B:ton

P l a t f o r m v o o r h e t o n t w e r p e n , f a b r i c e r e n , b o u w e n e n g e b r u i k e n v a n P REFAB b e t o n p r o d u C t e n

Special GWW Systeemaanpak geluidsschermen 'Point of no return' machinaal straten Snelle en slanke bruggen

#12

januari 2009

Lodewikus Voorgespannen Beton is

Naast heipalen levert Lodewikus

een vooraanstaand leverancier van

ook voorgespannen bouwelemen-

voorgespannen betonproducten,

ten ten behoeve van onder andere

waaronder een uitgebreid assorti-

infrastructurele projecten.

ment heipalen: Bouwelementen uitgevoerd als: Schakelheipalen

Plaatliggers

Ribbel- en vibrocomheipalen

Kokerliggers

Heipalen met betonpuingranulaat

Omgekeerde T-liggers

Standaard heipalen: (diameter: 180

Rimob beveiligingselementen

tot 500 mm., lengte: 2 tot 40 m.)

Vloerplaatelementen

Lodewikus us Lodewikus Voorgespannen Beton Havenweg 43 Postbus 154 4900 AD Oosterhout Tel: (0162) 48 48 48 Fax: (0162) 42 34 43

Lodewikus E-mail: info@lodewikus.nl

b:ton januari 2009

voorwoord:

Wondere wereld Als mij iets van het hart moet, dan is het wel het misplaatste vooroordeel in de bouwnijverheid dat de GWW-sector achter zou lopen op de B&U-sector. In deze laatste sector zouden de innovaties eerder en sneller plaatsvinden. Duurzaam bouwen zou ook in de B&U-sector al jaren vaste voet aan wal hebben gehad, voordat het in de GWW-sector een item werd. Architectonische aandacht gold allereerst bedrijfsgebouwen en wooncomplexen en pas later de civiele kunstwerken. Ik ontken niet dat de chronologie zulke zaken hier en daar kan bevestigen, maar dat is wat anders dan achterlopen.

De GWW-sector kenmerkt zich in mijn beleving juist door een grote mate van vernieuwing, van durf, van het verleggen van grenzen. Ondanks het feit dat civiele werken inderdaad doorgaans een eenmalig karakter hebben en daarom minder aantrekkelijk zijn voor de ontwikkeling van innovatieve concepten.

Tenslotte nemen de projectpartners na afloop van het project afscheid van elkaar. Echter, juist in de GWWsector komen de spelers elkaar weer snel tegen. Temeer daar er enkele zeer grote opdrachtgevers actief zijn. Dan is het niet verkeerd als je als partij in dat unieke project van de gebaande paden durft af te wijken en je specialistische kennis toont.

Ik ervaar dagelijks dat dit actief wordt gedaan. Dat men in de GWW-sector de smaak te pakken heeft om een project door te lichten en vooraf met slimme alternatieven te komen, de eigen kennis in te zetten in het projectteam en er een extra succesvol en fraai eindresultaat van probeert te maken. Neem alleen al de projecten, visies en producten die in deze GWW-special van B:ton naar voren worden gebracht.

Daar zit steevast een hoge mate van inventiviteit in. Of het nu de onderbouw van een prefab betonnen windmolen, ingenieuze viaducten, fraaie geluidschermen of andere civiele oplossingen betreft, de GWWsector laat zich van zijn beste kant zien. Niks geen achterstand. Misschien zelfs een voorsprong. De omgekeerde wereld in relatie tot dat vooroordeel. Treedt binnen in de wondere wereld van prefab beton in de GWW-sector.

Veel leesplezier.

Bart van Melick Voorzitter BFBN

3

b:ton januari 2009

03: Voorwoord

inhoud:

10:

Spotlight: Veilige en robuuste bermen

13: Column 22: Actualiteiten 24:

6 Geluidsschermen: ruimte voor systeemaanpak Een geluidsscherm mag dan een functioneel object zijn, het hoeft natuurlijk niet saai en grauw te zijn. Ze kunnen prachtige vormen hebben, passend in het landschap, karakteristiek in de omgeving en spannend voor de automobilist. En een goed doordacht scherm omvat ook aspecten als duurzaamheid, bouwtijd en kostenreductie.

14 ‘Point of no return’ voor machinaal straten Machinaal straten lijkt écht te zijn doorgebroken. De Arbeidsinspectie ziet een duidelijke kentering op grond van eerdere en recente inspecties. De inspectiedruk hoort bij de richtlijn om nieuwe werken groter dan 1500 m2 met inzet van mechanische hulpmiddelen te straten, met het doel om de arbeidsomstandigheden voor straatmakers te verlichten.

18 Openbaring in openbare ruimte Prachtige banken, watertafels, fonteinranden, trappen, bruggen en kunstobjecten van prefab terrazzobeton. Ambachtelijk vervaardigd sierbeton, met tegelijkertijd een hoge mate van professionaliteit als antwoord op de veelheid aan eisen.

4

Productoverzicht

b:ton januari 2009

27: Prefab deksloven op damwanden Randweg Eindhoven

45: Industriële uitstraling SugarCity steevast doorgezet

30: Grensverleggende betonsterkte

46:

32: Duurzaam fundament 36: Groene stapelwand blijft topper!

48: Zetmeelgebaseerde Additieven voor Zelfverdichtend en Aardvochtig Beton

42: Weg op niveau

54: Colofon

Snelle en slanke brugconstructie

28 Proefvak stillere verkeersbaan Het Europese project Quiet City streeft naar het verminderen van brongeluid in weg- en trambanen. In Blankenberge rijden trams en bussen op een geluidsreducerende constructie van ModieSlab platen, ofwel prefab betonplaten met een embedded railconstructie. Het is de eerste keer dat in een verhardingsdek rails zijn gecombineerd met zeer open, geluidsreducerende betonlagen.

38 Techniek Ingenieus over de Zuid-Willemsvaart Het ontwerp van de nieuwe brug over de Zuid-Willemsvaart bij Den Bosch kent een constructiehoogte van slechts 1,50 m, waardoor een uitermate slank brugdek met een slankheidsverhouding lengte/hoogte van 35 ontstaat. Fraai qua vormgeving en met voldoende doorvaarthoogte.

52 Met kop en schouders erbovenuit Hoger rendement in windenergie Wind moet je daar ‘vangen’ waar de hoogste windsnelheden worden bereikt.

Daarom verrijst op het Duitse testcentrum voor windturbines Grevenbroich een windmolen van 133 m hoogte. Een hybride toren met een prefab betonnen onderbouw van 76,5 m, in een efficiënte stapeling van schilelementen.

5

b:ton januari 2009

geluidsschermen: ruimte voor systeemaanpak

6

b:ton januari 2009

Elke dag groeit de verscheidenheid aan geluidsschermen. Gelukkig maar, vindt ir. Mark Bakker, directeur van Holland Scherm, “want een geluidsscherm mag dan een functioneel object zijn, het hoeft natuurlijk niet saai en grauw te zijn. Je kunt er prachtige vormen van maken, passend in het landschap, karakteristiek in de omgeving en spannend voor de automobilist. Variatie hoeft niet ten koste te gaan van de efficiency. En als je het hele pakket van ontwerp, uitvoering en beheer bekijkt, zit er nog ruimte voor verbetering.” door Paul engelS

aan de ene kant mag elke opdrachtgever zich uitleven op de vorm van een ge-

op moeilijk bereikbare plekken langs wegen en op spoordijken geplaatst. mi-

luidsscherm, aan de andere kant vragen aspecten als duurzaamheid, complexi-

nimaliseren van overlast voor (spoor)verkeer is daarbij altijd een vereiste. bo-

teit en dus bouwtijd en kostenreductie om goed doordachte constructies. ook

vendien is de plaatsingstolerantie uiterst gering, opdat afzonderlijke scherm-

het beheer en onderhoud zijn hierbij gebaat, stelt mark bakker. “tenminste, als

panelen samengaan in een strak lijnenspel. ook dit vraagt om goed doordachte

we het beheer een vaste plek op de agenda van geluidsschermen gaan geven,

oplossingen waarbij ruimtegebruik, uitgekiende pasbaarheid en vlotte koppe-

want dat is en blijft een zwakke schakel. een geluidsscherm hoeft er na tien jaar

ling van componenten geoptimaliseerd worden. ontwerp, bouwtoleranties en

helemaal niet groen uitgeslagen of scheef verzakt uit te zien. net als elk ander

uitvoeringsmethode dienen dan perfect op elkaar te zijn afgestemd. niet voor

bouwobject zul je vooraf rekening moeten houden met de lange termijn. Zeker

niets zijn alle benodigde disciplines daarom binnen holland Scherm aanwezig,”

als je nagaat welke fraaie schermen we nu plaatsen.”

aldus mark bakker. overigens zet holland Scherm deze kennis en ervaring ook in voor realisatie van kleinschalig civieltechnisch betonwerk.

holland Scherm (dochter van kwS infra) is specialist op het gebied van geluidsschermen. “maar wij zijn tevens een allround partner die adviseert, ontwerpt

Catalogus: om het proces te stroomlijnen denkt hij in elk geval aan meer af-

en bijkomende bouwwerkzaamheden zelfstandig uitvoert. wij kunnen de vin-

stemming tussen ontwerp, uitvoering en beheer. “je moet een prachtig scherm

ger op de zere plek leggen als onderdelen van een bouwproces niet goed op

ook nog doelmatig kunnen plaatsen en onderhouden.” daarnaast valt vorm-

elkaar aansluiten.” geluidsschermen zijn vandaag de dag bijna hightech oplos-

vrijheid slim te organiseren. “men wil verscheidenheid en een eigen ontwerp-

singen. op het gebied van geluidsreductie wordt alles technisch uitgeplozen.

gedachte voor elk scherm, maar dat zou best kunnen op basis van een soort

Qua vorm en materiaalgebruik worden de grenzen opgezocht. op dit moment

catalogus met systeemelementen, waarbij men met modules, bewerkingen,

worden ook proeven genomen met de functie van luchtzuivering door het ge-

attributen of wat dies meer zij een hoge mate van variatie kan verkrijgen. kijk

luidsscherm. het scherm kan naast de weg bijvoorbeeld fijnstof en nox opvan-

naar de prefab betonschermen die bij de a2 bij den bosch komen. daar zitten

gen, filteren of neutraliseren.

verschillende vogelpatronen in. nu wordt dat type scherm bij abcoude ook toegepast, maar dan in een meer gebogen vorm, met een ander patroon. het blijft

mark bakker: “in diezelfde innovatieve benadering zou je het hele totstand-

familie van elkaar, maar dat is ook de bedoeling langs de a2. maar vanuit dit

komingproces kunnen oppakken. Prefabricage is hierbij van belang voor het

basiselement en de maltechniek kun je voortborduren op een ander uiterlijk.

werken langs infrastructuur - je bent veel sneller klaar - maar er zit nog ruimte

dan blijft het basiselement gelijk en dus ook de funderingsopzet, de staanders,

voor (prefab) totaalconcepten voor geluidsschermen. Schermen worden vaak

de bevestigingen et cetera. Zo bouw je aan een efficiënt concept.”

7

Anz_Bton_NL_0608:Layout 1

19.08.2008

7:42 Uhr

Seite 1

DE ONZICHTBARE KRACHT SCHÖCK, HET GEHEIM ACHTER DUURZAME CONSTRUCTIES Wat wij ook bedenken, bij Schöck staat steeds de gedachte centraal dat wij bouwtechnische oplossingen willen ontwikkelen die duurzaam, flexibel en efficiënt zijn en van hoge kwaliteit. Daarin schuilt de kracht van Schöck.

SCHÖCK COMBAR® : DE BESTE COMBINATIE VAN EIGENSCHAPPEN Als specialist op het gebied van bouwsystemen ontwikkelen wij voortdurend nieuwe materialen en oplossingen. Zo is ComBAR® glasvezelwapening een innovatie van op staal gelijkend wapeningsmateriaal. ComBAR® is echter niet-magnetisch, niet-elektrisch geleidend en ongevoelig voor corrosie. Een unieke combinatie van eigenschappen die de bouw ongekende nieuwe mogelijkheden biedt.

SCHÖCK ISOKORF® : DE BESTE ONDERBREKING IS EEN VERBINDING Door in te spelen op de markt en de wensen van onze klanten leggen we altijd de meest optimale verbinding. En altijd samen met architecten, constructeurs, aannemers en de prefab-industrie. Goed voorbeeld zijn de Schöck Isokorf® koudebrug onderbrekingssystemen, ontwikkeld voor zowel toepassing in beton- als staalconstructies.

Benieuwd welke oplossingen Schöck kan bieden voor uw bouwplannen?

Op www.schock.nl vindt u onze inspiratie om eenvoudig beter te bouwen.

Of bel vrijblijvend voor een afspraak of gedetailleerde productinformatie: (055) 526 88 20.

Schöck Nederland b.v. · Amersfoortseweg 15a · Postbus 4194 · 7320 AD Apeldoorn Telefoon: +31 (0)55 526 88 20 · Fax: +31 (0)55 526 88 22 · Internet: www.schock.nl · E-mail: info@schock.nl

b:ton januari 2009

mark bakker weet dat rijkswaterstaat signalen heeft afgegeven dat enige lijn

struct is dat marktpartijen de ruimte krijgen ontwerp en maakbaarheid te combi-

c.q. standaardisatie en systeemdenken goed zou zijn om een allegaartje aan

neren. dat zou ook op het gebied van geluidsschermen kunnen en mogen.”

schermen te voorkomen. “creativiteit met schermen kan dus gepaard gaan met bepaalde standaardisatie op componentniveau. wij willen de opdrachtge-

de directeur van holland Scherm is ervan overtuigd dat prefab systemen van-

ver hierbij graag van advies zijn.”

wege hun voordelen qua snelheid en efficiency daarin een rol spelen. overigens niet alleen prefab beton, want verscheidene andere materialen kunnen in

Verder kijken: als voorbeeld geeft hij het werken aan het spoor. daarbij kan

dergelijke systemen passen, zo stelt hij nadrukkelijk. dat is ook het mooie van

in verband met de beperkte buitendienststelling van het spoor een eis van een

geluidsschermen. hij ziet wel dat de vormvrijheid van beton wordt benut. het

maximaal aantal werkuren in een bestek staan. “volstrekt logisch, want het

door holland Scherm gerealiseerde vogelscherm langs de a2 is al genoemd,

spoorgebruik is belangrijk. toch kan het zijn dat je buiten dat kader moet denken.

maar de schermen bij Schiedam en gouda zijn treffende voorbeelden van pre-

geef geen maximaal aantal werkuren als eis, maar beloon minimale bouwtijd.

fab betonnen geluidsschermen die enerzijds fraai zijn en anderzijds een hoge

als je met een slimmer en beter systeem een geluidsscherm kunt ontwikkelen

mate van efficiency bezitten. “als je ziet hoe snel de schermen nu langs de a2 bij

en plaatsen - maar net met een uurtje extra buitendienststelling - dan kan dat

den bosch worden geplaatst, dan proef je daarin een mate van systeemaanpak.

uiteindelijk voordeliger uitpakken op de korte én lange termijn. dit laatste als het

en dan maakt het niet uit of het scherm hol, bol, krom of recht is of vogels met

onderhoud eenvoudiger wordt. men zal verder moeten kijken dan louter het ont-

wel of niet gespreide vleugels als patroon heeft. alles past qua proces. en alles

werp van een scherm. voordeel van nieuwe contractvormen zoals design & con-

past in de omgeving of natuur. nu nog het beheer en het blijft passen.”

