www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรม
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรม คําบรรยายประจําวันเสาร ภาคอาสาฬหบูชา ที่ลานหินโคง ณ สวนโมกขพลาราม ไชยา ระหวาง ๖ กรกฏาคม ถึง ๒๘ กันยายน ๒๕๑๗
ของ
พุทธทาสภิกขุ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ธรรมทานมูลนิธิ จัดพิมพดวยดอกผลทุน “ธรรมทานปริวรรตน” เปนการพิมพครั้งที่สอง ของหนังสือชุดธรรมโฆษณ หมวดปกรณพิเศษ หมายเลข ๑๘.ค บนพื้นแถบสีแดง จํานวนพิมพ ๓,๐๐๐ เลม พ.ศ. ๒๕๓๘ (ลิขสิทธิ์ไมสงวนสําหรับการพิมพแจกเปนธรรมทาน สงวนเฉพาะการพิมพจําหนาย)
www.buddhadassa.in.th
มูลนิธิธรรมทาน ไชยา จัดพิมพ ๑ กันยายน พ.ศ. ๒๕๒๐ ๑ กุมภาพันธ พ.ศ. ๒๕๓๘
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org พิมพครั้งที่หนึ่ง พิมพครั้งที่สอง
จํานวน ๑,๕๐๐ เลม จํานวน ๓,๐๐๐ เลม
www.buddhadassa.in.th
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org พุทธทาส จักอยูไป ไมมีตาย พุทธทาส ยังอยูไป ไมมีตาย ทํากับฉันอยางกันฉัน นั้นไมตายแม รางกาย จะดับไป ไมฟงเสียง อยูรับใช เพื่อมนุษย ไมหยุดเลย ยังอยูกับ ทานทั้งหลาย อยางหนหลังราง กายเปน รางกายไป ไมลําเอียง ดวยธรรมโฆษณ ตามที่วาง ไวอยางเคย มีอะไร มาเขี่ยไค ใหกันฟงนั่น เปนเพียงสิ่ง เปลี่ยนไป ในเวลา. โอเพื่อนเอย มองเห็น ไหม อะไรตายฯ เหมือนฉันนั่ง รวมดวย ชวยชี้แจงพุทธ ทาส คงอยูไป ไมมีตาย แมฉันตาย กายลับ ไปหมดแลว ทํากับฉัน อยางกะฉัน ไมตายเถิดถึงดีราย ก็จะอยู คูศาสนา แตเสียงสั่ง ยังแจว แววหูสหาย ยอมจะเกิด ผลสนอง หลายแขนงสมกับมอบ กายใจ รับใชมา วาเคยพลอด กันอยางไร ไมเสื่อมคลาย ทุกวันนัด สนทนา อยาเลิกแลงตามบัญชา องคพระพุทธ ไมหยุดเลย.ก็เหมือนฉัน ไมตาย กายธรรมยัง.ทําใหแจง ที่สุดได เลิกตายกันฯ
www.buddhadassa.in.th
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.buddhadassa.in.th
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.buddhadassa.in.th
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.buddhadassa.in.th
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.buddhadassa.in.th
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.buddhadassa.in.th
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.buddhadassa.in.th
คําปรารภ∗ การสรางหนังสือชุดธรรมโฆษณขึ้นไวในพระพุทธศาสนา หนังสือชุด “ธรรมโฆษณของพุทธทาสภิกขุ” เลมนี้ มีชื่อวา อริยศีลธรรม อันดับ ที่ ๑๘ ค. บนพื้ นแถบสีแดง จัดพิ มพ ดวยเงินบริจาคของ นางนวล เจริญกุล ผูเป นทานบดี จํ านวนเงิน ๑ แสนบาท ตั้ งทุ น ไว ท างสวนอุ ศ มมู ลนิ ธิ โดยมี เงื่อ นไขของผู บ ริจาค ดังนี้ :๑. ใหใชเงินทั้งสิ้นของผูบริจาครวมกับทุนของสวนอุศมมู ลนิ ธิและธรรมทาน มูลนิธิ จัดพิมพหนังสือชุด “ธรรมโฆษณ ” ของทานอาจารยพุทธทาสภิกขุใหไดสองเลม สุดแตจะเปนเรื่องใด ตามความประสงคของทานอาจารยพุทธทาส. ๒. หนังสือเลมแรกของทุนนี้ใหถือวา นางนวล เจริญกุล รวมกับลูกหลาน บริ จาคเพื่ อ อุ ทิ ศ ส วนกุ ศ ลให แก เพื่ อ ผู รวมทุ กข เกิ ด แก เจ็ บ ตาย, อี กเล ม หนึ่ ง อุทิศสวนกุศลถึงสามี และบรรพบุรุษของผูบริจาค. เมื่อทางสวนอุศมไดรับเงินบริจาคดังกลาวไวแลว ไดกราบเรียนขออนุญาต ทานอาจารยพุทธทาส ขอจัดพิมพหนังสือชุดธรรมโฆษณ เรื่องที่กําลังจะตีพิมพสองเลม คือชุด “อริยศี ลธรรม” กั บ “การกลับมาแห งศี ลธรรม” ซึ่งนางนวล เจริญกุล ได ทราบ เค าของเรื่องที่ จะพิ มพ นี้ แล วด วยความยิ นดี และพอใจ ที่ จะได จั ดพิ มพ หนั งสื อธรรมโฆษณ ตามความประสงค ของท านอาจารย ทั นตาเห็ นในวั ยชรา. แต ขณะที่ อริ ยศี ลธรรมกํ าลั งจั ดพิ มพ ระหว างพรรษา ๒๕๑๙ ใกล จะสํ าเร็ จ นางนวล เจริ ญ กุ ล ถึ งแก กรรมไปเสี ยก อนเมื่ อเดื อนธั นวาคม ๒๕๑๙, ส วน “การกลั บมาแห งศี ลธรรม” อยู ใน ระยะทํ าต น ฉบั บ . เป น อั น ว าผู บ ริ จ าคทุ น ได เห็ น ผลงานด วยความป ติ ตามความ ประสงค ของตนทั น ตาเห็ น เพี ย งเท าที่ ส วนอุ ศ มปฏิ บั ติ ม า และเท าที่ ท านอาจารย พุทธทาสไดสงคําอนุโมทนาถึงนางนวลฯ เปนสวนตัว ดังพิมพสําเนาแนบไวในหนังสือ เลมนี้ดวยแลว.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
∗
คําปรารภ เมื่อพิมพครั้งแรก
www.buddhadassa.in.th
ส วนการดํ าเนิ น งานจั ด พิ ม พ แจกจ าย จํ าหน าย คงจั ด ตามหลั ก การ ขอ งธ รรม ท าน มู ล นิ ธ ิ ใ น แ น วธ รรม ท าน ป ริ ว รรต น ซึ ่ ง ส วน อุ ศ ม มู ล นิ ธ ิ ไ ด ตกลงร ว มมื อ ดํ า เนิ น การมาโดยลํ า ดั บ . หากมี ก ารบริ จ าคเพิ ่ ม เติ ม หรื อ มี รายไดพ ิเ ศษจาการจํ า หนา ยหนัง สือ นี ้ “.ในราคาที ่เ อากุศ ลเปน กํ า ไร” ก็ จั กไดร วบรวมสมทบเปน ทุน ไวสํ า หรับ จัด พิม พห นัง สือ ชุด “ธรรมโฆษณข อง พุทธทาสภิกขุ” เลมอื่นๆ ตอไปอีก คํ าบรรยายชุ ด อริยศี ลธรรม นี้เป นเรื่องเกี่ยวกับสงเสริมการปฏิ บั ติศี ลธรรม สําหรับปวงชน ทุ กเพศวัย, ชี้ ให เห็ นวา โลกกํ าลั งเจริญ อย างกระโดดพรวดพราดไป ในทางวัตถุ ส วนทางจิ ตใจกลั บเสื่ อมสู ญศี ลธรรม; สภาพเชนนี้ จะหาสั นติ ภาพไม ได จึ ง จํ าเป นจะต องรูจั กค า และ ความจํ าเป น ที่ มนุ ษย จั กต องมี ศี ลธรรม เพื่ อความอยู เปนสุขสงบ. ขอใหทานผูอานหนังสือคําบรรยายชุด อริยศีลธรรม นี้ก็ดี หรือชุด ศีลธรรม กับมนุ ษยโลก ที่ตี พิ มพ เผยแพรไปกอนเลมนี้ ก็ดี ได โปรดศึกษาพิ จารณาดวยดี เถิ ด จักเขาใจแจมแจงถึงความจําเปนที่ทุกคน ทุกกรณี จะขาดศีลธรรมเสียมิ ได แลวจักได ชวยกันคนละไมคนละมือ เพื่อปฏิบัติศีลธรรมและชวยใหศีลธรรมกลับมา.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org สวนอุศมมูลนิธิ ๗๗, หมู ๖, ต. หนองบอน, สุขุมวิท ซอบ ๑๐๓, อซ พระโขนง, กท. ๒๖
www.buddhadassa.in.th
โมกขพลาราม ไชยา∗ ๓ พฤศจิกายน ๒๕๑๘
ธรรมะ พร และเมตตา แกแมนวล ในการเจ็บปวยครั้งนี้ ไดทราบวา ไดรับการรักษาจากโรงพยาบาล อยาง ดีที่สุด. อาตมาขอแสดงความยินดีอยางยิ่ง ที่ไดทราบวา ยังมีจิตใจไมหวั่นไหวตอโรค ภั ยไขเจ็บ ซึ่งมั นเป นของมั นตามธรรมชาติเชนนั้ น. เรื่องความเจ็บไขนี้ ถ าเราทําใจ เสียวา เราสมัครตายแลวกอนตาย ตั้งนานมาแลว, มันก็ไมมีอะไรที่จะตองตายอีก, มี แตสังขารที่เปนไปตามธรรมชาติของสังขาร, ความเจ็บไข หรือแมแตความตาย ก็กลาย เปนของหัวเราะไป. แตก็ไม คอยมี ใครคิด ถึงเรื่อ งนี้ หรือ คิดไมเป น คิด ไม ออก ก็ มีความกลัว หัวเราะกันไมออกเสียเปนสวนมาก. นี้เรียกวามีความทุกข โดยที่ไมควร จะทุกข, หรือทุกขเปลาๆ โดยที่ไมมีใครไดรับประโยชนอะไร. ที่จริงนั้น แมนวลก็ไดทําบุญกุศลไวมากมาย พอที่จะเกิดใหมกันอีกสักกี่หน ก็ได, ถาอยากจะเกิดอีก. แตถาเบื่อไมอยากเกิดมาเปนเชนนี้อีก เราก็ปดฉากได, โดย สมัครใจที่จะดับไมเหลือเชื้อมาเกิดอีก นั่นเอง. ทั้งนี้ แลวแตวา จะชอบอยางไหน. แตที่สูงสุดในพระพุทธศาสนานั้น ก็คือชนิ ดที่สมัครดับไม เหลือ นั่นเอง. ซึ่งจะทําให สามารถหัวเราะเยาะความเจ็บไข หรือความตายได โดยที่ไมตองมีใจหมนหมองเลย. การทํากุศลทั้งปวง ก็มาสูงสุดกันที่ตรงนี้, เรียกวา ที่สุดแหงความทุกข, หรือ การดับ ไมเหลือ, หรือนิพพาน. สําหรับการที่ แมนวลได สั่งใหบริจาคทรัพย ไวจํานวนหนึ่ง สําหรับพิ มพ หนังสื อชุดธรรมโฆษณ ขึ้นไวในพุ ทธศาสนาสืบไปนั้ น อาตมาก็ได ทราบแลวและขอ อนุโมทนา, และจะไดจัดการใหเปนไปตามนั้น อยางถาวรยากที่จะสิ้นสุดได ตามความ สามารถที่อาตมาจะทําได, ทั้งนี้เพื่อเปนการบูชาคุณ และสนองพระพุทธประสงคของ พระพุ ทธเจ า ที่ ทรงประสงค ให เราช วยกั นสื บอายุ พระศาสนาต อไป. ในฐานะที่ เป น ธรรมทาน อั นเหนื อกว าทานทั้ งหลาย. ข อนี้ เป นการให นิ พพานเป นทาน แก เพื่ อน มนุษย อยางสูงสุด ไมมีอะไรยิ่งไปกวา. จึงขอใหแมนวลถือวา บรรดาสิ่งที่ควรทําทุก อยาง ในการไดเกิดมานั้น. เราไดทําครบถวนแลวทุกประการจริงๆ, ทั้งเพื่อประโยชน ตน และประโยชนผูอื่น, ทั้งที่เปนประโยชนในโลก และประโยชนเหนือโลก, ตาม ที่ควรจะเปนได ทุกๆ ประการ ขออนุโมทนามา อีกครั้งหนึ่ง. ดวย ธรรมะ พร และเมตตา อยางยิ่ง.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
------------------------------------∗ สําเนาจดหมายนี้นําลงพิมพเมื่อพิมพครั้งแรก เห็นวามีสารธรรมจึงนําลงพิมพไวอีก- ผูจัดพิมพ
www.buddhadassa.in.th
สารบาญ อริยศีลธรรม หนา ๑. ชื่อและความหมายเกี่ยวกับสิ่งที่เรียกวาศีลธรรม …. …. …. ๑ ๒. ความหมายของคําวาศีลธรรม …. …. …. …. …. …. ๓๕ ๓. คา และความจําเปนที่ตองมีศีลธรรม …. …. …. …. …. ๖๗ ๔. ปญหาเกี่ยวกับศีลธรรมแหงยุคปจจุบัน …. …. …. …. ๑๐๓ ๕. ความรูสกึ ของมนุษยตอปญหาทางศีลธรรม …. …. …. …. ๑๔๑ ๖. ความรูสึกของมนุษยตอปญหาทางศีลธรรม (ตอ) …. …. …. ๑๕๙ ๗. ปญหาตาง ๆ ที่กําลังทับถมแกปญหาทางศีลธรรม …. …. …. ๑๙๕ ๘. ปญหาตาง ๆ ที่กําลังทับถมแกปญหาทางศีลธรรม (ตอ) …. …. ๒๑๙ ๙. การรื้อฟนปรับปรุง และสงเสริมศีลธรรม …. …. …. …. ๒๖๑ ๑๐. การรื้อฟนปรับปรุง และสงเสริมศีลธรรม (ตอ) …. …. …. ๒๘๑ ๑๑. อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน …. …. …. …. …. …. ๓๑๙ ๑๒. อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน (ตอ) …. …. …. …. …. …. ๓๖๓ ๑๓. สิง่ กระตุนและอานิสงสแหงอริยศีลธรรม …. …. …. …. ๔๓๕
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org โปรดดูสารบาญละเอียดในหนาตอไป
[๑]
www.buddhadassa.in.th
สารบาญละเอียด อริยศีลธรรม หนา
๑. ชื่อและความหมายเกี่ยวกับสิ่งที่เรียกวาศีลธรรม เหตุผลที่มีการปรารภเรื่องศีลธรรมเพราะโลกมีอาการวินาศทางจิตใจ …. ๒ - ๗ "ศีลธรรม” เปลี่ยนแปลงความหมายมามาก จึงเพิ่มคําอริยะเพื่อใหแนนอน ๘ เพื่อชื่อจะยังไมสําเร็จประโยชน ตองรูความหมายของคําดวย …. …. ๙ พิจารณาดูวา ศีลธรรมโดยทั่วไปมีขึ้นมาไดอยางไร …. …. ๑๐ - ๑๒ "ศีลธรรมอันดีของประชาชน” เปนคําเกิดใหมก็ยังมีปญหา …. ๑๒ - ๑๔ อารยธรรม ก็ยังสับปลับโดยความหมาย …. …. …. …. ๑๔ - ๑๘ วัฒนธรรม ไกลจากวัตถุ แตก็ยังเปนความลมเหลว …. …. ๑๘ - ๒๐ ศีลธรรมอันดีของประชาชน โดยนิตินัยดี แตพฤตินัยนั้นตรงกันขาม ๒๑ - ๒๓ พิจารณาดูศีลธรรมอันดีของพระอริยสาวกแตละขั้น …. …. ๒๔ - ๒๙ ควรจะถือเอาความหมายวา "บังคับตัวเองได” นั้นคือศีลธรรม …. ๒๙ - ๓๐ เห็นแกตัว คือการเบียดเบียนตนเอง แตเราไมรูสึก …. …. ๓๐ - ๓๑ ไมผิดศีล จะไมเบียดเบียนตนและผูอื่น, เปนนิพพานดวย …. …. ๓๒ เปรียบเทียบศีลธรรมของพระอริยสาวกกับของประชาชนดู …. ๓๓ - ๓๔
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ๒. ความหมายของคําวาศีลธรรม
