.) wijzen naar oosten noord oostelijke richting (midden en noordelijk gedeelte van de industriezone). In de pollutierozen in Stabroek ligt het zwaartepunt vooral in de westelijke sectoren, van noordwest tot zuidwest, eveneens wijzend naar de industrie. Ook uit de pollutierozen voor n-pentaan voor Doel (ten westen van de industrie) en Stabroek (ten oosten van de industrie), blijkt duidelijk de invloed van de industrie op de twee meetposten. In Zelzate komt de belangrijkste bijdrage voor de meeste alifatische koolwaterstoffen vanuit het noordoosten en het oosten, vermoedelijk afkomstig enerzijds van een dichtbij

gelegen benzinestation en anderzijds van een drukke verkeersweg. In Tessenderlo zijn de concentraties voor de alifatische koolwaterstoffen in Dennenhof iets hoger dan in de Hofstraat. De pollutierozen (ref. 9.1.) vertonen op de twee meetposten (aan weerszijden van de bedrijven) nagenoeg hetzelfde beeld nl. met het zwaartepunt in oostelijke richting. Daaruit volgt dat de tussenliggende industriezone weinig of geen bijdrage levert aan alifatische koolwaterstoffen en dat de bronnen zich situeren op grotere afstand in oostelijke richting, vermoedelijk het industriegebied langs het Albertkanaal. In Maasmechelen worden voor de alifatische kool waterstoffen doorgaans lagere concentraties gemeten. Het zwaartepunt ligt voor de meeste alifatische componenten in het oosten, overeenkomend met het industriegebied Geleen in Nederland. Dit komt duidelijk tot uiting in de pollutierozen. In Aarschot liggen de concentraties aan alifatische koolwaterstoffen nog op een enigszins lager niveau dan in Maasmechelen. In Borgerhout tenslotte tonen de pollutierozen (ref. 9.1.) ook voor de alifatische koolwaterstoffen een meer gelijkmatige verdeling over de verschillende sectoren door de algemene verspreiding door het verkeer en de gebouwenverwarming. De seizoensinvloed op de concentraties komt ook hier duidelijk tot uiting met de laagste waarden in de zomermaanden en de hoogste waarden in de wintermaanden. 9.4.3.

Olefinische koolwaterstoffen

De componenten van deze groep die hier gemeten worden zijn: 1-buteen, 1,3-butadieen, cis-2-buteen,. trans-2-buteen, 1‑penteen, isopreen, 2-penteen, 1-hexeen en α-pineen. Deze stoffen kunnen zowel van het verkeer als van de industrie afkomstig zijn, isopreen en α-pineen kunnen ook van natuurlijke oorsprong zijn. Voor deze componenten worden doorgaans vergelijkbare concentraties gemeten op al de meetplaatsen. De daggemiddelde concentraties in Zelzate worden mogelijks

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 91

eïnvloed door het dichtbijgelegen benzinestation. Voor b 1-hexeen wordt het hoogste daggemiddelde gemeten in Stabroek , afkomstig van de industrie. De concentraties aan olefinische koolwaterstoffen zijn merkelijk lager dan deze voor de alifatische koolwaterstoffen. Dit geldt voor alle meetplaatsen. 9.4.4.

Gechloreerde koolwaterstoffen

De componenten van deze groep die hier gemeten worden, zijn: vinylchloride, 1,2-dichloroethaan, 1,1,1-trichloroethaan, trichloorethyleen, tetrachloorethyleen en chloorbenzeen. Deze synthetische stoffen worden vooral voor industrieel/technische toepassingen aangewend en voor huishoudelijke toepassingen. Tabel 9.4. geeft een overzicht van de jaargemiddelden en de jaarmaxima voor vinylchloride en 1,2-dichloroethaan in 2005. De hoogste gemeten jaargemiddelden voor vinylchloride worden in 2005 vastgesteld in Tessenderlo (Dennenhof en Hofstraat). De jaargemiddelde concentraties bedragen 0,3 µg/m³ op de beide meetposten. Op de andere stations blijven de gemiddelde concentraties onder de detectielimiet. De streefwaarde van 1 µg/m³, de richtwaarde van 2,5 µg/m³ en de grenswaarde van 5 µg/m³ als jaargemiddelde concentratie, door de CEM voorgesteld voor opname in VLAREM Titel II werden in 2005 ruim gerespecteerd. Ook de VLAREM-norm (10 µg/m³) voor de 98 percentiel wordt niet overschreden (P98-waarde in Dennenhof =1,82 µg/m³;.

P98-waarde in Hofstraat = 1,73 µg/m³). Het hoogste dagmaximum in het kalenderjaar 2005 werd in Tessenderlo Hofstraat gemeten en bedroeg 2,2 µg/m³ wat een stijging betekent t.o.v. 2004 (1,3 µg/m³). Het maximum in Dennenhof is lager dan in 2004 (2,1µg/m³ t.o.v. 8,6 µg/m³). De jaargemiddelden voor 1,2-dichloroethaan bedragen in het kalenderjaar 2005 in Tessenderlo Dennenhof en Tessenderlo Hofstraat respectievelijk 1,0 µg/m³ en. 0,8 µg/m³. Dit is voor Dennenhof een daling t.o.v. 2004. In de andere stations ligt de jaargemiddelde concentratie onder de detectielimiet. Het hoogste maximum voor 1,2dichloroethaan werd in 2005 in Tessenderlo Dennenhof gemeten en bedroeg 12,1 µg/m³, wat een merkelijke daling betekent t.o.v. 2004 (48,2 µg/m³). Op het station in de Hofstraat te Tessenderlo werd een hoger maximum genoteerd in 2005 dan in 2004 nl. 9,2 µg/m³ t.o.v. 6,2 µg/m³. De richtwaarde voor 1,2-dichloroethaan van 700 µg/m³ als daggemiddelde die door de WGO voorgesteld wordt, werd op alle stations ruim gerespecteerd. Voor de overige gechloreerde koolwaterstoffen tri- en tetrachloroethyleen worden doorgaans lage concentraties gemeten en is de industriële bijdrage gering op al de meetplaatsen.

9.5.

Conclusies

Op alle meetstations zijn de jaargemiddelde concentraties aan vluchtige organische stoffen in 2005 vergelijkbaar met

Tabel 9.4.: Jaargemiddelden en jaarmaxima voor vinylchloride en 1,2-dichloroethaan in Vlaanderen in 2005

2005 Aarschot Doel Stabroek Tessenderlo Dennenhof Tessenderlo Hofstraat Zelzate Maasmechelen Borgerhout

92 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

Vinylchloride (µg/m³) Jaargem. Maximum dl dl dl 1,0 dl 1,3 0,3 2,1 0,3 2,2 dl 0,4 dl 0,3 dl dl

1,2-dichloorethaan (µg/m³) Jaargem. Maximum dl 0,2 dl 1,0 dl 1,3 1,0 12,1 0,8 9,2 dl 0,3 dl dl dl 0,8

vorig jaar. Voor benzeen wordt een daling in concentratie vastgesteld met een factor 4 t.o.v. 1990.

veer gehalveerd ten opzichte van 1995, het startjaar van de etingen. m

Bij toetsing van de jaargemiddelde benzeenconcentraties gemeten in Vlaanderen aan de EU grenswaarde nl. 5 µg/m³ te respecteren vanaf 1 januari 2005 worden geen overschrijdingen vastgesteld.

De hoogste concentraties aan alifatische koolwaterstof-

De hoogste jaargemiddelde benzeenconcentratie over het volledige kalenderjaar 2005 wordt gemeten in Zelzate (Havenlaan) en bedraagt 2,3 µg/m³. In de andere stations liggen de jaargemiddelde benzeenconcentraties tussen 1,4 µg/m³ en 0,8 µg/m³. In 2005 is het jaargemiddelde voor benzeen op alle meetposten – behalve in Gent Baudeloo) gedaald t.o.v. vorig jaar. Hoe landelijker de ligging van de meetpost, hoe lager de benzeenconcentratie. In Zelzate (Havenlaan) in de omgeving van het bedrijf VfT, is de jaargemiddelde benzeenconcentratie in 2005 onge-

fen worden teruggevonden in stedelijke stations zoals Borgerhout onder invloed van het drukke verkeer. De laagste waarden worden in Maasmechelen en in Aarschot gemeten. Bronnen van alifatische koolwaterstoffen zijn naast verkeer en gebouwenverwarming ook industriële activiteit. De seizoensinvloed op de concentraties komt in Borgerhout duidelijk tot uiting met de laagste waarden in de zomermaanden en de hoogste waarden in de wintermaanden (gebouwenverwarming). De hoogste daggemiddelde concentraties van het olefinische koolwaterstof 1-hexeen worden in Stabroek en in Doel

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 93

vastgesteld. . Deze is hoofdzakelijk afkomstig van de industrie. Isopreen en a-pineen zijn hoofdzakelijk van natuurlijke oorsprong. De andere componenten komen vooral van het verkeer. De hoogste concentraties aan gechloreerde koolwaterstoffen (vooral vinylchloride en 1,2-dichloroethaan) komen voor in Tessenderlo. De richtwaarde voor vinylchloride nl.. 1 µg/m³ als jaargemiddelde en de grenswaarde van 10 µg/m³ als P98-concentratie werden in 2005 ruim gerespecteerd. De richtwaarde voor 1,2-dichloroethaan van 700 µg/m³ als daggemiddelde die door de WGO voorgesteld wordt, werd op alle stations eveneens ruim gerespecteerd.

9.6.

Referenties

9.1.

Vluchtige organische componenten in de omge vingslucht in Vlaanderen. Jaarrapport 2005, VMM, Erembodegem, september 2006.

94 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

Hoofdstuk

10. Bestrijdingsmiddelen in regenwater 10.1

Meetprogramma

Sedert 1997 beschikt de VMM over een meetnet voor bestrijdingsmiddelen in het regenwater in Vlaanderen. In 2005 werd in Gent en Oostende tussen 5 maart en 1 oktober telkens op één monsternemingspunt bemonsterd. Op deze meetpunten werden op basis van weekmonsters organochloorpesticiden, organofosforpesticiden, organostikstofherbiciden, de zgn. “zure herbiciden” (type chloorfenoxycarbonzuren) en het totaalherbicide glyfosaat en zijn afbraakproduct AMPA gemeten. Samen met de PCB’s die, evenals de vorige jaren, in het regenwater niet konden worden aangetoond, werden in 2005 aldus 113 verschillende organische micro-polluenten in regenwater gemeten. De meetresultaten en meetmethodiek worden nader omschreven in ref. 10.1 t.e.m. 10.3.

10.2

Statistische verwerking

De ‘jaarlijkse’ cijfers die weergegeven worden in de onderstaande grafieken gelden steeds voor de periode begin maart –eind september. Voor endosulfan en γ-HCH (lindaan) uit de groep van de rganochloorpesticiden wordt de dalende tendens op jaaro basis van de voorbije jaren verdergezet. De hoeveelheid endosulfan- en γ-HCH- depositie in Gent en Oostende zijn in 2005 ongeveer van dezelfde grootteorde. (Figuur 10.1.) Bij de organofosforpesticiden behoren diazinon en dichloorvos nog steeds tot de meest frequent gedetecteerde componenten. Dimethoaat wordt in 2005 niet meer gedetecteerd. De dalende trend van de periode 2000-2002 wordt helaas niet verdergezet; de hoeveelheid dichloor-

vos depositie evenaart de waarden van de periode 2000, terwijl voor diazinon de hoeveelheid quasi is verdubbeld. (Figuur 10.2.) Wat betreft de organostikstofherbiciden is de toestand minder gunstig en wordt er geen algemeen wezenlijke vermindering van de gemeten hoeveelheden diuron en isoproturon vastgesteld. Voor atrazine wordt de dalende tendens van de voorbije jaren verdergezet. De verhoogde waarde in 2003 in het meetstation te Oostende is te wijten aan een éénmalig monster met een uitzonderlijk hoge concentratie aan atrazine in de week 30/5 – 06/6 met een concentratie van 650 ng/L. In Bokrijk (in 2003 nog in werking) werd in dezelfde periode een concentratie van 120 ng/L gemeten. In Gent werd in die periode geen neerslag gemeten (dus geen monster). Een verklaring voor de uitzonderlijk hoge concentratie in Oostende is niet meer te achterhalen. (Figuur 10.3.) De zeer hoge resultaten in 2001 voor diuron te Gent zijn genormaliseerd tot de concentratie grootteorde van in 2000. Vermeldenswaardig is de dalende tot stabiliserende tendens voor metolachloor, propachloor en alachloor. Bij de chloorfenoxycarbonzuren blijft de dalende tendens van MCPA, die in 2003 van start ging, op beide stations behouden. 2,4-D wordt niet meer gedetecteerd, terwijl 2,4-DP en MCPP wel worden gedetecteerd. (Figuur 10.4.) 2,4-Dinitrofenol (DNF) en DNOC, waarvan de concentratie grootteorde in 2004 met ± 30 % verhoogde, blijven ongeveer gelijk. Verbrandingsprocessen in motorvoertuigen en fotochemische vormingsprocessen dragen hierbij in belangrijke mate bij. De min of meer gelijkmatige spreiding van de aangetroffen hoeveelheden van deze verbindingen over het jaar, ook in

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 95

Fig. 10.1.: Depositie van lindaan in regenwater in periode mrt.-sept. ’97 – ’05 (in µg/m²/mrt-sept) Lindaan (gHCH) '97 - '05 µg/m2/mrt.-sept.(G)

µg/m2/mrt.-sept.(O)

Oostende 40

0 1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

Jaartal

Fig. 10.2.: Depositie diazinon in regenwater in periode mrt.-sept. ’97 – ‘05 (in µg /m²/mrt-sept) Diazinon '97 - '05 µg/m2/mrt.-sept.(G)

µg/m2/mrt.-sept.(O)

6,0

Oostende

5,0

4,0

3,0

2,0

1,0

0,0

0,0 1997

1998

1999

2000

2001 Jaartal

96 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

2002

2003

2004

2005

Fig. 10.3.: Depositie van atrazine in regenwater in periode mrt.-sept. ’97 – ’05 (in µg/m²/mrt-sept.) Atrazine '97 - '05 µg/m2/mrt.-sept.(G)

µg/m2/mrt.-sept.(O)

Oostende 20

0 1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

Jaartal

Fig. 10.4.: Depositie van MCPA in regenwater in periode mrt.-sept. ’97 – ’05 (in µg/m²/mrt-sept) MCPA '97 - '05 µg/m2/mrt.-sept.(G)

µg/m2/mrt.-sept.(O)

6,5

Oostende

5,5

4,5

3,5

2,5

1,5

0,5

-0,5

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

-0,5

Jaartal

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 97

perioden waarin het gebruik van bestrijdingsmiddelen niet vanzelfsprekend is, wijst in de richting van minder duidelijk te omschrijven bronnen. Het totaalherbicide glyfosaat en zijn afbraakproduct AMPA die in 2002 en 2003 niet zijn waargenomen boven de drempel van de bepaalbaarheidsgrens, blijven de stijgende tendens van 2004 aanhouden en komen in 2005 hoofdzakelijk voor in drie verschillende periodes, nl. ruim gespreid in de periode april/mei, in meer geconcentreerde periode van drie weken vanaf eind juli en in een meer uitgesmeerde periode vanaf half september tot eind oktober.

10.3

Conclusies

De hoeveelheden organochloorpesticiden in het regenwater blijven ook in 2005 verder afnemen tot soms nog nauwelijks meetbare waarden voor lindaan. Een stijgende trend wordt waargenomen voor de organofosforpesticiden diazinon en dichloorvos. Op gebied van het gebruik en het voorkomen van herbiciden blijft de evolutie van de toestand minder gunstig. De gehalten voor de belangrijkste organostikstofherbiciden, nl. diuron en isoproturon, blijven op het min of meer gestabiliseerd niveau van 2003-2004. Het chloorfenoxy-carbonzuur MCPA neemt af terwijl het totaalherbicide glyfosaat en zijn afbraakproduct AMPA een eerder licht stijgende tendens vertonen.

10.4

Referenties

10.1

Bestrijdingsmiddelen in het regenwater in Vlaan deren. Periode 2005, VMM, Erembodegem, in druk. Atmospheric Environment Vol 31, No 16 pp. 2637 – 2648 (1997). Atmospheric Environment Vol 31, No 16 pp. 2649 – 2655 (1997).

10.2 10.3

98 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

Hoofdstuk

11. Fluorwaterstof 11.1.

Beschrijving van de polluent

11.2. Wijzigingen meetprogramma

Fluorwaterstof (HF) is een gasvormige halogeenverbinding. Het is een zeer reactief gas dat zelfs glas aantast; het veroorzaakt typische plantenschade (onder meer bij gladiolen) en leidt via accumulatie in het gras tot fluorosis bij runderen.

In Brugge worden de fluorwaterstofmetingen opgevolgd en geanalyseerd door het Stadslaboratorium van Brugge. In tegenstelling tot de VMM-metingen gaat het om weekgemiddelden.

De voornaamste bronnen van fluorwaterstof in Vlaanderen zijn de elektriciteitscentrales (verbranding van steenkool) die in 2005 verantwoordelijk zijn voor 65 % van de totale emissie. Steenbakkerijen zijn de 2de belangrijkste bron en

11.3.

nemen 20 % van de fluorwaterstofemissies voor hun rekening. De chemische industrie is verantwoordelijk voor 9 % van de emissies terwijl de ijzer-en staalindustrie 4 % voor haar rekening neemt.

Grens- en richtwaarden

In VLAREM II werd een grenswaarde voor fluorwaterstof gepubliceerd. Ze bedraagt 3 µg/m³ als 98ste percentiel. Deze grenswaarde werd van kracht vanaf 1 mei 1995. De WGO stelt een richtwaarde van 1 µg/m³ als jaargemiddelde voor.

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 99

Tabel 11.1.: Belangrijkste statistische parameters in alle stations in 2005

N 335 302 332

10BE01 10BE06 10GK02

Am 0,16 0,19 0,19

P50 0,14 0,14 0,15

11.4. Statistische verwerking De statistisch verwerkte resultaten voor het kalenderjaar 2005 zijn opgenomen in tabellen 1 en 2 in bijlage 11. Tabel 11.1. geeft een overzicht van het aantal metingen (N), het gemiddelde (Am), de P-50 en de P-98 waarde en het maximum voor het kalenderjaar 2005 in alle VMM-stations. Alle concentraties worden uitgedrukt in µg/m³. Het hoogste jaargemiddelde bedraagt 0,19 µg/m³ en wordt in de stations 10BE06 en 10GK02 vastgesteld. Het jaarge-

P98 0,33 0,73 0,45

MAX 1,26 1,10 0,73

middelden op het andere station in Beerse ligt lager. Het jaargemiddelde in 10BE06 is duidelijk gedaald t.o.v. het vorig kalenderjaar (0,24 µg/m³); ook de hogere percentielen en het maximum is gedaald op dit station. In beide andere stations zijn de gemeten concentraties van dezelfde grootteorde gebleven. Zowel de grenswaarde (P98 = 3 µg/m³) als de WGO-richtwaarde (jaargemiddelde = 1 µg/m³) worden op alle stations ruim gerespecteerd. De jaargemiddelden, glijdend om de maand, dalen op alle stations. De hoogste gemiddelden werden in Beerse vastgesteld. In het begin van de metingen (2000) werden glijdende

Fig. 11.1.: Glijdend jaargemiddelde fluorwaterstof in de periode 1993 t.e.m. 2005

Glijdend jaargemiddelde fluor te Beerse en Genk 1,2

norm 1

µg/m3

0,8

0,6

0,4

0,2

0 93

10BE01

100 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

2000

10BE06

2001

2002

2003

2004

2005

2006

gemiddelden rond 1 µg/m³ vastgesteld. Sedertdien zijn ze sterk gedaald in Beerse. Eind december 2005 zijn de gemiddelde concentraties in alle stations vergelijkbaar; ze liggen tussen 0,19 µg/m³ en 0,16 µg/m³. In Brugge bedroeg de hoogste weekgemiddelde concentratie 1,11 µg/m³ in de week 11/04 tot 18/04 (tabel 2 in bijlage 11); ook in de weken 3/10 tot 10/10 en 17/10 tot 24/10 werden hogere weekgemiddelden genoteerd nl. 0,614 µg/m³ en 0,762 µg/m³. De overige weekgemiddelden liggen lager dan 0,500 µg/m³. Het jaargemiddelde bedroeg er 0,217 µg/m³.

11.5.

Conclusies

Op alle meetstations werden zowel de grenswaarde opgenomen in het VLAREM Titel II (3 µg/m³ als 98ste percentiel) als de WGO richtwaarde (1 µg/m³ als jaargemiddelde) ruim gerespecteerd. In 2005 werd het hoogste jaargemiddelde 0,19 µg/m³ vastgesteld op de meetstations 10BE06 in Beerse en 10GK02 in Genk. In het andere station ligt de gemeten jaargemiddelde nog lager. In Brugge bedroeg het jaargemiddelde. 0,22 µg/m³; de hoogste weekgemiddelde concentratie bedroeg 1,11 µg/m³. De pollutierozen wijzen alle in de richting van bestaande emissiebronnen. Dit is in Beerse de steenbakkerij TERCA en in Genk het bedrijf ALZ.

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 101

102 â&#x20AC;¢ Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

Hoofdstuk

12. Verzurende depositie 12.1.

Beschrijving van de polluenten

De belangrijkste polluenten die aan de basis liggen van verzurende depositie zijn stikstofoxiden (NOX), zwaveldioxide (SO2) en ammoniak (NH3). SO2 en NOx (NO2 en NO) werden reeds eerder beschreven nl. in de hoofdstukken 3 en 4. Ze worden als depositie op het aardoppervlak ‘gedeponeerd’ onder de vorm van zwavelzuur (H2SO4) en salpeterzuur (HNO3). De verzurende depositie gebeurt door natte of droge depositie. Ammoniak is een weinig toxisch, alkalisch gas. Ammoniak wordt vooral door landbouwactiviteiten geloosd. Intensieve veeteelt, opslag en verspreiding van dierlijke meststoffen zonder injectie, zijn de voornaamste bronnen van ammoniak in de lucht. Bij verspreiden op bouwland komt ongeveer 90 % van de ammoniak (als gas) in de lucht. De NH3 wordt meestal in de onmiddellijke buurt van stallen en landbouwgronden neergeslagen. Naast de veeteelt stoot ook het wegverkeer ammoniak uit. Deze uitstoot neemt toe door het toenemend gebruik van katalysatoren. De bijdrage door de industrie tot de totale NH3-emissies in Vlaanderen is verwaarloosbaar.

De verzurende depositie heeft niet enkel invloed op eco systemen (bv. door afsterven van bomen, verzuren van meren of aantasting van visbestanden), maar ook op materialen en monumenten. Verzuring verstoort de samenstelling van atmosfeer, oppervlaktewater en bodem (MINA-plan 3, 2004).