9

b:ton januari 2009

spotlight: In het Gelderse Lochem worden de twee bermkanten langs een doorgaande smalle weg met grasbetonblokken verstevigd en veiliger gemaakt. De ingreep bleek nodig omdat vooral vrachtverkeer bij het passeren moest uitwijken en de bermen kapot reed. Dat leidde bovendien tot onveilige verkeerssituaties. door lilliane verwoolde

veilige en robuuste bermen

10

b:ton januari 2009

In dit project zijn twee typen grasbetonblokken toegepast: Type B

Type D

afmetingen

40 x 60 x 12 cm

40 x 60 x 12 cm

60 cm zijde vlak

40 cm zijde vlak

gewicht

40,0 kg/st

40,0 kg/st

gaten

Ă˜ 9 cm

Ă˜ 9 cm

aantal

14290 stuks = 3427 m2

8606 stuks = 2064 m2

in totaal worden 22.896 grasbetonblokken in dit 12 km lange tracĂŠ van de vordenseweg verwerkt door reko raalte, die de grond verzet, de fundering aanbrengt en de blokken plaatst. morssinkhof groep hardenberg produceerde de grasbetonblokken, die veelal worden gebruikt voor de aanleg van parkeerterreinen en als wegverbreding / bermversterking. deze fabrikant van betonnen bestratingsmaterialen biedt acht verschillende typen grasbetonblokken in zijn assortiment. langs de weg in lochem zijn type b (60 cm breed) en type d (40 cm breed) gebruikt, mede omdat de breedte van de twee bermen verschillend is. grondverzet- en wegenbouwbedrijf reko raalte heeft jaren ervaring met het versterken van bermen. hun werkwijze is geheel machinaal. een ploeg medewerkers zet langs de weg de grond opzij. vervolgens wordt door een wegverbredingsmachine de fundering van menggranulaat aangebracht en op hoogte afgewerkt. met dezelfde machine wordt vervolgens de straatlaag van vulzand aangebracht. tenslotte worden met behulp van een zwenklader de grasbetonblokken gelegd. om de snelheid te bevorderen is een klem gemaakt, waarmee meerdere prefab betonelementen tegelijk kunnen worden opgepakt en gelegd. de wegverbredingsmachine komt in nederland weinig voor. deze kan meerdere werkzaamheden tegelijk verrichten en is zodoende ideaal voor de eerder genoemde werkzaamheden. de gemeente lochem gebruikte tot voor kort een totaal andere methode om wegkanten te laten verstevigen. Slechte stukken berm werden met betonpuin volgestort. uit een recente analyse bleek dat het verstevigen van de berm met grasbetonblokken niet alleen goedkoper, maar ook verkeersveiliger is. bij rijden over puin is de kans op bandenpech groter. als auto- of vrachtverkeer over de betontegels rijdt is de kans op bandenschade veel kleiner. verder zal de bestuurder geneigd zijn om na uitwijken weer op de weg te rijden, omdat het rijden over de tegels geluid veroorzaakt. na dit geslaagde en bijna afgeronde proefproject op de vordenseweg - het werk zal dezer dagen gereed zijn - gaat de gemeente lochem ook andere wegen voorzien van dit type bermversteviging.

11

Postbus 3477, 4800 DL Breda Rudonk 11, 4824 AJ Breda tel.: (076) 541 06 00 e-mail: info@cugla.nl www.cugla.nl

De nieuwe productlijn voor Slim Beton

Ruim een jaar geleden verraste Cugla de betonmarkt met Slim Beton.

Toevoeging van VMA’s (Viscosity Modifying Agents) in combinatie met de 3e generatie hulpstoffen leidde tot een robuuste betonmortel met minder jne delen, die stabiel en veel beter verwerkbaar is. Tal van afnemers

ViscoSmart pure is een ‘pure’ VMA waarmee in combinatie met de 3e genera-

hebben de grote voordelen van Slim Beton al ervaren. Graag presenteren

tie hulpstof een robuuste betonmortel samenstelling wordt gerealiseerd.

wij nu onze nieuwe productlijn voor Slim Beton onder de naam ViscoSmart pure en ViscoSmart ow.

Eigenschappen ViscoSmart Oplossingen die er toe doen. Daar kent u Cugla van. Ook met het

ViscoSmart ow is een kant-en-klaar systeem. De optimale combinatie

ViscoSmart systeem willen we aan uw hoogste verwachtingen

van een 3e generatie hulpstof en VMA biedt u het gemak van één hulpstof

tegemoet komen. Afhankelijk van uw bedrijfsproces en/of de gewenste

die robuustheid en een uitstekende ow weet te combineren.

producteigenschappen kunt u zo altijd de beste keuze maken.

Meer informatie: bekijk onze site www.slimbeton.nl of bel (076) 541 06 00.

b:ton januari 2009

column: Het beste van twee werelden uit de grote hoeveelheid verschillende paalsystemen - alleen in nederland bestaan al meer dan 100 verschillende typen - valt op te maken elk paaltype in de praktijk z’n bestaansrecht heeft. het gaat immers telkens om de optelsom van voor- en nadelen van zo’n systeem. toch is het mogelijk om in het algemeen te constateren dat een klassieke prefab betonpaal in veel gevallen duidelijke voordelen biedt, maar dat geboorde/geschroefde palen zeker ook hun bestaansrecht hebben. de prefab betonpaal combineert een goede kwaliteit met een eenvoudige en economische uitvoeringsmethode. de grootste nadelen van een prefab betonpaal, heitrillingen en geluidshinder tijdens het aanbrengen (en soms ook levertijd), blijken juist de sterke punten van de traditionele geboorde/geschroefde palen. de vraag naar geboorde/ geschroefde palen neemt toe vanwege het feit dat er steeds meer in stedelijke omgeving wordt gebouwd en de acceptatie van (bouw)hinder afneemt. deze tendens is niet nieuw en heeft reeds in 1980 geleid tot de terraSon paal, een geboorde schroefcombinatiepaal met een prefab betonkern en groutomhulling. deze paal is destijds gezamenlijk ontwikkeld door betonson en terracon funderingstechniek, elk vanuit hun specifieke kennis op funderingsgebied. deze paal is succesvol gebleken bij projecten waar de wens lag van geringe omgevingshinder bij de uitvoering, een hoog paaldraagvermogen, de mogelijk om palen verdiept ten opzichte van het maaiveld aan te brengen en toch een hoge mate van zekerheid ten aanzien van de paaldoorsnede in verband met sterkte en stijfheid. twee jaar geleden hebben dezelfde partijen besloten, elk geïnspireerd door de vraag in hun specifieke deel van de funderingsmarkt, dat de tijd rijp is voor wederom een geboorde prefab betonpaal. in tegenstelling tot de terraSon paal is gekozen voor een grondverdringend paalsysteem, waardoor hoge paaldraagvermogens bij nu geringere paaldoorsneden zijn te realiseren. met als evidente voordelen lagere transportkosten, efficiënter gebruik van schaarse grondstoffen en het voorkomen van vrijkomende grond. dit terwijl voor de basisvariant geen gebruik meer hoeft te worden gemaakt van vloeibaar grout of beton, hetgeen uitvoeringstechnisch zeer interessant is. het resultaat is de fluisterpaal®©; een unieke geboorde prefab betonpaal met een reeks van voordelen van geringe uitvoeringstijd tot arbo- en milieuvriendelijkheid, van schoorstand tot verdiept aanbrengen en van kostenoptimalisatie tot geringe hinder en invloed op de omgeving. als er één geslaagd voorbeeld te geven is van een situatie waar twee voorheen gescheiden werelden elkaar ontmoeten, dan is het deze productinnovatie wel. het beste van twee werelden is nu aan elkaar gekoppeld. het laat tevens zien dat er - zeker vanuit de prefab betonindustrie - voortdurend wordt gezocht naar vernieuwing, naar verbetering. juist ook in onze funderingsbranche. we zitten niet stil. daarom kunt u nu door geavanceerde producten, door slimme funderingsontwerpen en door gedegen adviezen van onze specialisten veel winst behalen in funderingsopgaven.

Ing. Sikko Doornbos

het enige dat nodig is, zijn uw en onze creativiteit en fantasie. en laat ik u één ding vertellen: de mogelijkheden van

Directeur Terracon Funderingstech-

de fluisterpaal zijn zó talrijk, dat ze nauwelijks in creativiteit en fantasie worden beperkt.

niek B.V., Werkendam

13

b:ton januari 2009

‘Point of no return’

voor machinaal straten De geschiedenis zal het moeten uitwijzen, maar 2008 lijkt het jaar dat machinaal straten écht is doorgebroken. “Er is in elk geval een duidelijke kentering waarneembaar,” ervaart Dick Juffermans, landelijk projectleider van de Arbeidsinspectie. “Vele signalen duiden op een omslag in de bestratingsector en aan opdrachtgeverkant. Het hek is van de dam. Nu nog het machinaal herstraten, maar ook hierin zijn de voortekenen gunstig.” Door Paul Engels

De Arbeidsinspectie wil en kan zichzelf niet de eer toekennen, maar feit is dat

stuks. We zijn daarbij dieper ingegaan op de rol en houding van die opdracht-

mede dankzij de inspectiedruk machinaal straten de laatste jaren een stevige

gevers alsook op die van de bestratingbedrijven. En dan zie je dat er in twee jaar

zet in de rug heeft gekregen. De inspectiedruk hoort bij de richtlijn om nieu-

tijd een flinke slag is gemaakt. Circa 70% van de gemeenten is nu bekend met

we werken groter dan 1500 m2 met inzet van mechanische hulpmiddelen te

de eisen rond machinaal straten. De helft van de geïnspecteerde gemeenten is

straten, met het doel om de arbeidsomstandigheden voor straatmakers te ver-

thans actief bezig om machinaal straten een plek te geven. Het verboden be-

lichten. Op basis van deze richtlijn heeft de Arbeidsinspectie z’n handhaving

steksvoorschrift dat het straten met de hand moet geschieden, is er goeddeels

ingeregeld. In 2006 vond een inspectieronde langs bestratingprojecten plaats.

uit. Ook de aannemers pakken het goed op. Straatmakers die wij spreken zeg-

Bij die partijen die onvoldoende scoorden is in 2008 is een vervolginspectieron-

gen bijna allemaal niet anders meer te willen als ze met dergelijke methodes

de geweest. “We hebben 600 inspecties uitgevoerd op 450 locaties. Als daar

hebben kennisgemaakt. Resultaat is dat het aandeel machinaal straten voor

zaken niet in orde waren, zijn de betrokken gemeenten bezocht, in totaal 100

nieuwe werken fors is toegenomen.”

14

b:ton januari 2009

Het zijn weliswaar momentopnames, maar de trend is duidelijk. Temeer daar

naleving van de Arbowet. Anderzijds hoor je ook het juridische argument dat

diverse partijen volop investeren in machinaal straten, zoals alle fabrikanten

men bij aanbestedingen neutraal moet zijn richting de aannemers en niet te-

van betonnen bestratingmaterialen en nu ook enkele baksteenfabrikanten.

veel kan eisen. Toch denk ik dat ze juist in het voorbereidingsproces een sprong

Dick Juffermans: “Die laatste hebben tot 2008 gebruik gemaakt van een uit-

kunnen maken door ontwerp en bestek meer inhoud te geven. De voorberei-

zonderingsmogelijkheid op het convenant omdat zij er in tegenstelling tot de

ding geldt overigens zeker voor aannemers, want daar schort het nogal eens

fabrikanten van betonnen bestratingmaterialen niet klaar voor zouden zijn.

aan. Er wordt wel eens geroepen dat de voorbereiding van de aannemer het

Met die uitzonderingspositie dreig je echter alleen maar verder achterop te ra-

opladen van zijn mobiel is. Hoe dan ook, als je ziet dat een werk niet vlot omdat

ken in de ontwikkelingen. Want het gaat nu snel. Als ik hoor dat fabrikanten

er een verkeerde klem op het werk aanwezig is voor het pakket stenen, dan zal

van klemmen, vacuümunits en andere attributen voor machinaal straten hun

ook de voorbereiding aan die kant beter moeten.”

afzet met honderden procenten zien stijgen, dan gaat het echt heel hard. We zien ook dat er tal van innovaties in de pijplijn zitten. Ook voor herstraten, want

Het valt Dick Juffermans op dat de kwaliteit van het straatwerk geen dominante

dat omvat het grootste percentage van straatwerk. Daar gebeurt gelukkig ook

rol (meer) speelt. “Dat argument werd in het verleden nogal eens misbruikt,

het nodige. De machines staan klaar, zo weet ik. Er zijn bedrijven die jaarlijks

maar dat heb ik bijna niet meer gehoord. Integendeel, je hoort nu de positie-

250.000 m machinaal kunnen herstraten.”

ve geluiden dat het werk veel sneller klaar is en dat daarmee de overlast in de

2

straat voor omwonenden, winkeliers en verkeersdeelnemers wordt beperkt.

Voorbereiding: Er zijn nog wel wat hobbels op de weg, zo weet de landelijk

Ook hoor je dat de methode in sommige situaties niet duurder is dan hand-

projectleider. “Gemeenten weten nu van machinaal straten af en staan er ook

matig straten. De nadruk zou nog veel meer op zulke positieve aspecten van

open voor, maar iets anders is dat ze het actief stimuleren. Zo’n houding moet

machinaal straten moeten komen te liggen. Dan krijgt het een extra stimulans

nog groeien. In het besef dat zij als opdrachtgever verantwoordelijk zijn voor

en is het om economische redenen in beeld en niet louter een must vanwege 15

Beton is hot / cool*

Thermische massa - de verborgen schat Door intelligent gebruik van de thermische massa van beton kan het energiegebruik in gebouwen drastisch worden gereduceerd. Thermische massa optimaliseert de voordelen van gratis zonnewarmte, vertraagt en dempt piektemperaturen en reduceert het energieverbruik voor verwarming en koeling.

Door het verminderde energieverbruik draagt beton bij aan beperking van de CO2-uitstoot, de hoofdveroorzaker van het broeikaseffect.

Beton is dus veel meer dan een duurzaam, constructief bouwmateriaal. De bouwfysische kwaliteiten kunnen bijdragen aan een comfortabel en energiezuinig binnenklimaat. www.cementenbeton.nl

■

Barriers

■

Bruggen & viaducten

■

Heipalen

■

Parkeergarages

■

Specialiteiten

■

Stadions & tribune elementen

ww w. h a it s ma . n l 0 5 1 2 - 3 3 5 6 7 8

Dat vergt een nieuwe manier van denken. Het bouwkundig en installatietechnisch ontwerp moeten worden afgestemd op het actief inzetten van thermische massa. Integratie van architectuur, constructie en klimaatinstallatie is de grote uitdaging van de komende jaren.

Het Cement&BetonCentrum onplooit activiteiten om deze integratie van ruimte, materiaal en installatie te bevorderen. Door kennisontwikkeling en kennisoverdracht. Beschikbare publicaties vindt u op onze website www.cementenbeton.nl. *) Omcirkel uw keuze en doe de check op www.cementenbeton.nl

Cement&BetonCentrum

b:ton januari 2009

Bestratingswereld in beweging ‘Er moet nog veel gebeuren’ is een uitspraak die Nimatech veel hoort.