เรื่องชื่อกับความหมายตองเกี่ยวของกัน …. …. …. …. ๓๕ - ๓๙ ความหมายเปนสิ่งกวางขวางตามธรรมชาติ แยกได ๓ อยาง …. ๓๙ - ๔๐ [๒]
www.buddhadassa.in.th
[๓] อยางที่ ๑ ความหมายทางภาษา มุงหมายเอาความเปนปรกติ …. ๔๑ - ๔๓ อยางที่ ๒ ความหมายทางอาการตามธรรมชาติที่มีสภาพปรกติ …. .๔๔ - ๔๖ อยางที่ ๓ ความหมายตามบทบัญญัติทางศาสนา ซึ่งอยูที่ความสงบ …. ๔๖ - ๔๘ ปจเจกชนก็ตองมีความสงบ, ทุกชีวิตตองการความสงบ …. …. ๔๙ - ๕๐ หลักปฏิบัติทางพุทธศาสนา ขอ ๑ ใหคงความปรกติของทุกสิ่ง …. ๕๑ - ๕๓ ขอ ๒ ขวนขวายเพื่อความปรกติ ก็ตองมีศีลตลอดกาล …. …. ๕๓ - ๕๔ ดูใหละเอียดใหเห็นศีลธรรมของคน สัตว สิ่งมีชีวิต - ไมมีชีวิต …. ๕๔ - ๕๖ สิ่งตาง ๆ ลวนมีรากฐานขั้นลึกเปนศีลภาวะเนื่องกัน …. …. ๕๖ - ๕๘ ตองยอมรับวา สิ่งมีชีวิตมีรากฐานเกิด แก เจ็บ ตาย ดวยกัน …. ๕๘ - ๖๕
๓. คาและความจําเปนที่ตองมีศีลธรรม ขอใหสนใจถึงความจําเปนที่จะตองมีศีลธรรม …. …. …. ๖๘ - ๖๙ พูดถึงศีลธรม ไมควรจะมีวา อันดีอันเลว, ถือความหมายตามบาลีดีกวา ๗๐ - ๗๑ ความหมายของศีลธรรมควรจะใชวา "เปนปรกติ" …. …. …. …. ๗๒ คาของศีลธรรมหมายถึงที่มนุษยบัญญัติตามตองการกับคาตามธรรมชาติ ๗๓ ประเภท ๑.๑ คาตามความตองการก็ตีคาเอาแตทางวัตถุ …. …. ๗๔ ๑. (๒ - ๓) ตีคาตามความหมายทางไสยศาสตรและเศรษฐกิจ ๗๕ - ๗๖ ประเภท ๒. คาตามความตองการของธรรมชาติ …. …. ๗๗ - ๗๙ ดูอีกมุมหนึ่ง เปนคาบัญญัติตามมิจฉาหรือสัมมาทิฎฐิ …. …. ๗๙ - ๘๒ ดูอยางลึกซึ้ง คาคือตนเหตุแหงปญหาทั้งปวง ไดแกรักหรือชัง …. ๘๓ - ๘๔ คาเปนตัวปญหาทั้งหมด ทําใหเกลียดหรือรัก, ไมเปนปรกติได …. ๘๕ - ๘๗ ความจําเปนที่ตัวเราตองมีศีลธรรมก็เพราะตองการมีภาวะปรกติ ๘๗ - ๘๘ ควบคุมอํานาจของคาได แตละคนจะมีความปรกติ …. …. …. ๘๙
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.buddhadassa.in.th
[๔] เราตองการศีลธรรมก็เพราะตองการความปรกติสุข …. …. ๙๐ - ๙๓ สรุปความปรกติไดวา ๑-๒ เราตองการอยูอยางพอทนไดและเรียบรอย …. ๙๓ - ๙๔ ๓. เราตองการศีลธรรมที่เปนมูลฐานทางศาสนาเพื่อหมดกิเลส …. ๙๔ - ๙๖ ดูสิ่งที่เราตองการแทจริงจากศีลธรรม คืออริยศีลธรรม …. …. ๙๖ - ๙๗ เรากําลังไมรูวาปญหาทุกอยางนั้นมาจากการขาดศีลธรรม …. ๙๘ - ๑๐๐ มนุษยตองมีศีลธรรมจึงจะอยูกันเปนผาสุก …. …. …. ๑๐๐ - ๑๐๑ ๔. ปญหาเกี่ยวกับศีลธรรมแหงยุคปจจุบัน ทบทวนถึงเหตุที่วา ทําไมจึงมีคําวาอริยศีลธรรม …. …. …. ๑๐๓ อริยะ แสดงวาสูงสุด, เปนอริยะแลวตองหมดปญหา …. ๑๐๔ - ๑๐๕ อาจสรางศาสนาพระศรีอาริยเมตไตรยไดโดยเปนมิตรแท …. ๑๐๕ - ๑๐๖ จะมีความเปนมิตรกันไดโดยมีศีลธรรมเทานั้น …. …. …. ๑๐๗ - ๑๐๘ ประเด็นสําคัญจะดูถึงปญหาที่เกี่ยวกับศีลธรรมยุคปจจุบัน …. ๑๐๘ - ๑๑๐ โลกปจจุบันมีการเบียดเบียนทั้งตัวเองและกันและกัน …. ๑๑๑ - ๑๑๒ พิจารณาดูปญหาเฉพาะหนาที่มีอยูเปรียบเทียบกับอดีต …. ๑๑๒ - ๑๑๕ คนยิ่งฉลาดยิ่งเปนทาสของวัตถุนิยม, เอาประโยชนเปนศาสนา …. ๑๑๖ เปนทาสวัตถุนิยมก็มีปญหา เกิดเปนทาสของกิเลส …. …. ๑๑๗ - ๑๒๑ ความเสื่อมทางศีลธรรมมีมากดังปรากฎการณขอ ๑. เนรคุณพอแม ๑๒๒ ขอ ๒. เพราะนิสัยเปนนาย, ไมอยากทํางาน, เห็นแตแกตัว ๑๒๓ - ๑๒๔ ขอ ๓. เปนนัตถิกทิฎฐิมากขึ้น ถือวาไมมีผูมีคุณ ฯลฯ …. ๑๒๕ - ๑๒๘ ขอ ๔. ไมมคี วามปลอดภัยแมในเมืองหลวง ในวัด …. …. ๑๒๘ - ๑๓๐ อาชญากรรมนานาชนิดมีหนามากขึ้น อยางที่ ๑. อาชญากรรมทางเพศ ๑๓๐ ๒.-๓. อาชญากรรมเพื่อความกอบโกย, และอํานาจเกียรติยศ …. ๑๓๑
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.buddhadassa.in.th
[๕] ๔. อาชญากรรมที่เกี่ยวกับความเสพติดทางวิญญาณ …. …. ๑๓๒ พิจารณาดูโลกในแงไมมีสันติภาพมีแตความระส่ําระสาย …. ๑๓๓ - ๑๓๔ ตัวอยางเชน ๑. การแพทยเจริญคนตายนอย แตอันธพาลมาก ๒. กินดีอยูดี แตไมมีศีลธรรม …. …. …. …. ๑๓๕ ๓.-๔. คนฉลาดเรียนแตไมมีศีลธรรม ๔. คนควาเกงก็ยิ่งไมมีศีลธรรม ๑๓๖ ๕.-๖.-๗. การประดิษฐ,อุตสาหกรรม,อาวุธเจริญ,แตไมมีศีลธรรม,เปนอันธพาล ๑๓๗ ๘.-๙.-๑๐.-๑๑. กาวหนาทางทูต, ศิลป, วิชาการ, แตไมสง เสริมทางสันติภาพ ๑๓๘ ๑๒. เทิดทูนสังคมวิทยา แตไรศีลธรรม เชนนักศึกษายกพวกตีกัน ๑๓๙ - ๑๔๐
๕. ความรูสึกของมนุษยตอปญหาทางศีลธรรม ปญหาตาง ๆ มีเพราะความเสื่อมทางศีลธรรม แตไมมีใครมอง ๑๔๑ - ๑๔๓ ความยุงยากทางภาษา แมในทางธรรมก็เปลี่ยนเรื่อย …. …. ๑๔๓ - ๑๔๗ วิกฤติการณมีขึ้นเพราะไมมีศีลธรรม …. …. …. …. ๑๔๘ - ๑๕๑ การมีศีลธรรมเปนความตองการของธรรมชาติ …. …. …. ๑๕๑ - ๑๕๓ ความไมมีศีลธรรมมีไดแมจากความโงบริสุทธิ์ใจ …. …. ๑๕๓ - ๑๕๗
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ๖. ความรูสึกของมนุษยตอปญหาทางศีลธรรม (ตอ)
มนุษยสมัยนี้ไมรูสึกเสียเลยตอปญหาทางศีลธรรม …. …. ๑๖๐ - ๑๖๒ ความโงที่ไมรูสึกตัวของมนุษยตอศีลธรรม จึงทําผิดอยางอคติ ๑๖๒ - ๑๖๔ คนมีจิตทรามมากขึ้นดังมีปรากฎการณ ๑. โจรกรรมมาก ๒. ยากจนกันมาก ๑๖๕ ๓. มีการทุจริตมาก ๔. อาชญากรรมทางเพศมาก ๕. คนวิกลจริตมาก ๑๖๖ แกปญหากันแตปลายเหตุ ไมไดแกที่ความไมมีศีลธรรม …. …. …. ๑๖๗ มีความโงบางอยางคือ แสดงทาทีวาศีลธรรมแตมิไดมีแทจริง …. …. ๑๖๘
www.buddhadassa.in.th
[๖] เราเปนทาสทางวัฒนธรรมที่เห็นแกกิเลสซึ่งเปนมูลเหตุเปนทาสทางการเมือง๑๖๙ - ๑๗๐ พวกที่ยิ่งรวยก็ยิ่งโกงไปกวาคนจน …. …. …. …. …. ๑๗๑ คนที่ไรศีลธรรมยอมไมมีทางจะพูดกันใหรูเรื่องได …. …. …. …. ๑๗๒ การศึกษาระดมกันแกไขความโง แตก็เพียงทําใหฉลาด แตไมมีศีลธรรม ๑๗๓ - ๑๗๕ ความโงสมัยใหมคือไมรูจักบาปที่เกิดจากทําดีเกินจําเปน …. …. ๑๗๖ คนเดี๋ยวนี้ไมอยากอดกลั้นอดทน ไมชอบบังคับตนเอง …. …. …. ๑๗๗ คนไมยอมควบคุม โลภ โกรธ หลง ซึง่ เปนอาการของตัวกู - ของกู …. ๑๗๘ ที่กลาวมาเปนตัวอยางของความโงที่มนุษยทําไปโดยไมรูสึกตัว …. …. ๑๗๙ อยางที่ ๑ เปรียบเทียบดูในมุมที่เกี่ยวกับรูจักบาปบุญคุณโทษ ๑๘๐ - ๑๘๑ " ๒ ดูความรูจักบาปบุญคุณโทษในยุคปจจุบันกับที่ลวงมา …. …. ๑๘๒ " ๒-๓ ดูศีลธรรมของลูกเด็ก ๆ จนถึงชั้นอุดมศึกษา …. …. …. ๑๘๓ " ๔ ดูศีลธรรมของยุวชนที่พัฒนาเต็มที่กับที่ดอยพัฒนา …. ๑๘๔ - ๑๘๕ " ๕ ดูครูอาจารยอยางที่แปลวาผูเปดประตูกับเปนแสงสวางทางวิญญาณ ๑๘๖- ๑๘๗ " ๖ ดูชนชั้นปกครองกําลังใหความหมายอยางไรแกศีลธรรม ๑๘๘ - ๑๙๐ ถามีศีลธรรมมากพอ ความเปนชาติจะมีอยูได …. …. …. …. ๑๙๑ ที่แกปญหาไมไดก็เพราะไมมีความถูกตองทางศีลธรรม …. …. ๑๙๑ - ๑๙๓
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ๗. ปญหาตาง ๆ ที่กําลังทับถมแกปญหาทางศีลธรรม พุทธบริษัทมีหนาที่สืบอายุพระศาสนา จะปลอยใหโลกมีแตทุกขนี้ไมถูก๑๙๔ - ๑๙๖ คนทั้งโลกไมรูสึกตอปญหาทางศีลธรรม จึงเต็มไปดวยวิกฤตการณ …. ๑๙๗ ปญหาตาง ๆ พรางตาทําใหมองไมเห็น, เชนอาชญากรรมมากขึ้น …. ๑๙๘ การศึกษาที่ทําอยู ไมสงเสริมศีลธรรมแตชวยทําลายศีลธรรม …. …. ๑๙๙ ปญหาจริงก็มี แลวยังมีปญหาทับถมทั้งโดยตรงโดยออม ๒๐๐ - ๒๐๑
www.buddhadassa.in.th
[๗] ปญหาทับถมโดยตรง คือความเขาใจผิดเกี่ยวกับการศึกษา …. ๒๐๑ - ๒๐๓ การศึกษาที่มีอยูในโลกนี้จัดผิดเพราะดึงใหหลงใหลกิเลส …. ๒๐๔ - ๒๐๕ การทําผิดอยางยิ่งคือ แยกศาสนาออกไปเสียจากการศึกษา …. ๒๐๖ - ๒๐๘ การศึกษาที่แยกจากศาสนา ยิ่งยากที่จะใหมีศีลธรรม …. …. ๒๐๘ - ๒๑๒ ผลที่ไดจาการศึกษาผิดตอเกณฑของศีลธรรมยิ่งมีปญหาทับถมมาก ๒๑๓ - ๒๑๕ ตองแกโดยจัดระบบการศึกษาใหสงเสริมศีลธรรม …. …. ๒๑๖ - ๒๑๘ ๘. ปญหาที่กําลังทับถมแกปญหาทางศีลธรรม (ตอ) ทบทวนใจความที่พูดมาแลวถึงปญหาทางศีลธรรม …. …. …. ๒๒๐ ความอยูกันไมเปนปกติสุข ก็เพราะขาดศีลธรรม …. …. ๒๒๑ - ๒๒๒ เราแกปญหาไมไดเพราะปญหาอื่นมาทับถมทั้งโดยตรงโดยออม ๒๒๓ - ๒๒๔ ปญหาโดยออมเกิดปญหาอื่นอีกมากนี้ เนื่องมาจากจัดการศึกษาผิด ๒๒๕ - ๒๒๗ ยกตัวอยางปญหาที่ ๑ เกี่ยวกับความจงรักภักดีตอชาติ ศาสนา มหากษัตริย ๒๒๘ - ๒๓๑ ปญหาที่ ๒ ความรบกวนที่มาจากอันธพาลนานาแบบ …. ๒๓๒ - ๒๓๘ ปญหาที่ ๓ ปญหาทางการปกครอง ถาเจาหนาที่ไมมีศีลธรรมก็เสียหายมาก๒๓๘ - ๒๔๐ ปญหาที่ ๔ ความเสื่อมทางจิตใจทําใหงานรักษาความยุติธรรมรวนเร ๒๔๐ ปญหาที่ ๕ ปญหาความสะอาดเรียบรอยสวยงามของบานเมือง …. ๒๔๑ ปญหาที่ ๖ คนไรศีลธรรมจะสุรุยสุรายเพราะโง, เห็นแกตัว ๒๔๒ - ๒๔๕ ปญหาที่ ๗ ไมมีศีลธรรมแลวจะมีจิตริษยา หาชองผิดแกกัน …. …. ๒๔๖ ปญหาที่ ๘ การศึกษาที่ผิด ทําใหมีปญหาเกิดจากการเกียจคาน ๒๔๗ - ๒๔๘ ปญหาที่ ๙ ปญหาที่เกิดมาจากทรัพยากรของชาติถูกทําลาย …. …. ๒๔๙ ปญหาที่ ๑๐ ปญหาของแพงซึ่งมีขึ้นเหตุไรศีลธรรม …. …. ๒๕๐ - ๒๕๑ ปญหาสําคัญที่กําลังระบาดคือปญหาชนกรรมาชีพกับนายทุน …. …. ๒๕๒
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.buddhadassa.in.th
[๘] คนจนก็ขาดศีลธรรมเพราะเห็นแกตัว, ตกเปนทาสอบายมุข …. …. ๒๕๓ มักตอสูกันโดยผิดหลักกฎแหงกรรม ที่จะไปฝนใหทุกคนเหมือนกัน …. ๒๕๔ คนจนไมยอมพากเพียร กลับไปยกบาปใหฝายตรงขาม …. ๒๕๕ - ๒๕๗ เศรษฐีหรือนายทุนก็ลืมความจริงตามธรรมชาติที่วา "ทุกคนเปนเพื่อนฯ" ๒๕๗ - ๒๕๘ ปญหาเหลานี้กําลังระบาดทั่วโลกที่ไมมีศีลธรรมสรางขึ้นมา …. …. ๒๕๙
๙. การรื้อฟอปรับปรุง และสงเสริมศีลธรรม ใหทบทวนถึงปญหาทางศีลธรรมที่แกไมได …. …. …. ๒๖๑ - ๒๖๒ บางคนไมยอมรับวามีความเสื่อมทางศีลธรรมก็แกไมได …. ๒๖๓ - ๒๖๕ ตองทบทวนความหมายของคําวาศีลธรรมใหเขาใจ …. …. ๒๖๖ - ๒๖๘ เปรียบเทียบศีลธรรมในสมัยสัก ๑๐๐ ปมา กับสมัยปจจุบัน ๒๖๙ - ๒๗๒ เปรียบเทียบแลวจะตองพิจารณารื้อฟน แกไข ปรับปรุง สงเสริม รักษา ๒๗๓ การรื้อฟนจะตองถอยหลังเขาคลองทุกอยาง ใหถูกตอง …. ๒๗๔ - ๒๗๘ รื้อฟนแลวก็ตองปรับปรุงใหถูกตองไดประโยชนมากขึ้น …. …. …. ๒๗๙
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ๑๐. การรื้อฟนปรับปรุงและสงเสริมศีลธรรม (ตอ)
พูดเรื่องนี้ตอ เพราะการบรรยายครั้งกอนยังไมจบ …. …. …. ๒๘๑ คําวาอริยศีลธรรม ตองทบทวนใหเขาใจวาเพิ่ม "อริยะ" เพื่อใหความหมายสมบูรณ ๒๘๒ ใหถือเอาความหมายของ "ศีลธรรม" ใหลึกซึ้งตามตัวหนังสือ …. …. ๒๘๓ "ศีลธรรม" ในพุทธศาสนาไปไกลจนถึงนิพพานได …. …. …. …. ๒๘๕ หนาที่ที่ตองทําในสวนศีลธรรม จะตองรื้อฟนกันใหม …. …. …. ๒๘๖ โลกเปลี่ยนไป ๆ ตองปรับปรุงศีลธรรมใหกลมกลืนกันไปดวย …. …. ๒๘๗
www.buddhadassa.in.th
[๙] การปรับปรุงตองเล็งถึงการศึกษาเปนสิ่งแรก …. …. …. …. ๒๘๗ การศึกษาเปนอะไรหลาย ๆ ทิศทางพรอมกันไปในตัว …. …. …. ๒๘๙ การศึกษาที่บูชาเทคโนโลยี่ทําใหมนุษยเปนทาสของวัตถุ …. …. ๒๙๐
การศึกษาโดยออมที่ตองปรับปรุงก็มีมาก เชน การกีฬา …. …. …. …. …. …. การศึกษาที่อยูในรูปของศิลป …. …. …. …. การศึกษาที่อยูในรูปของดนตรี, เพลง …. …. ควรปรับปรุงการกาวหนาทางวัตถุใหอยูภายใตจิตใจที่มีศีลธรรม และใหกลมกลืนกันกับศาสนาและวัฒนธรรม ….