12.2. Meetprogramma Het depositiemeetnet verzuring beantwoordt aan de huidige internationale normering en regelgevingen (o.a. ISO 5667-8). Het meetnet telt 10 meetpunten verspreid over Vlaanderen.

Op zichzelf is ammoniak niet zuur maar basisch. In eerste instantie zorgt dit gas voor een beperkte neutralisatie van de atmosfeer. Het wordt echter omgezet in ammoniumzouten. Wanneer deze ammoniumzouten de bodem bereiken, wordt het ammonium (NH4+) daar door nitrificerende bacteriën en water omgezet in salpeterzuur (HNO3). Ammoniumzouten worden namelijk door nitrietbacteriën omgezet in nitriet, waarna ze door de nitraatbacteriën worden omgezet in nitraat (totale reactie is de nitrificatie). Verder versnelt ammoniak de depositie van zure gassen door vorming van ammoniumzouten (co-depositie).

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 103

Het meetnet kan worden onderverdeeld in de opvolging van natte verzurende depositie enerzijds, en het opvolgen van droge verzurende deposities anderzijds. Samen vormen ze de totale verzurende depositie.

In het achtergronddocument op www.vmm.be/mira en op www.vmm.be vindt u meer informatie.

12.3. Richtwaarden en beleidsdoelstellingen Omdat verzurende depositie sterk afhankelijk is van meteo rologische omstandigheden, is het voor het nagaan van de evolutie met de tijd (waarnemen van trends) noodzakelijk om langdurig op dezelfde stations te blijven meten. Deposities worden namelijk niet alleen bepaald door de aanwezigheid van deze verzurende componenten in de lucht maar ook door meteorologische omstandigheden. Deposities kunnen sterk verschillen over verschillende jaren en bijgevolg is het niet zo eenvoudig om verschillende jaren met elkaar te vergelijken.

12.3.1.

Depositienormen

Voor Vlaanderen werden er vooral in het MINA-plan 2, MINA-plan 3 en in VLAREM depositienormen vooropgesteld inzake verzurende depositie van SOX, NHX en NOY a. Het betreft hier normen voor totale deposities (natte én droge). Tabel 12.1. geeft de beleidsvoorstellen voor totale verzurende depositie weer (Mina-plan 3 2004, 4.3).

De meetplaats van Retie komt ter vervanging van de meet-

12.3.2. Grens- en richtwaarden luchtkwaliteit

plaats te Mol. Omwille van een brand was het niet mogelijk verder te meten op dezelfde meetplaats. De afstand tussen beide meetplaatsen is 9,7 km. Onderzoek moet uitmaken of de jaarreeksen van Mol eveneens geldig zijn voor de meetplaats Retie. Dit in kader van toekomstige trendanalyse.

De EU richtlijn 1999/30/EG bevat grenswaarden voor de bescherming van ecosystemen voor SO2 en NOX. Deze zijn tesamen met de richtwaarde voor ammoniak van de Wereldgezondheidsorganisatie opgenomen in tabel 12.2.

Stikstofoxiden (HNO3, HNO2, NO2 en NO)

Tabel 12.1.: Beleidsdoelstellingen zoals beschreven in Mina-plan 2 (in Zeq/ha.jaar) voor verzurende depositie

SOX NOY NHX Totale verzuring Reductie in vergelijking met 1990

MLTD (2010) 853 836 1081 2770

LTD 1(2030) 426 431 543 1400

LTD 2 (2030) 91 à 213 92 à 215 116 à 272 300 à 700

48,0 %

73,7 %

94,4 % à 86,8 %

LTD 1 = voor de meeste bosecosystemen LTD 2 = voor verzuringsgevoelige gebieden, zoals heide op zandgronden en kalkarme vennen

Tabel 12.2.: Jaargrens- en richtwaarde voor verzurende componenten (in µg/m³).

Jaargrens- en richtwaarde vegetatie

104 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

SO2 20 µg/m³

NOX 30 µg/m³

NH3 8 µg/m³

Wegens de dichte bebouwing, het dicht wegennet en de verspreide industrie zijn er strikt genomen in Vlaanderen geen gebieden waarop de jaargrenswaarde voor bescherming van ecosystemen van toepassing is. Er zijn immers geen zones beschikbaar die volledig voldoen aan de criteria voor de inplanting van een meetstation zoals opgelegd wordt in de 1ste dochterrichtlijn.

Ook de droge depositie wordt beïnvloed door de neerslaghoeveelheid. Bij meer neerslag, dalen de immissieconcentraties door het uitwassen uit de lucht. Meteorologische omstandigheden beïnvloeden en bepalen dus mee de verzurende depositie en de geografische spreiding ervan.

12.4. Meetresultaten

Uitgezonderd in Kapellen liggen de neerslaghoeveelheden beneden het 10 jaar KMI-gemiddelde (1996-2005 = 863 mm). Op zes plaatsen zijn de neerslaghoeveelheden ook beneden het langdurig KMI-gemiddelde (1831-2005 = 780 mm).

12.4.1.

Resultaten van de neerslaghoeveelheid

Eerst worden de neerslaghoeveelheden onder de loep genomen (figuur 12.1). Deze zijn belangrijk om de natte depositie te berekenen en te interpreteren. Hogere neerslaghoeveelheden geven over het algemeen ook hogere natte deposities. De depositie stijgt bij natte periodes omdat de depositie wordt berekend door concentratie en neerslaghoeveelheid te vermenigvuldigen. Deze stijging is echter niet lineair omdat de concentratie over het algemeen daalt bij grote neerslaghoeveelheden.

De VMM meet de neerslaghoeveelheid (mm) met pluviografen die werken volgens het tipping-bucket systeem.

Volgens het KMI (www.meteo.be) was het jaar 2005 vanuit klimatologisch oogpunt voor neerslaghoeveelheid en neer slagfrequentie een normaal jaar (751 mm). De neerslag hoeveelheden van de zomer echter waren zéér variabel van regio tot regio ten gevolge van enkele onweersdagen. Dit zien we terug in onze metingen: de laagste en de hoogste neerslagwaarden verschillen 38 % ten opzichte van elkaar. Dit is hoger dan in 2004 (24 %). De hoogste neerslaghoeveelheid werd in Kapellen opgemeten (882 mm), gevolgd

Figuur 12.1.: Neerslaghoeveelheden (mm) op de meetplaatsen in 2005

1000

mm neerslag

800 600 400 200 0

Neerslag

10 jaar gem. KMI

KMI-gem.

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 105

door Wingene en Zwevegem. In Tielt-Winge, Bonheiden en Retie viel er in 2005 de minste neerslag. De invloed van stortbuien op de verzurende depositie zal echter eerder beperkt zijn omdat de neerslag van stortbuien sterk verdund is door de overvloedige neerslag. De concentratie aan verzurende componenten in de neerslag zal bijgevolg zeer laag zijn. 12.4.2. Zuurtegraad (pH) in de neerslag De pH is de eenheid van zuurtegraad en varieert van 1 (zeer zuur) tot 14 (zeer basisch). Bij pH 7 is de vloeistof noch zuur noch basisch, neutraal dus. Regen is van nature al zuur omdat CO2 uit de lucht in het regenwater oplost en het zwakzure koolzuur vormt. Regenwater wordt als zuur beschouwd als de pH lager is dan 5,6, (hetgeen 25 keer zuurder is dan zuiver water). In figuur 12.2 wordt de (gewogen) jaargemiddelde pH van de neerslag per meetplaats weergegeven. De minimum- en maximumwaarde van de wekelijkse metingen wordt aangegeven d.m.v. een balk.

De gemiddelde pH schommelde tussen 4,79 (Kapellen) en 5,56 (Zwevegem). Het resultaat van Zwevegem is op het eerste zicht verrassend daar deze meetplaats één van de hogere verzurende deposities heeft. De hoge ammoniakwaarden op deze plaats, die het zuur in het regenwater gedeeltelijk neutraliseren, verklaren dit resultaat. Eenzelfde redenering gaat op voor Wingene en Gent. De pH is geen goede methode om de verzurende depositie te meten. Ammoniak zorgt immers eerst voor een neutraliserende werking maar wordt door nitrificatie in de bodem omgezet in verzurende stof. Deze resultaten moeten dus gerelativeerd worden. Alleen aan de hand van de pH kunnen/mogen er dus geen conclusies getrokken worden betreffende de potentiële verzurende (natte) depositie. 12.4.3. Resultaten van de natte depositie Verzurende depositie kan opgesplitst worden in natte en droge depositie. In figuur 12.3 worden de natte deposities per meetplaats weergegeven. De verschillende verzurende componenten worden weergegeven: sulfaat (SO42-), nitraat+nitriet (NOX-) en ammonium (NH4+). Het aandeel van

Figuur 12.2.: De pH op de 10 meetplaatsen in 2005

7,0 6,5 6,0

5,5 5,0 4,5

106 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

ZWE

WIN

TIE

RET

MAA

KOK

KAP

GEN

BOR

3,5

BON

4,0

de zee wordt gearceerd. Door opstuivend zeewater komt een deel zeezout in de neerslag. De invloed wordt berekend aan de hand van de natriumdepositie.

r elatie met de afstand tot de kust. Hoe verder de meetplaatsen van de kust zijn gelegen, des te kleiner de deposities ten gevolge van de zee zijn. De invloed van de zee is in Maasmechelen het kleinst en in Koksijde het grootst. In Koksijde is de depositie vanuit de zee veel groter (10 %) dan bij de andere meetplaatsen. Dit is logisch daar de meetplaats slechts ongeveer 1,5 kilometer van de kustlijn is gelegen.

De resultaten van 2005 bevestigen min of meer de resultaten van vorige meetjaren, rekening houdend met de neerslaghoeveelheden (zie 12.4) zowel qua hoeveelheid als de geografische spreiding ervan.

12.4.4. Resultaten van de droge depositie

De hoogste deposities worden in Kapellen, Wingene, Gent en Borgerhout gemeten. De laagste deposities worden in Tielt-Winge gemeten, gevolgd door Retie en Maasmechelen.

De droge depositie wordt bepaald aan de hand van luchtconcentraties gemeten met passieve samplers en depositie snelheden die we terugvonden in de literatuur. Deze depositiesnelheid is afhankelijk van het vegetatietype en de verzurende component.

De hoge depositiewaarden in Kapellen kunnen deels toegeschreven worden aan de industrie in de Antwerpse haven en de invloed van de Antwerpse agglomeratie. De hoge waarden in Wingene kunnen vooral toegeschreven worden aan de hoge ammoniumdepositie ten gevolge van de intensieve veeteelt.

Tabel 12.3. geeft een overzicht van de droge deposities De hoogste gemiddelde concentraties worden voor SO2, NO2 en NH3 respectievelijk gemeten in Borgerhout, Borgerhout en Wingene.

De ‘natuurlijke’ sulfaatdepositie (sulfaat afkomstig van de zee) varieerde in 2005 van 3 tot 12 %. Er is duidelijk een

Figuur 12.3.: Totale verzurende natte depositie in 2005

1400

1000 800 600 400

NOX-

NH4+

SO4 2-

ZWE

WIN

TIE

RET

MAA

KOK

KAP

GEN

BOR

200

BON

natte depositie (Zeq/ha.jaar)

1200

SO4 2- (afkomstig zee)

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 107

Tabel 12.3.: Overzicht van de jaargemiddelde concentraties in de lucht (in µg/m³)

BON BOR GEN KAP KOK MAA RET TIE WIN ZWE

SO2 4,89 9,10 4,16 5,68 4,37 2,69 2,61 1,33 2,74 3,06

De totale droge depositie is het grootst in Borgerhout (2615 Zeq/ha.jaar voor gras) en Wingene (3880 Zeq/ha.jaar voor loofbos; 3201 Zeq/ha.jaar voor heide en 1868 Zeq/ha.jaar voor gras). In tabel 12.4 worden de depositiesnelheden voor de verschillende polluenten en vegetatietypes weergegeven. De depositiesnelheid van NO2 werd dit jaar voor loofbos aangepast omwille van nieuwe literatuurgegevens De depositie van SO2 is het hoogste in naaldbos. Voor NO2 zijn deposities voor alle vegetatietypes ongeveer even groot. De depositie van NH3 is in naaldbos duidelijk het hoogste (ongeveer 4 keer zo groot als in grasland of grasvegetatie).

NO2 20,73 45,27 22,07 18,57 13,05 15,86 16,31 12,18 14,10 15,68

NH3 2,33 3,69 4,45 2,76 3,36 2,16 3,72 1,76 9,02 6,12

12.4.5. Resultaten van de totale depositie De totale verzurende depositie is de som van de natte en de droge depositie. De totale deposities kunnen vergeleken worden met de doelstellingen die de Vlaamse overheid tracht te bereiken (zie 12.3). In onderstaande grafieken wordt de totale depositie getoond per meetplaats en vegetatietype. Enkel de vegetatietypes die voorkomen op de meetplaats en/of directe omgeving worden weergegeven. Ook de grenzen van de beleidsdoelstellingen worden grafisch weergegeven. De depositiesnelheid van NO2 werd dit jaar voor loofbos aangepast omwille van nieuwe literatuurgegevens. Hierdoor zijn de waarden voor totale depositie voor naaldbos hoger dan loofbos. Dit is logisch gezien naaldbos door de altijd aanwezige ‘bebladering’ méér depositie opvangt dan loofbos.

Tabel 12.4.: Depositiesnelheid (Vd) van verzurende componenten (cm/s)

gras loofbos naaldbos heide

108 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

SO2 1,39 1,17 1,98 0,80

NO2 0,28 0,31 0,24 0,30

NH3 0,73 1,95 3,06 1,61

Figuur 12.4.: Totale verzurende depositie (nat + droog) in 2005 6000

totale verzurende depositie (Zeq/ha.jaar)

5000

4000

3000

2000

1000

loofbos

gras

heide

naaldbos

MLTD 2010

LTD 2030

Voor gras wordt de hoogste depositie in Borgerhout opgetekend (2360 Zeq/ha.jaar). In Wingene worden de hoogste deposities voor loofbos (5097 Zeq/ha.jaar) en heide (4418 Zeq/ha.jaar) genoteerd. In Kapellen worden hoogste depositie voor naaldbos gemeten (4332 Zeq/ha.jaar). Wanneer alle vegetatietypes worden weergegeven (o.a. Kapellen), worden de hoogste deposities voor naaldbos gemeten gevolgd door loofbos, heide en tenslotte gras. Bovendien onderschatten de resultaten van de bossen de werkelijkheid omdat de bosranden (d.i. een strook tot 100 m breed) tot dubbel zoveel depositie te verwerken krijgen. In Vlaanderen zijn veel kleine bossen waardoor er relatief veel bosrand is. Voor naaldbos wordt de middellange termijndoelstelling (MLTD) nergens behaald. Voor loofbos wordt de MLTD gehaald in Tielt-Winge en Maasmechelen. De MLTD wordt voor gras en heide overal behaald behalve in Borgerhout, Kapellen en Wingene.

ZWE

WIN

TIE

RET

MAA

KOK

KAP

GEN

BOR

BON

De lange termijndoelstelling (LTD) waarbij geen enkele schade optreedt, wordt alsnog nergens behaald. Vooral in typische heidegebieden Kapellen en Maasmechelen zijn de deposities nog zeer ver verwijderd van de doelstelling. O.a. in Kapellen verdringen de grassen zoals het Pijpenstrootje de heideplanten zoals Struikheide en Dopheide. Ook in Wingene, Retie en Koksijde komen kwetsbare heidevegetaties voor.

12.5. Vergelijking van SO2, NO2 en NH3 met richtlijnen EG en WGO De droge depositie wordt berekend aan de hand van metingen met passieve samplers. Deze immissiewaarden kunnen vergeleken worden met de richtlijnen van de Europese Gemeenschap (EG) en de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO). Te hoge concentraties verzurende stoffen in de omgevingslucht zijn schadelijk voor zowel mens als ecoÂ systeem.

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 â&#x20AC;˘ 109

concentratie NH3 in de lucht (µg/m3)

KAP

KOK

MAA

RET

TIE

WIN

ZWE

KAP

KOK

MAA

RET

TIE

WIN

ZWE

0 GEN

GEN

4 BOR

BOR

8 BON

BON

concentratie NO X in de lucht (µg/m3)

110 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 ZWE

WIN

TIE

RET

MAA

KOK

KAP

GEN

BOR

BON

concentratie SO 2 in de lucht (µg/m3)

Figuur 12.5.: Grenswaarden vergeleken met verzurende polluenten op meetplaatsen van depositiemeetnet verzuring. 25

De toetsing van de gemeten concentraties in Vlaanderen gebeurt ten aanzien van de grenswaarde voor SO2 en NOX uit de 1ste Europese dochterrichtlijn 1999/30/EG. Die grenswaarden of kritische concentratieniveaus zijn weergegeven in 12.3 samen met de NH3-richtwaarden voor vegetatie afkomstig van de WGO.

De SO2-jaargrenswaarden worden op alle plaatsen gerespecteerd zelfs in de stedelijke meetplaats Borgerhout. De NOX-jaargrenswaarden worden op alle plaatsen gerespecteerd behalve in Borgerhout. Voor NH3 is er een overschrijding in het West-Vlaamse Wingene (9,02 µg/m³). Ter bescherming van ecosystemen moeten naast deze immissienormen ook de depositiedoelstellingen behaald worden om (definitieve) beschadigingen aan ecosystemen te vermijden (zie 12.10).

Vermits het depositiemeetnet verzuring geen NO meet werden de NOX-concentraties berekend door de gemeten NO2-concentraties te vermenigvuldigen met een factor. De factor is bepaald aan de hand van de gemiddelde verhouding van NOX en NO2 van 5 telemetrische achtergrondstations.

12.6. Evolutie NH3-concentratie (µg/m³) in 2005 Alhoewel de meetplaatsen niet beantwoorden aan de macro-schaal bepalingen uit de dochterrichtlijn kunnen volgende conclusies gemaakt worden m.b.t. de naleving van de normen.

Figuur 12.6 toont de evolutie van de NH3-concentratie doorheen het jaar. Doorheen het jaar zijn er grote temporele en geografische verschillen in de NH3-concentratie. De verandering van de

Figuur 12.6.: Verloop van de NH3 concentratie in de lucht op 10 meetplaatsen

BON BOR GEN KAP KOK

MAA RET

TIE WIN ZWE 25-12-2005

25-11-2005

25-10-2005

25-09-2005

25-08-2005

25-07-2005

25-06-2005

25-05-2005

25-04-2005

25-03-2005

25-02-2005

0 25-01-2005

immissie (µg/m3)

NORM

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 111

concentraties in de lucht hebben verschillende mogelijke oorzaken. De hoge pieken in het voorjaar zijn vermoedelijk te wijten aan het leeg maken van de stallen en mestopvangvoorzieningen. Na het uitrijverbod (21 sept. – 21 jan) worden de velden bemest. Begin mei wordt de maïs gezaaid en gras gemaaid. Vanaf juni tot eind augustus zijn de concentraties meestal lager. Opvallend is dat de concentraties in Wingene in de wintermaanden hoog blijven. Op de andere meetplaatsen daalt de NH3-concentratie in de winter. Oorzaak hiervoor zijn vermoedelijk de stalemissies uit de vele varkensstallen in Wingene en de rest van West-Vlaanderen.

De ‘natuurlijke’ sulfaatdepositie (sulfaat afkomstig van de zee) varieerde in 2005 van 3 tot 12 %. Er is duidelijk een relatie met de afstand tot de kust. Droge depositie De totale droge depositie is het grootst in Wingene (3880 Zeq/ha.jaar voor loofbos) gevolgd door Kapellen (2979 Zeq/ha.jaar voor naaldbos) en Zwevegem (2899. Zeq/ha.jaar voor loofbos). Totale depositie Wanneer alle vegetatietypes worden weergegeven, worden de hoogste deposities voor naaldbos gemeten gevolgd door loofbos, heide en tenslotte gras. Voor naaldbos wordt de middellange termijndoelstellin-

12.7. Conclusies Grens en richtwaarden voor vegetatie De SO2-jaargrenswaarden worden op alle plaatsen gerespecteerd zelfs in de stedelijke meetplaats Borgerhout. De NOX-jaargrenswaarden worden op alle plaatsen gerespecteerd behalve in Borgerhout. Voor NH3 is er overschrijding in Wingene (9,02 µg/m³). Meteo Meteorologisch gezien was 2005 een normaal neerslagjaar. De hoogste neerslaghoeveelheid werd in Kapellen opgemeten (882 mm), gevolgd door Wingene en Zwevegem. In Tielt-Winge, Bonheiden en Retie viel er in 2005 de minste neerslag. Natte depositie De resultaten van 2005 bevestigen min of meer de resultaten van de vorige meetjaren. De hoogste natte deposities worden in Kapellen, Wingene, Gent en Borgerhout gemeten. In de Kempen en Limburg worden de laagste deposities gemeten. De hoge waarden in Kapellen kunnen toegeschreven worden aan de industrie in de Antwerpse haven en de Antwerpse agglomeratie. De hoge waarden in Wingene kunnen vooral toegeschreven worden aan intensieve veeteelt in de omgeving.

112 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

gen (MLTD) nergens behaald. Voor loofbos wordt de MLTD behaald in Tielt-Winge en Maasmechelen. De MLTD wordt voor gras en heide overal behaald behalve in Borgerhout, Kapellen en Wingene. De lange termijndoelstelling (LTD) wordt alsnog nergens behaald. Vooral in typische heidegebieden Kapellen en Maasmechelen zijn de deposities nog zeer ver verwijderd van de doelstelling. In Wingene waar ook veel heidevegetatie voorkomt, is de totale verzurende depositie in 2005 het hoogste (5097 Zeq/ha.jaar voor loofbos; 4418 Zeq/ha.jaar voor heide). Na Wingene volgen Kapellen (4332 Zeq/ha.jaar voor naaldbos) en Zwevegem (3974 Zeq/ha.jaar voor loofbos).

12.8. Referenties 12.1. 12.2. 12.3. 12.4.

Zure regen in Vlaanderen, Het regenmeetnet 19932000, VMM, Erembodegem, 2001. MIRA-T 2004, VMM, Erembodegem, 2004. MIRA-T 2005, VMM, Erembodegem, 2005. Milieubeleidsplan 2003-2007, Brussel, 2004.

