Portfolio boek VOCUS architecten by VOCUS Architecten bna

portfolio

inhoudsopgave

visie duurzaam bouwen

Leeswijzer Dit portfolioboek bevat een selectie van projecten van de afgelopen jaren. Vanuit de kijk op ons vak zetten we een negental visies uiteen, met daarachter projecten die illustratief zijn voor deze visies en onze werkwijze. Het betreft de volgende thema’s: 1. duurzaam bouwen 2. binnenstedelijk bouwen 3. retail 4. herbestemming 5. projectmatige woningbouw 6. particuliere woningbouw 7. scholenbouw 8. utiliteitsbouw en zorg 9. landelijk gebied

bussumergrindweg 1c 1406 nz bussum

Projecten zijn niet vanuit één visie ontworpen. Een retailproject vereist ook kennis en ervaring over duurzaam en binnenstedelijk bouwen en bij ontwikkelingen in het landelijk gebied is soms ook sprake van projectmatige of particuliere woningbouw.

postbus 107 1400 ac bussum

De projectbeschrijvingen gaan in op de ontwerpopgave, gemaakte keuzes,

t 035 698 91 35

materiaalgebruik, detaillering en ontwikkelingsproces. Visies zijn te herkennen aan de

f 035 698 91 36

donkergrijze achtergrond op de pagina’s. vocus@vocus.nl Recente ontwikkelingen zijn te volgen via onze website: www.vocus.nl

www.vocus.nl

visie projectmatige woningbouw

149

visie scholenbouw

Bussumse watertoren

starterswoningen Breda

153

stedelijk gymnasium Amersfoort

309

duurzame nieuwbouw Rabobank Huizen

centrumplan Schaijk

159

De Hoeksteen Bussum

313

landgoed Rusthoek Baarn

woningen Stripheldenbuurt Almere

165

Minister Calsschool Naarden

319

horecapaviljoen Heidezicht Bussum

Beverhoek Breda

173

Driekoningenschool De Meern

323

studie duurzaamheid op gebiedsnivo

172 woningen Almere

181

brede school El Amien II Amsterdam

327

visie binnenstedelijk bouwen

visie utiliteitsbouw en zorg

333

De Gulden Leers ‘s-Hertogenbosch

hockeyclub Eemvallei Amersfoort

337

Schapenmarkt ‘s-Hertogenbosch

visie particuliere woningbouw

203

mondzorgcentrum Etten-Leur

345

De Vergulde Craen Breda

woonhuis Loenen aan de Vecht

207

praktijkruimte podologie Teteringen

353

stadsappartementen ’s-Hertogenbosch

villa Herenstraat Bussum

213

restaurant The Chuckwagon Almere

357

Boslaan Bussum

221

visie retail

nieuwbouw ‘boerderij’ Bunschoten

227

visie landelijk gebied

361

studie vrijstaand pleingebouw

villa Strijp R Eindhoven

233

landgoed Hommerzaad Escharen

365 371

Waaldijk Opijnen

187

4 ontwerpstudies voor ouderenwoningen

191

305

retail binnenstad Den Haag

101

woonhuis Hoofddorp

237

gebiedsontwikkeling Setersheike Haaren

transformatie V&D Walplein Oss

109

villa Rondeweg Vught

243

waterlijn Uithoorn

375

woonhuis Boslaan Vught

249

schaapherderswoning De Lieberg Eemnes

381

255

visie herbestemming

115

woonhuis Etten-Leur

studentenhof ‘t Kasteeltje Breda

119

villa Nieuwendaal Werkhoven

263

Roemer Visscherlaan Bussum

127

villa Willemslaan Bussum

271

herbestemming kantoorpand Rotterdam

137

verbouw monumentale villa Bussum

277

starterswoningen Torenlaan Bussum

143

atelierwoning Auradou

285

woonboerderij Sint Jansstraat Laren

289

uitbouw gemeentelijk monument Huizen

295

landhuis Schaijk

301 3

bureau

Bureau

Missie

Prijzen en nominaties

Sinds de oprichting in 1999 door architect/eigenaar Bob

Architectuur tot stand brengen is een vak en vraagt

2012 | nominatie Binnenstadsprijs ‘s-Hertogenbosch

Custers (1968) is VOCUS architecten bna uitgegroeid

een grote inzet en overgave van de ontwerper om

tot een architectenbureau met opdrachten door heel

belangen te wegen, mensen te verbinden en ruimtelijke

Nederland. Naast de expertise op het gebied van

oplossingen te vinden voor een vraagstuk. Onze kracht

duurzaam bouwen wordt VOCUS gevraagd vanwege

is innovatie om te zetten in realisatie. Daarbij voelen we

ervaring en aanpak op het gebied van herbestemming,

een sterke verantwoordelijkheid om betekenis te geven

retail, woning-, utiliteits- en scholenbouw, binnenstedelijk

aan architectuur voor de samenleving.

2012 | nominatie Ruimtelijke Kwaliteitsprijs Bussum

Onze missie is het realiseren van ‘schone’ gebouwen:

2011 | nominatie Duurzame Architectuur Award

Schapenmarkt 12 -14 ‘s-Hertogenbosch Hooge Steenweg 25 ‘s-Hertogenbosch

(blz 57)

2012 | publieksprijs Ruimtelijke Kwaliteitsprijs Bussum Herenstraat 56 Bussum Bussumse Watertoren

bouwen en projecten in het landelijk gebied.

(blz 69)

2012 | nominatie Binnenstadsprijs ‘s-Hertogenbosch

Bussumse Watertoren

(blz 215)

(blz 13)

VOCUS heeft een vast team met medewerkers

zorgvuldig en duurzaam ingepast in de omgeving en van

functionerend op academisch en HBO-niveau. Onze

een schoonheid die de omgeving verrijkt en omarmt.

2011 | winnaar Duurzaamste Bedrijfsgebouw VARA

gedreven door vakmanschap. Door goed samenwerken

Algemeen

2011 | tweede prijs Nederlandse Bouwprijs

zijn we in staat in korte tijd toonaangevende ontwerpen

VOCUS is aangesloten bij de Bond van Nederlandse

te realiseren.

Architecten (BNA) en werkt in opdracht volgens de

Bussumse Watertoren

mensen zijn echte teamspelers: resultaatgericht en

laatste voorwaarden van De Nieuwe Regeling. Bij kleine Het team werkt zowel in 2D als 3D (BIM). Het maken

(particuliere) projecten wordt de verkorte versie van de

van een goed gebouw staat voorop en wij hanteren het

DNR, de Consumentenregeling van de BNA, gehanteerd.

principe dat een tekening of model ten dienste staat van

Daarnaast zijn eigen voorwaarden vastgelegd in de

het gebouwde resultaat en niet omgekeerd.

‘Algemene Voorwaarden VOCUS architecten bna bv’. Deze maken onderdeel uit van elke opdracht.

Bussumse Watertoren

(blz 13)

2010 | winnaar Ruimtelijke Kwaliteitsprijs Bussum Roemer Visscherlaan Bussum Bussumse Watertoren

(blz 13)

2004 | winnaar Ruimtelijke Kwaliteitsprijs Bussum Basisschool De Hoeksteen Bussum

(blz 317)

2003 | winnaar Monumentenprijs Breda Veemarktstraat 23 Breda

Het bureau is gehuisvest in de Bussumse Watertoren.

(blz 127)

2010 | nominatie landelijke Golden Green Awards

(blz 81)

VOCUS architecten bna bv staat geregistreerd bij de KvK Gooi-, Eem- en Flevoland, KVK-nr. 32.09.12.80. Bankrelatie: Rabobank Noord Gooiland 30.84.44.051. Bob Custers bij de Bussumse Watertoren, omgebouwd tot duurzaamste bedrijfsgebouw en werkplek van VOCUS. Ž 4

werkwijze

Verbinden Gebouwen schieten niet als paddenstoelen uit de grond.

onderzoeksvragen die gelaagdheid en verdieping

houden. Onze kracht zit in het betrekken van alle

Voordat een bouwwerk verrijst is er intensief gepraat,

brengen in het ontwerp. Het resultaat: gebouwen

partijen in het proces. Dit helpt financiële verrassingen

gelezen, gedacht, gerekend, getekend en gezocht

die op eigenzinnige wijze tegemoet komen aan de

te vermijden, versoepelt ingewikkelde processen en

naar oplossingen. Terecht, want gebouwen gaan over

uitgangspunten. Helder van concept en overtuigend

voorkomt ongewenste concessies tijdens de uitvoering.

mensen en ze definiëren de openbare ruimte voor een

uitgevoerd met een centrale rol voor thema’s als

periode die doorgaans langer dan een mensenleven

duurzaamheid en herbestemming. We hebben voor ons

Visie op het vak

duurt. Vele belangen komen bij het bouwproces

werk diverse prijzen ontvangen en kregen veel publiciteit

Architectuur is stevig verbonden met de samenleving.

naar voren en onze samenleving heeft behoefte aan

met Nederlands duurzaamste bedrijfsgebouw: de

Een goed gebouw is na een halve eeuw niet rijp voor

duurzame antwoorden. Een architect moet daarom

watertoren in Bussum, waar VOCUS in gehuisvest is.

de sloop, maar blijft zijn betekenis en bestaansrecht

de kunst van het verbinden verstaan. Of we nu praten

bewijzen. Je moet daarom kunnen denken vanuit

over projectmatige woningbouw, winkels, utiliteitsbouw,

Samenspraak

de plek, we noemen dat ‘contextgericht’ ontwerpen.

scholenbouw of een particuliere woning; steeds opnieuw

Ook in ons werkproces verkiezen we communicatie

Daarin heeft duurzaam bouwen onze volle aandacht.

verbinden we de belangen van mensen en vinden we

boven stellingname. Niet dat we geen mening hebben.

Duurzaamheid reikt verder dan het maken van een

oplossingen voor complexe vraagstukken. Zowel tijdens

Integendeel: de keuze voor ieder detail, materiaal, kleur

‘technisch groen’ gebouw, het ontwerpen van een

ons ontwerponderzoek om tot een duurzaam ontwerp te

of positionering berust bij ons altijd op een doordachte

multitfunctioneel gebouw, of het milieuvriendelijk

komen, als in het contact met opdrachtgevers en andere

onderliggende visie. Alleen ontwikkelen we die niet

inrichten van je eigen kantoor. ‘Zorg’ voor je omgeving

betrokken partijen, bijvoorbeeld gebruikers, aannemers,

solitair, maar in samenspraak met de opdrachtgever

is een mentaliteitskwestie waarin juist architecten een

gemeentebesturen en welstandscommissies.

en andere participanten in het ontwikkelingsproces.

rol moeten vervullen. Een omgeving waarvan men houdt

Enthousiasme en overtuigingskracht zijn ons niet

verdient bijna automatisch zorg en respect.

Welke duurzame maatregelen kunnen we nemen?

vreemd, maar altijd vanuit samenwerking. ‘Kan niet’ of

We beginnen iedere opgave met het beantwoorden

‘doen we niet’ zult u bij ons niet snel horen.

van uiteenlopende vragen. Zijn er relaties te leggen

Roemer Visscherlaan Bussum: oud en nieuw verenigd. Ž 6

Maatschappelijke verantwoordelijkheid We voelen ons verantwoordelijk om betekenis te geven

met de historie van een pand of locatie? Wat is het

Beheersbaar proces

aan architectuur voor de samenleving. Zo geven we les

functionele gebruik en de potentie? Wat is de relatie met

Zodra een project (ruimtelijk, dan wel procesmatig)

op scholen, houden we lezingen en rondleidingen in

de omgeving en de mensen die er wonen en werken?

complex wordt wachten we niet af, maar creëren

ons gebouw en voeden we het maatschappelijk debat

Op welke bestaande structuren in het landschap of

we transparantie en helderheid. Door overzicht te

onder andere via de denktank ‘Innovatie in de gebouwde

in de directe bebouwde omgeving zou het gebouw

brengen geven we een goede basis om tot alternatieve

Omgeving’ van het Ministerie van Binnenlandse zaken.

kunnen aansluiten? Het is slechts een greep uit de

of vervolgkeuzes te komen en de voortgang vast te

Bob Custers was circa 4 jaar welstandslid in Huizen. 7

visie duurzaam bouwen

Schematische tekening van een helofytenfilter, zoals toegepast bij de Bussumse Watertoren. Twee maal per etmaal wordt vuil rioolwater (zie geel vlakje in de tekening) bovenin een bak met helofytenplanten gepompt. Na vier dagen hebben de bacteriĂŤn, die rondom de wortels van de planten leven, het vieze water gereinigd. Het schone water (zie blauw vlakje in de tekening) wordt teruggepompt en hergebruikt.

visie duurzaam bouwen LANG HOUDBAAR durability

ECOLOGISCH sustainability

stevig - veilig - functioneel

energiezuinig - slim - schoon

LEEFBAAR livability

raakt - verbindt - omarmt

Duurzaamheid gaat niet alleen over techniek, maar ook

Greencalc+ en BREEAM gebruiken we als instrumenten

VOCUS is participant in de DGBC en is lid van een

over houdbaarheid en leefbaarheid van onze omgeving.

om duurzaamheid van een gebouw of wijk te meten.

expertpanel van het Ministerie van Binnenlandse Zaken.

Met het project de Bussumse Watertoren realiseerden

Gebouwen die lang meegaan en lang houdbaar zijn

het opknappen en verbouwen van een oud pand of

wij in 2010 - samen met NIBE - het duurzaamste

(1) noemen we duurzaam. Dit gaat over functionaliteit,

een bepaalde omgeving zo milieubelastend zijn dat

bedrijfsgebouw van Nederland. Geheel voor eigen

stevigheid en veiligheid. Anderzijds zorgt de harde

nieuwbouw een beter alternatief is. We begeleiden een

rekening en risico. Wij zetten innovatie om in realisatie.

duurzaamheid - zoals slimme energiesystemen en

opdrachtgever daarom altijd in het afwegingsproces.

Visie duurzaam bouwen

materiaaltoepassingen - voor gebouwen die minder Duurzaam ondernemen en ontwikkelen is niet alleen

milieubelastend zijn (2). Maar wat hebben we aan

Duurzaam scoren of verantwoordelijkheid nemen?

noodzaak, het biedt vooral kansen in onze veranderende

gebouwen die leegstaan en die niet verzorgd worden

De vigerende Nederlandse Energieprestatienorm

economie, samenleving en klimaatomgeving. Wij

door gebruikers en samenleving? Voor ons gaat

(EPN) vinden we te eenzijdig: dit rekenmodel is

vinden het belangrijk concrete kennis en expertise te

duurzaamheid ook over gebouwen die leefbaar (3)

gericht op voldoende isolatie en ventilatie, terwijl het

ontwikkelen om gebouwen, dorpen en steden duurzamer

moeten blijven. Ons streven is dat een gebouw de

energiesysteem variabel is. Het behalen van ‘de EPN’

Deze foto toont de installatieruimte van de Bussumse

te maken. De ervaring die we afgelopen jaren hebben

gebruikers raakt, verbindt en omarmt. Hopelijk zullen zij

wil daarom niet zeggen dat er sprake is van een gezond

Watertoren met pompen, verdelers, buffervaten en

opgedaan wordt ingezet op diverse terreinen, zoals

dan het gebouw de toekomst in ‘dragen’. Maar hierin

of goed funtionerend gebouw. Als meetlat hanteren wij

achterin een kleine luchtbehandelingskast met bodem-

woningbouw, scholenbouw en utiliteitsbouw.

schuilt ook een gevaar. Sommige architecten hebben

regelmatig Greencalc+ en BREEAM-NL.

warmtewisselaars. In deze ruimte staat ook een

het standpunt dat als een gebouw generaties overleeft

warmtekrachtkoppeling (WKK) die door middel van

Drie vormen van duurzaamheid

op esthetische gronden, het daarom duurzaam is.

Voor ons eigen buro is duurzaamheid een zaak van het

een absorptiekoelmachine verbonden is aan de open

Er wordt veel gesproken over hoe verduurzaming tot

Hoewel het bereiken van schoonheid ook voor ons

nemen van maatschappelijke verantwoordelijkheid. We

broninstallatie in de bodem: warmtekoudeopslag (WKO). Dit

stand moet worden gebracht. Een ingenieur zal een

essentieel is, gaat duurzaam bouwen vooral nu over

wilden met de realisatie van ons eigen kantoor in de

zijn de basiselementen voor het opwekken van warm en koud

andere definitie hanteren dan gebruikers, aannemers

een mix aan prioriteiten, zoals haalbaarheid, flexibiliteit,

watertoren een statement maken. En in ons bureau wordt

water.

of omwonenden. Wat is nu echt van belang? Gaat

hergebruik, energiereductie, goede materialen, beheer

papierverbruik zoveel mogelijk beperkt en printen we

het om CO2-reductie, energiebesparing of cradle to

en leefbaarheid in de omgeving.

op bamboepapier. We geven les op scholen samen met

Elektriciteit wordt geproduceerd met zonne-energie,

cradle? Of is duurzaamheid het voorkomen van sloop?

windenergie en de WKK. Het gebouw is niet aangesloten

Wij onderscheiden drie betekenissen voor het woord

Relatie met herbestemming

op het gemeenteriool. Op het dak van de installatieruimte

‘duurzaam’:

Duurzaamheid en herbestemming zijn twee belangrijke

Stichting Omgevingseducatie en werken op gebied van duurzaamheid samen met NIBE en Bureau Praedium.

ligt het helofytenfilter. Deze biologische waterzuivering (met

1. lang houdbaar (durable)

thema’s die aan elkaar verbonden zijn. Herbestemming

VOCUS is participant van de Dutch Green Building

gesloten recirculatie) zorgt voor de zuivering van afvalwater

2. ecologisch verantwoord (sustainable)

voorkomt sloop, al wil dat niet zeggen dat behoud

Council en we zijn lid van het expertpanel ‘Innovatie in de

en genereert ‘grijs’ spoelwater voor de toiletten. Ž

3. leefbaar (livable)

van een gebouw per definitie duurzaam is. Soms kan

gebouwde omgeving’ van het Ministerie van BIZA.

mtelijke Ru i

Duurzam e

nominatie

a Kw

liteitsprijs

nominatie

2 B u ss u m

RA Duurz VA a

chitectuur A Ar

winnaar

rd 2011

De N e

te Bedrij

2e prijs

s am

w 20 1

b ou

lden Gre e

ds e B

rijs

rlan

Business

nominatie

ards Bu Aw il d ing

Bussumse watertoren

Renovatie van de oude watertoren en daaraan gekoppeld een nieuw kantoorgebouw van in totaal 3500 m2 verhuurbaar vloeroppervlak. opdrachtgever oplevering adviseur duurzaamheid adviseur vastgoed 12

BWC Sustainable Development: 50% Bob Custers 50% Michiel Haas 2010 Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie (NIBE) mr. M.A. Smits MRE - Sixpence

adviseur installaties constructeur aannemer Watertoren aannemer Paviljoen installateur eindbelegger

Boom Delft IMd Raadgevende Ingenieurs BWC Sustainable Development Hercuton Bouw Terberg Systeemintegratie Meeuwsen Ten Hoopen 13

toren is baken in omgeving

Vanaf 1967 een blinde aluminium kap, in 2010 een

Gebouw krijgt eigen ‘afslag watertoren’ op kruispunt.

Vooraanzicht van de oude watertoren,

Watertoren en paviljoen omgeven door bomen, midden in het bos.

verheven vergaderlocatie met panoramisch uitzicht.

Terug naar de oorsprong

Het concept

Het bouwproces

De Bussumse watertoren uit 1897 werd na een lange

Er werd geopperd de oude watertoren terug te bouwen,

Vanwege de inpassing in het groen gingen we bij

periode van verval herbestemd en uitgebreid. Daartoe

maar dat raakte niet aan de essentie. Interessant was

dit project aan de slag alsof we in de binnenstad

vormden Michiel Haas van het Nederlands Instituut voor

de functie van landmark die het gebouw altijd heeft

werkten, dus met nauwelijks ruimte om te bouwen.

Bouwbiologie en Ecologie (NIBE) en Bob Custers van

gehad. Een van veraf zichtbaar baken dat richting

Dit hield in dat we slim moesten produceren. Prefab

VOCUS architecten in 2004 het Bussums Watertoren

geeft. Zou het die rol ook kunnen vervullen op een

bouwtechniek bleek daarvoor de beste bouwmethode.

Collectief. De toren kreeg een glazen kop, waarin

ander gebied? Bijvoorbeeld dat van duurzaamheid? We

Een goed georganiseerd bouwproces voorkwam grote

kantoorruimten komen, en werd uitgebreid met een

gingen de uitdaging aan. Het gebouwschema bestaat

afvalstromen en het maken van hulpconstructies. Ook in

nieuw glazen kantoorgebouw van in totaal 3.000 m2.

uit de volgende delen: watertoren, brug, paviljoen en

de uitvoeringstechniek werden dus keuzes gemaakt om

De architectonische uitdaging vormde de in verval

helofytenfilter. Het grote kantoordeel noemen we dus

zo duurzaam mogelijk te bouwen. De betonconstructies

geraakte watertoren uit 1897. Deze was jarenlang

‘het paviljoen’ omdat het glasachtig is vormgegeven. De

van Hercuton kwamen per onderdeel op de bouwplaats.

omkleed met een kap van geribbeld aluminium. Deze

watertoren blijft in alles de beeldbepalende factor. Zo

De bouwtijd van de ruwbouw bleek circa vier maanden

week uiteindelijk voor de nieuwe interpretatie van het

staat het paviljoen in de ‘schaduw’ van de watertoren.

te zijn. De staalconstructie van Broeze uit Nijverdal werd

oorspronkelijke waterreservoir: een glazen kop waarin

De luchtbrug verbindt beide delen. De historisch

aan de overzijde van de weg in elkaar gesleuteld, op

vergader- en kantoorruimten met een panoramisch

gemarkeerde hoofdentree van de watertoren blijft

het tijdelijke bouwterrein dat door de gemeente Bussum

uitzicht over onder meer de grootste heidevelden van

gehandhaafd. Bezoekers met de auto komen via de

ter beschikking werd gesteld. Ook daar kwamen prefab

het Gooi. Aan de basis van de toren staat een laag

entree in de parkeerlaag het gebouw binnen. Bijzonder

onderdelen met vrachtauto’s op de bouwplaats aan. De

paviljoen met kantoren. De wanden zijn van glas, zodat

is de grondruil met het Goois Natuurreservaat. Daardoor

stalen kop van de toren werd - synchroon aan de bouw

het geheel licht en transparant oogt. De sfeer van het

ligt het paviljoen echt omgeven door bomen, midden in

van het paviljoen - opgebouwd tot circa vijftien meter

project is robuust, eerlijk, industrieel en no nonsense. De

het bos. De realisatie van het paviljoen was essentieel

hoogte en op 14 november 2009 in één beweging op de

materialen (oud metselwerk, staal en aluminium) laten

om de kostbare renovatie van de watertoren en de

oude gemetselde romp van de watertoren gehesen. Het

op eerlijke wijze de constructie zien. Vanaf de toren heb

duurzame maatregelen te kunnen bekostigen. Het

project heeft 10 miljoen euro ex. BTW gekost. Hiervan is

je zicht op de omliggende omgeving van ‘t Gooi en bij

gebouw heeft drie kantoorlagen en een parkeerlaag. De

6 miljoen uitgegeven aan bouwen installatiekosten. De

helder weer zijn Amsterdam, Utrecht en Almere te zien.

eigen waterzuivering ligt naast het gebouw.

bouwkosten per vierkante meter bedragen 1750 euro.

in 1897 ontworpen door architectingenieur Halbertsma voor het waterleidingbedrijf. 14

plattegronden

Panoramisch uitzicht vanaf de lift.

Uitzicht op de watertoren.

plattegrond parkeergarage

entree

Oorspronkelijke ingang met het wapen van Bussum.

kantoorplattegrond met aansluiting op watertoren

romp

liftniveau

< Toren als landmark. Oude ramen in metselwerk werden weer teruggebracht.

1e+2e laag kop

3e laag+omloop

dak met windmolen

gevel en doorsnede

Drie etages van 1000 m2 zijn volledig transparant.

Nieuwe aansluiting op kruispunt Bussumergrindweg - Struikheiweg. Ĺ˝ 18

Overgangsdetail kroonlijst watertoren.

dwarsaanzicht, zuidzijde

Dakranddetail paviljoen.

dwarsdoorsnede 19

duurzame technieken watertoren - I

Windenergie via Ropatec Maxi Vertical.

PV-cellen voor elektriciteitopwekking.

Betonkernactivering zorgt voor koeling en verwarming.

Het project kreeg in 2011 de erkenning voor het

een staal/betonconstructie met veel glas. Belangrijk was

op jaarbasis zal opleveren. Een grotere uitvoering

meest duurzame gebouw van Nederland. Dit werd

een mooie transparante uitstraling te krijgen in

is niet mogelijk omdat het metselwerk de dynamische

onderbouwd met een Milieu-Index-Gebouw (MIG)

de bosrijke omgeving. Doordat de constructie in

krachten slecht kan opnemen. Er wordt 30 m2 aan

van 1028. Ter vergelijking: de hoogste score tot 2010

veel gevallen overeenkomt met de afwerking wordt

zonnecellen toegepast met een verwachte opbrengst

gehaald waren een MIG323 (het Rijkswaterstaatkantoor

daar op materialen bespaard, hetgeen een positieve

van 3.200 kWh per jaar. Dat betekent dat er naar

in Terneuzen) en de daaropvolgende MIG269 (het

invloed op de materiaalscore heeft.

verwachting nog ca. 110.000 kWh per jaar door de

Extreme duurzaamheid

warmtekrachtkoppeling moet worden opgewekt.

kantoor van Wereld Natuur Fonds in Zeist). De MIG is de uitkomst van een levenscyclusanalyse (met het

Energie, warmte-koude

Die draait daarmee dan ca. 3.000 uur vollast per jaar.

computerprogramma GreenCalc+) van een totaal

Hier wordt extreem goed gescoord. Allerlei beproefde

Daarmee voorziet het gebouw volledig in de eigen

gebouw. Het berekent de milieubelasting met betrekking

technieken worden gebruikt, zoals warmte-koude

energiebehoefte, plus wat extra’s.

tot materiaal, energieverbruik en waterverbruik. Welke

opslag (wko), warmtepompen (wp) en

maatregelen worden bij de Bussumse watertoren

warmtekrachtkoppeling (bio-wkk). In de warmtebehoefte

Energieneutraal – klimaatneutraal

toegepast om die extreme duurzaamheidsscore van

wordt voorzien door de bio-wkk, die samen met de

De bio-wkk wordt gestookt met plantaardige afvalolie

1028 te bereiken? Uit het programma Green-Calc+

betonkernactivering het gehele gebouw van warmte

(bijvoorbeeld frituurvet). Dit legt geen beslag op

blijkt dat de eindscore voor een belangrijk deel wordt

kan voorzien. In extreem koude situaties wordt

landbouwareaal voor voedselproductie en draagt niet

bepaald door het energieverbruik. In een normale situatie

opgeslagen warmte in de bodem gebruikt voor de

bij aan het broeikaseffect, omdat dit de kortcyclische

is het energieverbruik bepalend voor circa 75 tot 85%

topverwarming. Koeling gebeurt eveneens via de

CO2-kringloop is. Planten nemen CO2 op en staan

van de MIG. Materialen maken dan zo’n 15 tot 20%

bio-wkk met behulp van een absorptiekoelmachine

dat weer af bij rot of verbranding. Het gebruik van

van de score uit, terwijl water voor 2 à 3% bijdraagt. Bij

en opgeslagen koude in de bodem. De koeling wordt

fossiele brandstoffen draagt wel bij aan het

een zeer energiezuinig gebouw worden de onderlinge

eveneens via de betonkernactivering uit het gebouw

broeikaseffect, omdat die miljoenen jaren geleden

verhoudingen anders.

getrokken in samenwerking met de ventilatie. Het

opgeslagen CO2 nu in de atmosfeer uitstoten. De

gebouw heeft geen gasaansluiting.

afvalolie wordt met vrachtauto’s aangevoerd, die wel

Er wordt geen bijzonder goede materiaalscore bereikt

Energie, elektra

moet er meer energie worden opgewekt dan het gebouw

bij de watertoren. Dat komt omdat gekozen is

Alle benodigde elektrische energie wordt door de

zelf verbruikt. Pas dan kan het gebouw de claim van

voor een relatief eenvoudige en goedkope

eigen installaties opgewekt. Dat gebeurt door

energieneutraal of klimaatneutraal gestand doen. Dat is

betonprefabconstructie met glazen gevels voor het

windenergie, PV-cellen en de bio-wkk. Op de toren komt

hier het geval.

paviljoen achter de toren en bij het torengedeelte voor

een betrekkelijk kleine windmolen die ca. 8.000 kWh

Tekst: prof. dr. ir. Michiel Haas.

fossiele CO2 uitstoten. Om die emissie te compenseren

Materialen

Een eigen op biobrandstof draaiende warmtekrachtkoppeling produceert warmte en elektriciteit. 20

duurzame technieken watertoren - II

renovatiegebouw 1% 11%

watertoren 25%

3 4

88%

74%

3 6

water

materiaal

4 5

energie

Veel besparing van energie door slimme technieken.

Principe schema helofytenfilter.

Principeschema: warmtekrachtkoppeling

Milieubelasting renovatiegebouw versus watertoren

Hoe werkt een helofytenfilter?

Hoe werkt een wkk-centrale?

