Allergie
KWARTAALBLAD VAN DE STICHTING VOEDSELALLERGIE
2 // 2016
voeding
Vakantie en reizen // ‘NU NOG LEKKERDER’ // VLEESVERVANGERS // NIEUWE BESTUURSLEDEN //
Allergie In dit nummer 2 // 2016
5
voeding
‘Nu nog lekkerder!’
2 Wij zijn een goed doel 4 Dit zijn onze nieuwe bestuursleden 6 ‘Nu nog lekkerder!’ Waarom veranderen fabrikanten hun producten? 8 De diëtist Schijf van Vijf en voedselovergevoeligheid 9 Kort nieuws 11 Mijn verhaal Klachten eindelijk onder controle dankzij dieet én medicijn
Wij zijn een goed doel JABADABADOEEEEE. We hebben een volledig, enthousiast, inspirerend en kritisch nieuw bestuur! Elk kennisgebied en elke leeftijdsgroep zit aan tafel. Daar word je blij van en ook ontstaat wat je noemt zelfreflectie. Patiënten organisaties veranderen in hun rol. Van gast aan tafel naar de gewenste kennisgenoot. Ook de behoefte van de achterban, lees leden, is sterk aan het veranderen. Het internet biedt zoveel informatie, de sociale media staan bol van groepen: wat bindt? We zijn een ANBI, een goed doel. We zijn kei goed op ons gebied. Het tijdschrift dat nu voor
> 2 Allergie & voeding juni 2016
12
15
24
Lekkernijen voor high tea
Waarom geen afspraak met de allergoloog?
Beetgenomen door een teek
12 Wat is er te koop? extra Vleesvervangers
24 Beetgenomen door een teek Een nieuwe vorm van voedselallergie
15 Allerkids
26 Zo doe ik dat Soep, lekker koud!
30 Ervaringen met voedselallergie Alysia // IJs! Barbara // Ik ga op vakantie en ik neem mee… Djoeke // Russische potjes roulette
16 Over Intolerantie Conserveren 17 Reisnieuws 18 Over Koken Oog- en tongstrelende lekkernijen voor een echte high tea…
27 Kom 1 oktober naar Dierenpark Amersfoort Familiedag met lezingen, inloop spreekuren, attracties voor kinderen, infomarkt en buffetlunch 28 Studentenhaver
32 Wat is er te koop? Het geheim van de kikkererwten 33 Over Boeken 34 Uit onze webwinkel Colofon
22 Vijf redenen waarom ouders geen afspraak maken Allergoloog heeft goed nieuws en adviseert provocatietest
29 Erdnüsse en Sulfite in de friet? Verwarring over allergenenkaart in Oostenrijks restaurant
je open ligt, is een voorbeeld. Onze rol bij de al
afstand, zoals Marokko, Kroatië en Zuid-Afrika.
allergie, met speciale aandacht voor de school
bekende ‘stakeholders’ van overheid, weten
Op dit moment werken we hard aan een totaal
leeftijd, jongeren en natuurlijk mogelijkheden
schap en voedingsindustrie is helder. Zo hebben
gerestylede website. Man man man. Wat staat
en grenzen. Eten moet leuk en lekker zijn, en
we ons de afgelopen maanden hard gemaakt
er veel informatie. Maar weten jullie die te
bovenal veilig. Voor iedereen. Er wordt hard
om nieuwe zeer ongunstige regelgeving tegen
vinden? Hebben jullie de juweeltjes op onze
gewerkt aan therapie bij nare voedselallergie,
te houden. Op Europees niveau lobbyen we voor
sociale media al ontdekt? Voor elk wat wils.
maar het verkrijgen van inzicht en begrip blijft
symbolen van allergenen op verpakkingen
Ook ons YouTube-kanaal wordt verder opge
een lange weg.