Hoofdstuk

13. Specifieke studies en meetcampagnes Op een aantal plaatsen in Vlaanderen worden met de Âlokale meetnetten en de meetwagen metingen uitgevoerd om specifieke problemen m.b.t. de luchtkwaliteit nader te onderzoeken. De Richtlijn 1999/30/EG schrijft een referentiemethode voor PM10-stofmetingen voor die gebaseerd is op gravimetrische metingen. Aangezien de VMM gebruik maakt van automatische monitoren werd een vergelijkende studie uitgevoerd teneinde een juiste omrekeningsfactor te bekomen. Deze studie werd afgerond in 2002 en er werd beslist een omrekeningsfactor van 1,47 op de metingen met een TEOM monitor toe te passen. Nieuwe vergelijkende tes-

ten in 2005-2006 hebben geen andere omrekeningsfactoren kunnen vastleggen. In dit hoofdstuk worden enkel de omgerekende PM10-concentraties besproken. Ze worden aangeduid door PM10ref. Vanaf 1 januari 2005 dienen de EU-grenswaarden voor PM10 vastgelegd in de 1ste dochterrichtlijn (1999/30/EG), gerespecteerd te worden. Dit betekent dat er geen overschrijdingsmarge meer is in 2005. De PM2,5 gegevens worden op dit ogenblik (nog) niet omgerekend met een omrekeningsfactor. De grenswaarden voor zwarte rook, vastgelegd in de Richtlijn 80/779/EEG werden eveneens per 1 januari 2005

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 â&#x20AC;˘ 113

ingetrokken. Dit betekent dat er geen grenswaarden meer bestaan voor zwarte rook en dat de meetresultaten vanaf dit rapport berekend zullen worden over het kalenderjaar.

13.1

Herne

13.1.1

Meetprogramma

Ook voor SO2 gelden vanaf 2005 de EU grenswaarden vastgelegd in de 1ste dochterrichtlijn (1999/30/EG). Dit betekent dat in dit rapport – voor de eerste keer – alle statistische parameters voor SO2 berekend worden over het kalenderjaar.

Op vraag van de afdeling Milieu-Inspectie van het departement LNE worden door de Vlaamse Milieumaatschappij in de omgeving van de ijzergieterij “Fondatel” te Herne immissiemetingen uitgevoerd. Op het meetstation 40HR01, gelegen in de Lorengdreef te Herne worden PM10-stof, NO, NO2 en zwarte rook met automatische monitoren continu gemeten. In de loop van de eerste helft van december 2001 werden op 5 locaties in Herne ook neerslagkruiken geplaatst voor de bepaling van zware metalen in neervallend stof. Alle metingen, behalve voor PM10, werden wegens lage concentraties beëindigd.

Naast het opvolgen van de klassieke polluenten SO2,. NO2/NO en PM10 worden eveneens zware metalen en fluorwaterstof opgevolgd. De resultaten van zware metalen en fluorwaterstof worden meer in detail besproken in deel 6 – hoofdstuk 6.1: zware metalen in zwevend stof respectievelijk in hoofdstuk 11: fluorwaterstof.

Meer gedetaïlleerde informatie omtrent deze metingen zijn terug te vinden in het jaarrapport ‘Immissiemetingen te Herne. Periode 2004-2005’. (ref. 13.1).

In 2005 werden door de VMM een aantal meetcampagnes met de meetwagen uitgevoerd.

13.1.2

In het kader van de studie ‘fijn stof stedelijk’ om de blootstelling aan fijn stof in een stedelijke omgeving in kaart te brengen werden een 3-tal meetcampagnes uitgevoerd in de binnenstad van Antwerpen.

Statistische verwerking

13.1.2.1. PM10ref-stof Tabel 13.1 geeft een overzicht van het rekenkundig gemiddelde (Am), het 50ste en het 98ste percentiel en het maximum van de PM10ref-concentraties (dagwaarden uitgedrukt in µg/m³) in de kalenderjaren 2004 en 2005.

Daarnaast werd een meetcampagne opgestart in Mortsel met als doel de invloed van belangrijke wijzigingen aan de verkeersinfrastructuur ter hoogte van de Antwerpse steenweg vast te stellen. De werken werden gestart in 2003 en werden beëindigd in 2005. Vóór en na de wegenwerken werd telkens een meetcampagne uitgevoerd met behulp van passieve samplers en werden de polluenten NO2 en benzeen opgevolgd.

De Europese grenswaarde voor het PM10 daggemiddelde bedraagt 50 µg/m³, te respecteren op 01/01/2005. Deze numerieke grenswaarde mag per jaar 35 dagen overschreden worden. In Herne werden er in 2005 31 overschrijdingen vastgesteld, in 2004 waren er 36 overschrijdingen. De grens-

Tabel 13.1.: Belangrijkste statistische parameters voor PM10ref met betrekking tot gemeten daggemiddelden in Herne in de kalenderjaren 2004 en 2005

DAGWAARDEN µg/m³ Am 50ste percentiel 98ste percentiel MAX

114 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

2004

2005

32 30 65 79

33 31 69 96

Tabel 13.2.: belangrijkste statistische parameters voor PM10 met betrekking tot gemeten halfuurswaarden in Herne in de jaren 2004 en 2005

2004 32 28 56 91 269

HALFUURWAARDEN µg/m³ Am 50ste percentiel 90ste percentiel 98ste percentiel MAX.

2005 33 28 56 104 332

waarde voor PM10 stof werd – in tegenstelling tot vorig k alenderjaar – gerespecteerd.

gemeten in Herne voor het meteorologisch jaar 2004-2005 en het kalenderjaar 2005.

De jaargrenswaarde van 40 µg/m³ werd, met een berekende waarde van 33 µg/m³ gerespecteerd. Het jaargemiddelde is van dezelfde grootteorde gebleven als in 2004.

Het jaargemiddelde voor zwarte rook bedroeg 10 µg/m³ en is van dezelfde grootteorde als de vorige meetperiode.

(32 µg/m³).

Het gemeten jaargemiddelde lag in Herne het laagst van alle meetstations. Zwarte rookdeeltjes worden voornamelijk veroorzaakt door het verkeer, meer bepaald door diesel-

Bij de analyse van het pollutiepatroon voor PM10ref-stof konden we vaststellen dat tijdens de werkdagen sterk verhoogde stofconcentraties worden gemeten. Tussen de halfuurwaarden van de werken de niet-werkdagen valt er een sterke daling op van de PM10ref-stofconcentratie tijdens de niet-werkdagen.

motoren. Het feit dat het meetstation in een verkeersarme omgeving ligt verklaart de lage gemeten concentraties. 13.1.3

Conclusies

Voor PM10ref-stof werd de Europese grenswaarde voor het daggemiddelde (50 µg/m³ max 35 dagen te overschrijden) in het kalenderjaar 2005 gerespecteerd (31 overschrijdingen). De Europese jaargrenswaarde van 40 µg/m³ werd eveneens gerespecteerd (33 µg/m³). Het jaargemiddelde voor zwarte rook ligt in dezelfde grootteorde als in de vorige meet periode.

Dit is ook terug te vinden in de hogere waarden voor het 90 en 98ste percentiel voor de halfuurgemiddelde waarden (zie tabel 13.2). De discontinuïteit van deze emissies beïnvloedt echter slechts in geringe mate de daggemiddelden. ste

13.1.2.3. Zwarte rook Tabel 13.3 geeft een overzicht van het rekenkundig gemiddelde (Am), het 50ste en het 98ste percentiel en het maximum van de dagwaarden (uitgedrukt in µg/m³) voor zwarte rook

Tabel 13.3.: belangrijkste statistische parameters voor zwarte rook in Herne

DAGWAARDEN µg/m³ Am 50ste percentiel 98ste percentiel MAX

2004-2005

2005

9 6 33 56

10 7 33 58

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 115

13.2

Oostrozebeke

laag. Kortstondige verontreinigingspieken kwamen in de hier beschouwde periode niet voor. De hoogste SO2-half-

13.2.1

Meetprogramma

uurconcentratie bedroeg 55 µg/m³. 13.2.2.2. NO en NO2 Tabel 13.5. geeft voor NO2 een overzicht van het rekenkundig gemiddelde (Am), het 50ste en het 98ste percentiel en het maximum (uurwaarden uitgedrukt in µg/m³) in Oostrozebeke voor de kalenderjaren 2004 en 2005.

Naar aanleiding van stofverontreiniging in de omgeving van verschillende houtverwerkende bedrijven te Oostrozebeke werd in de loop van het voorjaar 1993 een vast meetstation geïnstalleerd (40OB01). Zowel SO2, PM10-stof, NO als NO2 worden op dit station continu met automatische monitoren gemeten.

Het NO2-jaargemiddelde in 2005 bedroeg 30 µg/m³ en is van dezelfde grootteorde als in 2004. De toekomstige Europese jaargrenswaarde (40 µg/m³ te respecteren vanaf 1 januari 2010) werd gerespecteerd. De grenswaarde gesommeerd met de overschrijdingsmarge nl. 50 µg/m³ die voor het kalenderjaar 2005 geldig is, werd bijgevolg eveneens gerespecteerd. De huidige uurgrenswaarde (200 µg/m³ als

Meer gedetaïlleerde informatie omtrent deze metingen zijn terug te vinden in het meerjaarrapport ‘Immissiemetingen te Oostrozebeke. Periode 1999-2005’. (ref. 13.2). 13.2.2

Statistische verwerking

13.2.2.1. SO2 Tabel 13.4. geeft een overzicht van het rekenkundig gemiddelde (Am), het 50ste en het 98ste percentiel en het maximum van de daggemiddelde SO2-concentraties (uitgedrukt in µg/m³) in het meteorologische jaar 2004-2005 en het kalenderjaar 2005.

P98) evenals de toekomstige uurgrenswaarde (200 µg/m³ max 18 keer te overschrijden en te respecteren vanaf 1 januari 2010) werden eveneens gerespecteerd. 13.2.2.3. PM10-stof Tabel 13.6. geeft een overzicht van het rekenkundig gemiddelde (Am), het 50ste en het 98ste percentiel en het maximum van de daggemiddelde PM10ref-concentraties (uitgedrukt in µg/m³) in de kalenderjaren 2004 en 2005.

De EU jaar- en daggrenswaarde werden niet overschreden (cfr. Hfdst. 1). De gemeten SO2-concentraties blijven relatief

Tabel 13.4.: Belangrijkste statistische parameters voor SO2 in Oostrozebeke in de periode 2004-2005 en 2005

2004-2005 9 8 19 22

DAGWAARDEN µg/m³ Am 50ste percentiel 98ste percentiel MAX

2005 7 7 18 22

Tabel 13.5.: Belangrijkste statistische parameters voor NO en NO2 in Oostrozebeke in de kalenderjaren 2004 en 2005

UURWAARDEN µg/m³ Am 50ste percentiel 98ste percentiel MAX

2004 NO 9 4 59 280

116 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

2005 NO2 29 28 63 99

NO 13 4 103 323

NO2 30 28 64 101

Tabel 13.6.: Belangrijkste statistische parameters voor PM10ref in Oostrozebeke in de kalenderjaren 2004 en 2005

DAGWAARDEN µg/m³ Am 50ste percentiel 98ste percentiel MAX

Het rekenkundig gemiddelde bedroeg in 2005 37 µg/m³, waarmee de dalende trend van de vorige jaren bevestigd wordt. Hiermee wordt de PM10-jaargrenswaarde nl.. 40 µg/m³ als kalenderjaargemiddelde gerespecteerd. In de streek zijn talrijke stofemissiebronnen aanwezig, met in de eerste plaats de houtverwerkende industrie. De Europese daggrenswaarde voor het PM10 (daggemiddelde = 50 µg/m³ max. 35 keer te overschrijden) werd in Oostrozebeke in 2005 62 keer overschreden, in 2004 was dat 79 keer. Deze grenswaarde werd dus niet gerespecteerd. 13.2.3

2004 40 37 81 146

2005 37 33 89 141

13.3

Beerse

13.3.1

Meetprogramma

Metingen van SO2, PM10 en fluorwaterstof in de omgeving van steenbakkerijen worden uitgevoerd in Beerse. In 2005 waren er in Beerse 2 meetstations in werking die de verontreiniging van fluorwaterstof in de omgeving opvolgden. Daarnaast werden in 2005 zware metalen opgevolgd in 3 meetstations, gelegen respectievelijk in Absheide (00BE01) en in de Lange Kwikstraat (00BE02). Het station 00BE07, in de Heidestraat – wijkcentrum Den Hout, werd in juni 2005 opgestart. Allen collecteren de PM10-fractie.

Conclusies

De gemeten SO2-concentraties blijven op hetzelfde niveau in het kalenderjaar 2005 als in de vorige beschouwde periode. Alle EU grenswaarden worden gerespecteerd. Er komen geen kortstondige piekconcentraties voor.

De voornaamste conclusies worden hieronder weergegeven over de metingen te Beerse in 2005. De metingen van zware metalen gebeuren in functie van non-ferro bedrijven. 13.3.2. Fluor

De NO2-concentraties zijn in het kalenderjaar 2005 stabiel gebleven. Alle huidige en toekomstige EU grenswaarden werden ruimschoots gerespecteerd. De gemiddelde PM10-concentratie is in 2005 gedaald t.o.v. 2004. De hogere percentielen liggen eerder op hetzelfde niveau als vorig kalenderjaar. Het jaargemiddelde bedroeg 37 µg/m³ waarmee de PM10-jaargrenswaarde werd gerespecteerd. De Europese daggrenswaarde werd in Oostrozebeke in het kalenderjaar 2005 echter niet gerespecteerd. Er kwamen 62 overschrijdingen voor.

In Beerse wordt fluor in 2 meetstations gemeten. Het jaargemiddelde varieert er tussen 0,16 µg/m³ en 0,19 µg/m³. Dit is net zoveel als in Genk. In 2005 zijn de jaargemiddelden gedaald. Het hoogste dagmaximum bedraagt 1,26 µg/m³ (zie ook hoofdstuk 11). 13.3.3. Zware metalen in PM10-fractie De EU-grenswaarde voor lood in de PM10-fractie. (500 ng/m³), die vanaf 1 januari 2005 van kracht werd, werd in Beerse gerespecteerd. De toekomstige streefwaarde van 5 ng/m³ voor cadmium in PM10-stof werd in 2005 in de omgeving van Beerse overschreden. Ook de toekomstige streefwaarde van 6 ng/m³ voor arseen in PM10-stof werd

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 117

in de omgeving van Beerse overschreden. De toekomstige streefwaarde van 20 ng/m³ voor nikkel in PM10-stof werd gerespecteerd. De nieuwe streefwaarden worden vanaf 2012 van kracht. De hoogste jaargemiddelde lood-, cadmium-, zink- koperen antimoonconcentratie in PM10- stof, nl. 430 ng/m³, 17 ng/m³, 536 ng/m³, 216 ng/m³ en 78 ng/m³ werd gemeten te Beerse op het meetpunt 00BE01 (Absheide) ter hoogte van het bedrijf Metallo-Chimique met uitzondering van antimoon waar de hoogste jaargemiddelde concentratie, nl. 78 ng/m³ gemeten werd op het meetpunt 00BE02 (Lange Kwikstraat) nabij Campine. Ook de jaargemiddelde concentraties van arseen (17 ng/m³), mangaan (14 ng/m³) en in mindere mate nikkel (11 ng/m³) en chroom (10,0 ng/m³) zijn verhoogd. De verhoging van mangaan komt vanuit de hoek van de steenbakkerijen te Beerse. Meer gedetaïlleerde informatie omtrent de vervuiling door zware metalen in Beerse is terug te vinden in het hoofdstuk 6.1: zware metalen in PM10-fractie van het voorliggend rapport.

2 meetstations die zijn uitgerust met automatische continue meettoestellen voor SO2, NO en NO2 en fijn stof (PM10 en PM2,5). De BTEX-metingen (benzeen, tolueen, ethylbenzeen, m-, p- en o-xyleen) werden vanaf maart 2000 stopgezet. Vanaf 21 maart 2000 werden op het meetstation 40SZ01 (Zaventem) de PM10-stofmetingen omgeschakeld naar PM2,5-metingen. Vanaf 16 juni 2001 werden op het meetstation 40SZ01 automatische zwarte rook metingen opgestart. Deze worden besproken in hoofdstuk 4: Fijn stof, deel 4.4.: zwarte rook. Daarnaast worden op beide meetplaatsen eveneens polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK) bemonsterd, dit op basis van een laag volume bemonstering. Het meetstation binnen het domein van de luchthaven (40SZ01) is daarenboven uitgerust met een meteo-installatie voor de registratie van windrichting en windsnelheid op lage hoogte. Voor de uitgebreide bespreking van deze meetresultaten wordt verwezen naar hoofdstuk 7: PAK en nitro-PAK. Meer gedetaïlleerde informatie omtrent deze metingen zijn terug te vinden in het meerjarenrapport ‘Immissiemetingen te Zaventem. Periode 1999-2004’. (ref. 13.3).

13.3.4. Zwaveldioxide 13.4.2 Het SO2-jaargemiddelde in 2005 bedroeg 16 µg/m³, wat een duidelijke daling is t.o.v. het vorige kalenderjaar. (24 µg/m³). De uurgrenswaarde werd geen enkele keer overschreden. Hiermee werd de uurgrenswaarde gerespecteerd (24 overschrijdingen toegelaten). De grenswaarde voor het daggemiddelde (125 µg/m³ max. 3 keer te overschrijden) werd in het kalenderjaar 2005 eveneens gerespecteerd. De hoogste dagwaarde bedroeg 131 µg/m³, wat iets hoger is dan in 2004 (121 µg/m³).

13.4

Steenokkerzeel en Zaventem

13.4.1

Meetprogramma

Het lokale meetnet voor luchtverontreiniging in de omgeving van de luchthaven Brussel-Nationaal te Steenokkerzeel en Zaventem werd opgestart in de tweede helft van 1996 en was vanaf januari 1997 operationeel. Het meetnet omvat

118 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

Statistische verwerking

13.4.2.1. NO en NO2 De concentraties aan stikstofoxiden worden op beide meetstations bijna uitsluitend beïnvloed door het verkeer. Het doel was een onderscheid te kunnen maken tussen de fractie afkomstig van het wegverkeer en deze afkomstig van het vliegtuigverkeer. Opstijgende vliegtuigen stoten o.a. stikstofoxiden uit. Op het meetstation 40SZ01 (Luchthaven) wordt bij wind uit het zuiden tot het westen (in deze windsector ligt de kop van startbaan 25 R) bij elk vertrek van een vliegtuig een kortstondige NO-piek geregistreerd. De grootte van de concentratie is o.a. afhankelijk van het vliegtuigtype. Deze kortstondige piekconcentraties worden op het meetstation 40SZ02 (kasteel van Ham) niet meer vastgesteld omdat de “NO-wolk” reeds gevoelig verdund werd. Tabel 13.7. geeft een overzicht van het rekenkundig gemiddelde (Am), het 50ste percentiel, het 98ste percentiel en het

Tabel 13.7.: Belangrijkste statistische parameters voor NO en NO2 in Zaventem en Steenokkerzeel in de periode 2004-2005

2004

UURWAARDEN µg/m³ 40SZ01 Am 50ste percentiel 98ste percentiel MAX

NO 10 3 65 230

NO2 31 28 73 110

NO 14 4 92 310

2004

UURWAARDEN µg/m³ 40SZ02 Am 50ste percentiel 98ste percentiel MAX

2005

NO 11 5 71 237

NO2 32 29 73 110 2005

NO2 33 30 75 113

NO 11 3 84 311

NO2 31 28 72 109

Voor NO en NO2 werd op beide meetstations in 2005 voor alle statistische parameters – behalve voor het jaargemiddelde voor NO op 40SZ01, de P98 en het maximum op beide stations – een stabiliserende trend t.o.v. 2004 vastgesteld.

13.4.2.2. PM10- en PM2,5-stof Op het meetstation 40SZ01 werd in de beginperiode van de metingen (1997-1999) regelmatig zeer hoge PM10-concentraties gemeten (> 1000 µg/m³). Het ging om bodemstof dat door luchtturbulenties (veroorzaakt door opstijgende of proefdraaiende vliegtuigen) werd opgewaaid. Vanaf 2000 echter wordt de omgeving van de start- en de landingsbanen uitsluitend door grasveld omringd zodat de sterk verhoogde concentraties uitblijven.

Alle huidige grenswaarden van NO2 werden gerespecteerd. De toekomstige Europese uurgrenswaarde voor NO2 (200 µg/m³ max 18 keer te overschrijden) werd eveneens gerespecteerd; de maximale uurconcentraties bedroegen respectievelijk 109 µg/m³ en 110 µg/m³ op beide stations. De grenswaarde gesommeerd met de overschrijdingsmarge (250 µg/m³ in 2005) wordt bijgevolg eveneens gerespecteerd.

Tabel 13.8. geeft een overzicht van het rekenkundig gemiddelde (Am), het 50ste en het 98ste percentiel en het maximum van de daggemiddelde PM10ref-concentraties (uitgedrukt in µg/m³) in de kalenderjaren 2004 en 2005. Op het meetstation 40SZ01 werden vanaf maart 2000 de PM10stofmetingen omgeschakeld naar PM2,5-stofmetingen. In onderstaande tabel worden voor 40SZ01 de PM2,5-metingen weergegeven.

De toekomstige Europese jaargrenswaarde NO2 (40 µg/m³. te respecteren tegen 2010) werd, met waarden van. 32 µg/m³ voor Zaventem en 31 µg/m³ voor Steenokkerzeel, gerespecteerd. De grenswaarde gesommeerd met de overschrijdingsmarge (50 µg/m³ in 2005) wordt bijgevolg eveneens gerespecteerd.

De PM2,5-jaargemiddelde concentratie op het station 40SZ01 (Luchthaven) bedraagt in het laatste beschouwde kalenderjaar 12 µg/m³. Dit is iets lager maar toch vergelijkbaar met de vorige meetperiode. Ook de mediaan en het 98ste percentiel zijn van dezelfde grootteorde. Het maximum daarentegen is meer dan verdubbeld. Voor PM2,5fijn stof zijn er op dit ogenblik geen grenswaarden gedefi-

maximum van de uurgemiddelde NO- en NO2-concentraties (uitgedrukt in µg/m³) in de kalenderjaren 2004 en 2005.

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 119

Tabel 13.8.: Belangrijkste statistische parameters voor PM2,5 in Zaventem en PM10ref in Steenokkerzeel voor de kalenderjaren 2004 en 2005

DAGWAARDEN µg/m³ 40SZ01 Am 50ste percentiel 98ste percentiel MAX

2004 PM2,5 14 12 30 42

2005 PM2,5 12 10 32 91

DAGWAARDEN µg/m³ 40SZ02 Am 50ste percentiel 98ste percentiel MAX

2004 PM10ref 34 32 67 109

2005 PM10ref 31 28 75 169

nieerd. De nieuwe ontwerp Richtlijn ‘on ambient air quality and cleaner air for Europe’ stelt een bovengrensconcentratie voor PM2,5 voor van 25 µg/m³ als jaargemiddelde te respecteren tegen 2010. Bij de toetsing van het gemeten PM2,5-jaargemiddelde dient rekening gehouden te worden met een mogelijke onderschatting van 30 à 50 % (conform de gebruikte omrekeningsfactoren voor PM10 TEOM en ESM).