De extreme duurzaamheid wordt bij de watertoren

Ook op het gebied van waterverbruik scoort het

Met warmtekrachtkoppeling (WKK) worden elektriciteit

vooral behaald door de installaties. Hier wordt een

project goed. Het pand heeft geen rioolaansluiting.

en warmte gelijktijdig in één installatie geproduceerd.

renovatiegebouw vergeleken met de watertoren .

Het afvalwater wordt gezuiverd door middel van een

Daardoor wordt de gebruikte brandstof [1] - vaak

Links toont de grafiek een renovatiegebouw met een

helofytenfilter. Het zuivere water dat daar uitkomt, wordt

fossiele brandstoffen, maar het kan ook biogas of

MIG188 waarbij de door materiaal veroorzaakte

hergebruikt voor de toiletspoeling van alle toiletten in het

biomassa zijn - efficiënter aangewend. Met een turbine

milieubelasting gering is (grijs, 11%) en de door

gebouw. Daarmee wordt 80% van het drinkwaterverbruik

[2], aangedreven door de verbranding, wordt in een

energieverbruik veroorzaakte milieubelasting hoog is

gespaard en ontstaat een kleine waterkringloop met een

generator [3] elektriciteit [4] opgewekt. De restwarmte

(lichtblauw, 88%). Rechts staan de cijfers van de

geringe aanvulling met drinkwater. Op deze schaal is een

[5] die altijd vrijkomt bij de elektriciteitsproductie

watertoren met een MIG640: 25% van de milieubelasting

helofytenfilter in Europa nog niet toegepast.

laat men niet verloren gaan maar wordt via een

wordt door energie bepaald (het is dus een zeer

warmtewisselaar [6] langs koel water of koude lucht [7]

energiezuinig gebouw) en 74% wordt veroorzaakt door

Een helofytenfilter kan afvalwater [1] van een gebouw op

gevoerd, dat vervolgens wordt gebruikt om bijvoorbeeld

de materialen. Het materialenaandeel wordt relatief

natuurlijke wijze zuiveren. Het filter bestaat uit een

een gebouw te verwarmen [8]. Die gekoppelde

aanzienlijk groter als het energieaandeel kleiner wordt;

substraat of zandbed [2] waarin helofyten groeien.

productie van elektriciteit en warmte heeft een hoog

absoluut gezien neemt de milieubelasting sterk af.

Dit zijn moerasplanten, zoals lisdodden, biezen

totaalrendement.

en riet. De planten transporteren zuurstof naar de wortels, waar grote hoeveelheden zuurstofminnende bacteriën zich in het zandbed vestigen. De bacteriën zetten de afvalstoffen in het water om in voedingsstoffen voor de planten en zichzelf. Het gezuiverde water wordt via een grindlaag met drainageleidingen [3] naar een controleput [4] en vervolgens naar een eventueel <

reservoir [5] en terug naar het gebouw voor hergebruik

Helofytenfilter op het dak van de installatieruimte. Ž

geleid [6]. Een helofytenfilter is altijd circa 10°C tot 15°C en doet ook ’s winters zijn werk.

Het gebouw heeft een gesloten waterkringloop: afvalwater wordt in een biologisch helofytenfilter gereinigd en teruggepompt als toiletspoelwater. 22

2012 2011 2011 2011 2010

| | | | |

Ruimtelijke Kwaliteitsprijs Bussum (nominatie) Nominatie Duurzame Architectuur Award (nominatie) Duurzaamste bedrijfsgebouw Nederland (1e prijs) door VARA’s Vroege Vogels en tijdschrift De Ingenieur Nederlandse Bouwprijs (2e prijs) Golden Green Awards Building Business (nominatie)

Nederlands duurzaamste bedrijfsgebouw

Het bijgebouw staat in de bossen

Zuidaanzicht van het complex met

van het Goois Natuurreservaat. Ž

toerit tot parkeergarage eronder. Ž 25

Presentatieruimte. Ž

Prof. dr. ir. Anke van Hal - hoogleraar Sustainable Building & Development van de Nyenrode Business Universiteit - reikte op 20 maart 2011 aan Bob Custers de prijs uit voor het duurzaamste bedrijfsgebouw van Nederland, in een live-uitzending van VARA Vroege Vogels bovenin de watertoren. Het radio- en televisieprogramma Vroege Vogels en Tijdschrift Kantoorruimte VOCUS. Ž

De Ingenieur bedachten de competitie. Een onafhankelijke jury koos de Bussumse Watertoren als duurzaamste bedrijfsgebouw uit 41 inzendingen. De jury bestond uit Frans Evers (juryvoorzitter en voormalig directeur-generaal van de Rijksgebouwendienst), Anne-Marie Rakhorst (directeur ingenieursbureau Search), Johan van de Gronden (directeur Wereld

VOCUS is naast mede-initiatiefnemer, mede-ontwikkelaar en architect, ook gebruiker van het pand en houdt kantoor in het naastgelegen gebouw bij de Bussumse Watertoren.

Natuur Fonds), Elco Brinkman (voorzitter Bouwend Nederland) ondersteund door W/E Adviseurs voor berekeningen en onderbouwingen. Voor de initiatiefnemers Michiel Haas van

Het gebouw is een trekpleister geworden waar kennisdeling en communicatie centraal staat. Gasten en organisaties worden dagelijks ontvangen in de presentatieruimte. In twee

het Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie en Bob Custers van VOCUS was deze erkenning een echt hoogtepunt. Het project was door Haas en Custers voor eigen

jaar tijd hebben meer dan 15.000 bezoekers het pand bezocht. VOCUS verzorgt de rondleidingen en geeft lezingen over duurzaam bouwen.

rekening en risico ontwikkeld. De prijsuitreiking bij VARA en de vele aandacht op radio, televisie en in tijdschriften en kranten gaven het project (inter-)nationale bekendheid. Ž 27

< Inmiddels verworden tot duurzame icoon van Nederland.

Uitzicht vanaf de watertoren over de Fransche Kampheide. Ĺ˝

Zijaanzicht met verbindingsburg naar het paviljoen. Ĺ˝ 28

duurzame nieuwbouw Rabobank Huizen

Nieuwbouw van een duurzaam bankgebouw aan de Naarderstraat 18 te Huizen.

opdrachtgever adviseur opdrachtgever oplevering installatieadviseur constructeur adviseur duurzaam bouwen 30

Rabobank Noord Gooiland Rabo Eigen Steen 2013-2014 Wolf en Dikken Adviesburo Bekendam & Partner NIBE 31

duurzaam Rabohuis

Bestaand pand aan Naarderstraat.

Grote glaspui geeft transparantie en openheid.

Automatenzone aan rechterzijde.

Lichtstraat in nok heeft geïntegreerde zonnecellen.

Rabobank is een coöperatieve bank met zelfstandige

BREEAM-NL is een certificeringssysteem, op

Het gebouw wordt voorzien van een elektrische

kantoren. Rabobank Noord Gooiland heeft in Huizen

internationale leest geschoeid, dat kan worden gebruikt

warmtepomp (bodem) met WKO, sedumdak, zonne-

twee vestigingen. Om efficiënter te kunnen werken wil de

voor het beoordelen en certificeren van gebouwen. Het

cellen, ventilatievoorziening met warmteterugwinning

bank twee locaties samenvoegen. Na een bouwkundig

systeem maakt gebruik van kwalitatieve weging. Als

en energiezuinige verlichting. Het ontwerp is 37%

onderzoek bleek dat beide panden - vanuit bouwkundig

totaalscore krijgt een project 1 tot 5 sterren (Pass, Good,

duurzamer dan het Nederlandse Bouwbesluit in 2013

perspectief - niet geschikt zijn voor verbouwing. Ook

Very Good, Excellent of Outstanding).

voorschrijft (EPG 0,601 versus een EPG-norm van 1,1).

Duurzame nieuwbouw Rabobank Noord Gooiland

laten ze in uitstraling te wensen over. De bank besloot de locatie aan de Huizermaatweg in te zetten voor herbestemming en de locatie Naarderstraat te slopen en te gebruiken voor nieuwbouw. Vervolgens werd aan drie architecten een visie gevraagd. VOCUS won de selectie met een duurzaam en multifunctioneel kantoorpand waarin ‘het nieuwe werken’ centraal staat. We wilden het pand een dorpse uitstraling meegeven. Geen platte kantoordoos, zoals nu het geval is, maar een sfeervol en open gebouw dat goed communiceert met de straat. De materialen sluiten aan op de omgeving en het gebouw is onderkelderd. Er is een ontwerpteam samengesteld met diverse specialisten, waaronder adviseurs voor installaties en ecologisch bouwen. Het gebouw krijgt op het gebied van duurzaamheid een BREEAM NL-score ‘VERY GOOD’ dit geeft een gewogen score van 55,1%.

ontwerpschets

< Het overstekende zadeldak is afgewerkt met een groendak. 32

landgoed Rusthoek Baarn

Meervoudige opdracht voor de duurzame kantooruitbreiding van landgoed Rusthoek in Baarn.

opdrachtgever gebruiker pand planvorming landschapsarchitect advies duurzaamheid 34

Triodos Vastgoed AT Osborne 2012 Deltavormgroep NIBE (Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie) 35

landhuis weer verbinden met landgoed

Bestaand glazen paviljoen aan achterzijde is obstakel.

AT Osborne legde park aan voorzijde opnieuw aan.

Bordestuin van Paleis ‘t Loo was referentie voor ontwerp.

Triodos Vastgoed BV en AT Osborne nodigden VOCUS

Om dit te bereiken hadden we een multi-disciplinair

De voorzijde van het pand is schitterend, de achterzijde

uit voor een meervoudige opdracht om landgoed

team nodig met landschapsarchitecten en adviseurs op

een deceptie, want het glazen paviljoen verstoort

Rusthoek uit te breiden ten behoeve van AT Osborne

het gebied van duurzaam bouwen, want de uitbreiding

de functionele relatie met de tuin. Het plan voorziet

Academy. VOCUS greep net naast de opdracht,

van dit eerste object uit het Triodos Duurzaam

in een oplossing die ook bij Paleis ‘t Loo te zien is:

maar een toekomstige realisatie van ons ontwerp is

Vastgoedfonds moest vanzelfsprekend duurzaam zijn.

een verhoogd statig bordes met daaronder functies.

niet uitgesloten. De winnaar bedacht een autonoom

Samen met de Deltavormgroep en NIBE (Nederlands

Lichthappers geven licht in de onderliggende ruimten. En

ondergronds plan naast het huis. Ons plan gaat over het

Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie) bedachten we

waar voorheen de moestuin lag, leggen we een ‘zonne-

herstel van de relatie tussen landhuis en haar landgoed.

een plan voor de ‘hersteloperatie’ aan de achterzijde.

energie-tuin’ gemaakt, met parkeerlaag eronder.

Landgoed Rusthoek Baarn

Aan achterzijde wordt relatie met tuin hersteld door nieuwe uitbouw met bordestuin en een naastgelegen halfverdiepte parkeerkelder met zonnetuin. 36

dakaanzicht uitbouw 37

gevel en doorsnede /4 5+ )' 4+ 56#

Huidige situatie.

-1

6 5+'

56#

+-'

dwarsdoorsnede

+&+ )'

4%* ' 1 0

Vroegere situatie.

Toekomstige situatie.w

vooraanzicht 39

zonnetuin is energievoorziening

3'0

.#0

*' 5

3-'

$+,

+0 ) $ '

gebaseerd op zonne-energie geen ‘moestuin’ maar ‘zonnetuin’

'+&

energieconcept

VACUUMCOLLECTOREN IN DE ZONNETUIN t.b.v. wateropwarming

Uitbreiding bebouwing.

Bordes bij het landhuis.

Parkeren en zonnetuin naast landhuis.

WARMTAPWATER ELECTRICITEIT

WARMTEPOMP BOILER

VLOERKOELING 16°C

BETONKERNACTIVERING

geen ‘moestuin’ maar ‘zonnetuin’

MENGVAT

BESTAANDE WKO

9100'56+0

12°C GRONDWATER

ZONNETUIN

/1'456+0

7#%6:/$6+9'0 ! %'..'0

VERLICHTING + COMPUTERS

*165'0 &'-

Energieconcept is gebaseerd op zonne-energie: PV cellen en vacuümcollectoren parkeervoorziening 40

horecapaviljoen Heidezicht Bussum

Ontwerp voor een duurzaam horecapaviljoen Heidezicht met zicht op de Bussumerheide. opdrachtgever planvorming advies duurzaamheid

gemeente Bussum 2008 NIBE (Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie)

schaapskooi vormde basis voor ontwerp

Locatie aan de rand van de Bussumerheide, gelegen in het groen. Horecapaviljoen Heidezicht Bussum Op de locatie waar voorheen speeltuin Heidezicht lag,

kappen met grote overstekken en gepotdekselde

speelwaterbanen en speeltoestellen op zonne-energie.

wilde de gemeente Bussum een geheel nieuwe speeltuin

gevelelementen. De verwarming geschiedt door middel

De horecagelegenheid heeft inmiddels zijn plek

aanleggen met horecabestemming. Niet alleen voor

van vloerverwarming met houtkachel die gestookt wordt

ingenomen aan de rand van de Bussumerheide en lijkt in

bezoekers van de speeltuin, maar ook voor wandelaars

op houtpetlets. In ons plan is de speeltuininrichting

een aantal opzichten sterk op het ontwerp van VOCUS,

en recreanten van de Bussumerheide. Het zou een

vormgegeven met takkenbossen van lokaal hout,

maar is niet door ons gerealiseerd.

duurzame natuurtuin moeten worden. VOCUS was één van de drie partijen die meedong in de architectenselectie voor het horecapaviljoen. Ons plan is gebaseerd op een ‘schaapskooi’, een typisch gebouw behorend bij de droge Gooise heides. In het hiernaast gelegen kaartje is het principeschema van het gebouw weergegeven. Het gebouw is zo gepositioneerd dat het met de langszijde gericht is op de speeltuin [1]. De kop van het gebouw is gericht op de Bussumerheide, waardoor het goed te zien is voor wandelaars en fietsers [2]. Om dit te benadrukken is de daklijn van de kop opgericht [3]. Het gebouw wordt benaderd via de tegenovergelegen parkeerplaats [4] en heeft een duidelijke poort met een afsluitbaar hek [5]. Aan de lager gelegen achterzijde komt de buitenberging van de speeltuin te liggen [6]. Het terras ligt tegen de langszijde [7]. Enkele duurzame elementen uit het ontwerp: houten spanten van duurzaam geproduceerd hout, rieten

principeschema situering

situatieschets 44

architectonisch concept

Schaapskooi als referentie.

Zicht op Bussumerheide.

Historische fotoâ&#x20AC;&#x2122;s speeltuin Heidezicht.

langsgevel boszijde

langsgevel speeltuinzijde

principeschema architectonisch concept

kopgevel heide

kopgevel speeltuin

dwarsdoorsnede plattegrond

studie duurzaamheid op gebiedsnivo

Gebiedsstudie voor de ontwikkeling van een duurzame woonwijk met BREEAM-NL score â&#x20AC;&#x2DC;outstandingâ&#x20AC;&#x2122;. initiatief adviezen landschap planvorming

Linders Vastgoed, Praedium en VOCUS Praedium 2012

ambitie is BREEAM-NL ‘outstanding’

Organische verkaveling en natuurlijk verloop van wegen.

Woningen aan randen gericht op parkachtig groen.

Er is ruimte voor collectief particulier opdrachtgeverschap.

Studie duurzaamheid op gebiedsnivo In samenwerking met Linders Vastgoed en Bureau Praedium werd een gebiedsconcept ontwikkeld voor een duurzame en ecologische wijk. Het team heeft de ambitie om in Nederland een eerste woonwijk te ontwikkelen met een BREEAM-NL-score ‘outstanding’. In het concept wordt uitgegaan van een theoretisch gebied met kleine hoogteverschillen. Woningen worden gebouwd op zandgrond. Water wordt opgevangen in de lagergelegen delen, met helofytenpoelen voor recycling van hemel- en afvalwater. De basis is een clusterachtige benadering, waarbij elk wooncluster ook een eindsituatie zou moeten kunnen zijn - dit in verband met de lastige woningmarkt van nu. In het plan is ruimte voor diverse doelgroepen, zoals: CPO (Collectief Particulier Opdrachtgeverschap), vrije sectorbouw door particulieren, projectbouw door ontwikkelaars, seriematige woningbouw door woningcorporaties en woonzorgclusters door zorginstellingen. Ook voorziet het plan in een klein educatie- en cultuurcluster in het parkje. De bewoners krijgen veel ontwerpvrijheid, maar moeten zich wel houden aan strakke beeldkwaliteitsregels. Alle flauwe daken zijn afgewerkt met groen, geen Hoogteverschillen in bodem kunnen worden ingezet

catalogusbouw, passieve en actieve zonne-energie en

ten behoeve van waterhuishouding woongebied.

eenheid in duurzame materialen.

structuurschets (bureau Praedium)

Rood is hoog, blauw is laag. 50

visie binnenstedelijk bouwen

Stadsvernieuwingsproject in Den Haag: nieuwbouw van 15.000 m2 winkels aan de Grote Marktstraat en Wagenstraat.

Wagenstraat Den Haag: inpassing van winkelruimtes in de oude gevelstructuren uit de tijd van grootindustrieel Pander. 52

visie binnenstedelijk bouwen

Woningen toevoegen boven winkels met goed bereikbare

Panden weer met de

Rijksmonument kreeg

Parcellering terug-

Diversiteit van wonen, werken en

overdekte parkeerplaatsen. Ž

‘voeten op de grond’. Ž

architectuurprijs. Ž

brengen in gevels. Ž

winkelen versterkt binnensteden. Ž

Visie binnenstedelijk bouwen VOCUS richt zich vanaf het begin op herbestemming

zetten’ en respecteren de historische parcellering. Ook

belangen: de economie van de binnenstad versus het

en herontwikkeling in (historische) binnensteden

integreren we installaties op een slimme manier, met

behoud van historische waarden.

en heeft ervaring in steden, zoals Amsterdam,

warmteterugwinning en WKO. Maar in binnensteden

Rotterdam, Den Haag, ‘s-Hertogenbosch en Breda.

betekent duurzaamheid misschien nog veel meer

In Breda voegden we moderne elementen toe aan

Grote en kleine opdrachtgevers vragen ons in oude

het behoud van de balans tussen woningen, winkels,

een rijksmonument. Het project viel in de prijzen. Aan

steden te interveniëren met oplossingen voor winkels,

voorzieningen en niet te vergeten parkeren. Diversiteit

de Grote Marktstraat in Den Haag maken we een

voorzieningen en woningen. Ons uitgangspunt is het

houdt de Nederlandse steden leefbaar.

nieuw modern warenhuis voor Marks & Spencer. Een

karakter en de bijzondere sfeer van de Nederlandse

geheel nieuw stadsgezicht. Maar er zijn ook plekken

binnensteden te behouden en daarbinnen nieuwe

Leefbaarheid

waar we besluiten om alleen de pui in oude luister te

invullingen te realiseren.

In de opgaven voegen we regelmatig woningen toe,

herstellen. En in ‘s-Hertogenbosch werden twee plannen

waardoor steden ook ‘s avonds levendig blijven. En we

genomineerd voor de binnenstadsprijs. Het gaat ons

Veel Nederlandse centra hebben een organisch

proberen met slimme oplossingen winkelprogramma’s

niet om de eer en glorie van de architect, maar om het

gegroeide structuur van doorgaande straatwanden,

en voorzieningen te integreren, in het belang van

vinden van oplossingen die passen in de structuur. Het

bestaande uit ‘individuele’ panden met een typische

opdrachtgever én gemeente. Daarbij botsen we soms op

behoud van gelaagdheid en diversiteit vinden we heel

Hollandse maat: vaak relatief diep, 6 tot 10 meter breed

een monumentale muur of fundament. Dan komt het aan

belangrijk. Daarbij verliezen we de belangen van de

en 3 tot 5 lagen hoog met kapverdieping. In veel steden

op echte creativiteit en voelen we ons in ons element.

opdrachtgever en gebruikers niet uit het oog.

zijn bouwmuren en kelders eeuwenoud.

Grote Markstraat Den Haag: de nieuwbouw sluit aan op de grote gebouwen van de Bijenkorf en Peek & Kloppenburg. 54

Historiserend bouwen?

Chirurgie

Duurzame binnensteden

Afhankelijk van de grootte van de opgave bepalen we

Het mogen werken aan een stad ervaren we als

Duurzaamheid houdt vanuit het perspectief van een

onze aanpak. Dit houdt in dat we vaak starten met een

‘chirurgenwerk’: soms minutieus renoveren door het

binnenstad in dat je het oorspronkelijke karakter in ere

historisch onderzoek. Wat heeft er op de plek gestaan?

verbinden van zenuwen en bloedvaten, maar soms

houdt en de gebruikswensen van deze tijd hierbinnen

Waarom is de bebouwing zo ontstaan? Welke waarden

ook zwaar ingrijpen waarbij botten moeten worden

aanbrengt: duurzaam in termen van ‘lang mee gaan’.

kunnen we versterken en waar ligt ruimte om onze

gezaagd en protheses worden bedacht. Ons doel is het

We doen dit bijvoorbeeld door plinten van gebouwen

eigen stempel te kunnen drukken? Bij bouwen in een

stadslichaam beter te laten functioneren en bij te dragen

te herstellen en ze weer ‘met de voeten op de grond te

binnenstad voel je het spanningsveld van botsende

aan een levend geheel.

dwarsdoorsnede 55

inn

nominatie

rtogenbos c

en s t a d P u i

rijs 2012 ‘s

e -H

p en

De Gulden Leers ‘s-Hertogenbosch

Grootschalige nieuwbouw van een winkel met 3 woningen, gelegen in het middeleeuwse centrum van ‘s-Hertogenbosch (Hooge Steenweg 25 - Achter de Tolbrug 26-28). opdrachtgever bouwjaar/plan aannemer constructeur

Movement Real Estate - Mobion Group 2012 De Visser Bouw & Onderhoud IMd raadgevende ingenieurs

herstel monumentaal stadsgezicht door nieuwe invulling

Tot 2012 achterzijde, gat in straat ‘Achter de Tolbrug’. Ž

Pand ligt in loop naar Markt en NS Station (bron Google).

In dit gedeelte van het Bossche middeleeuwse

een winkelpand voor modezaak The Sting op de begane

Het gevelprincipe voert terug naar de periode van vóór

centrum zijn alle facetten van binnenstedelijk bouwen

grond en eerste verdieping. Daarboven liggen drie

de Tweede Wereldoorlog, de tijd van het modemagazijn

aanwezig: herstel van het monumentale stadsgezicht,

stadswoningen in twee lagen. Het nieuwe pand is in juli

van de Gebroeders Vinke. Het uitgangspunt voor de

sloop van vervallen betonconstructies, vervangen van

2012 in gebruik genomen en viel meteen in de prijzen.

nieuwe voorgevel met vierdeling en brede houten

Gevelbeeld voorzijde, Hooge Steenweg tot 2012. Ž ‘De Gulden Leers’

leegstaande bovenetages in winkels en woningen,

Warenhuis van de Gebroeders Vinke in de jaren ‘30.

winkelpui sluit dan ook aan bij het beeld uit 1922 - 1933.

weinig beschikbare bouwruimte en behoud van oude

De crux van de opgave lag in de realisatie van een

monumentale delen, zoals bouwmuren, tongewelfkelders

tweelaags winkeloppervlak van ruim 1000 m2, met

De nieuwe achtergevel aan de Tolbrugzijde is een nieuwe

en zelfs middeleeuwse bakovens naast de gedempte

in het midden een gewenste vrije hoogte van ruim 5

eigentijdse invulling met dubbele kapconstructie. Aan

stadsgracht De Dieze. We wilden op deze plek de

meter, én de ontsluiting van woningen met bergingen en

deze zijde liggen de parkeerplaatsen, bergingen en

Bossche sfeer terugbrengen. De ontwikkeling voorziet in

parkeerplaatsen in de oude binnenstad.

entree van de woningen.

langsdoorsnede Hooge Steenweg - Achter de Tolbrug

Foto uit historisch archief van gemeente ‘s-Hertogenbosch 58

tweelaagse winkel met daarboven woningen

Naam ‘De Gulden Leers’ opgenomen in gevel. Verwijzing

Nieuwe houten gevelpui in stijl ‘Gebroeders Vinke’ uit jaren

Roltrappen leiden naar verdieping. Het pand is één van de

naar vroegere bierbrouwerij uit 16e eeuw. Ž

‘30. Met afgeronde entreehoeken. Ž

grotere winkels in de Bossche binnenstad. Ž

winkelruimte

plattegrond begane grond

appartement

Hooge Steenweg anno 2012. Ž 60

appartement

vide winkel

plattegrond tweede verdieping 61

< Binnenpatio geeft licht in woningen. Ĺ˝

Verbindingsgang naast patio versterkt zichtlijn. Ĺ˝ >

pand verbindt twee rooilijnen

Neggekanten van verticale raamopeningen zijn afgewerkt

Breedte van het pand is opgedeeld in twee smalle

De ontsluiting van de woningen ligt op het dak van de

met witte aluminium zetstukken. Ž

panden met zadeldaken. Ž

winkel. Ž

De naam van deze straat is afkomstig van de tolbrug

stadshaven gesitueerd zijn geweest. In de 16de eeuw

Van Lanschot Bankiers. Aan de overzijde van de straat

aan het eind van de Marktstraat die uitkomt bij de Markt.

zijn de handelsactiviteiten hier verdwenen. De stroom is

staat recente appartementenbebouwing. Het pand ligt

Hier werd tol geheven, waarschijnlijk op het verkeer te

in 1962 gedempt en ligt precies onder de nieuwbouw. De

precies op de plek waar de straat een sprong vertoont

water. De Marktstroom, die onderdeel uitmaakte van de

huidige bebouwing in de straat dateert van verschillende

en verbindt daarmee twee rooilijnen: die van het

voor ‘s-Hertogenbosch karakteristieke Binnendieze, was

latere perioden. Het brede pand in Art Deco-stijl is het

Luxortheater en die van Van Lanschot. De woningentree,

open en stroomde destijds door de straat. Hij stroomde

oude Luxor theater. Daarnaast een klein pakhuisje en

personeelsingang en de vluchtgang zijn ondergeschikt

binnen de eerste stadsommuring. Hier zal ook de eerste

aan de rechter zijde de grote kantooruitbreiding van

vormgegeven en liggen in de tweede rooilijn.

Achter de Tolbrug

voorste

achterste

rooilijn

Bijschrift Nieuwe invulling Achter de Tolbrug. Ž 64

Gevelaanzicht Achter de Tolbrug met aan de linkerzijde het Luxorpand en aan de rechterzijde de kantooruitbreiding van Van Lanschot Bankiers. 65

Bijschrift

<Ontsluiting woningen via dak. Ĺ˝

Brede verbindingstrap naar woningen. Ĺ˝ >

nominatie

rtogenbos c

enstad Pu i inn

s 20 1 2 p r ij ‘s

e -H

Schapenmarkt ‘s-Hertogenbosch

Complexe binnenstedelijke renovatie in de middeleeuwse kern van ‘s-Hertogenbosch. Vier panden (waarvan twee monumenten) zijn getransformeerd naar één winkelruimte en zeven stadswoningen. Ž

opdrachtgever oplevering aannemer constructeur 68

Movement Real Estate - Van Deursen Group 2011 Bouwbedrijf Van der Heijden Schaijk en Dema Totaalbouw Bouwtechnisch Adviesburo Croes 69

gedetailleerd historisch onderzoek was basis voor nieuw ontwerp

Carnaval in Oeteldonk. Pand halverwege foto - waar mensen uit ramen hangen - is Schapenmarkt 12.

Moderne portieken met diepe etalages en ronde vitrines

Linkerpand Schapenmarkt is later afgebrand.

Ligging in binnenstad ‘s-Hertogenbosch (bron Google)

Schapenmarkt ‘s-Hertogenbosch De vier panden aan de Schapenmarkt 12–14 en Achter OUD

Schapenmarkt 1 a. Nieuwe winkelpui Schapenmarkt 12. Uitgangspunt is het referentiebeeld uit 1931. Naast de winkelentree ligt de nieuwe entree naar de bovenwoningen. 1 b. Nieuwe winkelpui Schapenmarkt 14-16. Uitgangspunt is het referentiebeeld uit 1930: een houten pui op een plint van hardsteen. 1 c. Nieuw eenduidig schilddak op het plattedak van de Schapenmarkt 14-16. Deze ruimte biedt plaats aan een vliering van het ondergelegen appartement.

NIEUW

OUD

NIEUW

OUD

het Stadhuis 11-15 maken deel uit van het historisch weefsel van ’s-Hertogenbosch. VOCUS ontwikkelde een

‘Opt Trepken’

‘In den Yseren Man’

plan voor een nieuwe winkel en zeven appartementen.