…. ๒๙๑ …. ๒๙๒ …. ๒๙๔ …. ๒๙๕ …. ๒๙๖
สิ่งใดที่ถือวาผิด เราตองแกไข เชน
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ตัวคนที่ประพฤติธรรมะเสื่อมไปโดยเปนทาสของวัตถุ …. ๒๙๗ ความลาหลังหรือความงมงายบางประการ …. …. …. ๒๙๗ ระบบศีลธรรมบางอยางจะตองแกไขหรือปรับปรุงพรอมกันไป ๒๙๘ การบรรยายนี้ไมไรสาระ เพราะมุงใหหันมาปรึกษาชวยกันแกไข …. ๒๙๙ คนสมัยนี้มีความอยากมากจึงกลัวมาก จึงระงับดวยความงมงายมาก ๓๐๐ อันใดควรแกไขหรือปรับปรุง หรือทั้ง ๒ อยางตองทําอยูเรื่อย …. …. ๓๐๑ หลักเกณฑสําหรับการแกไขหรือปรับปรุง ตองนึกถึงหลักของพระพุทธเจา ๓๐๓ ไดแกหลัก โคตมีสูตร, หลักมหาปเทส …. …. …. ๓๐๓ สิ่งที่ตองแกไขโดยดวนคือ ความเขาใจผิด …. …. …. …. ๓๐๔ ตัวอยางเชนเรื่องสันโดษ ไปเขาใจวาไมทําอะไร …. …. …. …. ๓๐๕ เรื่องไมยึดมั่นถือมั่น ปองกันไมใหเปนบา แตฟงกันไมถูก ๓๐๕ - ๓๐๖
www.buddhadassa.in.th
[๑๐] บางเรื่องตองสงเสริม ซึ่งตางกับปรับปรุงแกไข …. …. …. …. ๓๐๖ สงเสริมนี้รวมทั้งแนะนํา ชี้แจง ใหกําลังใจ ชวยเหลือ …. …. …. ๓๐๗ ตองสงเสริมเพื่อนมนุษยใหเกิดความอยากลองศึกษาปฏิบัติธรรม …. ๓๐๘ ศาสนาเปนเรื่องสําคัญตองสงเสริมใหเกิดความเขาใจอันดี …. …. ๓๐๙ ใหเขาใจวาตัวศาสนาแท ๆ ตรงกับกฎความจริงตามธรรมชาติ …. ๓๑๐ ทุกศาสนามีรากฐานอยูที่ "อยาเห็นแกตัว" …. …. …. …. ๓๑๑ วัฒนธรรมทุกสาขาจะชวยใหเกิดความเขาใจอันดีระหวางศาสนา …. ๓๑๑ จะสงเสริม แกไข ปรับปรุงปญหาอะไร ตองเปนไปตามหลักของศีลธรรม ๓๑๒ เมื่อสิ่งใดสงเสริมแกไขดีแลวตองรักษาความถูกตองนั้นไว …. …. ๓๑๒ ตองรักษาเพราะทุกสิ่งไมสําเร็จในวันเดียว ตองอบรมอยูตลอดเวลา ๓๑๓ ความถูกตองจะตองอยูยาวนานจึงจะถอนความเคยชินได …. …. ๓๑๔ ศาสนาเปนหลักสําหรับความถูกตอง จึงตองรักษาศาสนาไว …. ๓๑๕ ศาสนาที่ตองรักษาก็คือทั้ง ปริยัติ ปฏิบัติ ปฏิเวธ …. …. …. ๓๑๖ เรื่องจะรื้อฟนฯ แกไข ทําไดหรือไม ตองคิดวาทําเพราะเปนสิ่งควรทํา ๓๑๗
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ๑๑. อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน
การบรรยายครั้งนี้จะกลาวเกี่ยวกับยุวชน ซึ่งจําเปนอยางยิ่ง …. ๓๑๙ - ๓๒๐ มนุษยแปลวาใจสูง ถาเปนทาสวัตถุ ใจก็ไมสูง, ไมเปนมนุษย …. ๓๒๑ ถาเปนทาสของอายตนะ ไรศีลธรรม ไมเปนมนุษย …. …. …. ๓๒๒ มนุษยเมาแตในเรื่องวัตถุ กิน กาม เกียรติ นี้ผิดศีลธรรมเต็มที่ …. ๓๒๓ ถาเรื่องกิน กาม เกียรติ วุนวายขึ้นมาก็เรียกวาไมมีศีลธรรม …. …. ๓๒๔ เรื่องศีลธรรมถูกแยกออกไปจากเรื่องทั้งหลาย นี่เสียหายใหญหลวง …. ๓๒๕ ตัวอยางเชน การเมืองนี้ ก็คือศีลธรรมระหวางสังคม …. …. …. ๓๒๕
www.buddhadassa.in.th
[๑๑] คนทั้งโลกเห็นแกตัวมากขึ้น ผูรับบาปมากที่สุดคือยุวชน …. ๓๒๖ - ๓๒๗ ดูความผิดพลาดที่ครอบงําจิตใจของยุวชน เชนการกีฬา …. …. ๓๒๗ ดูความเปนประชาธิปไตยทียุวชนนิยม …. …. …. …. …. ๓๒๘ ดูเรื่องการคุมกําเนิดทางฟลิสซึ่งทําลายศีลธรรม …. …. …. …. ๓๒๙ เดี๋ยวนี้คนไมรูจักวาพระเจา, ศาสนา, การทําบุญ, คืออะไร …. …. ๓๓๒ ยุวชนที่จะเปนผูใหญตอไปควรจะรักษาความเปนมนุษยไวได …. …. ๓๓๓ ศีลธรรมของยุวชนก็ตองใชอริยศีลธรรม …. …. …. …. …. ๓๓๔ ระบบของศีลธรรมที่ควรอบรมแกยุวชนควรจะวางไวสัก ๘ หมวด …. ๓๓๕ หมวดที่หนึ่ง สุทธิ คือ ความบริสุทธิ์ ๑. จะตองเปนคนมีธรรมะหรือศาสนา …. …. …. …. ๓๓๗ ๒. รูจักหักหามความรูสึกที่เห็นแกอรอย …. …. …. …. ๓๓๗ ๓. มีความกตัญูกตเวที …. …. …. …. …. …. ๓๓๘ ๔. ซื่อสัตย ๕. ชอบสงัด …. …. …. …. …. …. ๓๓๘ ๖. รักสงบ ๗. บูชาบิดามารดา …. …. …. …. …. ๓๓๙ ๘. มีอนุสสติในพระรัตนตรัย …. …. …. …. …. ๓๔๐ ๙. ใหมีจิตเกลี้ยง ไมยึดมั่นถือมั่นจนเกิดรัก โกรธ เกลียด …. ๓๔๑ ๑๐. ไมอคติ เขาขางนั้นเขาขางนี้ …. …. …. …. …. ๓๔๑ ๑๑. ไมดอื้ ๑๒. กินสะอาด คือไมกินของที่หามาไมชอบธรรม ๓๔๒
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org หมวดที่สอง ปญญา - รูสิ่งที่ควรรู ๑. มีความทุกขโดยยาก ๒. เปนสุขโดยงาย …. …. …. ๓๔๓ ๓.-๔. เปนอยูอยางต่ํา, มีการกระทําที่สูง …. …. …. ๓๔๔ ๕. เปนผูมีเหตุผล ๖. รูจักบุคคล ๗. รูจักสังคม …. …. ๓๔๕
www.buddhadassa.in.th
[๑๒] ๘. รูจักเวลา ๙. รูจักตนเอง ๑๐. มีไหวพริบ …. …. …. ๓๔๖ ๑๑. มีความเห็นชอบ คือมีสัมมาทิฎฐิ …. …. …. …. ๓๔๗ ๑๒. มีศรัทธาคือความเชื่อที่ถูกตอง …. …. …. …. ๓๔๘ ๑๓.-๑๔.-๑๕. มีความสุขุม, รอบคอบ, ชอบไตรตรอง …. ๓๔๘ ๑๖.-๑๗. รูประมาณในการบริโภคและเปนอยู …. …. …. ๓๔๙ ๑๘. หวังพึ่งตนเอง …. …. …. …. …. …. …. ๓๔๙ ๑๙. ไมถือโชคลาง …. …. …. …. …. …. …. ๓๕๐ ๒๐. ใหรูจักอุดมคติของมนุษย …. …. …. …. …. ๓๕๑ ๒๑. ใหรูจักโลกในตน ๒๒. รูจักอบาย …. …. …. …. ๓๕๒ ๒๓. ใหรูจักสวรรค และบันไดของสวรรค …. …. …. ๓๕๓ ๒๔. รูจักมายา ๒๕. รูจักสัจจะ …. …. …. …. …. ๓๕๓ ๒๖. รูเรื่องอริยสัจจ ๒๗. รูจักสิ่งที่เรียกวาสังขาร …. …. ๓๕๔ ๒๘, ๒๙, ๓๐. รูกฎของไตรลักษณ …. …. …. …. ๓๕๕ ๓๑. รูกฎของอิทิปปจจยตา …. …. …. …. …. ๓๕๕ ๓๒. รูกฎแหงกรรม ๓๓. รูกฎแหงวัฎฎะ …. …. …. ๓๕๖ ๓๔. รูจักเลือกคัดภาษาธรรม คือธัมมวิจยะ …. …. …. ๓๕๗ ๓๕. รักการศึกษา ๓๖. รูจักสิ่งที่ควรรูจัก …. …. …. ๓๕๘ ๑. บิดามารดา ๒. ครู ๓. เพื่อน …. …. …. …. ๓๕๙ ๔. ชาติ ๕. ความดีงาม, ความยุติธรรม …. …. …. ๓๖๐ ๖. รูจักน้ําใจนักกีฬา ๗. รูจักศาสนา …. …. …. ๓๖๐ ๘. กฎของกรรม ๙. รูจักพระเจาและมนุษย ๑๐. รูจักชีวิต ๓๖๑ ๑๑. สิ่งที่เนื่องกับชีวิต ๑๒. รูจักสันติภาพของสวนรวม, หมวดศีลธรรมที่วาดวยปญญายังมีอีกมาก กลาวเพียงเทานี้กอน …. ๓๖๒
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.buddhadassa.in.th
[๑๓] ใหทบทวนดูวา กิจการทั้งหลายเจริญ แตศีลธรรมเล็กลง …. …. ๓๖๓ ขอรองใหถือความหมายของศีลธรรมตามตัวหนังสือ …. …. ๓๖๔ ความเจริญทางวัตถุมีมาก แตสภาพศีลธรรมทรุดอยางไมนาเชื่อ …. ๓๖๖ โลกไรศีลธรรม ความยุงยากลําบากยิ่งระส่ําระสายมาก …. …. …. ๓๖๗ ศีลธรรมสําหรับยุวชนกลาวมาแลว ๒ หมวด อีก ๖ หมวดจะกลาวตอไป ๓๖๘ หมวดที่สาม เมตตา ยุวชนมีเมตตานอยลง เห็นแกตัวมากขึ้น …. …. ๓๖๙ ขอ ๑ ความเปนมิตรตองมีรากฐานมาแตธรรมชาติ …. …. …. ๓๗๐ ขอ ๒ กรุณาคือความสงสาร มีความคิดที่จะชวยเหลือ …. …. …. ๓๗๑ ขอ ๓ มุทิตาคือความพลอยยินดี ซึ่งมุงกําจัดความริษยา …. …. ๓๗๒ ขอ ๔ เอื้อเฟอหรือใหทาน …. …. …. …. …. …. …. ๓๗๓ ขอ ๕ แบงบุญ หรือแบงความดี …. …. …. …. …. …. ๓๗๔ ขอ ๖ การผูกพันซึ่งกันและกัน …. …. …. …. …. …. ๓๗๕ ขอ ๗ พยายามผลิตสวนเกิน เพื่อประโยชนผูอื่น …. …. …. ๓๗๖ ขอ ๘ เจียดสวนเกินออกมาใหจนได เพื่อประโยชนผูอื่น …. …. ๓๗๖ ขอ ๙ การชวยอยางมีเหตุผล …. …. …. …. …. …. ๓๗๗ ขอ ๑๐ ไมมกั โกรธ ตามธรรมภาษิตที่วา โกรธตอบเลวกวาคนโกรธกอน ๓๗๘ ขอ ๑๑ ไมอาฆาตมาดราย โกรธไมสิ้นสุด …. …. …. …. ๓๗๙ ขอ ๑๒ ชนะเวรดวยความไมจองเวร …. …. …. …. …. ๓๘๐
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org หมวดที่สี่ คือขอ ๑ ขันติ อยางที่ ๑ อดทนตามธรรมชาติ …. …. ๓๘๑ " ๒ อดทนตอความเจ็บไข อยางที่ ๓ อดกลั้นตอคนพาล หรือคนบา …. ๓๘๒ " ๔ อดกลั้นตอความบีบคั้นของกิเลสของตน
www.buddhadassa.in.th