(duidelijk voor iedereen in elk land). Daarnaast
tuigd. We hebben subsidie voor drie films in
Die weg willen we graag verkorten en veiliger
gaan we direct aan de slag bij lastige situaties
eigen beheer. Daarom zoeken we onze ‘film
maken. Als dat geen goed doel is.
of vragen van onze achterban. We proberen bij
sterren’. Van klein naar groot, van ‘leek’ tot
voorbeeld allergische kinderen en volwassenen
deskundige. Ook ideeën en ervaringen zijn
met wie het slecht gaat, zo snel mogelijk op
welkom op info@voedselallergie.nl.
de goede plek te krijgen. Soms zelfs op grote
De insteek is helder: goed leven met voedsel
Bij de voorplaat In de zomer reizen we vaker dan in andere periodes. We weten dat het kan, ook met ernstige voedselallergie. En ja, goed opletten is heel belangrijk. Zie Reisnieuws (p. 17), ‘Erdnüsse en Sulfite in de friet?’ (p. 29) en de columns (p 30). foto Sven Plomp, SvENPHOTO
Erna Botjes // voorzitter
3<
Waarom veranderen fabrikanten hun producten?
‘Nu nog lekkerder!’ Al de hele dag heb je zin in dat lekkere toetje. Maar in de supermarkt staat er opeens ‘nu nog lekkerder!’ op de verpakking. Je alarmbellen gaan af… het zal toch niet? En ja hoor, de receptuur is veranderd. Je kunt het lekkere toetje niet meer eten, want nu zitten er allergenen in. Waarom letten fabrikanten nu nooit eens op? Redactielid Vera Hendriks zoekt het uit. Een oproepje op Facebook vorig jaar november, over een bitterkoekjespudding die opeens amandelen bevatte, deed heel wat stof opwaaien. Moutbrood met noten, sauzen met melk, beschuit met ei… Door aanpassingen in de receptuur, vaak vergezeld van een enthousiaste slogan op de verpakking, blijken sommige producten niet langer veilig voor mensen met een bepaalde voedselallergie. ‘Altijd de ingrediëntendeclaratie blijven lezen’ is dan ook ons devies. Want ongemerkt sluipen er heel wat veranderingen in bekende producten. Waaróm veranderen fabrikanten hun producten? En waarom stoppen ze daar bekende allergenen in? Dat zijn twee vragen waarop ik graag het antwoord zou vinden. Tijd dus om op onderzoek uit te gaan!
‘De klantenservice kan geen antwoord geven op inhoudelijke vragen’ De klantenservice
Als je favoriete toetje is gewijzigd, kun je dan bij de klantenservice verhaal halen? Nieuwsgierig bel ik verschillende supermarkt- en bedrijfs klantenservices met een vraag over één van hun producten. De reacties zijn wisselend. Als ik Calvé vraag waarom er sinds vorig jaar melk is verwerkt in haar sauzen, wordt er in eerste instantie terughoudend gereageerd. ‘Ik kan me voorstellen dat het vervelend is’, zegt de klantenservice medewerkster. ‘Maar we vermelden het wel netjes op de verpakking.’ Op mijn vraag of ik misschien met de fabrikant in contact kan komen, reageert ze afwijzend. ‘Nee, dat is helaas niet mogelijk. We kunnen u niet doorverbinden. > 6 Allergie & voeding juni 2016
Ik ga wel doorgeven dat u liever zou zien dat de sauzen geen melk bevatten.’ Tot mijn eigen verrassing spreekt Calvé drie weken later mijn voicemail in. ‘De functie van melk in dit product is de smaak. Melk is een goede smaakmaker voor sauzen. Maar we nemen uw idee mee naar ons afdelingsoverleg.’ Een ander merk dat ik belde was Mona. Na enige minuten wachtmuziek (The Final Countdown – hoe toepasselijk!) legt een medewerker mij uit dat de koekstukjes in de bitterkoekjespudding zacht en niet lekker werden. ‘Een paneltest onder consumenten gaf dit aan. Daarom hebben ze extra stukjes amandel toegevoegd.’ Ook bij Mona kan de medewerker mij niet doorverbinden: ‘Een directe contactpersoon geven wij niet. U kunt ons wel een e-mail sturen.’