Toch wil de leverancier van Hunklinger machinale bestratingsklemmen het graag ook van de andere kant bekijken. “Er gebeurt heel veel op dit moment,” stelt Matthijs Nieuwenhuis, directeur en vertegenwoordiger bij Nimatech bv. Hij is vijf dagen van de week aan het demonstreren met machinaal straten. Vol geladen vertrekt hij naar een werk om meestal leeg terug te komen, omdat de klant ter plekke besloten heeft machinaal te gaan straten met dit type bestatingsklemmen. “Hierdoor hebben wij onze omzet sterk zien stijgen. Niet alleen de vraag naar de Hunklinger bestratingsklem is gegroeid, ook de adviserende rol in de markt is toegenomen.

Men wil het nodige over machinaal straten weten. En steeds meer steenfabrikanten willen samenwerken met leveranciers van materieel. Hierdoor worden de pakketten op de juiste manier gepakketteerd en aangeleverd, zodat ze geschikt zijn voor de juiste bestratingsklem.” Door de technische ontwikkelingen aan de Hunklinger bestratingsklem, is er steeds meer mogelijk. De nieuwste ontwikkeling is het keperadaptersysteem. “Door de keperadapterset houden we geen driehoeken open aan de zijkant van de rijweg. Dit scheelt enorm veel handwerk. Ook bestaande klanten kunnen een keper adapterset aanschaffen en installeren op de bestaande klem.”

Meer informatie: www.nimatech.nl

arbowetgeving. Ik ga ervan uit dat er door alle ontwikkelingen nog een efficien-

Het is niet de taak van de Arbeidsinspectie om de regelgeving of het convenant

cyslag te maken is en dat machinaal straten nog goedkoper wordt.”

aan te scherpen. Dick Juffermans: “Als de richtlijn van 1500 m2 omlaag kan - en dat is volgens mij mogelijk en wenselijk - dan moet dat vanuit de markt komen.

Kennisdeling: Het helpt daarbij natuurlijk als partijen hun kennis over en

Toch zullen wij ons blijven ‘bemoeien’ met de inzet van machinaal straten. In

weer uitwisselen. “Kennisdeling is belangrijk. We maken een rapportage van de

september 2009 zullen wij weer kleinschalig gaan inspecteren en tot die tijd

inspecties uit 2008 en zullen dit compleet met aanbevelingen richting de markt

zullen de inspecteurs de naleving van de arbeidsomstandigheden en de richtlijn

communiceren. Voorts organiseren wij een kennisdelingbijeenkomst voor een

in hun reguliere werkzaamheden meenemen. De groei moet echter niet door

aantal spelers in de branche. En we maken een update van onze brochure. Ook

inspectierondes komen. Wij vormen slechts een dun schilletje in het geheel.

CROW is bezig met een publicatie over de stand der techniek en betrekt daarbij

Het ‘stutten en bouwen’ moet van binnenuit de sector komen. Dat de inspec-

de koppeling aan de RAW besteksvoorschriften. Dan heb je een private norme-

tiedruk heeft meegeholpen aan de omslag die nu is bereikt, is mooi. We gaan

ring in je bestek. Het sluit ook mooi aan op de beoogde inbreng van de sociale

er niet prat op, maar ik weet wel dat de inspecteurs het een dankbare rol vinden

partners. De nieuwe Arbowet treedt qua regeldruk terug en biedt via een arbo-

als je ziet wat is en wordt bereikt. Machinaal straten staat definitief op de kaart

catalogus de ruimte om zaken per sector in te vullen. Dan kun je richtlijnen over

en de gezondheid van straatmakers en de bestratingsector is ermee gediend.”

machinaal straten prima invullen.”

17

b:ton januari 2009

U hoeft niet naar ItaliĂŤ of Spanje om op een kleurrijk bestraat plein of uitnodigende boulevard plaats te nemen op een bankje en te genieten van uitzicht, mensen en/of vertier. Dat kan in toenemende mate in Nederlandse steden en dorpen.

Niet alleen worden die steeds fraaier bestraat met chique betonnen bestratingsmaterialen, ook worden er prachtige banken, watertafels, fonteinranden, trappen, bruggen en kunstobjecten van prefab terrazzobeton geplaatst. Neem plaats en proef datgene wat de openbare ruimte biedt.

Door Paul Engels

Grote kans dat het fraaie terrazzobeton in die openbare ruimte afkomstig is van C. Tomaello b.v. uit Vlaardingen. Deze prefab betonfabrikant is al 84 jaar toonaangevend op het gebied van prefab sierbeton, terrazzobeton en natuursteen.

Nog altijd ambachtelijk vervaardigd sierbeton, met tegelijkertijd een hoge mate van professionaliteit als antwoord op de veelheid aan eisen. Vaak gaat het namelijk om uiterst creatieve ontwerpen die vertaald moeten worden in maakbare betonelementen. Voorts geldt altijd de hoogste kwaliteit, maar speelt ook de prijsvorming mee. Tenslotte gaat het om een duurzaam product dat met adequaat beheer en onderhoud de tand des tijds uitstekend kan doorstaan.

Directeur Giulio Tomaello: “Onze projecten met terrazzobeton zijn visitekaartjes voor gemeenten, bedrijven en winkelcentra. Ze sieren de openbare ruimte.

En iedereen kan er in die openbare ruimte gebruik van maken. Het uitdagende aan het materiaal is dat je er werkelijk alle vormen mee kunt maken. Het materiaal volgt de vormvrijheid van beton. Maar juist omdat je daarbij werkt met kleuren, figuraties en structuren en je het materiaal op verschillende manieren kunt nabehandelen, zoals polijsten, wassen en stralen, krijgt terrazzobeton een esthetische uitstraling die weinig andere materialen kunnen evenaren. Overigens kun je terrazzobeton prima combineren met andere siervolle, moderne materialen zoals staal, hout en speciaal gefabriceerd glas.�

18

b:ton januari 2009

Openbaring in openbare ruimte

19

Terracon Funderingstechniek B.V. KWALITEIT ALS FUNDAMENT

Terracon Funderingstechniek B.V.

Geheide paalsystemen Trillingsvrije paalsystemen • Terr-Econ-palen • Vibro-palen KWALITEIT ALS FUNDAMENT • Terr-Econ-buispalen • Vibro-Combi-palen • Terra-Son-palen • MV-palen Geheide Trillingsvrije paalsystemen • Terra-Compact-palen • Stalen paalsystemen buispalen • Terr-Econ-palen • Prefab Vibro-palen • Verbuisde boorpalen • betonpalen • Terr-Econ-buispalen • Vibro-Combi-palen • Fluisterpaal • Terra-Son-palen • MV-palen • Terra-Compact-palen • Stalen buispalen • Verbuisde boorpalen • Prefab betonpalen • Fluisterpaal

Terracon Funderingstechniek B.V. Terracon International B.V. Postbus 49 – 4250 DA Werkendam Tel. : +31 (0)183-401311 Fax: Terracon +31 (0)183-403583 Funderingstechniek B.V. E-mail:Terracon info@terracon.nl International B.V. Website: www.terracon.nl Postbus 49 – 4250 DA Werkendam Tel. : +31 (0)183-401311 Fax: +31 (0)183-403583 E-mail: info@terracon.nl Website: www.terracon.nl

Terracon Spezialtiefbau GmbH Tietzstraβe 25 D-13509 Berlin Telefon: +49 0304174423-3 Telefax:Terracon +49 0304174423-44 Spezialtiefbau GmbH E-mail:Tietzstraβe info@terracon.nl 25 Website: www.terracon.nl D-13509 Berlin Telefon: +49 0304174423-3 Telefax: +49 0304174423-44 E-mail: info@terracon.nl Website: www.terracon.nl

Hakron-Terwa: totaaloplossing voor de prefab-betonindustrie De combinatie Hakron-Terwa staat voor een jarenlange ervaring in de productie, advisering en verkoop van instortvoorzieningen. De kwaliteit van onze producten wordt onder meer bewezen via diverse certificaten en beproevingsrapporten.

Compleet leveringsprogramma o.a.

• Bouwbox koudebrugonderbreking • Gevelplaatankers • Hulpmaterialen en bevestigingsmiddelen • Konnektieankers • Sandwichplaatankers • T-slotankers • TSS bordesoplegging

Meer weten?

Voor een toelichting op ons programma of het aanvragen van documentatie belt u: 0341 27 80 95. E-mail: verkoop@hakronterwa.nl Of kijk op internet: www.hakronterwa.nl

Hakron-Terwa Voltweg 10, Postbus 46,

8071 CZ Nunspeet 8070 AA Nunspeet

b:ton januari 2009

Warm zitvlak: Heel bijzonder is de eigenschap dat je in het beton verlichting opneemt, dat zorgt voor fraaie lichteffecten onder een bank of vijverrand. Ook kan luminescent materiaal in het beton worden verwerkt, waarmee in het donker of bij aanschijnen door zon of kunstlicht een bijzonder beeld ontstaat. Thans kan zelfs zwakstroomverwarming worden opgenomen. zodat het aangenaam voor mensen wordt op een bank plaats te nemen bij lagere buitentemperaturen. De terrazzozitbank Splakato, naar een idee en ontwerp van beeldend kunstenaar Jan van Dorp, bezit in de zitting zo’n verwarmingsysteem. Giulio Tomaello: “In meerdere toepassingen kan het van belang zijn dat het beton wordt opgewarmd. We zijn met een aantal pilots bezig met trappen, bordessen en tafels. Het zorgt voor een extra dimensie voor terrazzobeton.”

Terrazzobeton is een samengesteld materiaal, waarbij gebruik wordt gemaakt van gebroken natuursteen in combinatie met hoogwaardige (zo mogelijk natuurlijke) pigmenten. Het cement wordt veelal veredeld, omdat dit een cruciale factor is voor zichtbeton. Het is geen goedkoop materiaal.“Dat schrikt misschien potentiële klanten af. Het zit misschien ook in de koopliedengeest van Nederlanders, waar buitenlanders op voorhand meer naar kwaliteit en prestatie kijken. Desalniettemin kunnen wij steeds meer opdrachtgevers ervan overtuigen dat terrazzobeton een gunstige prijs-kwaliteitverhouding heeft. Kijk je namelijk op langere termijn, dan zie je dat het materiaal zich decennialang goed houdt en heel duurzaam is. Neem de dertien grote zitbanken in Scheveningen die er na bijna 14 jaar nog altijd prima bijstaan. En dat in een omgeving van zon, zee, zout, zand en toeristen. Toch hameren wij van onze kant op regelmatig onderhoud. Je moet terrazzobeton af en toe reinigen en beschermen met een coating. En het voordeel van terrazzobeton is dat als je het slijpt, het weer als nieuw is. Met die onderhoudsbeurten blijft het een oersterk en mooi materiaal dat op termijn zijn geld dik en dik terugverdient.”

Uitdaging: Vanuit die genoemde professionaliteit praat Giulio Tomaello over aspecten als prijs-kwaliteitverhouding. Vanuit liefde voor dit product praat hij over creativiteit, kunstzinnigheid, experimenten in vormen, kleuren en toepassingen. “Eenieder mag zijn of haar eigen prefab betoncompositie schrijven, want wij werken het idee graag uit. Wij vertalen het idee op basis van kennis en enthousiasme in uitvoerbaar beton. Het moet wel erg raar lopen, als het niet te maken is. Ik verwacht daarom dat de openbare ruimte in Nederland nog aan sfeer, aan beleving en misschien zelfs aan spektakel kan winnen. Het woord is aan opdrachtgevers, architecten en kunstenaars.”

21

b:ton januari 2009

actualiteiten:

Mensen staan centraal

336/32()

46-.7 :336 '6)%8-)* 32()62)1)67',%4 ,IX FIWXYYV ZER HI /EQIV ZER /SSTLERHIP >YMH[IWX 2IHIVPERH 3ZIV[IKIRHI HEX ˆ (I 1EVXIRW +VSIT IIR ^IPJWXERHMKI ;IWX &VEFERXWI SRHIVRIQMRK MW

De innoverende en creatieve aanpak in de bedrijfsvoering van de Martens Groep in Oosterhout - waardoor de onderneming binnen de betreffende branche als een ˆ (I SRHIVRIQMRK IIR ZSSVFIIPH MW ZER IIR FIHVMNJ HEX ZSSVST PSSTX MR HI QEVOX IR HSSV LEEV SRHIVWGLIMHIRH ZIVQSKIR ^IPJWXERHMK MW

voorloper wordt beschouwd - is bekroond met de prijs ‘Creatief Ondernemerschap’. De prijs werd uitgeloofd door de Kamer van Koophandel Zuidwest-Nederland OYRRIR FPMNZIR MR IIR VMWMGSZSPPI IR OETMXEEPMRXIRWMIZI QEVOX ˆ (I GVIEXMZMXIMX ZER HI^I SRHIVRIQMRK XSX YMXHVYOOMRK OSQX MR

en omvat een groot kunstwerk voor in het bedrijf. De jury roemde de onderneming (gespecialiseerd in kunststof en betonnen HMZIVWI EWTIGXIR ZER HI FIHVMNJWZSIVMRK rioleringen, betonproducten, retail

336/32() ˆ 1EVXIRW FMN YMXWXIO IIR FIHVMNJ MW [EEVMR RMIX LIX TVSHYGX QEEV

HI QIRW GIRXVEEP WXEEX is in deze branche en in en bijzonder transport) vanwege het onderscheidend vermogen en de positie als onafhankelijk familiebedrijf, hetgeen zeer ongebruikelijk ˆ ,IX FIHVMNJ RMIX EPPIIR EPXMNH ST ^SIO MW REEV LIX RMIY[WXI ZER

LIX RMIY[WXI QEEV YMX EP SJ RMIX FIWXEERHI GSQTSRIRXIR ZSSVEP de risicovolle en kapitaalintensieve markt, aldus jury-voorzitter Sjel Wijngaards van de KvK. “De creativiteit van deze onderneming komt tot uitdrukking in allerlei SSO ^qPJ ZIVRMIY[MRKIR GVItIVX

aspecten van de bedrijfsvoering Het bedrijf is niet alleen altijd op zoek naar het nieuwste van het nieuwste, het creĂŤert uit al of nietˆ (I SRHIVRIQMRK HEEVHSSV IIR ZSSVEERWXEERHI TSWMXMI MR HI bestaande componenten ook zelf QEVOX MRRIIQX ˆ 1EVXIRW LIX FIKVMT ÂŞ1EEXWGLETTIPMNO :IVERX[SSVH 3RHIVRIQIRÂŤ vernieuwingen. Het is bij uitstek een bedrijf waarin niet het product, maar de mens centraal staat. De medewerkers zijn in de vorm van kleine teams volledig zelf verZSVQ IR MRLSYH KIIJX HSSV XSITEWWMRKIR ^SEPW FMNZSSVFIIPH IIR IMKIR WXVSSQZSSV^MIRMRK HSSV QMHHIP ZER [MRHQSPIRW IR

LIVKIFVYMO ZER VIWX[EVQXI antwoordelijk voor de producten. Het zijn de mensen die het moeten doen. Juist hierdoor bekleedt de onderneming een vooraanstaande positie in de markt.� Verder KILSSVH weegt het ‘Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen’ mee, zoals een eigen stroomvoorziening van de fabrikant via windmolens en hergebruik van restwarmte.

LIX EHZMIW ZER HI 'SQQMWWMI 4VMNW ZSSV 'VIEXMIJ 3RHIVRIQIVWGLET FIWPYMX

,POJOLMJKLF ) ) .BSUFOT ;PPO # 7 HI 4VMNW ZSSV 'VIEXMIJ 3RHIVRIQIVWGLET ;IWX &VEFERX XSI XI OIRRIR

&VIHE HIGIQFIV

Megapijlers voor Lexkesveer Ons klimaat wordt natter en daarom krijgt de rivier de Rijn in het project Lexkesveer meer ruimte voor de afvoer van neerslag. De veerdam, een belangrijk obstakel, wordt daarbij gedeeltelijk vervangen door een brug. Een bijzonder kunstwerk dat komt te rusten op enorme, ronde prefab betonnen pijlers.