[๑๔] ขอ ๒ โสรัจจะ คือยิ้มแยม ขอ ๓ ทมะ-การบังคับตน …. …. …. ๓๘๓ ขอ ๔ ความไมเถียง ความไมดื้อรั้น …. …. …. …. …. ๓๘๔ ขอ ๕ ความยอมได คือสมัครเปนผูยอม …. …. …. …. …. ๓๘๕ ขอ ๖ ยอดอดโทษ และขอโทษ ขอ ๗ ถอมตน …. …. …. …. ๓๘๖ ขอ ๘ จัดเรื่องราวใหรํางับลงได ขอ ๙ ความสุภาพ …. …. …. ๓๘๗ ขอ ๑๐ อุเบกขา-เฉยได รอได …. …. …. …. …. …. ๓๘๘ ขอ ๑๑ เปนคนไมเอาหนา …. …. …. …. …. …. …. ๓๘๙ ขอ ๑๒ สมัครที่จะเปนคนปดทองหลังพระ …. …. …. …. ๓๙๐ หมวดที่หา สังวร-ความสํารวมระวัง ขอ ๑ สติ …. …. …. … ๓๙๑ ขอ ๒ สัมปชัญญะ คือความรูที่มาทันแกเวลา, เปนปญญาดวย ๓๙๒ - ๓๙๓ ขอ ๓ สํารวมระวังจิตไมใหกําหนัด, ขัดเคือง, โง มัวเมา …. …. ๓๙๔ ขอ ๔ ศีล, เด็ก ๆ ควรตองมีศีลพื้นฐานคือศีล ๕ …. …. ๓๙๕ - ๓๙๖ ขอ ๕ มีศีลแลวตองมีวัตร คือหนาที่ที่ตองปฏิบัติ …. …. …. …. ๓๙๗ ขอ ๖ ความีระเบียบ ขอ ๗ พูดดี ไมทําลายกระทบผูใด…. …. …. ๓๙๘ ขอ ๘ เจียมตัว, ระวังไมใหกิเลสเกิด …. …. …. …. …. ๓๙๙ ขอ ๙ อินทรียสังวร คือระวังตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ อยาใหมีทุกข .๔๐๐ ขอ ๑๐ กินโดยรูสึกตัว ไมกินเลว ๆ ผิด ๆ …. …. …. …. ๔๐๑ ขอ ๑๑ เชื่อฟงผูที่มีอายุมากกวา ขอ ๑๒ เคารพผูที่เจริญกวา…. …. ๔๐๒ ขอ ๑๓ ฝกไหวเปนนิสัย …. …. …. …. …. …. …. ๔๐๓ ขอ ๑๔ มีความไมผลุนผลัน …. …. …. …. …. …. …. ๔๐๔ ขอ ๑๕ ความไมหวั่นไหว ขอ ๑๖ ความเปนปรกติ …. …. …. ๔๐๕ ขอ ๑๗ มีอนุสสติในความเกิด แก เจ็บ ตาย …. …. …. …. ๔๐๖ หมวดที่ ๖ หิริกะ ขอ ๑ หิริคือละอาย …. …. ๔๐๗ ขอ ๒ โอตตัปปะคือ ความกลัวบาป
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.buddhadassa.in.th
[๑๕] ขอ ๓ ความเคารพตัว …. …. …. …. …. …. …. ๔๐๘ ขอ ๔ ไมมักได …. …. …. …. …. …. …. …. ๔๐๘ ขอ ๕ ไมยักยอกสวนเกิน ขอที่ ๖ เกลียดความแตกสามัคคี …. …. ๔๐๙ ขอ ๗ เกลียดหิงสกธรรม คือเบียดเบียน …. …. …. …. …. ๔๑๐ ขอ ๘ รักบุญ คือรักสิ่งที่ทุกคนบูชาเปนที่พึ่ง …. …. …. …. ๔๑๑ ขอ ๙ ทําโลกนี้ใหสะอาด …. …. …. …. …. …. …. ๔๑๑ ขอ ๑๐ รักธรรมะ, รักความดี, ความจริง, ความถูกตอง …. …. ๔๑๒ ขอ ๑๑ รักตัวแตมิใชเห็นแกตัว …. …. …. …. …. …. ๔๑๒ ขอ ๑๒ รักอุดมคติไมเห็นแกวัตถุ …. …. …. …. …. …. ๔๑๓ ขอ ๑๓ ไมดอื้ ไมบิดพริ้ว …. …. …. …. …. …. …. ๔๑๔ ขอ ๑๔ เสียชีพไมเสียสัตย …. …. …. …. …. …. …. ๔๑๔
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org หมวดที่ ๗ วิริยะ ขอ ๑ ความพากเพียร …. …. …. …. … ๔๑๕ ขอ ๒ ความบึกบึน หรือตั้งมั่น ขอ ๓ กลาหาญ …. …. …. ๔๑๖ ขอ ๔ ตอสูท ําสงคราม …. …. …. …. …. …. …. ๔๑๖ ขอ ๕ มานะที่จะไมยอมแพ ขอ ๖ พยายาม …. …. …. …. ๔๑๗ ขอ ๗ ไมถอย ขอ ๘ ไมหยุด ขอ ๙ ไมทอแท …. …. ๔๑๘ ขอ ๑๐ รุดหนาเรื่อย ขอ ๑๑ มีอิทธิบาท ๔ ประการ
หมวดที่ ๘ วุฑฒิหรือพัฒนา ขอ ๑ ไมเปนคนรกโลก ๔๑๙ ขอ ๒ ไปหรืออยูในประเทศที่สมควร …. …. …. …. …. ขอ ๓ คบสัตบุรุษ ขอ ๔ ฟงจากสัตบุรุษ ขอ ๕ ทําใจใหเยบคาย ๔๒๐ ขอ ๖ ปฏิบัติธรรมใหสมควรแกธรรม ขอ ๗ ตั้งตนไวชอบ ขอ ๘ สะสมความดี …. …. …. …. ๔๒๑ ขอ ๙ มีความดีที่ทําไวแตปางกอน
www.buddhadassa.in.th
[๑๖] ขอ ๑๐ เวนอบายมุข, ขอ ๑๑ มีศีลมีสัตย …. …. …. …. ๔๒๒ ขอ ๑๒ ประหยัด ขอ ๑๓ คิดพึ่งตัว ขอ ๑๔ สะสมสิ่งที่ควรสะสม …. …. …. …. ๔๒๓ ขอ ๑๕ รูจักแลกเอาสิ่งที่ดีกวา ขอ ๑๖ เลี้ยงงาย ขอ ๑๗ วองไวทั้งกายใจ …. …. …. …. ๔๒๔ ขอ ๑๘ มีเพื่อนดี ขอ ๑๙ สันโดษ ขอ ๒๐ พากเพียร ขอ ๒๑ มีความเพียรมั่นคง …. …. …. ๔๒๕ ขอ ๒๒ ปองกันอารักขาสิ่งที่ทําใหดี ขอ ๒๓ จุดไฟบานรับไฟปา …. …. …. …. …. …. ๔๒๖ ขอ ๒๔ ตองมีการพัฒนาจิตใหเจริญ …. …. …. …. …. ๔๒๖ เรื่องเบ็ดเตล็ดที่ควรทราบในการฝกตน ขอ ๒๕ มีเสนห ขอ ๒๖ นาเอ็นดู …. …. …. …. ๔๒๗ ขอ ๒๗ ทําตนนาไวใจ ขอ ๒๘ นานับถือ ขอ ๒๙ นาเกรงขาม ขอ ๓๐ สามัคคี …. …. …. …. ๔๒๘ ขอ ๓๑ การสงเคราะหคือการผูกพันที่ตองทํา ขอ ๓๒ ตองมีความถูกตองทั้งสวนกายและวิญญาณ …. …. …. ๔๒๙ ขอ ๓๓ มีอนุสสติในหนาที่ของมนุษย …. …. …. …. …. ๔๓๐ สรุปศีลธรรมสําหรับยุวชนมีมากแตยกมาพูดเพียง ๓๓ ขอ …. …. ๔๓๑ อยาลืมวาเราจะใชศีลธรรมอยางแบบของพระอริยเจา …. …. …. ๔๓๒
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ๑๓. สิ่งกระตุน และอานิสงสของศีลธรรม จะแนะสิ่งดลใจใหเกิดกําลังในการปฏิบัติศีลธรรม …. …. …. ๔๓๕ ใหทบทวนเรื่องที่กลาวมาแลว ๑๒ ครัง้ …. …. …. …. …. ๔๓๖
www.buddhadassa.in.th
[๑๗] ปญหาสภาพไรศีลธรรมของมนุษย …. …. …. …. ๔๓๗ - ๔๔๑ เดี๋ยวนี้ศีลธรรมอยูในรูปที่เปลี่ยนแปลงไปตามผูมีอํานาจ …. ๔๔๒ - ๔๔๓ มนุษยมีศัตรูหมายเลข ๑ คือความหลงวัตถุนิยม …. …. ๔๔๔ - ๔๔๕ การแกปญหาทางศีลธรรม ขอแรก เด็กไมรูจักคําวาบาป …. …. ๔๔๖ ขอสอง ไปสอนใหเด็ก ๆ หลงประชาธิปไตย ที่มีไมความหมายอันถูกตอง ๔๔๗ ขอสาม สิทธิของมนุษยชนไมประกอบดวยศีลธรรม …. …. ๔๕๐ - ๔๕๒ ทําอยางไรจึงจะเกิดความรักที่จะมีศีลธรรม …. …. …. ๔๕๓ - ๔๕๖ เปรียบเทียบหลักอธิปไตย ๓ อยาง …. …. …. …. …. ๔๕๖ สมัครใจอธิปไตยขอไหนก็ทําขอนั้นใหดีที่สุด …. …. …. …. ๔๕๙ ศีลธรรมนี้แยกเปนอยางของปุถุชนกับของพระอริยเจา …. ๔๕๙ - ๔๖๓ ถาเห็นอานิสงสของศีลธรรมแลวจะทําใหอยากประพฤติธรรม …. …. ๔๖๔ ศีลธรรมตองไมเล็งเพียงทางวัตถุ ตองเล็งทางจิตใจ …. …. …. ๔๖๔ ศีลธรรมตามหลักพุทธศาสนาเปนสังคมนิยม ไมเห็นแกตัว …. ๔๗๐ - ๔๗๔
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรม -๑๖ กรกฎาคม ๒๕๑๗
ชื่อและความหมาย เกี่ยวกับสิ่งที่เรียกวาศีลธรรม
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ทานสาธาธุชน ผูมีความสนใจในธรรม ทั้งหลาย,
ก า ร บ ร ร ย า ย ป ร ะ จํ า วั น เ ส า ร ใ น ภ า ค อ า ส า ฬ ห บู ช า ต อ ไปนี ้ จะได ก ล า วโดยหั ว ข อ ใหญ ว า อริ ย ศี ล ธรรม. คํ า ว า "อริ ย ศี ล ธรรม" กิ น ความกว า งพอที่ จ ะแก ป ญ หาต า ง ๆ ของมนุ ษ ย ไ ด , และ สู ง ขึ ้ น ไป สู ง ขึ ้ น ไป จนถึ ง ระ ดั บ สู ง สุ ด ไ ด . แต สํ า หรั บ ใ น วั น นี้ จะได ก ล า วโดยหั ว ข อ แบ ง ย อ ยออกไปว า ชื่ อ และความหมายเกี่ ย ว กั บ สิ ่ ง ที ่ เ รี ย ก ว า ศี ล ธ ร ร ม ซึ ่ ง นั บ ว า เ ป น สิ ่ ง ที ่ ต อ ง ทํ า ค ว า ม เ ข า ใ จ กันกอน จึงจะรูเรื่องศีลธรรมดี. ๑
www.buddhadassa.in.th
๒
อริยศีลธรรม
ก า ร ป ร า ร ถ เ รื ่ อ ง ศี ล ธ ร ร ม นี ้ ก็ เ นื ่ อ ง ม า จ า ก เ ห ตุ ผ ล เฉพาะหน า คื อ อาการที่ โ ลกกํา ลั ง จะวิ น าศในทางจิ ต ใจ; เพราะความ เสื่อมหรือความสิ้นสูญไปของสิ่งที่เรียกวาศีลธรรม. ความวินาศโดยทางจิตใจนั้น จะนากลัวมากหรือนอยกวาความวินาศทางรางกายหรือ วัตถุ ก็เปนสิ่งที่ควร จะคิดดูกอน แตวาทุก ๆ คนไมตองการความวินาศอยางใดเลย; ถาเมื่อตอง แยกกันวาอันไหนนาสนใจกวาเพราะมีความสําคัญมาก ก็เปนสิ่งที่ควรคิดดู. ถา เราจะอยูกัน โดยมีรา งกายเจริญ มีวัต ถุเ จริญ ; แตใ นทาง จิ ต ใจไม มี ศี ล ธรรมแล ว จะอยู กั น อย า งไร. แล ว ที่ ก ลั บ ตรงกั น ข า ม ว า เรา อยูกันดวยจิตใจที่เจริญ คือประกอบอยูดวยศีลธรรมจริง ๆ ; แมจะขาดแคลน ในทางวัตถุ หรือไมคอยสบายไมสะดวกในทางรางกาย ก็คิดดูเถิดวามันจะเปน อยางไร, แลวจะเลือกเอาขางไหน. การศึกษาในโลกสมัยนี้ ทําความเจริญทางรางกายและทางวัตถุ อยา งทว มทน ; แตแ ลว ทางศีล ธรรมหรือ ทางจิต ใจนั้น เสื่อ มลงอยา งไรหรือ เทาไร ก็พอจะมองเห็นกันไดอยู : แลวโลกสมัยนี้ เวลานี้ เปนอยางไรบาง? มีความผาสุกสบายกันอยางไร? มีสังคมชนิดไหน?