Afgepoeierd
Na meerdere telefoontjes merk ik dat het lastig is door te dringen tot de kern van de vraag: waarom is iets veranderd? Klantenservicemede werkers zijn gericht op snelle afhandeling: ze noteren je naam en gegevens, spelen de vraag door, maar kunnen geen antwoord geven op echt inhoudelijke vragen. Hoewel de antwoorden beleefd zijn, voel ik me toch afgepoeierd. Geldt dit gevoel ook voor andere mensen? Via Facebook kom ik in contact met leden van de Stichting Voedselallergie die hun ervaringen willen delen. Sandra Dekker heeft contact gehad met meerdere fabrikanten, vooral over sporen van noten en pinda’s. Ze is daarover teleurgesteld geraakt: ‘Meelevende reacties, maar nooit de bereidheid iets te veranderen aan het productieproces.’ Zo ging het ook bij ook Jessica Hooijer, over Conimex Bali Kroepoek: ‘De verpakking was veranderd en ineens stond daarbij op dat er
sporen van noten en pinda’s in konden zitten. De reactie die ik telefonisch ontving, was dat door bezuinigingen productiebanden waren samengevoegd. Op die manier konden ze goedkoper produceren. Toen ik zei dat ik het vervelend vond, maar wel begreep, kreeg ik als reactie dat het bedrijf niet met alle klanten rekening kon houden.’
‘Ik kreeg als reactie dat het bedrijf niet met alle klanten rekening kan houden’ Bij Petra Niemeijer-Veldman liet Knorr weten na aanpassing van Wereldgerechten Paella: ‘Het smaakpanel vindt het lekkerder met tarwezetmeel in plaats van maiszetmeel.’ Petra baalde behoorlijk van het antwoord: ‘Ze zeiden: “Jammer dat uw zoon het nu niet meer kan eten...”, geweldig van Knorr.’
‘U kunt het product gewoon eten’
Aan de andere kant zijn er ook heel positieve ervaringen, waarbij suggesties wel worden meegenomen. Marleen Markerink nam contact op met Almhof toen hun enige notenvrije chocolademousse ‘mogelijk sporen van noten’ ging bevatten. Almhof reageerde daar meteen op: ‘Gelukkig kan ik u positief nieuws brengen. In onze productie heeft men de volgorde van produceren van de verschillende mousses veranderd. Dit houdt in dat er voor de productie van de chocolademousse een grondige schoonmaakbeurt is op de lijn waardoor we nu kunnen garanderen dat er geen sporen van noten in het product voorkomen. Met andere woorden, u kunt onze chocolademousse gewoon blijven
Oog- en tongstrelende lekkernijen
Voor een echte high teaâ&#x20AC;Ś Zou het niet fantastisch zijn, een luxe high tea met familie of vrienden,
zonder op je dieet te hoeven letten? Hier vind je vier recepten om te
genieten zonder koemelk, ei, pindaâ&#x20AC;&#x2122;s, noten en meer. Alleen de scones
bevatten door de geharde margarine sojalecithine, maar dat geeft in de meeste gevallen geen problemen.
OverKoken > 18 Allergie & voeding juni 2016
Meringue-lolly’s met framboos Deze zoete meringues op basis van kikkererwtenvocht lukken en smaken verbazend goed, zeker ook in combinatie met de fris-zure fruitpuree. Van de kikkererwt zelf proef je eigenlijk niks meer. De meringues moeten wel helemaal goed drogen, dus maak ze liefst een dag van tevoren. Serveer de overgebleven frambozenpuree erbij om te dippen.