De Rijn moet per seconde maximaal 15.000 mÂł water kunnen afvoeren. Met de voorspelde extreme neerslag in korte tijd, kan de rivier dat misschien niet aan. Om overstromingen te voorkomen, moet de afvoercapaciteit 1.000 mÂł omhoog. EĂŠn van de maatregelen om dit te bereiken, is het project Lexkesveer bij Wageningen; daar worden de uiterwaarden verdiept en de veerdam onderbroken. Ballast Nedam Infra Midden B.V. heeft het ontwerp en de aanleg van het project als Design & Construct opdracht aangenomen. Vervolgens kreeg Haitsma Beton het verzoek om de liggers en pijlers van de nieuwe brug te leveren. De 250 meter lange brug wordt opgebouwd met twee landhoofden, 9 pijlers en 10 velden met 80 kokerliggers van 25 meter (60 met vlakke onderzijde en 20 met een afgeschuinde zijde).

Bijzonder zijn de pijlers als gevolg van de artistieke ronde vorm, de afmetingen (16 meter breed, 9 meter hoog) en het gewicht (120 ton). Vanwege het transport over de weg wordt elke pijler in twee gelijke delen gefabriceerd. Dat vergt complexe engineering en enorme mallen, waarin de pijlerelementen op z’n kop worden gestort. De handling van de pijlers en kokerliggers vormt eveneens een forse uitdaging: per 60 ton zwaar pijlerelement zijn zes verschillende handelingen nodig: ontkisten, kantelen, op trucks laden, op locatie lossen, rechtop zetten en monteren. Met de plaatsing van de pijlers wordt komende maand gestart.

22

V 'LV + . 6YXXIR Q ZSSV^MXXIV

HV MV 6 . ZER 6IRXIVKLIQ HMVIGXIYV EPKIQIIR WIGVIXEVMW

b:ton januari 2009

Bestrating industrieterrein Lorentz: mooi én functioneel De trottoirs op het industrieterrein Lorentz in Harderwijk worden verhard met fraaie zwarte Cordonel® betonplaten met straatsteenmotief. Prefab betonfabrikant Wernink uit Leiden bood met de 16 cm dikke betonplaten een doeltreffende oplossing voor het zware (vracht)verkeer dat voorheen de trottoirgedeelten rond de bedrijfsinritten te zwaar belastte en de bestrating deed verzakken. De gemeente Harderwijk laat daarom de brede wandelzones vervangen door de robuuste betonplaten. Door echter te kiezen voor een mooie motiefplaat in een chique kleurstelling, krijgt het industrieterrein niet alleen een herkenbaar en functioneel trottoir, maar wint het ook aan uitstraling. MNO Vervat uit NieuwVennep is hoofdaannemer voor de herinrichting, waarbij de firma Reijersen Van Buuren uit Harderwijk - de vaste legpartner van de prefab betonfabrikant - de betonplaten met de vacuümtechniek nauwkeurig plaatst. Juist om de esthetische kwaliteit van de betrating hoog te houden, zitten er namelijk geen hijsogen in dit type betonplaat. Er worden zowel betonplaten van 2 x 2 meter als 2 x 1 meter toegepast. In juni 2009 moet de gehele opknapbeurt van de bestrating op industrieterrein Lorentz zijn afgerond. Informatie: www.wernink.nl

Bouwen met beton

2008/2009 De nieuwste editie van ‘Bouwen met Beton’ is verschenen.

De editie 2008/2009 laat reportages van gevarieerde, stijlvolle en klasserijke projecten zien, waarbij beton een wezenlijke bijdrage levert aan de architectuur. De projecten worden overtuigend getoond, juist door de verstilde beelden en beschouwelijke teksten. De publicatie laat de kracht van de betontoepassing tot de lezer doordringen. De Nederlandse fotograaf Kim Zwarts heeft de complete fotoserie van de acht projecten in Nederland, België, Zwitserland en Portugal verzorgd. Het Cement&BetonCentrum is de Nederlandse partner voor deze internationale publicatieserie. Per twee jaar verschijnt een editie van Bouwen met Beton. Een gratis exemplaar van de recente uitgave, alsmede die van 2006/2007, is op te vragen via www.cementenbeton.nl

23

b:ton januari 2009

productoverzicht: Dubbelfunctie geluidsbarrier: veiligheid en geluidreductie Door de toename van het verkeer voldoen niet alle bestaande geluidsschermen

meer geluidsreductie te bereiken ten opzichte van schermen die verder weg

meer aan de gestelde geluidsnormen. Vaak is het verhogen van zo’n scherm

staan). Het systeem levert veel meer geluidsreductie op dan een conventioneel

niet mogelijk of duur, doordat er een nieuwe fundering moet worden geplaatst.

geluidsscherm van gelijke hoogte. Die meerwaarde kan, in combinatie met een

Bovendien is het door ruimtegebrek niet altijd mogelijk om de functies ‘verkeer

middenbermsysteem, oplopen tot 4 dB, het equivalent van een extra rijbaan.

geleiden’ en ‘geluid beperken’ te scheiden. Haitsma Beton en Durisol Raalte ont-

Het grootste voordeel ontstaat wanneer aan beide zijden van de weg een ver-

wikkelden voor deze problematiek, samen met DLA+ Landscape Architects, een

gelijkbare (extra) geluidsreductie nodig is. Dan kan een middenbermscherm

geïntegreerde geluidsbarrier die veiligheid garandeert en geluid reduceert. Het

een kostenbesparing van 10 tot 30 procent opleveren ten opzichte van het

Sound Safe System voldoet aan de nieuwe ASI-richtlijn van Rijkswaterstaat.

verhogen van de zijschermen. Bovendien voorkomt een middenbermscherm filekijken, hetgeen de veiligheid en doorstroming bevordert.

De geluidsbarrier is een flexibel, geïntegreerd systeem dat bestaat uit een brede STEP-barrier met daarop schermen van geluidsabsorberend houtvezelbeton.

De geluidsbarrier is primair geschikt voor dichtbevolkte gebieden met een niet-

Door de geïntegreerde opzet is het systeem erg smal. Zodoende kan de ge-

permanent wegennet. Denk aan stadregio’s waar verkeerssituaties moeten

luidsbarrier op het wegdek worden geplaatst, zowel naast rijbanen (enkelzijdig

worden aangepast, maar ruimte en geluidsoverlast een belemmering vormen.

scherm) als in de middenberm (dubbelzijdig scherm). Een verharde ondergrond

Het systeem kan echter ook goed worden toegepast bij op- en afritten, par-

(asfalt) volstaat. Er zijn geen nieuwe voorzieningen nodig, zoals fundering, terwijl

keerplaatsen, havens, tank- en overlaadstations, wasplaatsen, winkelcentra,

de beschikbare ruimte efficiënter wordt benut. Verder is het systeem door zijn

enzovoort. In alle gevallen is het Sound Safe System een inventieve oplossing

modulaire opbouw snel en eenvoudig te monteren en weer te verplaatsen.

om efficiënt ruimtegebruik, veiligheid, kostenbesparing en de belangen van omwonenden verantwoord te combineren. Informatie: www.haitsma.nl

Kostenbesparing Het product kan dicht op de geluidsbron worden geplaatst. Daardoor kan het geluidsscherm minder hoog zijn (om dezelfde geluidsreductie te bereiken als hogere schermen) of juist even hoog zijn (om

‘Verouderingsvernieuwing’ betonstraatstenen Het design label ConteXtuur powered by MBI heeft een nieuwe oppervlakte bewerking ontwikkeld voor betonstraatstenen. Deze nieuwe bewerking maakt het mogelijk om de deklaag van de betonstraatstenen een verouderde ‘look’ mee te geven. Vernieuwing en veroudering ineen. Het innovatieve product geeft hiermee antwoord op de toenemende vraag van opdrachtgevers en architecten voor producten die perfect in de omgeving of beoogde sfeer passen en tegelijkertijd aan de hoogste kwaliteitseisen van een modern materiaal als beton voldoen.

De nieuwe lijn wordt gepresenteerd als de Retron lijn. Alle formaten beton­ straatstenen kunnen door middel van deze bewerking worden verouderd. De deklaag wordt opgebouwd uit kleurechte mineralen. De Retron lijn is ook in een plano c.q. facetloze uitvoering te verkrijgen. De producten voldoen aan alle KOMO kwaliteitseisen. Meer informatie: www.ConteXtuur.nl 24

b:ton januari 2009

waterpasserende bestrating de morssinkhof groep levert een betonstraatsteen met een enorm waterpasserend vermogen. de ‘uni-Priora® aqua’ steen laat water met een zodanige snelheid passeren, dat de gewenste grondwatercondities op peil blijven en grote terreinen - ook bij zware regenval - begaanbaar blijven. deze betonstraatsteen is het antwoord op de klimaatverandering, die ook in nederland steeds vaker tot zware regenval leidt. met het waterpasserende vermogen ontlasten de stenen bij zware regenval het riool. overtollig hemelwater wordt via de waterpasserende bestrating versneld afgevoerd naar de bergingslaag, waardoor de juiste grondwatercondities in stand blijven. daarnaast is de bestrating ook nog eens uitgesproken attractief in het straatbeeld. het innovatieve product is in duitsland ontwikkeld en wordt daar al veelvuldig toegepast. de stenen hebben sinusvormige afstandhouders en leveren daardoor een optimaal verband. Ze hebben een afmeting van 21,1 x 10,5 x 8 cm en wegen ca 4 kg per stuk. de stenen worden standaard geleverd met facet en afstandhouders om een gemiddelde voegwijdte van 5 mm te realiseren. Ze voldoen aan het actuele besluit bodemkwaliteit en de europese norm nen-en 1338. in nederland worden uniPriora® aqua stenen onder licentie geproduceerd. informatie: www.morssinkhof-gww-beton.nl.

bestraten met easy fix een machinaal bestratingspakket dat aan alle kanten opgesloten is en derhalve niet deformeert: easy fix van Struyk verwo infra. in de mal meegeproduceerde halve stenen en keperstenen zorgen voor een uitzonderlijke stevigheid van de pakketten, terwijl de open ruimtes in het pakket gelijk zijn aan een gewoon machinaal pakket. extra voordeel is dat de benodigde hulpstukken in dezelfde structuur en kleur worden geproduceerd als hele stenen. het innovatieve van dit gepatenteerde concept zit in het feit dat deze ‘extra steentjes’ gebruikt kunnen worden als bisschopsmuts of keperstenen voor zowel het leggen van een keper- als visgraatverband. van belang is tevens dat er geen verpakkingsmateriaal (zoals folie) nodig is. meer informatie: www.struykverwo.nl

all-in-one busperronplaat inspelend op wetgeving en trends in toegankelijkheid van openbaar vervoer heeft Struyk verwo aqua een totaalconcept ontwikkeld: de allione busperronplaat. het betreft een massieve betonnen plaat, bestaande uit zowel trottoir/perron als straatgedeelte. de afwatering is in de plaat geïntegreerd, waardoor géén plasvorming voor het perron ontstaat. afhankelijk van de lengte is hiermee het gehele perron te realiseren met 5 tot 10 afzonderlijke delen. de platen kunnen direct op een fundering in de straat worden geplaatst. een extreem hoge legsnelheid dus. niet alleen het busperron zelf, maar ook een deel van de straat wordt hiermee direct op hoogwaardig kwaliteitsniveau gelegd. het innovatieve product is een antwoord op overheidsbeleid om het openbaar vervoer beter toegankelijk te maken voor mensen met een handicap of chronisch zieken. er zijn drie verbeterpunten op dit gebied aan te wijzen: bussen, reisinformatie en busperrons. de afgelopen jaren hebben de eerste twee al een behoorlijk inhaalslag gemaakt. de laatste, de busperrons, blijven hierbij enigszins achter. daarom zullen in de komende jaren veel van de perrons moeten worden vervangen dan wel worden aangepast. de allione perronplaat voldoet aan alle eisen en wensen, zoals in goed overleg met crow door de overheid vastgesteld. naast de hoge legsnelheid, biedt de allione diverse andere voordelen, zoals het voorkomen van beschadiging van de busbanden. de massieve plaat voorkomt bovendien verzakkingen in perron en rijbaan en verhindert de groei van onkruid. de bovenzijde is voorzien van antislip, zwart-wit blokmarkering en geleidestrook - vooraf aangebracht op de plaat - wat een betere toegankelijkheid van het openbaar vervoer voor minder validen garandeert. dankzij het all-in-one concept van de hoogwaardig openbaar vervoer (hov) busperronplaat is het perron in één keer klaar. het product is één van de kanshebbers voor de infratech innovatieprijs. informatie: www.struykverwo.nl 25

Adverteren in B:ton? Bel Volcano: 076 560 88 44

ADV. www.volcanoadvertising.com

Evolutie is een feit. Nieuwe ontwikkelingen zijn aan de orde van de dag.

En toch: sommige producten overleven de tand des tijds. Minerale anorganische oerpigmenten, om eens wat te noemen.

Een tijdperk vol kleur...

Grottekeningen bewijzen het... duurzame kleurpigmenten van natuurlijke mineralen zijn al zo oud als de mensheid. En nu? Vandaag de dag worden anorganische pigmenten synthetisch gefabriceerd. Dit garandeert strikte specificaties en kleurtonen.

Beton en kleur... Een aantrekkelijk duo. Of het nu om aardvochtig, transport- of zelfverdichtend beton gaat, de kleurechtheid van het eindproduct is van groot belang. Duurzaamheid, daar gaat het om. Scholz Benelux BV staat daarvoor. Onderscheidend op het gebied van kleurpigmenten, technische ondersteuning en snelle service. Kortom: uw partner bij de inzet van pigment in beton.

b:ton januari 2009

Prefab deksloven op damwanden randweg eindhoven om de groeiende verkeersstromen het hoofd te bieden wordt de bestaande

dijk beton produceert 1.250 stuks prefab betonnen deksloven in 200 merken,

randweg bij eindhoven uitgebreid van 2 naar 4 rijstroken. er wordt een systeem

met een standaard afmeting van 800 x 400 mm en een lengte van circa 8.000

aangelegd waarbij het doorgaande verkeer wordt gescheiden van het verkeer

mm. de sloven zijn n-vormig en vallen over de damwand. aan de damwand

dat een regionale bestemming heeft.

zijn stalen oplegschoenen gelast, voorzien van een dook, waarop de deksloven

in de nieuwe situatie beschikt het doorgaande verkeer over twee hoofdrijba-

gemonteerd worden. de dook sparingen in de deksloof worden vervolgens

nen. het lokale verkeer maakt gebruik van de parallelbanen, waarop alle be-

aangegoten.

staande op- en afritten worden aangesloten.