In Steenokkerzeel (40SZ02) werd ze in 2005 23 keer overschreden hetgeen betekent dat deze grenswaarde gerespecteerd werd. 13.4.2.3. Zwarte rook Tabel 13.9. geeft een overzicht van het rekenkundig gemiddelde (Am), het 50ste en het 98ste percentiel en het maximum van de dagwaarden (uitgedrukt in µg/m³) voor zwarte rook gemeten op meetstation 20SZ01 in het meteorologische jaar 2004-2005 en het kalenderjaar 2005.

Het PM10ref-jaargemiddelde op het station te Steenokkerzeel (40SZ02) bedroeg 31 µg/m³ in het kalenderjaar 2005, wat opnieuw een lichte daling betekent t.o.v. 2004. De PM10jaargrenswaarde (40 µg/m³ geldig vanaf 2005) werd hiermee gerespecteerd.

De gemeten zwarte rook concentraties zijn laag. Het jaargemiddelde voor zwarte rook is in de laatste meetperiode voor de meeste statistische grootheden op hetzelfde niveau gebleven. Het dagmaximum is sterk gedaald t.o.v. de vorige meetperiode.

De PM10-daggrenswaarde bedraagt 50 µg/m³ maximum 35 keer te overschrijden (te respecteren vanaf 1 januari 2005).

Tabel 13.9.: Belangrijkste statistische parameters voor Zwarte rook in Zaventem

DAGWAARDEN µg/m³ Zwarte rook Am 50ste percentiel 98ste percentiel MAX

120 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

2004-2005

2005

12 9 41 100

11 9 38 59

Tabel 13.10.: Jaargemiddelde PAK-concentraties in Zaventem en Steenokkerzeel in het kalenderjaar 2005

2005 (ng/m³) Fluorantheen Pyreen Benzo(a)antraceen Chryseen Benzo(b)fluorantheen Benzo(k)fuorantheen Benzo(a)pyreen Dibenzo(a,h)antraceen Benzo(g,h,i)peryleen Indenopyreen

60SZ01

60SZ02

0,85 0,60 0,19 0,33 0,50 0,19 0,23 0,36 0,64 0,66

0,76 0,65 0,24 0,40 0,60 0,25 0,32 0,36 0,76 0,72

13.4.2.4. PAK Tabel 13.10 geeft een overzicht van de jaargemiddelde PAKconcentraties (dagwaarden uitgedrukt in ng/m³) in het kalenderjaar 2005. Alle jaargemiddelden liggen in het kalenderjaar 2005 tussen 0,85 ng/m³ en 0,19 ng/m³. De hoogste jaargemiddelde concentratie wordt, zowel in Zaventem als in Steenokkerzeel voor fluorantheen vastgesteld. De concentraties bedragen respectievelijk 0,85 ng/m³ en 0,76 ng/m³. Behalve voor fluorantheen en pyreen, die beiden met een factor 2 gestegen zijn, zijn de concentraties van de andere polluenten ongeveer van dezelfde grootteorde gebleven of zijn licht gestegen t.o.v. vorig kalenderjaar. De concentratie aan benzo(a)pyreen, dat eveneens op een gelijkaardig niveau ligt als vorig jaar, bedraagt respectievelijk 0,23 ng/m³ en 0,32 ng/m³ in Zaventem en Steenokkerzeel, wat beneden de EU-streefwaarde is van 1 ng/m³. In Zaventem treedt voor de meeste componenten (behalve dibenzo(a,h)antraceen en indenopyreen) een daling op. In Steenokkerzeel echter is voor de meeste componenten een stijging op te merken. Dit verklaart waarom de PAKconcentraties gemeten in Zaventem en Steenokkerzeel opnieuw dichter bijeen liggen in vergelijking met voorbijgaande jaren. Zoals vorig jaar, liggen de concentraties hoger in de woonzone dan op de luchthaven.

Recente validatiestudies (Creutznacher, Duitsland) hebben uitgewezen dat de PAK-concentraties, gemeten op basis van de klassieke bemonsteringsmethode (op glasvezel filters), kunnen onderschat zijn (ref. 7.1.). Verdere studies zijn aan de gang om de mogelijke verliezen van bemonsterde componenten te kwantificeren. Verdere metingen zijn gepland om de invloed van het opstijgend luchtverkeer op de PAK concentraties te onderzoeken. Deze metingen zullen meer specifiek gericht zijn naar de vluchtige PAK’s die tot nog toe, omwille van hun hoge vluchtigheid, niet met de gebruikte bemonsteringsen analysemethode konden gemeten worden. . 13.4.3

Conclusies

De luchtkwaliteit in Steenokkerzeel en omgeving wordt vooral beïnvloed door het wegverkeer. Het opstijgend vliegverkeer veroorzaakt slechts kortstondige verhogingen van stikstofoxiden (vooral NO) en kan niet als hoofdoorzaak van de NOx-verontreiniging beschouwd worden. De NO2-concentraties zijn, in 2005, van dezelfde grootteorde als in het vorige kalenderjaar. De toekomstige Europese jaargrenswaarde NO2 (40 µg/m³ te respecteren tegen 2010) werd, met waarden van 32 µg/m³ voor Zaventem en. 31 µg/m³ voor Steenokkerzeel, gerespecteerd. Ook de huidige grenswaarden voor NO2 werden ruimschoots gerespecteerd.

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 121

In Steenokkerzeel bedroeg de jaargemiddelde PM10-concentratie in 2004 31 µg/m³ hetgeen een lichte daling is t.o.v. het kalenderjaar 2004. Het maximum daarentegen is gestegen van 91 µg/m³ naar 169 µg/m³. De toekomstige daggrenswaarde (50 µg/m³ max 35 keer te overschrijden) werd gerespecteerd (23 overschrijdingen). In Zaventem bedroeg de jaargemiddelde PM2,5-concentratie 12 µg/m³ wat een lichte daling betekent t.o.v. het vorig kalenderjaar en wat te vergelijken is met de andere stations in Vlaanderen. Voor PM2,5 bestaan op dit ogenblik geen EU grenswaarden. De gemeten zwarte rook concentraties zijn laag. Het jaargemiddelde voor zwarte rook is in de laatste meetperiode voor de meeste statistische grootheden op hetzelfde niveau gebleven. Het dagmaximum is sterk gedaald t.o.v. de vorige meetperiode. De PAK-concentraties liggen voor de meeste parameters, behalve fluorantheen en pyreen, in dezelfde grootteorde als in het kalenderjaar 2004. Voor benzo(a)pyreen werd de EU-streefwaarde (1 ng/m³ als jaargemiddelde) op beide stations gerespecteerd.

13.5 13.5.1

13.5.2

Statistische verwerking

13.5.2.1. SO2 Tabel 13.11. geeft een overzicht van het rekenkundig gemiddelde (Am), het 50ste en het 98ste percentiel en het maximum van de 24-uurgemiddelde SO2-concentraties (uitgedrukt in µg/m³) in Tessenderlo in het meteorologisch jaar 2004-2005 en het kalenderjaar 2005. De huidige en toekomstige grenswaarden voor SO2 werden niet overschreden (cfr. Hfdst.1). De gemeten SO2-concentraties in het kalenderjaar 2005 bleven laag en zijn vergelijkbaar met de waarden die de vorige jaren werden gemeten. Toch werden dit kalenderjaar opnieuw een aantal kortstondige verontreinigings pieken vastgesteld . Er kwamen op het meetstation 40TS06. 6 dagen voor met een hoogste halfuurwaarde boven 125 µg/m³; de hoogste SO2-halfuurconcentratie bedroeg 167 µg/m³ . Op het meetstation 40TS07 kwamen er 13 dagen voor met een halfuurwaarde boven 125 µg/m³; het hoogste halfuursgemiddelde bedroeg 359 µg/m³. 13.5.2.2. Niet-SOx-zwavelhoudende (SxH) componenten, mercaptanen-sulfiden (RSH) Voor de controle op geurhinder bestaan momenteel nog geen internationaal aanvaarde grens- en richtwaarden.

Tessenderlo Wijzigingen meetprogramma

In Tessenderlo werden in 2005 naast SO2, niet-SOx-zwavelhoudende (SxH) componenten, mercaptanen-sulfiden (RSH) en vluchtige organische componenten gemeten. In 2 stations wordt SO2 gemeten. De niet-SOx-zwavelhoudende componenten worden op continue wijze gemeten in een vast meetstation dat benedenwinds van de desbetreffende bedrijven gelegen is. Bij overschrijding van vooraf ingestelde drempelwaarden worden stalen genomen voor analyse in het laboratorium. De vluchtige organische componenten worden op 2 vaste stations gemeten. Meer gedetaïlleerde informatie omtrent deze metingen zijn terug te vinden in het jaarrapport ‘Immissiemetingen te Tessenderlo. Periode 1980-2005’. (ref. 13.4.).

122 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

Voor het bedrijf Phillips Petroleum werd, op grond van de meetresultaten en rekening houdend met de technische mogelijkheden voor selectieve meting van mercaptanen, een norm uitgewerkt om de geurhinder tot een minimum te beperken. Daarom mag de ogenblikkelijke concentratie van organische zwavelcomponenten, gemeten door de selectieve organische zwavelmonitor (RSH-monitor) de 5 ppb niet overschrijden. Om het bedrijf in staat te stellen zo vlug mogelijk de oorzaak van eventuele lekken op te sporen werd een telefonische verbinding tot stand gebracht tussen de VMM-meetpost in de Hofstraat en het laboratorium van het bedrijf, waarbij overschrijdingen van 1,5 ppb mercaptanen onmiddellijk worden doorgeseind naar het bedrijf. De streefwaarde van 5 ppb RSH werd in 2005 elf keer overschreden, waarvan vier keer bij een windrichting afkomstig

Tabel 13.11.: Belangrijkste statistische parameters voor SO2 in Tessenderlo

DAGWAARDEN µg/m³ 40TS06 Am 50ste percentiel 98ste percentiel MAX

2004-2005

2005

12 9 44 52

11 8 33 52

DAGWAARDEN µg/m³ 40TS07 Am 50ste percentiel 98ste percentiel MAX

2004-2005

2005

8 7 19 33

7 6 24 33

van de industrie, en twee keer afkomstig van landbouw activiteiten of van verder afgelegen bronnen. Vijf overschrijdingen waren het gevolg van de doorbraak van de H2S-scrubber. Het aantal overschrijdingen van de industrie is dus lager dan in 2004 (9). In 2005 werden twee klachten van geurhinder gemeld. Tweemaal werd een melding gemaakt door de bedrijven (TC) dat er mogelijke emissies hadden plaatsgevonden. Eén van de meldingen nl. op 4 april 2005 viel op dezelfde dag als één van beide klachten. 13.5.2.3. Vluchtige Organische Stoffen In tabellen 1 en 2 in bijlage 9 wordt respectievelijk een overzicht gegeven van de jaargemiddelde VOS-concentratie en de maximale daggemiddelde concentraties in de stations te Tessenderlo. In 2 meetplaatsen zijnde TessenderloHofstraat (TEH) en Tessenderlo-Dennenhof (TED) worden individuele vluchtige organische stoffen gemeten. Uit de metingen van de 24-uursgemiddelde concentraties van vluchtige organische stoffen blijkt dat in Tessenderlo in het kalenderjaar 2005 de belasting op jaarbasis relatief gering is. Voor een aantal componenten zoals vinylchloride en 1,2-dichloorethaan worden regelmatig verhoogde metingen geregistreerd. De jaargemiddelden voor vinylchloride bedragen op beide stations 0,3 µg/m³. Dit betekent een halvering in Dennenhof

en een stabilisatie in de Hofstraat. De 98ste percentiel van alle gemeten dagwaarden bedraagt voor de Hofstraat 1,6 µg/m³ en voor Dennenhof 1,4 µg/m³, wat betekent dat de huidige grenswaarde voor vinylchloride in VLAREM II nl. 10 µg/m³ gerespecteerd blijft. De jaargemiddelden voor 1,2-dichloroethaan zijn in 2005 t.o.v. 2004 gehalveerd in Dennenhof en stabiel gebleven in de Hofstraat. Ze bedragen op beide meetstations resp 1,0 en 0,8 µg/m³. De maximale daggemiddelden voor. 1,2-dichloorethaan bedragen respectievelijk 12,1 µg/m³ en 9,2 µg/m³ voor Dennenhof en Hofstraat. Dit betekent een sterke daling voor het meetstation in Dennenhof (48,2 µg/m³ in 2004) terwijl in de Hofstraat er een stijging vastgesteld wordt (6,2 µg/m³ in 2004). De geldende WGO-richtwaarde, zijnde 700 µg/m³ als daggemiddelde concentratie voor 1,2-dichloroethaan blijft in 2005 eveneens gerespecteerd. Voor de aromatische koolwaterstoffen benzeen en tolueen blijft de industriële bijdrage gering en is het verkeer de belangrijkste bron. Het jaargemiddelde voor benzeen bedraagt respectievelijk 0,9 µg/m³ en 1,1 µg/m³, wat een stabilisatie betekent voor beide meetstations t.o.v. het vorige kalenderjaar. Voor tolueen bedraagt het jaargemiddelde respectievelijk 2,3 µg/m³ en 2,9 µg/m³, wat een lichte daling betekent. Voor ethylbenzeen bedraagt de jaargemiddelde concentratie respectievelijk 0,4 µg/m³ en 0,5 µg/m³ voor de Hofstraat en Dennenhof. De maximale daggemid-

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 123

delden bedragen respectievelijk 1,6 en 2,1 µg/m³ wat een stabilisatie betekent voor de Hofstraat (1,5 µg/m³ in 2004) en een stijging voor Dennenhof (1,6 µg/m³ in 2004).

tig verhoogde metingen geregistreerd. De grenswaarde in VLAREM Titel II voor vinylchloride evenals de WGO-richtwaarde voor 1,2-dichloorethaan wordt desondanks gerespecteerd. Voor benzeen en tolueen blijkt de industriële bijdrage in Tessenderlo gering en is het verkeer de belangrijkste bron. Andere gemeten componenten zijn niet specifiek voor Tessenderlo.

Voor de alifatische koolwaterstoffen zijn geen duidelijke industriële bijdragen zichtbaar, alhoewel voor sommige componenten verhoogde metingen vanuit andere windsectoren genoteerd worden. Andere gemeten componenten zijn niet specifiek voor Tessenderlo.

13.6

Mol (Wezel) – Lommel

13.6.1

Meetprogramma

In Tessenderlo Dennenhof zijn de benzeenconcentraties hoofdzakelijk te wijten aan het drukke verkeer in de H. Hartlaan ten oosten van het meetpunt. Ook in Tessenderlo Hofstraat komt de grootste bijdrage van het verkeer.

In de omgeving van Umicore – Balen wordt sedert 1995 in het station 40WZ01 op continue wijze SO2 en PM10 fijn stof gemeten. Op semi-automatische wijze worden zwa-

13.5.3

re metalen in de PM10-fractie gemeten. In het meetstation 40WZ02 wordt enkel SO2 gemeten.

Conclusies

13.6.2

De gemeten SO2-concentraties in het kalenderjaar 2005 te Tessenderlo kennen een stabiele trend t.o.v. de voorgaande jaren. De EU-grenswaarden voor SO2 worden in deze meetperiode ruim gerespecteerd.

Statistische verwerking

Voor de bespreking van de zware metalen in Wezel wordt verwezen naar deel 6 – hoofdstuk 6.1.: zware metalen in zwevend stof. De meetgegevens voor de zware metalen zijn terug te vinden in tabellen 6.1.2. tot 6.1.10. in bijlage 6.1..

Uit de metingen van de dagconcentraties van vluchtige organische stoffen op beide meetposten in Tessenderlo blijkt dat in 2005 de belasting op jaarbasis relatief gering is. Toch worden voor vinylchloride en 1,2-dichloorethaan regelma-

Tabel 13.12.: Belangrijkste statistische parameters voor SO2 in Mol-Wezel en Lommel

DAGWAARDEN µg/m³ 40WZ01 Am 50ste percentiel 98ste percentiel MAX

2004-2005

2005

18 10 74 234

16 9 79 103

DAGWAARDEN µg/m³ 40WZ02 Am 50ste percentiel 98ste percentiel MAX

2004-2005

2005

9 7 41 79

8 6 27 56

124 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

13.6.2.1. SO2 Tabel 13.12. geeft een overzicht van het rekenkundig gemiddelde, het 50ste en het 98ste percentiel en het maximum van de 24-uurgemiddelde SO2-concentraties (dagwaarden uitgedrukt in µg/m³) in beide stations in het meteorologisch jaar 2004-2005 en het kalenderjaar 2005.

13.6.2.2. PM10-stof Tabel 13.13. geeft een overzicht van het rekenkundig gemiddelde, het 50ste, het 98ste percentiel en het maximum van de daggemiddelde PM10ref-concentraties (uitgedrukt in µg/m³) in Mol-Wezel in de kalenderjaren 2004 en 2005. Alle statistische parameters zijn in 2005, na de stijging in 2004, opnieuw gedaald. Dit is het gevolg van het einde van de saneringswerken in de onmiddellijke omgeving van het meetstation, die zorgden voor een sterke verhoging van het opwaaiend stof. Toch kunnen nog tijdelijk verhoogde waarden voorkomen ten gevolge van het braak liggen van het terrein in de onmiddellijke omgeving van het meetstation. Daar dit terrein slecht beperkt begroeid is, kan bij hogere windsnelheden, het losliggend stof opwaaien. Het maximum daggemiddelde is gedaald van 1360 µg/m³ naar

In het kalenderjaar 2005 zijn de meeste statistische parameters op beide stations op een vergelijkbaar niveau gebleven t.o.v. de vorige meetperiode. Het SO2-jaargemiddelde bedroeg 16 µg/m³ in 40WZ01 en 8 µg/m³ in 40WZ02. De maxima op beide stations en de P98-waarde in 40WZ02 zijn gedaald. De hoogste gemeten concentraties komen voor op het station 40WZ01 dat windafwaarts (ten NO) gelegen is van het bedrijf Umicore-Balen. Daar de overheersende windrichting WZW tot ZW is, wordt op dit station frequenter hogere SO2-concentraties gemeten dan op het station 40WZ02 dat ten ZW van het bedrijf gelegen is.

808 µg/m³. De daggrenswaarde voor de gezondheid van de mens (50 µg/m³ maximaal 35 keer te overschrijden) werd in 2005 in het meetstation 40WZ01 39 keer overschreden (65 keer in 2004). Dit betekent dat deze daggrenswaarde niet gerespecteerd wordt.

In 40WZ01 bedroeg de hoogste SO2-uurgemiddelde concentratie 683 µg/m³. In totaal werden er 5 uren vastgesteld waarbij de uurgemiddelde concentratie meer dan 350 µg/m³ bedroeg. In 40WZ02 bedroeg de hoogste uurgemiddelde concentratie 283 µg/m³. Dit betekent dat de uurgrenswaarde m.b.t. bescherming van de volksgezondheid (max. 24 overschrijdingen van de uurgemiddelde SO2concentratie = 350 µg/m³) op beide stations gerespecteerd werd.

De PM10-jaargrenswaarde van 40 µg/m³ werd wel gerespecteerd; het jaargemiddelde bedroeg 38 µg/m³. 13.6.3

Conclusies

De hoge SO2-piekconcentraties die op sommige dagen in de omgeving van het bedrijf Umicore-Balen voorkomen, worden nog steeds vastgesteld. De grenswaarden werden op beide meetstations echter gerespecteerd.

De Europese daggrenswaarde bedraagt 125 µg/m³ maximaal 3 keer per jaar te overschrijden. Deze grenswaarde wordt op beide stations gerespecteerd. Ook de alarmdrempel (concentraties van SO2 hoger dan 500 µg/m³ gedurende 3 opeenvolgende uren) werd op beide stations gerespecteerd.

Tabel 13.13.: Belangrijkste statistische parameters voor PM10ref in Mol-Wezel

DAGWAARDEN µg/m³ 40WZ01 Am 50ste percentiel 98ste percentiel MAX

2004

2005

44 33 133 1360

38 29 128 808

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 125

De meeste statistische parameters voor de PM10ref-concentraties zijn in 2005 opnieuw gedaald in vergelijking met het kalenderjaar 2004. Alhoewel de saneringswerken in de onmiddellijke omgeving van het meetstation beëindigd zijn, worden toch nog verhoogde stofconcentraties vastgesteld, wellicht ten gevolge van het braak liggen van het terrein in de onmiddellijke omgeving van het meetstation. Daar dit terrein slechts beperkt begroeid is, kan bij hogere windsnelheden, het losliggend stof opwaaien. De daggrenswaarde voor de bescherming van de gezondheid wordt in 2005 overschreden; de jaargrenswaarde daarentegen wordt gerespecteerd.

Alle toekomstige NO2-grenswaarden m.b.t. de gezondheid van de mens werden in het kalenderjaar 2005 gerespecteerd. Het jaargemiddelde op het meetstation 40ML01 bedroeg 36 µg/m³ en ligt iets hoger dan het jaargemiddelde in het meetstation 42R841 nl. 33 µg/m³. Het uurgemiddelde van 200 µg/m³ werd – zowel in 40ML01 als in 42R841- geen enkele keer bereikt. Het maximale uurgemiddelde bedroeg respectievelijk 142 µg/m³ en 146 µg/m³. De gemeten concentraties van NO en NO2 voor beide meetstations in Mechelen zijn zeer goed vergelijkbaar. 13.7.3.

13.7

Mechelen

Meer gedetaïlleerde informatie omtrent deze metingen zijn terug te vinden in het jaarrapport ‘Immissiemetingen te Mechelen. Periode 2005. (ref. 13.5). 13.7.1

Meetprogramma

In het kader van de gezondheidsstudie naar het voorkomen van ademhalingsproblemen in twee Mechelse regio’s worden door de VMM metingen van de luchtkwaliteit in het Mechelse uitgevoerd, meer bepaald in de wijk MechelenZuid. Sedert 1 april 2000 is een vast meetstation operationeel. In 2005 werden concentraties aan NO, NO2, BTEX en fijn stof gemeten. Het meetstation 40ML02, gelegen in de Lakenmakersstraat was niet meer in werking in 2005. In de Technologielaan, ter hoogte van Technopolis is sedert 2002 het meetstation 42R841 in werking. Dit meetstation behoort tot het telemetrisch meetnet. 13.7.2. NO en NO2 In 2005, werd voor NO en NO2 voor de meeste statistische grootheden een stabilisatie vastgesteld. Het hoogste. NO-daggemiddelde daarentegen is sterk gedaald van 251 µg/m³ naar 126 µg/m³. Toch kent het meetstation 40ML01 een zichtbare invloed van het verkeer.