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org มัน ลํา บากอยูห นอ ยหนึ่ง ในขอ ที่วา พวกเรามีอ ายุเ กิน กวา รอ ยป ไปไมได; ฉะนั้นเราจึงไมอาจจะเปรียบเทียบโลกสมัยนี้ กับโลกเมื่อสองสาม รอยป หรือพันปมาแลวไดดวยตนเอง. ตองอาศัยการศึกษาการคํานวณ วา ในสมั ย พระพุ ท ธเจ า จะต อ งเชื่ อ ได ว า ทางวั ต ถุ นี้ ไ ม เ จริ ญ แน :ไม รู จั ก รถยนต รูจักแตเกวียน, ไมมีรถยนตแลวก็ไมมีเรือบิน ไมมีอะไรตาง ๆ, ไมได
www.buddhadassa.in.th
ชื่อและความหมาย เกี่ยวกับสิ่งที่เรียกวาศีลธรรม
๓
เปนอยูอยางที่เดี๋ยวนี้เขาเปนอยูกัน; แตก็มีความสูงสุดในทางศีลธรรม ตาม แบบของศีลธรรม แลวเขาก็อยูกันอยางไร. เดี๋ ย วนี้ มั น สู ง สุ ด ในทางวั ต ถุ ไปเป น ทาสของวั ต ถุ ตามั น ก็ บอด ไม ส นใจในศี ล ธรรม ศี ล ธรรมก็ เ สื่ อ มไป ๆ ตามลํา ดั บ . ใน ประเทศไทยเรานี้ ศีลธรรมก็เสื่อมไป ๆ ตั้ง ๒๐ - ๓๐ ปมาแลว; มีผลปรากฏ ชั ด ยิ่ ง ขึ้ น ทุ ก ที ; โดยเฉพาะป จ จุ บั น นี้ พู ด กั น ไม รู เ รื่ อ ง ไม มี ค วามสามั ค คี ไมมีความกตัญูกตเวที ไมมีความเคารพคนเฒาคนแก ตาง ๆ เหลานี้. ถาไมอาจจะเปรียบเทียบกับเมื่อหลายรอยปมาแลวได ก็เปรียบ เทีย บกัน ดูวา เมื่อ สัก ๓๐ ปม านี้ ความเดือ ดรอ นระส่ํา ระสายมัน มีม าก นอ ยเทา ไหร? ตา งกัน อยา งไร? คนเห็น แกตัว มากหรือ นอ ยกวา กัน อยา งไร? นี้ ก็ พ อจะมองเห็ น ได . ความปลอดภั ย ในร า งกาย ชี วิ ต ทรั พ ย ส มบั ติ นี้ มีมากนอยเทาไร? นี้ก็พอจะมองเห็นได. แมเรื่องเมื่อหลายรอยปมาแลวก็พอจะ คํานวณได โดยการศึกษาจากประวัติศาสตรหรืออะไรตาง ๆ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org แมแ ตจ ะเทีย บเคีย งดูดว ยเหตุผ ลงา ย ๆ นี้ก็ยัง จะมองเห็น ไดวา เมื่ออาตมาเด็ก ๆ พอแมเขาสอนคาถา; เมื่อจะปลูกตนไมมีผล ก็ตองวาคาถาวา : "นกกิ น เป น บุ ญ คนกิ น เป น ทาน, นกกิ น เป น บุ ญ คนกิ น เป น ทาน", ว า คาถา ๓ ครั้งเสียกอนจึงจะเอาหนอกลวย หรือหนอสับปะรด ใสลงไปในหลุม แลวกลบดิน นี่แสดงความหมายอยางใดบาง? เขาเผื่อไวเสร็จแลว วาถาผล ไมนี้เปนผลขึ้นมา สัตวกินก็ได : เราก็ไดบุญ. คนมาเก็บเอาไปกิน ไมบอกก็ได ;
www.buddhadassa.in.th
๔
อริยศีลธรรม
เรียกวาเราใหทานคือทําไวเสร็จแลว. ฉะนั้น จึงไมมีปญหา เมื่อมีสัตวมากิน หรือมีคนมาเก็บไปกิน แตเ ดี๋ย วนี้มัน ไมใ ชอ ยา งนั้น ไมมีใ ครคิด อยา งนั้น ถา นกมากิน ก็เ อาปน มา, ถา คนมากิน ก็เ อาปน มา หรือ วา จับ ไปสง ตํา รวจ; แสดงความ แตกตางกันมากในทางจิตใจ. สมัยโนนเขาทําอะไร เขาเผื่อผูอื่นไวเสร็จแลว, เผื่อสัตวอื่นไวเสร็จแลว. เดี๋ยวนี้ไมมีใครคิดวา จะเผื่อผูอื่นหรือสัตวอื่น ; เพราะความเห็น แกตัว . นี่ใ นระยะไมกี่ป มัน ยัง ตา งกัน อยา งนี้; แลว คํา นวณ ดู ด ว ยเหตุ ผ ล มั น ก็ ไ ม มี ท างจะผิ ด ; เพราะยิ่ ง ไกลออกไป มั น ก็ ยิ่ ง มี ร ะเบี ย บ ประเพณีขนบธรรมเนียม หรือศีลธรรมที่ทําจิตใจใหสะอาด สวาง สงบ มาก. นี้ถาดูผลของมันก็คือวา ในสมัยที่แลวมา มันไมยุงยาก ลําบาก เรื่องการเบียดเบียนมากเหมือนอยางเดี๋ยวนี้; เขานอนตามใตถุนเรือนก็ได นอน ที่ไหนก็ไดมันปลอดภัย; เดี๋ยวนี้นอนในหองแนนหนาก็ยังไมปลอดภัย. กลาว ได ว า เมื่ อ ก า วหน า ในทางวั ต ถุ มั น ก็ เ กิ ด ความเห็ น แก ตั ว อย า งหลั บ หู หลับตา ก็เลยมีผลเกิดขึ้นมาอยางตรงกันขามจากการที่ไมเห็นแกตัว.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org นี้เปนตัวอยางที่แสดงใหเห็นวา การมีศีลธรรม กับการเจริญ ทางรางกาย ทางเนื้อหนังนี้ ไมใชสิ่งเดียวกัน สามารถจะแยกจากกันได, หรือ สามารถจะทําใหมีพรอม ๆ กันก็ได. ตองระวังในขอที่วา ถามีความหลงใหล ในทางวัต ถุแ ลว ศีล ธรรมมัน ก็คอ ย ๆ หายไปเอง; ถา จะเจริญ กัน ในทาง วัตถุแลวก็จะตองระวังใหมากสักหนอย อยาใหถึงกับทําลายเรื่องทางนามธรรม หรือทางจิตใจ .… .… .... .…
www.buddhadassa.in.th
ชื่อและความหมาย เกี่ยวกับสิ่งที่เรียกวาศีลธรรม
๕
ที นี ้ โ ล ก กํ า ลั ง ก ร ะ โ ด ด พ ร ว ด พ ร า ด ไ ป ใ น ท า ง วั ต ถุ ก็ เ กิ ด ค ว า ม เ สื ่ อ ม ท า ง ศี ล ธ ร ร ม ช นิ ด ที ่ บ า ง แ ห ง จ ะ เ รี ย ก ว า ค ว า ม สิ ้ น สูญแหงศีลธรรมไดมีขึ้นแลว ก็เปนได อยางนี้. นี ่เ ราจึง เอามาปรารถพูด กัน ในฐานะที ่ว า มัน เปน เรื ่อ งเปน เรื ่ อ งตายของโลก ที เ ดี ย ว; ไม ใ ช เ รื ่ อ งเล็ ก น อ ย. ยิ ่ ง ดู ไ ปก็ จ ะยิ ่ ง เห็ น ว า วิกฤติการณทุกอยางนั้น มาจากความขาดศีลธรรม. วิ ก ฤติ ก ารณ คื อ เหตุ ห รื อ ปรากฏการณ หรื อ การเป น อยู ที่ มัน ไมส งบสุข มีค วามยุ ง เหยิง มีค วามระส่ํ า ระสาย นานาชนิด . เดี ๋ย วนี ้ม ัน ก็ มองเห็นไดงายวา ในโลกนี้มีวิกฤติการณอยางไร. เชน วิกฤติการณอ ยางใหญ ๆ เช น สงคราม เป น ต น ; แล ว วิ ก ฤติ ก ารณ ย อ ย ๆ ลงมา หรื อ ที่ เ ป น ผลมาจาก วิก ฤติก ารณใ หญ ๆ ก็ม ีอ ยู ทั ่ว ไป. แมที ่ส ุด แตเ รื ่อ งของแพง เรื ่อ งน้ํ า มัน ไมมี หรืออะไรเหลานี้มันก็มาจากวิกฤติการณใหญ ๆ ทีแรก มีผลกระทอนออกมา; แลว วิ ก ฤติ ก ารณ ใ หญ ๆ นั ้ น ก็ ม าจากการที ่ ม นุ ษ ย เ ห็ น แก ต ั ว อย า งไม มี ศีลธรรม.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ที นี ้ จ ึ ง เ กิ ด มี ข อ แ ก ต ั ว ข อ ง ค น เ ห ล า นั ้ น ว า นั ่ น แ ห ล ะ คื อ ศีล ธรรม; อยา งวา การฆา ผู อื ่น เสีย ในเมื ่อ เขาไมทํ า อะไร ตามที ่เ ราเห็น วา ควรจะทํ า เขาก็เ รีย กวา นี ้ค ือ ศีล ธรรม. ฉะนั ้น จึง มีผู ที ่ตั ้ง ตัว เปน ผู ป ราบ ปรามผู อื ่ น ในนามของศี ล ธรรม; เขาจะพู ด ว า เขาต อ งการจะจั ด โลกให มีความสงบสุข เมื่อใครไมเอาดวย เขาก็ตองฆาเสีย เขาก็เรียกวา ศีลธรรม.
www.buddhadassa.in.th
๖
อริยศีลธรรม
นี้ เ มื่ อ มี ห ลายพวก ที่ เ ข ม แข็ ง พอที่ จ ะปะทะกั น ได ต อ ต า น กันได มันก็ยุงไปหมดทั้งโลก จนไดวิกฤติการณอันใหญขึ้นมา, จะมีวิกฤติการณ ยอม ๆ นอย ๆ ตามหลังมา; จนกระทั่งวา คนที่ไมไดไปมีสวนแหงตนเหตุนั้น โดยตรง มันก็ยังพลอยเดือดรอน. อย า งว า เรา อยู ใ นป า ในดงนี้ เมื่ อ เขามี อ ะไรยุ ง ยากกั น ขึ้ น มันก็ พลอยเดือดรอน. เขามารบกันบนฟา ก็มีของกระเด็นตกลงมาถูกเรา อยางนี้; จะเปนวิกฤติการณทางโรคภัยไขเจ็บ ทางเศรษฐกิจ หรือทางอะไร ตาง ๆ ที่ตามมาเปนทาง นับดวยรอยดวยพันชนิด ยุงยากเกิดขึ้นในโลก จน เหลือที่จะควบคุมได. นี้ก็เลยกลายเปนเรื่องที่นากลัว แมจะมีผูคุมครองดูแล นับตั้ง แต : ผูใหญบาน กํานัน นายอําเภอ ผูวาราชการจังหวัด; นี่ดูยังไมมอง เห็นหนทางที่วาจะควบคุมได; มันมีแตยิ่งจะควบคุมไมไดยิ่งขึ้นทุกที. สมัย ก อ น เขาก็ ไ ม ไ ด มี ผู ค วบคุ ม ที่ มี ส ติ ป ญ ญาอบรมมาดี , ไม มี เ ครื่ อ งไม เครื่องมือที่ดี เหมือ นอย างสมัย นี้ ; แต เขาก็ ควบคุมให อยูเปนผาสุ กได เพราะวามีศีลธรรมอยูในสันดาน โดยกําเนิดไมรูตัวบาง, หรือวามันยังมี อะไร ๆ ที่ไมมายั่วใหคนทะลุทําลายศีลธรรมมากเหมือนเดี๋ยวนี้. คนก็มีศีลธรรม อยู โ ดยอั ต โนมั ติ บ า ง; แล ว อิ ท ธิ พ ลของศาสนา ยั ง ครอบงํา จิ ต ของคน ทั่วไปอยู.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เราจะได ยิ น คํา ว า "กลั ว บาป ๆ" อย า งนี้ ม ากที่ สุ ด ใน สมัยที่แลวมา; เดี๋ยวก็ไดยินคนนั้นพูด คนนี้พูด. อาตมาสังเกตวาเมื่อเด็ก ๆ
www.buddhadassa.in.th
ชื่อและความหมาย เกี่ยวกับสิ่งที่เรียกวาศีลธรรม
๗
รูสึก อยา งนั้น ; พอมาถึง สมัย นี้ไ มคอ ยไดยิน หลายวัน หลายคืน ก็ไ มเ คย ไดยิน ใครพูด คํา วา "กลัว บาป ๆ" อะไรกัน ; ก็คงจะมีก ระมัง แตอ าตมาไม ได ยิ น . นี้ มั น เป น เครื่ อ งวั ด อย า งนี้ , แล ว คนมั น ต า งกั น อย า งไร. ฉะนั้ น การปกครอง จึ ง มี ค วามยาก ความง า ย ความได ผ ล, ความไม ไ ด ผ ล อะไรมันตางกันตาม ๆ กันไป นี่ จึ ง ขอให ส รุ ป ความไว ที ห นึ่ ง ก อ น ว า วิ ก ฤติ ก ารณ ทุ ก อย า ง มาจากความขาดศีล ธรรม. เมื่อ เกิด การขาดศีล ธรรมขึ้น ในกรณีใ ด; ปญ หา ยุงยากก็ยอมเกิดขึ้นในกรณีนั้น แกทุกฝายทีเดียว. รายละเอียดของปญหา ที่เกิด ขึ้นเพราะความขาดศีลธรรมนี้มีมาก จนตองเอาไวกลาวกันโดยละเอียดในการ บรรยายครั้งหลัง ๆ จะดีกวา .... .... .... ….
ที นี ้ ก ็ จ ะ ดู ก ั น ถึ ง คํ า ว า ศี ล ธ ร ร ม ต อ ไ ป ที ่ ม ั น เ กิ ด การเปลี่ยนแปลงขึ้นมา.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org แมชื่อจะยังเรียกวา ศีลธรรม; แตเนื้อ ตัวแท ๆ ของมันเปลี่ยน เรื่อ ย ชั่ว ไมกี่ปมัน ก็เ ปลี่ย นอยา งยิ่ง ; แมสัก ๒๐ ปม านี้ คํา วา "ศีล ธรรม" ก็เ ปลี่ย นความหมายอยา งยิ่ง ไมตอ งพูด ถึง ๑๐๐ ปที่แลวมา. แตเมื่อ คนเขา ไมสนใจ แลวก็ไมรูจัก จนถึงกับเอามาเปรียบเทียบกันได เขาก็พูดตาม ๆ กัน ไปวา เรามีศีลธรรม.
www.buddhadassa.in.th
๘
อริยศีลธรรม
ทีนี้ เพื่อความแนนอน อาตมาจึงขอโอกาสที่จะเติมคําวา อ-ริ-ย เขาไปขางหนาเปน อริยศีลธรรม ซึ่งจะแปลวา ศีลธรรมของพระอริยเจา ก็ได, หรือ ศีลธรรมสําหรับจะเปนพระอริยเจา ก็ได หรือวา ศีลธรรมอันประเสริฐ เฉย ๆ อยางนี้ก็ได. เพราะอริยะนี้แปลวา ประเสริฐ, ประเสริฐคือไปจากขาศึก คือความทุกขทั้งหลาย. ฉะนั้นเมื่อไดยินคําวา "อริยะ" ละก็ขอใหพิจารณาดูใหดี วามัน มีความหมายอยูมากกวาหนึ่งอยาง; อยาไดตีคลุมเอาเพียงวา อริยะ, หรือของพระอริยะ, หรือเพื่อความเปนอริยะ, แตอยางเดียวอยางใดอยางหนึ่ง. ที่ตอ งจํา กัด ความลงไปใหชัด วา "อริย ศีล ธรรม" นี้ ก็ไ มใ ชอ ะไร อื่น; เพราะวาสมัยนี้มันเปลี่ยนแปลงอยางสัปปลับ โดยเฉพาะอยางยิ่งที่เกี่ยวกับ ภาษานั่ น เอง. ภาษาเกิ ด การเปลี่ ย นความหมายอย า งสั บ ปลั บ ; กลั บ ไปกลั บ มา แล ว ก็ เ ร็ ว ด ว ย แล ว ก็ แ รงด ว ย. ฉะนั้ น คํา ว า "ศี ล ธรรม" นี้ ตองขอจํากัดความไวดวยคําวา อริยะ; ตองเปนศีลธรรม ชนิดที่จะทําให เกิดความเปนพระอริยะ, หรือศีลธรรมของพระอริยะ, หรือศีลธรรมที่เปนของ ประเสริฐอยูในตัวเอง. นี่เปนหัวขอใหญ ที่จะบรรยายกันไปจนกวาจะสิ้นกระแส ความในทุกแงทุกมุม. .… .… …. ....