Zo’n 80 stuks deksloven worden massief uitgevoerd en zijn voorzien van ingevoor de knooppunten batadorp, de hogt en leenderheide moet het verkeer

storte ankers voor de bevestiging van de stijlen voor de zichtschermen, die op

kiezen voor de doorgaande rijbanen of de parallelbanen. ook komt er 17 km

de deksloven komen. deze deksloven zijn tevens voorzien van 24 stuks gains,

geluidsscherm langs de randweg, onderverdeeld in 37 stuks aparte scherm-

waarvan de maatvoering na meting op het werk wordt bepaald, hetgeen tot

delen variĂŤrend van 2 tot 8 m hoogte. circa 10 km van de geluidwering betreft

gevolg heeft dat iedere gain - dus ook ieder element - uniek is.

dichte schermen. deze bestaan uit damwandprofielen waarvan 3 km tevens

een goede afstemming van productie en montage is een pre, omdat er reke-

dienst doet als grondkering.

ning gehouden dient te worden met wegafsluitingen en tijd van openstelling van nieuwe baanvakken. beide partijen zijn zich ervan bewust dat hier een

Veilig en snel: de damwandprofielen worden afgedekt door een betonnen

uniek stuk werk is gerealiseerd, als onderdeel van de totale metamorfose van

deksloof. heijmans techniek& mobiliteit heeft gekozen voor prefab betonnen

de randweg eindhoven.

deksloven in verband met de veiligheid en de snelheid op de bouwplaats. van 27

b:ton januari 2009

In het Belgische Blankenberge rijden trams en bussen vanaf december 2008 op een geluidsreducerende constructie van ModieSlab platen. Een gelijknamig consortium van Betonson, Heijmans en ARCADIS leverde en monteerde hiervoor de prefab betonplaten met een embedded railconstructie. Het is de eerste keer dat in een verhardingsdek rails zijn gecombineerd met zeer open betonlagen aan de bovenzijde. DOOR Martijn van den Bouwhuijsen

De aanleg van een proefvak in de verkeersbaan in Vlaanderen is onderdeel van het Europese project Quiet City, dat het verminderen van brongeluid in weg- en trambanen nastreeft. De eerste van de twee banen van 72 meter is in november al geplaatst. De montage van de tweede baan gebeurt dezer dagen. De duurzaamheid en geluidsreductie wordt daarna gemonitoord.

Volgens Noud van Deurzen, de projectleider van ModieSlab, reduceren de betonelementen brongeluid en zijn ze onderhoudsarm: “De toepassing in de Vlaamse kustplaats moet resulteren in een geluidsreductie van 6dB. De verwachtingen zijn hooggespannen na goede resultaten van eerdere proefprojecten op de Nederlandse snelwegen A12 en A50. De verkeersveiligheid en het wegcomfort blijken dik in orde. Een ModieSlab wegdek is oersterk en vormvast. Er moet bij wijze van spreken een vliegtuig op crashen, voordat het wegdek noemenswaardig beschadigt en vervanging nodig is.”

Een ModieSlab wegdek bestaat uit twee verschillende open betonlagen met daaronder een constructieve laag. De speciale betonsamenstelling levert een stiller wegdek op in vergelijking met traditioneel Zeer Open Asfalt Beton. In zettinggevoelige gebieden wordt het prefab betonproduct gefundeerd op palen en bij een stabiele ondergrond direct op een zandbed. Afwateringskanalen op het scheidingsvlak van de open laag en de constructieve betonlaag zorgen voor een afvoer van regenwater. Ook is er ruimte voor intelligente functies als detectie en signalering. Een andere optie is het toepassen van een leidingsysteem voor verwarmen of koelen van het betonoppervlak. Zo kan het wegdek bijvoorbeeld makkelijk ijs- en sneeuwvrij worden gehouden.

“We richten ons vooral op de infrastructuur en specifiek de snelwegen, daarnaast is er nu ook in Nederland interesse voor een embedded railconstructie voor tram- en busbanen,” zegt Van Deurzen. “Het innovatieve karakter spreekt aan. Het prefab betonproduct is bij uitstek geschikt voor uitbreidingen van wegen, zoals doelgroepstroken voor vrachtvervoer.

Bij nieuw aan te leggen wegen is de tijdrovende voorbelasting, noodzakelijk bij gangbare wegconstructies op zettinggevoelige ondergrond, niet nodig. De draagconstructie op palen, die constructief werkt als een brug, heeft een verwachte levensduur van 100 jaar. Wanneer het nodig is worden de wegdekplaten snel en eenvoudig vervangen.”

28

b:ton januari 2009

Proefvak stillere verkeersbaan

Zuiniger uit een recent onderzoek van modieSlab met m+P uit vught naar aanleiding van de prijsvraag ‘frisse kijk op luchtkwaliteit’ van rijkswaterstaat kwamen opvallende eigenschappen van het prefab betonproduct naar voren. modieSlab zorgt voor ongeveer 5% minder brandstofgebruik en 50% minder bandenslijtage - op basis van laboratoriumonderzoek - in vergelijking met traditioneel Zoab. hiermee lijkt het klaar voor een duurzamere toekomst. meer informatie: www.modieslab.nl

29

b:ton januari 2009

franse spoorbruggen:

grensverleggende betonsterkte op twee locaties moest een bestaande spoorbrug worden vervangen: Pont

van eveneens zo’n 27 m. dat slanke profiel paste perfect in het toelaatbare pro-

Pinel bij rouen en Pont rd125 bij Sarcelles. de aannemer eiffage (licensiehou-

fiel voor deze spoorviaducten. voeg daar ook nog eens de snelheid van werken

der van bSi) dacht aan een alternatief voor bruggen met stalen liggers en een

bij, waarbij de liggers in één nacht konden worden geplaatst, de hoge kwaliteit

betondek, zoals gangbaar in frankrijk en derhalve opgenomen in het ontwerp.

en het onderhoudsarme materiaal en de keuze door de opdrachtgever was snel

dit zou namelijk het nodige werk ter plaatse met zich meebrengen rond en bo-

gemaakt op basis van het alternatieve plan van eiffage.”

ven het (tgv) spoor. aangezien er al sinds een jaar of tien een samenwerking was met het nederlandse hurks beton uit veldhoven, mede via oriëntatie op

Zelf uitvinden: vanzelfsprekend moesten er vooraf de nodige berekeningen

zeer hoge sterkte beton, zag men in dit materiaal dé oplossing. er waren al eens

en laboratoriumproeven aan te pas komen. het gaat niet alleen om zeer hoge

prefab betonelementen voor een koeltoren geleverd uit oogpunt van minimaal

sterkte beton, maar ook om staalvezelbeton. directeur jan dekkers legt uit: “je

onderhoud en dus minder stilleggen van de elektriciteitscentrale. nu zag men

praat in zekere zin over een experiment, omdat het de eerste keer is dat je zulke

de kans om de spoorviaducten in slanke betonnen liggers b180 toe te passen,

liggers met elkaar maakt. dan moet je het zelf uitvinden, inclusief proeven en

met daarover een betonnen druklaag.

doorontwikkelingen. wordt het betonmengsel voldoende congruent? haal je de druksterkte ook in de praktijk? is het zo duurzaam als beoogd? wat zijn

“dan praat je over een totale constructiehoogte van circa 85 cm,” aldus pro-

de meest geëigende staalvezels bij het betonmengsel? het gaat om een spe-

jectleider rik weyns. “bij de ene brug 17 liggers in één overspanning van 28 m

cialistisch betonmateriaal, dat ook nog homogeen moet worden gemengd en

lengte en bij de andere brug - met middenondersteuning - tweemaal 13 liggers

verwerkt. op het moment dat de vraag vanuit frankrijk kwam, hadden wij net

30

b:ton januari 2009

Zolang de regelgeving betonsterktes hoger dan C100/115 nog niet omvat, blijft de markt een afwachtende houding aannemen om bijvoorbeeld betonnen brugliggers met een karakteristieke druksterkte van 180 of 200 N/mm2 toe te passen. Terwijl er toch een hoop voordelen aan verbonden zijn, zoals slankere constructies, minder materiaalgebruik, minder onderhoud et cetera. Maar er gloort een mooie toekomst, nu de fib commissie binnen een jaar met regelgeving voor zeer hoge sterkte (vezel)beton komt. Nog overtuigender zijn misschien wel de eerste succesvolle praktijkprojecten met slanke spoorviaducten in Frankrijk. door Paul engelS

de nieuwe fabriek gereed, waarbij wij de productietechniek speciaal voor dit

van een brug, die door middel van een laag zeer hoge sterkte beton gerepareerd

materiaal konden inrichten. het is natuurlijk niet de bedoeling dat die stil komt

of versterkt kan worden. of het voorbeeld van takachtige dragende voorgespan-

te liggen. als je ziet welke voordelen zeer hoge sterkte beton biedt, dan kan het

nen kolommen, die voor een fraai project in marseille zijn ontworpen.”

niet anders of de vraag vanuit nederland zal ontstaan en groeien. een opdrachtgever als rijkswaterstaat volgt het in elk geval met behoorlijke interesse.”

Kwestie van tijd: “het kan vandaag de dag. maar men moet ook willen.” jan dekkers verwacht dat als de markt er meer weet van krijgt en de voorbeelden

misschien is het wachten op de regelgeving die in de maak is. dr-ing Steffen

ziet, er vanzelf meer vraag naar dit type prefab beton zal ontstaan. “als ik elke

grünewald, hoofd kwaliteitsdienst en materiaaltechnologie van de prefab be-

dag in het verkeer langzaam moet rijden of stilstaan, omdat men maandenlang

tonfabrikant: “de fib commissie onder leiding van prof. joost walraven gaat

in de middenberm een steunpilaar moet bouwen, dan is het een kwestie van

het gat opvullen waarin hoge sterkte (vezel)beton zich bevindt. er zijn normen

tijd of men beseft dat een lange slanke ligger van zeer hoge sterkte beton veel

tot een kubusdruksterkte van 115 n/mm2 en daarna houdt het op. terwijl juist

minder verkeershinder oplevert. grote overspanningen, zonder middensteun-

een sterkte van bijvoorbeeld 120 of 140 n/mm bijzonder interessant kan zijn als

punt. Prefab beton past sowieso in een procesmatige aanpak, maar als het ook

technisch en economisch meest profijtelijke oplossing. het hoeft niet altijd een

nog eens extra sterk, extra slank, extra vormvrij en extra onderhoudarm kan

b200 of nog hoger te zijn.” als voorbeelden worden een parkeergarage genoemd,

zijn, dan zal het niet bij de twee spoorviaducten in frankrijk blijven. ‘in frankrijk

waarbij de bestaande betonkolommen met een laag zeer hoge sterkte beton

begint de revolutie.’ wij zijn er als specialistische prefab betonfabrikant volle-

worden omhuld, zodat bovenop de garage kan worden gebouwd en een kolom

dig op voorbereid.”

2

31

b:ton januari 2009

Prefab betonnen heipalen:

Duurzaam Fundament

32

b:ton januari 2009

Wie voor de beslissing staat hoe en met welke middelen een bouwwerk het beste kan worden gefundeerd, komt in negen van de tien gevallen uit op de prefab paal. En dat is alles behalve verrassend. De geprefabriceerde betonnen heipaal is betrouwbaar, duurzaam en betaalbaar. Maar daar gaat een proces aan vooraf. Wil de prefab paal zijn werk goed kunnen doen - nu en in zijn duistere toekomst - dan moeten drie stappen zorgvuldig worden genomen. DOOR LILIANE VERWOOLDE

Funderen met behulp van prefab betonnen heipalen vraagt om het maken van een aantal juiste en vakkundige keuzes. Deze keuzes hebben om te beginnen te maken met de kwaliteit van de paal. In welke ondergrond komt de paal straks terecht en wat wordt er daar van hem verwacht? Welke milieuklasse moet de paal hebben om aan zijn verwachtingen te kunnen blijven voldoen?

Vervolgens moet het productieproces op deze bevindingen worden afgestemd. En als laatste moet de paal op de juiste manier in de grond worden gebracht. De praktijk wijst uit dat dit in nagenoeg alle gevallen goed gaat. De reputatie van de prefab betonnen heipaal is dan ook nog steeds groeiende.

Vaststellen milieuklasse Wil de heipaal ook op lange termijn zijn werk goed kunnen blijven doen, dan moeten eerst de bedreigingen waaraan de paal in zijn toekomst wordt blootgesteld, zorgvuldig in kaart worden gebracht. Er zijn tenslotte allerlei mechanismen werkzaam, die de paal ook na plaatsing nog kunnen aantasten. Willen we voorkomen dat dit tot problemen leidt, dan is het zaak om de omgeving waarin de paal zijn toekomst gaat doorbrengen, goed te analyseren. Een efficiĂŤnt hulpmiddel hierbij is het vaststellen van de milieuklasse, zoals deze zijn vastgelegd in de EN 206-1.

Aantasting van binnenuit: Bij het vaststellen van de milieuklasse moeten we ons realiseren dat aantasting van de betonconstructie niet in de eerste plaats te maken heeft met aantasting van buitenaf. Een belangrijk risico van aantasting schuilt in de constructie van de paal zelf: de wapening. Als de wapening van het beton wordt aangetast, hebben we onmiddellijk te maken met een aantasting van de beschermende functie van het beton. Nu hebben heipalen het grote voordeel dat zij zich bijna permanent onder water bevinden. Transport van schadelijke stoffen is hierdoor nagenoeg onmogelijk.

Daarnaast is voor de corrosie van de wapening zuurstof nodig en dit is onder water eenvoudigweg niet beschikbaar. Hierdoor zal in de meeste gevallen een milieuklasse van XC2 volstaan. In de gevallen waarbij de heipalen herhaaldelijk gedeeltelijk droogvallen, kan worden overgestapt naar milieuklasse XC4.

Aanvullende milieuklassen

33

Wilt u meer weten over het Spanbeton速-3P en 4P-systeem, damwanden en railproducten, bezoek dan onze stand 314 tijdens de Infratech

b:ton januari 2009

Onder bepaalde omstandigheden wordt de betonnen heipaal blootgesteld aan aantasting van buitenaf. Dit risico doet zich bijvoorbeeld voor als de heipaal herhaaldelijk wordt blootgesteld aan vorst. In dat geval bevriest het water dat zich in de poriën van het beton bevindt, waardoor scheurvorming kan ontstaan.

Door herhaaldelijk bevriezen van het water zullen de scheuren zich verdiepen en zal de paal aan kwaliteit verliezen. Maar ook hierop kan de producent de paal uitstekend voorbereiden. In het geval van bevriezing biedt milieuklasse XF3 voldoende zekerheid om de paal geschikt te maken voor zijn taak.