126 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

PM10ref

In het meetstation 40ML01 zijn in het kalenderjaar 2005 voor PM10ref-fijn stof 30 overschrijdingen vastgesteld van de daggrenswaarde; in 42R841 waren er 26 overschrijdingen. De daggrenswaarde m.b.t. de bescherming van de volksgezondheid (50 µg/m³ max 35 keer te overschrijden) wordt dus op beide stations gerespecteerd. De jaargemiddelden bedroegen respectievelijk 28 µg/m³ en 29 µg/m³. Ook deze grenswaarde m.b.t. de bescherming van de volksgezondheid wordt op beide meetstations gerespecteerd. 13.7.4. PM2,5 In het meetstation 40ML01 werd een jaargemiddelde concentratie van 20 µg/m³ gemeten, in het meetstation 42R841 15 µg/m³. Vermits in beide meetstations een verschillende meettechniek gebruikt wordt, zijn de resultaten niet onderling vergelijkbaar. 13.7.5 Zwarte rook Het jaargemiddelde voor zwarte rook op het meetstation 40ML01 is in het jaar 2005 van dezelfde grootteorde als in 2004. Het 98ste percentiel en het maximum vertonen eerder een dalend verloop. 13.7.6

Koolstofmonoxide

Voor alle statistische parameters is de berekende waarde in 2005 van dezelfde grootteorde gebleven t.o.v. het jaar 2004. De Europese grenswaarde nl. 10 mg/m³ als hoog-

ste dagelijkse 8-uurgemiddelde wordt ruim gerespecteerd (berekende waarde: 1,70 mg/m³). 13.7.7

Ozon

In 2005 werd de streefwaarde voor ozon ter bescherming van de gezondheid 13 keer overschreden. Deze mag maximaal 25 keer per jaar overschreden worden; ze werd bijgevolg gerespecteerd. De informatiedrempel van 180 µg/m³ als uurgemiddelde werd 4 keer overschreden. De alarmdrempel (240 µg/m³ als uurgemiddelde gedurende 3 opeenvolgende uren) werd in 2005 gerespecteerd. 13.7.8

BTEX

Het jaargemiddelde voor benzeen bedroeg in 2005. 1,14 µg/m³. Dit betekent dat de grenswaarde nl.. 5 µg/m³ gerespecteerd werd. De VLAREM Titel II-norm met. 50 µg/m³ als 98ste percentiel (op basis van dagwaarden) voor benzeen werd met een berekende waarde van. 3,0 µg/m³ eveneens ruim gerespecteerd. 13.7.9.

Conclusies

De concentratieniveaus van alle gemeten polluenten zijn van dezelfde grootteorde als in het vorige kalenderjaar. De bestaande grenswaarden voor PM10, CO en benzeen werden allen gerespecteerd. De toekomstige EU-grenswaarden voor NO2 werden eveneens gerespecteerd.

13.8

Geel – Laakdal

Meer gedetaïlleerde informatie omtrent deze metingen zijn terug te vinden in het jaarrapport ‘Immissiemetingen te Laakdal. Periode 2005’. (ref. 13.6.). 13.8.1

Meetprogramma

In overleg met het bedrijf BP Chembel te Geel (voorheen BP Amoco), de afdeling Milieu-inspectie van Aminal en de gemeentebesturen van Geel en Laakdal werd beslist in de omgeving van voormeld bedrijf een meetstation op te richten voor de controle van de luchtkwaliteit. Het werd geïnstalleerd aan de Heikantstraat in de woonzone van Laakdal-

Eindhout. Het meetstation 40LD01 ligt ten zuidwesten op een afstand van 400 meter van het chemisch complex. Tussen het bedrijf en het meetstation ligt de autosnelweg E313: Antwerpen-Hasselt-Luik. Het meetstation is uitgerust met automatische monitoren voor de bepaling van NO, NO2 en BTEX. De BTEX-metingen werden opgestart in mei 2000, de NOx-metingen worden uitgevoerd vanaf juli 2000. In de loop van 2002 werd een tweede meetstation opgericht ten noordoosten van het bedrijvencomplex. Dit meetstation 40LD02 werd door BP-Chembel aangekocht, dat eveneens instaat voor de uitbatingskosten. De uitbating van de meetapparatuur en de validatie van de meetgegevens gebeurt door de VMM. 13.8.2. NO en NO2 De NO2-concentraties op de meetstations 40LD01 en 40LD02 voldoen ruimschoots aan de toekomstige NO2jaargrenswaarde. De jaargemiddelden bedragen respectievelijk 29 µg/m³ en 26 µg/m³; de maximale uurwaarden bedragen 108 µg/m³ op 40LD01 en 97 µg/m³ op 40LD02, wat betekent dat de uurgrenswaarde van 200 µg/m³ max 18 keer te overschrijden eveneens gerespecteerd bleef. 13.8.3. BTEX De jaargrenswaarde van 5 µg/m³ benzeen werd op beide meetstations gerespecteerd; de jaargemiddelden bedroegen respectievelijk 1,4 µg/m³ en 1,1 µg/m³. Ook de daggrenswaarde van 50 µg/m³ benzeen als 98ste percentiel werd op beide stations ruim gerespecteerd (respectievelijk 3,6 µg/m³ en 3,4 µg/m³). De WGO-richtwaarden voor tolueen, ethylbenzeen en m-, p- en o-xyleen werden eveneens gerespecteerd.

13.9. Hoboken Meer gedetaïlleerde informatie omtrent deze metingen zijn terug te vinden in het jaarrapport ‘Studie van de luchtverontreiniging in de omgeving van de Umicore vestiging te Hoboken, jaarrapport 2005’ (ref. 13.7).

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 127

13.9.1.

Inleiding

gerespecteerd. De uurgrenswaarde wordt in 2005 slechts 4 keer overschreden. De daggrenswaarde van 125 µg/m³ die maximaal 3 keer mag overschreden worden, wordt gerespecteerd; de hoogste dagwaarde bedroeg in 2005, 124 µg/m³.

In Hoboken zijn meerdere meetstations gevestigd, waaronder het meetstation 40HB23. Dit meetstation staat aan de rand van een woonwijk en is in mei 2004 opgericht voor de controle van de luchtkwaliteit. Het meetstation is uitgerust met automatische monitoren en meten op continue wijze zwaveldioxide (SO2), stikstofoxides (NO, NO2, NOx) en PM10-fijn stof.

13.9.3. NO en NO2 Tabel 13.15 geeft een overzicht van het rekenkundig gemiddelde (Am), het 50ste en het 98ste percentiel en het maximum van de uurgemiddelde NO en NO2-concentraties (uitgedrukt in µg/m³).

Er worden eveneens zware metalen gemeten. De gedetaïlleerde bespreking is terug te vinden in hoofdstuk 6.1. zware metalen in zwevend stof van voorliggend rapport.

De belangrijkste statistische parameters voor NO2 zijn in het jaar 2005 verhoogd t.o.v. 2004.

13.9.2. SO2 Tabel 13.14 geeft een overzicht van het rekenkundig gemiddelde (Am), het 50ste en het 98ste percentiel en het maximum van de uurwaarden (µg/m³) van SO2 van meetstation 40HB23 voor de jaren 2004 (vanaf mei) en 2005.

De NO2-uurgrenswaarde gesommeerd met de overschrijdingsmarge die in 2005, 250 µg/m³ bedroeg werd gerespecteerd. De toekomstige uurgrenswaarde (geldig vanaf 01/01/2010) van 200 µg/m³ NO2 werd eveneens gerespecteerd.

Het SO2-jaargemiddelde, de 50ste en 98ste percentiel (op basis van uurwaarden) zijn in 2005 van hetzelfde niveau als in 2004. De maximale uurwaarde daarentegen ligt, in het kalenderjaar 2005, hoger. De uurgrenswaarde van 350 µg/m³ die maximaal 24 keer per kalenderjaar mag overschreden worden, wordt in 2005

Ook de toekomstige jaargrenswaarde (geldig vanaf 01/01/2010) van 40 µg/m³ NO2 werd eveneens gerespecteerd. Het NO2-jaargemiddelde in 2005 bedroeg 34 µg/m³.

Tabel 13.14.: Belangrijkste statistische parameters voor SO2 te Hoboken

2004 23 12 116 405

UURWAARDEN µg/m³ Am 50ste percentiel 98ste percentiel MAX

2005 22 12 113 444

Tabel 13.15.: Belangrijkste statistische parameters voor NO en NO2 te Hoboken

2004

UURWAARDEN µg/m³ Am 50ste percentiel 98ste percentiel MAX

NO 14 3 105 269

128 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

2005 NO2 28 25 67 110

NO 12 3 88 231

NO2 34 32 73 146

De Europese grenswaarde van 200 µg/m³ NO2 als 98ste percentiel (op basis van uurwaarden) werd eveneens gerespecteerd.

over een half uur in functie van de windrichting in de geurzone en dichtbij de bron. 13.10.2. Statistische verwerking

13.9.4. PM10ref-fijn stof Tabellen 1 en 2 in bijlage 13 geven een overzicht van de meet resultaten van de steekproefsgewijze manuele monsternemingen in Landen en Boom. De gegeven concentraties zijn halfuursgemiddelden van de individuele componenten in µg/m³.

Tabel 13.16 geeft een overzicht van het rekenkundig gemiddelde (Am), het 50ste en het 98ste percentiel en het maximum van de dagwaarden (µg/m³) van PM10ref-fijn stof. De belangrijkste statistische parameters voor PM10ref zijn in het jaar 2005 vergelijkbaar met die van 2004. In het kalenderjaar 2005 werd de daggrenswaarde 55 keer overschreden. Deze mag maximaal 35 keer per jaar overschreden worden. Alhoewel het respecteren van de Europese daggrenswaarde voor PM10-fijn stof problema-

Uit de metingen in Landen blijkt dat een aantal componenten, vooral tolueen, dichloormethaan en ethylacetaat, typisch zijn voor het bedrijf Cambrex, gelegen in het industriegebied. De piekconcentraties wijzen op mogelijke geurhinder in de omgeving.

In Boom is de belangrijkste geurcomponent diïsopropylether, afkomstig van het bedrijf Prayon-Rupel. De maximale halfuursgemiddelde concentratie voor deze component is in 2005 sterk gestegen t.o.v. 2004 (12,6 µg/m³) en bedraagt 71,8 µg/m³. De geurdrempel (70 µg/m³) werd hiermee overschreden.

De jaargrenswaarde van 40 µg/m³ werd in 2005 gerespecteerd.

13.11. Meetcampagnes 13.10. Landen en Boom In 2005 werden verschillende meetcampagnes uitgevoerd in de binnenstad van Antwerpen in het kader van de studie ‘fijn stof stedelijk’ om de blootstelling aan fijn stof in een stedelijke omgeving in kaart te brengen: aan de Desguinlei werd gemeten van 8 februari tot 7 maart en van 21 juni tot 13 juli, aan de Mechelsesteenweg werd gemeten van 8 maart tot 20 juni.

13.10.1. Meetprogramma Metingen die speciaal gericht zijn op geurhinder door VOS werden in 2005 verder gezet in Landen en Boom. Daartoe worden éénmaal per maand manuele monsters genomen

Tabel 13.16.: Belangrijkste statistische parameters voor PM10ref te Hoboken

UURWAARDEN µg/m³ Am 50ste percentiel 98ste percentiel MAX

2004

2005

37 34 66 87

36 34 66 95

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 129

Van half juli tot begin september werd gemeten vlakbij een meetstation van het RIVM in Houtakker-Nederland, om zo de resultaten te kunnen vergelijken. Tot slot werd een meetcampagne uitgevoerd te Mortsel, omdat bij een meetcampagne hoge NO2 concentraties vastgesteld werden. Hiervoor werd een eerste campagne met passieve samplers uitgevoerd in 2003, zodat we gegevens hebben van de situatie vóór en na de wegenwerken. Fijn stof stedelijk – Antwerpen (ref. 13.8)

In deze studie is getracht een evaluatie te maken van de blootstelling aan verkeersstof op een aantal typische verkeersintensieve situaties in stedelijke omgeving. Hiervoor zijn op 3 vaste plaatsen in Antwerpen bemonsteringen uitgevoerd gedurende telkens 2 meetcampagnes: aan de Desguinlei (singel, vrij open ruimte), aan de Mechelsesteenweg (streetcanyon) en aan de Plantin en Moretuslei te Borgerhout (nabij het vast meetstation van de VMM). Er werd ook gedurende een aantal dagen mobiel gemeten in de binnenstad.

In het kader van de studie ‘fijn stof stedelijk’ om de blootstelling aan fijn stof in een stedelijke omgeving in kaart te brengen werd door de Vito in opdracht van de VMM in 2005 een aantal meetcampagnes uitgevoerd in de binnenstad van Antwerpen.

Eén van de doelstellingen was een beoordeling te maken van de verhouding van verkeerspolluenten in de stedelijke omgeving en de concentraties gemeten in het meetstation van de VMM in Borgerhout. Dit houdt o.a. een evaluatie in over de representativiteit van dit meetstation voor de

13.11.1.

130 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

inschatting van de blootstelling aan verkeerspolluenten op verkeersintensieve plaatsen. De studie trachtte ook een toetsing te doen aan de huidige en toekomstige normering. Verder heeft deze studie tot doel een uitgebreide dataset aan te leveren van o.a. massa- en aantalconcentraties, gradiënt en grootteverdeling van het stof, concentraties van bepaalde gassen, PAK’s en de samenstelling van het stof. Eén van de belangrijkste conclusies i.v.m. de gemeten PM10 concentraties is dat in de Mechelsesteenweg (streetcanyon) de PM10 concentraties een heel stuk hoger liggen dan op de andere meetplaatsen in en rond Antwerpen. Dit is een gevolg van de verkeersintensiteit en het type bebouwing: een smalle straat met hoge bebouwing, zodat de gepollueerde lucht slecht weg kan. De metingen in het meetstation van de VMM in Borgerhout geven bijgevolg een goed beeld van de globale concentraties in de stad Antwerpen, maar onderschatten sterk de verhoogde concentraties die in streetcanyons aanwezig zijn. Naar alle waarschijnlijkheid zijn in Antwerpen nog andere streetcanyons met hogere verkeersdensiteit waar tijdens de dag nog hogere stofconcentraties aanwezig zullen zijn, in vergelijking met de Mechelsesteenweg. Hiervoor worden aanwijzingen gevonden in de stofkarteringen die mobiel in de stad zijn opgenomen. Aangezien deze plaatsen met verhoogde stofconcentraties afhankelijk zijn van de verkeerscirculatie kunnen deze zich van dag tot dag verplaatsen. Hoewel er gemeten werd met verschillende types monitoren, kan toch gesteld worden dat de PM2,5-concentraties in het smalle gedeelte (Vito-meetwagen) van de Mechelsesteenweg hoger zijn dan in het bredere gedeelte (VMM-meetwagen). Te Borgerhout en Desguinlei worden lagere PM2,5-concentraties gemeten dan in de Mechelsesteenweg. Uit de grootteverdeling van het stof komt ook naar voor dat de verhoogde stofconcentraties bijna steeds een gevolg zijn van verhoogde concentraties van het hele fijne stof. Wel worden in de Mechelsesteenweg soms verhoogde PM10 concentraties gemeten ten gevolge van de grovere fractie in de zomerperiode. Dit is vermoedelijk een gevolg van de verhoogde resuspensie van straatstof in de zomer-

periode. Dit wordt eveneens bevestigd uit de samenstelling van het stof in de Mechelsesteenweg waar in de grovere fractie verhoogde concentraties worden gemeten van silicium, calcium, aluminium en titaan, wat typische bestanddelen zijn van zand. Voor de stofconcentratie wordt er geen duidelijke verticale gradiënt waargenomen in de Mechelsesteenweg. Deze gradiënt wordt wel duidelijk waargenomen met de passieve samplers voor BTEX waar op de laagste hoogte de hoogste concentraties worden waargenomen. Dit wordt dan weer niet waargenomen met de Radiëllo samplers voor NO2 en SO2. Hierbij wordt het resultaat van NO2 en SO2 vermoedelijk beïnvloed door de slechte werking van de Radiëllo sampler. Het resultaat van de BTEX passieve sampler is hierbij heel consistent over alle meetperioden. De VOS metingen in de Mechelsesteenweg liggen in dezelfde grootteorde als deze in Borgerhout (verkeersrijk) en liggen een heel stuk hoger dan deze in Aarschot (landelijk). De concentraties aan BTEX gemeten aan de Ring/Singel zijn vergelijkbaar met deze gemeten in Gent, maar liggen lager dan deze gemeten in de Mechelsesteenweg, Borgerhout en Mechelen-Zuid. De concentraties aan tolueen en benzeen in de Mechelsesteenweg liggen hoger dan deze op alle andere meetplaatsen. In Borgerhout worden de hoogste gemiddelde en maximale dagwaarden gemeten voor ethylbenzeen en o-xyleen. Voor de winterperiode geldt dat de PAK’s concentraties gemeten aan de Desguinlei, voor het beperkt aantal dagen dat er overeenkomstige metingen zijn voor de verschillende componenten, bijna steeds een heel stuk lager liggen dan deze gemeten in Borgerhout en Aarschot. Voor de ene dag waarvoor overeenkomstige metingen zijn in Aarschot en Borgerhout ligt de concentratie van de verschillende PAK’s in de Mechelsesteenweg ongeveer even hoog als in Aarschot en Borgerhout. Voornamelijk de concentraties aan benzo(ghi)peryleen en indeno(1,2,3-cd)pyreen liggen in de Mechelsesteenweg veel hoger dan in Borgerhout en Aarschot. Voor de zomerperioden worden geen duidelijke verschillen tussen de verschillende plaatsen vastgesteld. De aantalconcentraties gemeten in de verschillende meetplaatsen in Antwerpen liggen tussen 10 000 en 80 000

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 131

132 â&#x20AC;¢ Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

deeltjes per cm³. In tegenstelling tot de verwachtingen is er geen groot significant verschil tussen de verschillende meetplaatsen in Antwerpen. Alhoewel de stofconcentratie (op massa basis) aan de Desguinlei lager is dan op de andere plaatsen is dit niet het geval voor de aantalconcentratie. Mogelijk is de aanwezigheid van de Ring en de Singel hiervoor een verklaring. De aantalconcentraties in Antwerpen ligt wel bijna een grootteorde hoger dan in het landelijke Mol. Binnen deze studie worden met een groot aantal toestellen, zowel monitoren als off-line analysetechnieken, de concentratie aan organisch en elementair koolstof en de zwarting van het stof bepaald. De meeste van deze technieken vertonen onderling een redelijk goed verband. Gebrek aan vergelijkbaarheid in absolute waarden verhindert echter dikwijls vergelijking met internationale waarden. 13.11.2. Verkeersmetingen te Mortsel (ref. 13.9) Naar aanleiding van belangrijke vernieuwingen en wijzigingen van de verkeersinfrastructuur in Mortsel werd een studie van de luchtkwaliteit uitgevoerd. De werken situeerden zich in de Antwerpsestraat en vingen aan in 2003. De straat vormt de verbinding tussen toegangswegen naar o.a. Berchem, Wilrijk, Kontich en Lier. Dit heeft tot gevolg dat de Antwerpsestraat, de Statielei en de Mechelsesteenweg in Morstel gekenmerkt worden door druk auto- en vrachtverkeer. De verkeerswerken, die beëindigd werden in oktober 2005, hadden tot doel het autoverkeer terug te brengen van twee naar één rijstrook om zo het doorgaande vrachtverkeer te ontmoedigen. Aan de VMM werd gevraagd metingen te organiseren voor en na de werken om de invloed op de luchtkwaliteit na te gaan. Gelet op de variabiliteit in de meteo-omstandigheden zouden hiervoor langdurige metingen moeten uitgevoerd zijn voor en na de werken. Dit was praktisch echter niet haalbaar, daarom werden voor en na de werken metingen met passieve samplers van stikstofdioxide (NO2) en vluchtige organische stoffen (VOS) zoals benzeen, tolueen, ethylbenzeen en de drie xyleenisomeren (BTEX), uitgevoerd op meerdere plaatsen. De metingen werden uitgevoerd door de Universiteit Antwerpen, dienst Prof. R. Van Grieken. Vermits in de eerste meetcampagne hoge NO2 concentra-

ties werden vastgesteld, werden in de tweede meetcampagne na de werken ook metingen met de meetwagen uitgevoerd. De meetwagen stond opgesteld in de A. Segerslei, nabij de Antwerpsestraat. Tevens werden op enkele dagen in de Antwerpsestraat zelf metingen uitgevoerd. De metingen uitgevoerd met passieve samplers tonen aan dat de gemeten concentraties grosso-modo in drie groepen konden verdeeld worden. Met name de meetpunten aan de Antwerpsestraat die de hoogste concentraties hadden (groep “verhoogde pollutie”), de meetpunten aan de Statielei die een lager concentratieniveau hadden (groep “gematigde pollutie”) en tenslotte de meetpunten die (meerdere tientallen meters) verwijderd lagen van deze twee straten en nog lagere concentratieniveaus vertoonden (groep “minder pollutie”). De groep “verhoogde pollutie” werd steeds teruggevonden op exact dezelfde plaatsen, namelijk de meetpunten in de Antwerpsestraat. Hier is het (file) verkeer ook intensiever dan in de Statielei (groep “gematigde pollutie”). Tevens is de Antwerpsestraat smaller zodat de luchtverontreiniging er zich gemakkelijker kan opstapelen. De groep “minder pollutie” kwam in concentratieniveau ongeveer overeen met de concentraties gemeten in het stedelijk meetstation Borgerhout. Dit laatste meetstation ligt ook een dertigtal meter verwijderd van de straatrand (Plantijn-Moretuslei). Op basis van de gemeten benzeenconcentraties kan geraamd worden dat de grenswaarde voor benzeen gerespecteerd zal worden. Op basis van de NO2 metingen kan geraamd worden dat de toekomstige EU-jaargrenswaarde voor NO2 momenteel haalbaar is op plaatsen enkele tientallen meters verwijderd van de straten, maar mogelijk niet in de straten zelf. Zowel voor als na de wijzigingen aan de verkeersinfrastructuur vertonen de meetpunten hetzelfde beeld. Deze vaststellingen zijn geldig zowel voor NO2 als voor BTEX. Een evaluatie van de genormaliseerde NO2- en BTEX-waarden toonde aan dat de grootteorde van de gemeten concentraties aan de Antwerpsestraat quasi onveranderd bleef na de uitvoering van de verkeerswerken. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat het doorgaand verkeer inderdaad

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 133

ntmoedigd werd door het terugbrengen van het aantal rijo banen, maar dat de aanhoudende filevorming deze reductie van het aantal weggebruikers teniet doet. Uit de metingen met de meetwagen blijkt dat de pollutie die gemeten wordt te Mortsel in de A. Segerslei, in vergelijking met het stedelijk meetstation te Borgerhout tijdens de meetcampagne voor SO2, NO, BTEX en PAK gelijk is, voor NO2 en CO lager is en voor PM10ref-stof hoger. Indien de meetwagen in de Antwerpsestraat zelf wordt opgesteld worden duidelijke hogere concentraties gemeten. Het naleven van de (toekomstige) grenswaarden zal voor NO2 en PM10 stof het meest kritisch zijn.

13.12. Referenties 13.1. 13.2. 13.3. 13.4. 13.5. 13.6. 13.7.

13.8.