Benodigdheden (ca. 15 stuks)
Meringues: • blik kikkererwten (zie p. 32) • 50 ml suiker (afmeten in maatbeker) Frambozenpuree: • 100 gram (diepvries)frambozen • 20 gram suiker • 2 eetlepel water • satéprikkers
Bereiding
• Bereid eerst de fruitpuree. Laat de frambozen (eventueel in een pannetje) ontdooien. Wrijf ze goed door een theezeefje en verwarm de puree in een pannetje met de suiker en het water. Laat even doorkoken tot de suiker is opgelost en zet opzij om af te koelen. • Hang een zeef boven een kom en laat de kikkererwten uitlekken. (De erwten zelf gebruiken we
Feestelijke citroencake Benodigdheden
• 275 gram bloem • 50 gram maiszetmeel (zie p. 32) • 150 gram suiker • 1 zakje vanillesuiker • snufje zout • 1,5 theelepel baksoda • 1 theelepel (appelcider)azijn • 75 gram vloeibare margarine • citroenrasp van 1 citroen • 250 ml Spa Citroen • 100 gram poedersuiker • ca. 2 eetlepels citroensap • sprinkels naar keuze ter decoratie • 1 springvorm 22 cm, of 4 van 11 cm doorsnee • wat olie om in te vetten
niet; die kun je verwerken in curry, een salade, falafel, enzovoort). • Verwarm de oven voor op 100°C en beleg een bakplaat en ovenrooster met bakpapier. • Neem 50 ml kikkererwtenvocht en meet alvast een even groot deel suiker af (50 ml). Doe het vocht in een beslagkom en klop met een elektrische mixer op de hoogste stand. Vrijwel meteen zal het gaan schuimen; ga door tot het vocht wit kleurt en uiteindelijk op geklopte slagroom lijkt. Giet er dan al kloppend, langzaam, de suiker bij en klop verder tot de massa helemaal stijf is. Je kunt de kom nu op z’n kop houden, net zoals bij geslagen eiwit. • Verdeel bolletjes schuim over bakplaat en ovenrooster met een dessertlepel. Schep een kleine theelepel frambozenpuree op elk schuimhoopje en roer meteen met een prikker, zodat je een gemarmerd effect bovenop krijgt en de meringue mooi rond wordt. Schuif er dan de saté prikkers in, als lollystokjes. • Plaats de bakplaat en het rooster in de oven en laat de lollies minimaal 90 minuten drogen. Zet de oven uit, maar laat deze dicht tot hij helemaal is afgekoeld, desnoods een paar uur. Een dag later zijn de lolly’s nog steeds mooi bros. Bewaar je ze langer, doe dat dan in een afgesloten trommel. Dit gerecht is sojavrij.
vorm en bak in het midden van de oven in ca. 40 minuten bruin en gaar. (Gebruik je kleine vormpjes, dan is ca 25 à 30 minuten voldoende.) Laat 10 minuten in de vorm afkoelen, haal de cake(s) er daarna uit en laat met de (mooie gladde) onderkant naar boven op een taart rooster verder uitwasemen. • Meng met een theelepeltje de poedersuiker in een kommetje eerst met 1 eetlepel citroensap.
Voeg dan steeds een klein beetje van het overige sap toe, tot een dik glazuur ontstaat dat net roerbaar/smeerbaar is. Eén of twee druppels sap kunnen net het verschil maken! Schep het glazuur op de cake(s) en smeer met een (pannenkoek)mes mooi dun en glad uit over de bovenzijde. Bestrooi met vrolijke sprinkels. Laat de cake nu verder afkoelen.
Dit gerecht is sojavrij.