Bij veel panden in binnensteden is in de jaren zeventig tot negentig de onder- en bovenbouw verstoord geraakt. Dit geldt vooral in historische winkelcentra, waaronder die in ‘s-Hertogenbosch. Zowel de zijde Schapenmarkt als de zijde Achter het Stadhuis waren toegetakeld met lelijke winkelpuien en slecht onderhouden bovenetages waar de duiven het voor het zeggen hadden. Ons uitgangspunt was om het historisch bewustzijn terug te laten keren en de structuur van de oude panden

Achter het Stadhuis 2 a. Nieuwe winkelpui Achter het Stadhuis 11 Uitgangspunt is de het referentiebeeld van 1928. Naast de winkelentree ligt de nieuwe entree naar de bestaande bovenwoning. 2 b. Nieuwe winkelpui Achter het Stadhuis 13-15. Uitgangspunt is het referentiebeeld van 1928. Belangrijk uitgangspunt is het creëren van solitaire vensters. De deur aan de rechterzijde is de entree tot de bestaande bovenwoning.

weer voelbaar te maken, zowel in de winkel als in de woningen. Hiervoor hebben we uitgebreid onderzoek gedaan naar het verleden van de panden. Bij de a

monumentenafdeling van de gemeente troffen we oude tekeningen aan die aanleiding vormden voor de nieuwe

referentie uit 1931

1. plan VOCUS Schapenmarkt

referentie uit 19e eeuw

referentie uit 1928

2. plan VOCUS Achter het Stadhuis

referentie uit 1928

invulling. Zie afbeeldingen.

De gevelontwerpen van de vier panden zijn gebaseerd op referentiebeelden van

Den Yseren Man is het rechter pand aan de Schapenmarkt met de lichte kleurstelling. Het

verschillende jaartallen. Het linker gemetselde pand heette vroeger Opt Trepken. Opt

promotieonderzoek van A. Van Drunen ‘s-Hertogenbosch Van Straet tot Stroom’ vertelt dat

Op de linker- en rechterpagina zijn de oude tekeningen

Trepken betekent waarschijnlijk ‘Op ‘t Treppeken’ ofwel ‘Op het Trappetje’. Een mogelijke

in dit pand een kangieter en later ook een wapensmid zou hebben geleefd. De naam ‘Den

naast de nieuwe oplossingen gezet. Het resultaat voegt

Yseren Man’ zou een mogelijke verwijzing naar een van deze personen kunnen zijn.

zich vanzelfsprekend in het centrum van de stad.

verwijzing naar het keldertrappetje dat in het verleden toegang gaf tot de straat. 70

parcellering teruggebracht in pand

Verschillende vloerniveaus aan zijde Schapenmarkt.

Twee kleinere panden aan zijde Achter het Stadhuis.

Project ligt aan verschillende straten in binnenstad.

1 De bestaande ‘geamputeerde’ gevels aan Achter het Stadhuis worden hersteld naar historisch referentiebeeld. De gevels komen weer ‘met de voeten’ op de grond te staan. Zie pagina 7.

Kleurenplan nieuwe gevel Achter het Stadhuis. 72

Kleurenplan nieuwe gevels Schapenmarkt, op basis van kleurnummers en kleurstalen (rechtsboven).

2 De Dieze blijft in het bouwplan onaangetast waarbij de loop van de Dieze onder het pand wordt gemarkeerd door middel van een natuurstenen band in de vloer.

3 De historische parcellering wordt aan de zijde Achter het Stadhuis teruggebracht, door middel van wanden en penanten in de winkel.

4 In de bouwmuur tussen de twee panden aan de Schapenmarkt worden openingen gemaakt. Belangrijk is dat de wand als eenheid voelbaar blijft. Daarnaast wordt de achtergevel van het pand zichtbaar door middel van portalen die de overgang kenmerken naar het vroegere erf. Zie pagina 12 en verder.

5 De gevels aan de Schapenmarkt krijgen nieuwe puien. Zie pagina 7.

Schematische lengtedoorsnede van waardevolle elementen op begane grond. 73

lengtedoorsneden

Binnenstad-ellende: verstoorde onder- en bovenbouw. Ž

Nieuwe binnengevels met grote terrassen. Ž

Nieuw trappenhuis ingepast in bestaand lichthof. Ž

nieuw trappenhuis in bestaand lichthof

lengtedoorsnede A

nieuw schilddak voor woning

Panden Schapenmarkt staan weer ‘op de grond’.> Ž lengtedoorsnede B 74

dikke historische muur in alles voelbaar

Winkelinrichting H&M Man. Ž

Verschillende plafondhoogtes in panden. Ž

Nieuwe entreepuien. Ž

Nieuwe winkel In veel binnensteden zijn voorbeelden te zien waarbij rücksichtslos is ingegrepen om winkelpanden te koppelen. Door schaalvergroting gaat vaak de kleinschaligheid en leesbaarheid van de stad verloren, Tegelijkertijd is schaalvergroting een onomkeerbare tendens in binnensteden en essentieel voor de economie van de binnenstad. Een schijnbare tegenstelling. Hoe hiermee om te gaan? verdieping nieuw Het heeft veel energie gekost, maar het is gelukt om de nieuwe winkel van H&M Man, zo’n 1065 m2 groot, bijna ongemerkt in te passen in de oude structuur. De licht gebogen wanden geven de winkel een bijzonder perspectief en door de verschillende vloerhoogtes van bovengelegen etages ontstonden ook in de winkel verschillende plafondhoogtes. De moeite is uiteindelijk beloond: de oude constructie en de historische parcellering is in het pand zichtbaar gebleven/geworden.

begane grond nieuw

Woningen Dit geldt ook voor de bovengelegen appartementen. Het casco is zo veel mogelijk gehandhaafd. Hierbinnen zijn nieuwe inbouwpakketten aangebracht. Het pand telt in totaal drie woningopgangen: twee aan ‘Achter het Stadhuis’ en één portiek aan de Schapenmarkt (linkerzijde). De stadsappartementen hebben drie kamers Bijschrift

en dakterrassen aan de achterzijde. Het bestaande

Doorbraak middeleeuwse muur verbindt beide panden. Ž

lichthof in het gebouw is veranderd in een trappenhuis.

kelder | fundering 77

Ellende in de binnenstad: de onderbouw van het Prénatal-pand was in het verleden volledig weggeslagen. Daardoor leek het alsof het pand ‘boven de straat’ zweefde. Ons doel was de gevels weer te verbinden met de straat. In ‘s-Hertogenbosch zegt men: ‘de panden moeten met de voeten op de grond staan’. Ž

Bijschrift

Witte gevels aan zijde Achter het Stadhuis steken af tegen hoog pand Vroom & Dreesman. Ž

winnaar

0 Bre

Monu

n p ri j s 2 0

te en

De Vergulde Craen Breda

Herontwikkeling rijksmonument met winkel en drie (loft-)appartementen. Ĺ˝ opdrachtgever oplevering aannemer constructeur

Movement Real Estate 2003 Bouwbedrijf Van Dinther Heijmans & Penners

ontwerp kreeg monumentenprijs

Middenstructuur gehandhaafd.

Monumentale kapconstructie intact gelaten.

Kamerstructuur behouden door middel van portalen.

Grootschalige herbestemming van het rijksmonument De

chique stadsappartementen. Het geheel omvat aan de

Tekenend zijn hier de authentieke houten spanten die

Vergulde Craen. Naast een winkelruimte op de begane

voorzijde twee panden met statige lodewijkgevel, een

de rijke historie van dit pand nieuw leven inblazen. Om

grond, bevat het pand drie appartementen (150-175 m2),

patio in het midden en een tweelaags achterhuis. In het

die charme niet te verstoren zijn de nieuwe elementen

verdeeld over een voor- en een achterhuis. De allure

ontwerp komt de oorspronkelijke gebouwstructuur weer

uitgevoerd in sobere vormen en materialen. Dat ziet eruit

was er al, ook vanwege de chique porseleinzaak van de

terug door middel van een sterk accent op de spilfunctie

als een eenvoudige doos, midden onder de authentieke

gebroeders Mannaert. Maar de bovengelegen ruimtes

van het trap- en liftvolume. Dit krijgt een opvallende ei-

houten spanten, waarin keuken, loungeplek en sanitaire

bleven onbenut als woonuimte. VOCUS bedacht het

vorm die contrasteert met de bestaande bebouwing en

ruimte zich bevinden. In 2004 ontving VOCUS de

plan om de winkel meer open te breken, naar achteren

doorloopt tot in de winkel. De patio is in ere hersteld en

monumentenprijs van de gemeente Breda voor het

toe uit te breiden en het pand te herontwikkelen tot

de dakverdieping kent nu een prachtig loftappartement.

ontwerp van deze historische herbestemming.

De Vergulde Craen Breda

< Oude burgemeesterswoning met Lodewijkgevel uit 18e eeuw. Ĺ˝ 82

langsdoorsnede met voor en achterhuis

dwarsdoorsnede en gevel patioruimte 83

plattegrond begane grond

plattegrond verdieping

< Achterhuis met centrale ontsluiting appartementen; daarboven een maisonette. Ĺ˝ 84

plattegrond dakverdieping

dakaanzicht

Nieuw trappenhuis met loopbrug in > oorspronkelijke patioruimte. Ĺ˝ 85

stadsappartementen â&#x20AC;&#x2122;s-Hertogenbosch

Binnenstedelijke herbestemming van een oude sigarenfabriek en een 19e eeuwse woning tot respectievelijk twee loftwoningen aan de Parklaan en acht startersappartementen aan de Vughterstraat. Ĺ˝ opdrachtgever oplevering aannemer constructeur

Movement Real Estate 2004 Bouwbedrijf Van Dinther Heijmans & Penners

herbestemming voormalig pakhuis naar stadsappartementen

Dakterrassen op platte daken.

Ontwerpschets oude sigarenfabriek.

Gevelschets met nieuwe dakterrassen.

De Sigaerenmaecker ’s-Hertogenbosch Dit pand in de historische binnenstad van ’s-Hertogenbosch vroeg om een contextgerichte herbestemming. Dat is gerealiseerd door middel van de volgende ingrepen en toepassingen: de gevel aan de Vughterstraat is in zijn oude staat behouden en de achterbouw van de oude sigarenfabriek is gerenoveerd. VOCUS heeft geadviseerd uit te gaan van bestaande bouwvolumina, waarbinnen een nieuw programma is gerealiseerd. Het eindplan is een opgeloste puzzel – dit is zichtbaar in de plattegronden met verrassende en inventieve ontwerpuitkomsten. Het behoud van het bestaande was een belangrijk ontwerpuitgangspunt. De historische draagstructuur is gehandhaafd en de houten dakconstructie in de stadsappartementen zijn zichtbaar gehouden. De donkere kozijnen en stapeldorpels in de sigarenfabriek geven de gevels ‘schaal’ en zorgen voor een klassieke maar eigentijdse aanblik. We wilden een fris en licht gebouw maken. De bakstenen gaven een sombere aanblik. Door de gevels wit te maken werden de vele aanhelingen onzichtbaar en is de sigarenfabriek nu een ware blikvanger in de groene en steenkleurige omgeving.

< Oude raamposities teruggebracht. Ž 88

Historische plattegrond ‘s-Hertogenbosch uit de 19e eeuw. 89

indeling werd ruimtelijke puzzel

Interieur loftwoning aan Parklaan. Ž

Nieuwe glazen entree van woning. Ž

voorgevel Vughterstraat

Boekenkast met doorgang naar slaapkamers. Ž

achtergevel Parklaan

Historische gevel aan de Vughterstraat blijft behouden. Let op: Witte pand links hoort er ook bij. Entree met postkasten in raampartij is hoofdingang. Ž 90

plattegrond 1e verdieping

doorsnede Vughterstraat 91

visie retail

Studie voor een tweelaags warenhuis met bovengelegen fitness-ruimten.

visie retail

The Sting koos voor 1500 m2 in ‘s-Hertogenbosch. Ž

H&M Man ligt verdeeld over vier panden. Ž

Douwe Egberts opende ‘Koffie en Kado’ in Breda. Ž

Hoe bouw je een grote nieuwe winkel in een eeuwen-

Maar wat brengt de toekomst voor onze winkelgebieden?

populariteit. De webshopwinkels bepalen dus de markt.

oude kern? Hoe integreer je winkels en woningen op

Door webwinkels zijn straten sterk aan het veranderen en

Een voorbeeld hiervan is het project in Den Haag waar 3

een logische wijze? Hoe zorg je dat iedere kostbare

de laagconjunctuur versterkt de verschillen tussen sterke

internationale retailers webwinkels combineren met grote

winkelmeter wordt uitgenut? Dit zijn het soort vragen dat

A-locaties en krimpende B- en C-locaties in de periferie

winkelruimtes aan de Grote Marktstraat en Wagenstraat.

wij gesteld krijgen in onze retailopgaven.

van de stad.

We zien het als onze taak de hedendaagse eisen van

Webwinkels

Natuurlijk heeft iedere stad zijn eigen problematiek. Maar

(inter-)nationale retailers naadloos in te passen in de

Welke rol heeft internet daarin? Consumenten oriënteren

in grote lijnen lijken de grote steden in de Randstad en

(historische) binnensteden en winkelgebieden. We

zich via webwinkels, bekijken producten in de winkel

enkele oude provinciale centra zoals Groningen, Den

opereren dicht op de opdrachtgever en gebruiker.

en kopen vervolgens weer via de webshop. De rol van

Bosch en Maastricht stabiel te blijven. De meeste kleine

Binnen de retailopgaven realiseren we maximale

sociale media is groot. Of een merk ‘cool’ is wordt

en middelgrote plaatsen veranderen daarentegen snel.

vloerbelastingen, hoge verdiepingen en transparante

via Facebook en Twitter bepaald en kopen via het

Winkels zonder webshops trekken weg en landelijke

winkelpuien. We zien een tendens dat winkelketens op

web is comfortabel. Echter, je ziet dat winkels, om het

winkelformules blijven over. Het gevolg is dat het

zoek zijn naar duurzame panden, aansluitend op hun

consumentenvertrouwen in het merk te stimuleren, een

winkelgamma verschraalt en er geen verschillen meer te

bedrijfsfilosofie. Retailers zorgen voor de inpassing van

webshop combineren met een ‘stenen’ winkel. Als er iets

zien zijn in steden. Bijna elke Nederlandse winkelstraat

eigen gebouwinstallaties. Wij zorgen voor een flexibele

is met producten die je in de webshop hebt gekocht,

heeft dezelfde uitstraling.

en energiezuinige bouwkundige structuur.

kun je naar de winkel. Die combinatie wint weer aan

Visie retail

Consequenties voor binnensteden

Het zal noodzakelijk zijn om komende decennia te gaan indikken, opschuiven en verkleinen. Tegelijkertijd is het belangrijk dat besturen van steden (retail-)visies blijven ontwikkelen. Zo heeft Den Haag de Grote Marktstraat uitgeroepen tot internationale winkelboulevard en werkt Den Bosch per winkelstraat aan het versterken van winkelsegmenten. En het blijkt te werken. Daardoor kunnen ook de kleinere specialistische winkels overleven en kunnen woningen en winkels naast elkaar blijven Warenhuis H&M Man aan de Schapenmarkt in ‘s-Hertogenbosch. Ž

bestaan. Differentiatie is een voorwaarde voor het Langsdoorsnede nieuwbouw warenhuis in Den Haag.

behoud van onze steden op lange termijn. 95

studie vrijstaand pleingebouw

Pleingebouw met tweelaagse winkel en bovengelegen fitness/welness-accomodatie.

opdrachtgever planvorming

Movement Real Estate 2010

scherm werkt als i

Op hoeken zijn glazen puien twee lagen hoog.

Knip in bouwmassa markeert entree.

ri staand pleingebouw n opdracht van Movement Real Estate bedacht een concept voor een pleingebouw voor een warenhuis met bovengelegen fitness- en wellness-accomodatie. e gevels van het gebouw wi ken ten op ichte van de omliggende winkelpanden.

ierdoor ontstaat een

natuurli ke loop met verbredingen en versmallingen in de straat.

et gebouw heeft een vri dragend

kolommenskelet met een aantal verticale kernen ten behoeve van stabiliteit in het gebouw.

e begane

grond en eerste verdieping i n bestemd voor een warenhuis.

e winkel heeft vides roltrappen en liften.

e fitnessruimte op de tweede etage en wellnessaccomodatie op de derde etage bereik e via de entree met lift aan de parkeerplaats i de.

e dakpatio s dienen

als buitenruimte voor sauna s. et volledig gla en gebouw heeft een tweede huid door middel van een stalen scherm dat op circa 1 meter afstand van de gla en gevel wordt gemonteerd.

e huid

is translucent open lichtdoorlatend en onwerend. n de avond straalt het gebouw licht uit via de open schermen. ns doel was om een lichtgevend architectonisch ob ect te maken dat als een sculptuur in de pleinruimte staat. Stalen gevelschermen hangen op afstand van achtergelegen aluminium vliesgevels. Hierdoor ontstaat diepte in het gebouw.

situatietekening

r at nd

sluier

Dakpatio voor fitness- en wellness-ruimten op dak.

retail binnenstad Den Haag

Stadsvernieuwingsproject in de binnenstad van Den Haag. Herontwikkelingsopgave in 3 fasen voor circa 15.000 m2 winkels en 6 woningen aan Grote Marktstraat, Wagenstraat, Vlamingstraat. opdrachtgever oplevering projectmanagement constructeur advies installaties bouwfysica 100

Movement Real Estate | Built to Build | Van Deursen Group 2012 - 2014 Leesberg Adviseurs Royal Haskoning DHV Ten Hooven DGMR 101

chique winkelblok in Haagse sfeer

Uitbreiding en verbouwing H&M op hoek Wagenstraat

Afgeronde hoek als Haagse oplossing.

Aansluiten op schaal Bijenkorf en P&C in Grote Marktstraat.

In het blok Grote Marktstraat - Wagenstraat -

oude doorbraak. De essentie van de opgave ligt in het

Haagse oplossing. Een chique gebouw, qua grootte

Vlamingstraat in Den Haag, zien we zowel de

verbinden van twee schaalniveaus die binnen één en

vergelijkbaar met de blokken aan de Grote Marktstraat

karakteristieke ‘Hollandse maat’ van kleinere panden uit

hetzelfde blok aanwezig zijn.

en in architectuur verbonden met de gevelplastiek van

Retail binnenstad Den Haag

de 19e eeuw, als de allure van een grote stad in wording

de Wagenstraat. Ofwel: aansluiten bij het gedachtegoed

uit het Haagsche Interbellum. Berlage realiseerde in

De vraag die de opdrachtgever aan drie architecten

1922 een stedenbouwkundige doorbraak om ruimte te

stelde was de volgende: ontwerp een gebouw van

bieden aan de nieuwe chique warenhuizen van die tijd,

internationale allure voor de hoek Grote Marktstraat -

We hebben een gebouw gemaakt met grote winkelpuien,

zoals de Bijenkorf en Peek&Cloppenburg. Deze ingreep

Wagenstraat dat aansluit bij de lagere panden aan de

strakke gevelritmes van natuursteen, fijnmazige

bood bovendien ruimte voor het toenemende verkeer

Wagenstraat-Vlamingstraat. VOCUS won de selectie

raampartijen in dunne profielen en enkele grote

en de paardentram. Deze nieuwbouw ligt aan deze

met het standpunt dat deze locatie vraagt om een

accenten, zoals uitstekende erkers en afgeronde hoeken.

van zowel Berlage als dat van grootindustrieel Pander.

We lieten ons inspireren door de warenhuizen van Harrods, Lafayette en Louis Vuitton in Parijs en Londen. dwarsdoorsnede Binnen de opgave vindt zowel herbestemming plaats, als sloop van het oude reclasseringsgebouw met leegstand van kantoren en bovenetages. We communiceren voortdurend op meerdere niveaus: met opdrachtgevers,

nieuwbouw

huurders, adviseurs, bouwers, maar ook met de gemeente Den Haag die onze plannen goedkeurde Sijthoff unit 3

unit 2

en het gebied wil inrichten als winkelboulevard voor internationale retailers.

unit 1

We laten in dit project zien dat we niet alleen extreem duurzaam kunnen bouwen met een herbestemming van <

artist’s impressions: Steroïds 102

tramtunnel

de Bussumse Watertoren maar ons inmiddels ook op

Overgang van kleine maat van monumentale panden

het gebied van retail en binnenstedelijk bouwen kunnen

aan de Wagenstraat naar grootstedelijke maat van

meten met de grote partijen in Den Haag.

warenhuizen en bouwblokken aan Grote Marktstraat. 103

fijnmazige ritmiek gaat over in grote maten

Vlamingstraat Bristol

Zeeman

Weversplaats

Unit 3: H&M Voormalig reclasseringsgebouw aan Grote Marktstraat. Ĺ˝

Fijnmazige gevelarchitectuur uit periode Pander. Ĺ˝

Centrale ligging in Haagse binnenstad (Google).

Unit 2

langsgevel Grote Marktstraat

Wagen-

Rootz

straat Raamstraat Mycom tweede entree

Unit 1

Peek & Cloppenburg

Grote Marktstraat

Mediamarkt langsgevel Wagenstraat 104

Sijthoff

Bijenkorf

105

erkers markeren tweede middenentree

Deze eerste intuĂŻtieve schets ontstond naar aanleiding

Tweede middenentree unit 1.

Drie grote erkers met vides steken uit het gebouw.

Aluminium puien in dunne profilering.

van het eerste locatiebezoek ter plaatse.

Drie winkelunits zijn haaks gelegen aan de Wagenstraat. Bijschrift Viltstifttekening van gevelontwerp Grote Marktstraat 106

107

transformatie V&D Walplein Oss

Transformatie van een oud V&D-pand tot een nieuw modern winkelwarenhuis.

opdrachtgever planvorming

108

Van Deursen Group 2012

109

make- over van ‘lelijkste gebouw van Oss’

Huidige entree aan het Walplein. Ž

De stalen doos is donker, gesloten en onvriendelijk. Ž

De entree van het winkelgebied; de zwakste schakel. Ž

Transformatie V&D Walplein Oss Al jaren is het V&D-pand een doorn in het oog van elke Ossenaar. Het is zelfs uitgeroepen tot ‘lelijkste gebouw van Oss’. Het ontbeert elke kwaliteit en de platte kantoordoos hoort eerder thuis op een bedrijventerrein dan op het belangrijkste plein van de stad. Is hier dan nog wel wat van te maken? Is het pand ten dode opgeschreven of biedt het kansen voor een transformatie? Slopen of verbouwen? Vijf jaar geleden zou men voor sloop hebben geopteerd: begin maar opnieuw en bedenk iets aansprekends. We leven nu in een andere tijd. De opdrachtgever vroeg VOCUS - vanwege ons specialisme in herbestemming en retail - een herontwikkeling te onderzoeken, waarbij het casco gehandhaafd blijft en de gevels vernieuwd worden. Er ontstond een plan voor een totale ‘make-over’ van het gebouw. Niet zomaar wat ‘oppimpen’, maar een geheel nieuwe schil met nieuwe entrées voor het warenhuis. Het ontwerp heeft drie hoogteaccenten met luifels op de belangrijkste hoeken van het pand. Verder veel glas, verticaal metselwerk en dikke houten kozijnen en kolommen. Met andere woorden: we maken er een écht De entree verlicht het Walplein.

warenhuis van. plattegrond

110

111

hoogteaccenten op elke hoek

Het nieuwe dak zweeft boven het gebouw.

gevel Carmelietenstraat

Vanuit La Place geeft een hoge pui zicht op het Walplein.

De etalages maken onderdeel uit van de winkel.

doorsnede

gevel Molenstraat

gevel Walstraat De huidige dichte gevel aan de Carmelietenstraat wordt geopend met grote puien en een tweede entree van het warenhuis. 112

113

visie herbestemming

Herbestemmingsopgave in Bussum waarbij een oude opslagloods van de Gooise Houthandel werd getransformeerd naar woningbouw. 114

115

visie herbestemming Herbestemming monumentaal fabriekscomplex naar een hotelfunctie.

Herbestemming van een oud pakhuis in de binnenstad

Herbestemming voormalig bordeel tot starterswoningen

Herontwikkeling ‘kasteelvilla’ tot studentenhuisvesting aan

van ‘s-Hertogenbosch tot loftwoningen.

in het centrum van Bussum.

de Oosterhoutseweg in Breda. Transformatiebeleid

Visie herbestemming

Transformatie van bedrijfshallen naar een congressen- en evenementen-bestemming. 116

Herbestemming, herontwikkeling en revitalisatie zijn

kunnen voortkomen uit de historische context, zoals de

Kantoren en bedrijventerreinen staan leeg. We voelen

termen die te maken hebben met het transformeren van

houtloods aan de Roemer Visscherlaan in Bussum. Maar

de gevolgen van de jarenlange overproductie die

de gebouwde omgeving. Wat zijn de verschillen?

ook uit een oude stedenbouwkundige rooilijn die was

heeft plaatsgevonden. De huidige leegstand vraagt

verdwenen. Het is van belang om te denken in structuren

om beter transformatiebeleid van de overheid voor

Herbestemming beperkt zich tot één gebouw of

en lagen. Dat gaat veel dieper dan het oplossen van

herbestemming, herontwikkeling en revitalisering.

complex dat een nieuwe bestemming krijgt, zoals

ruimtelijke problemen op functioneel niveau. Juist in

Het beperkte beleid ervaren we als een gemis in de

het transformeren van kantoren naar woningen. Bij

herbestemmingsvraagstukken is het vermogen om

ruimtelijke ordening. Bestemmingsplannen geven weinig

herontwikkeling gaat het niet langer om één enkel

structureel te denken bepalend, zodat architectonische

ruimte en gemeenten hebben baat bij gronduitgifte voor

gebouw, maar om het opnieuw invullen van een

en bouwkundige ingrepen helder blijven en er geen

nieuwbouw. Maar architecten hebben ook een eigen

(inbreidings)locatie. Een derde term, revitalisatie, heeft

‘spoorwegongelukken’ ontstaan. Dat zijn situaties

verantwoordelijkheid om bestaande gebouwen niet zo

betrekking op een bestaande wijk, buurt of stadsdeel.

waarbij oud en nieuw in elkaar geknutseld worden als

maar af te schrijven en sloop te adviseren. Wij adviseren

Wij worden bij dit soort opgaven betrokken vanwege

twee treinen die op elkaar gebotst zijn. Ons doel is door

opdrachtgevers in de afweging bouwdelen te handhaven

onze jarenlange ervaring op deze drie terreinen.

een slimme ingreep het bestaande nieuw leven te geven.

en kleinschalige programma’s te vinden voor hergebruik.

Gelaagdheid

Communicatie

Architectuurprijzen

Wij strijden voor het behoud van waardevolle elementen,

Als een initiatiefnemer ons benadert, denken we op

VOCUS kreeg op het gebied van herbestemming

echter historiserend bouwen en kopiëren zien we als

strategisch niveau mee hoe er binnen gemeente en

en herontwikkeling officiële erkenning:

geschiedvervalsing. We zoeken naar gelaagdheid

buurt het beste draagvlak gecreëerd kan worden. De

in de opgave. Herbestemmingsopgaven vragen om

invloed van de architect omvat dus ook een zorgvuldige

Herbestemming De Vergulde Craen Breda:

een strak plan van aanpak. We hebben een methode

communicatie naar alle belanghebbenden. En een goed

Monumentenprijs gemeente Breda 2004

ontwikkeld om snel grip te krijgen op de lagen van

doordachte verbinding tussen oud en nieuw wordt vrijwel

een opgave. Ruimtelijk en historisch onderzoek is

altijd begrepen door de directe en indirecte gebruikers

Herbestemming Gooische Houthandel:

van groot belang. Kennis telt niet alleen bij het maken

van een plan. Het gaat immers om het respect voor de

Ruimtelijke Kwaliteitsprijs Bussum 2010

van een goed plan, maar ook om opdrachtgever,

duurzame en betekenisvolle waarden in een buurt. Als

overheden en belanghebbenden te overtuigen. Daarin

je die weet te benoemen en te versterken, wordt het

Herbestemning Watertoren Bussum:

staan betekenisdragende elementen centraal. Deze

algemeen belang gediend.

5 prijzen voor duurzame herbestemming 2010-2012 117

studentenhof â&#x20AC;&#x2DC;t Kasteeltje Breda

Studentencomplex van 42 eenheden bestaande uit 16 units in het oude kasteeltje en 26 nieuwe units in het hofje eromheen. Ĺ˝

opdrachtgever oplevering aannemer constructeur 118

PPI Gadet OG BV 2009 - 2010 Schipperen en Co Adviesburo De Wissel 119

kasteeltje behield centrale plek in hofje

Stedenbouwkundig model 1 (open hof).

Stedenbouwkundig model 2 (parkeergarage).

Stedenbouwkundig model 3 (gesloten hof).