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org สํ า ห รั บ ใ น วั น นี ้ ก็ จ ะ ไ ด ก ล า ว โ ด ย หั ว ข อ ย อ ย ว า ชื ่ อ และความหมายของศีลธรรม ดังที่ไดบอกใหทราบแลวขางตน.,
www.buddhadassa.in.th
ชื่อและความหมายเกี่ยวกับสิ่งที่เรียกวาศีลธรรม
๙
สําหรับคําวา ชื่อ นั้น ก็ควรจะทราบไดเองวา มันเปนของที่ ตั้งขึ้น; ถาไมไดตั้งขึ้นมันก็ไมมีชื่อ. ทีนี้ใครตั้ง? มันก็ตั้งไปตามความประสงค หรือตามเหตุการณที่แวดลอมสําหรับบุคคลนั้น อย า งต น ไม เ ยอะแยะที่ นี้ เดี๋ ย วนี้ มั น มี ชื่ อ ทั้ ง นั้ น แต ต น ไม มันก็ไมไดตั้งชื่อตัวเอง; มันไมไดมีชื่ออะไรของมันเพื่อตัวมัน. คนไปตั้งให เพื่อประโยชนอยางใดอยางหนึ่งของคนทั้งนั้น. นี่ก็ชื่อ นี้เปนของที่เพิ่มมี แลวก็ ตองมีใครตั้งให; นี้มันเปนของใหม ๆ แลวไปยึดเอาชื่อ หรือยึดเอา แตชื่อมันก็ไมได ตองดูถึงความหมายดวย. ชื่ อ นั้ น ยั ง ไม สํา เร็ จ ประโยชน ; แต ค วามหมายนั้ น แหละ จะสําเร็จประโยชน; หรือเกิดการสับปลับกันขึ้นมา ระหวางชื่อกับความหมายก็ได. บางทีก็เปนเรื่องที่นาหวัว : บางคนชื่อนายสุข แตไมมีขาวจะกินก็มี เที่ยวขอทาน อยูก็มี, ชื่อนายรวยเที่ยวขอทานอยูก็มี. ฉะนั้นอยาไปเอาอะไรกับชื่อ ที่มันไมมี ความหมายสมกัน.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ถึ ง แม คํา ว า "ศี ล ธรรม" ก็ เ หมื อ นกั น เดี๋ ย วนี้ เ ปลี่ ย นชื่ อ และเปลี่ยนความหมายดวย. เราไปดูกันที่เนื้อตัวแท ๆ ของสิ่งที่ถูกสมมติ เรียกวาศีลธรรมกันดีกวา วามันคืออะไรกันแน? ถึงกับจะตั้งปญหาขึ้นมาวา มนุษยนี้มีศีลธรรมไหน? คนปาแรกจะเปนมนุษยมีศีลธรรมไหม? ที่รองลงไป เชน ลิง คาง บาง ชะนี นี้มีศีลธรรมไหม? สัตวทั้งหลายมีศีลธรรมไหม? ตนไมมีศีลธรรมไหม? และกอนหินมีศีลธรรมไหม? ถาศึกษารูความหมายของ
www.buddhadassa.in.th
๑๐
อริยศีลธรรม
คําวาศีลธรรม; บางทีจะเกิดปญหาเถียงกันยุงวุนวายไปหมด ในขอที่วา แมแต กอนหินนี่มันมีศีลธรรมหรือไมม?ี .… .… .... .… เพื่ อ เป น ทางที่ จ ะพิ จ ารณากั น ดู ; เราก็ จ ะดู กั น ในแง ที่ ว า ศี ล ธรรม โดยทั่ ว ไปนี้ มี ขึ้ น มาได อ ย า งไร? เดี๋ ย วนี้ เ ราเอากั น แต ชื่อกอน เพราะเรื่องความหมายนี้มันยังยาก จะตองพิจารณากันโดยละเอียดอีก สวนหนึ่งตางหาก. เมื่อพูดถึงศีลธรรม อยากจะใหสังเกต ถึงกับอาจจะแบงแยก ออกไปไดเปน ๒ ฝาย คือศีลธรรมโดยที่มนุษยแตงตั้งขึ้น, แลวก็ ศีลธรรม โดยที่ธรรมชาติมันแวดลอมใหเปนไปเอง โดยที่มนุษยไมไดรูประสีประสา ไมไดรูไมไดชี้ แลวก็ไมไดบัญญัติแตงตั้งอะไร.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org นี้ ดูขอที่วามนุษยแตงตั้งขึ้น นั่นแหละ มันก็ยังมีปญหา : มนุษยเดี๋ยวนี้แตงตั้งบัญญัติศีลธรรมอยางไร? และมนุษยที่ถอยหลังเขาไปบัญญัติ อยางไร? ครั้งพระพุทธเจาเขาบัญญัติกันอยางไร? กอนนั้นไปตั้งหมื่นปแสนป เขาบัญญัติกันอยางไร? แมแตมนุษยดวยกันบัญญัติแตงตั้ง มันก็เหมือนกันไมได; มันก็แลวแตภูมิ สติปญญาของมนุษย, กระทั่งมนุษยที่ครึ่งคนครึ่งสัตว นี้มันก็มี การบัญญัติหรือบทบังคับกันอยางอื่น, จนกระทั่งไมถือวาเปนมนุษย แลวก็ไมมี การบัญญัติโดยมนุษย มันก็เหลืออยูโดยธรรมชาติ. ถาไมยอมรับวามีศีลธรรม
www.buddhadassa.in.th
ชื่อและความหมายเกี่ยวกับสิ่งที่เรียกวาศีลธรรม
๑๑
โดยธรรมชาติ มันก็ไดเหมือนกัน ก็หมดปญหาไป. แตเดี๋ยวนี้อยากจะใหมอง ใหดีวา ที่มนุษยบัญญัตินี้ ก็เพราะธรรมาชาติแวดลอม และบังคับ. ศี ล ธรรมนี้ เ กิ ด ขึ้ น มาด ว ยอะไร? ควรจะมองดู ว า มั น ตองเกิดขึ้นมา เพราะสภาพไมปรกติ มีความไมปรกติ แลวก็จะเปนเหตุใหเกิด การเคลื่ อ นไหวเพื่ อ ลงไปอยู ใ นสภาพที่ ป รกติ . มนุ ษ ย บั ญ ญั ติ ศี ล ธรรม ตาง ๆ อยางเฉลียวฉลาดสมัยนี้ ก็เพราะมีความไมปรกติในสังคมเกิดขึ้น จึงได บัญญัติ. นี่ถาวาไมมีสังคมขนาดนี้ สังคมเล็ก ๆ สังคมปาเถื่อน มันก็ตองมีมลู มา อยางเดียวกัน คือไมมีความปรกติ มันจึงตองดิ้นรนตอสู แลวก็บอกกลาวกัน ขึ้นมา; ถาไมเชื่อก็ตองบังคับกัน ใหมีศีลธรรม. ทีนี้ดูลงไปอีกวา ถาเปนสัตวเดรัจฉานจะทําอยางไร? มันก็มี หลั ก เกณฑ เ ดี ย วกั น , เมื่ อ มี อ ะไรกระทบกระเทื อ นต อ ความผาสุ ก ก็ ต อ ง ดิ้นรนเพื่อแกไข หลบหลีก, หรือไมทําอยางนั้น; เพราะมันตองการความ ปรกติ. เราจะตองคิดดูวา ทําไมสัตวมันจึงไมกัดกันอยูตลอดเวลา? ทําไมมัน ไมอยากจะกัดกัน มันอยากจะหลบหลีกเลี่ยงกันไปเสีย ตางคนตางไปอยู โดย ไมตองกัดกัน? ทําไมจึงไมยกพวกมากัดกัน? เพราะวาการกัดกันนั้น ไมใช สภาพปรกติ. วัว ควาย ชาง มา ในปา เสือสาง อะไรก็ตาม มันหลีกการเผชิญ หน า กั น ; ไปอยู กั น อย า งสงบ ต า งคนต า งอยู . นี่ แ หละเป น รากเหง า อั น ลึกซึ้งของสิ่งที่เรียกวา ศีลธรรม เพราะจะหลีกเลี่ยงความไมปรกติ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org นี้ก็น าหวัว ตรงที่ ว า คําว า สี-ล นี่ก็แปลว า ปรกติ , คํา วา ธรรม ก็แปลวา การทรงตัวอยูอยางปรกติ จึงจะเรียกวาธรรมแท; ฉะนั้น
www.buddhadassa.in.th
๑๒
อริยศีลธรรม
สัตวเดรัจฉาน ที่มันมีความรูสึก ที่จะหลีกเลี่ยงความวุนวาย นี้ก็แสดงวา มันมีความ รูสึกแสวงหาความปรกติ ก็เปนศีลธรรมโดยที่ไมตองบัญญัติ, ศีลธรรมโดย ธรรมชาติ ไมใชมนุษยบัญญัติเลย. ศี ล ธรรมตามธรรมชาติ อ ย า งนี้ ก็ ยั ง ติ ด อยู ใ นมนุ ษ ย ด ว ย; มีมนุษยคนไหนบางที่พอเห็นหนาแลว ก็อยากจะเขาไปกัดเขา? นี่มันก็เหมือนกัน กับสัตวที่มันไปเห็นหนากันแลวก็ไมอยากจะกัด; เวนจากความจําเปนเทานั้น. ถามันเปนศัตรู มันก็ตองกัดตองตอสู; ถามันเปนอาหาร มันก็ตองกัดตองกิน เพราะความหิวบังคับ เพราะความกลัวบังคับ วามันจะทําอันตรายเรา. ถาเมื่อ ไมหิวแลวมันก็ไมตองกัด, หรือไมจนตรอกแลวก็ไมตองกัด. ฉะนั้น จะเรียกวา สัญชาตญาณก็ได; แตแลวก็เปนไปเองตามธรรมชาติ ไมไดอบรมสั่งสอน; ถาจะเรียกวาอบรมสั่งสอนก็โดยธรรมชาติ. ดูใหดีวา นี้คือรากเหงาอันแทจริง ของสิ่งที่เรียกวาศีลธรรม. เดี๋ยวจะไดพิจารณากันใหดีกวานี้
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org จะสรุ ป ความแต เ พี ย งว า "อยากจะอยู โ ดยปรกติ ตามปรกติ จะเห็ น ได ไม สู ญ เสี ย ความเป น ปรกติ " นี้ เ ป น รากเหง า ของศี ล ธรรม; ทันทีวา ธรรมชาติเปนไดเองอยางนี้มากที่สุด. แมแตเสือในปา มันก็ไมอยากจะ กั ด กั น ; แล ว ก็ ไ ม อ ยากจะมาปะทะกั บ คนให มั น เกิ ด เรื่ อ ง แต ว า คนสมั ย นี้ นี่แหละมันอยากจะกัดกันตลอดเวลา; ถึงยังไมกัดกันโดยตรง ก็ยังอยากจะกัดกัน อยากจะเบียดเบียน อยากจะเอาเปรียบ อยากจะอะไรตาง ๆ. ความเจริญกาวหนา มีแตในทางที่จะเบียดเบียนกัน โดยทางวัตถุ โดยทางรางกาย โดยทางจิตใจ โดยทาง สติ ป ญ ญา; เพราะฉะนั้ น จะเห็ น ได ว า คนเราสู ญ เสี ย ความเป น ปรกติ สุ ข
www.buddhadassa.in.th
ชื่อและความหมาย เกี่ยวกับสิ่งที่เรียกวาศีลธรรม
๑๓
ยิ่ง กวา สัต ว. สัต วยัง อยูใ นสภาพที่เ ปน ปรกติต ามธรรมชาติม ากกวา ; สว น คนนี้ไกลออกไป, ไกลออกไป. ทีนี ้ เมื ่อ ปญ ญาของเขาเดิน ไปผิด ทาง มัน ก็ยิ ่ง เปน มากขึ ้น ; ฉะนั้นคนจึงไมมีศีลธรรมตามธรรมชาติ, หรือความปรกติสุขโดยบริสุทธิ์แทจริง. เขาก็เลยวาเอาเอง; ก็บัญญัติศีลธรรมอยางนั้นอยางนี้ ที่ถูกก็มี เพื่อความสงบสุข ก็มี. แตเดี๋ยวนี้คนมันพายแพแกวัตถุ แกกิเลสแลว ก็เลยบัญญัติศีลธรรมใหม. นี่เ รีย กวา มนุษ ยมีก ารบัญ ญัติศีล ธรรมอยูเ รื่อ ย แลว ก็แ กไ ขไปตามยุค ตาม สมัย .… .… .... .… ที นี้ ก็ น า หวั ว ขอให สั ง เกตดู ใ ห ดี ว า จะมี ค วามน า หวั ว เกิดขึ้น คือขอที่วามีคําพูดเกิดขึ้นมาวา "ศีลธรรมอันดีของประชาชน".
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org นี ่ ก ็ น า ห วั ว เ ป น ข อ แ ร ก คื อ ว า ถ า อ ย า ง นั ้ น ค น ที ่ ไ ม ใ ช ประชาชนก็ไมตองเกี่ยว เพราะวาเขาจะพูดวา "ศีลธรรมอันดีของประชาชน;" ผูที่มิใ ชป ระชาชนก็ไ มตอ งเกี่ย ว, สูง กวา ประชาชนก็ไ มตอ งเกี่ย ว, ต่ํา กวา ประชาชนก็ไ มตอ งเกี่ย ว แลว ศีล ธรรมอัน ดีข องประชาชนนี้ชว ยอะไรได บาง? โดยเฉพาะเวลานี้ ตามบทบัญญัตินั้น ๆ ประชาชนยิ่งไมบังคับตัวมากขึ้น ยิ่งตกเปนทาสของวัตถุมากขึ้น. ศีลธรรมของประชาชนก็เลยกวัดแกวง ไมรูวา จะเอากันอยางไร แกไขกันเรื่อยไป; แตคําพูดนี้นาฟง นาเลื่อมใส วา "ศีลธรรม อันดีของประชาชน" แตประชาชนผูเปนทาสของกิเลส ของวัตถุ ก็พาสังคมนี้ ไปตามนั้น.
www.buddhadassa.in.th
๑๔
อริยศีลธรรม
อาตมาเลยอยากจะแยกออกมาเสีย แขนงหนึ ่ง วา "ศีล ธรรมอัน ดี ของอริย สาวก" ใครจะเอาหรือ ไมก ็ต ามใจ. ใครจะเอาศีล ธรรมอัน ดีข อง ประชาชนก็ไ ด. อาตมาคิด วา ศีล ธรรมอัน ดีข องอริย สาวก นั่น แหละ จะดีก วา คื อ มั น แน น อนกว า ; เพราะว า อริ ย สาวกนี้ จ ะเห็ น แก ตั ว ไม ไ ด จ ะเห็ น แก ตั ว อย า ง หยาบ ๆ ไมได, จะสรางความสามารถใหแกตัว แลวไปเอาเปรียบคนอื่นอยางนี้ อริยสาวกทําไมได แตวาประชาชนนี้ทําอยูทุกเมื่อ แลวก็ยังพยายามจะทําอยางนั้น ใหยิ ่ง ขึ ้น ไประวัง ใหด ี “ศีล ธรรมอัน ดีข องประชาชน” นี ้ร ะวัง ใหด ี; มัน จะ กัดเอาก็ได .…
.…
....