Bereiding
• Verwarm de oven voor op 175°C. Vet de spring vorm(pjes) in met wat olie. Zeef de bloem en maizena boven een beslagkom. Voeg suiker, vanillesuiker, zout, baksoda, azijn, citroenrasp en margarine toe en roer door elkaar. Giet nu in een keer de Spa Citroen erbij en roer tot een mooi beslag. Schep dit in de ingevette spring19 <
Beetgenomen door een teek
Een nieuwe vorm van voedselallergie De beet van een teek kan leiden tot een bijzondere vorm van voedselallergie, zo is enkele jaren geleden aangetoond. Deze aandoening wordt de rood-vlees-allergie of alpha-gal-allergie genoemd. Het bijzondere is dat de allergische verschijnselen pas uren na de consumptie van rood vlees optreden. Het is de eerst bekende allergie die door een koolhydraat wordt veroorzaakt.
Teken kunnen ziektes overbrengen
Teken komen over de hele wereld in bossen, duinen, heidegebieden, beschutte weilanden, parken en tuinen voor. Daar leven ze in hoog gras en tussen bladeren, niet hoger dan een meter boven de grond. Ze behoren tot de spinachtigen. Het lichaam van een teek is in normale toestand slechts een paar millimeter groot. In volgezogen toestand is het lijf bijna bolrond en kan meer dan een centimeter groot zijn. Teken leven van het bloed van zoogdieren: ze bijten zich vast in de huid en laten zich na een bloedmaaltijd, die enige uren tot dagen duurt, weer vallen. Het dier waarop de teek leeft, wordt gastheer genoemd. Bekende gastheren van teken zijn vogels, reptielen en verschillende zoogdieren, waaronder de mens.
Teken kunnen verschillende ziekten overbrengen. De bekendste Europese teek is de schapenteek (Ixodes ricinus), die overbrenger is van de ziekte van Lyme en van Frühsommer-Meningoenzephalitis (FSME), een virusinfectie. De patiënten hebben last van griepachtige verschijnselen, zoals koorts, hoofdpijn en misselijkheid. De ziekte kan overgaan in hersenontsteking en hersenvliesontsteking.
> 24 Allergie & voeding juni 2016
Voedselallergie door tekenbeet
Sinds een aantal jaren is bekend dat een tekenbeet ook voedselallergie kan veroorzaken. Dit werd ontdekt door dokter Thomas Platts-Mills van de universiteit van Virginia (Verenigde Staten). Hij zocht al jaren naar de oorzaak waarom sommige patiënten allergisch reageerden op het kankermedicijn Cetuximab. Dit medicijn bevat het koolhydraat galactose-alpha-1,3-galactose, gewoonlijk afgekort tot alpha-gal. Onderzoek wees uit dat de allergische patiënten IgEantistoffen tegen alpha-gal in hun bloed hadden. Maar waarom ze dat hadden, bleef een raadsel. Totdat Platts-Mills tijdens een voettocht door teken werd gebeten. Korte tijd later ontwikkelde hij dezelfde allergie als zijn allergische patiënten. De link was gelegd: tekenbeten waren de oorzaak. Nader onderzoek wees uit dat veel patiënten buiten werkten of recreëerden en vaak door teken waren gebeten. Platts-Mill komt de eer van de ontdekking toe, maar hij kon voortaan geen T-bone meer op de barbecue leggen! Waarom niet? Alpha-gal-allergie staat ook bekend als rood-vlees-allergie. Het gevolg van de tekenbeet is namelijk dat de getroffene een allergie voor rood vlees ontwikkelt. Vis en gevogelte geven geen problemen. Het bijzondere van rood-vleesallergie is dat het niet wordt veroorzaakt door een eiwit, maar door een koolhydraat, alfa-gal.
Wat is alpha-gal?
Chemisch gezien is alpha-gal een eenvoudige verbinding. Een molecuul alpha-gal is opgebouwd uit twee moleculen van de enkelvoudige suiker galactose. Galactose wordt gevonden in melkproducten, suikerbieten en gommen. Het wordt
ook in het lichaam gevormd, waar het deel uitmaakt van verschillende weefsels. Galactose is een volmaakt onschuldige suiker, waarmee het immuunsysteem geen problemen heeft. Maar als het in de vorm van alpha-gal in de huid of in de bloedbaan komt, reageert het immuunsysteem heftig, waarbij IgE-antilichamen worden gevormd. Het speeksel van sommige teken bevat alfa-gal, dat door een beet wordt overgedragen op de mens. Het vlees van alle zoogdieren, behalve van de mens en apen, bevat alfa-gal. Als de besmette persoon rood vlees eet, beschouwt het immuunsysteem deze alfa-gal als een lichaamsvreemde stof. Dit veroorzaakt een allergische reactie.