Studentenpaviljoens ’t Kasteeltje Net voor het begin van het nieuwe collegejaar van 2009 zijn twee studentenpaviljoens aan de Oosterhoutseweg in Breda opgeleverd, en ook het derde paviljoen is in 2010 gereed gekomen. De paviljoens zijn onderdeel van gebouw 2

een herbestemmingsplan met deels verbouw en deels nieuwbouw op een oud kavel. Zestien studentenwoningen liggen in het verbouwde gebouw 3

kasteeltje uit 1860 en de nieuwbouw betreft drie paviljoens met in totaal 26 kamers rondom een hofje. Er is veel zorg besteed aan het behoud van het monumentale ‘Beukenlaantje’ op het perceel. De studentenpaviljoens bestaan uit individuele kamers met eigen badkamer en een gezamenlijke grote eetkeuken. Deze ligt op de hoek van ieder paviljoen een geeft uitzicht op een centraal binnenhof waar de kamers van het kasteeltje en de paviljoens aan zijn gesitueerd.

gebouw 1 Alle 42 kamers zijn permanent verhuurd en er is zelfs een wachtlijst voor deze plek. Breda heeft een groot tekort aan studentenwoningen. Deze zijn een unieke toevoeging aan het bestaande aanbod van studentenkamers in Breda. Opdrachtgever en bewoners bijschrift foto Ontwerpschets van studentenhof. 120

zijn tevreden. We kregen te horen dat het complex de situatie

uitstaling heeft van een hotel. 121

contrast tussen donker en licht

Oude beuken aan het Beukenlaantje bleven behouden. Ž

Grote puien met franse balkons per studentenunit. Ž

Lijnenspel van richtingen aan achterzijde. Ž

studentenhuisvesting | starterswoningen Op verschillende plaatsen in Nederland realiseert VOCUS plannen voor studenten, jongeren en starters. Er is nog steeds een groeiend tekort aan goede studentenhuisvesting en starterswoningen. Vrijwel elke stad met hoger onderwijs kampt met scheefgroei in vraag en aanbod en politieke partijen willen wat doen voor instromers op de woningmarkt. We hebben ervaring met zowel huur- als koopwoningen en werken voor particuliere initiatiefnemers en woningcorporaties. Gezien de problemen die starters ervaren bij het verkrijgen van een hypotheek ligt het accent in deze tijd vooral op huurwoningen. En bij studentenhuisvesting gaat het vrijwel altijd om huur. Met gemaximeerde huurprijzen is het lastig om kosten en baten met elkaar in evenwicht te brengen. Dat evenwicht bereiken is bepaald geen sinecure. Begane grond en eerste verdieping van gebouw 1 en 2. Het project bij het kasteeltje in Breda laat zien hoe 42 studentenstudio’s betaalbaar geïntegreerd kunnen worden op een prachtige oude en inspirerende plek. De opzet is sober en doelmatig. Het hofje versterkt het De nieuwe binnengevels van het hofje staan licht schuin ten opzichte van het kasteeltje, waarmee het aangezicht van het oude pand beter zichtbaar wordt. Hadden we de woningen

oude kasteeltje en het bestaande Beukenlaantje.

in een haakse lijn ten opzichte van het oude pand geplaatst, dan was de linkerhoek en het torentje van de witte voorgevel weggevallen. Door de wanden te laten wijken haal je wat ver weg ligt naar voren. Hierdoor wordt het perspectief gemanipuleerd. Een aloud principe, zoals ook door Bernini toegepast op het Sint-Pietersplein in Rome. Daar lopen de

VOCUS ontwikkeld samen met PPI Gadet OG ook

pleinwanden ook tabs waardoor de basiliek wordt uitvergroot. Ž

studentenhuisvesting in andere steden. Straatgevel en langsgevel van gebouw 1.

122

123

< Nieuwbouw ‘plooit zich’ om kasteeltje. Ž 124

> Boom in patio. Daardoor behoud van licht, lucht en ruimte. Ž 125

winnaar

0 B us s u m

mtelijk e Rui

it s alite prijs 2

Roemer Visscherlaan Bussum

Herbestemming: zes patiowoningen onder het pannendak van een voormalige houtloods en een rij van negen eengezinswoningen. Ĺ˝ opdrachtgever architecten oplevering aannemer constructeur 126

Bouwonderneming In den Eng Bob Custers en Joep Mol 2007 Bouwonderneming In den Eng G.J.M. Bouwadvies 127

houtloods bestond al voor de oorlog

Diepliggende voordeuren verhogen beleving van de

Uitzicht vanuit deuropening voordeur. Ž

overkapping; links de negen eengezinswoningen. Ž

Tussen spanten ligt de entree. De gekromde pannen zijn onaangetast gelaten. Ž

Roemer Visscherlaan Bussum Het scheelde weinig of de hele charme van dit project,

de straat waren een prettige bijkomstigheid. De lage

De rijwoningen worden bewoond door gezinnen. De zes

het pannendak met de imposante houten constructie,

goothoogte en de open structuur met ambachtelijke

patiowoningen onder het loodsdak worden bewoond

was gesloopt en waren er appartementen gekomen.

vakwerkspanten en natuurlijke bruine houtverbindingen

door tweeverdieners en senioren.

Maar de architecten Bob Custers en Joep Mol

gaven de loods, ondanks zijn maat, een

kwamen met een ander voorstel: de kap behouden

vanzelfsprekende uitstraling. Typerend was ook de jaren

Patiowoningen

en een hoofdrol geven in het nieuwe ontwerp.

’30-uitstraling van de buurt: hoge huizen van baksteen

De woonkamer en de hal bevinden zich onder het

Stedenbouwkundig vormt het 63 meter lange en 10

onder steile kappen met grote dakoverstekken.

loodsdak en hebben een eigen platdakconstructie.

meter brede dak een belangrijk structurerend element

De oude kapconstructie heeft nog de oude gekromde

in de straat. De open houten constructie – een

Na diverse schetsen te hebben gemaakt, ontstond

zeldzaamheid - was bovendien ruim genoeg om zes

een discussie met de initiatiefnemer over het al dan

woningen onder te situeren. Er is geprobeerd zo veel

niet behouden van bestaande gebouwen op het

De patiowoningen lopen ver door naar achteren. De

mogelijk van de bestaande elementen te behouden. De

perceel en dan met name de lange houtloods aan

patio heeft een verbindingsgang die voor- en achterhuis

goede kwaliteit van het hout maakte dit mogelijk, maar

de Roemer Visscherlaan. De locatie uitgummen en

verbindt. Het achterhuis heeft een opbouw; een houten

veel belangrijker was de wens om de geschiedenis van

volbouwen met drie- of vierlaagse appartementen had

‘doosje’ ten behoeve van extra slaap- of werkruimte. Om

de plek te borgen, in plaats van opnieuw te beginnen.

ontwikkelingstechnisch de voorkeur. Met steun van de

daglicht binnen te brengen zijn ‘lichthappers’ bedacht

De maten van de houtloods bleken bepalend voor alle

makelaar is gekozen houten overkapping te behouden.

die door het schuine loodsdak steken. De woningen zijn

woningen. Vooral de onderlinge afstanden tussen de

dakpannen met kieren en spleten.

ruim van opzet (190 m2), waarvan enkele onderkelderd.

spanten (traveemaat) van drie meter. Te smal voor een

Stedenbouwkundige ingreep

Alle hebben een eigen garage in een afzonderlijk blok

kamer, maar genoeg voor een riante hal.

Het plan telt vijftien woningen, waarvan zes

aan de achterzijde.

Nummers op balken herinneren aan de eerdere verhuizing

patiowoningen onder het loodsdak en negen woningen

een halve eeuw geleden. Hierbij werd elk constructie-

Proces

in een afzonderlijke rij die haaks staat op de loods. De

Eengezinswoningen

element genummerd, zie twee maal het getal ‘10’ links

We zijn gestart met een stedenbouwkundige analyse

negen eengezinswoningen staan haaks op de straat

De eengezinswoningen hebben drie volledige

bovenin. De getallen ‘20 en 21’ hebben betrekking op

van de omgeving. Die wees uit dat de loods weliswaar

en grenzen met de achterkanten aan de woningen aan

woonlagen. De woningbreedte is 5,40 meter. De keukens

het voormalig gebruik als opslagloods van de Gooische

een grote afwijkende maat had ten opzichte van de

de Brediusweg. Tussen de negen eengezinswoningen

liggen aan de voorzijde en hebben een erker. Hierdoor

Houthandel. Deze elementen geven nu extra sfeer en contact

omgeving, maar toch heel open en transparant over

en de zes patiowoningen is een nieuw binnenstraatje

ontstaat een levendig straatbeeld. De woningen zijn met

met historie. Hiermee spreekt de historie van het gebouw

kwam. De grote bomen en de afstand van de loods tot

ontstaan, dat vol staat met potten en groene elementen.

vaste dakkapellen aan de achterzijde uitgevoerd.

nog meer tot de verbeelding van bewoners en passanten. Ž 128

129

oud versus nieuw

Oude houtloods in gebruik als houthandel. Ž

Voormalig kantoor Gooische Houthandel. Ž

Nieuwe invulling waarbij deel gesloopt moest worden. Ž

‘De zorgvuldigheid waarmee het hele project tot in de kleinste details is ontworpen en vervaardigd, maakt dat het hele ensemble van vijftien woningen een weldadige rust uitstraalt, evenals bescheidenheid en dienstbaarheid aan het grotere geheel. De schoonheid van de plek - de prachtige Bussumse straat - wordt er alleen maar door versterkt’. Hilde de Haan, Het Houtblad september 2007.

situatietekening

Decennia lang diende de houtloods als opslag voor houten balken, verkocht door de Gooische Houthandel. Ž 130

131

patiowoningen

Woonkamer (onder loodsdak) met uitzicht op patio

Karakteristieke houtconstructie met pendelstaven komt tot

en achterhuis. Ž

leven en geeft charme aan hele plan. Ž

Dakopbouwen liggen op gemetselde basis. Ž

detaillering woonkamerpui

doorsnede lichthapper en keuken

Ruimtelijk lijnenspel op de kop van het project. Ž 132

plattegrond patiowoning 133

eengezinswoningen

Opliggende kozijnen in voorgevel. Ž

Semi-openbaar binnenstraatje, gemeenschappelijk ingericht door de bewoners. Ž

Dakrand die om de hoek loopt. Ž

Geprofileerde dakrand en goten. Ž

Voorgevel 9 rijwoningen met ritmes van naar voren stekende erkers en raamkozijnen.

plattegrond begane grond

134

dwarsdoorsnede

gevelaanzicht kopgevel

plattegrond 1e verdieping

plattegrond 2e verdieping

detaillering erkerkozijn

135

herbestemming kantoorpand Rotterdam

Herbestemming van een kantoorgebouw aan de Oude Binnenweg in Rotterdam tot studentenhuisvesting. opdrachtgever Oude Binnenweg Vastgoed planvorming 2007 constructeur IMd Raadgevende Ingenieurs

136

137

nieuwe studentenwoningen in een bestaand kantoorgebouw

Gevelornament met daarachter dakloggia van woning.

Binnenhof met verhoogde tuin.

Het Mauritshuis is een van de weinige gebouwen die in

van het gebouw te laten voortleven in sterke contrasten.

van het dak. Het pittige kleurcontrast komt ook terug in

Rotterdam de oorlog hebben doorstaan. De rijzige witte

Zo steekt de witte gevelschil van de voorbouw scherp af

de kleurkeuzes van detailleringen zoals kozijnen, balkons

gevel van dit voormalige gerechtsdeurwaarderskantoor

tegen de gemetselde achterbouw. Die is om budgettaire

en voegen. De 50 wooneenheden zijn 25 m2 groot. De

kijkt uit op de Oude Binnenweg. Groot was het contrast

redenen gesloopt en opnieuw opgetrokken. Niet als

bewoners beschikken over een inpandige parkeergarage

met de donkergekleurde gemetselde achterbouw

exacte kopie, maar als eigentijds bouwwerk volgens

en een lift. De winkelruimte wordt vergroot en loopt over

die bereikbaar was via de Mauritsstraat. Ook de

dezelfde architectonische basisprincipes als de

de gehele diepte van het bouwvolume. Het beoogde

onderdoorgang naar het binnenhof is kenmerkend. De

oorspronkelijke achterbouw: plint, winkels als basement,

resultaat: een statig klassiek binnenstedelijk pand met

ontwerpkeuze is gemaakt om de klassieke voornaamheid

romp in twee delen, architraaf met kroonlijst en de vorm

functionele woningen voor studenten of starters.

< Voorbouw behouden, achterbouw volledig vernieuwd.

Luchtfoto met linksonder het Eendrachtsplein (bron: Google Earth).

Overgebleven na bombardement op Rotterdam. StudentenstudioÂ´s Mauritshuis Rotterdam

Kleurcontrast tussen bestaande witte voorgevel en donker metselwerk van 138

herbouwde achterpartij.

139

met eigen badkamer en keuken

Woning heeft oppervlak van circa 25 m2.

exploded view 140

plattegrond verdieping

gevel Mauritsstraat

Franse balkons met lamellenhekken.

Gevelfragement entree.

dwarsdoorsnede 141

starterswoningen Torenlaan Bussum

Herbestemming: voormalig bordeel in Zwitserse renaissancestijl wordt verbouwd tot karakteristieke starterswoningen. opdrachtgever Dudok Wonen planvorming 2009 - 2012 uitvoering 2013

142

143

transformatie met behoud van karakter

Voor- en zijtuin weer ingericht met nieuw groen.

Bestaande inrit Prinsenstraat blijft gehandhaafd.

Twee koetshuisjes worden herbouwd.

Diep speurwerk in archieven, pand rond 1900 gebouwd.

Historische foto rond 1960.

Laatste 10 jaar bordeel, pand in slechte staat.

Starterswoningen Torenlaan Bussum

In oude luister hersteld

Vanwege de ervaring in herbestemming en projectmatige

Het woonhuis op de hoek Torenlaan-Prinsenlaan

De twee nieuw te bouwen koetshuizen zijn ontworpen in

woningbouw vroeg Dudok Wonen VOCUS een plan

krijgt straks weer de rode authentieke basis (naturel

omgekeerde kleurstelling: een donkergrijze basisplint met

uit te werken voor de herontwikkeling van de hoek

terra-achtig) met zwarte accenten. Er komt daarnaast

daarboven het stucwerk. De houten accenten worden

Torenlaan-Prinsenstraat in Bussum. Dudok Wonen wil in

stucwerk in de bovenbouw met rode lijnvormige

donkergrijs gemaakt. De dakpannen zijn hier juist weer

de oude villa starterswoningen realiseren. Het betreft een

accenten. Zwarte boeidelen en houtwerk zorgen dat

terra-achtig. De omgekeerde kleurstelling zorgt voor

prachtig oud pand in Bussum, ontworpen in Zwitserse

de Zwitsere neorenaissancestijl blijft spreken. Het

verbinding én variëteit tussen de verschillende panden.

neorenaissancestijl. Het rechterdeel was de laatste jaren

zwarte houtvakwerk markeert de beëindiging van de

Door als een chirurg te werk te gaan worden alle vitale

in gebruik als SM-bordeel. Een niet alledaagse situatie

dakoverstekken. Er komen zwarte dakpannen met rode

delen weer aan elkaar genaaid en worden de panden

bij herbestemming, durven we te stellen.

tandmotieven bij de nok.

weer in oude luister hersteld.

Oud en nieuw verbinden We hebben een uitgebreid historisch onderzoek

Villa (rood) blijft behouden. Achterbouw (grijs,

gedaan en zijn in de gemeentearchieven gedoken. Ook

blauw en rood) wordt gesloopt. Koetshuisjes

hebben we de bestemmingsplannen en de ruimtelijke

worden teruggebouwd.

mogelijkheden onderzocht. Deze herbestemmingopgave is ons op het lijf geschreven: oud en nieuw verbinden.

ruimte voor 10 startersappartementen in de villa (5 links, 5 rechts) en 2 nieuwe grondgebonden woningen met

ENSTR

wordt ook deze zijde verbouwd. Het nieuwe plan biedt

PRINS

daar kamers huurden. Vanwege de geregelde overlast

AAT

De linkerzijde was reeds in gebruik door jongeren die

parkeerplaatsen ter plaatse van de ‘koetshuisjes’ bij de achterbouw. Het achterterrein moet worden gesloopt; alle karakteristieke onderdelen blijven behouden. <

Omgekeerde kleurstelling: villa: rode baksteen, stuc en donkere pannen; koetshuisjes: rode dakpannen, stuc en donkere plint.

144

WOONHUIS BOUWJAAR ROND 1900

1991

2E ‘KOETSHUIS’ 1967

KOETSHUIS BOUWJAAR ROND 1900 AANBOUW 1963

TORENLAAN

145

bestaande details, nieuwe invulling

Houtwerk geĂŻnspireerd op Zwitserse chaletbouw.

Kenmerkende dakkapellen met zinken mutsjes.

plattegrond begane grond

Rijke detaillering zichtbaar in erker.

situatietekening

< Gevelschets Torenlaan. Villa komt weer vrij te staan, door de rommelige aanbouwen te vervangen door twee koetshuisjes. 146

147

visie projectmatige woningbouw

Inbreidingsopgave: ontwerp voor 34 woningen aan de Christiaan Kannemanstraat in Hintham. 149

visie projectmatige woningbouw

Aandacht voor detaillering en ruimtelijkheid in de centrale hal. Ž

Patio’s voor daglicht. Ž

Brede bordessentrap. Ž

Goed functionerende en geïntegreerde vluchtwegen. Ž

Visie projectmatige woningbouw De economische crisis heeft de Nederlandse

een architect ook zelf een goed ondernemer zijn.’

zich opstelt als partner, belangen weegt en het geheel

woningbouw behoorlijk in zijn greep. Dit is overal

Dit zei een opdrachtgever waarmee wij woningen

overziet. Dit doen we in elke fase: van het overtuigen van

zichtbaar: dalende huizenprijzen, strengere eisen bij

ontwikkelen. Dit raakt de essentie van onze aanpak. We

de wethouder tot het voeren van de directie op de bouw.

het verkrijgen van een hypotheek, scheefgroei in de

voelen ons verantwoordelijk alsof we zelf opdrachtgever

huursector en discussies over de hypotheekrenteaftrek.

zijn. We weten uit ervaring wat het is om projecten voor

Ontwerpopvatting projectmatige woningbouw

Dit veroorzaakt een terugloop in de verkoop van

eigen rekening en risico te initiëren. Deze ondernemende

Bij grotere woningbouwprojecten ontwerpen we - indien

woningen en daarmee in de nieuwbouw van woningen.

aanpak heeft geleid tot langdurige en inspirerende

mogelijk - de woningplattegonden het liefst samen met

samenwerkingsverbanden met beleggers, ontwikkelaars,

bewoner(s) of gebruikers. Contact met gebruikers is

corporaties, organisaties en gemeenten.

essentieel om woningen verkocht of verhuurd te krijgen.

Welke structurele veranderingen zien wij komende jaren? 1.

Onze gebouwen ontstaan door te ontwerpen vanuit

Projectmatige woningbouw zal nog voornamelijk plaatsvinden op kleinschalige ‘inbreidings’-locaties.

Wat doen we anders?

plattegronden en doorsneden. De horizontale en

Er is veel vraag naar studentenwoningen.

Ondanks de recessie en omstandigheden in de

verticale ontsluiting van een woongebouw of woning

Investeerders zijn bereid hierin te beleggen.

woningmarkt ontwerpen we nog steeds projectmatige

is vaak het belangrijkste onderdeel van een bouwplan.

Ditzelfde geldt voor woonzorg-projecten. Particuliere

woningbouw. We realiseren ons hoe belangrijk het is

En hoe een woongebouw of straatje met woningen

beleggers zien hierin een solide belegging.

dat je niet alleen mooie gebouwen ontwerpt, maar ook

zich vervolgens voegt in zijn omgeving verschilt per

Koop is uit, huur is in.

plannen bedenkt die slim, duurzaam en betaalbaar

opgave. In stadscentra heb je te maken met strakke

Herbestemming van gebouwen biedt kansen.

zijn. Dit betekent dat een architect op meerdere fronten

bouwregels, aan de rand van de stad is meer vrijheid

Deze richtingen zien we terug in onze soms langlopende

mee moet denken. Dan gaat het bijvoorbeeld over

voor de ontwerper. We werken graag met steenachtige

ontwerpopdrachten voor stadscentra, studenten-

de bepaling van risico’s, grondwaarde, marketing,

materialen en sluiten daarmee aan bij de Nederlandse

huisvesting, starterswoningen en woonzorgprojecten.

communicatie, kengetallen, normen en bouwkosten.

metselwerktraditie.

gebied vaak aanleiding voor de realisatie van woningen.

Creativiteit

Huisvesting voor ouderen

Nieuwe koopwoningen worden nog voornamelijk

We merken dat opdrachtgevers zoeken naar creatieve

Bob Custers studeerde in 1995 af aan de TU in

gebouwd in (collectief) particulier opdrachtgeverschap.

oplossingen. Daarmee bedoelen we niet alleen

Eindhoven met een woonzorgcomplex voor ouderen.

ontwerpkracht, maar ook de creativiteit om te realiseren.

Afgelopen jaren werd gewerkt aan studies en concepten

2. 3.

In deze opgaven is de transformatie van een gebouw of

vlekkenplan begane grond

150

vlekkenplan verdieping

17 woningen in de Stripheldenbuurt in Almere. Ook in projectmatige woningbouw geven we ruimte voor het maken

Ondernemerschap

Dit raakt de samenwerking tussen opdrachtgever,

voor ouderenhuisvesting. VOCUS heeft in 2012 een

van eigen keuzes. Bewoners stelden hun eigen woning samen uit een bouwdoos met modules, zoals bij LEGO. Ž

‘Om het vertrouwen te krijgen van een opdrachtgever en

architect en andere partijen. Wij zijn ervan overtuigd

samenwerking gesloten met Senior Assist International

keuzes te maken met een grote financiële impact moet

dat een opdrachtgever gebaat is bij een architect die

voor de realisatie van woonzorg-gebouwen in Nederland. 151

starterswoningen Breda

Herontwikkelingsopgave: nieuwbouw 18 starterswoningen aan de Teteringsedijk in Breda. Ĺ˝ opdrachtgever oplevering aannemer constructeur

152

PPI Gadet OG 2009 Schipperen en Zonen Adviesbureau de Wissel

153

supercompact woongebouw

Hoge entree goed zichtbaar vanaf zuidoostzijde.

Villaâ&#x20AC;&#x2122;s aan overzijde referentie voor plan.

De Teteringsedijk is een van de oude linten die leiden

vrijstaande arbeiderswoning. De woning is gesloopt om

armoedig. De plattegrond is compact opgezet met

naar het centrum van Breda. De kilometerslange straat

plaats te maken voor een appartementengebouw van

een minimum aan verkeersruimte. Alle woningen zijn

kent een grote diversiteit aan bebouwingsvormen: van

18 appartementen voor starters. De korrelgrootte van

uitgevoerd als tweekamerappartementen. Het gebouw

kleinschalige voorloorlogse huizen tot bedrijfspanden,

het pand sluit enerzijds aan bij de omgeving, anderzijds

bestaat uit drie lagen, waarbij de bovenste laag

kantoren, flats en horeca. Zowat alle soorten en maten

is - in samenspraak met de gemeente Breda - getracht

ietwat terugliggend wordt uitgevoerd met pannendak.

zijn aan daar te vinden en juist de diversiteit is de

een aanzet te vormen voor toekomstige ontwikkelingen

Belangrijk markeringspunt is de hoge entreepartij die

kwaliteit van deze straat. Het project is in de plaats

in deze straat. Met name de hal-achtige bebouwing

geaccentueerd wordt door een gemetseld kader. De

gekomen van een oud kantoor in een voormalige

en tweedehands autohandel maken het straatbeeld

appartementen hebben Franse balkons en bergingen.

Nieuwe referentie in â&#x20AC;&#x2DC;rommeligâ&#x20AC;&#x2122; straatbeeld. Startersvilla Teteringsedijk Breda

Doorlopend dak in gevel en verticaal lijnenspel van ramen Gevelschets met Franse balkons en verticale elementen. 154

en franse balkons.

analysediagram

situatietekening 155

kleine ruimten doelmatig ingedeeld

Het gebouwt bestaat uit drie bouwlagen. Ž

De hoofdentree wordt geaccentueerd door extra hoogte en heeft een bakstenen omlijsting. Ž 156

fragment doorsnede entree

Alle appartementen hebben (Franse) balkons.Ž

Houtaccenten in entreegebied woningen. Ž

plattegrond begane grond 157

centrumplan Schaijk

Masterplan voor nieuw dorpscentrum in Schaijk, met appartementen, winkels en voorzieningen.

opdrachtgever woningbouw planvorming realisatie

158

Movement Real Estate Woningcorporatie Brabant Wonen 2008-2012 2013-2014

159

stedenbouwkundig ontwerp

Plan legt verbindingen in drie richtingen.

Pastoor van Winkelstraat.

Gevelaanzicht vanaf plein.

Het stedenbouwkundig plan omvat een nieuw aan

Deze oude straat met lintbebouwing kan hierdoor een

teruggeven. Albert Heijn realiseert een nieuwe winkel en

te brengen programma van winkels, dienstverlening,

meer centrale functie krijgen in Schaijk. Samen met de

Brabant Wonen wordt afnemer van de appartementen.

zorg, welzijn en wonen. Het doel is om het centrum van

andere omliggende straten, zoals de Runstraat en de

Door middel van kleinschalige gevelstructuur wordt

Schaijk te versterken door a. concentratie van winkels,

Schutsboomstraat, vormt het nieuwe centrumplan het

aansluiting gezocht bij het dorpse karakter van Schaijk.

b. een verbinding van straten en c. een toevoeging van

hart van Schaijk.

Centrumplan Schaijk

betaalbare woningen voor ouderen. Ons doel is het bereiken van een duurzame balans voor de toekomst.

VOCUS is verantwoordelijk voor het stedenbouwkundig Er ligt een unieke kans om met weinig grondeigenaren

en architectonisch en de bouwkundige uitwerking van

- en dus weinig versnippering - een publiek-private

het plan.

De nieuwe verbinding tussen de Schutsboomstraat en

ontwikkeling tot stand te brengen. Om deze situatie

Europaplein geeft een positief effect op de verkeersdruk

mogelijk te maken wordt het voormalig gemeentehuis

De duurzaamheid van deze gebiedsontwikkeling wordt

in de noordelijk gelegen Pastoor van Winkelstraat.

en Boerenbondgebouw afgebroken en openbaar gebied

via de richtlijnen van BREEAM-NL Gebied bepaald.

schets gevelaanzicht

< stedenbouwkundige schets 160

161

Pastoor van Winkelstraat

stedenbouwkundige maquette

park

Nieuwe hoofdstraat geeft verbinding naar Europaplein.

Supermarkt EmtĂŠ

Park tussen hoofdstraat en Pastoor van Winkelstraat.

Europaplein wordt opnieuw ingericht.

Schutsboomstraat nieuwe hoofdstraat

Supermarkt Albert Heijn

Dwarsdoorsnede van de straat met naastliggende gebouwen.

Bijschrift foto stedenbouwkundige maquette 162

Plattegrond van de straat met naastliggende gebouwen. 163

woningen Stripheldenbuurt Almere

Stedenbouwkundig verkavelingsplan met 17 vrijstaande woningen. Ĺ˝ opdrachtgever oplevering aannemer constructeur

164

Rabo Vastgoed 2004 Klaassen Bouwgroep Goudstikker De Vries

165

keuze uit 4 basistypen met 25 uitbreidingsopties

Vier verschillende basiswoningen en een keur aan opties te kiezen door 17 kopers. Op de verdiepingen zijn inspringingen ontstaan. Woningen stripheldenbuurt Almere Het ontwerp van 17 vrijstaande woningen maakt

vierkante plattegrond (10 bij 10 meter) ontstaat een

Vooral wanneer delen zijn weggelaten in de eerste

onderdeel uit van de Stripheldenbuurt. VOCUS bepaalde

kubistische vormentaal, waarin de massa’s spreken;

verdieping, waardoor dakterrassen en inspringingen

samen met de gemeente Almere het stedenbouwkundig

een effect dat in metselwerk het best tot uiting komt.

ontstaan. De dichte metselvlakken en kubussen hebben

verkavelingsplan. Consumentgericht bouwen was een

Op het verkavelingplan hebben we blinde vlekken

verschillende texturen en kleuren, waardoor ook de

belangrijk uitgangspunt. Dit plan vloeit dan ook voort

gecreëerd waarop bewoners zelf een woningtype

lucht tussen de bouwvolumes bijna tastbare ruimtelijke

uit het eerder door VOCUS ontwikkelde bouwconcept

konden positioneren. Door de wisselende plaats van

vormen lijkt aan te nemen. Bijzonder detailleringen zijn de

FLEX (zie projectbeschrijving vier pagina’s verder).

de verblijfsruimten rondom deze kern ontstaat een

tussenschotten in de diepliggende horizontale ramen, het

In een FLEX-woning groeperen de verschillende

gevarieerd gevelbeeld met een stoer en robuust uiterlijk.

kleurenpalet van handvormsteen (rood, bruin, paars, oker,

ruimtes en functies zich modulair rondom een

De maatvoeringen van de verschillende modules van

oranje), de contrasterende strengperssteen (antraciet) en

centraal gepositioneerde trap. In combinatie met een

5 meter breedte waarborgen een sculpturale aanblik.

de verdiepte entree.

Consumentgericht bouwen: Elke koper kocht een kavel met vaste plek voor een huis. Vervolgens stelde men uit 4 basistypen en 20 uitbreidingsopties een eigen woning samen. situatietekening 166

167

tekeningen en gevels

Verspringende bouwmassa’s. Ž

Uitkragende bouwmassa boven balkon. Ž

Diepliggend panoramisch raam. Ž

voorgevel

zijgevel

dwarsdoorsnede

plattegrond begane grond

plattegrond 1e verdieping

plattegrond 2e verdieping

De dichte metselvlakken en kubussen hebben verschillende texturen en kleuren. Door de verspringende bouwvolumes gaat ook de lucht (als restvorm) ruimtelijke vormen aannemen. Ž

168

169

FLEX: woonconcept zoals LEGO

Glazen entreepuien als contrast op LEGO-blokken.

Vrijstaand aan de rand, in het midden geschakeld.

Uitkragende bouwmassa zweeft boven de straat.