13.9.

Immissiemetingen te Herne. Periode 2003-2005, VMM, Erembodegem, in voorbereiding. Immissiemetingen te Oostrozebeke. Periode 19992005, VMM, Erembodegem, september 2006. Immissiemetingen te Zaventem. Periode 19992004, VMM, Erembodegem, januari 2006. Immissiemetingen te Tessenderlo. Periode 19802005, VMM, Erembodegem, oktober 2006. Immissiemetingen te Mechelen. Periode 2005, VMM, Erembodegem, oktober 2006. Immissiemetingen te Laakdal. Periode 2005, VMM, Erembodegem, juli 2006. Studie van de luchtverontreiniging in de omgeving van de Umicore vestiging te Hoboken, jaarrapport 2005, in voorbereiding. Blootstelling aan fijn stof in een stedelijke omgeving – eindverslag. Studie door Vito in opdracht van VMM, N. Bleux, P. Berghmans, M. Van Poppel, R. Brabers en J. Daems, in voorbereiding. Studieovereenkomst Regiometingen met Passieve samplers in Mortsel 2003-2005, UA, LUC/2003/128, januari 2006.

134 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

Hoofdstuk

14. Onderzoeksprojecten In 2005 werd door het Vito een onderzoek uitgevoerd naar de gebromeerde brandvertragers in de omgevingslucht. Daarnaast werd, eveneens door het Vito, een studie uitgevoerd met als doel een methodiek uit te werken om de droge depositiesnelheid te bepalen op de 10 meetplaatsen van het meetnet. Door de Universiteit Antwerpen werd in de periode 20032005 een onderzoek uitgevoerd van de luchtkwaliteit in Mortsel. De resultaten werden besproken in 13.11.2.

14.1.

Onderzoek over gebromeerde brandvertragers in de omgevingslucht van Vlaanderen (VITO, R. De Fré, W. Swaans, G. Vanermen, A. Borburgh)

Gebromeerde brandvertragers worden toegepast als brandvertragers in plastiek, textiel, coatings, elektronica in computers en TV’s, meubels, tapijten, auto’s en bouwmaterialen. Het zijn persistente verbindingen die accumuleren in mens en dier. De meest gebruikte gebromeerde brandvertragers zijn polygebromeerde diphenylethers (PBDEs), hexabroomcyclododecaan (HBCD) en tetrabroom-bisfenol A (TBBP-A). Deze groep chemicaliën heeft vergelijkbare fysisch-chemische eigenschappen als PCB’s en dioxines. Rekeninghoudend met hun hoog toxisch potentieel heeft de EU reeds maatregelen genomen die het gebruik van bepaalde PBDEs verbiedt. Vanaf 2004 mogen de commerciële mengsels penta- en octa-BDEs niet meer geproduceerd worden. In Europa wordt enkel nog deca-BDE (BDE-209) op kleine schaal geproduceerd. Momenteel is er nog niet zoveel gekend over het voorkomen van gebromeerde brandvertragers in het milieu en hun gerelateerde toxiciteit. Preliminair onderzoek geeft aan dat

ze mogelijks interfereren met het hormonaal stelsel, het zenuwstelsel en het immuun systeem. Mogelijks zijn PBDEs kankerverwekkend. PBDEs komen zowel voor in biotische matrices (vis, dieren, menselijk bloed en moedermelk) als in abiotische compartimenten (lucht, sediment). Buitenlandse studies tonen aan dat de PBDE-concentraties in moedermelk exponentieel stijgen en dat er iedere vijf jaar een verdubbeling vastgesteld kan worden. Doel van dit onderzoeksproject was om de eerste systematische meetgegevens over gebromeerde brandvertragers in de atmosfeer voor Vlaanderen te verzamelen. Gedurende 2 meetperiodes werden stalen gecollecteerd in een aantal gebieden met potentiële bronnen: Menen (schrootverwerkende sector), Hoboken (non ferro industrie) en Ronse (textielsector). Antwerpen en Mol fungeerden als stedelijke respectievelijk landelijke achtergrondlocatie. Tijdens de eerste meetperiode zijn de depositiestalen van Menen en Hoboken duidelijk verhoogd ten opzichte van de blanco, die van Mol en Ronse zijn lichtjes verhoogd, dat van Antwerpen is niet verhoogd. Bij de tweede meetperiode is de depositie van Ronse lichtjes verhoogd en de deposities van Menen, Hoboken en Antwerpen zijn verhoogd. De deposities liggen hoger dan in literatuur gerapporteerde waarden. De concentratie aan gebromeerde brandvertragers in de deeltjesfase van de luchtstalen liggen in dezelfde grootteorde maar over het algemeen wel iets hoger dan de waarden die in literatuur worden teruggevonden voor deeltjesen gasfase samen. Het is nuttig om dergelijke metingen in de toekomst opnieuw uit te voeren zodat de tendens in functie van de tijd vastgesteld kan worden.

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 135

14.2. Bepaling van de droge depositie met behulp van een interferentiële methode (VITO, C. Mensink en G. Cosemans) Het doel van deze studie is de ontwikkeling van een methodiek voor de bepaling van droge deposities die in de praktijk van de uitbating van het meetnet verzurende deposities bruikbaar is, en steunt op de bepaling van de depositiesnelheid volgens de ‘interferential method’. De voorgestelde methodiek werd in het kader van deze studie via veldmetingen uitgetest. Het interferentiële model werd geïmplementeerd en toegepast voor een meetcampagne in Gent-Mariakerke voor de maanden februari en maart 2005. De hoogste deposities worden berekend voor maart 2005. Deze zijn vooral het gevolg van een sterke toename in de NH3-concentratie, hoogst waarschijnlijk ten gevolge van het uitrijden van mest.

14.3. Referenties 14.1.

14.2.

Onderzoek over gebromeerde brandvertragers in de omgevingslucht van Vlaanderen. Studie door VITO in opdracht van VMM, R. De Fré, W. Swaans, G. Vanermen en A.Borburgh, VITO, januari 2006. Bepaling van de droge depositie met behulp van een interferentiële methode. Studie door VITO in opdracht van VMM, C. Mensink en G. Cosemans, VITO, mei 2005.

136 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

Hoofdstuk

15. Meteometingen 15.1. Meetprogramma

15.2.1.

De meteometingen gebeuren in functie van de interpretatie van de gegevens over de luchtkwaliteit. Tevens kunnen de meteogegevens gebruikt worden voor het verwerven van inzichten in de fysico-chemische processen in de atmosfeer die aan de grondslag liggen van de verspreiding van de luchtverontreinigende stoffen en de neerzetting Âervan.

Figuren 15.1. tot en met 15.4. geven het verloop van de minimum-, de gemiddelde en de maximumtemperatuur in het kalenderjaar 2005 in de stations te Antwerpen (T2M802), Gent (T4M701), Roeselare (T4M705) en Veurne (T4N029).

Temperatuur

De meteometingen die momenteel worden uitgevoerd binnen het telemetrisch meetnet lucht zijn weergegeven in tabel 1b in annex 1. Hiernaast worden nog meteometingen uitgevoerd op enkele lokale meetstations, o.m. te Steenokkerzeel, Tessenderlo, Zelzate en Stabroek. De parameters die gemeten worden zijn: windrichting en windsnelheid, temperatuur, luchtdruk, neerslag en relatieve vochtigheid. De meteogegevens worden intern binnen de VMM gebruikt voor het maken van pollutierozen (teneinde de bronnen van de luchtverontreiniging te kunnen opsporen), bij het draaien van het ozonvoorspellingsmodel SMOGSTOP en het OPS model (o.a. modelleren van verzurende depositie binnen Vlaanderen).

15.2. Parameters Volgende paginaâ&#x20AC;&#x2122;s geven een overzicht van de parameters temperatuur, neerslag en windrichting gemeten op een drietal stations in Vlaanderen.

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 â&#x20AC;˘ 137

Figuur 15.1.: Temperatuur T2M802 Antwerpen in het kalenderjaar 2005 Temperatuur T2M802 Antwerpen (Luchtbal) 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 °C 15,0 10,0 5,0 0,0 -5,0 -10,0 Jan-05

Feb-05

Mar-05

Apr-05

May-05

Temperatuur gemiddelde

Jun-05

Jul-05

Aug-05

Temperatuur maximum halfuurswaarde

Sep-05

Oct-05

Nov-05

Dec-05

Temperatuur minimum halfuurswaarde

Figuur 15.2.: Temperatuur T4M701 Gent in het kalenderjaar 2005 Temperatuur T4M701 Gent (Tolhuiskaai) 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 °C 15,0 10,0 5,0 0,0 -5,0 -10,0 Jan-05

Feb-05

Mar-05

Temperatuur gemiddelde

Apr-05

May-05

Jun-05

Jul-05

Temperatuur maximum halfuurswaarde

138 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

Aug-05

Sep-05

Oct-05

Nov-05

Temperatuur minimum halfuurswaarde

Dec-05

Figuur 15.3.: Temperatuur T4M705 Roeselare in het kalenderjaar 2005 Temperatuur T4M705 Roeselare 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 °C 15,0 10,0 5,0 0,0 -5,0 -10,0 Jan-05

Feb-05

Mar-05

Apr-05

Temperatuur gemiddelde

May-05

Jun-05

Jul-05

Aug-05

Temperatuur maximum halfuurswaarde

Sep-05

Oct-05

Nov-05

Dec-05

Temperatuur minimum halfuurswaarde

Figuur 15.4.: Temperatuur T4N029 in het kalenderjaar 2005 Temperatuur T4N029 Veurne (Houtem) 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 °C 15,0 10,0 5,0 0,0 -5,0 -10,0 Jan-05

Feb-05

Mar-05

Temperatuur gemiddelde

Apr-05

May-05

Jun-05

Jul-05

Temperatuur maximum halfuurswaarde

Aug-05

Sep-05

Oct-05

Nov-05

Dec-05

Temperatuur minimum halfuurswaarde

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 139

Figuur 15.5.: Temperatuur te Ukkel in het kalenderjaar 2005 Temperatuur te Ukkel 25,0 Bron: KMI 20,0

15,0

°C 10,0

5,0

0,0

-5,0 Jan-05

Feb-05

Mar-05

Apr-05

May-05

Jun-05

Jul-05

Aug-05

Temperatuur (maandgemiddelde)

Figuur 15.5. geeft het verloop weer van de maandelijkse gemiddelde temperatuur gemeten te Ukkel samen met de normale maandelijkse temperatuur tijdens de periode januari 2005 tot en met december 2005. De referentieperiode voor de normalen zijn de jaren 1833 tot en met 1985. In 2005 waren te Ukkel de gemiddelde maandtemperaturen bijna allemaal hoger dan normaal; alleen de gemiddelde maandtemperatuur van februari was lager dan de normale waarde. Het jaar 2005 kan als uitzonderlijk warm beschouwd worden. De gemiddelde temperatuur te Ukkel bedroeg voor het jaar 2005 11,0°C. Dit is hoger dan de gemiddelde normale waarde van 10,0°C. Het warmste jaar sinds de start van de waarnemingen blijft 1989 met een gemiddelde jaartemperatuur van 11,3°C. (bron KMI)

140 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

Sep-05

Oct-05

Nov-05

Dec-05

Temperatuur (normalen)

15.2.2. Neerslag Figuren 15.6. tot en met 15.9. geven het verloop van de neerslag in het kalenderjaar 2005 in de stations te Antwerpen (T2M802), Gent (T4M701), Roeselare (T4M705) en Veurne (T4N029).

Figuur 15.6.: Neerslag T2M802 Antwerpen in het kalenderjaar 2005 Neerslag T2M802 Antwerpen (Luchtbal)

140,0

120,0

100,0

80,0

60,0

40,0

20,0

0,0 Jan-05

Feb-05

Mar-05

Apr-05

May-05

Jun-05

Jul-05

Aug-05

Sep-05

Oct-05

Nov-05

Dec-05

Sep-05

Oct-05

Nov-05

Dec-05

Figuur 15.7.: Neerslag T4M701 Gent in het kalenderjaar 2005 Neerslag T4M701 Gent (Tolhuiskaai)

140,0

120,0

100,0

80,0

60,0

40,0

20,0

0,0 Jan-05

Feb-05

Mar-05

Apr-05

May-05

Jun-05

Jul-05

Aug-05

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 â&#x20AC;¢ 141

Figuur 15.8.: Neerslag T4M705 Roeselare in het kalenderjaar 2005 Neerslag T4M705 Roeselare

140,0

120,0

100,0

80,0

60,0

40,0

20,0

0,0 Jan-05

Feb-05

Mar-05

Apr-05

May-05

Jun-05

Jul-05

Aug-05

Sep-05

Oct-05

Nov-05

Dec-05

Figuur 15.9.: Neerslag T4N029 Veurne in het kalenderjaar 2005 Neerslag T4N029 Veurne (Houtem)

140,0

120,0

100,0

80,0

60,0

40,0

20,0

0,0 Jan-05

Feb-05

Mar-05

Apr-05

142 â&#x20AC;¢ Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

May-05

Jun-05

Jul-05

Aug-05

Sep-05

Oct-05

Nov-05

Dec-05

Figuur 15.10. geeft de maandelijkse hoeveelheid neerslag gemeten te Ukkel weer. De normaalwaarden werden eveneens vermeld (bron KMI). De referentieperiode voor de normalen zijn de jaren 1833 tot en met 1979. Op te merken is de abnormaal natte maand juli 2005 (bijna het dubbele van

de normale waarde). Wanneer we het totaal van de neerslag voor Ukkel voor het jaar 2005 bekijken (751,1 mm) in vergelijking met de normale hoeveelheid (780,1 mm) dan blijkt het tekort (-3,7Â %) niet uitzonderlijk te zijn (bron KMI).

Figuur 15.10.: Neerslag te Ukkel in het kalenderjaar 2005 Neerslag te Ukkel Bron: KMI 140

120

100

80 mm 60

0 Jan-05

Feb-05

Mar-05

Apr-05

May-05

Neerslag (maandwaarde)

Jun-05

Jul-05

Aug-05

Sep-05

Oct-05

Nov-05

Dec-05

Neerslag (normalen)

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 â&#x20AC;˘ 143

Figuur 15.11.: Zonneschijnduur te Ukkel in het kalenderjaar 2005 Zonneschijnduur te Ukkel 250

Bron: KMI

200

150 uur 100

0 Jan-05 Feb-05 Mar-05

Apr-05 May-05 Jun-05

zonneschijnduur (maandwaarde)

Jul-05

Aug-05 Sep-05 Oct-05

Nov-05 Dec-05

zonneschijnduur (normalen)

15.2.3. Zonneschijnduur

15.2.4. Windrozen

Figuur 15.11. geeft het verloop weer van de maandelijkse zonneschijnduur gemeten te Ukkel samen met de normale maandelijkse zonneschijnduur voor de periode januari 2005 tot en met december 2005. De referentieperiode voor de normalen zijn de jaren 1887 tot en met 1988. Het jaar 2005 was zeer normaal voor wat de zonneschijnduur te Ukkel betreft. Men registreerde te Ukkel in totaal 1551 uren zonneschijn ten opzichte van de normale waarde van 1555 uren (+ 0,3 %). December 2005 kende een abnormaal lage zonneschijnduur en juni 2005 een abnormaal hoge zonneschijn duur (Bron KMI).

Figuren 15.12. tot en met 15.14 tonen de windrozen. Ze geven opeenvolgend de voornaamste windrichtingen tijdens het kalenderjaar 2005, tijdens de lente, zomer en herfst 2005 en tijdens de winter 2005-2006 op de stations te Antwerpen (T2M802 op 30 meter hoogte), Gent (T4M701 op 30 meter hoogte), Ertvelde (T4M702 op 30 meter hoogte), Roeselare (T4M705 op 30 m hoogte) en Veurne (T4N029 op 30 meter hoogte). Uit de windrozen blijkt dat de voornaamste windrichting op alle meetstations het zuidwesten is. Windrozen over een nog kortere periode geven een idee van de, tijdens die periode, overheersende windrichtingen. Dit is vooral van belang bij de interpretatie van de resultaten van in de tijd beperkte meetcampagnes.

144 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

Figuur 15.12.: Windrozen in Vlaanderen tijdens het kalenderjaar 2005

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 â&#x20AC;˘ 145

Figuur 15.13.: Windrozen in Vlaanderen tijdens de lente 2005

146 â&#x20AC;˘ Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

Figuur 15.14.: Windrozen in Vlaanderen tijdens de zomer 2005

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 â&#x20AC;˘ 147

Figuur 15.15.: Windrozen in Vlaanderen tijdens de herfst 2005

148 â&#x20AC;˘ Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

Figuur 15.16.: Windrozen in Vlaanderen tijdens de winter 2005-2006

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 â&#x20AC;˘ 149

Hoofdstuk

16. Algemeen besluit 16.1. Zwaveldioxide De uurgrenswaarde en de daggrenswaarde voor de be scherming van de gezondheid van de mens werd overal in Vlaanderen gerespecteerd. Ook de alarmdrempel voor SO2 werd gerespecteerd.

de meeste virtuele meetstations lager liggen dan deze in 2004.

De evolutie in de periode 1988-2005 is dalend. Dit verloop is typerend voor zowel industriële, stedelijke, voorstede-

NO De evolutie in de periode 1987 tot 2004 is globaal dalend voor de jaargemiddelden, weliswaar met fluctuaties in de periode tot 1996. Nadien worden de schommelingen minder belangrijk. De stijging die in 2003 werd waargenomen, werd vanaf 2004 omgebogen en zet zich in 2005 verder.

lijke als landelijke stations. Het concentratieniveau daalt in de volgorde stedelijke, industriële, voorstedelijke en landelijke stations.

16.3. Ozon

16.2. Stikstofoxiden NO2 De huidige EU-grenswaarde wordt gerespecteerd. De hoogste P98-waarde werd in Antwerpen-Luchtbal in de Antwerpse haven gemeten en bedroeg er 100 µg/m³. De toekomstige uurgrenswaarde (1 januari 2010) voor de bescherming van de gezondheid van de mens (200 µg/m³ niet meer dan 18 keer overschreden) werd gerespecteerd. De toekomstige jaargrenswaarde (1 januari 2010) voor de bescherming van de gezondheid van de mens (40 µg/m³ als jaargemiddelde) daarentegen, werd op 6 stations overschreden. Vijf stations liggen in de zone ‘Antwerpse haven’, het zesde station is Borgerhout (Antwerpse agglomeratie). De alarmdrempel voor NO2 werd in Vlaanderen overal gerespecteerd.

Grosso modo was de ozonoverlast in 2005 belangrijker dan in 2004, maar blijft nog steeds in de buurt van de gemiddelde overlast tijdens de laatste 10 jaar. In de dalende rangorde van die laatste 10 jaar (1996-2005) komt 2005 op het vlak van overlast voor de volksgezondheid op de 6de plaats, net voor de zomer van 2004. Tengevolge echter van ongunstige meteorologische omstandigheden eind juni vertoonde de zomer van 2005 een merkelijk grotere ozonoverlast voor de gewassen dan in 2004. In de rij van de laatste 10 groeiseizoenen komt de overlast voor gewassen van 2005 op de 4de plaats en die van 2004 pas op 9de. De EU-streefwaarde voor de gezondheid werd in 6 van de 18 ozonstations overschreden, terwijl de LTD voor de volksgezondheid op alle stations overschreden werd. De middellangetermijn streefwaarde voor de vegetatie werd op alle meetstations gerespecteerd; de LTD daarentegen werd op alle 18 meetstations overschreden.

De jaargemiddelde concentraties van alle virtuele stations kennen een dalende tendens vanaf het begin van de metingen tot in 1994. Nadien kennen zij een schommelend verloop waarbij de jaargemiddelde concentraties in 2005 op

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 151

16.4. Fijn stof PM10 In 2005 werd de daggrenswaarde van 50 µg/m³ voor de bescherming van de gezondheid van de mens in 17 van de 31 meetstations (55 %) meer dan 35 keer overschreden. De jaargrenswaarde voor de bescherming van de gezondheid van de mens werd in 2005 op geen enkel station overschreden. In Roeselare-Haven (44M705) werd de jaargrenswaarde net behaald. In 2004 werd de jaargrenswaarde nog op twee van de 29 stations overschreden, nl. in de haven van Roeselare (44M705) en te Lommel (40WZ01) waar er bodemsaneringswerken plaatsvonden. Ten opzichte van 2004 is het jaargemiddelde in ongeveer de helft van de stations gedaald in 2005. De overige stations zijn ofwel licht gestegen of gelijk gebleven. De gemiddelde PM10ref-concentraties in 2005 liggen tussen 26 µg/m³ (Houtem (44N029) en 40 µg/m³ te RoeselareHaven (44M705). PM2,5 De metingen van PM2,5 bevinden zich nog in een experimentele fase, wegens het ontbreken van een vergelijking van de automatische monitoren met de standaard referentiemethode. Momenteel worden metingen uitgevoerd met 3 types toestellen. De resultaten van de verschillende types toestellen zijn onderling niet vergelijkbaar. Enkel de PM2,5 concentraties in de stations van het telemetrisch meetnet zijn onderling vergelijkbaar. Op het merendeel van deze stations werd een daling of een status quo van de concentraties in 2005 t.o.v. 2004 vastgesteld. De gemeten concentraties liggen tussen 13 µg/m³ in het landelijke meetstation te Houtem (44N029) en 18 µg/m³ in het stedelijke respectievelijk industriële meetstation te Antwerpen (42R801) respectievelijk Evergem (44R731). Zwarte rook Het hoogste jaargemiddelde voor 2005 wordt gemeten in Borgerhout (22R801) en bedraagt 19,7 µg/m³. De laagste jaargemiddelde concentratie wordt gemeten te Herne (20HR01) en bedraagt 9,5 µg/m³. Alle stations worden gekenmerkt door een parallel verloop van de zwarte rook

152 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

concentraties. De hoogste concentraties worden in de winterperiode gemeten. In het voorjaar en de zomerperiode liggen de gemeten concentraties lager.

16.5. Koolstofmonoxide In 2005 werd de EU grenswaarde in alle meetstations ruim gerespecteerd. De hoogste jaargemiddelde concentraties worden gemeten in het stedelijke station Borgerhout (42R801) en in het industriële station Zelzate (44R750). Sidmar te Zelzate is de belangrijkste CO-emitterende bron in Vlaanderen. In het stedelijk station te Borgerhout zijn de grootste veroorzakers van de hogere CO-concentraties het verkeer en de gebouwenverwarming.