Een andere omstandigheid is de aanwezigheid van stoffen in het grondwater die schadelijk zijn voor het beton. Met name de aanwezigheid van een hoge concentratie aan sulfaten kan aantasting veroorzaken. Nu meldt het ‘Handboek Paalfunderingen’ dat deze hogere concentraties sulfaat in Nederland

Heien: Als de palen goed zijn voorgespannen en de keuze voor de juiste kwa-

nauwelijks voorkomen, maar in deze gevallen kan veelal worden volstaan met

liteit is gemaakt, rest nog slechts één stap om een duurzaam resultaat te kun-

milieuklasse XA1.

nen garanderen. De paal moet deskundig in de grond worden gebracht. Nu ontstaan bij ‘normaal’ heiwerk eigenlijk nooit problemen. Met de standaard

Het productieproces: Vakkundig specificeren van de omgeving is dus

wapening en betonkwaliteit B55 komen nagenoeg alle palen ongehavend in

van groot belang om te kunnen blijven rekenen op de stevige ondergrond

de grond. Pas als er sprake is van extreem slappe lagen, lagen van sterk wis-

die nodig is om onze gebouwen te ondersteunen. Vervolgens is het aan de

selende vastheid of heiwerk waarbij de palen over vijftien of meer meters het

producent om de gegevens van het geologisch onderzoek te verwerken in

zand in moeten, krijgen we te maken met meer riskant heiwerk. In die ge-

de heipaal. Deze productie vindt veelal plaats in de fabriek met behulp van

vallen is het aan te raden om te kiezen voor een betonkwaliteit van B65 met

een zogenaamd ‘langbank- of carrouselsysteem’. Tijdens dit proces worden

een voorspanning bij palen vierkant 250 mm op 4 N/mm², evenredig met de

een relatief droog mengsel en veel verdichtingenergie gebruikt waardoor een

doorsnede oplopend tot 6 N/mm² voor palen 450 x 450 mm.

dichte en sterke betonsoort ontstaat. Deze valt meestal in de sterkteklasse die volgens de definiëring van de EN 206-1 valt in de klasse van ‘hoge sterkte

Trillingsgevaar: Een grens die zich moeilijker laat verleggen is de trillings-

beton’. Deze sterkte is geen overbodige luxe: de heipaal krijgt straks te ma-

grens van SBR. In principe moeten palen – ook naast panden die op palen zijn

ken met zware mechanische belastingen. Bijkomend voordeel van deze hoge

gefundeerd – in de grond kunnen worden gebracht zonder schade te veroor-

sterkte is de dichte structuur van de cementsteen.

zaken. Op een afstand van twee tot drie meter is heien mogelijk, maar met

Zekerheidstest: Na de productie van de betonnen heipalen worden alle

den in categorie twee veroorzaakt dit meestal geen of weinig schade, maar de

het risico van trillingssnelheden die kunnen oplopen tot 15 mm/sec. Bij panpalen getest op draagkracht. Dit in tegenstelling tot de werkwijze die bij an-

SBR-grenzen worden wel overschreden. Om te voorkomen dat deze schade

dere palentypen wordt gehanteerd en die volstaat met het nemen van enkele

veroorzaken, kunnen het beste veilige zones worden afgesproken, waarbin-

steekproeven. De testen tonen aan of de paal opgewassen is tegen het hei-

nen niet wordt geheid. Een andere mogelijkheid is het inbrengen van een

proces, waarin drukkrachten en trekkrachten elkaar afwisselen in variërende

spuitlans in een aantal palen, die in geval van nood kan worden gebruikt.

sterktes, tot het moment waarop de paal de draagkrachtige lagen in de ondergrond heeft bereikt. Overigens bieden deze belastingen tijdens het heien

Er zijn dus veel mogelijkheden en richtlijnen om gebruik te maken van de

ook een betrouwbare referentie voor het toekomstig draagvermogen van de

duurzame betonnen heipalen. Zeker is dat - met dit zorgvuldige stappenplan

heipaal. Kiezen voor geprefabriceerde betonnen heipalen betekent dan ook

- prefab betonnen heipalen in ons kikkerland het meest verantwoorde en

vooral kiezen voor zekerheid.

duurzame fundament bieden voor al onze constructies.

35

b:ton januari 2009

Groene stapelwand blijft

Er zijn de afgelopen jaren veel verschillende typen geluidschermen op de markt verschenen en toegepast. EĂŠn van de oudste typen betreft de stapelwand met fraai gevormde prefab betonnen bakken, waarin planten passen. Een vriendelijke groene wand. Het type leek wellicht overvleugeld te worden door min of meer futuristische geluidschermen, maar mag zich weer in een toenemende belangstelling verheugen. Begroeiing geeft de schermen een natuurlijk karakter en draagt bij aan de geluidsreductie. Een mooi voorbeeld is het geluidscherm van circa 250 meter langs het spoor bij station Amersfoort. Verhoeven Infra BV uit Zaltbommel realiseerde daar in opdracht van de provincie Utrecht een 8 meter hoge wand, opgebouwd uit prefab betonnen stapelbakken, met daarbovenop een glaswand. Op die manier hebben niet alleen de direct aangrenzende woningen, maar ook de buurt daarachter profijt van het geluidscherm.

Mede vanwege de hoogte zijn de bakken stevig gefundeerd op palen van 6 m lengte, voorzien van een dikke betonplaat. Tevens zijn de betonnen bakken over een hoogte van 2,4 meter met spanankers aan de betonplaat verbonden, om de windbelasting op te kunnen nemen. Het ontwerp voor het geluidscherm is afkomstig van Landschappartners uit De Meern. Deze adviseurs voor ruimtelijke planning en omgevingsvormgeving bedachten de combinatie van stapelwand en glasscherm. De aannemer heeft het ontwerp uitgewerkt en gematerialiseerd. De omwonenden zijn inmiddels enthousiast geworden over het scherm, na aanvankelijke discussies. Voorheen hadden sommigen oordopjes nodig voor het slapen. Die zijn nu overbodig: het geluid wordt prima geweerd en er is ook nog eens sprake van een fraaie wand, waarbij de bewoners zelf de plantenbakken vullen en onderhouden. Aan de kant van het spoor is de wand dicht en dus onderhoudsarm. Het toont de veelzijdigheid van prefab betonconstructies: doeltreffend, fraai, kleurrijk, robuust, gewaardeerd, door bewoners in te vullen, onderhoudsarm, om maar enkele van de karakteristieken van zo’n stapelwand op te noemen.

36

b:ton januari 2009

topper!

37

b:ton januari 2009

techniek:

Het ontwerp van de brug voorziet in 3 overspanningen van respectievelijk 50 m,

de bouwplaats naast elkaar worden geplaatst en tot één rijdek worden samen-

53 m en 35 m, waarbij de middenoverspanning van 53 m het kanaal overbrugt.

gesteld door het aanbrengen en spannen van dwarsvoorspankabels. Doordat

Opvallend is de constructiehoogte van slechts 1,50 m, waardoor een uitermate

de bovenzijde van de kokerligger gelijk als rijdek kan functioneren, hoeven al-

slank brugdek met een slankheidsverhouding lengte/hoogte van 35 ontstaat.

leen nog smalle langsvoegen tussen de liggers te worden gevuld. Een zware

Dit is nodig om tegemoet te komen aan het verticaal alignement van de A59

druklaag van gewapend beton op de bovenzijde van de liggers aanbrengen is

en daarbij toch voldoende doorvaarthoogte te waarborgen. In feite bestaat de

dus overbodig. Andere eigenschappen van een kokerligger zijn de grote torsie-

kruising uit twee aparte bruggen van respectievelijk 22,5 en 19,5 m breedte,

stijfheid, waardoor een zeer goede spreiding van belastingen wordt verkregen

voor iedere rijrichting één. Voor het ontwerp van de brug waren de vormge-

en een geïntegreerd rijdek van hoogwaardige voorgespannen beton in de bo-

vingseisen voor de Rondweg van toepassing waarbij onder andere was bepaald

venflens van de ligger ontstaat. Dankzij deze eigenschappen wordt een slank

dat er geen dragende constructiedelen anders dan de kolommen onder het

brugdek met minimale bouwtijd verkregen.

brugdek zichtbaar mochten zijn, met andere woorden: pijler-balkconstructies waren uit den boze.

Het innovatieve systeem voegt aan de standaard kokerligger de mogelijkheid toe om een brugdek met meerdere overspanningen uit te voeren als statisch

De ontwerpopgave vroeg om bijzondere betonliggers. Vanwege de tijdsdruk

onbepaald systeem, zonder hoge concentraties van steunpuntwapening. Er

was een prefab oplossing geboden; een in het werk gestorte brug zou teveel

wordt namelijk gebruik gemaakt van een extra toegevoegde voorspanning in

tijd in beslag nemen. Door de aannemer Van Hattum en Blankevoort is contact

langsrichting, die de verschillende overspanningen onderling koppelt. Door het

gezocht met Spanbeton omdat het Spanbeton®-3P systeem juist op het gebied

verloop van de kabels op een juiste manier uit te voeren, levert deze externe

van grote overspanningen een extra dimensie toevoegt.

voorspanning extra draagvermogen aan het brugdek. Omdat het brugdek ook statisch onbepaald is, wordt het daardoor mogelijk om grotere overspannin-

Slank: Het gepatenteerde systeem is gebaseerd op het SKK kokerbalkensysteem, een prefab brugdeksysteem waarbij rechthoekige, holle kokerliggers op 38

gen te maken bij gelijkblijvende constructiehoogte.

b:ton januari 2009

Ingenieus over de

Zuid-Willemsvaart Eén van de eerste werkzaamheden ter verbreding van de 180 jaar oude Zuid-Willemsvaart, is de realisatie van een brug ter hoogte van Den Bosch. Daar wordt het kanaal verlegd, omdat er door de - eveneens verbrede - weginfrastructuur geen plek was voor kanaalverbreding. Omdat men toch bij Den Bosch aan het werk is, wordt de brug nu al uitgevoerd. En wel in een geavanceerd prefab betonsysteem. Door ir. Kees Quartel.*

Doorontwikkeling: Een brugdek met 3 overspanningen waarbij de lengte

pijlerbalk verkregen die de oplegkrachten over de kolommen kan verdelen. Zo

van de middenoverspanning circa 1,20 x de lengte van de gelijke eindoverspan-

is het Spanbeton®-4P systeem verkregen, waarbij het brugdek rust op cirkel-

ningen bedraagt, is de ideale combinatie voor een goede momentenverdeling

vormige kolommen met een onderlinge afstand van 3,0 m, gemeten haaks op

en dus een optimale constructie. De bij dit project beschikbare combinatie (50-

de brugas.

53-35 m) voldeed daar bij lange na niet aan, maar het bleek tóch mogelijk om de middenoverspanning van 53 m te realiseren met een constructiehoogte van

Fasering: De bouw van de bruggen vindt gefaseerd plaats in verband met het

slechts 1,50 m. Voor een deel was dit te danken aan de kruisingshoek van 69

doorgaande verkeer dat gedurende de bouw voor beide rijrichtingen over de

graden van het brugdek, de hoek tussen de lengteas van het brugdek en de as

andere weghelft wordt geleid. De eerste fase is eind 2008 voor het verkeer ge-

van de landhoofden en pijlers. Bij een scheve kruising kan een torsiestijve con-

reed gekomen. De tweede fase wordt in de eerste helft van 2009 gebouwd.

structie namelijk een iets kortere draagrichting aannemen.

Voor de eerste fase waren 45 kokerliggers nodig. Gelijk met de productie hiervan zijn de landhoofden en de kolommen voor de middensteunpunten aan-

De volgende ontwerpuitdaging was het vinden van een oplossing voor een

gelegd. Aan weerszijden van de kolommenrij van de middensteunpunten zijn

draagconstructie voor het liggersysteem zonder onderslagbalken en bij voor-

vervolgens doorgaande stalen hulpondersteuningsframes aangebracht, die op

keur met een korte bouwtijd. Omdat de liggers ter plaatse van de midden-

de funderingssloven dragen. Ook konden de rubberopleggingen vooraf wor-

steunpunten nagenoeg kop aan kop worden geplaatst, was de toepassing van

den gesteld op de kolomkoppen en de landhoofden. Na deze voorbereidende

een brede natte knoopverbinding geen optie, nog afgezien van de arbeidsin-

werkzaamheden kon de aanvoer en de montage van de liggers eind juni 2008

tensieve uitvoering van zo’n knoop. Er is daarom een oplossing gezocht die

beginnen.

gekenmerkt wordt door een maximale uitnutting van hoogwaardige beton en

De kokerliggers zijn per as aangevoerd met speciale transportwagens. De

voorspanning. Deze hoogwaardige beton is beschikbaar in de massieve einden

zwaarste liggers hadden een gewicht van ruim 140 ton. Hoewel deze trans-

van de kokerliggers en door de voegen tussen de liggereinden lokaal over de

porten alleen buiten de spitsuren over de weg mogen, is de montage toch op

gehele hoogte te vullen en voor te spannen, wordt als het ware een inwendige

normale werkdagen uitgevoerd. Per overspanning waren 15 liggers nodig, die 39

Opmaak ad Beton compl. ass. 200x130

14-11-2007

11:09

Pagina 1

Attema Attema voor voor de de betonbouw: betonbouw: compleet compleet assortiment assortiment snel snel te te verwerken verwerken altijd op tijd! altijd op tijd!

Vloerafstandhouders

Hoek- en regenlijsten

Speciale afstandhouders

De specifieke eisen van de betonwereld: innovatie, kwaliteit en vlekkeloze logistiek kent Attema als nederlandse producent als geen ander. En vertaalt ze continu in een compleet assortiment

M e e r

o v e r

o n s

slimme producten voor gewapende betonconstructies en afbouw. Maar ook voor maatwerkoplossingen, in bijvoorbeeld de kleur van zelfverdichtend beton is Attema partner voor de bouw.

a s s o r t i m e n t

速

Alles voor de betonbouw Schelluinsestraat 1, 4203 NJ Gorinchem, Postbus 58, 4200 AB Gorinchem, Telefoon 0183 650 650, Telefax 0183 650 750, e-mail info@attema.nl

o p

w w w . a t t e m a . n l

b:ton januari 2009

in twee dagen werden aangevoerd en vervolgens werden geplaatst met twee

De montage van de liggers en het aanbrengen van de diverse voorspansyste-

mobiele kranen van 500 en 650 ton hijsvermogen. De balken werden met grote

men heeft bij elkaar slechts 7 weken in beslag genomen. Aan het einde daarvan

nauwkeurigheid en zeer geringe onderlinge afstand gemonteerd op de stalen

is het brugdek afgelaten op de definitieve opleggingen. Dit gebeurde door de

hulpondersteuningen. Dit soort zware hijswerkzaamheden spreekt vaak tot de

tijdelijke ondersteuningen langzaam te laten zakken dankzij in hoogte verstel-

verbeelding, maar wat minder goed zichtbaar is, is de grote voorbereiding van

bare voetconstructies. Na een korte afbouwperiode waarin de schampranden

de transporten die in tijd heel nauwkeurig moeten plaatsvinden. Zo is een der-

en voegovergangen zijn aangebracht kon het brugdek van de eerste fase eind

gelijke montage vooral een logistieke uitdaging.

oktober 2008 worden geasfalteerd, dat is 14 werkweken vanaf het begin van de montage van de liggers. De werkzaamheden zijn in opdracht van Rijkswa-

Tempo: Na zes werkdagen was het brugdek van de eerste fase beschikbaar

terstaat uitgevoerd als D+C contract door de bouwcombinatie InfrA2, die ook

voor het vullen van de langsvoegen en de voegen van de dwarsbalken, waarna

verantwoordelijk is voor de bouw van de Rondweg Den Bosch. De combinatie

de dwarsvoorspanning kon worden aangebracht. Dit specialistische werk werd

bestaat uit KWS Infra, Van Hattum en Blankevoort, Mourik Groot Ammers en

uitgevoerd door Dywidag Systems International uit Zaltbommel. Vervolgens

Vialis.

zijn de kopvoegen tussen de velden onderling gevuld, waarna de langsvoorspanning kon worden aangebracht. Tenslotte zijn de omhullingen van de

* Ir. Kees Quartel is Manager infra van Spanbeton BV

langsvoorspanningskabels geïnjecteerd om de voorspankabels te beschermen tegen corrosie.

Modernisering Al jaren wordt gewerkt aan het geschikt maken van de Zuid-Willemsvaart voor grotere schepen. Zo wordt het kanaal dat Maastricht verbindt met Den Bosch verbreed en zijn verschillende oorspronkelijke sluizen vervangen door moderne en grote sluizen. Ter hoogte van Den Bosch is een Tracébesluit voor omlegging ingesteld. Het gaat om een 9 km lange omlegging, ten oosten van de stad, parallel aan de A2, naar de Maas. Het nieuwe kanaaltracé zal de A59-oost vlak voor de aansluiting op de A2 (ter hoogte van knooppunt Hintham) kruisen. De werkzaamheden moeten in 2014 gereed zijn.