FLEX, voorloper op 17 woningen Stripheldenbuurt Almere heeft als een van de eerste gemeenten

trappenhuis liggen weer vier modules: twee voor en

kubistisch vormsysteem bleek het meest doeltreffend

grootschalige projecten gerealiseerd op het gebied

twee achter. Door ‘spelregels’ af te spreken waarbij

om de massa te laten spreken, dus is gekozen voor

van consumentgericht bouwen en is nog altijd

steeds één of meer modules worden weggelaten,

metselwerk, omdat je hiermee massieve architectuur

toonaangevend op dit gebied. In de beginfase van

ontstaat een dynamische blokplastiek met uitkragingen

kunt maken. Een strengperssteen of natuursteen

deze pioniersperiode heeft VOCUS architecten het

en inspringingen, waarbij hele verdiepingen

zorgt voor contrast tussen glazen puien en dichte

modulaire bouwysteem FLEX ontwikkeld. FLEX heeft een

kunnen uitkragen. Met het FLEX-concept kun je

antraciete gemetselde gevels. Zo ontstaat een strakke

LEGO-achtige opbouw. Wat deze woningen bijzonder

drie verschillende stedenbouwkundige ensembles

kubusachtige en toch dynamische architectuur met veel

maakt is de centrale positie van het trappenhuis. De

maken: vrijstaand, twee-onder-één-kap en de rij

verschillende volumes.

ruimtes groeperen zich daar omheen. Hieruit volgt een

waarbij meerdere woningen samen een gevelwand

vierkante plattegrond van 10 bij 10 meter. Rondom elk

vormen met inspringingen en uitstulpingen. Een concept

VOCUS

realisatie

2004

projecten

twee projecten in

opdrachtgevers

Van den Breemer Bouw

aannemers

Van den Breemer Bouw

constructeurs

Van Rossum

Stripheldenbuurt Almere Rabo Vastgoed Klaassen Bouwgroep Goudstikker De Vries FLEX: een woningbouwconcept waarmee bewoners door middel van bouwmodules hun eigen huis kunnen ‘ontwerpen’. Eén van de eerste grootschalige projecten in het kader van consumentgericht bouwen.

170

171

Beverhoek Breda

Herontwikkeling aan de Beverweg en Teteringsedijk in Breda. Het plan omvat 60 appartementen en een bedrijfsruimte. Ĺ˝ opdrachtgever oplevering aannemer constructeur

172

PPI Gadet OG 2007 Schipperen en Zonen DHV

173

gebouw is stedenbouwkundig statement

Veilig parkeren aan achterzijde dankzij schuifhek. Ž

Kleurverschillen en contrasten maken galerij levendig. Ž

Raamdetaillering loopt door op de hoek. Ž

Beverhoek Breda Stedenbouwkundig vroeg deze locatie om een stevig

zijde van vier lagen hoog verspringen de raampartijen

door de verschillende metselkleurvlakken heen. Ook

accent, want hier begint de nieuwe wijk Brabantpark.

en weeft een zigzagpatroon van lichte bakstenen

het metselwerk verspringt steeds twee centimeter. Door

Daarom is gekozen voor een duidelijke blikvanger in de

de elementen weer speels aaneen. Belangrijk is de

middel van twee kleuren metselwerk is een vlakverdeling

vorm van een robuuste toren van zes lagen hoog.

plastische werking van de gevel, waarbij houten kozijnen

aangebracht zodat de grote gevelvlakken optisch

De toren gaat over in twee bouwvolumes: een

zijn omkaderd met betonbanden en de kozijnen diep

worden verkleind. In de toren is dit ook goed te zien,

laagbouwdeel van vierhoog en een overgangsdeel

in de gevel liggen. Hierdoor ontstaat dieptewerking,

hier loopt een lijn verticaal over het gebouw. Daar steekt

van drie lagen. Deze vormen de aansluiting met de

noodzakelijk om een dergelijk gebouw een levende

de basiskleur (geel, rood, paars, bruin) af tegen de

bestaande bebouwing. Tegenover de toren is een

gevel te geven. De raamstroken verspringen en lopen

contrastkleur (paarsrood).

ander gebouw gepland dat eveneens een toren zal krijgen, waarmee de twee torens samen de poort vormen naar deze wijk. Daarnaast is ook de aansluiting op de Teteringsedijk belangrijk. De entree van de

[3] Verspringingen in perspectief goed te zien.

appartementen ligt in de toren, aan de zijde van de Beverweg. Het kantoor op de begane grond is gesitueerd op de hoek. De gebeitste houten kozijnen sluiten aan op de kleur van het metselwerk. Contrastrijk gevelbeeld We wilden een sprekend gevelbeeld maken met diepe kleuren en de betonnen raamkaders als lichte lijstaccenten. De kleuren van de gevel zijn geen cosmetische opsmuk, maar komen voort uit de gebruikte materialen. Verschillende kleuren baksteen breken het rigide en kolossale effect van de toren. Aan de lange

< Scharnierpunt van het gebouw. Ž 174

situering Beverhoek 175

gevels en details

Kader rondom raam loopt strak door. Diepliggende vouwramen als loggia. Ĺ˝

gevel Beverweg

achtergevel

Vide met perspectivisch lijnenspel in entreehal. Ĺ˝ kopgevel 176

gevel Teteringsedijk

achtergevel

detaillering gevel 177

plattegrond en gevels

Fotomontage uit ontwerpproces.

Toren als stedenbouwkundig markeringspunt. Donkere accentvlakken die als doosjes in de raampartijen zijn gestoken. Ĺ˝ 178

Eerder bouwplan Van Polanen Staete niet uitgevoerd.

Ook hier torenelement en drielaags bouwdeel.

plattegrond begane grond 179

172 woningen Almere

Een stedelijke serpentine van 172 woningen. Sociale woningbouw in Tussen de Vaarten Almere. opdrachtgever oplevering aannemer constructeur

Van den Breemer Bouw 2003 Van den Breemer Bouw Van Rossum

181

stedelijke serpentine voor starters

Ontwerpschets van appartementenkop.

Ontwerpschets van kop bedrijfswoningen.

In het concept zijn dakopbouwen voorzien.

Donkerrode steen is doorlopend geheel en ‘beweegt’

Zes woningtypen. Starterswoningen als basis en

door het totale plan.

bedrijfswoningen / appartementen op de koppen.

Serpentineconcept als drager voor het plan.

172 woningen Almere Het plan omvat zowel eengezinswoningen in 2 en 3 lagen als appartementen voor starters en woningen met bedrijfsruimten op de uiteinden. De uitdaging was om te werken met een beperkt budget. Het ontwerp: geen verzameling van huizen en gevels, maar een één gebouw dat volgt uit het stedenbouwkundig plan met een buitengewoon lange aaneenschakeling van gevels (500 meter). We hebben gekozen om deze gevels te verbinden met één doorlopende rode ‘serpentine’. De gevelwanden zijn opgebouwd met vaste raamindelingen en afwisselend metselwerk. De grove aarderode handvormsteen is de serpentine en wordt zichtbaar gemaakt door een contrasterende antracietpaarse gladde strengperssteen voor de overige geveldelen. De serpentine ‘slingert’ door de gevel. De voordeuren zijn uitgevoerd met betonkaders en de ramen liggen 15 cm verdiept in de gevel. Dit om het idee van gaten in de wand met ‘dikte’ te benadrukken. Platte daken maken het plan haalbaar voor ‘starters’ die voor nog geen 100.000 euro vrij op naam een eigen huis konden verwerven. Het project is ontworpen in samenhang met de andere woningbouwplannen in de wijk Tussen de Vaarten. De serpentinelijn wordt gevormd door de rode kleur baksteen die onder en bovenlangs over de woningen kronkelt. 182

183

verkavelingsplan

Luchtfoto (Google Earth).

Smalle, rechte en diagonale stedenbouwkundige

Het project is twee maal 500 meter lang.

doorsnijdingen en grote groene ruimtes. Ž

Voordeurkaders. Ž

Bouwmassa in twee en drie lagen. Ž

Serpentine die door de bouwmassa kronkelt. Ž

Levendig gevelbeeld door perforaties en gevelelementen, ritmische raampatronen en spiegelingen. Ž

situatietekening / verkavelingsplan

184

185

Waaldijk Opijnen

Stedenbouwkundige visie voor de ontwikkeling van een ecologische woonwijk aan de Waaldijk in Opijnen.

opdrachtgever planvorming

186

West Betuwe Culemborg 2011

187

plan ligt op hoogte van de winterdijk

Heesseltsche uiterwaarden: waterberging en versterking beleving en recreatie (bron: Bureau Stroming Rijkswaterstaat).

Doorsnede van de zomer- en wintersituatie bij rivieren.

Bij de Waal heb je van oudsher grind en klei en er groeien

De krib loopt over in een diepe water-inham met

De locatie ligt binnendijks op hoogte van de winterdijk.

knotbomen, iepen en olmen. Ž

bossages. In de verte de Waalbrug bij Zaltbommel. Ž

Voor een locatie aan de Waaldijk in Opijnen werd een

groenstroken met bomen en bossages worden de

met trappen en vlonders naar de waterlijn lopen. Elke

stedenbouwkundige visie voor een ecologische woonwijk

woningen uit het zicht onttrokken. Dit geeft privacy.

vrijstaande woning heeft twee eigen parkeerplaatsen,

bedacht. Het gebied ligt binnendijks, op hoogte van

De woningen liggen op dijkhoogte, dus je kunt ook

waarvan één geïntegreerd in het bouwvolume. Aan de

de winterdijk. Bij het eerste werkbezoek ter plaatse

daadwerkelijk ver kijken. De woonkamers en keukens

Waalzijde wordt een tweetal appartementengebouwen

trokken we al snel de conclusie dat deze locatie om een

liggen in de kijkrichting. Vanaf de veranda’s kun je

gemaakt met ondergelegen parkeerplaatsen.

Waaldijk Opijnen

specifieke eigen bouwvorm vraagt. Dus geen wijkje met te grote droomhuizen op te kleine zelfbouwkavels. Dit moet een gebied worden waarin ‘het groen’ de hoofdrol speelt en de woningen een bijrol vervullen. Elke woning krijgt uitzicht op de uiterwaarden van de Waal. Daarom maken we een architectuur met geregisseerde kijkrichtingen. Ook de materialen moeten vastliggen, dus geen onbeteugelde vrijheid, maar een strak beeldkwaliteitsplan met een vormentaal en afspraken die horen bij de kwaliteit van de omgeving. We denken aan vegetatiedaken, veel glas en natuurlijke materialen zoals hout, klei en kiezelsteen. De architectuur moet bijna letterlijk opgaan in de omgeving. Het stedenbouwkundig plan is geïnspireerd op de vleugels van een vlinder en bestaat uit een organische oeverlijn waar woningen schuin op zijn ingestoken. De woningen zijn laag en langgerekt en krijgen glasachtige koppen met veranda’s aan het water. Door middel van oplopende vegetatiedaken en tussengelegen

ontwerpschets

Alle woningen zijn gericht op het water. 188

189

4 ontwerpstudies voor ouderenwoningen

Vier ontwerpstudies voor ouderenwoningen gericht op keuzevrijheid in de samenstelling van de woning. opdrachtgever VOCUS - eigen initiatief planvorming 2004

190

191

uitbreiden en wijzigingen mogelijk maken

Doorzonwoning 90o draaien met variatie aan uitbouwsels.

Hofje met voorgevel, daarachter variatie in keuzes.

Patiomodules, geschikt voor bouwen in hoge dichtheid.

Op eigen initiatief worden binnen VOCUS regelmatig

In elk model geldt de volgende vraagstelling: welke

vandaag zijn mondige en kritische consumenten die

ontwerpstudies verricht om nieuwe kansen te

spelregels moet je minimaal bepalen om woningen

zich niet laten vangen in een woonvorm. De vroegere

exploreren. In deze studie hebben we ons gericht

aanpasbaar te maken en uitbreidingen te realiseren?

bejaardeninstituten zoals verzorgings- en verpleeghuizen

Inleiding

op ouderenwoningen. Het doel is door middel van

zullen niet meer worden gebouwd. Nieuwe ideeën zullen

bouwsystemen mogelijkheden te vinden om woningen

Tendens: consumentgericht bouwen

voor ouderen beter bruikbaar te maken.

In Nederland is de woningbouwtraditie van de

moeten worden aangedragen.

afgelopen 100 jaar doorbroken. De crisis heeft de

De taak van de architect

Onderzoek

productie lamgelegd en corporaties en ontwikkelaars

Met de veranderde vraag-aanbod verhouding in de

Er zijn vier basismodellen opgesteld met de volgende

hebben het zwaar. Bovendien zijn bewoners kritisch

woningbouw en de intredende vergrijzinghausse lijkt een

stedenbouwkundige thema’s:

en wensen maximale inspraak en keuzevrijheid bij de

belangrijke taak voor architecten en stedenbouwkundigen

1. het veld

totstandkoming van woonhuis en woonomgeving.

weggelegd. Ideeën en concepten voor meer woning-

2. de rij

differentiatie dienen te worden ontwikkeld.

3. de hof

Zeker nu de woningmarkt grote klappen krijgt

4. het gebouw

door de recessie is onderscheidend vermogen bij

Wij verwachten dat voorlopig veel ouderen niet in staat

woningbouwprojecten cruciaal. Initiatiefnemers kunnen

zijn van woning te veranderen omdat hun koopwoning

Woonvisie

het zich niet meer permitteren geen rekening te houden

niet verkocht wordt. Aanpassingen in de bestaande

Alhoewel we de mening zijn toegedaan dat de

met individuele woonwensen van hun klanten.

woningen zullen nodig zijn bij verminderde validiteit.

woonbehoeften van ouderen zo veel mogelijk ín de

Kleinschalige nieuwbouwprojecten in de buurt hebben

bestaande wijk en ín de bestaande woning moeten

Tendens: vergrijzing

worden opgelost, hebben we in dit onderzoek specifiek

Hoe geven wij vorm aan de vergrijzing van onze

gekeken naar projectmatige nieuwbouw. Onze visie is

samenleving? Deze trend begint in Nederland

In deze ontwerpstudie onderzoeken we de mogelijkheden

dat juist voor ouderen meer inspraak en keuzevrijheid

steeds meer voelbaar te worden. In 2030 bereikt de

voor kleinschalige en felxibele nieuwbouw die is in te

nodig is bij de samenstelling van een nieuwe woning.

vergrijzinghausse zijn maximum. De ouderen van

passen in een woonwijk.

nog een kans van slagen.

< model ‘het veld’: de toekomstige bewoners kopen een perceel. Door middel van vast geprijsde woonmodules ontwikkelt men een eigen woning. 192

193

speeldoos van bouwmodules

Straatprofiel en bebouwingsvlek zijn vooraf bepaald,

Verkaveling op basis van stramienen van 10,80 m, De

Maximaal aantal te stapelen units op basis van spelregels,

uitgaande van een vierkant.

woningen hebben een h.o.h. maat van 5,40 m.

onder andere voor bebouwingshoogten.

Vierkante basisverkaveling met 16 puzzelstuk-percelen.

Grid zorgt voor voldoende afstand en variatie.

Hoogte aan rand drie lagen, aan achterkanten één laag.

Keuzematrix van stapelmodules 5,40 x 5,40m; elke module heeft een vast bedrag. Het veld In dit model worden woningen verkaveld op een van te voren bepaald vierkant terrrein met aan elke zijde een Bij doelgroep ‘ouderen’ kleine clusters van

straat. In dit ‘veld’ worden in twee richtingen stramienen

circa 8 of 12 eenheden. Hoogte maximaal

getrokken van 10,80 m. hart op hart. Een in elkaar

2 lagen in verband met kleinschaligheid.

grijpend verkavelingspatroon is zo ontworpen dat variatie ontstaat, onder andere door langgerekte en L-vormige percelen. Binnen het kavel bepalen de bewoners zelf wat de totaalgrootte en vorm van het huis wordt. De woning heeft een vaste ‘footprint’ voor modules van 5,40 x 5,40 x 3,00 m. Aantal en plaats zijn vrij, mits technisch haalbaar. In de modules kunnen slaap-, woon-, werken opslag-inbouwpakketten worden gekozen. Architectuur Er is bewust gekozen nog geen architectonische uitspraken te doen. Diverse materiaaltoepassingen zijn denkbaar. De bewoners kiezen uit een ramen- en deuren ‘biblotheek’ waarbinnen diverse elementen te selecteren zijn. Er is ook een studie gedaan naar kappenarchitectuur: zadel- en lessenaarsdaken zijn

plattegrond begane grond 194

plattegrond verdieping

3D-beeld wijkje

eveneens te integreren. 195

uitbreidbare doorzonwoning

Rijwoning 90o gedraaid. Rijtje woningen in de lengte

Op begane grond en dak zijn uitbreidingen mogelijk.

verkaveld. Rode verdieping is drager van het plan.

Gevels van begane grond en dak wisselen per woning,

Perceelsmaat 5,40 x 10,80 m, in de breedte georiĂŤnteerd.

Door de breedte is uitbreiding mogelijk. Spelregels voor

Hierdoor ontstaat diversiteit.

Hierdoor ontstaan korte straten van zes woningen.

uItbreidingen zorgen voor een gevarieerd beeld.

Ondiepe voortuinen en brede achtertuinen.

De rij De verkaveling van de rij is gebaseerd op een doorzonwoning van 5,40 x 10,80 m. De woningen zijn met de lange zijde naar de straat georiĂŤnteerd, zodat er op eenvoudige wijze uitbreidingen aan de woningen te maken zijn. De uitbreidingen kunnen in diverse begane grond basis

1e verdieping basis

2e verdieping optie

materialen uitgevoerd worden en zijn zowel op de begane grond als op het dak van de eerste verdieping mogelijk. Het volume van de eerste verdieping heeft bij elke woning dezelfde materialisering waardoor de eenheid van de rij woningen behouden blijft. Miljoenen bestaande doorzonwoningen zijn niet uitbreidbaar met een slaapkamer en badkamer op de begane grond.

erkeruitbreiding optie

1e verdieping basis

Ruimtelijk beeld van een wijkje van 36 wooneenheden met in kleur de diverse uitbreidingsopties. De donkergrijze band is de constante factor in het plan.

Ook bij eengezinswoningen met kappen kunnen diverse uitbreidingsopties worden ingezet, zonder dat de samenhang van het totaal verloren gaat. Het vastleggen van een goed beeldkwaliteitsplan voor de woningen geeft slaapkamer bgg optie 196

1e verdieping basis

plattegronden rijwoningen met kap

kaders voor de toekomst. 197

u-vormig binnenhof is uitbreidbaar

Straatprofiel en bebouwingsvlek zijn vooraf bepaald.

De gevel en de verkaveling zijn vooraf bepaald.

Diepte en indeling door bewoners te bepalen.

Op grotere schaal kan de u-vom worden doorgestempeld,

De middenrij geeft een centrale as met aan het begin de

Ommuurde achtertuin is een geregisseerde harde

zodat een weefsel ontstaat.

parkeerplaatsen. De hof zelf is autoluw.

scheiding tussen privĂŠ en openbaar.

Donkergrijs: vaste voorgevel. g j variabele dieptes p g Lichtgrijs: van woningen.

De hof Bij de hofwoning zijn zowel de rooilijn en de architectuur van de voorgevel bepaald. De bewoner heeft keuze uit verschillende stramienmaten tussen 5,40 en 6,60 meter h.o.h. De diepte van de woning is variabel. Bij verschillende dieptes varieert de indeling van de woning. plattegrond begane grond 198

199

24 identieke modules vormen samen één gebouw

Vier clusters met open middenzone. Door de clusters los

Elke woning heeft een kleine patioruimte. Deze liggen op

Vier modules vormen samen een zorgeenheid, geschikt

Vierkante ‘footprint’ met 8 kleine patio’s draaiend om een

De wooneenheid bestaat uit een langgerekt U-vorm en is

Door een verschuiving is aan elke zijde een gat ontstaan

van elkaar te houden ontstaan binnenstraten.

de verdieping aan de straatzijde.

voor intramurale zorg.

grote patioruimte als centrum.

als bouwsteen te schakelen en te stapelen.

dat de entree vormt naar het middenhof.

Het gebouw In dit model is het aantal vrijheidsgraden beperkt, echter de indelingen zijn flexibel. De modules zijn geschikt om stapelingen mee te maken. Hierdoor is een hoge bebouwingsdichtheid te bereiken en kunnen voorzieningen in het plan opgenomen worden. Vertrekpunt is de u-vormige stapelmodule. In het complex is op de begane grond elke woning via de buitenrand van het gebouw bereikbaar. De overige woningen zijn via de rode ontsluitingszones te bereiken. In de middenruimte liggen bijvoorbeeld intramurale zorgfuncties.

plattegrond 3 kamerwoning met patio

plattegrond begane grond 200

plattegrond verdieping

plattegrond zorgeenheid (4 kamers)

schematische opbouw 201

visie particuliere woningbouw

Nieuwe vrijstaande villa in gebied Strijp R Eindhoven.

2 2

203

visie particuliere woningbouw

Verschillende zichtlijnen na verbouwing in Vught. Ž

Zwevende trap. Ž

Interieurarchitectuur. Ž

Transformatie van stoffige bungalow tot moderne villa. Ž

Particuliere woningbouw In ons vak komen ontwerper en eindgebruiker nergens

creativiteit en bouwtechniek. We vinden het van belang

omvat bijvoorbeeld het maken van een voorlopig

zo nauw samen als bij de bouw van een particuliere

dat het proces goed georganiseerd verloopt. Hierdoor

ontwerp, de presentatie bij de welstandscommissie,

woning. Dat vergt een bijzondere betrokkenheid, waarbij

staan we voor een architectuur die realiseerbaar is. Een

het onderhandelen met aannemers, het selecteren van

je samen ‘aan de keukentafel’ de wensen en schetsen

eigen huis bouw je meestal maar één keer in je leven.

materialen en het begeleiden van de bouw.

bespreekt. Tegelijkertijd moeten we met professionele

Het is logisch dat iedereen het beste uit die ene kans

afstand blijven kijken naar de mogelijkheden om deze

wil halen. Dat verbouwingen ook dramatisch kunnen

Het bouwen van een unieke woning is een intensief en

wensen te vertalen naar architectonische oplossingen.

mislukken is regelmatig op televisie te zien. We voelen

langdurig proces. We begrijpen dat een opdrachtgever

Al was het alleen maar omdat het plan ook door anderen

ons daarom naast architect ook adviseur en doen ons

dit proces soms nog niet geheel overziet. Daarom

beoordeeld wordt, voordat een bouwvergunning wordt

best om het ontwerpen bouwproces plezierig te laten

hebben we onze werkzaamheden onderverdeeld in vier

verstrekt. Of omdat een architectonische of bouwkundige

verlopen. Daar zijn we inmiddels in bedreven.

modules, waar separaat opdracht voor kan worden

ingreep bij voorkeur ook van belang is voor de buren in de straat en eventuele volgende bewoners of generaties.

gegeven, te weten: Over het bureau We zijn een laagdrempelig architectenbureau en

204

haalbaarheidsonderzoek / pve

proberen proactief en flexibel te zijn, daarbij is goede

Op basis van de wensen van de opdrachtgever stellen

chemie tussen mensen essentieel. We hanteren

we een programma van eisen op. Daarbij proberen we

bij particuliere bouw de richtlijn ‘Bouwen met een

ambities, budget, tijd en proces aan elkaar te verbinden.

architect’ en werken volgens de ‘Consumentenrichtlijn’

We zorgen voor een goed gestructureerd bouwproces

die onderdeel uitmaakt van De Nieuwe Regeling

met een rolverdeling tussen de architect en de

(DNR), beide uitgaven van de Bond van Nederlandse

prijs- en contractvorming

projectleider. In de beginfase legt de architect de basis

Architecten (BNA).

bouwvoorbereiding / werktekeningen

voor het ontwerp, daarna wordt het proces overgenomen

Industriële uitstraling met betonvloeren, dunne stalen taatsdeuren en houtaccenten. Ž

Module A

Proces

structuurontwerp Module B

voorontwerp definitief ontwerp aanvraag omgevingsvergunning

Module C

Module D

bestek

directie / toezicht tijdens de bouw

door een bouwkundig projectleider. De projectleider kijkt

Vier modules

daarentegen vanaf het begin al mee en na het voorlopig

Onze betrokkenheid is zichtbaar tot in het kleinste detail.

Honorarium

ontwerp draaien we de rolverdeling om; dan neemt de

Om dit te bereiken nemen we onze verantwoordelijkheid

Om het honorarium te bepalen maken we een

projectleider het roer over en ‘volgt’ de architect het

- bij voorkeur - van begin tot eind. Het volledige

gedetailleerde urenbegroting die de basis vormt voor

proces tot en met de oplevering. Door deze rolverdeling

proces van eerste schets tot definitieve oplevering

een offerte met een vaste prijs. We werken conform de

zijn we in staat een goede balans te houden tussen

van een bouwproject kan worden aangeboden. Dit

laatste DNR en dus niet op percentagebasis (SR 1997). 205

woonhuis Loenen aan de Vecht

Vrijstaand woonhuis in nieuwe wijk Cronenburg in Loenen aan de Vecht. Ĺ˝

opdrachtgever oplevering aannemer constructeur

206

particulier 2009 De Combi Bartels Amsterdam

207

uitgehouwen in leisteen en...

De houten delen vormen een doorgaande band in gevel.

Verticale accenten in de vorm van dakkapellen.

Begane grond aan achterzijde op tuin gericht.

In de nieuwbouwwijk Cronenburgh in Loenen zijn door

Er lag een stedenbouwkundig plan gebaseerd op de

opdrachtgever komen tot een eigen ontwerp. Wij zijn

de gemeente Loenen en twee ontwikkelende partijen

oude dorpskern van Loenen, met daarbinnen ruimte

uitgegaan van een massieve hoofdvorm die bewerkt

220 nieuwe woningen gerealiseerd. Een unieke wijk

voor zowel projectmatige als particuliere bouw. Per

kon gaan worden. Bijna zoals een steenhouwer werkt.

met een uniek proces.

kavel werd een ‘paspoort’ van bouwregels opgesteld,

De uitgehouwen delen zijn ingelegd met hout (Oregon

VOCUS was een van de ontwerpers van het eerste uur

waarin de hoofdvorm van de huizen werd bepaald.

Pine). Het effect is dat gevels en daken ‘gelijkwaardig’

en ontwierp een vrijstaande woning voor een familie.

Binnen deze kaders kon de architect samen met de

zijn en in elkaar overlopen.

Woonhuis Loenen aan de Vecht

< Zwevende trap met stalen consoles in muur verankerd. Ž 208

voorgevel

dwarsdoorsnede 209

... ingelegd met Oregon Pine

Keuken vormgegeven als ‘doos’ in achtergevel. Ž

In gebied Cronenburg staan alle woningen direct aan de binnenstraten. Ž 210

begane grond

Leisteen in combinatie met lattenwerk in Oregon Pine. Ž

Hemelwaterafvoeren en goten niet zichtbaar. Ž

verdieping 211

publieksprijs

2 B u ss u m

mtelijke Ru i

liteitsprijs

a Kw

villa Herenstraat Bussum

Nieuwbouw van twee woningen: villa voor gezin en een naastgelegen woning voor grootouder. Ĺ˝

opdrachtgever bouwjaar/ plan aannemer constructeur

212

Particulier 2009 Aannemersbedrijf T. Hopman Buro Bekendam en Partner

213

woning maakt hofje compleet

fabriekshal

hofje Bestaande toestand met fabriekshal, die hofje afsluit.

hofje Na sloop bestaande hallen ontstaat mooi open perceel.

hofje De nieuwe woning is het eindpunt van hofje met huizen.

Villa Herenstraat Bussum Midden in Bussum werd een oude bedrijfshal gesloopt, een groot perceel kwam vrij, geschikt voor een nieuwe invulling. De familie kreeg de mogelijkheid om twee woningen te bouwen: een vrijstaande villa voor het gezin gelegen in het hofje aan de Herenstraat en een kleinere (ook vrijstaande) woning voor grootmoeder gelegen aan de Meentweg. De omgeving bestaat uit nieuwbouwwoningen, oude huisjes, bedrijfspanden en grote villa’s. Om aan te sluiten bij de gevarieerde schaal en maat van de buurt bestaat het ontwerp uit een hoofd- en een dwarsvolume. Het hoofdvolume van de grote woning bestaat uit twee lagen met een kap, het dwarsvolume één laag met een kap. De gevels hebben een verticale gevelindeling van deuren, ramen en dakkapellen. De zuidzijde van de woning is de entreezijde. Om het terras enigszins besloten te laten zijn is een veranda gemaakt die in de hoekaansluiting van het hoofd- en dwarsvolume ligt. De keuken aan de achterzijde is uitgebouwd; twee volumes grijpen daar in elkaar en ook hier speelt de raamritmiek een rol. Het trappenhuis met daglichtinval loopt van kelder tot kapverdieping. De bordestrap is vaak te zien bij villa’s en geschakelde huizen van voor de Eerste Wereldoorlog. We hebben een huis gemaakt dat Midden in het centrum van Bussum; twee nieuwe vrijstaande woningen.

voortkomt uit de Bussumse bouwtraditie. Geen kopie, maar wel verwant.

214

begane grond 215

ontwerp won publieksprijs

detailfoto Zuidwestzijde met verticaal accent van trappenhuis. Ž

voorgevel

detailfoto De keuken is naar achteren uitgebouwd. Ž

detailfoto Vanuit keuken zicht op woonkamer. Ž

achtergevel

Overdekt terras met buitenhaard. Ž 216

217

> < Lichtstraat geeft extra daglicht in woonkamer. Ž 218

De open badkamer maakt deel uit van de slaapkamer. Ž 219

Boslaan Bussum

‘Verbouwing’ van een landhuisje aan de Boslaan 6a in Bussum. Ž

opdrachtgever oplevering aannemer constructeur

220

particulier 2012 Mokveld Bouw en Onderhoud Adviesburo Bekendam en Partner

221

alleen voorgevel bleef staan

Foto van het voormalige huisje uit de jaren vijftig. Ž

Eerste meter van het huisje bleef staan. Ž

Bouwput (de humusrijke toplaag dateert uit IJsstijd). Ž

‘Het gat van ‘t Spieghel’ noemde een journalist de kuil

gewenste grootte te bereiken voor de opdrachtgever.

koekoeken eraan voor een volwaardig ondergrondse

die was gegraven achter de overgebleven voorgevel.