16.6. Zware metalen in zwevend stof De EU-grenswaarde voor lood, die vanaf 1 januari 2005 van kracht werd en 500 ng/m³ bedraagt als jaargemiddelde in de PM10-fractie, wordt in Vlaanderen in 2005 overal gerespecteerd. De toekomstige streefwaarde van 5 ng/m³ voor cadmium in PM10-stof wordt in 2005 overschreden in de omgeving van Beerse en Hoboken, evenals de toekomstige streefwaarde van 6 ng/m³ voor arseen. De toekomstige streefwaarde van 20 ng/m³ voor nikkel in PM10-stof wordt in 2005 overschreden in de omgeving van Genk-Zuid. Deze overschrijdingen worden vastgesteld rond non-ferro en ferro-bedrijven. Het betreft lokale gebieden waarbij de verontreiniging het meest uitgesproken is in de windafwaartse sector en in de onmiddellijke omgeving van de bronnen. De nieuwe streefwaarden worden pas vanaf 2012 van kracht. De richtwaarden van kwik en mangaan, gedefinieerd door de Wereldgezondheidsorganisatie, werden in Vlaanderen overal gerespecteerd. In de stedelijke meetstations werden de grenswaarden en de toekomstige streefwaarden gerespecteerd.

16.7. Zware metalen in neervallend stof

ten. Voor alle gemeten parameters, met uitzondering van arseen (As) en cadmium (Cd), is een dalende trend van zwa-

De gemiddelde looddepositie in 2005 voor het meetnet in Hoboken volgens de VLAREM strategie (zonder de kruiken in de Curiestraat) bedraagt 1,12 mg/m².dag. Wanneer de kruiken uit de Curiestraat worden verrekend bedraagt ze 1,35 mg/m².dag. De grenswaarde wordt in beide gevallen gerespecteerd. De richtwaarde van 0,250 mg/m².dag, wordt voor alle kruiken in Hoboken overschreden, op drie na. Ook op de meetposten in Kruibeke en Beerse wordt de grenswaarde gerespecteerd, maar de richtwaarde overschreden. Op de meetposten gesitueerd in de natuurgebieden en in Antwerpen worden geen overschrijdingen van de grenswaarde noch de richtwaarde vastgesteld.

In Hoboken wordt de richtwaarde voor de cadmium depositie (0,020 mg/m².dag) voor het derde jaar op rij gerespecteerd. Het gemiddelde volgens de VLAREM strategie bedraagt 0,013 mg/m².dag. Wanneer de kruiken in de Curiestraat eveneens in rekening gebracht worden dan bedraagt het gemiddelde 0,014 mg/m².dag. Op de meetpost MN205, het dichtst gelegen nabij het non-ferro bedrijf Metallo-Chimique te Beerse, wordt de richtwaarde indicatief overschreden (0,033 mg/m².dag) terwijl op verder afgelegen meetposten de richtwaarde wordt gerespecteerd. In Kruibeke en in de natuurgebieden wordt de richtwaarde ruim gerespecteerd. Voor de meeste parameters te Hoboken en Beerse zien wij in 2005 een daling van de jaargemiddelde deposities. Voor Hoboken dalen de deposities voor lood (Pb), cadmium (Cd), koper (Cu) en arseen (As) gemiddeld 20 %, voor zink (Zn) is de daling eerder beperkt. Voor Beerse is de daling het meest uitgesproken voor cadmium (Cd). In Kruibeke wordt voor alle metalen een stijging vastgesteld t.o.v. het vorige kalenderjaar. Dit kan deels verklaard worden door iets ongunstigere weersomstandigheden in het kalenderjaar 2005. Voor cadmium (Cd) en arseen (As) liggen de deposities in de periode augustus uitzonderlijk hoog, waardoor het maandgemiddelde hoog is en het jaargemiddelde stijgt. In 2005 wordt in 6 natuurgebieden verspreid over Vlaanderen de totale depositie van zware metalen geme-

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 153

16.8. Polycyclische aromatische koolwaterstoffen en nitro-PAK De jaargemiddelde concentraties voor benzo(a)pyreen blijven op alle meetpunten in Vlaanderen beneden de voorgestelde streefwaarde van 1 ng/m³. Op de locaties die sterk beïnvloed worden door het verkeer (Borgerhout) of de industrie (Zelzate) zijn de gemeten concentraties voor al de gemeten componenten hoger dan op het regionaal achtergrondmeetpunt (Aarschot). De concentraties van PAK, gemeten met grootvolume (GV) bemonstering zijn doorgaans hoger dan deze met klein volume (KV) bemonstering, vermoedelijk omwille van het feit dat er met de GV-bemonstering meer kleine deeltjes bemonsterd worden waarop relatief grotere hoeveelheden PAK’s kunnen geadsorbeerd zijn. De nieuwe PAK bemonsteringsen meetmethode, waarbij ook de volledige gasfractie kwantitatief bemonsterd wordt, wijst uit dat de tot nog toe gemeten concentraties met de klassieke methode onderschat kunnen zijn. De metingen van nitro-PAK’s uitgevoerd in 2005 geven een overzicht van de concentraties nitro-PAK’s in Vlaanderen in stedelijke, residentiële en industriële omgevingen. Alle concentraties zijn licht gestegen tegenover 2004. De concentraties in de stedelijke omgeving blijken doorgaans iets hoger dan in de andere omgevingen, hoewel deze onderling goed vergelijkbaar zijn. Zelfs het achtergrondmeetpunt Aarschot vertoont een relatief hoge jaargemiddelde concentratie.

16.9. Dioxinen en PCB126 Algemeen kan gesteld worden dat de depositie van dioxines gunstig evolueert in een aantal voormalige probleemgebieden: de gemiddelde dioxinedepositie is duidelijk afgenomen in Hoboken en Zelzate. In Olen werd slechts op 1 locatie een overschrijding van de hoogste drempelwaarde vastgesteld. De meetresultaten van 2005 tonen verder aan dat er in de onmiddellijke omgeving van schrootverwerkende bedrijven nog regelmatig verhoogde deposities van PCB126 worden gemeten. In Menen, Gent, Genk, Gistel,

154 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

Geel, Kallo en Willebroek worden soms nog verhoogde deposities opgetekend. De sterk verhoogde dioxinedeposities gemeten in Beerse en de regio Wielsbeke behoeven verdere opvolging. De VMM heeft haar meetprogramma dan ook aangepast om de evolutie van de luchtkwaliteit nauwgezet op te volgen en informatie te verwerven over de locatie van de bron(nen). In stedelijke en landelijke omgeving worden lage deposities van dioxines en PCB126 gemeten.

16.10. Vluchtige organische stoffen Op alle meetstations zijn de jaargemiddelde concentraties aan vluchtige organische stoffen in 2005 vergelijkbaar met vorig jaar. Voor benzeen wordt een daling in concentratie vastgesteld met een factor 4 t.o.v. 1990. Bij toetsing van de jaargemiddelde benzeenconcentraties gemeten in Vlaanderen aan de EU grenswaarde, nl.. 5 µg/m³ te respecteren vanaf 1 januari 2005, worden geen overschrijdingen vastgesteld. De hoogste jaargemiddelde benzeenconcentratie over het volledige kalenderjaar 2005 wordt gemeten in Zelzate (Havenlaan) en bedraagt 2,3 µg/m³. In de andere stations liggen de jaargemiddelde benzeenconcentraties tussen 1,4 µg/m³ en 0,8 µg/m³. In 2005 is het jaargemiddelde voor benzeen op alle meetposten – behalve in Gent Baudeloo) gedaald t.o.v. vorig jaar. Hoe landelijker de ligging van de meetpost, hoe lager de benzeenconcentratie. In Zelzate (Havenlaan) in de omgeving van het bedrijf VfT, is de jaargemiddelde benzeenconcentratie in 2005 ongeveer gehalveerd ten opzichte van 1995, het startjaar van de metingen. De hoogste concentraties aan alifatische koolwaterstoffen worden teruggevonden in stedelijke stations zoals Borgerhout onder invloed van het drukke verkeer. De laagste waarden worden in Maasmechelen en in Aarschot gemeten.

Bronnen van alifatische koolwaterstoffen zijn naast verkeer en gebouwenverwarming ook industriële activiteit. De seizoensinvloed op de concentraties komt in Borgerhout duidelijk tot uiting met de laagste waarden in de zomermaanden en de hoogste waarden in de wintermaanden (gebouwenverwarming). De hoogste daggemiddelde concentraties van het olefinische koolwaterstof 1-hexeen worden in Stabroek en in Doel vastgesteld. Deze is hoofdzakelijk afkomstig van de industrie. Isopreen en a-pineen zijn hoofdzakelijk van natuurlijke oorsprong. De andere componenten komen vooral van het verkeer. De hoogste concentraties aan gechloreerde koolwaterstoffen (vooral vinylchloride en 1,2-dichloroethaan) komen voor in Tessenderlo. De richtwaarde voor vinylchloride nl..

als de WGO richtwaarde (1 µg/m³ als jaargemiddelde) ruim gerespecteerd. In 2005 werd het hoogste jaargemiddelde 0,19 µg/m³ vastgesteld op de meetstations 10BE06 in Beerse en 10GK02 in Genk. In het andere station te Beerse ligt het gemeten jaargemiddelde nog lager. In Brugge bedroeg het jaargemiddelde 0,22 µg/m³; de hoogste weekgemiddelde concentratie bedroeg 1,11 µg/m³. De pollutierozen wijzen alle in de richting van bestaande emissiebronnen. Dit is in Beerse de steenbakkerij TERCA en in Genk het bedrijf ALZ.

16.13. Verzuring

1 µg/m³ als jaargemiddelde en de grenswaarde van 10 µg/m³ als P98-concentratie werden in 2005 ruim gerespecteerd. De richtwaarde voor 1,2-dichloroethaan van 700 µg/m³ als daggemiddelde die door de WGO voorgesteld wordt, werd op alle stations eveneens ruim gerespecteerd.

Grens en richtwaarden voor vegetatie De SO2-jaargrenswaarden worden op alle plaatsen gerespecteerd zelfs in de stedelijke meetplaats Borgerhout. De NOX-jaargrenswaarden worden op alle plaatsen gerespecteerd behalve in Borgerhout. Voor NH3 is er overschrijding in Wingene (9,02 µg/m³).

16.11. Bestrijdingsmiddelen in regenwater

Meteo Meteorologisch gezien was 2005 een normaal neerslagjaar. De hoogste neerslaghoeveelheid werd in Kapellen opgemeten (882 mm), gevolgd door Wingene en Zwevegem. In Tielt-Winge, Bonheiden en Retie viel er in 2005 de minste neerslag.

De hoeveelheden organochloorpesticiden in het regen water blijven ook in 2005 verder afnemen tot soms nog nauwelijks meetbare waarden voor lindaan. Een stijgende trend wordt waargenomen voor de organofosforpesticiden diazinon en dichloorvos. Op gebied van het gebruik en het voorkomen van herbiciden blijft de evolutie van de toestand minder gunstig. De gehalten voor de belangrijkste organostikstofherbiciden, nl. diuron en isoproturon, blijven op het min of meer gestabiliseerd niveau van 2003-2004. Het chloorfenoxy-. carbonzuur MCPA neemt af terwijl het totaalherbicide glyfosaat en zijn afbraakproduct AMPA een eerder licht stijgende tendens vertonen.

16.12. Fluorwaterstof

Natte depositie De resultaten van 2005 bevestigen min of meer de resultaten van de vorige meetjaren. De hoogste natte deposities worden in Kapellen, Wingene, Gent en Borgerhout gemeten. In de Kempen en Limburg worden de laagste deposities gemeten. De hoge waarden in Kapellen kunnen toegeschreven worden aan de industrie in de Antwerpse haven en de Antwerpse agglomeratie. De hoge waarden in Wingene kunnen vooral toegeschreven worden aan intensieve veeteelt in de omgeving.

Op alle meetstations werden zowel de grenswaarde opgenomen in het VLAREM Titel II (3 µg/m³ als 98ste percentiel)

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 155

De ‘natuurlijke’ sulfaatdepositie (sulfaat afkomstig van de zee) varieerde in 2005 van 3 tot 12 %. Er is duidelijk een relatie met de afstand tot de kust.

eveneens gerespecteerd (33 µg/m³). Het jaargemiddelde voor zwarte rook ligt in dezelfde grootteorde als in de vorige meetperiode.

Droge depositie De totale droge depositie is het grootst in Wingene (3880 Zeq/ha.jaar voor loofbos) gevolgd door Kapellen (2979 Zeq/ha.jaar voor naaldbos) en Zwevegem (2899. Zeq/ha.jaar voor loofbos).

Oostrozebeke Naar aanleiding van stofverontreiniging in de omgeving van verschillende houtverwerkende bedrijven te Oostrozebeke werd in de loop van het voorjaar 1993 een vast meetstation geïnstalleerd.

Totale depositie Wanneer alle vegetatietypes worden weergegeven, worden de hoogste deposities voor naaldbos gemeten gevolgd door loofbos, heide en tenslotte gras.

Voor naaldbos wordt de middellange termijndoelstellin-

De NO2-concentraties zijn in het kalenderjaar 2005 stabiel

gen (MLTD) nergens behaald. Voor loofbos wordt de MLTD behaald in Tielt-Winge en Maasmechelen. De MLTD wordt voor gras en heide overal behaald behalve in Borgerhout, Kapellen en Wingene.

gebleven. Alle huidige en toekomstige EU grenswaarden werden ruimschoots gerespecteerd.

De lange termijndoelstelling (LTD) wordt alsnog nergens behaald. Vooral in typische heidegebieden Kapellen en Maasmechelen zijn de deposities nog zeer ver verwijderd van de doelstelling.

De gemiddelde PM10-concentratie is in 2005 gedaald t.o.v. 2004. De hogere percentielen liggen eerder op hetzelfde niveau als vorig kalenderjaar. Het jaargemiddelde bedroeg 37 µg/m³ waarmee de PM10-jaargrenswaarde werd gerespecteerd. De Europese daggrenswaarde werd in Oostrozebeke in het kalenderjaar 2005 echter niet gerespecteerd. Er kwamen 62 overschrijdingen voor.

In Wingene waar ook veel heidevegetatie voorkomt, is de totale verzurende depositie in 2005 het hoogste (5097 Zeq/ha.jaar voor loofbos; 4418 Zeq/ha.jaar voor heide). Na Wingene volgen Kapellen (4332 Zeq/ha.jaar voor naaldbos) en Zwevegem (3974 Zeq/ha.jaar voor loofbos).

16.14. Specifieke studies en meetcampagnes Herne Op vraag van de afdeling Milieu-Inspectie van het departement LNE worden door de Vlaamse Milieumaatschappij in de omgeving van de ijzergieterij “Fondatel” te Herne immissiemetingen uitgevoerd. Voor PM10ref-stof werd de Europese grenswaarde voor het daggemiddelde (50 µg/m³ max 35 dagen te overschrijden) in het kalenderjaar 2005 gerespecteerd (31 overschrijdingen). De Europese jaargrenswaarde van 40 µg/m³ werd

156 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

Beerse In Beerse worden metingen uitgevoerd in de onmiddellijke omgeving van de steenbakkerijen. Voor SO2 werd, in 2005, zowel de uur- als de daggrenswaarde gerespecteerd. Voor fluorwaterstof werd in Beerse het hoogste jaargemiddelde vastgesteld, toch werd de grenswaarde opgenomen in het VLAREM Titel II (3 µg/m³ als 98ste percentiel) evenals de WGO richtwaarde (1 µg/m³ als jaargemiddelde) ruim gerespecteerd. De EU-grenswaarde voor lood in de PM10-fractie (500 ng/ m³), die vanaf 1 januari 2005 van kracht werd, werd in Beerse gerespecteerd. De toekomstige streefwaarde van 5 ng/m³ voor cadmium in PM10-stof werd in 2005 in de omgeving van Beerse overschreden. Ook de toekomstige streefwaarde van 6 ng/m³ voor arseen in PM10-stof werd in de om-

geving van Beerse overschreden. De toekomstige streefwaarde van 20 ng/m³ voor nikkel in PM10-stof werd gerespecteerd. De nieuwe streefwaarden worden vanaf 2012 van kracht. Steenokkerzeel en Zaventem Het lokale meetnet voor luchtverontreiniging in de omgeving van de luchthaven Brussel-Nationaal te Steenokkerzeel en Zaventem werd opgestart begin 1997. De luchtkwaliteit in Steenokkerzeel en omgeving wordt vooral beïnvloed door het wegverkeer. Het opstijgend vliegverkeer veroorzaakt slechts kortstondige verhogingen van stikstofoxiden (vooral NO) en kan niet als hoofdoorzaak van de NOx-verontreiniging beschouwd worden. De NO2-concentraties zijn, in 2005, van dezelfde grootte orde als in het vorige kalenderjaar. De toekomstige Europese jaargrenswaarde NO2 (40 µg/m³ te respecteren tegen 2010) werd, met waarden van 32 µg/m³ voor Zaventem en. 31 µg/m³ voor Steenokkerzeel, gerespecteerd. Ook de huidige grenswaarden voor NO2 werden ruimschoots gerespecteerd. In Steenokkerzeel bedroeg de jaargemiddelde PM10-concentratie in 2004 31 µg/m³ hetgeen een lichte daling is t.o.v. het kalenderjaar 2004. Het maximum daarentegen is gestegen van 91 µg/m³ naar 169 µg/m³. De toekomstige daggrenswaarde (50 µg/m³ max 35 keer te overschrijden) werd gerespecteerd (23 overschrijdingen). In Zaventem bedroeg de jaargemiddelde PM2,5-concentratie 12 µg/m³ wat een lichte daling betekent t.o.v. het vorig kalenderjaar en wat te vergelijken is met de andere stations in Vlaanderen. Voor PM2,5 bestaan op dit ogenblik geen EU grenswaarden. De gemeten zwarte rook concentraties zijn laag. Het jaargemiddelde voor zwarte rook is in de laatste meetperiode voor de meeste statistische grootheden op hetzelfde niveau gebleven. Het dagmaximum is sterk gedaald t.o.v. de vorige meetperiode.

De PAK-concentraties liggen voor de meeste parameters, behalve fluorantheen en pyreen, in dezelfde grootteorde als in het kalenderjaar 2004. Voor benzo(a)pyreen werd de EU-streefwaarde (1 ng/m³ als jaargemiddelde) op beide stations gerespecteerd. Tessenderlo Sedert 1983 worden metingen van zwavelhoudende componenten, afkomstig van de chemische industrie, uitgevoerd. De gemeten SO2-concentraties in het kalenderjaar 2005 te Tessenderlo kennen een stabiele trend t.o.v. de voorgaande jaren. De EU-grenswaarden voor SO2 worden in deze meetperiode ruim gerespecteerd. Uit de metingen van de dagconcentraties van vluchtige organische stoffen op beide meetposten in Tessenderlo blijkt dat in 2005 de belasting op jaarbasis relatief gering is. Toch worden voor vinylchloride en 1,2-dichloorethaan regelmatig verhoogde metingen geregistreerd. De grenswaarde in VLAREM Titel II voor vinylchloride evenals de WGO-richtwaarde voor 1,2-dichloorethaan wordt desondanks gerespecteerd. Voor benzeen en tolueen blijkt de industriële bijdrage in Tessenderlo gering en is het verkeer de belangrijkste bron. Andere gemeten componenten zijn niet specifiek voor Tessenderlo. Mol (Wezel) – Lommel In de omgeving van Umicore – Balen wordt sedert 1995 SO2 en PM10 fijn stof gemeten. De hoge SO2-piekconcentraties die op sommige dagen in de omgeving van het bedrijf Umicore-Balen voorkomen, worden nog steeds vastgesteld. De grenswaarden werden op beide meetstations echter gerespecteerd. De meeste statistische parameters voor de PM10ref-concentraties zijn in 2005 opnieuw gedaald in vergelijking met het kalenderjaar 2004. Alhoewel de saneringswerken in de onmiddellijke omgeving van het meetstation beëindigd zijn, worden toch nog verhoogde stofconcentraties vastgesteld, wellicht ten gevolge van het braak liggen van het terrein in de onmiddellijke omgeving van het meetstation. Daar dit

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 157

terrein slechts beperkt begroeid is, kan bij hogere windsnelheden, het losliggend stof opwaaien. De daggrenswaarde voor de bescherming van de gezondheid wordt in 2005 overschreden; de jaargrenswaarde daarentegen wordt gerespecteerd.

Voor PM10 werd de daggrenswaarde m.b.t. de bescherming van de volksgezondheid (50 µg/m³ max 35 keer te overschrijden) op beide stations gerespecteerd. Ook de jaargrenswaarde m.b.t. de bescherming van de volksgezondheid werd op beide meetstations gerespecteerd.

Mechelen In het kader van de gezondheidsstudie naar het voorkomen van ademhalingsproblemen in twee Mechelse regio’s worden door de VMM metingen van de luchtkwaliteit in de wijk Mechelen-Zuid uitgevoerd.

In het meetstation 40ML01 werd een jaargemiddelde concentratie van 20 µg/m³ gemeten, in het meetstation 42R841 15 µg/m³. Vermits in beide meetstations een verschillende meettechniek gebruikt wordt, zijn de resultaten niet onderling vergelijkbaar.

Zowel de toekomstige NO2-uurgrenswaarde als jaargrenswaarde m.b.t. de gezondheid van de mens werden in het kalenderjaar 2005 gerespecteerd. De gemeten concentraties van NO en NO2 voor beide

Het jaargemiddelde voor zwarte rook ligt in het jaar 2005 op een vergelijkbaar niveau met 2004.

meetstations in Mechelen zijn zeer goed vergelijkbaar.

158 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

De Europese grenswaarde voor koolstofmonoxide werd eveneens ruim gerespecteerd.