41

b:ton januari 2009

Zettingsvrij dankzij palen, paalkopplaten en puinmatras

weg op niveau De provinciale weg tussen Bergambacht en Krimpen aan de IJssel is al jaren een zorgenkind. De slappe veengrond en de gedateerde funderingsconstructie veroorzaken kuilen, verzakkingen, stremmingen in het verkeer en hoge onderhoudskosten. Ballast Nedam vond een manier om het probleem voor eens en altijd uit de wereld te helpen. door liliane verwoolde

de problemen doen zich voor over een traject van 14 kilometer op de n210.

Het matras: hiermee was het fundament gelegd voor de volgende laag:

de provincie Zuid-holland was al een tijd van mening dat hiervoor een duur-

een met gebroken puin gevuld matras. dat begint met een hogesterktedoek,

zame oplossing gevonden moest worden en besloot daarom het herstel van

een kunststof geogrid. het doek wordt aan de zijkanten van de weg strak ge-

de n210 - inclusief het onderhoud voor de komende twintig jaar - aan te beste-

houden en vervolgens gevuld met een menggranulaat van 0 tot 40 mm. het

den. ballast nedam zag het project direct als één grote uitdaging en schreef

puin wordt in lagen aangebracht en strak ingepakt tot een matras met een

in, samen met o.a. haar dochterbedrijven waco lingen beton, haitsma beton

dikte van ruim een meter. Samen met de druk van bovenaf ontstaat hierdoor

en ballast nedam funderingstechniek. in juni van 2007 gingen de eerste palen

een natuurlijke, oersterke boogconstructie tussen de paalkopplaten, die de

voor de nieuwe n210 de grond in. het waren de eerste handelingen voor een

bovenbelasting afdraagt naar de palen. “nu het eenmaal loopt, gaat het vrij

complex project, niet zozeer door de toegepaste techniek, als wel door de ex-

probleemloos door,” vertelt kanters. “af en toe moeten er in het werk oplos-

treem grote aantallen die steeds aan de orde waren.

singen worden bedacht voor problemen die zich tijdens de bouw voordoen.

Zo ontstaan op rotondes grotere krachten op het pakket. om deze op te kun-

Fundering: ballast nedam koos voor een zettingsvrij alternatief, dat in ne-

nen vangen is het granulaatmatras bij rotondes opgedikt en zijn de palen en

derland nog maar één keer eerder werd toegepast. het principe is gebaseerd

platen voorzien van een zwaardere wapening. een ander probleem deed zich

op de bogen, die de romeinen toepasten om de drukkrachten boven door-

voor door maatafwijkingen in de palen. hiervoor moesten de sparingen in de

gangen en deuropeningen over te brengen op de onderstaande deurstijlen.

paalkopplaten worden vergroot. voor deze gevallen hebben we ondertus-

maarten kanters, hoofd bedrijfsbureau waco lingen beton: “het was duide-

sen een speciaal malletje klaar liggen. dit soort problemen zijn inherent aan

lijk dat in deze drassige ondergrond alleen kon worden gefundeerd met een

bouwprojecten.”

extreem groot aantal betonnen heipalen. en dus werd de zoektocht ondernomen naar de juiste aantallen, verhoudingen en afstanden. de heipalen -

Overwinning: eind december waren er 13.500 palen en afdekplaten ver-

34.600 in totaal - worden geheid met een onderlinge afstand van 2,35 meter.

werkt. na afronding van het project kan de overwinning worden geboekt op

de afstand tussen de kopplaten is zo gekozen, dat deze voldoende fundament

een ondergrond die meer te maken heeft met ‘dik water’, dan met grond.

kunnen bieden voor de volgende laag. voor de productie van deze kopplaten

“het is een flinke ingreep, maar het resultaat is een weg die ook op termijn

is tijdelijk een fabriekshal ingericht, waarin de platen met speciaal ingekochte

duurzaam is.”

mallen worden geproduceerd in een tempo van 100 stuks per dag.”

42

b:ton januari 2009

“Het principe is gebaseerd op de Romeinse bogen�

funderen in veenslagachtige ondergrond 1 Afgraven toplaag 2 Palen heien 3 Paalkopplaten aanbrengen 4 Geogrid spannen 5 Granulaat aanbrengen 6 Matras profileren 7 Asfalteren

43

We hebben inmiddels wel wat opgebouwd in deze branche.

Volcano Advertising is een full service reclamebureau met een voorliefde voor de bouwwereld. Om die reden zijn we de afgelopen jaren uit-gegroeid tot hĂŠt bureau voor bouwbedrijven en bedrijven die iets met de bouw te maken hebben.

We bouwen inmiddels aan de naam en het imago van tal van gerenommeerde bouwers. Zodat zij zich kunnen onderscheiden van hun concurrenten.

Wordt het niet eens tijd voor een opbouwend gesprek?

Postbus 4768 4803 ET Breda Telefoon 076 560 88 44 Fax 076 560 88 40 info@volcanoadvertising.com www.volcanoadvertising.com

b:ton januari 2009

Industriële uitstraling SugarCity steevast doorgezet Twee enorme suikersilo’s van ‘SugarCity’ in Halfweg kregen een tweede leven

richting te laten wijzen. Kortom, alle (on)mogelijkheden zijn besproken en heb-

als luxe kantoortorens. Voor de aanleg van de parkeerplaats bij dit opvallende

ben geresulteerd in een maatwerk bestrating van design betonplaten.

project viel de keuze op Esticon® designverharding. Daarmee krijgt het industriële karakter van de torens een fraai vervolg op het maaiveld.

Eén van de mogelijkheden bleek ook het omkeren van de hoekstalen omranding, waardoor er slechts een subtiele smalle rand aan de bovenzijde zichtbaar

Door de sluiting van suikerfabriek CSM in Halfweg kwam een terrein van zo’n

is. Voor de betonplaten die op de detectielussen voor de slagbomen komen te

110.000 m2 vrij voor herbestemming. Cobraspen Vastgoedontwikkeling B.V.

liggen, is een speciale oplossing beschikbaar: platen met een kunststof wape-

kocht het terrein en is verantwoordelijk voor de herontwikkeling van Sugar-

ning, die de signalering niet verstoort. Om die reden wordt ook de hoekstalen

City: een megacomplex met ruimte voor onder meer kantoren, horeca, winkels

omranding van deze platen doorbroken.

en een megabioscoop. De twee vijftig meter hoge betonnen silo’s vormen het opvallende hart. Het zijn geen monumenten, maar ze maken wel een belangrijk

Herkenbare kleurencombinatie: Door te kiezen voor twee kleuren, be-

deel uit van de industriële geschiedenis van de regio. Reden genoeg om ze te

tongrijs en antraciet, konden de parkeervakken worden gemarkeerd. Ieder

behouden en te verbouwen tot kantoren.

parkeervak (5 x 2 m) bestaat uit twee antracietkleurige Esticon platen van 2 x 2 m en een van 2 x 1 m. De slijtvaste kleur is aangebracht door in het

Maatwerk: Juist vanwege hun industriële uitstraling koos de architect bij de

productieproces pigment toe te voegen aan de deklaag. Tussen de vakken

aanleg van het 1.700 m grote parkeerterrein voor betonnen design vloerpla-

zijn stroken van 0,50 x 2 m gelegd die voldoende ruimte bieden voor in- en

ten van De Meteoor uit Rheden. Deze zijn geheel naar het ontwerp van de op-

uitstappen. Voor de afwatering is gebruik gemaakt van verholen goten. Het

drachtgever geproduceerd. Er vond intensief overleg plaats over onder meer

legplan van de design vloerplaten is door de prefab betonfabrikant zelf nader

de kleurstelling en de uitdrukkelijke wens om de veeg in alle platen in dezelfde

uitgewerkt.

2

45

b:ton januari 2009

Snelle en slanke brugconstructie

Voor een viaduct op de snelweg A44 Burgerveen - Leiden maakte Betonson uit het Brabantse Son de langste prefab betonliggers uit haar productiegeschiedenis. Ze variëren in lengte van 44 tot ruim 55 meter. DOOR Martijn van den Bouwhuijsen

“Wij hebben ervaring met lange liggers in afwijkende vormen, wij zijn gewend om ‘out of the box’ te denken.” (Stefan Granzier)

46

b:ton januari 2009

Verbreding Het project in opdracht van Rijkswaterstaat is onderdeel van de verbreding van snelweg A44 Amsterdam-Leiden van 2x2 naar 2x3 rijstroken. Knooppunt Burgerveen ligt tussen Nieuw-Vennep en Aalsmeer. De uitvoering ligt in handen van BAM Civiel, BAM Wegen, VTN Verkeers- & Besturingstechniek (onderdeel van BAM Infratechniek) en Van Oord Nederland. De grootste ingrepen zijn het aanleggen van een tweede Ringvaartaquaduct en het herzien van knooppunt Burgerveen, waar onder andere het nieuwe viaduct met de slanke en lange brugliggers in de A44 wordt gemaakt.

BAM Civiel koos voor een snelle realisatie met zo weinig mogelijk verkeers-

een druklaag. Dit ontwerp bleek het meest economisch en begin 2008 is met

overlast. In het werk gestorte betonoplossingen zouden het verkeer te lang

de uitvoering van dit ontwerp gestart.”

ophouden. De prefab betonelementen zijn afgelopen najaar in zes nachten gemonteerd. Dankzij de voorspanning en slimme vorm van de veld- en rand-

Collega Stefan Granzier, hoofd Projecten, licht de prefab liggerconstructie verder

liggers was een slanke constructie mogelijk. Volgens planning gaat er in mei

toe: “Het zijn lange, slanke en stabiele liggers. Het unieke van het project zat hem

2009 verkeer over de nieuwe brug, die in totaal 130 meter lang en 22 meter

vooral in het bedenken van de juiste vorm en wapeningsconfiguratie. Ons inge-

breed is.

nieursbureau bedacht uiteindelijk slanke liggers met een behoorlijk voorspanniveau. Door die voorspanning was extra aandacht nodig om te voorkomen dat

“In oktober 2007 kreeg de prefab betonfabrikant een aanvraag voor de engi-

het element zou gaan kippen tijdens vervoer en montage. De liggers moesten

neering, productie en montage van de liggers voor knooppunt Burgerveen,”

natuurlijk wel recht blijven. Met speciale staalbokken lukte dit. Elke ligger is ver-

zegt Frank de Gilde, Verkoopleider. “Door het ingenieursbureau van BAM

volgens met een aparte vrachtwagen combinatie vervoert. Daarvoor was wel een

Civiel is de vraagspecificatie van Rijkswaterstaat vertaald in een ontwerp voor

ontheffing nodig. De 42 voorgespannen betonliggers zijn op de bouwplaats ver-

dit kunstwerk. Wij hebben voor BAM een alternatieve oplossing bedacht,

deeld over drie brugvelden. Twee 650-tons kranen werden bij deze operatie inge-

waarbij de kokerliggers zijn vervangen door speciale railvormige liggers met

zet. In december is de aannemer begonnen met de afwerking van het brugdek.”

47

b:ton januari 2009

Zetmeelgebaseerde Additieven voor

Zelfverdichtend en Aardvochtig Beton De voortdurende vraag naar verbetering van de betoneigenschappen en naar kostenverlaging heeft geleid tot de ontwikkeling van nieuwe additieven en betonsamenstellingen. In dit artikel worden twee additieven besproken die op basis van zetmeel ontwikkeld zijn voor het stabiliseren van zelfverdichtend beton en aardvochtig beton.

AVEBE produceert al geruim dertig jaar zetmeelethers voor de bouwindustrie. Zetmeelethers worden veel toegepast in pleisters en tegellijmen en geven deze verdikking, weerstand tegen wegzakken en een verbeterde verwerkbaarheid. Met de verkegen know-how zijn de additieven voor beton ontwikkeld. Door Jacob Terpstra

48

b:ton januari 2009

1

Terpstra, J., ‘Stabilizing low-viscous self-compacting concrete’, in ‘SCC 2005’, Proceedings of the

Second North American Conference on the Design and Use of Self-Consolidating Concrete and of the Fourth International RILEM Symposium on Self-Compacting Concrete, Chicago, 2005 (Hanley Wood, Addison, 2005), 47-53.

Figuur 1: Vloeitest van een zelfinvellerend ZVB met FOXCRETE

Samenvatting: Op basis van zetmeel zijn innovatieve additieven ontwikkeld die nieuwe eigenschappen bieden voor de betonindustrie. De additieven geven stabiliteit en robuustheid aan uiteenlopende typen beton zoals zelfverdichtend en aardvochtig beton. Hierdoor is de hoeveelheid water in het beton veel minder kritisch en kan het beton met een constantere kwaliteit worden geproduceerd. Bovendien kan de verwerkbaarheid van deze betonsoorten worden verbeterd. Twee stabilisatie additieven worden in dit artikel beschreven: FOXCRETE en SOLVITOSE FC100.

Tabel 1: Betonsamenstelling voor de stabiliteitstest.

Component

Hoeveelheid (kg/m3)

Mix 1

Zelfverdichtend beton: Zelfverdichtend beton (ZVB) heeft uitstekende vloei-eigenschappen waardoor het ingewikkelde bekistingen volledig kan vul-

Mix 2

len ook bij een dichte wapening. ZVB draagt bij aan verbeterde arbeidsomstan-

Cement 320 320

digheden en verlaagde plaatsingskosten. Echter het op grote schaal produceren

Vliegas 80 80

van een goed en betaalbaar ZVB is niet eenvoudig. De verbeterde vloei-eigen-

Zand 0-2 425 425

schappen vinden hun keerzijde in een verminderde robuustheid van het beton.

Zand 0-4 425 425

De hoeveelheid water en bijvoorbeeld de zandgradering zijn kritisch. Een grote

Grind 4-16 850 850

hoeveelheid fijne vulstof maakt het beton wel stabiel maar draagt niet bij aan

Water 188 188

de robuustheid. Bovendien maakt dit het beton moeilijker verwerkbaar door

Addiment FM36 34 34

de hoge viscositeit. Ook de meeste stabilisatie additieven (‘viscosity enhancing

FOXCRETE S100 0 24

agents’) verhogen de viscositeit.

De unieke eigenschap van FOXCRETE is dat het ZVB stabiliseert zonder de plasti-

Figuur 2: Stabilisatie van ZVB met FOXCRETE

sche viscositeit te verhogen1. Hierdoor kan een stabiel en tegelijkertijd laag viskeus ZVB worden verkregen met uitstekende vloei-eigenschappen (figuur 1).

Stabiliteitstest 13,7 Geen stabilisatie additief

Het stabiliserende effect van FOXCRETE maakt het mogelijk om de hoeveelheid

Met FOXCRETE

cement en fijne vulstof te reduceren. Een ZVB met slechts 400 kg/m3 aan cement en vliegas is zonder FOXCRETE zeer instabiel (zie tabel 1 en figuur 2). De ontmenging werd gemeten door een cilinder te vullen met ZVB en na 5 uren de 3,5

0,7 0,67

2

hoeveelheid grind te bepalen in het bovenste en onderste gedeelte. FOXCRETE 1,3

stabiliseert dit ZVB en creëert robuustheid met behoud van een grote vloei en een korte trechtertijd.

Vloei (m)

Trechtertijd (sec)

Ontmenging (%)

49

Creatief...

Creatief...

. . . betonoppervlakken vormgeven - met NOEplast plast structuurFréjus, Frankrijk . . . betonoppervlakken vormgeven -NOE met NOEplast matten geven beton

NOE-Bekistingtechniek b.v. b.v.