Het schattige landhuisje uit de jaren vijftig was namelijk

slaapverdieping. Verder een fikse installatieruimte voor

Het zag er ook wel vreemd uit, zo’n restant met

te klein om er een gezinshuis van te maken. Maar er

de duurzame installaties en een werkruimte. Voor ons

daarachter een open bouwput. Het was een oplossing

gold ook beschermd dorpsgezicht, wat inhield dat er

gevoel is het huisje terug van weggeweest en heeft het

die je eerder in binnensteden verwacht, maar niet

geen grootschalige uitbreiding mocht plaatsvinden. De

dezelfde maat en schaal. Wel met een flinke uitbouw en

hier aan de Boslaan. Toch was de kuil nodig om de

oplossing was een grote hoge kelder met enkele flinke

groot bijgebouw, maar geen gevoel van ‘uit de toon’.

Boslaan Bussum

Alleen de voorgevel van het huis bleef staan. Ž 222

kelder

begane grond

verdieping 223

binnen en buiten hebben zelfde sfeer

Hoge ruimtes die tot in de kap reiken. Ž

Zithoek is gericht op de tuin. Ž

Open keuken met centraal eiland. Ž

gevels

doorsneden De woonkamer heeft een tweede zithoek met televisie. De haard is van meerdere kanten te zien. Ž 224

225

nieuwbouw ‘boerderij’ Bunschoten

Vervangende nieuwbouw op de locatie van een vervallen boerderij aan de Dorpsstraat in Bunschoten. Ž

opdrachtgever oplevering aannemer constructeur

226

particulier 2010 Aannemersbedrijf Van Twillert - afbouw Ries Schinkel IMd Raadgevende Ingenieurs

227

lengte woning versterkt zichtlijn naar achtergelegen landerijen

Achterbouw ligt in zichtlijn naar landerijen. Ž

Rieten kap valt tegen hoofdhuis. Ž

Binnen de Burgwal liggen boerderijen op smalle percelen aan de rechte Dorpsstraat (foto: gemeente Bunschoten)

Woonhuis Dorpsstraat Bunschoten De Dorpsstraat was van oudsher de straat waar alle

stadsrechten. De Dorpsstraat werd een rechte lijn

uitgangspunt voor ons plan. In overleg met welstand

boerderijen aan gelegen waren. Dit heeft te maken

met daaraan smalle percelen voor boerderijen met

werd gezocht naar een passende verwijzing naar

met de geschiedenis van het dorp. In 1428 trokken

achtergelegen landerijen. Aan de Dorpsstraat 145

de symmetrische kopgevel van de oude boerderij.

de inwoners van Utrecht naar het noorden en werd

stond een oude boerderij in vervallen toestand. Geen

Het hoofdvolume heeft topgevels aan de voor- en

Bunschoten ‘...omdat het de Hollanders ingelaten en

gemeentelijk monument, geen waardevolle delen,

achterzijde. In het smalle deel aan de achterzijde ligt een

geholpen hadt, tot den grondt toe afgebroken...’. Het

maar wel een waardevolle historische parcellering. De

studeerkamer, tuinkamer en een zwembad. De gekozen

stadje werd verwoest en in brand gestoken.

boerderijen stonden dwars op de straat en hadden lange

kleurstelling is complementair: licht grijs-oker metselwerk

bijgebouwen naar achteren.

met donkergrijs dak, versus antractiete houten gevels

De vestingwerken werden nooit hersteld en de Burgwal

met lichtgrijs riet.

bleef als restant over. Bunschoten ontwikkelde zich

Het principe van a. een hoofdhuis met voordeur

binnen de vestinglijnen verder als een dorp met

direct aan de straat en b. een smalle achterbouw was

De tuin is ontworpen door landschapsburo Mien Ruis.

bijschrift foto Zwembad ligt gedeeltelijk onder de rieten kap. Ž 228

begane grond 229

oude boerderij was basis voor nieuwbouw

Vooraanzicht Dorpsstraat naar analogie van voormalige boerderij.

Achterzijde is opengewerkt voor uitzicht.

Huis staat haaks op Dorpsstraat. Ž

Kruislingse kleurcontrasten: hoofdhuis heeft lichte gemetselde gevel en donker pannendak; achterbouw heeft donkere houten gevel met een licht rieten dak.

langsdoorsnede

Ritmes van 4 raamelementen in daken en gevels.

dwarsdoorsneden

230

Strakke dakkapellen van zink. Ž

Bestaande boerderijen staan alle haaks op de straat. Ž

231

villa Strijp R Eindhoven

Nieuwbouw van een particuliere villa in de nieuwe wijk Strijp R in Eindhoven.

opdrachtgever oplevering constructeur

232

particulier 2012 - 2013 Van der Weide van Bragt

233

situering, plattegronden en gevels

NFUFS

1MBOHFCJFE 4USJKQ 3 &JOEIPWFO #PTLBWFMT E E

boskavels Strijp R Eindhoven

zuidgevel

westgevel

noordgevel Villa Strijp R Eindhoven Op het voormalige Philips-terrein Strijp R wordt een nieuwe woonwijk gerealiseerd. Men stak ambitieus van wal met een gebiedsvisie voor wonen, werken, voorzieningen en de herbestemming van oude industriĂŤle panden. Zo heeft Piet Hein Eek zich inmiddels gevestigd in een van de oude fabriekshallen van Philips. Voor een particuliere opdrachtgever ontwikkelde VOCUS een nieuwe villa op ĂŠĂŠn van de boskavels (zie afbeelding linker pagina). Het werd echt maatwerk: alle kinderen een eigen slaapkamer met hoogslaper, twee badkamers, grote woonkamer, leefkeuken met overdekt terras en een kelder onder het huis. De schuine achtergevel van de

plattegrond begane grond

plattegrond eerste verdieping

woning ontstond vanuit de vorm van het bouwkavel. De bouw staat gepland voor 2013. De gemeente reageerde positief: Het supervisieteam is enthousiast over het ontwerp. De compositie van de hoofdmassa in een grijs steenachtig materiaal en de nevengeschikte houten volumes levert een evenwichtig geheel op. De architectuur, met een knipoog naar de Bossche School, past goed in het beeld

ontwerpschets

dat het beeldkwaliteitplan weergeeft. De keuze voor de materialen en de aanzet voor de detaillering is zorgvuldig en draagt bij aan het mooi verouderen van de woning. dwarsdoorsnede

234

lengtedoorsnede 235

woonhuis Hoofddorp

Realisatie van een vrijstaand woonhuis in nieuwbouwwijk Vijfhuizen Hoofddorp. Å½ opdrachtgever oplevering aannemer constructeur 236

particulier 2002 Valk Bouw Buro Bekendam en Partner 237

zichtlijnen bepalen richting in het huis

Niveauverschil met afstap naar zithoek. Ž

Door ‘catwalk’ versterking zichtlijn. Ž

Keuken met vrij uitzicht op achtertuin. Ž

Woonhuis De Raad Hoofddorp De familie wilde een modern, sfeervol huis met veel

Binnen draait de zichtlijn 90 graden met aan weerszijden

is en ‘oploopt’ naar de voorzijde. In alles heeft de woning

glas op een van de kavels in het nieuwbouwgebied

twee verticale raampartijen. Een houten trap/kastelement

dus een richting naar voren en is volledig contextgericht

Vijfhuizen. Het stedenbouwkundig plan van Liesbeth van

scheidt keuken en woonkamer. Door de woonkamer

ontstaan. De zichtlijn aan de voorzijde bestaat uit een

de Pol werd gekenmerkt door een ‘visgraat’ aan kavels,

20 cm lager te leggen ontstaat een catwalk langs het

groot venster omrand met een wit kader dat voorkomt

waarbij de woningen ‘om en om’ werden geplaatst:

kastelement, van waaruit je zicht hebt op het terras dat

uit de bouwmassa van de woning. Het in mahoniekleur

een woning voorop de kavel en een woning achterop.

ook wat lager ligt. In de woonkamer ervaar je al de diepte

gebeitste hout contrasteert met het witte stucwerk. De

Dus óf een diepe voortuin óf een diepe achtertuin,

van de tuin. Het trap/kastelement leidt via een houten

puien zijn diep teruggelegd, zodat er schaduwwerking

waardoor geen verdichting aan bouwvolumes ontstond.

trap naar boven en gaat over in de houten vloer op de

en ‘plastiek’ in het huis ontstaat. De kozijnstijlen zijn

Het ontwerp voor de woning is ontstaan vanuit de

verdieping en in de houten lat van de borstwering. De

opgedikt – eenvoudige en betaalbare middelen om de

routing naar de woning toe. De eerste schets bevatte

overloop is hoog doordat het dak lichtelijk rond gevormd

architectuur te accentueren.

meteen een tuinzonering die heeft doorgewerkt in de architectuur van de woning. Het perceel is opgedeeld in een brede voortuinstrook en een smalle entreestrook met oprit. Deze asymmetrische verdeling is de basis voor de woning geworden. Uitdaging was dat je vanuit de zijramen van de woning altijd zicht hebt op de tuin van je buren – een belangrijk gegeven voor het integraal ontwerp van architectonisch gebouw én tuin. Deze zichtlijnen, een sterke ruimtelijke beweging en een aaneenschakeling van ruimtes vormen de kern van dit ontwerp. Het huis bereikt een hoogtepunt in een venster dat als het ware terugkijkt naar de betreder van het huis. VOCUS heeft het bouwtraject van a tot z begeleid. Zowel binnen als buiten zitten er fraaie zichtlijnen in het ontwerp: het smalle pad leidt bijvoorbeeld naar de glazen voordeur met hout geaccentueerd. < Trap loopt door met zichtlijn op overloop. Ž 238

positionering woning 239

plattegronden en gevels

Strakke witte stuc met mahonie als contrastkleur. Ĺ˝

plattegrond begane grond

Besloten patiotuin aan achterzijde. Ĺ˝

Woning ontstaan vanuit routing naar de woning.

plattegrond verdieping

< Woonkamer loopt door in verdiepte tuin. Ĺ˝ 240

241

villa Rondeweg Vught

Grootschalige verbouwing met aangrenzende nieuwbouw van een jarenvijftig-woning in villawijk in Vught. Ĺ˝ opdrachtgever oplevering aannemer constructeur

242

particulier 2004 Aannemersbedrijf M.P. Drijvers Buro Bekendam & Partners

243

nieuwe uitbreiding creëert hof

Ook de badkamer werd ontworpen. Ž

Spleetvormig raam geeft vanuit keuken doorkijk naar

Vanuit slaapkamers vrij uitzicht op tuin. Ž

speelkamer. Ž Villa Rondeweg Vught Onze opdracht was een jaren vijftig villa te verbouwen

aansluitingen van ruimtes. Dit geldt voor de keuken die

buitenterras. Om daglicht in de keuken te brengen is

naar de wensen van het gezin dat het huis had gekocht.

centraal in de woning ligt, voor de ouderslaapkamer die

een simpele glazen ‘plaat’ in de overkapping gemaakt.

Hoewel het oude huis een bijzondere sfeer had, was het

een open badkamer en garderobekamer heeft, maar ook

Kleurstelling en het materiaalgebruik zijn ingetogen,

onlogisch ingedeeld met een niet passende achtergevel.

voor de detaillering van het huis die gebaseerd is op de

zowel binnen als buiten. Om aanhelingen en overgangen

metselwerkarchitectuur uit de vijftiger jaren. We hebben

van oud naar nieuw onzichtbaar te maken, zijn alle

Bij de verbouwing hebben we aan de achterzijde rust

geprobeerd om het oorspronkelijke karakter van het huis

gevels grijs ‘gekeimd’ (geschilderd). In het interieur is dit

in het gevelbeeld gebracht door de proporties van de

niet ‘uit te gummen’, maar het te bewerken en aan te

vertaald naar grote vloervlakken en natuurlijk materiaal

drie ramen onder de dakgoot als basis te nemen en dit

vullen tot iets nieuws.

(licht eiken parket) op de vloer. De antracietkleurige

principe door te zetten in vrijwel alle gevels. Ook is de bestaande dakgoot consequent doorgetrokken.

raamkozijnen en deuromlijstingen contrasteren met de Het huis heeft al met al een grote uitbouw gekregen,

lichte vloer.

maar is ondergeschikt gebleven aan het hoofdvolume. Zo ontstond een huis met meer rust en logische

Het bestaande dwarsvolume vormt samen met de

Dit project betrof een volledige opdracht inclusief

oplossingen in plattegronden, proporties en

kleine zijuitbouw een patioruimte voor een overdekt

directievoering en bouwbegeleiding.

voorgevel

achtergevel

dwarsdoorsnede

De achterzijde van deze villa is getransformeerd tot een leefplek. Een buitenhaard met overdekt terras, direct vanuit de keuken te bereiken. Ž

244

245

plattegronden

Entree met geaccentueerd stenen kader om voordeur. Ž

Nieuwe gevel; let op de drie vierkante slaapkamerramen

Oude rommelige achtergevel uit jaren vijftig. Ž

op de verdieping die behouden zijn. Ž

< Masterbedroom doorlopend in open badkamer en

plattegrond begane grond

plattegrond verdieping

garderobekamer. Ž 246

247

woonhuis Boslaan Vught

Bungalow uit de jaren vijftig getransformeerd naar moderne villa. Ĺ˝ opdrachtgever oplevering aannemer constructeur

248

particulier 2002 Artifex - Jan Wouters Heijmans en Penners Ingenieurs

249

stucwerk was noodzakelijk om alle aanhelingen weg te werken

Zichtlijn dwars door keuken naar tuin. Ž

Schijf met open haard zoneert ruimte. Ž

Erkerraam (rechts) geeft licht in woonkamer. Ž

Woonhuis Boslaan Vught

Materiaalkeuzes

Het huis aan de Boslaan was een vervallen oude

Omdat het casco van het bestaande huis zo was

in het dikke raamkader in de voorgevel en de grove

bungalow uit de jaren ’50. De vraag was een

aangetast en er zoveel aan- en bijgebouwd werd,

Zuid-Europese natuursteen blokken bij de entree. Het

verbouwingsplan uit te voeren en het huis uit te breiden

hebben we gekozen de gevels naturel wit te stucadoren.

materiaal loopt daar naar binnen en is ook ingezet in

met een garage, atelier, slaapkamers en een vergrote

De andere materiaalkeuzes zijn als contrasten ingezet,

muurpenanten aan de achterzijde. De dikte van de

woonkamer. Het huis is rigoureus verbouwd. De ligging

zoals naturel hout en natuursteen. Dit komt naar voren

natuurstenen muren bepaalt de proporties van het huis.

van het huis is heel fraai. We wilden het huis een nieuwe energie en uitstraling geven. Hoekverdraaiing De crux van het ontwerp zit in de hoekverdraaiing, zichtbaar in de plattegrond. Dit is de sleutel waardoor dit huis zo bijzonder is geworden – door de 15 graden verdraaiing opent het huis zich naar de zuidzijde. Het voorhuis volgt de richting van de Boslaan, de achterbouw ligt parallel aan het bospad dat langs het huis loopt. De hoekverdraaiing komt goed naar voren op het scharnierpunt van het huis, daar waar de keuken ligt. In de dwarsgeoriënteerde keuken zijn twee grote glaspuien ontworpen die zicht geven op het terras. Van de buitenzijde is een compositie zichtbaar van volumes die in elkaar grijpen. De middencorridor in de achterbouw ‘eindigt’ in een geaccentueerd rode nis. Hierin is een niveauverschil gemaakt met een afstap. Om deze corridor aan te lichten zijn lichtkokers gebruikt, zodat de gang daglicht krijgt. In de woonkamer is een middenblok met open haard ontworpen, dat vrij in de < Natuurlijk en kunstmatig licht in middengang. Ž

ruimte staat. Ook het buitenterrein is ontworpen inclusief tuinmuren, terrassen en entree.

250

plattegrond begane grond 251

Scherpe contrasten. Ž

Privacy aan achterzijde. Ž

Besloten terras. Ž

Zicht op achtergevel. Ž

ontwerpschets

In elkaar grijpende bouwvolumes bij entree. Fotoinzet: alleen casco bleef staan. Ž

252

253

woonhuis Etten-Leur

Nieuwbouw woonhuis behorend bij mondzorgcentrum in nieuwbouwwijk Attelaken in Etten-Leur. opdrachtgever oplevering aannemer constructeur

254

particulier 2004 Bouwbedrijf van de Klundert Buro Bekendam en Partners

255

betonvlak verbindt woning en praktijk

Woonhuis in twee lagen op de hoek.

S-vorm koppelt woonhuis aan praktijk.

Door S-vorm onstaat patioruimte.

Woonhuis Etten-Leur

Materiaalgebruik

In de nieuwe wijk Attelaken was plaats voor een nieuwe

Prefab beton is hier ingezet als verbindend element

voegen. Het metselwerk is stootvoegloos gemetseld.

tandartsenpraktijk. Een tandarts en mondhygiëniste

tussen de bouwvolumes. Dit is te zien bij het betonvlak

Hiermee wordt de horizontaliteit van de gevelindeling

kochten de grond en bouwden samen met VOCUS een

aan de voorzijde tussen woonhuis en praktijk. De

versterkt. De blank gelakte en de diepliggende antraciete

modern woonhuis en praktijk. Een ensemble: los van

onbehandelde prefab betonnen vlakken zijn licht van

kozijnen zijn ingezet als accenten in de overwegend

elkaar maar wel als één geheel ontworpen.

kleur en contrasteren met het metselwerk.

dichte gevels.

S-vorm

De gevels zijn uitgevoerd in een lange strengperssteen

Zowel woohuis als praktijk zijn binnen een strak budget

Vanwege de gemeentelijke richtlijnen kon het huis niet

van 30 cm lengte, met diepe doorgestreken antraciete

opgeleverd. VOCUS voerde ook de bouwdirectie.

dicht tegen de straatzijde geplaatst worden. Daardoor ontstond een ruime voortuin aan de rotonde. Het ensemble kreeg een S-vorm – goed te zien in het bovenaanzicht van de maquette en plattegrond. Het ontwerp van de woning start met een éénlaags volume met plat dak, daarna vouwt de woning om in een tweelaags bouwvolume waardoor een besloten patioruimte ontstaat. Daar waar het huis aan de straatzijde introvert van karakter is, zorgen grote glaselementen (schuifpuien en glazen dak) aan de patiozijde voor een open sfeer. Lichtstraat Het woonhuis is fysiek losgekoppeld van de éénlaagse praktijk. De gevel loopt in hetzelfde vlak door en vouwt vervolgens naar binnen. Hierdoor ontstaat een praktijk Robuuste architectuur met contrasten tussen metselwerk, prefab-beton en blank gelakt hout. Ž

met een middencorridor voorzien van een glasdak.

situatie

De ruimte onder de corridorruimte is opgevat als een buitenruimte, versterkt door het natuurlijk licht. 256

257

< Woonhuis en praktijk staan los van elkaar; steeg is onderdeel van woonkamer. Ĺ˝

Spel van horizontale kozijnen > en verticale gevelkolommen. Ĺ˝

258

259

plattegrond heeft S -vorm

Gelegen aan entree woonwijk Attelaken. Ž

voorgevel

Binnenruimte loopt door in patio. Ž

Prefab beton ook aan binnenzijde toepast. Ž

zijgevel

doorsnede

Stootvoegloos metselwerk in Hilversums formaat (30 cm lengte) met doorgestreken zwarte lintvoegen. Ž plattegrond begane grond 260

plattegrond verdieping 261

villa Nieuwendaal Werkhoven

Vrijstaand woonhuis aan de rand van woonwijk in Werkhoven, gericht op natuurgebied. Ĺ˝

opdrachtgever oplevering aannemer constructeur

262

particulier 2006 De Jong Houtskeletbouw De Jong Houtskeletbouw

263

bibliotheek ligt in zichtlijn naar molen

Perceel met uitzicht op natuur. Ž

Zichtlijnen ontwerp geënt op oude molen. Ž

De zichtlijn naar de windmolen was aanleiding voor

is opgevat als een ‘knip’ midden door de woning met

gelegen trappen. Iedere keer als je van voor naar

dit ontwerp. We zochten naar een contrast met de

entree, vides, trappen, gang en loopbruggen. Deze

achter loopt passeer je de centrale as. Zo kun je

omringende nieuwbouwwoningen. Het huis staat op

dwarsas vormt een zichtlijn die haaks op de zichtlijn

rondjes lopen in je eigen huis. De begane grond is

een hoekperceel en is 45 graden verdraaid ten opzichte

naar de molen staat en een ander zicht geeft op het

open en transparant, de verdieping meer gesloten.

van de overige huizen in de wijk. De architectuur wordt

natuurgebied aan de voorzijde. Alle verblijfsruimten

Bijzonder is dat het gebouw een warmtepomp heeft en

bepaald door gevels met veel glas op de begane grond

zoals kelder, woonkamer, eetkamer, keuken, speelhoek,

duurzaam gebouwd is in houtskeletbouw. De opdracht is

en horizontale ramen. De centrale as door de woning

slaapkamer en badkamer draaien rondom de centraal

aangenomen van eerste schets tot bouwdirectie.

Landerijen rondom Werkhoven. Ž Villa Nieuwendaal Werkhoven

zijgevel entree

voorgevel

doorsnede

Dieptewerking in gevel door teruggeplaatste kozijnen, kolommenrij en doorgestreken lintvoegen. Ž

264

265

< Vide vormt centrale as door woning. Ž 266

Boekenkast geïntegreerd in ontwerp. Ž > 267

centrale trap zoneert woning

Computervisualisatie met gesloten hoek verdieping.

plattegrond begane grond

Ontwerpschets met hoekraam verdieping.

Woonhuis staat onder 45 graden ten opzichte van straat.

plattegrond verdieping

< Strakke leefkeuken met 180 graden panorama. Ĺ˝ 268

269

villa W illemslaan Bussum

Nieuwe villa aan de Willemslaan in Bussum.

opdrachtgever planvorming

270

particulier 2006

271

compositie van steen, hout en glas

Keuken achterzijde geeft vol zicht op tuin.

Hoge glazen entreepui zorgt voor veel daglicht in hal.

Het ontwerp is gemaakt voor een perceel in de

de terrassen en natuurstenen tuinmuren zijn integraal

element in de woning. Verder zijn er veel diagonale

historische Bussumse villawijk ‘het Spiegel’. De

meegenomen in het ontwerp. Er is gekozen voor een

zichtlijnen aangebracht, waardoor je vanuit meerdere

opdrachtgever wilde een modern huis. Midden tussen

oplossing waarbij de terrassen en tuinzijden op het

punten in het huis zicht hebt op de tuin. De luifelachtige

de statige oude villa’s hebben we een moderne maar

zuiden en zuidwesten liggen en de entree automatisch

houten pergola begeleidt de bezoeker naar de entree.

toch contextgerichte invulling gemaakt. Door de woning

aan de noordoostzijde is gesitueerd. We zochten naar

Karakteristiek voor het ontwerp zijn de in elkaar

terug te leggen ontstaat een lange oprit en wordt het

een compositie waarbij natuursteen, hout en stucwerk

grijpende architectonische massa’s, grote glasvlakken

huis meer onderdeel van de tuin dan van de straat. Ook

samengaan. De natuurstenen massa is een centraal

en strookramen op de hoeken.

Natuurstenen schijf contrasteert met licht stucwerk. Villa Willemslaan Bussum

Asymmetrische compositie van in elkaar stekende bouwmassa’s. In elke ruimte is de meeontworpen tuin voelbaar.

situatieschets 272

273

plattegronden

Entreeluifel verbindt verschillende bouwdelen en begeleidt bezoeker naar entree.

plattegrond begane grond bijschrift foto 274

plattegrond 1e verdieping

plattegrond 2e verdieping

verbouw monumentale villa Bussum

Grootschalige renovatie / verbouwing / modernisering van een monumentale villa aan de Nieuwe â&#x20AC;&#x2DC;s-Gravelandseweg in Bussum. Ĺ˝ opdrachtgever oplevering aannemer constructeur

276

particulier 2012 Bouwbedrijf A.C. Paardenkooper Adviesburo Bekendam en Partner

277

alleen casco bleef staan

Foto van het huis zoals wij het aantroffen. Casco bleef

Zuidwestgevel met doorgetrokken luifel en nieuwe serre.

Wij stelden voor om een extra luifel met dubbele

staan en alles werd vervangen: daken, ramen en muren.

Later werd besloten om schoorsteen te verwijderen.

kolommen te maken zodat de veranda vergroot werd.

Nieuwe ‘s-Gravelandseweg Bussum De markante villa op de hoek Koningslaan - Nieuwe ‘s-Gravelandseweg dateert uit 1910. Het kloeke gebouw is opgetrokken uit metselwerk en heeft grote overstekken, veranda’s en een ruime omliggende tuin met oude bomen en enkele bijgebouwen. De opdrachtgever vroeg VOCUS een plan te bedenken om de woning te renoveren en op eigenzinnige wijze te transformeren met gevoel voor oude en nieuwe elementen. De samenwerking tussen opdrachtgever en architect heeft geleid tot een spannend huis vol verhalen en keuzes. In onze aanpak hebben we moderne materialen - zoals geschuurd beton, naturel hout en stalen puien met glas - gecombineerd met klassieke architraven, ornamenten en oude muren. We wilden een nieuwe start maken in het huis, zonder retro-gevoel en met naturel materialen en kleuren. We vonden het essentieel dat het licht vrij spel kreeg in het huis, vandaar dat gekozen is voor een nieuwe indeling met trappen, glaspuien, kozijnen, deuren. Ook de installaties zijn vervangen. Het huis heeft een duurzame warmtepomp met bodemwarmte (WKO). Wij waren als architect verantwoordelijk voor het plattegrondschets begane grond De veranda is vergroot door middel van een brede luifel, 278

waaronder dubbele kolommen en de vernieuwde serre. Ž

gehele proces van schets tot oplevering. Inclusief contractvorming en oplevering. 279

beton, staal en hout

Taatsdeuren dicht. Ž

Taatsdeuren open. Ž

Taatsdeuren dicht. Ž

Taatsdeuren open. Ž

Ook in badkamers betonvloeren. Ž

Industriële sfeer met staal, beton, hout en glas. Ž 280

Garderobekasten in open toestand. Ž

Garderobekasten in gesloten toestand. Ž

Nieuw trappenhuis met dakvensters. Ž 281

Glazen deuren geven naar alle kanten zicht.Ž

< Verticaal raam geeft doorzicht naar keuken. Ž 282

Architectonische trap.Ž

> We ontwierpen een heel nieuw trappenhuis. Ž 283

atelierwoning Auradou

Transformatie | herbestemming van een industriĂŤle hal naar een atelierwoning in Auradou Frankrijk.

opdrachtgever planvorming

284

kunstenaarsechtpaar 2011

285

hal omgebouwd tot atelierwoning

Loods staat op een punt waar je uitzicht hebt over heuvels van Auradou. Ž

Entree ligt stuk onder stalen dakconstructie.

Stalen structuur aan buitenzijde zichtbaar.

Grote ramen in woonkamer voor panoramisch vergezicht.

Atelierwoning in Auradou Een droomopgave... op een droomplek in Frankrijk. In opdracht van een kunstenaarsechtpaar trokken we naar naar Auradou (gelegen 50 km onder de Dordognestreek in Frankrijk). Samen bedachten we een plan om een oude industriële loods te verbouwen tot een atelierwoning. In ons plan worden grote delen van de hal gesloopt, waarbij de stalen draagconstructie als een ‘spin’ op de grond blijft staan. De constructie wordt vervolgens versterkt met nieuwe windverbanden en extra balken en kolommen. Binnen het staalskelet wordt een nieuwe gevel opgebouwd uit lichte materialen en witte pleister. De grote hoge raamkozijnen geven aan alle zijden uitzicht op het overweldigende natuurschoon en de lager gelegen vallei. De woonkamer ligt in de ‘lagere’ achterloods met een hoogte van circa 6 meter. Vanuit de woonkamer is toegang tot een breed zwevend bordes. Vanaf het bordes is de zijtuin met zwembad bereikbaar. Het atelier maakt gebruik van het noorderlicht en is plattegrond parterre

plattegrond verdieping

eveneens hoog en ruim, met stalen schuifdeuren om beelden en installaties naar buiten te rijden.