.…
ที นี ้ ก ็ ล อ ง พิ จ า ร ณ า ดู ก ั น ถึ ง ข อ ที ่ ว า " ศี ล ธ ร ร ม ข อ ง ประชาชน" กันบาง.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ในประเด็น นี ้ม ัน มีป ญ หาอยู คือ คํ า พูด ที ่ส ับ ปลับ อยา งที ่ไ ด กลาวมาแลว วา คําพูดเปลี่ยนได ดิ้นได : เปลี่ยนทั้งคํา เปลี่ยนทั้งชี่อ เปลี่ยน ทั ้ง ความหมาย เปลี ่ย นกัน ยุ ง ไปหมดได. บางทีเ ราก็เ รีย กวา อารยธรรม ก็ม ี, บางที ก็ เ รี ย กว า วั ฒ นธรรม ก็ มี , มั น คล า ย ๆ กั บ ว า ตามยุ ค ตามสมั ย ตามสิ่ ง แวดลอม; แตแลวความหมายก็ยังคลาย ๆ กันอยู. ชื่อนี้เพราะดวยกันทั้งนั้น เชน อารยธรรม-ธรรมอั น เป น อริ ย ะ, เป น อารยะ; แต ม ั น ก็ น า สงสารที ่ ว า คํ า นี้ ไปถายทอดมาจาก หรือวาคิดขึ้น เพื่อเปนคําแปลของคําฝรั่งที่เรียกวา civilization นั่ น มาเป น อารยธรรม มั น ก็ เ ป น แขนงหนึ่ ง ของศี ล ธรรม แต ไ ม ถึ ง ขนาดเต็ ม รู ป .
www.buddhadassa.in.th
ชื่อและความหมายเกี่ยวกับสิ่งที่เรียกวาศีลธรรม
๑๕
ที่วา อารยธรรม นี้ระวังใหดี สับปลับโดยความหมาย ; อารยะหรื อ อริ ย ะ นั้ น ประเสริ ฐ ที่ สุ ด อารยธรรม; แต พ อแล ว พอเอาไปปน เขากับคําวา civilization เขามา มันก็เปลี่ยนความหมายเปนอะไรก็ได. อยาง อารยธรรมเปลือย ของพวกฝรั่งเดี๋ยวนี้, หรืออารยธรรม กามารมณไมมีขอบเขต free sex อะไรก็แลวแตจะเรียกกันนี่; มันเปนอารยธรรม ที่เขายอมรับกันในสมัยนี้ ในหมูคนพวกหนึ่ง ซึ่งเขาถือวา เขาศิวิไลซ เปน อารยธรรมใหม ๆ หยก ๆ ที่เกิดนิยมกันขึ้นมา จะไปเปรียบกับคนปาสมัยไม นุงผานั้นไมได; นั่นเขายังอยูในระดับหนึ่ง ไมมีความคิดอยางนี้. เดี๋ ย วนี้ มั น แกล ง ไม นุ ง ผ า เพราะเจตนาอั น เลวทราม อยางใดอยางหนึ่งตางหาก; มันไมใชเหมือนกับคนที่ไมรูจักนุงผา. ฉะนั้น คนปาไมนุงผานั้น เขาไมเรียกวาอารยธรรมก็ถูกแลวแตนี่คนที่มาแกลงไมนุงผา หรือนุงใหนอย จนเกิดปญหานี้ มันเปนอารยธรรมไปไดอยางไร! มันเปน ทาสกิเลส จนถึงกับแกกฎเกณฑทางศีลธรรมกันเสียใหมวา ไมเปนไร, ไม เปนไร, ไมเปนไร. เดี๋ยวนี้ในโลกนี้ ก็มีปญหาขอนี้มาก และกําลังระบาดเขา มาสูประเทศไทย ซึ่งจะมาทําลายอารยธรรมเกา ศีลธรรมเกา ๆ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ที นี้ ดู อี ก สั ก อย า งหนึ่ ง ก็ ว า อารยธรรมกิ น ดี อ ยู ดี แข ง กั บ เทวดา: นี้พวกฝรั่งเปนมากที่สุด จะกินดีอยูดีเพื่อแขงกับเทวดา แลวคนไทย ก็โงไปตามกนฝรั่ง จะเกิดการกินดีอยูดีแขงกับเทวดาเหมือนฝรั่งบาง; ก็ไดเปน ลูกไลของฝรั่ง เพราะเราจะไปหลงอารยธรรม กินดีอยูดี แขงกับเทวดา: แลว ประเทศไทยกําลังเปนอยางไร, มีปญหาอยางไร, เกิดขึ้นใหม ๆ. นี่เพราะ
www.buddhadassa.in.th
๑๖
อริยศีลธรรม
อารยธรรมจะกิ น ดี อ ยู ดี อ ย า งที่ แ ข ง กั บ เทวดาไปเลย; ไม ส มั ค รถื อ อย า งที่ พระพุ ท ธเจ า ท า นสอนว า "จงกิ น อยู แ ต พ อดี " อย า งนี้ มั น ไม ไ ด แ ข ง กั บ เทวดา. " ถ า กิ น อ ยู แ ต พ อ ดี " จ ะ ไ ป แ ข ง กั บ เ ท ว ด า อ ย า ง ไ ร ไ ด . นี ้เ ขาอยากจะกิน ดีอ ยู ด ี, กิน ดีอ ยู ด ี สูง ขึ ้น ไปจนแขง กับ เทวดา; ในที ่ส ุด มัน ก็ โง ม ากขึ้ น คื อ มั น เปลื อ งมากขึ้ น มั น ยุ ง ยากลํ า บากมากขึ้ น มั น เกิ ด โรคภั ย ไข เ จ็ บ มากขึ ้น แปลก ๆ ออกไป. นี ้จ ะเรีย กวา อารยธรรม หรือ วัฒ นธรรม หรือ ศีล ธรรมไดห รือ ไม? ลองคิด ดู อยา งที ่ส มัย โบราณ ปู ยา ตา ยาย เขาจะ เรี ย กมั น ว า เสนี ย ดจั ญ ไร อั ป ปรี ย นั ่ น แหละ ; ส มั ย นี ้ เ ขาเรี ย กมั น ว า ความเจริญ เปนอารยธรรมอะไรตาง ๆ; เพราะวามันไปหลงตามฝรั่ง ที นี ้ อ ี ก ท า ง ห นึ ่ ง อ า ร ย ธ ร ร ม ข ม เ ห ง ผู อื ่ น , ใ ค ร มี อํ า น า จ ขง เหงผู อื ่น ก็อ า งเหตุผ ลวา เปน ความยุต ิธ รรม เที ่ย วขม เหงผู อื ่น . เมื ่อ พวก ฝรั่งเขาจะไปยึดครองแผนดินที่ยังปาเถื่อนอยู; เขาบอกวาเขาเอาอารยธรรมไปให คนป า ในอาฟริ ก า ที่ ไ หนก็ ต ามใจ พวกฝรั่ ง เขาบอก : เขาเอาอารยธรรมไปให . แล ว ก็ ไ ปทํ า ให ค นเหล า นั้ น เป น ทาส แล ว สิ่ ง ที่ เ ขาเอาไปให นั้ น คื อ ป น สมั ย นั้ น ก็ ปนนี่แหละพอแลว ไมตองมีอะไรมาก ไมตองมีนิวเคลียร ไมตองมีอะไร
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ที ่ ค น ป า ไ ด ร ั บ อ า ร ย ธ ร ร ม ก็ ค ื อ ลู ก ป น ห รื อ อ ะ ไ ร ทํ า น อ ง นั ้ น แ ห ล ะ ; ก็ ไ ด เ ป น ท า ส ข อ ง ฝ รั ่ ง อ ยู ย ุ ค ห นึ ่ ง ส มั ย ห นึ ่ ง . เ ดี ๋ ย ว นี ้ ใ ค ร ก็ มีป น มีร ะเบิด ปรมาณู นั ่น แหละเปน อารยธรรมของเขา คือ จะไปบีบ คั ้น คน ที่มันไมมี.
www.buddhadassa.in.th
ชื่อและความหมาย เกี่ยวกับสิ่งที่เรียกวาศีลธรรม
๑๗
แล ว ยั ง มี อารยธรรมขุ น ศึ ก ; หมายความว า เก ง ในทางที ่ จ ะ ไปปราบปรามผูอื่น ก็เ รีย กวา อารยธรรมของเขา หรือ วัฒ นธรรมของเขา. เราเรี ย กกัน เดี๋ ยวนี้ ว า "จั ก รวรรดิ นิย ม" บ าง อย า งอื่น บ า ง นี้เ ขาถือ ว า มัน เป น อารยธรรม เปนการถูกตองของเขาตามที่เขาบัญญัติ แลวเพื่อนกันรับไมไหว. นี ่ ม ั น มี ค วามเปลี ่ ย นแปลงสั บ ปลั บ ของภาษา; เขาว า อารยธรรม; แลว ทํ า ไมมัน เปน ลูก ปน , แลว ทํ า ไมมัน เปน อะไร ที ่ร า ยกาจไป กว า นั้ น นี่ ภ าษามั น เปลี่ ย น, หรื อ ว า ความหมายมั น เปลี่ ย นเป น ความสั บ ปลั บ เกี่ยวกับภาษา. แมจนกระทั่งวา เราจะมาดูกันที่สิ่งเปนปจจุบันสด ๆ รอน ๆ เชน ป ร ะ ช า ธิ ป ไ ต ย แ ห ง ก า ร ป ร ะ ท ว ง นี ่ เ ป น อ า ร ย ธ ร ร ม ห รื อ เ ป ล า ? เป น วั ฒ น ธ ร ร ม ห รื อ เ ป ล า ? เ ป น ศี ล ธ ร ร ม ห รื อ เ ป ล า ? แ ม แ ต แ ข น ง ห นึ ่ ง ?
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org พวกนั ้ น เขาต อ งยื น ยั น เสี ย งแข็ ง ที เ ดี ย ว นี ่ แ หละศี ล ธรรรม, นี่คือ ความยุติ ธรรม, ไม อยา งนั้ นฉั นไมยกขบวนประทว ง มาเรียกรอ งสิ ทธิ หรื อ อะไรตาง ๆ. ตางฝายตางก็มีขออางอยางนี้กันทั้งนั้น; แลวไมรูวาประชาธิปไตย นั้น หมายความวา อยา งไร, หรือ ความยุติธ รรมที่แ ทจ ริง นั้น คือ อะไร มัน เปน แตเพียงอารยธรรมสําหรับประทวงดวยอางสิทธิ์ในที่สุดก็หาความสงบสุขไมได.
ประเทศที่เ ปน แมบ ทของประชาธิป ไตย เกง ในทางประชาธิป ไตย จนยกยอ งกัน ทั ้ง โลก; ในประเทศนั ้น หาความสงบสุข ไมไ ด; ในประเทศ กระจอกงอกงอย ที่ตองตามกนประเทศใหญ; มันก็ยิ่ง หาความสงบสุขไมได;
www.buddhadassa.in.th
๑๘
อริยศีลธรรม
เพราะว า ประชาธิ ป ไตยนั ้ น ไม ใ ช ศ ี ล ธรรมที ่ แ ท จ ริ ง . ประชาชนเป น ใหญ ; แตเ มื ่อ ประชาชนเปน ทาสของกิเ ลส มัน ก็ค ือ กิเ ลสเปน ใหญ. ประชาชนที ่เ ห็น แก ต ั ว เป น ใหญ มั น ก็ ก ิ เ ลสนั ่ น แหละเป น ใหญ มั น ต อ งจํ า กั ด ให ช ั ด ลงไป วา อะไรเปนใหญ จึงจะสมควร. นี ้เ ราเห็น ชัด อยู ว า แมใ นประชาธิป ไตย ที ่เ ปน ไปอยา งตาม บุ ญ ตามกรรมนี ้ ไ ม ม ี ศ ี ล ธ ร ร ม ไม ม ี อ า ร ย ธ ร ร ม เ ล ย ; แต เ ขาก็ เ รี ย กว า อารยธรรม, ยิ่ ง เจริ ญ ด ว ยอารยธรรม เดี๋ ย วนี้ ยิ่ ง เจริ ญ ด ว ยอารยธรรม ประชาธิป ไตย จนไมรู ว า จะเอากัน อยา งไรกัน แลว ; มีแ ตค วามระส่ํ า ระสาย นี่ เรียกวา ศีลธรรมอันดีของประชาชนอยางหนึ่งดวยเหมือนกัน. .… .… .... .… ที นี ้ ด ู ไ ป อี ก ท า ง ห นึ ่ ง ที ่ เ ร า จ ะ เ รี ย ก กั น ว า วั ฒ น ธ ร ร ม อยู ใ นรูป รา งของวัฒ นธรรม. ดูจ ะไกลจากวัต ถุอ อกไปสัก หนอ ย; เปน เรื ่อ ง ทางจิ ต ใจมากขึ้ น , มั น จะไปเป น เรื่ อ งของศิ ล ปะที่ จ ะโน ม น า วจิ ต ใจให ไ ปในทางดี ทางงาม; แตก็สังเกตดูแลวก็เห็นวา มันเปนความลมเหลวอยางเดียวกันอีก.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ย ก ตั ว อ ย า ง เ รื ่ อ ง ศิ ล ป ะ เ ร า จ ะ มี ศ ิ ล ป ะ จู ง ค น ใ ห ไ ป ใ น ท า ง ดี ท า ง ง า ม ; ถ า ใ จ ข อ ง ค น มั น ไ ม ด ี ไ ม ง า ม มั น ก็ ใ ช ศ ิ ล ป ะ จู ง ค น ไ ป ในทางไมด ีไ มง าม; ฉะนั ้น สิ ่ง กอ สรา งหรือ สถาปต ยกรรม หรือ วา ประณีต ศิลปอะไรตาง ๆ ของสมัยหลัง ๆ มา จึงไดเปลี่ยนแปลงไป ในทางที่ทําจิตใจของ คนใหไมงาม.
www.buddhadassa.in.th
ชื่อและความหมาย เกี่ยวกับสิ่งที่เรียกวาศีลธรรม
๑๙
ศิล ปะบางชนิด มัน ก็เ ปน เรื ่อ งบา หลัง ไมม ีป ระโยชนอ ะไร ทํ า ให ยุ ง หั ว ทํ า ให เ สี ย เวลา ต อ งไปเป น ทาสของมั น เสี ย ก อ น; หรื อ มิ ฉ ะนั้ น ต อ งไป ศึกษาเลาเรียนวา นั่นหมายความอยางอยางนั้น นั่นเปนอยางนั้น นั่นเปนอยางนี้ ก็เสีย เวลามากมาย จึง จะดูม ัน ออก วา มัน หมายความวา อยา งไรสิ ่ง นั ้น ก็ง ามอยา ง คนบา ตองมีจิตใจบาเสียกอน จึงจะมองเห็นวานั่นคืองาม, หรือวานั่นมีประโยชน. ตัว อยา งศิล ปะปจ จุบ ัน อยา งนี ้, เมื ่อ ทํ า ไปอยา งเต็ม ที ่แ ลว ก็ไ มไ ดทํ า ใหโ ลกนี้ มี ค วามสุ ข หรื อ สั น ติ ส ุ ข อะไรดี ขึ ้ น ; สู ศ ิ ล ปะง า ย ๆ ของคนป า สมั ย หิ น ก็ไมไดดวยซ้ําไป. เมื ่อ แบง แยกกัน ก็แ บง แยกกัน วา เปน ฝา ยตะวัน ตก หรือ ฝา ย ตะวัน อก : ซีก โลกตะวัน ออกก็ม ีว ัฒ นธรรม มีศ ิล ปะอะไรของตัว แบบหนึ ่ง , ทางฝา ยตะวัน ตก ก็ม ีศ ิล ปะ หรือ วัฒ นธรรมของตัว ไปอีก แบบหนึ ่ง , แตแ ลว มัน ก็อ ยู ที ่ว า จิต ใจของคนทั ้ง สองฝา ยนั ้น มัน ตา งกัน อยา งไร; มัน ก็แ สดงออก มาอยา งนั ้น มัน ก็ช ัก ชวนกัน ไปอยา งนั ้น เกลี ้ย กลอ มกัน ไปอยา งนั ้น ; จนเรา พบความจริง ที ่เ ปน หลัก ใหญ ๆ ขึ ้น มาอยา งหนึ ่ง วา ฝา ยตะวัน ออกนี ้เ ปน เรื ่ อ งจิ ต ใจมากที ่ ส ุ ด , ฝ า ยตะวั น ตกนั ้ น เป น เรื ่ อ งของเนื ้ อ หนั ง มากที ่ ส ุ ด ; เมื่ อ เอา "มากที่ สุ ด " กั น เป น หลั ก ก็ จ ะพบอย า งนี้ . ฉะนั้ น เราจึ ง ไม ไ ด รั บ ประโยชน อะไรจากวัฒนธรรมตะวันตก, เพื่อความสงบสุขในทางจิตใจ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org โดยเฉพาะอย า งยิ่ ง สมั ย นี้ ที่ จ ะทํ า ให จิ ต ใจมั น ดี ขึ้ น ; วั ฒ นธรรม ตะวัน ออกเกี ่ย วกับ ศาสนา เกี ่ย วกับ อะไรตา ง ๆ นี ้ ประเสริฐ ที ่ส ุด แตแ ลว คนตะวัน ออกก็ร ัก ษาไวไ มไ ด; ตอ งกม หัว ลงคลานตามกน ตะวัน ตกไปอีก แลวทําลายของดีของตัวเสียเอง มันจะเลนตลกกลับไปกลับมากันอยางนี้.
www.buddhadassa.in.th
๒๐
อริยศีลธรรม
อยา งพวกฝรั ่ง มาสนใจวัฒ นธรรมตะวัน ออก ศึก ษาเรื ่อ งของ ตะวันออกอันลึกซึ้งในประเทศจีน ในประเทศอินเดีย ในประเทศธิเบต ก็เพราะ วาสิ่งชนิดนั้นมันไมมีใหในฝายตะวันตก; แต ฝายตะวันออกก็กลับไมสนใจ ของดีข องตัว เอาไปยื่น ใหฝ รั่ง แลว ก็ไ ปตามกน ฝรั่ง ในสว นที่เ ปน เศษขยะ มูลฝอยของพวกฝรั่ง วัฒนธรรมของตะวันออก มันก็เลยคอยละลายไป ละลายไป ไมเปนประโยชน; ก็สูญเสียความหมาย สูญเสียลักษณะอะไรของตัว. ถา วา จะเอาวัฒ นธรรมอัน นี้เ ปน ศีล ธรรม หรือ เปน รากฐานของ ศีลธรรม มันก็เห็นไดชัดวากําลังโยกโคลงงอนแงน คลอนแคลน เปลี่ยนแปลง ที่สุด ; จะเปน ศีล ธรรมอัน ดีข องประชาชนไดอ ยา งไร แมป ระเทศไทยเราจะ ยื น ยั น คํ า นี้ ไ ว มั น ก็ ไ ปหมายถึ ง ต อ ง ตามก น ฝรั่ ง อยู ดี ด ว ยความไม รู ตั ว , หรือดวยการเห็นแกประโยชน อามิสทางวัตถุ ทางเนื้อหนัง ก็สมัครใจโดยไมรูตัว. นี่ เ ราเห็ น มา ๒ ชั้ น แล ว ว า ศี ล ธรรมในรู ป อารยธรรมนั้ น ก็ มี ก ารหลอกลวงอย า งนี้ ; ศี ล ธรรมในรู ป ของวั ฒ นธรรม หรื อ มี วัฒนธรรมเปนรากฐาน มันก็หลอกลวงอยางนี้. ... ... ... ...