Vertraagde reactie
De allergische reactie na het eten van rood vlees treedt pas vier tot acht uur na consumptie op. Dit in tegenstelling tot een ‘gewone’ allergische reactie, die meestal kort na het eten van het allergeen plaatsvindt. Afgezien van de vertraagde reactie is de allergische respons typisch voor de meeste voedselallergieën, zoals jeuk, galbulten, angio-oedeem en anafylaxie. In veel gevallen
treden er ademhalingsmoeilijkheden op en dat is vooral gevaarlijk voor mensen met astma. De reactie is vaak ernstig. In tegenstelling tot ‘gewone’ voedselallergie, die meestal op jeugdige leeftijd begint, kan een alphagal-allergie zich op elke leeftijd ontwikkelen. Alfa-gal-allergie is de eerst bekende allergie met de mogelijkheid van vertraagde anafylaxie. Het is ook de eerste voedselallergie die wordt veroorzaakt door een koolhydraat in plaats van een eiwit. In tegenstelling tot sommige andere voedsel allergieën kan alfa-gal-allergie geleidelijk afnemen, zolang de persoon in kwestie niet weer door een teek wordt gebeten. Maar dat geldt niet voor iedere patiënt. Mensen met bloedgroep B of AB maken minder antilichamen tegen alfa-gal aan; het is minder waarschijnlijk dat zij rood-vlees-allergie ontwikkelen of de reacties zijn milder. Veel dierlijke bijproducten kunnen alfa-gal bevatten. Gelatine is er één van. Behalve in snoep en gebak wordt deze stof gebruikt in capsules voor geneesmiddelen en cosmetische producten. Ook melk en melkproducten van zoogdieren kun-
nen een reactie uitlokken. Wit vlees van bijvoorbeeld pluimvee en vis bevat geen alpha-gal en zal dus niet leiden tot een allergische reactie.
Welke teken?
Pas in 2009 heeft de Australische onderzoeker Sheryl van Nunen met zekerheid aangetoond dat teken rood-vlees-allergie kunnen overbrengen. Een alpha-gal-allergie kan zich ontwikkelen na een beet van de Lone Star-teek in de Verenigde Staten, de Europese Schapenteek, en de Paralysis Tick in Australië. De schapenteek (Ixodes ricinus) is in Nederland de meest voorkomende teek. Als gastheer kiest hij niet alleen schapen, maar veel meer zoogdieren waaronder de mens. Onterecht wordt hij soms ook wel hondenteek genoemd. Ook in landen als Frankrijk, Duitsland, Spanje, Japan, Korea en Australië zijn gevallen van voedselallergie na een tekenbeet gemeld. De kans is dus groot dat ook andere teken hetzelfde probleem kunnen veroorzaken.
van katten. Varkensalbumine lijkt veel op kattenalbumine, waardoor er na het eten van varkensvlees een allergische reactie kan ontstaan. In tegenstelling tot alpha-gal-allergie, treedt de allergische reactie bijna onmiddellijk na consumptie op. Gelukkig hoeft iemand die een alpha-gal-allergie heeft niet elk soort vlees te laten staan. Gevogelte en vis kun je veilig eten. Tenzij je daarvoor ook overgevoelig bent natuurlijk… Henk van Lonkhuijsen //
Varken-kat-syndroom
Het varken-kat-syndroom lijkt op alpha-gal-allergie en wordt er soms mee verward. De patiënt ontwikkelt IgE-antilichamen tegen serumalbumine 25 <