286

287

woonboerderij Sint Jansstraat Laren

Grootschalige restauratie en aanbouw van een monumentale woonboerderij in Laren. Ĺ˝ opdrachtgever oplevering aannemer constructeur

288

particulier 2007 Bouwbedrijf Belmer Buro Bekendam en Partner

289

uitbouw parallel aan oude boerderij

Dakkapel als uitkijkpost boven het terras. Ž

Hoekkozijn met doorlopend glas. Ž

Dakkapel verscholen in het riet. Ž

Woonboerderij Sint Jansstraat Laren Deze monumentale oude boerderij in het centrum van

vloeren en kap, maar het karakter van het huis bleef in

De nieuwbouw bevat een lager gelegen woonkamer. In

Laren heeft een eigenwijs karakter: een lage rieten kap,

tact. Het bouwen van een dwarskap zou het ‘wezen’

de oude woonkamer is door een ruimtelijke vide een

staande onder hoek van de weg en kleinschalig ogend.

van de oude boerderij drastisch hebben aangetast.

relatie gelegd met de bovengelegen ruimten. Het huis

Tijdens de bouw bleek dat de boerderij diverse malen

Vandaar dat gekozen is voor een parallele oplossing:

is gedeeltelijk gelijkvloers te bewonen. De nieuwbouw

was verbouwd, maar in een zeer slechte bouwkundige

een kleine uitbreiding naast de boerderij. De nieuwbouw

hebben we opgevat als een bijgebouw in antracietkleurig

staat verkeerde. Uiteindelijk hebben we naast de

is aanzienlijk kleiner, heeft ook een rieten kap en heeft

hout, een veel voorkomende oplossing in Laren.

uitbreiding met een nieuwe vleugel veel tijd moeten

een nokrichting in dezelfde richting als de boerderij zelf.

besteden aan de renovatie en restauratie van de woning.

Door middel van een ondergeschikt tussenlid zijn oud en

De dakkapel is een kijkvenster, alsof het dak is

In de woning is zwaar ingegrepen: nieuwe wanden,

nieuw aan elkaar verbonden.

opengeknipt en opgetild.

plattegrond begane grond

plattegrond verdieping

plattegrond dakaanzicht

Nieuw bijgebouw terugliggend in de tuin. Ž

290

291

doorsneden en details

Boekenkast in nok van woning.

Kast geïntegreerd in ontwerp.

Garderobekast in entreehal.

detail kozijn

Schoorsteen is ook van hout en wordt beëindigd met een natuurstenen plaat. Ž dwarsdoorsnede: links nieuwbouw, rechts bestaande woonboerderij 292

293

uitbouw gemeentelijk monument Huizen

Uitbreiding gemeentelijk monument aan de Nieuwe Bussumerweg in Huizen.

opdrachtgever oplevering aannemer constructeur

294

particulier 2012 - 2013 Merks Bouw Adviesburo Bekendam en Partner

295

ronde kap is afgeleide van mansardekap

Variant 1: bestaand schuurtje blijft behouden.

Variant 2: platdak met gevels in riet.

Variant 3: platdak, met riet doorgetrokken tot maaiveld.

De woning aan de Nieuwe Bussumerweg in Huizen werd

onderzoeken op welke wijze de woonkamer kon worden

oude garage, carport en schuur. De nieuwe toevoeging

eerder geheel nagebouwd met oude bouwmaterialen

uitgebreid en de garage vervangen. In een vergaand

bestaat uit een woonkamer met plat dak en een nieuwe

en een nieuwe rieten kap. De gemeente plaatste de

ontwerponderzoek vonden we een oplossing die paste

garage met een getoogde rieten kap, als afgeleide van

woning op de monumentenlijst en zo was een ‘nieuw’

bij de karateristieke mansardekap van het bestaande

de mansarde-vorm. De gevels worden uitgevoerd in een

monument geboren. Voor de latere eigenaar van het

huis. Het inmiddels door de gemeente geaccepteerde

fijnmazig lattenwerk van donker cederhout. De ramen en

huis bleek de woning te klein. Men vroeg VOCUS om te

ontwerp gaat uit van sloop van alle bijgebouwen zoals

deuren zijn onderdeel van dit lattenwerk.

Uitbouw gemeentelijk monument Huizen

langsdoorsnede < Bestaand pand (oude situatie) ligt iets verhoogd en is destijds nieuw opgetrokken uit oude bouwmaterialen. Ž 296

297

plattegrond en gevels

Vartiant 4: platte uitbouw en parallele mansardekap.

Bijschrift foto 298

Woonkamer wordt uitgebreid met verlengde uitbouw. Garage ligt parallel aan bestaande woning.

Variant 5: uitbouw geheel met mansardekap.

voorgevel

zijgevel

achtergevel

Variant 6: platte uitbouw en ronde kap [gekozen versie]

299

landhuis Schaijk

Nieuwbouw van een landhuis behorende bij een nieuw landgoed te Schaijk. Ĺ˝

opdrachtgever oplevering aannemer constructeur

300

particulier 2006 Bouwbedrijf van Dinther Croes ingenieurs

301

Zwembad loopt door in ‘poolhouse’. Ž

Uitkragende constructie met lamellenzonwering aan

Rieten kap ‘snijdt’ door gemetselde borstwering. Ž

zuidzijde. Ž Landhuis Schaijk

begane grond

De vraag van de familie was eenvoudig: ontwerp een

in lichtgrijs stucwerk. De terugliggende raamkozijnen

een S-vormige plattegrond, waardoor het huis minder

prachtig landhuis met rieten kap op een nieuw landgoed

zijn uitgevoerd in onbehandeld Western Red Cedar en

groot lijkt en het dak een organische zigzagbeweging

aan de rand van Schaijk. Het landgoed is gelegen

steken daarmee af bij het stucwerk. Het strakke verticale

maakt. De dwarsdoorsnede is overal gelijk en zorgt voor

midden tussen de akkers en de kassen aan de rand van

ritme van ramen en kolommen werkt in alleg gevels

samenhang: waar je het huis ook doorsnijdt - breedte en

natuurgebied De Maashorst. De oplossing lag in het

door. De schoorsteen aan de achterzijde vormt een

hoogte zijn gelijk. Door de plattegrondvorm ontstaat als

‘begrijpen’ van de detaillering en eigenschappen van

stevig markeringspunt. Het ‘poolhouse’ is in dezelfde

natuurlijk een voorruimte en een terrasruimte. De keuken

riet. Met riet kun je strakke lijnen maken en gootloos

stijl gebouwd met terugkering van het gevelritme en de

vormt het centrale punt in dit huis. De zijdeur fungeert

detailleren. Het is een natuurlijk, ambachtelijk materiaal

rieten kap. De kolommen staan gedeeltelijk in het water

als een Brabants ‘achterom’. De wijze waarop het huis

en één met het landschap. In het ontwerp is gekozen

waardoor zwembad en poolhouse een mooie eenheid

gepositioneerd is op het landgoed heeft te maken met

voor natuurlijke contrasten. De gevels zijn uitgevoerd

vormen en een rustig aanblik geven. Het ontwerp heeft

zichtlijnen: geënt op groen en bomenrijen.

verdieping

achtergevel 302

doorsnede 303

visie scholenbouw

Langsdoorsnede van het Stedelijk Gymnasium Johan van Barnevelt in Amersfoort. Het ontwerp voorziet in 5 leslokalen, een nieuwe aula en diverse nevenfuncties.

304

305

visie scholenbouw

Stedelijk Gymnasium Van Oldenbarnevelt Amersfoort.

Nieuwbouw vleugel Driekoningenschool De Meern. Strak

Ontwerp voor achtklassige basisschool in Naarden met

Een licht en transparant volume voor lokalen en aula.

vormgegeven puien en speellokalen op begane grond.

duurzaam houtgebruik, glaspuien en dakoverstekken.

Visie scholenbouw

Ontwerp en architectuur

De bouw van een school is één van de mooiste

Programma van eisen en budget staan vaak op

te maken: leerwerkpleinen, computerhoeken, of een

opgaven, omdat de schoolperiode voor ieder mens een

gespannen voet met elkaar. We proberen voor een

hangplek voor de kinderen. We zoeken de grenzen op,

blijvende indruk maakt die je de rest van je leven met

schoolbestuur altijd iets extra’s te bereiken. Dit doen

om met een strak budget een unieke school te maken.

je meedraagt. Een schoolgebouw is dan ook meer dan

we door op slimme wijze ruimten multifunctioneel te

een functioneel gebouw dat onderwijs faciliteert. Het zou

combineren, een extra zithoek te maken, maar ook door

Communicatie

een thuishaven moeten zijn waarin ontwikkeling centraal

duurzaam te ontwerpen, zodat de exploitatiekosten

De bouw van een school is dan één van de mooiste

staat, van vier tot volwassenheid.

kunnen worden verminderd. Veel scholen hebben te

opgaven, maar ook wel één van de moeilijkste. Iedereen

weinig overleg- en RT-plekken en de werkomgeving

kijkt mee en het proces is vergelijkbaar met particuliere

Een schetsontwerp maakten we, zittend op een

van leerkrachten is vaak ondergeschikt. We geloven

bouw in het kwadraat: een school besluit namelijk niet

krukje voor een fantastische basisschool. Met de

dat een inspirerend en goed georganiseerd gebouw de

iedere dag om te gaan (ver-)bouwen en heeft vaak

El Amien bedachten we een nieuwe Islamitische

prestaties van leerlingen en leerkrachten bevordert.

beperkte ervaring met het bouwproces. Bovendien lopen besluitvormingsprocessen rondom gemeentelijke

school met 23 klassen en een kinderdagverblijf. En we realiseerden nieuwe en bestaande scholen die

Onze architectuur kenmerkt zich door een open

budgetten soms traag. Het is in die eenmalige exercitie

verbouwd en uitgebreid moesten worden. Elk vanuit

uitstraling met veel daglicht en ruimtegevoel. We zijn

dat we onze kennis en expertise van bouwen en

een bijzondere samenwerking met schoolbesturen,

geïnspireerd door vooroorlogse schoolgebouwen met

organiseren aan de betrokkenen moeten overdragen.

directies, leerkrachten, klankbordgroepen en leerlingen.

metselwerk, stalen kozijen en hoge plafonds.

VOCUS besteedt daarom veel tijd aan communicatie en voldoende aandacht aan mensen. Leiderschap is van

Scholenbouw gaat ons aan het hart. Grenzen opzoeken De scholenwetgeving is sterk gereguleerd. Als ontwerper

Bij het ontwerpen van een school gaat het in eerste

heb je rekening te houden met allerlei basiseisen:

We hanteren een strakke projectorganisatie die start

instantie om een degelijke leer- en speelomgeving voor

leslokalen groot genoeg, speellokalen hoog genoeg

met een uitgebreid plan van aanpak, waarin alle

kinderen. Leerlingen en leerkrachten verblijven dagelijks

en voldoende toiletten en kapstokken. Tezamen met

randvoorwaarden aangaande beleid, proces, kosten,

Wij respecteren de levensovertuiging van een school en ontwerpen

lange tijd in een lokaal of ruimte, waarbij voldoende licht

het functioneel programma en de beperkte budgetten

eisen en tijd goed worden gedefinieerd. Zo verzorgen we

katholieke, protestant-christelijke en islamitische scholen. Vanuit

en lucht misschien wel de belangrijkste bouwkundige

lijken al die eisen een keurslijf te zijn, maar we zoeken

ontwerpen tekenwerk, bouwaanvraag, aanbesteding en

onze maatschappelijke betrokkenheid geven we les in het basis- en

voorwaarden zijn om je goed te kunnen ontwikkelen. We

mogelijkheden om iedere school een eigen karakter te

werken we nauw samen met het schoolmanagement en

middelbaar onderwijs en zijn oprichter van Bouwen in Bussum, een

dwarsdoorsnede hanteren in onze ontwerpen de leidraad ‘Frisse Scholen’

geven. Als gangruimten moeten worden verbreed dan

de klankbordgroep. Ons doel is de school te ontzorgen

architectuurmiddag voor kinderen van groep 7/8.

van SenterNovem.

creëren we een aanleiding om deze ruimte bruikbaar

en op de juiste momenten aan de bel te trekken.

VOCUS ontving de Ruimtelijke kwaliteitsprijs met de nieuwbouw van de Hoeksteenschool in Bussum. Ž

306

belang om alle belangen te kunnen dienen.

Licht en lucht

307

stedelijk gymnasium Amersfoort

Meervoudige opdracht voor de uitbreiding van het Stedelijk Gymnasium Johan van Oldebarnevelt in Amersfoort met 6 lokalen en diverse multifunctionele ruimten. opdrachtgever adviseur planvorming

Stedelijk Gymnasium Johan van Oldebarnevelt Cooper Feldman 2012

309

daglicht moet ver doordringen in school ruimtelijk concept | begane grond

ruimtelijk concept | begane grond bij optredens en evenementen

p. | 15

Bestaande patio en entree van het pand. Ĺ˝

ruimtelijk concept | verdieping, leerwerkplein in middenzone

p. | 16

p. | 17

Begane grond multifunctioneel ingedeeld met kantine,

De centrale ruimte is eenvoudig te transformeren naar

Op eerste etage worden 5 nieuwe lokalen aan bestaande

lockers, werkplekken en een extra lokaal.

een grote aulazaal voor bijeenkomsten en presentaties.

verkeersstructuur gekoppeld.

Het schoolbestuur van het stedelijk gymnasium

daarnaast meer ruimte te maken voor ontmoeting en

in de klaslokalen te behouden. Verder een strategische

Johan van Olderbarnevelt vroeg VOCUS voor

onderwijsondersteuning. De inzending voorzag in een

koppeling aan de overvolle zweterige schoolgangen. De

de architectenselectie ten behoeve van de

nieuwe glazen doos op de plek van de bestaande

5 nieuwe lokalen op de verdieping zijn ruim en fris van

uitbreidingsplannen van de school. Die zijn erop

binnenplaats van het monumentale pand. De glazen

opzet. De centrale ruimte op de begane grond geeft de

gericht om 6 tot 8 extra lokalen te realiseren en

doos staat iets los van de oude gevels om licht en lucht

school ineens een grote aula die men nu niet heeft.

Stedelijk gymnasium Amersfoort

vlekkenplan begane grond

vlekkenplan verdieping

dwarsdoorsnede 310

311

liteitsprijs

2 5 Bussum 00

mtelijke Rui K

winnaar

De Hoeksteen Bussum

Grootschalige verbouwing met aangrenzende nieuwbouw van basisschool De Hoeksteen in Bussum. Ĺ˝

opdrachtgever oplevering aannemer constructeur

312

Basisschool De Hoeksteen 2004 Heijmerink Bouw Buro Bekendam & Partner

313

project kreeg ruimtelijke kwaliteitsprijs

Bestaande ontwerpgrammatica wordt doorgezet. Ž

Ritme van ramen komt voort uit bestaande school. Ž

Basisschool De Hoeksteen Bussum

Bijzonder detail: regenpijp door betonschot. Ž

Prijswinnend ontwerp

Het schoolgebouw is het enige grote gebouw in de

zien vanaf het schoolplein) komt boven extra licht binnen

Dit project heeft, uit twaalf inzendingen, de Ruimtelijke

omgeving, die verder vooral uit woonhuizen bestaat.

via dakkapellen. Het dak aan de straatzijde is gesloten

Kwaliteitsprijs 2005 gewonnen, uitgereikt door de

De uitdaging was om de nieuwe vleugel goed te laten

gebleven. Een bijzonder detail is de regenpijp die door

gemeente Bussum.

aansluiten op die omgeving, zonder afbreuk te doen

een betonschot loopt.

aan de eigenheid (en het formaat) van het bestaande

De jury:

schoolgebouw in jaren 30-stijl. Daarom is ervoor

Betrokkenheid

‘De uitbreiding van de school is heel precies, zorgvuldig

gekozen de aanbouw een geleidelijke overgang te

Bij scholenbouw proberen we altijd iets extra’s uit te

en liefdevol uitgevoerd. De stedenbouwkundige

laten vormen tussen het bestaande schoolgebouw en

de opgave te slepen. Met krappe budgetten is er vaak

inpassing is naadloos, foutloos en bescheiden; het

de gebouwen en huizen die ernaast liggen. Het meest

weinig ruimte voor bijzondere elementen. In deze school

geheel getuigt van vakmanschap. Hier is geen sprake

opvallende is eigenlijk dat het gebouw niet opvalt.

hebben we ons sterk gemaakt voor radiatorombouwen

van enkel kopiëren, de details zijn eigentijds en zijn

en speciale zitbankjes in lokalen. De ouders maakten

zorgvuldig uitgewerkt. Deze uitbreiding stelt een goede

daar kussens voor, zie foto.

norm voor dergelijke projecten.’

De nieuwe aanbouw is geïnspireerd op de tuinmuur met bolvormige sierelementen die hier in het verleden heeft gestaan. De aanbouw volgt de nokhoogte van de

De Hoeksteenschool is een populaire grote school in

omliggende woningen en blijft zodoende een stuk lager

Bussum. Het gebouw is een traditioneel schoolgebouw:

dan de school. De grote sprong in nokhoogtes wordt

robuust met lange gangen hoge lokalen, terrazzo vloeren

opgevangen door het trappenhuis dat een duidelijk

en ramen tussen de gangen en lokalen. Kortom een

leesbare tussenschakel vormt. Een andere ontwerpkeuze

echte school.

om de nieuwe vleugel minder grootschalig te laten ogen, is het dichte schuine dak, waaronder zich de eerste

Het project is tot stand gekomen door middel van

etage bevindt.

ouderparticipatie en inbreng van leerkrachten, De betrokkenheid en drive om dit project mogelijk te maken

Zitelementen gecombineerd met omkleding van radiatoren. Kussens gemaakt door leerkrachten en ouders. Ž

314

Om te zorgen dat er toch voldoende daglicht binnenvalt

was groot. Het project is van ontwerp tot oplevering in

is er onder de dakgoot een lage aaneengesloten rij

twee jaar gerealiseerd. De opdracht omvatte, behalve

diepliggende ramen bedacht. Aan de achterkant (te

het ontwerp, ook directievoering en bouwmanagement.

315

plattegronden en gevels

Inpassing in bestaande stedelijke structuur.

Ontwerpschets van de aansluiting op het bestaande gebouw. 316

Dakrand, metselwerk en betonelementen. Ĺ˝

kopgevel met aanzicht bestaand schoolgebouw

dwarsdoorsnede aanbouw

plattegrond begane grond

plattegrond verdieping

Behoud bestaande bomen. Ĺ˝

uitsnede dwarsdoorsnede 317

Minister Calsschool Naarden

Nieuwbouwplan voor een basisschool in Naarden.

opdrachtgever planvorming

318

Stichting Onderwijsburo Midden-Nederland 2004

319

basisschool in paviljoenachtige opzet

Vooronderzoek naar mogelijkheden locatie. Door milieucirkel ronde hap uit perceel.

Ontwerpvariant met kleine kappen.

Ontwerpvariant met grote schilddaken.

Gekozen variant met lessenaarsdaken.

Minister Calsschool Naarden VOCUS maakte een ontwerp voor de bouw van een

opgevat als bouwstenen die geschakeld kunnen worden:

zonder dat de ruimtelijke essentie wordt aangetast. Een

nieuwe basisschool met 8 klassen in een woonwijk

naast elkaar, tegenover elkaar, gedraaid, gespiegeld.

lessenaarsdak, zakeldak of schilddak, alle kapvormen

direct grenzend aan het Naardermeer. Hiervoor hebben

De drager of ruggengraat van deze bouwstenen is

zijn mogelijk. Het is een eenlaagse school, hiervoor is

we een volumestudie verricht naar de (beperkte)

de gangzone die in verschillende richtingen gelegd

bewust gekozen. Het gebouw ligt in de overgangszone

bebouwingsmogelijkheden op een toegewezen

kan worden. Door de lokalen als bouwstenen los te

tussen rood en groen: van woonwijk naar beschermd

perceel. In de studie kwam naar voren dat rekening

houden, komt er daglicht in de gangzone, daarmee zijn

natuurgebied. Het architectonisch voorkeursmodel ging

moest worden gehouden met de milieucirkel van het

zichtlijnen naar de groene omgeving te maken. Twee

uit naar de variant met het lessenaarsdak met uitkragend

nabijgelegen waterpompstation. Daarom is gekozen

bouwstenen van 50 m2 maken samen een speellokaal

dak. De gedeeltelijk natuurlijke houten gevels en stalen

voor een bouwsysteem dat als het ware geplooid kan

van 100 m2. Opvallend is de vrije rol van het dak. In

kolommen geven de school een paviljoen-achtige

worden op het bouwperceel. We hebben de klaslokalen

elke studie kan gewisseld worden met de dakvorm,

uitstraling die aansluit bij de sfeer van het natuurgebied.

Drie bebouwingsstudies voor positionering gebouw op perceel. Locatie ligt aan rand Naardermeer. (bron: Google Earth) 320

321

Driekoningenschool De Meern

Ontwerpschets nieuwe uitbreiding bij bestaande basisschool Driekoningen in De Meern. opdrachtgever planvorming

322

Basisschool Driekoningen De Meern 2006

323

speellokalen zijn te veranderen in aula

Uitgangssituatie.

Nieuwbouw (rood) dwars op zichtlijn.

Nieuwbouw (rood) tegen bestaande school gelegen.

Driekoningenschool De Meern

Stedenbouwkundig vlekkenplan. Nieuwbouw zo gepositioneerd dat zichtruimte in tact blijft.

324

De Driekoningenschool is in de jaren zestig gestart

met een parkachtige opzet, zodat lucht, groen en ruimte

de gewenste hoogte bereikt worden. Stedenbouwkundig

toen De Meern een groeigemeente was. Geheel

vrij spel hadden. Deze school is ruim van opzet. Het

is gekozen voor een uitbreiding aan de langszijde om

volgens het toen populaire principe van structureel

schoolbestuur verzocht ons een uitbreidingsplan te

daarmee de open ruimte rondom de school zo veel

en moduulmatig bouwen is in De Meern een aantal

ontwikkelen waarbij 4 lokalen, 2 speellokalen, een aula

mogelijk in stand te houden. Een brede centrale trap

zogenaamde ‘stempelscholen’ gebouwd. Daar is de

en lerarenkamer en IB/RT ruimten werden toegevoegd.

legt de verbinding met de bovengelegen leslokalen.

Driekoningenschool er één van. ‘Stempel’ houdt in

We hebben het plan multifunctioneel willem maken. Zo

Het ontwerp heeft een duidelijke voor- en achterzijde,

dat een vast laagbouwdeel met lokalen en gangen

zijn de speellokalen ook om te vormen tot aula. Door de

waarmee het gebouw een representatieve zijde naar

gerepeteerd werd, waardoor een grote mate van

speellokalen bovendien iets verdiept te leggen bleven

de straat heeft gekregen. Dit wordt versterkt door de

seriematigheid werd bereikt. Dit werd gecombineerd

we binnen de bestemmingsplanbepalingen en kon toch

kolommenrij aan het schoolplein.

plattegrond begane grond

situatie

325

brede school El Amien II Amsterdam

Nieuwe Islamitische brede school aan de Wiltzanghlaan in Amsterdam Bos en Lommer opdrachtgever management planvorming

326

basisschool El Amien AndrĂŠ Eek 2007

327

Hollands functionalisme met Islamitische touch

Islamitische patronen in marmoleum.

Islamitische ornamenten aan betonkolommen.

De nieuwbouw van de Islamitische school El Amien I

vormgegeven als open zones, met wolkenplafonds. Een

Er is veel aandacht uitgegaan naar een logische

was nog maar net gereed, of het schoolbestuur kwam

leerwerkplein bevat een mediatheek, bibilotheek, lees-

indeling. De vloeren en wanden krijgen voor islamitische

met het verzoek of VOCUS een plan wilde maken voor

en handvaardigheidplekken en computerhoek. Dit is

accenten. Bij de entree liggen de kantoren voor de

een nieuwe brede school El Amien II met 23 klassen in

ingevuld door middel van verrijdbare elementen. Modern

schoolleiding. De school heeft gescheiden loopstromen

een oud HTS-gebouw aan de Wiltzanghlaan in Bos en

en eigentijds vormgegeven. Een mix aan elementen

voor onderbouw, middenbouw/bovenbouw en

Lommer. VOCUS werd gevraagd vanwege de ervaring

die deze school een eigen gezicht geven, want door de

kinderdagverblijf dat hier tevens is gepland. Er zijn

op het gebied van herbestemming, duurzaamheid en

bestaande structuur van het oude gebouw – laag, diep

twee speelpleinen gemaakt met twee eigen entrees. De

scholenbouw. Het werd een functionele school met

en donker – waren we gedwongen om de middenzone

integratie van technische ruimten, luchtbehandeling,

Islamitische accenten in de inrichting.

zo transparant mogelijk te maken. Dit heeft ons gebracht

verlichting was een grote uitdaging. De El Amien II is een

tot de oplossing waarbij de lokalen glazen binnenpuien

brede school. Ook een wijkcentrum voor taallessen en

Open en flexibel

hebben gekregen. Dit geeft transparantie tussen de

integratieprogramma’s en een kinderdagverblijf behoren

Binnen het bestaande betoncasco is een nieuwe

lokalen en de middenzone, maar ook functionaliteit door

tot de opgave. Kortom: een nieuwe brede school,

basisschool ontworpen. De leerwerkpleinen zijn

een zelf ontworpen garderobekastelement.

duurzaam ondergebracht in een oud gebouw.

Bestaand gebouw Wiltzanghlaan. Brede school El Amien II

exploded view 328

plattegrond plafondontwerp

doorsnede installatieontwerp 329

leerwerkpleinen in middenzone

Nieuwe lokalen opgenomen in bestaande betonstructuur.

Leerwerkpleinen: multifunctionele clusters en transparante zijwanden voor daglicht. 330

Schets daglicht in kelder.

plattegrond begane grond 331

visie u l e sbouw en

angsdoorsnede van

332

ockeypaviljoen Eemvallei. Onder kleedruimten, boven clubhuis en multifunctionele ruimte voor naschoolse opvang.

333

visie u l e sbouw en

ockeypaviljoen Amersfoort. Ž

oardroom met uitzicht over omgeving. Ž

Multifunctioneel gebouw met werkplaats en kantoor. Ž

Visie utiliteitsbouw en zorg

Ruimtelijke chemie

Gezondheidscentra

Utiliteitsbouw is een ruim begrip. Het gaat om gebouwen

Om te komen tot een functioneel ontwerp vertalen

Zorggebouwen zijn een speciale vorm van utiliteitsbouw.

die worden gebruikt om in te werken, zorgen en

we een programma van eisen naar een vlekkenplan

recreëren. Dat kan gaan om kantoren en bedrijfspanden,

of een ruimtediagram. e kunt dit soort tekeningen

Over

maar ook om winkels waarin dienstverlening centraal

vergelijken met een organogram in een organisatie.

het BNP aan gezondheidszorg. Onze visie is dat de

staat of recreatie- en sportgebouwen. Ook rekenen wij

Een ruimtediagram is een uitdrukking van de ruimtelijke

huidige decentrale eerstelijnszorg op zal gaan in kleine

zorg gerelateerde gebouwen, zoals tandartsenpraktijken,

relaties die in een bouwwerk bestaan of moeten worden

groepscentra met samenwerkende huisartsen, (f sio-)

gezondheidscentra en ziekenhuizen, tot utiliteitsbouw.

aangebracht. We starten met een diagram, maar het

therapeuten, tandartsen, verloskundigen en thuiszorg.

Wat is de overeenkomst in deze utilitaire projecten

draait om de ruimtelijke chemie, ofwel de samenhang

Daar horen ook apotheken bij. Een eerste voorbeeld is

van functies en mensen.

een HOED-praktijk (huisartsen onder een dak).

is functionaliteit, duurzaamheid en uitstraling. Deze drie

Lichte gebouwen

VOCUS werkt (ook in eigen opdracht) aan opgaven

thema’s vind je terug in onze ontwerpen.

Glas, steen en hout zijn veel voorkomende materialen

waarbij gezondheidscentra voor huisartsen,

in onze ontwerpen en daglicht moet ver doordringen in

f siotherapeuten en tandartsen worden gerealiseerd. In

Aanpak

gebouwen waardoor een prettig werkklimaat ontstaat.

deze gebouwen integreren we het principe van een back-

Als vormgevers willen we mooie aansprekende

We zijn ervan overtuigd dat een goed ontwerp kan

en frontoffice: het gebouw heeft één centrale frontoffice

gebouwen maken, maar een architect die geen oog heeft

bijdragen aan een gezonde werkomgeving voor mensen.

die door alle zorgverleners betaald en bemand wordt.

voor kosten en functionaliteit komt niet tot realisatie. uist

Daar gaat ons vak over. Zo is het ziekteverzuim binnen

Algemene kosten worden gedeeld, maar de praktijken

bij utiliteitsbouw wil een opdrachtgever een herkenbaar

ons eigen kantoor afgenomen na de ingebruikname van

blijven zelfstandig. Dus achter de frontoffice zit een

gebouw tegen een betaalbare prijs. We voelen ons dus

de nieuwe werkruimte in de Bussumse Watertoren.

backoffice van meerdere kleine praktijken. Iedere

jaar betaalt Nederland een groot deel van

Hoe uiteenlopend utiliteitsbouw ook is, de rode draad

huisarts of therapeut behoudt hiermee zijn eigen

verantwoordelijk voor de haalbaarheid van een project.

orgcentrum Etten eur een groepspraktijk voor tandartsen, mondhygi nisten en fysiotherapeuten. Ž 33

Structuur

patiëntenbestand en de patiënt heeft nog steeds zijn

Om te komen tot realisatie van een ontwerp maken we

Ons streven is de structuur van een pand zo te

eigen huisarts. Het voordeel is dat de ‘luikjes bij de

investerings- en bouwkostenramingen, oppervlaktestaten

maken dat herbestemming na dertig jaar mogelijk is.

huisarts’ verleden tijd zijn en de patiënt geen bandje te

en voeren prijsonderhandelingen en bouwdirectie op

Bijvoorbeeld door overspanningsmaten te kiezen zodat

horen krijgt als hij de huisarts belt. Hij kan altijd terecht.

de bouw. We hebben graag de regie in handen en

in een bedrijfspand ook woningen gemaakt kunnen

werken samen met specialisten op onderdelen zoals

worden. Bij een praktijk in Etten-Leur hielden we rekening

De zorg wordt door deze samenwerking efficiënter en

dwarsdoorsnede installatieadvies, dubo, bestek en bouwkosten.

met een toekomstige opbouw voor f sio-ruimten.

betaalbaarder en behoudt toch haar menselijke maat. 33

hockeyclub Eemvallei Amersfoort

Nieuw clubgebouw voor hockeyclub Eemvallei in de Amersfoortse wijk Vathorst. Å½ opdrachtgever oplevering aannemer constructeur 33

hockeyclub Eemvallei 2008 Van den Belt Sport & Leisure IMd Raadgevende Ingenieurs 337

brede trap als tribune

Positionering terras met vrij uitzicht op velden.