De streefwaarde voor ozon ter bescherming van de ge zondheid werd eveneens gerespecteerd. De informatiedrempel van 180 µg/m³ als uurgemiddelde werd 4 keer overschreden. De alarmdrempel (240 µg/m³ als uurgemiddelde gedurende 3 opeenvolgende uren) werd in 2005 gerespecteerd. De jaargrenswaarde voor benzeen nl. 5 µg/m³ werd gerespecteerd. De VLAREM Titel II-norm met 50 µg/m³ als 98ste percentiel (op basis van dagwaarden) werd eveneens ruim gerespecteerd. Geel-Laakdal In overleg met het bedrijf BP Chembel te Geel (voorheen BP Amoco), de afdeling Milieu-inspectie van het Departement LNE en de gemeentebesturen van Geel en Laakdal werd beslist in de omgeving van voormeld bedrijf een meetstation op te richten voor de controle van de luchtkwaliteit. De NO2-concentraties voldoen ruimschoots aan de toekomstige NO2-jaargrenswaarde. Ook de toekomstige uurgrenswaarde bleef gerespecteerd. De jaargrenswaarde van 5 µg/m³ benzeen werd, in 2005, gerespecteerd. Ook de daggrenswaarde van 50 µg/m³ benzeen als 98ste percentiel werd ruim gerespecteerd. De WGO-richtwaarden voor tolueen, ethylbenzeen en m-, pen o-xyleen werden eveneens gerespecteerd. Hoboken In Hoboken wordt de luchtkwaliteit in de omgeving van Umicore van dichtbij opgevolgd. Naast zware metalen, dioxines en PCB’s worden sedert mei 2004, op continue wijze, SO2, NO/NO2 en PM10 opgevolgd. Voor SO2 werden zowel de uurgrenswaarde van 350 µg/m³ die maximaal 24 keer per kalenderjaar mag overschreden worden, als de daggrenswaarde van 125 µg/m³ die maximaal 3 keer mag overschreden worden, gerespecteerd. Ook voor NO2 werden zowel de toekomstige uurgrenswaarde als de jaargrenswaarde gerespecteerd. In het kalenderjaar 2005 werd de daggrenswaarde 55 keer overschreden. Deze mag maximaal 35 keer per jaar overschreden worden. Alhoewel het respecteren van de Europese daggrenswaarde voor PM10-fijn stof problema-

tisch is voor verschillende plaatsen in Vlaanderen, kunnen we hier toch stellen dat, gezien het hoge aantal overschrijdingen en de vorm van de pollutieroos, de lokale bijdrage van Umicore mee verantwoordelijk is voor de overschrijding van deze Europese daggrenswaarde. De jaargrenswaarde van 40 µg/m³ werd in 2005 gerespecteerd. Landen en Boom Zowel in Landen, in de omgeving van Cambrex, als in Boom, Prayon-Rupel, worden metingen verricht die speciaal gericht zijn op geurhinder door VOS. Uit de metingen in Landen blijkt dat een aantal componenten, vooral tolueen, dichloormethaan en ethylacetaat, typisch zijn voor het bedrijf Cambrex, gelegen in het industriegebied. De piekconcentraties wijzen op mogelijke geurhinder in de omgeving. In Boom is de belangrijkste geurcomponent diïsopropylether, afkomstig van het bedrijf Prayon-Rupel. De maximale halfuursgemiddelde concentratie voor deze component is in 2005 sterk gestegen t.o.v. 2004 (12,6 µg/m³) en bedraagt 71,8 µg/m³. De geurdrempel (70 µg/m³) werd hiermee overschreden. Campagnes met de meetwagen Gelet op de beperkte duur van de meetcampagne is het toetsen aan de grenswaarden slechts indicatief. Fijn stedelijk stof te Antwerpen In deze studie is getracht een evaluatie te maken van de blootstelling aan verkeersstof op een aantal typische verkeersintensieve situaties in stedelijke omgeving. Hiervoor zijn op 3 vaste plaatsen in Antwerpen bemonsteringen uitgevoerd gedurende telkens 2 meetcampagnes: aan de Desguinlei (singel, vrij open ruimte), aan de Mechelsesteenweg (streetcanyon) en aan de Plantin en Moretuslei te Borgerhout (nabij het vast meetstation van de VMM). Er werd ook gedurende een aantal dagen mobiel gemeten in de binnenstad. Eén van de belangrijkste conclusies i.v.m. de gemeten PM10 concentraties is dat in de Mechelsesteenweg (streetcanyon)

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 159

de PM10 concentraties een heel stuk hoger liggen dan op de andere meetplaatsen in en rond Antwerpen. Dit is een gevolg van de verkeersintensiteit en het type bebouwing: een smalle straat met hoge bebouwing, zodat de gepollueerde lucht slecht weg kan. De metingen in het meetstation van de VMM in Borgerhout geven bijgevolg een goed beeld van de globale concentraties in de stad Antwerpen, maar onderschatten sterk de verhoogde concentraties die in streetcanyons aanwezig zijn. Hoewel er gemeten werd met verschillende types monitoren, kan toch gesteld worden dat de PM2,5-concentraties in het smalle gedeelte (Vito-meetwagen) van de Mechelsesteenweg hoger zijn dan in het bredere gedeelte (VMM-meetwagen). Te Borgerhout en Desguinlei worden lagere PM2,5-concentraties gemeten dan in de Mechelsesteenweg. Uit de grootteverdeling van het stof komt ook naar voor dat de verhoogde stofconcentraties bijna steeds een gevolg zijn van verhoogde concentraties van het hele fijne stof. De aantalconcentraties gemeten in de verschillende meetplaatsen in Antwerpen liggen tussen 10 000 en 80 000 deeltjes per cm³. Alhoewel de stofconcentratie (op massa basis) aan de Desguinlei lager is dan op de andere plaatsen is dit niet het geval voor de aantalconcentratie. Mogelijk is de aanwezigheid van de Ring en de Singel hiervoor een verklaring. Verkeersmetingen te Mortsel Naar aanleiding van belangrijke vernieuwingen en wijzigingen van de verkeersinfrastructuur in Mortsel werd een studie van de luchtkwaliteit uitgevoerd. De werken situeerden zich in de Antwerpsestraat en vingen aan in 2003. De straat vormt de verbinding tussen toegangswegen naar o.a. Berchem, Wilrijk, Kontich en Lier. Dit heeft tot gevolg dat de Antwerpsestraat, de Statielei en de Mechelsesteenweg in Morstel gekenmerkt worden door druk auto- en vrachtverkeer. De verkeerswerken, die beëindigd werden in oktober 2005, hadden tot doel het autoverkeer terug te brengen van twee naar één rijstrook om zo het doorgaande vrachtverkeer te ontmoedigen.

160 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

De metingen uitgevoerd met passieve samplers tonen aan dat de gemeten concentraties grosso-modo in drie groepen konden verdeeld worden. Met name de meetpunten aan de Antwerpsestraat die de hoogste concentraties hadden (groep “verhoogde pollutie”), de meetpunten aan de Statielei die een lager concentratieniveau hadden (groep “gematigde pollutie”) en tenslotte de meetpunten die (meerdere tientallen meters) verwijderd lagen van deze twee straten en nog lagere concentratieniveaus vertoonden (groep “minder pollutie”). De groep “verhoogde pollutie” werd steeds teruggevonden op exact dezelfde plaatsen, namelijk de meetpunten in de Antwerpsestraat. Hier is het (file) verkeer ook intensiever dan in de Statielei (groep “gematigde pollutie”). Tevens is de Antwerpsestraat smaller zodat de luchtverontreiniging er zich gemakkelijker kan opstapelen. De groep “minder pollutie” kwam in concentratieniveau ongeveer overeen met de concentraties gemeten in het stedelijk meetstation Borgerhout. Dit laatste meetstation ligt ook een dertigtal meter verwijderd van de straatrand (Plantijn-Moretuslei). Op basis van de gemeten benzeenconcentraties kan geraamd worden dat de grenswaarde voor benzeen gerespecteerd zal worden. Op basis van de NO2 metingen kan geraamd worden dat de toekomstige EU-jaargrenswaarde voor NO2 momenteel haalbaar is op plaatsen enkele tientallen meters verwijderd van de straten, maar mogelijk niet in de straten zelf. Zowel voor als na de wijzigingen aan de verkeersinfrastructuur vertonen de meetpunten hetzelfde beeld. Deze vaststellingen zijn geldig zowel voor NO2 als voor BTEX. Een evaluatie van de genormaliseerde NO2- en BTEX-waarden toonde aan dat de grootteorde van de gemeten concentraties aan de Antwerpsestraat quasi onveranderd bleef na de uitvoering van de verkeerswerken. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat het doorgaand verkeer inderdaad ontmoedigd werd door het terugbrengen van het aantal rijbanen, maar dat de aanhoudende filevorming deze reductie van het aantal weggebruikers teniet doet.

Uit de metingen met de meetwagen blijkt dat de pollutie die gemeten wordt te Mortsel in de A. Segerslei, in vergelijking met het stedelijk meetstation te Borgerhout tijdens de meetcampagne voor SO2, NO, BTEX en PAK gelijk is, voor NO2 en CO lager is en voor PM10ref-stof hoger. Indien de meetwagen in de Antwerpsestraat zelf wordt opgesteld worden duidelijke hogere concentraties gemeten. Het naleven van de (toekomstige) grenswaarden zal voor NO2 en PM10 stof het meest kritisch zijn.

16.15. Onderzoeksprojecten Onderzoek over gebromeerde brandvertragers in de omgevingslucht van Vlaanderen Gebromeerde brandvertragers worden toegepast als brandvertragers in plastiek, textiel, coatings, elektronica in computers en TV’s, meubels, tapijten, auto’s en bouwmaterialen. Het zijn persistente verbindingen die accumuleren in mens en dier.

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 161

Doel van dit onderzoeksproject was om de eerste systematische meetgegevens over gebromeerde brandvertragers in de atmosfeer voor Vlaanderen te verzamelen. Gedurende 2 meetperiodes werden stalen gecollecteerd in een aantal gebieden met potentiële bronnen: Menen (schrootverwerkende sector), Hoboken (non ferro industrie) en Ronse (textielsector). Antwerpen en Mol fungeerden als stedelijke respectievelijk landelijke achtergrondlocatie. Tijdens de eerste meetperiode zijn de depositiestalen van Menen en Hoboken duidelijk verhoogd ten opzichte van de blanco, die van Mol en Ronse zijn lichtjes verhoogd, dat van Antwerpen is niet verhoogd. Bij de tweede meetperiode is de depositie van Ronse lichtjes verhoogd en de deposities van Menen, Hoboken en Antwerpen zijn verhoogd. De deposities liggen hoger dan in literatuur gerapporteerde waarden. De concentratie aan gebromeerde brandvertragers in de deeltjesfase van de luchtstalen liggen in dezelfde grootteorde maar over het algemeen wel iets hoger dan de waarden die in literatuur worden teruggevonden voor deeltjesen gasfase samen. Het is nuttig om dergelijke metingen in de toekomst opnieuw uit te voeren zodat de tendens in functie van de tijd vastgesteld kan worden. Bepaling van de droge depositie met behulp van een interferentiële methode Het doel van deze studie is de ontwikkeling van een methodiek voor de bepaling van droge deposities die in de praktijk van de uitbating van het meetnet verzurende deposities bruikbaar is. Deze methode steunt op de bepaling van de depositiesnelheid volgens de ‘interferential method’. De voorgestelde methodiek werd in het kader van deze studie via veldmetingen uitgetest. Het interferentiële model werd geïmplementeerd en toegepast voor een meetcampagne in Gent-Mariakerke voor de maanden februari en maart 2005. De hoogste deposities worden berekend voor maart 2005. Deze zijn vooral het gevolg van een sterke toename in de NH3-concentratie, hoogst waarschijnlijk ten gevolge van het uitrijden van mest.

162 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

Lexicon Alarmdrempel : een. niveau,. waarboven. een. kortston.dige. blootstelling. .risico’s. voor. de. gezondheid. van. de. mens. inhoudt. en. bij. overschrijding.waarvan.de.lid.staten.onmiddellijk.overeenkomstig.de.betreffende.Richtlijn.maatregelen.nemen.

Het.glijdend.jaargemiddelde.wordt.als.volgt.berekend.: Voor.een.tijdreeks.X1,.X2,.X3,....wordt.het.glijdend.gemiddelde.van.de.orde.P.berekend.door.de.sequentie.van.de. opeenvolgende.rekenkundige.gemiddelden.

Dioxinen : is.de.verkorte.aanduiding.voor.de.polychloordibenzo-paradioxinen.(PCDDs).en.de.polychloordibenzofuranen.(PCDFs). met.4.tot.8.chlooratomen.per.molecule..Het.meest.bekende.is.het.2,3,7,8-tetrachloordioxine.(2,3,7,8-TCDD).dat.soms. kor.tweg.wordt.aangeduid.als.“dioxine”. emissie : luchtverontreiniging.zoals.die.wordt.uitgeworpen.door.de. bronnen.van.polluenten.(schoorstenen,.uitlaat). geometrisch gemiddelde (gm - geometric mean) : de. N-wortel. van. het. product. van. N. aantal. meetwaarden.Xi.

geometrische standaardafwijking (gsd – geometric standard deviation) :

Voortschrijdend gemiddelde : het. glijdend. gemiddelde. van. een. tijdreeks. visualiseert. de. algemene.trend.van.een.fenomeen.met.uitvlakking.van.de. piekconcentraties.

Als.Xi.maandgemiddelden.zijn.dan.wordt.het.glijdend.gemiddeld.van.orde.12.(glijdend.jaargemiddelde).berekend.op. basis.van.opeenvolgende.reeksen.van.12.data.(bv..van.januari.90.tot.december.90,.van.februari.90.tot.januari.91,.enz...).. De.berekende.waarden.worden.geassocieerd.met.de.laatste.maand.(december.90,.januari.91,.enz.) . grenswaarde : een. niveau. dat. op. basis. van. wetenschappelijke. kennis. is. vastgesteld.teneinde.schadelijke.gevolgen.voor.de.gezondheid.van.de.mens.en/of.voor.het.milieu.in.zijn.geheel.te. voorkomen,.te.verhinderen.of.te.verminderen.en.dat.binnen.een.bepaalde.termijn.moet.worden.bereikt.en,.als.het. eenmaal.is.bereikt,.niet.meer.mag.worden.overschreden. Immissie : luchtverontreiniging.in.de.omgevingslucht.na.verspreiding. van.polluenten.die.door.één.of.meerdere.bronnen.geëmitteerd.werden. Luchtkwaliteitsnormen : doelstellingen. voor. de. luchtkwaliteit. die. wettelijk. zijn. vastgelegd.. Deze. concentraties. (van. polluenten,. over. een. .bepaalde.periode.b.v..1.uur,.24.uur).mag.normaal.gezien.niet. overschreden. worden.. Overschrijding. van. een. luchtkwaliteitsnorm. vraagt. onmiddellijke. actie. zoals. rapportering,. .reden.opzoeken,.e.d.

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 163

Mediaan van een reeks metingen : de.middelste.waarde.als.alle.waarden.die.uit.de.metingen. bekomen. werden. in. opklimmende. volgorde. (van. de. laagste.tot.de.hoogste).worden.gerangschikt..Dit.houdt.dus.in. dat.er.50.%.van.de.waarden.kleiner.zijn.dan.de.mediaan,.en. 50.%.groter.zijn.dan.de.mediaan..Men.spreekt.dan.ook.van. het.50ste.percentiel.

Voor.een.gegeven.polluent.op.een.bepaalde.locatie.wordt. een.lijst.opgesteld.van.alle.waarden.in.oplopende.volgorde.:

Het.percentiel.P.is.de.waarde.van.het.element.met.rangnummer.k,.waarbij.k.als.volgt.wordt.berekend.:

Overschrijdingsmarge : Het.percentage.van.de.grenswaarde.waarmee.deze.onder. de.in.de.betreffende.richtlijn.vastgelegde.voorwaarden.kan. worden.overschreden.. PAK : Polycyclische. aromatische. koolwaterstoffen.. Deze. klasse. van. componenten,. waarvan. de. structuur. gebaseerd. is. op.gecondenseerde.benzeenkernen,.behoort.tot.de.groep. luchtverontreinigende. stoffen. met. hoge. prioriteit. omwille.van.hun.kankerverwekkend.en.mutagene.eigenschappen.. Ze. zijn. in. hoofdzaak. afkomstig. van. verbrandingsprocessen.van.fossiele.brandstoffen..Belangrijke.bronnen.zijn.o.a.. het.verkeer,.de.huisverwarming.en.de.industriële.verbrandingsprocessen. voor. energieproductie.. Belangrijke. PAK’s. zijn. fl.uorantheen,. pyreen,. benzo(a)antraceen,. chryseen,. benzo(b)fl.uorantheen,. benzo(k)fl.uorantheen,. benzo(a)pyreen,. dibenzo(a,h)antraceen,. benzo.(ghi)pery.leen,. indeno(1,2,3-cd)pyreen. PAn : peroxyacetylnitraat PCB : is.de.verkorte.aanduiding.voor.de.polychloorbifenylen..Er. bestaan.209.verschillende.PCB’s.waarvan.er.12.een.dioxineachtige.werking.vertonen.en.een.toxicologische.equivalentiefactor.bezitten..PCB126.is.de.meest.toxische.verbinding. (TEF=.0,1).. Percentiel P : is.die.waarde.waarbij.P.%.van.het.totaal.aantal.meetwaarden.lager.zijn.en.(100-P.%).van.de.waarden.hoger.zijn..Het. 98ste. percentiel. bijvoorbeeld. is. die. waarde. waarbij. 98.%. van. de. meetwaarden. lager. zijn. en. 2.%. van. de. waarden. .hoger.zijn..De.percentielen.worden.meestal.berekend.over. relatief.langere.perioden.(6.maanden,.1.jaar).

164 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

Hierbij.is.N.het.aantal.werkelijk.gemeten.waarden..De.waarde. van. k. wordt. afgerond. tot. het. dichtsbijzijnde. gehele. .getal.. Pg TeQ : de.toxiciteit.van.dioxinen.en.PCB’s.wordt.uitgedrukt.t.o.v.. 2,3,7,8-tetrachloordioxine.(=.de.meest.bekende.dioxine).in. picogram. Toxicologische. Equivalenten,. rekening. houdend. met.toxicologische.equivalentiefactoren.

PM2,5-fractie : Particulate.matter.kleiner.dan.2,5.µm..Stofdeeltjes.die.op. een. grootte. selecterende. instroomopening. passeren. met. een.effi.ciëntiegrens.van.50.%.bij.een.aërodynamische.diameter.van.2,5.µm..Met.andere.woorden.de.metingen.van. PM2,5-stof. bemonsteren. 50.%. van. de. deeltjes. met. een. .aërodynamische.diameter.van.2,5.µm.. PM10-fractie : Particulate. matter. kleiner. dan. 10. µm.. Stofdeeltjes. die. op. een. grootte. selecterende. instroomopening. passeren. met. een. effi.ciëntiegrens. van. 50.%. bij. een. aërodynamische. diameter.van.10.µm..Met.andere.woorden.de.metingen.van. PM10-stof.bemonsteren.50.%.van.de.deeltjes.met.een.aërodynamische.diameter.van.10.µm... Pollutieroos : grafi.sche. voorstelling. die,. per. herkomstrichting. van. de. wind,. de. gemiddelde. concentratie. van. een. polluent. (verontreinigende.stof).aangeeft;.elk.segment.wijst.in.de.richting. van. herkomst. van. de. overeenkomstige. wind,. zodanig. dat. de. grootste. segmenten. wijzen. in. de. richting. van.

. erkomst.van.wind.die.de.grootste.verontreiniging.voor.de. h betrokken.polluent.met.zich.brengen. ppb : deeltje.per.miljard;.dit.is.de.meeteenheid.die.de.concentratie.van.polluenten.aanduidt.in.eenheid.van.volume.per. eenheid.van.volume...1.ppb.van.een.polluent.X.is.gelijk.aan. 1.deeltje.in.een.mengsel.van.1.109.deeltjes.m.a.w..1.mm³..van. polluent.X.is.aanwezig.in.1.m³..omgevingslucht.

Thermische inversie : Tijdens. bepaalde. atmosferische. omstandigheden. is. de. luchttemperatuur. van. de. hogere. luchtlagen. hoger. dan. deze.van.de.onderste.luchtlagen..In.plaats.van.af.te.nemen. met.de.hoogte,.zal.de.temperatuur.van.de.lucht.dus.eerst. toenemen. ter. hoogte. van. de. thermische. inversielaag.. De. luchtlagen. met. de. grootste. dichtheid. bevinden. zich. dan. tegen. de. bodem. zodat. de. verontreinigende. stoffen. zich. niet.naar.de.hogere.atmosferische.luchtlagen.verspreiden,. maar.zich.opstapelen.in.de.lager.gelegen.luchtlagen.

ppm : deeltje.per.miljoen;.dit.is.de.meeteenheid.die.de.concentratie.van.polluenten.aanduidt.in.eenheid.van.volume.per. eenheid.van.volume..1.ppm.van.een.polluent.X.is.gelijk.aan. 1.deeltje.in.een.mengsel.van.1.106.deeltjes.m.a.w..1.cm³..van.

VOS : Vluchtige. Organische. Stoffen. die. in. de. fotochemische. luchtverontreiniging.als.precursoren.belangrijk.zijn..Ze.worden. ook. wel. aangeduid. als. VOC. (Vluchtige. Organische.

polluent.X.is.aanwezig.in.1.m³..omgevingslucht.

Componenten).

Precursor : polluent. waaruit. achteraf. door. atmosferische. reacties. .secundaire.polluenten.ontstaan.

x-mean (virtueel station) : om.een.verantwoorde.middelingsmethode.over.alle..reële. meetstations. toe. te. laten. van. beschrijvende. statistische. parameters.andere.dan.het.eenvoudig.rekenkundig.gemiddelde. (bv. maxima,. percentielen,. geometrisch. gemiddelde,...).wordt.tijdens.de.dataverwerking.een.imaginair.station. gecreëerd.dat.voor.elk.halfuur.de.gemiddelde.waarde.aanneemt.van.de.meetresultaten.van.alle.meetstations.(indien. daarvan.minstens.de.helft.aanwezig.is)..

Rekenkundig gemiddelde (Am - aritmethic mean) som.van.de.waarden.die.bij.de.metingen.werden.opgetekend,.gedeeld.door.hun.aantal..

Rekenkundige standaardafwijking (Asd - arithmetic standard deviation)

Streefwaarde : een. concentratieniveau. van. een. verontreinigende. stof. in. de.lucht.dat.is.vastgesteld.om.schadelijke.effecten.voor.de. gezondheid.van.de.mens.en/of.voor.het.milieu.in.zijn.geheel.op.lange.termijn.te.vermijden,.en.dat.zoveel.mogelijk. binnen.een.gegeven.periode.dient.te.worden.bereikt.. TeOM : rechtstreekse.meting.van.de.stofmassa.d.m.v..een.oscillerende.microbalans.

Het.‘x-mean’.station.is.dus.als.dusdanig.geen.ruimtelijk.gemiddelde.halfuurwaarde.van.een.polluent.over.Vlaanderen.. Het. laat. wel. toe. alle. statistische. grootheden. van. een. .bepaalde. meetplaats. te. evalueren. ten. opzichte. van. de. volledige.groep.van.meetplaatsen.die.door.x-mean.wordt. .vertegenwoordigd. Zwarte rook : Onder. de. aangenomen. voorwaarden. van. monsterneming. en.metingen,.wordt.de.term.‘rook’.gebruikt.in.de.zin.van.fi.jn. verdeeld.zwart.stof.waarvan.de.deeltjes.voldoende.kleine. afmetingen.hebben.om.zich.in.werkelijkheid.in.suspensie.in. de.lucht.te.bevinden..Ze.zijn.voornamelijk.samengesteld.uit. verbrandingsresten... µg/m³ : microgram.per.kubieke.meter..Meeteenheid.die.de.concentratie.van.polluenten.aanduidt,.uitgedrukt.in.een.miljoenste.

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 165

deel van een gram in een kubieke meter omgevingslucht dus in eenheid van massa per eenheid van volume. Omrekeningsfactoren ppb naar µg/m³ bij 293°K en 1013 mbar voor SO2, NO2, NO en O3 polluent SO2 NO2 NO O3

omrekeningsfactor ppb → µg/m³ 2,66 1,91 1,25 2

Bijlagen (www.vmm.be)

166 • Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest 2005 • 167