NOE-Bekistingtechniek Postbus 25, 4240 Arkel Postbus 25, CA 4240 CA Arkel Tel. (0183) 56 98 56 88,98 Fax (0183) 56 33 56 17 33 17 Tel. (0183) 88, Fax (0183) E-MailE-Mail info@noe.nl, www.noe plast.com info@noe.nl, www.noe plast.com

Fréjus, Frankrijk

een individueel NOEplastNOEplast structuur-is karakter. mattenbijgeven beton zowel betoneen individueel bekisting als bij karakter.

NOEplast is prefab inzetbaar. zowel bij betonMeer dan als 100bij bekisting standaardstructuren prefab inzetbaar. leverbaar, zoals Meer dan 100 � houtnerf standaardstructuren � metselwerk leverbaar, zoals � natuursteen � houtnerf � pleister � metselwerk � gebouchardeerde � natuursteen � geluidswerende � pleister � vrije en grafische � gebouchardeerde structuren � geluidswerende Vraag vrijblijvend � vrije en grafische de NOEplast structuren catalogus aan!

Vraag vrijblijvend de NOEplast catalogus aan!

b:ton januari 2009

Conclusies: Zetmeelethers zijn stabilisatie additieven die naast alle andere ad-

Tabel 2 – Betonsamenstelling voor de coherentietest in figuur 4.

ditieven voor beton kunnen worden toegepast. In uiteenlopende typen beton Test nummer

als ZVB en aardvochtig beton geven deze additieven stabiliteit tegen respectie-

1

2

3

Cement (kg/m3)

340

340

340

verkregen en dus ook een robuuster productieproces. Hierdoor wordt de pro-

Zand en grind

velijk ontmenging en vervorming. Zo worden robuustere betoneigenschappen 1945

1880

1880

ductie verhoogd en de kosten verlaagd. Bovendien geven de stabilisatie addi-

Water-cement ratio

33

36

36

tieven de mogelijkheid om de hoeveelheid cement in de betonsamenstellingen

SOLVITOSE FC100 (gew.-% op cement)

0

0

15

te verlagen.

Aardvochtig beton: Kenmerkend voor het productieproces van producten

Figuur 3: Betonsteen met SOLVITOSE FC 100

met aardvochtig beton is de directe ontkisting. De groene sterkte moet voldoende zijn om de vorm van de producten te handhaven. Daarom is de hoeveelheid water in het beton niet alleen laag maar ook zeer kritisch. Een watertoename van 1% kan al leiden tot het buiken van het product en dus tot afkeur.

Dit gebrek aan robuustheid wordt niet opgeheven door een plastificeerder te gebruiken. Deze verbetert weliswaar de verdichting van het beton maar zorgt niet voor meer robuustheid.

Dit kan wel worden bereikt met het op zetmeel gebaseerde SOLVITOSE FC100.

Dit additief verhoogt de groene sterkte en daarmee de dimensiestabiliteit. Een zeer zware test is gebruikt om het effect van SOLVITOSE FC100 op de groene sterkte aan te tonen. Betonstenen uit een betonfabriek (zie tabel 2 en figuur 3) zijn direct na ontkisting getest met behulp van een schoktafel. Als functie van

Figuur 4. Resultaten van de proeven met de schoktafel.

Test voor samenhang betonsteen

0 schokken

Toename breedte (mm)

25 schokken 50 schoken 2,5 2 1,5 1 0,5

het aantal slagen van de schoktafel is de breedte op halve hoogte gemeten van de steen (zie figuur 4).

Zonder stabilisatie van het beton leidt de verhoging van de w/c tot aanzienlijk buiken van de stenen. Met SOLVITOSE FC100 is hiervan geen sprake meer zelfs niet bij het hoogste aantal schokken. SOLVITOSE FC100 maakt dus het beton en ook de productie meer robuust voor onbedoelde variaties van de hoeveelheid water. Het verhogen van de w/c verbetert de verwerkbaarheid en de sterkte

1

2

3

Test nummer

door een toegenomen verdichting en cementhydratatie (dit laatste als de uiteindelijke w/c kleiner is dan ongeveer 0.4). Hierdoor ontstaat de mogelijkheid om cement gedeeltelijk te vervangen door een fijne vulstof.

Figuur 5: Schematische weergave van de structuur van zetmeelethermoleculen en fijne delen.

Werkingsmechanisme: Zetmeelethers zoals FOXCRETE en SOLVITOSE FC100 bestaan uit sterk vertakte polymeermoleculen. De moleculen adsorberen op de fijne deeltjes in het beton zodat een 3-dimensionale structuur

Fine particle (e.g. cement)

ontstaat (figuur 5). Deze structuuropbouw wordt in de reologie thixotropie genoemd. De stabiliteit ontstaat omdat er een kracht voor nodig is om de structuur te verbreken. Deze kracht wordt de zwichtspanning genoemd. Zolang een uitgeoefende kracht (bijvoorbeeld het gewicht van grind) kleiner is dan de zwichtspanning blijft de structuur intact en is er geen beweging. Het resultaat is (dimensie)stabiliteit en robuustheid voor aardvochtig beton en ZVB.

Starch ether

51

b:ton januari 2009

Hoger rendement in windenergie

Met kop en Wind moet je daar ‘vangen’ waar de hoogste windsnelheden worden bereikt. Niet voor niets wordt daarbij aan locaties zonder obstakels gedacht, zoals de open Noordzee. Of je moet op het land de hoogte in. Dat is precies wat het Nederlandse Advanced Tower Systems (ATS) doet. Waar windmolens in vooruitstrevende landen als Duitsland nu ophouden met 80 à 90 meter - Nederland zit gemiddeld veel lager - daar verrijst nu een windmolen van 133 m hoogte. Een hybride toren met een prefab betonnen onderbouw van 76,5 m, in een efficiënte stapeling van schilelementen. Door Paul Engels Op het Duitse testcentrum voor windturbines Grevenbroich steekt de windturbinetoren straks met kop en schouders boven de andere windmolens uit. Hopelijk niet alleen in hoogte, maar vooral in rendement. Ten opzichte van een 100 m mast wordt de productie rond de 20% vergroot en worden de meerkosten binnen vier jaar terugverdiend. Het concept is voordelig voor turbines van 1,5 MW of meer en masten van meer dan 80 m. ATS is een joint venture van het ingenieursbureau Mecal uit Enschede, de Hurks Groep en het Duitse Juwi Holding. Siemens participeert tevens in de bouw en exploitatie van de turbine in Grevenbroich.

52

b:ton januari 2009

schouders erbovenuit Drs. Jacco van Dijk, mededirecteur van Hurks beton uit Veldhoven: “Op grotere

lang en zijn met maximaal 38 ton nog goed te transporteren. De prefab beton-

hoogte is de windkracht sterker én constanter. Die eigenschap van de natuur be-

nen adaptor weegt 70 ton en is 5 meter breed, zodat hiervoor speciaal trans-

nutten wij nu. In dit geval met een turbine van 2,3 MW. Deze ene toren levert de

port moest worden georganiseerd. “Het is een zeer geavanceerd concept en te-

stroom voor 1.750 gezinnen. Je kunt ook aan zwaardere turbines van 4 of 5 MW

gelijkertijd een zeer eenvoudig systeem,” stelt mededirecteur Jan Dekkers. “De

gaan denken, omdat de grotere windsnelheden deze zwaardere turbines beter in

schilelementen worden vanaf de tweede ring gedeeltelijk voorgemonteerd en

gang zetten en houden. Onder licentie van ATS is men inmiddels op verschillende

in een soort halfsteensverband in rap tempo opgebouwd. In 3 dagen stond de

plekken in de wereld bezig met dit systeem van hoge hybride torens.”

prefab onderbouw. Daar stond de Duitse pers en bouwwereld van te kijken. De prefab betonelementen worden door middel van natte knopen en inwendige

Bananenschillen: Er is voor het proefveld in Duitsland gekozen voor de hy-

naspankabels gefixeerd. Het zijn immense strengen, want er komen nogal wat

bridetoren, omdat de gangbare stalen varianten hoger dan pakweg 90 m niet

krachten op zo’n toren te staan. Een speciaal ontwikkeld werkplatform helpt bij

meer over de weg te transporteren zijn. Bij hoge ashoogten wordt de mast van

de uitwendige en inwendige opbouw.”

onderen breder dan de maximale 4,3 m voor transport. Projectleider Piet Swinkels: “Vandaar dat het onderste deel van beton wordt vervaardigd in verticaal

Hooggespannen: Het mooie van het systeem is dat het leverancieronafhan-

gesplitste segmenten, die ter plaatse worden opgebouwd tot een hoogte van

kelijk is. Jacco van Dijk besluit: “Verschillende types turbines (en stalen mas-

76,5 m. Daarboven komt nog een stalen toren tot die genoemde 133 m. We

ten) passen op de onderbouw. Daar is het systeem van ATS op ontwikkeld. Dat

hebben een systeem bedacht van een soort bananenschillen die ter plekke wor-

maakt het extra interessant voor beheerders van windparken die contracten

den geassembleerd. Telkens een ring van 8 elementen en zo 5 ringen op elkaar.

met leveranciers of stroomproducenten hebben afgesloten. Als ik naar de Ne-

Daarbovenop komt de adaptor, een zeer omvangrijk prefab betonelement,

derlandse situatie kijk, dan denk ik dat er tal van oudere windmolenparken zijn,

waarop de stalen mast wordt vastgezet. In dit geval met 108 stalen bouten. Het

waarbij je een paar lagere masten zou kunnen vervangen door één hoge. Met

bijzondere van de schilopbouw is dat de hoekelementen over de hele hoogte

eenzelfde capaciteit, maar met minder horizongebruik, minder onderhoud en

hetzelfde zijn en dat de tussenelementen taps toelopen. Op die manier kan de

een mast in een hoge betonkwaliteit. Duitsland is zeer vergevorderd op het ge-

convergerende vorm van de torenonderbouw worden verkregen. De adaptor

bied van windenergie en daar mag onze mast zich in een ruime belangstelling

maakt van de resterende achthoekige vorm een exact ronde ring. Door de stan-

verheugen. In februari 2009 gaat de windmolen draaien en komen de eerste

daardisatie van de hoekelementen kunnen wij met een minimale malinzet de

resultaten binnen. Ze weten daar echt wel waarover ze praten en dan is het

60 benodigde elementen fabriceren.”

stimulerend dat de verwachtingen zeer hooggespannen zijn. Het is een bewijs

Met één van de grootste mobiele kranen ter wereld, een 1.200 tons kraan van

voor ons dat het systeem ook in Nederland kansen gaat krijgen. Niet dat half-

Mammoet, heeft de eigen montageploeg eind 2008 alle elementen en adaptor

zachte door veel kleine windmolens, maar meteen de overtreffende trap. Dat is

gemonteerd op een fundering van 800 m beton. De schilelementen zijn 15,5 m

nu mogelijk tegen een prima rendement.”

3

53

b:ton januari 2009

UW ADVERTENTIE

GEMIST IN B:TON?

INFORMEER NAAR DE ADVERTENTIEMOGELIJKHEDEN VOOR 2009 info@volcanoadvertising.com of bel 076 560 88 44

colofon:

Redactiecommissie:

tel: 076 560 88 44, fax: 076 560 88 40

mevr. H. de Kruijf

Bladmanager: Kostas Sfirtsis

ing. W.G. van der Garde

Traffic: Marloes Boogaard

BFBN

ing. S.J. de Boer

Postbus 194

R. Heijnen

Concept/vormgeving & productie:

3440 AD Woerden

drs. ing. B.J.W.M. van Melick

Volcano Creatieve Communicatie

tel: 0348 484484

ir. A.P. Pielkenrood

Marieke van Leijenhorst, Bas Eijkelkamp,

fax: 0348 484450

mevr. C. Zwijsen

Victor de Zeeuw

Aan B:ton werkten mee:

Advertentie exploitatie:

Auteurs:

Volcano Creatieve Communicatie

Secretariaat:

Paul Engels, Liliane Verwoolde

Postbus 4768, 4803 ET Breda

BFBN, drs. J.M. van der Wurf

Sikko Doornbos, Martijn van den

tel: 076 560 88 44, fax: 076 560 88 40

Bouwhuijsen, ir. Kees Quartel,

Kostas Sfirtsis

e-mail: beton@bfbn.nl internet: www.bfbn.nl

Hoofdredactie:

Jacob Terpstra

Fotografie/illustraties:

Paul Engels

54

 

Uitgever:

Ineke Key Fotografie

Redactie:

Volcano Creatieve Communicatie

Henk Snaterse

Volcano Creatieve Communicatie en BFBN

Postbus 4768, 4803 ET Breda

Je kunt het zo prefab niet bedenken, of wij doen het.

Waco Lingen Beton in Bergen op Zoom is een toonaangevende ontwikkelaar en producent van innovatieve bouwproducten en -systemen in prefab-beton voor de woningbouw, utiliteitsbouw en grond-, weg- en waterbouw en industrie.

Wij denken pro-actief mee met de klant. Dit levert steevast oplossingen die leiden tot een sneller en doeltreffender bouwproces, lagere kosten en een eindproduct dat volledig aan uw verwachtingen voldoet, of zelfs overtreft.

Ruimte voor nieuwe ideeĂŤn.

Lelyweg 23, 4612 PS Bergen op Zoom, tel.: 0164 27 42 00, www.wacolingen.nl

Kampioen zwaargewicht.

DEHA kogelkopanker / transportsysteem ook voor uitzonderlijk zware belastingen.

Kwaliteit bevestigd

M

et het DEHA kogelkopsysteem biedt HALFEN-DEHA u een hoogwaardig, robuust en economisch systeem voor het transporteren en monteren van prefab betonelementen.

Onverwisselbaar Alle DEHA kogelkopankers, uitsparingen en hijshaken zijn duidelijk zichtbaar met de belastingsklasse gekenmerkt, zodat verwisselingen uitgesloten zijn.

1140

995-G

Multifunctioneel DEHA kogelkopankers zijn leverbaar in belastingklasse 1,3 t/m 45 ton en ideaal in gebruik, omdat ze nagenoeg alle afmetingen van prefab betonelementen kunnen hijsen en transporteren.

Snel Het snelkoppelsysteem garandeert een eenvoudige en zeer snelle koppeling en ontkoppeling van de hijshaak aan het anker.

Wie schroefhulzen zegt, zegt eigenlijk automatisch DEMU. Want als er één klinkende

995-A

naam is op het gebied van betonbevestigers, dan is het DEMU wel. Jarenlange ervaring... de productie in eigen huis... een breed assortiment... met concurrerende prijzen... en

Veilig Uitgebreide testen garanderen veilig transport van zelfs de zwaarste prefab betonelementen.

een prima service... Als het om bevestigings-

1036-G

Veel argumenten met één resultaat: HALFEN-DEHA biedt veiligheid, betrouwbaarheid en efficiency voor u en uw collega’s.

1130 Naast de belastingsklasse vermeldt het label op de ankerkop de lengte van het anker en de naam van de fabrikant.

Halfen b.v. · Postbus 3 · NL-7468 ZG Enter Tel.: (0547) 38 30 30 · Fax: (0547) 38 30 35 · www.halfen.nl

systemen gaat, is het dus niet zo gek dat in de bouw steeds te horen is:

‘t is VAST ... van DEMU DEMU Metaalindustrie B.V. Atoomweg 1, Postbus 8486, 3503 RL Utrecht Tel.: (030) 241 24 21 • Fax: (030) 241 44 69 E-mail: info@demu.nl • Internet: www.demu.nl