Parkeren aan rechterzijde.

Clubgebouw in oksel hockeyvelden.

Hockeyclub Eemvallei Amersfoort VOCUS won de architectenselectie met een licht en

interieuraccent aan de binnenzijde is ingezet om de

opzichte van de velden en met een riant uitzicht. Dat het

luchtig ontwerp. Het gebouw heeft een eenvoudig

ruimte kleur te geven, bovendien een verwijzing naar de

gebouw daardoor twee lagen krijgt, maakt het juist tot

schema: massieve sokkel, zwevend dak en transparante

clubkleuren.

een opvallend punt in de omgeving.

functies, zoals kleedruimten en opslag, De transparante

De kantine en terassen liggen verhoogd, waardoor je

Bovendien ontstaat daardoor ook de hoogte die nodig is

glazen bovenbouw bevat de open functies, zoals de

vanaf het terras รณp de velden kijkt. Wij kozen voor een

voor een terras met een aantrekkelijk uitzicht. Dit terras

kantine en de bar. Het dak heeft grote overstekken en

andere positionering van het clubhuis op het perceel. In

gaat over in een grote, brede trap die als een informele

buigt aan de kopse kanten omhoog.

het oorspronkelijke door de opdrachtgever aangegeven

tribune overzicht biedt over het hockeyveld. Naast het

vlekkenplan lag het paviljoen midden op het perceel

programma van eisen en het bouwbesluit moest het

Er was geen budget voor dure materialen, daarom

ingeklemd tussen de parkeerplaatsen en het speelveld.

ontwerp voldoen aan eisen voor sportaccommodaties.

hebben we ook de materialen eenvoudig gehouden:

VOCUS presenteerde in de architectenselectie een sterk

steen met horizontaal lopende voegen voor de

afwijkend vlekkenplan, waarbij het clubhuis gesitueerd

VOCUS verzorgde het gehele proces van ontwerp tot

sokkel en glas met hout voor de opbouw. Het groene

was in een krappe uithoek van het perceel: diagonaal ten

bouwdirectie.

tussenlaag. De sokkel is gesloten en herbergt de dichte

Winnend ontwerp architectenselectie. plattegrond begane grond 338

plattegrond verdieping 339

e e

ntwerpschets gevelbeeld vana de velden. eneden de kleedkamers boven bar clubhuis.

geveltekening

opgevel paviljoen met entree. Ĺ˝ langsdoorsnede

en doorsnede

details

ntwerpschets kopse kant gebouw.

evelbeeld vana de straat.

detail dakrand spant

detail dakrand

dwarsdoorsnede

outen lamellen geven horizontaliteit in gevel. Ĺ˝

mondzorgcentrum Etten-Leur

Nieuwe praktijk voor tandartsen en mondhygiĂŤnistes. Ĺ˝ opdrachtgever oplevering aannemer constructeur

Mondzorgcentrum Etten-Leur 2004 Aannemingsbedrijf Van de Klundert Buro Bekendam en Partner

345

scheiding looplijnen essentieel voor hygiëne

Interieur met verlaagd plafond.

Praktijk met aangrenzend het woonhuis.

Ook het specialistische tandartseninterieur werd door VOCUS ontworpen. Ž

Mondzorgcentrum Etten-Leur In de nieuwe wijk Attelaken was plaats voor een nieuwe

natuurlijke lichtinval zorgt voor mooie lichte ruimten.

Schetsontwerp van voorgevel.

346

zonder dat de bezoekersstroom wordt doorkruist. In de vijf praktijkruimten staat centraal geplaatst de

tandartspraktijk. VOCUS ontwierp voor een tandarts en mondhygiëniste praktijk en woonhuis als één ensemble,

Hygiëne en functionaliteit

behandelstoel. In de ruimte staat een kastelement en

los van elkaar maar wel als één geheel ontworpen.

VOCUS begeleidde het gehele traject van eerste

het vrijhangende plafond is voorzien van verlichting,

concept tot de oplevering van de tandartsstoelen. Een

geluid en installaties. Per ruimte is gekozen voor een

Mooie lichtinval

opdracht waarin we ons moesten verdiepen in het

eigen marmoleumkleur op de grond. De wachtruimte en

Het woonhuis is fysiek losgekoppeld van de volgende

tandartsenvak. In de praktijk liggen enkele kilometers

receptie liggen direct bij binnenkomst.

bouwmassa, die van de praktijk (1-laags). De gevel

aan bedrading, water-, cv- en persluchtleidingen.

loopt in hetzelfde vlak door en de massa vouwt naar

Belangrijk is de scheiding van verkeersstromen:

De praktijk is voorbereid op een mogelijke extra

binnen. Vervolgens ontstaat een U-vormige praktijk met

uit hygiënisch oogpunt maakten we een tweede

bouwlaag als uitbreiding voor een praktijk voor

een middencorridor met glasdak. De ruimte onder de

verkeerszone aan de achterkanten van de kamers: door

fysiotherapie. De fundering is daarom verzwaard

middencorridor is eigenlijk een buitenruimte, maar door

middel van schuifdeuren kunnen tandartsinstrumenten

uitgevoerd. Het plan is binnen budget opgeleverd. Het

het lichte glasdak ontstaat een serreachtige ruimte. De

vanuit de steriele kamer ‘schoon’ de kamer bereiken,

gebruik van het gebouw wordt als plezierig ervaren.

gevel

doorsnede

347

Binnen en buiten zijn gelijkwaardig. Ž

348

Zichtlijn naar entree. Ž

349

plattegrond en details

situatietekening

Detailopname van kozijn, aansluitend op metselwerk en betonband. Ĺ˝

detail aansluiting betonband op kozijn

plattegrond begane grond

detail aansluiting glasdak < Betonvlak verbindt woonhuis en praktijk. Ĺ˝ 350

351

praktijkruimte podologie Teteringen

Schetsontwerp voor een praktijkruimte voor podologie in Teteringen, met behandelkamers, werkplaats, showroom en een bovengelegen bedrijfswoning. opdrachtgever ontwikkelaar planvorming

352

Schoen- en Voetspecialist Snoeren PPI Gadet OG 2009

353

patio werd oplossing voor daglicht in praktijkruimte en appartement

Locatie Oosterhoutseweg Teteringen (bron: Google Maps)

Met een functie-relatiediagram werd de organisatie van

Het perceel werd gesplitst in twee bouwkavel. Een

Het stenen gebouw is bewerkt met grote snedes,

het gebouw bepaald.

gezamenlijke verbindingsmuur koppelt panden.

glasvlakken en houtaccenten.

Praktijkruimte podologie In opdracht van Schoen- en Voetspecialist Snoeren is een ontwerp gemaakt voor een nieuwe praktijk voor podologie in Teteringen. Podologie betekent ‘voetkunde’ en is afgeleid van het Griekse woord ‘pous’ dat voet betekent. Een podoloog is een voetspecialist die aandoeningen aan de voet en daarmee samenhangende houdingklachten kan herkennen en behandelen. Ons ontwerp voorziet in een praktijk waarin zowel therapie wordt verricht als het ambachtelijk vervaardigen van maatschoenen. In de schoenwinkel kunnen mensen speciale schoenen kopen. Het programma van eisen

begane grond

vroeg om een woning boven de praktijkruimte. We hebben een gebouw gemaakt waarin de verschillende gebouwfuncties in één bouwvolume zijn ondergebracht. Vervolgens is het volume bewerkt om het noodzakelijke daglicht op verschillen plekken naar binnen te laten vallen. Hierdoor ontstaan snedes, gaten en patio’s. Het gebouwontwerp bestaat uit een beton- of staalstructuur met gevels van natuursteen, hout en glas. Opvallend is de verbindingsmuur die als gezamenlijk onderdeel - zowel in het belendende pand als in de impressie van bouwmassa en entreegebied

praktijkruimte - moest worden opgenomen. Dit was een stedenbouwkundige eis van de gemeente Teteringen.

354

eerste verdieping 355

restaurant The Chuckwagon Almere

Ontwerp themarestaurant The Chuckwagon aan het Weerwater in Almere. opdrachtgever planvorming

356

Restaurant The Chuckwagon 2006

357

restaurant is gericht op het Weerwater

Zicht vanaf plankier/waterzijde.

Glazen koppen gericht op water/entree.

Compositie van twee bouwvolumes.

Houten plankier geven routing naar het gebouw.

Interieur van koeienhuiden.

Verschillende bruintinten voor in- en exterieur.

Dit ontwerp voor restaurant The Chuckwagon is geĂŤnt

gebouwtjes gelegd die zich enderzijds richten naar

zijn van hout met elk een eigen kleur. De daklijnen

op de verbinding naar het Weerwater. Vanuit een nieuw

de bezoeker en anderzijds naar het uitzicht op het

zijn licht hellend om de gebouwtjes richting te geven.

aan te leggen parkeerplaats is een looplijn gemaakt,

Weerwater. Het kleine gebouwtje heeft een lunchroom,

Het restaurant is ingericht naar het thema van The

een houten plankier die uitmondt in een aanlegsteiger

het grote bevat het restaurant. Door middel van een

Chuckwagon (huifkar). De lange tafels zijn afgewerkt met

voor bootjes in het Weerwater, de in het centrum van

ondergelegen kelder zijn beide bouwdelen verbonden.

huiden en strakke designlampen en de tafels lopen van

Almere gelegen waterplas. Aan deze looplijn zijn twee

Daar liggen toiletten en bergingen. Beide gebouwtjes

binnen naar buiten in dezelfde lijn. .

Restaurant The Chuckwagon Almere

plattegrond restaurant situatie 358

359

visie landelijk gebied

In Uithoorn is VOCUS betrokken bij de ontwikkeling van de waterlijn. De oever van de Amstel wordt over ĂŠĂŠn kilometer lengte ingericht met aanlegplekken, jachthaven, herbestemmingen en toeristische functies. Uithoorn wordt de noordelijke poort van het Groene Hart. 360

361

visie landelijk gebied

Nieuw landgoed in Boxtel voor drie woningen. Van 7,5 ha

Gebiedsontwikkeling Escharen tussen bossen en akkers,

De Hagelaar in Best, gebouw voor groepsevenementen.

Botte overgangen van stad naar land door ongebrijdelde

Industrie niet nog langer versnipperd in agrarisch

VOCUS werkte mee aan natuurbegraafplaats Heidepol op

agrarisch gebied wordt 5 ha omgezet in nieuwe natuur.

met kavels als ‘groene kamers’. Realisatie 2013-2015.

Het ontwerp is afgeleid van een langgevelboerderij.

groei van gemeenten moeten worden gestopt.

landschap, maar inpassen en concentreren bij steden.

de Hoge Veluwe in Arnhem.

Visie landelijk gebied

Beleid voor bedrijventerreinen

VOCUS heeft afgelopen jaren met studies, ontwerpen

Onze ruimtelijke ordening is gedecentraliseerd en het

verbindingszones. In ruil voor extra natuur, krijgt

en adviezen bijgedragen aan projecten in het landelijk

ontbreekt daardoor aan grensoverschrijdend beleid.

de ondernemer mogelijkheden één of meerdere

gebied van Brabant, Gelderland en Noord-Holland.

Wij zijn van mening dat de centrale overheid, gemeenten

landgoedwoningen te realiseren. De beeldkwaliteit

Veelal gebiedsontwikkelingen waarin ‘rood en groen’,

en provincies de handen ineen moeten slaan voor een

van de bebouwing moet wel ‘van allure’ zijn, zoals

met elkaar verweven zijn.

ontwikkelingsplan voor de komende vijftig jaar. Dit plan

de overheid dit letterlijk noemt. VOCUS ontwerpt en

richt zich specifiek op overgangen tussen stad en land

adviseert als stedenbouwkundige/architect in dit soort

We hebben brede ervaring in gebiedsvisies, ‘ruimte

en kan gemeenten dwingen stedelijke en landelijke

gebiedsontwikkelingen.

voor ruimte’-projecten, nieuwe landgoederen en

waarden te beschermen en op elkaar af te stemmen.

natuurbegraafplaatsen. We zijn regelmatig adviseur

In dit plan moet ook de groei van nieuwe bedrijven-

Economische impuls

van stichting Goois Natuurreservaat die de Gooise

terreinen worden geregeld, want het is nog steeds

Bij ontwikkelingen in het buitengebied komen

natuurgebieden beheert en we hebben een vaste

lonend voor gemeenten door middel van gronduitgiften

allerlei onderwerpen aan de orde: fiscaal-juridische

samenwerking met Bureau Praedium dat zich richt op

mee te werken aan nieuwe bedrijventerreinen, terwijl

aspecten, financiële haalbaarheid, ruimtelijke ordening,

ontwikkelingen in de overgang van stad naar land.

bestaande kampen met leegstand en achteruitgang.

regelgeving, politiek, natuurontwikkeling en architectuur.

Snelle verstedelijking

Nieuwe landgoederen

is een belangrijke, zo niet onmisbare, factor voor de

Het Nederlandse landschap verstedelijkt in rap tempo.

Wat zijn nieuwe landgoederen? Dit zijn publiek

duurzame toekomst van het buitengebied.

Dorpen en middelgrote plaatsen dijen uit met lelijke

toegankelijke (natuur)gebieden van ten minste 5 hectare

bedrijventerreinen en woongebieden. Dit gaat ten koste

met daarop meerdere woningen. Eigenaren zijn veelal

Natuurbegraafplaatsen

van de leefbaarheid in het landelijk gebied dat te maken

ex-boeren die hun grondgebied op deze wijze hebben

Een nieuwe vorm van begraven begint zich in Nederland

heeft met leegloop. Het effect is rafelige randen en

weten te behouden, en particulieren die hierdoor de

te ontwikkelen. Op een natuurbegraafplaats word je

slechte overgangen van stad naar land. Het feit dat onze

mogelijkheid hebben om in het buitengebied te wonen

begraven op een akker of tussen de bomen. Na verloop

natuur door mensen is vormgegeven en oorspronkelijke

en natuur te creëren. Elke Nederlandse provincie heeft

van tijd is niet meer zichtbaar waar je lag en ben je ‘één

natuur ontbreekt, is geen vrijbrief om ongelimiteerd uit

eigen regels voor de realisatie van nieuwe landgoederen.

met natuur’. Bij natuurbegraafplaatsen wordt ook nieuwe

Maar ook marketing en communicatie. Gebiedsbranding

natuur gemaakt. We zijn betrokken bij één van de eerste:

te breiden ten koste van het landelijk gebied. Tussen Hergebruik van een oude betonbrug die niet meer wordt gebruikt als autoverbinding. De brug krijgt een nieuwe functie als ecologische zone voor een stadstuin.

362

gemeentelijke overheden wordt weinig samengewerkt

Landgoedontwikkelingen kunnen goed zijn voor het

Heidepol in Arnhem dat in juni 2012 is geopend. We

dwarsdoorsnede om gezamenlijke waarden te beschermen.

versterken van natuurwaarden en het creëren van

maakten een plan voor de bijeenkomstgebouwen. 363

landgoed Hommerzaad Escharen

Realisatie van het nieuwe landgoed Hommerzaad waarop drie vrijstaande woningen worden gebouwd. opdrachtgever oplevering procesbegeleiding landschapsarchitect

364

Bureau Praedium in ontwikkeling Bureau Praedium Loes Lijmbach Tuin- en landschapsarchitectuur

365

nieuw landgoed in bosrand

Regionaal: locatie ligt aan rand bos.

Plaatselijk: paarse contour is nieuw te vormen landgoed.

Concept: de drie ‘groene kamers’ duidelijk te zien.

Met steun van de provincie Noord-Brabant transformeert

De locatie ligt aan het natuurgebied Het Gassels Broek

VOCUS schreef voor het plangebied een beeldkwaliteits-

de eigenaar van een varkensveehouderij in totaal

dat wordt gekarakteriseerd door scherpe overgangen

plan dat de richtlijnen bevat voor het bouwen van de

14,7 hectare landbouwgrond tot een nieuw landgoed

van gesloten naar open. Dit houdt in dat je straks –

drie woningen. De gemeente wil kunnen toetsen of

met de historische gebiedsnaam Hommerzaad. Het

rijdend naar het nieuwe landgoed – veel verschillende

toekomstige particuliere aanvragen voldoen aan de

landgoederenbeleid van de provincie beoogt de

landschapstypen beleeft, wat het gebied bijzonder

kwaliteitseisen die worden gesteld bij de realisatie van

kwaliteiten van het buitengebied te verbeteren.

maakt.

een landgoed. In het beeldkwaliteitsplan staan ook eisen

Landschapsplan

Opdracht

Het landschap bij Escharen (ten zuiden van Grave) kent

Het in landgoedontwikkelingen gespecialiseerde

een rijke variatie van grotere en kleine open akkers en

bureau Praedium vroeg VOCUS om bij Hommerzaad de

Om een aanzet te geven voor de beeldkwaliteit ontwierp

weilanden die zijn omringd door bos. Kavellijnen volgen

architectonische en ruimtelijke inpassing van ‘het rood’

VOCUS een voorbeeldwoning. In het ontwerp hebben de

het oude beekdal van de Graafsche Raam of staan juist

te verzorgen.

huizen grote dakoverstekken en veranda’s met uitzicht

Landgoed Hommerzaad Escharen

voor de aanleg van tuinen en erfgrenzen. VOCUS blijft bij de ontwikkeling betrokken als landgoed-supervisor.

over het landgoed. Het landelijke thema vertaalt zich

haaks daarop. Het plangebied ligt precies op de stijlrand die de natuurlijke overgang vormt tussen het beekdal

Doel was een landgoed te ontwikkelen, agrarisch gebied

naar natuurlijke materialen, zoals blank hout, keramische

en de hogere beboste zandgrond. In een nieuw aan te

op te heffen en natuur met drie landgoedwoningen

dakpannen en gekeimde wanden. Er zijn geen dakgoten.

planten strook bos liggen de drie kavels uitgespaard

terug te plaatsen. We hebben een bezoek gebracht

Door de schilddaken ogen de bouwmassa’s niet te hoog.

als ‘groene kamers’. Een bijzondere ingreep is de

aan de locatie, samen met de boer die vaak direct een

De woningen hebben een schijfachtige schoorsteen die

extra strook bos die is gecreëerd los van de bestaande

praktische oplossing verwacht. In dit geval kwam die

als een bouwvolume op het scharnierpunt tussen de

bosrand. Daardoor ontstaan nieuwe ‘coulissen’ die

heel snel. De woningen moesten aan de rand komen

hoge en de lage kap staat en voorziet in een binnen- en

goed passen bij het open-gesloten karakter van de

te liggen, dan zou het open karakter van de gronden

buitenhaard.

omgeving. Het naastgelegen bestaande natuurgebied

aan de Cuijkse Steeg intact blijven. De kavels hebben

kent meer van dat soort verrassende ruimten, met kleine

vrij uitzicht over de landerijen. De woningen zijn zo

Het plan is in samenspraak tussen initiatiefnemer,

maisakkers, af en toe een boerderij, loof- en naaldbos.

gesitueerd dat ze niet uitkijken op elkaar.

adviesuers en gemeente/provincie tot stand gekomen.

< Het plangebied: variatie van weiden en akkers, omringd door bos. 366

367

landhuizen

Schoorsteen vormt verbindende schijf tussen verschillende onderdelen van de woningen.

vlekkenplan woningplattegrond

De kavels liggen als groene kamers in het nieuwe bos, met uitzicht over akkers op de eigen tuin met lange oprijlaan. 368

voorgevel

achtergevel landgoedzijde 369

gebiedsontwikkeling Setersheike Haaren

Gebiedsontwikkeling Setersheike in Haaren voor nieuwe natuur, nieuwe waterverbindingen, een nieuw landgoedcluster en nieuwe woningbouw rondom een driesprong aan de Ruiting. opdrachtgever projectmanagement landschapsarchitect planvorming

370

De heer W. Vugts Bureau Praedium Bureau Praedium - John Jansen 2012 - 2014

371

ontwikkeling herstelt natuurwaarden en ecologische verbindingen Noordelijk cluster

Noordelijk cluster: landgoed met 3 eenheden.

Zuidelijk cluster

Zuidelijk cluster: langgeveltype en Vlaamse Schuur

Ruiting 10: handhaven. Ruiting 10a: sloop-nieuwbouw.

Gebiedsontwikkeling Setersheike

Inrichtingsschets vervaardigd door

Setersheike bestaat uit een langgerekt plangebied, dat

Een landgoed is een samenhangende eenheid van

uitstraling en bebouwingstypologie. Het noordelijke

Bureau Praedium.

zich opspant tussen het Helvoirts Broek en de Essche

‘rode’ componenten en ‘groene’ componenten. Beide

cluster refereert aan een klassiek landgoed met een

Stroom. Centraal staat de realisatie van nieuwe natuur

moeten op elkaar aansluiten en elkaar versterken. In

hoofdgebouw en bijgebouwen in een symmetrische

en het creëren van een ecologische verbinding tussen

dit plan staat elk onderdeel in relatie met elkaar. Zo

opzet. Het zuidelijke cluster krijgt een veel landelijker

beide gebieden. In dit plangebied wordt een landgoed

staan openbare delen zoals lanen, akkers, bossen,

uitstraling en refereert aan agrarische bebouwing met

gerealiseerd met twee bebouwingsclusters. Een

wandelroutes, sloten, watergangen in verbinding

een langgevelboerderij en een Vlaamse schuur.

derde aanpalend cluster ligt bij de oude woning aan

met private woningen, tuinen en erfgrenzen. De

de Ruiting 10, met daarnaast een bouwperceel voor

landgoedstatus geeft de verplichting om naast een

VOCUS treedt op als stedenbouwkundige en verzorgt

de realisatie van een nieuwe langgevelboerderij. De

gebouw van allure ook een tuin van allure te realiseren.

samen met Bureau Praedium het bestemmingsplan en

clusters zijn met elkaar verbonden door laanbeplanting.

Er is gekozen om de clusters te laten verschillen in

beeldkwaliteitsplan voor het plangebied.

Ruiting 10-10a

referentiebeelden natuur en bebouwing 372

373

waterlijn Uithoorn

Gebiedsvisie voor de ontwikkeling van een nieuw waterlijn aan de Amstel in Uithoorn.

opdrachtgever planvorming stadlandrelatie

374

Ontwikkelcombinatie Hart aan de Amstel 2012 - 2014 Bureau Praedium

375

plan is kilometerlang

Uitzicht over Amstel vanaf de brug N201. Links Uithoorn,

Bestaande passantenhaven aan kade mist sfeer en

Thamerkerk, gemeentelijk monument. Op deze plek start

rechts Amstelhoek.Ž

uitstraling voor zowel bezoekers als bewoners. Ž

de waterlijn en is een jachthaven bedacht.Ž

Waterlijn Uithoorn: middenlijn van de Amstel is de grens tussen Noord-Holland en Utrecht. 376

377

verleggen N201 herkansing voor Uithoorn

plein bij de Thamerkerk

Oude gemeentehuis wordt havengebouw bij haven.

jachthaven

Oude brug N201 gedeeltelijk inzetten als park?

Wandelroutes en stadstuinen.

Waterlijn Uithoorn Het centrum van Uithoorn ligt aan de Amstel en kampte jarenlang met de drukke provinciale weg die dwars door de kern liep. Nu de N201 is verlegd ontstaat ruimte om de Amstel weer echt te verbinden met het dorpscentrum. De gemeente wil deze verbinding duurzaam vormgeven. Ontwikkelcombinatie Hart aan de Amstel vroeg VOCUS en Praedium een gebiedsvisie te maken voor een duurzame waterlijn tussen het Schansgebied en de

passantenhaven

Thamerkerk. De plannen zijn in wording. Het project is inmiddels speerpunt in het gemeentelijke beleid en de waterlijn wordt het belangrijkste recreatieve gebied van passantenhaven

Uithoorn. De Amstel wordt over een lengte van één kilometer ‘geactiveerd’ met botensteigers in de eerste klimaatneutrale passantenhaven, een nieuwe jachthaven bij de Thamerkerk, een autoluwe boulevard met terrassen aam de Markt, een verhuurplek voor sloepen bij het Rechthuis en de herbestemming van de oude brug. Praedium adviseerde om van het gebied dé

ontwerpschets VOCUS

recreatieve poort naar Het Groene Hart te maken. Vanwege onze ervaring op het gebied van duurzaam ontwikkelen en binnenstedelijk bouwen werd VOCUS gevraagd mee te werken aan de waterlijin. Het ruimtelijk concept kwam tot stand in samenwerking met Bureau Schets plangebied gemaakt door Bureau Praedium. 378

Praedium en Huub Linders. 379

schaapherderswoning De Lieberg Eemnes

Nieuwbouw schaapherderswoning voor het Goois Natuurreservaat aan de Goyergracht in Eemnes. Ĺ˝

opdrachtgever oplevering aannemer constructeur

380

Goois Natuurreservaat 2011 Drent en Welling Adviesburo Bekendam en Partner

381

eenvoudige dienstwoning op landgoed

Veranda onder dakoverstek geeft relatie met landgoed.

Dwarskap bepaalt entree en erker.

Aan de kopse zijden openslaande deuren.

Schaaphederswoning De Lieberg begane grond

Henk Korten - voormalig rentmeester van het Goois natuurreservaat (GNR) - nam het initiatief om op landgoed De Lieberg een nieuwe woning te realiseren voor een schaapherder en zijn gezin. Het moest een ‘knappe’ woning worden, maar wel ‘sober en doelmatig’. Landgoed De Lieberg aan de Goyergracht in Eemnes kwam via een legaat in bezit van GNR. Op het landgoed stond een vervallen woning met een lang pannendak. Een bouwtechnisch onderzoek wees uit dat het huis niet voor renovatie in aanmerking kwam. GNR besloot het bestaande huis te slopen en VOCUS opdracht te geven nieuwbouw te onderzoeken. Na diverse varianten te hebben bekeken, waaronder een duo-woning,

verdieping

gaf het bestuur groen licht voor de bouw van een schaapherderswoning met bijgebouw en buitenkennel voor de honden. De dakvorm refereert aan de oude woning; een eenvoudige langskap met aan elke zijde een dwarskap om de lengte te doorbreken. De opengewerkte kop met grote veranda is al vanaf grote afstand zichtbaar. Het houten spant geeft de woning een landelijke aanzicht. De gevels zijn opgetrokken in hout met gemetselde plint en de dakkapellen zijn ‘aangekapt’ uitgevoerd.

< Ontwerpschets van woning met terreinindeling. 382

383

nieuw zadeldak zoals in oude woning

Voormalige woning, voor de sloop. Ž

Ook de nieuwbouw kreeg een zadeldak. Ž

Vanaf de veranda zie je de oprijlaan van het landgoed. Ž

langsdoorsnede

< De woning is uitgevoerd met grote overstekken en veranda’s.Ž 384

385

colofon

Projectmanagement, teksten en eindredactie

Concreet Geeft Vorm

Custers Communicatie

www.concreetgeeftvorm.nl

www.custerscommunicatie.nl Uitwerking en vormgeving Bart Siebelink (1e druk)

VOCUS architecten bna

www.natuurcommunicatie.nl

www.vocus.nl

Fotografie Roos Aldershoff

Drukwerk (zie: Ž)

www.roosaldershoff.nl

Real Concepts www.realconcepts.nl

Deze productie is verzorgd door Real Concepts BV uit Duiven. Het bedrijf is gecertificeerd op het gebied van Duurzame Grafische

Bart Siebelink

Inkoop. Daarnaast beschikt dit bedrijf over de certificaten ISO9001

www.natuurcommunicatie.nl

(zie: Ž)

1e druk - juli 2009 volledig herziene druk - november 2012

en ISO14001. Real Concepts BV is bekend van het magazine Duurzaam Gebouwd.

Druk

Robert Jan Stokman

(zie: Ž)

www.stokmanfoto.nl

Dit boek is gedrukt op papier met een FSC MIX label. Dit staat voor een combinatie van materiaal uit FSC gecertificeerde bossen, FSC

Hans Peter Föllmi

gecontroleerd hout of pulp, en gerecycled hout of pulp.

www.ic4u.org

(zie: Ž) Alle

rechten

voorbehouden.

Niets

uit

deze

uitgave

mag

worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd Papiersoort omslag: Trucard 300 grams.

VOCUS architecten bna

FSC mixed sources. SGS-CoC-1835

www.vocus.nl

(zie: Ž)

Papiersoort binnenwerk: Satimat 115 grams.

Foto’s omslag

FSC mixed sources. C021878

foto voorzijde: uitzicht vanaf Bussume watertoren

gegevensbestand en/of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier zonder voorafgaande

Grafisch concept

386

schriftelijke toestemming van de uitgever.

bussumergrindweg 1c 1406 nz bussum postbus 107 1400 ac bussum t 035 698 91 35 f 035 698 91 36 vocus@vocus.nl www.vocus.nl