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ที นี ้ ดู " ศี ล ธ ร ร ม อั น ดี ข อ ง ป ร ะ ช า ช น " ด ว ย ค ว า ม ตั้งใจดีกัน มาคิดกันใหม มาตั้งใจดีกัน วาจะเอาอยางไร.
ม ั น ก ็ ต อ ง แ บ ง แ ย ก เ ป น ๒ ป ร ะ เ ภ ท ค ื อ โ ด ย น ิ ต ิ น ั ย ที ่ ว า ขึ ้ น มาเปนตัวอักษร เปนการบัญญัติ เปนการใชเหตุผลทางปรัชญา มันก็นาดูอยู
www.buddhadassa.in.th
ชื่อและความหมาย เกี่ยวกับสิ่งที่เรียกวาศีลธรรม
๒๑
น า ฟ ง อ ยู : " ศี ล ธ ร ร ม อั น ดี ข อ ง ป ร ะ ช า ช น " ; แ ต พ อ ดู โ ด ย พ ฤ ติ น ั ย คือ ที ่ม ัน เปน อยู จ ริง แลว มัน ไมเ ปน อยา งนั ้น มัน ไมเ ปน อยา งที ่ห ลีก ทางนิต ิน ัย ไดวางไว. อยา งเดีย วกับ วา เรา มีก ฎหมายมากมาย อยา งนี ้ แตว า คนก็ ไมไ ดด ีขึ ้น กลับ เลวลงหรือ วา ดื ้อ ดา นตอ กฎหมาย แกต ัว ใหพ น จากกฎหมาย เก ง กว าสมัย ก อ นที่ก ฎหมายยั ง ไม สูดี โดยพฤติ นัย มั นเปน เสีย อยา งนี้ ; โดยนิติ นั ย มัน ก็เ ปน อีก อยา งหนึ ่ง . เรื ่อ งทางศีล ธรรมนี ้ มัน ก็เ หมือ นกัน อยา งนี ้แ หละ. ขอใหส ัง เกตุด ูใ หด ี ๆ "ศีล ธรรมอัน ดีข องประชาชน" โดยนิต ิน ัย ก็ว าดไวส วย; โดยพฤติน ัย มัน ตรงกัน ขา ม. นี ่ก ็เ ปน ปญ หาอัน หนึ ่ง แลว จะตอ งแกไ ขให มันตรงกัน. ทีนี ้ม ัน ก็ย ัง มีป ญ หาอยู ที ่ว า "ดี" นั ้น มัน ก็ค ือ สํ า หรับ คน ๆ หนึ ่ง ๆ ที่เรียกวา ปจเจกชน, หรือวาดีสําหรับสังคมคนมาก ๆ เปนกลุมใหญ ๆ นี้มันก็ ไมเ หมือ นกัน ; แมว า สัง คมมัน จะประกอบขึ ้น ดว ยปจ เจกชน หลัก เกณฑม ัน ก็ ยั ง ขี ด ขวางกั น อยู นั่ น แหละ เดี๋ ย วนี้ มั น ก็ ไ ม มี ค วามแน น อนอะไรที่ จ ะรั บ ประกั น ได; ยิ ่ง ในยุค ประชาธิป ไตย ดว ยแลว ปจ เจกชนก็เ ปน อิส ระมาก ตอ งการ อย า งนั้ น ต อ งการอย า งนี้ . ถ า ไปบั ง คั บ เขา เขาก็ ว า เขามี สิ ท ธิ เขาถื อ ประชาธิ ป ไตย เขามี สิ ท ธิ ที่ จ ะไม ทํ า ตาม เขามี สิ ท ธิ ข องเขาในฐานะเป น ประชาธิ ป ไตย จะมาบี บ บั ง คั บ ให เ ขาถื อ หลั ก เกณฑ อ ย า งนั้ น อย า งนี้ อุ ด มคติ อยา งนั ้น อยา งนี ้ อยา งไรได. มัน ก็เ กิด ความงอ นแงน ขึ ้น มาในสว นปจ เจกชน เอาเปนยุติไมได.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.buddhadassa.in.th
๒๒
อริยศีลธรรม
ทีนี ้ถ า วา สัง คมมัน ประกอบขึ ้น ดว ยปจ เจกชน มัน ก็เ ปน สัง คมที่ เอาอะไรเปน ยุต ิไ มไ ดแ ลว ก็เ ลยพูด กัน ไมรู เ รื ่อ ง, ศีล ธรรมอัน ดีข องประชาชน จะมี ไ ด อ ย า ง ไ ร ใ นเ มื ่ อ มั น พู ด กั น ไ ม รู เ รื ่ อ ง ; เพราะว า บุ ค ค ล แต ล ะ ค น ก็มีสิ ทธิของตั วเอง จะพูด จะคิด จะทํ า จะดิ้นรนตอ สู; แลวในที่ สุดมั นไปรวม อยู ที ่ ว า มั น เหมื อ นกั น อยู อ ย า งหนึ ้ ง คื อ สมั ค รจะเป น ทาสของวั ต ถุ เหมือน ๆ กันไปหมด : จะมีความกินดีอ ยูดีทางเนื้อทางหนัง อยางนี้เหมือน ๆ กันไปหมด. ฉะนั ้น เมื ่อ กลา ว โดยพฤติน ัย จริง ๆแลว มัน ก็ห มายความวา พร อ มใจกั น เดิ น ไป ตามทางของความก า วหน า ทางวั ต ถุ ซึ ่ ง ควบคุ ม ไว ไม ได , เต็ ม ไปดว ยการหลอกลวง ไม รู สึก ตั ว, ทํ าโลกใหเ รา ร อ นระอุ อ ยู เหมื อ น กับอยูในนรกอยูตลอดเวลา. เ ดี ๋ ย ว นี ้ โ ล ก นี ้ มั น เ ห มื อ น กั บ อ ยู ใ น น ร ก ร อ น ร ะ อุ อ ยู ต ล อ ด เวลา; ไมรู ว า อะไรมัน จะเกิด ขึ ้น เมื ่อ ไรก็ไ ด ในทางที ่จ ะทํ า ให ป น ปว น ระส่ํ า ระสาย เรา รอ นยิ ่ง ขึ ้น ไปอีก เมื ่อ กอ นนี ้ก ็จ ะพูด วา บา นเมือ งไมม ีขื ่อ ไมม ีแ ป ก็ลํ า บากมากแลว ; เดี ๋ย วนี ้ทั ้ง โลกนั ่น แหละ มัน ไมม ีขื ่อ ไมม ีแ ป มันจะลําบากมากขึ้นไปอีกเทาไร; ลองคิดดูเอง.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org แมก ระนั ้น ก็อ ยากจะชี ้ใ หเ ห็น อีก อยา งหนึ ่ง วา ในทางนิต ิน ัย นี้ เขาก็คิด กัน เกง ๆ เหมือ นกัน แตไ มกี่ค น. ผูเ ชี่ย วชาญในทางศีล ธรรม ในทาง จริ ย ธรรม ที่ เ ขาไม เ ป น ทาสของวั ต ถุ ก็ มี . นี้ เ ราพู ด ว า โดยพฤติ นั ย ที่ เ ป น อยู
www.buddhadassa.in.th
ชื่อและความหมาย เกี่ยวกับสิ่งที่เรียกวาศีลธรรม
๒๓
จริง มันเปนอยางนี้ คือ เปนทาสของวัตถุกันไปเสียทั้งหมด, หรือตัวผูเขียน ระบบศีลธรรมนั้นเองก็รูไมได บางทีจะเปนทาสของวัตถุดวยกันก็ได แตถาเรา ดูเรื่องที่เขาเขียนแลว นักจริยธรรมทั้งหลายนี้ก็ยังมีสวนดี คือมีจิตใจอยูกับเนื้อ กับตัว บัญญัติวาอะไรถูก อะไรผิด ซึ่งนาฟงและมีเหตุผลที่สุด อยูในระบบ ของปรัชญาที่เกี่ยวกับศีลธรรม ซึ่งเรื่องนี้เราจะพูดกันวันหลังสักคราวหนึ่งโดย ละเอียดจึงจะเขาใจได; นี่เวลามันไมพอ. แตจะบอกใหทราบไว วาพวกคิดคนอยางอิสระนั้นก็มีอยูพวกหนึ่ง ไมวา ทางไหน : จะเปนทางศีล ธรรม หรือ ทางเศรษฐกิจ ทางกสิก รรม ก็มี พวกคิดคนจะหาสันติภาพ อยูพวกหนึ่ง. แลวก็นาชมความคิดของเขา; แต พอ ถึง ทีจ ะทํา จริง ๆ มัน ทํา ไมไ ด, แลว ไมมีใ ครทํา . ถา ใครไปทํา เขา มัน ก็ถูกหาวาบาบอไปเสียอีก; แลวไมมีใครกลา. อยา งวา พุท ธบริษัท เดี๋ย วนี้แ หละ ก็ไ มก ลา ที่จ ะประพฤติ ธรรม ใหต รงตามหลัก เกณฑข องพุท ธบริษัท ก็มี, แลว ไมอ ยากจะประพฤติ ก็มี. ทั้งที่รูอยูวานี่มันดี, หลักธรรมนี้ถูกตองดี, พระพุทธ พระธรรม พระสงฆดี; แตแ ลว ก็ไ มอ ยากจะประพฤติ พระพุท ธ พระธรรม พระสงฆ; อยา งนี้ก็มี. ทีนี้เรื่องของโลกทั้งโลกเกี่ยวกับศีลธรรม มันก็อยางเดียวกันอีก.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org นี่เรายกตัวอยางมาพิจารณากันดู ก็จะเพียงพอแลว สําหรับสิ่งที่ เรีย กวา "ศีล ธรรมอัน ดีข องประชาชน" ในระบบประชาธิป ไตย. ศีล ธรรม อั น ดี , แล ว ของประชาชน, แลั ว ในโลกยุ ค ประชาธิ ป ไตย ซึ่ ง อาตมา ขอสั่นหัว.
www.buddhadassa.in.th
๒๔
อริยศีลธรรม
ที นี ้ ก ็ เ ห ลื อ สิ ่ ง ที ่ ๒ คื อ ศี ล ธ ร ร ม อั น ดี ข อ ง พ ร ะ อ ริ ย ส า ว ก ; ขอใหพิจารณากันอีกสวนหนึ่งตางหาก วาศีลธรรมอันดีของพระอริยสาวก. อยา เอาไปปนกับศีลธรรมอันดีของประชาชนแหงยุคประชาธิปไตย. .… .… .... .…
ศีลธรรมอันดีของพระอริยสาวก : มาตั้งตนพิจารณาคําวา "อริยสาวก" กันกอน สาวก ก็แ ปลวา ผู เ ชื ่อ ฟง ; คํ า วา "เชื ่อ ฟง " นั ้น คือ ทํ า ตาม. ถา ยัง ไมทํ า ตามไมเ รีย กวา เชื ่อ ฟง ; ฟง แลว เห็น ดว ย พอใจ แตทํ า ตามอยา งนี้ ไม เ รี ย กว า ผู เ ชื่ อ ฟ ง . เพราะว า คํ า แนะคํ า สอนนั้ น ต อ งการให ป ฏิ บั ติ ต าม ก็ ต อ ง ปฏิบ ัต ิต าม จึง จะเรีย กวา สาวก หรือ ผู เ ชื ่อ ฟง ; ไมใ ชว า ฟง ดว ยหูแ ลว จะเปน สาวกขึ้ น มา. มั น ต อ งมีก ารทํ า ตามปฏิ บั ติ ต าม; แม โ ดยทางจิ ต ใจก็ ได เ หมื อ นกั น ไม ต อ งเคลื่ อ นไหวทางกาย ทางวาจาอะไร แต ท างจิ ต ใจมั น ทํ า ตามแล ว ก็ ไ ด เ ห มื อ น กั น . ไ ม ใ ช ว า คิ ด จ ะ ทํ า ต า ม ; ต อ ง ไ ด ทํ า ต า ม โ ด ย ก า ร เ ป ลี ่ ย น จิต ใจไปจริ ง ๆ ตามนั้ น เรี ย กว า ทํ า ตาม; แล ว มั น ก็ อ อกมาทางกาย ทางวาจา แสดงการทําตามอยางสมบูรณขึ้นมา นี้เรียกวาสาวก.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ที นี ้ อริ ย สาวก ก็ ค ื อ สาวกที ่ เ กี ่ ย วกั บ อริ ย ะ; จะเป น สาวก ที่เปนพระอริยะเสียเองก็ได, สาวกที่กําลังกระทํา เพื่อความเปนอริยะ ก็เรียกวา อริ ย สาวกด ว ยเหมื อ นกั น . หรื อ จะเอาความหมายกลาง ๆ ว า สาวกที่ ป ระเสริ ฐ ;
www.buddhadassa.in.th
ชื่อและความหมาย เกี่ยวกับสิ่งที่เรียกวาศีลธรรม
๒๕
เพราะวา อริย ะ นี้แ ปลวา ประเสริฐ ประเสริฐ ตรงที่อ อกไปจากความทุก ขไ ด ก็เรียกวา อริยสาวก; อยางนอยก็ ๓ ความหมาย ถ า เ ป น ชั ้ น ต่ํ า ที ่ ส ุ ด เ ร า ก็ เ รี ย ก ว า พ ร ะ อ ริ ย ส า ว ก ชั ้ น ตระเตรียม พวกอริยสาวกชั้นเตรียมอยางในโรงเรียนนั้นแหละ; จะไปเรียน หนังสือก็ตองเรียนชั้นเตรียม กอนจะขึ้นชั้นประถมหนึ่งประถมสอง อยางนั้น ก็ยังดี; ยังดีกวาที่จะไมเปนอริยสาวกเสียเลย ขอใหเปนอริยสาวกชั้นเตรียม กันใหพอเสียกอน ใหมันถูกตองเสียกอน; แลวบางทีจะไดคําที่มันพอจะทําความ เขาใจกันไดอีกคําหนึ่งเอามาเชื่อมกันวาอารยชน. คํา วา "อารยชน" ถา อยา เลน ตลกกัน คือ เลน กัน ซื่อ ๆ แลว ; คําวาอารยชนนี้มันใชได. แตเดี๋ยวนี้มันเลนตลก มันเปนอารยชนชั้นที่มีอารยธรรม หลอกลวงนั้น เสีย อีก ; ถา เปน อารยชนกัน จริง ๆ ก็อ ริย สาวก คือ อริย ชน นั่นแหละ อริยะ กับ อารยะ นี้มัน เปนคําเดียวกันโดยรากของศัพท, เปน ภาษาอินเดียที่มีรากเดียวกันโดยทางศัพท.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ถ า เป น อารยชน ก็ จ งเป น คนที่ เ ป น อารยะ; ก็ ห มายความว า มันเลวไมได, มันจะชั่วไมได, มันจะพอดูไดเสมอไป. เอาอันนี้เปนพระอริยสาวก ชั้นตระเตรียมกันก็ได คือยังไมบรรลุมรรคผล นิพพาน เลย, ยังไมบรรลุแมแต มรรค ผล ในขั้นตน ๆ ; ก็ตองเรียกวา อริยสาวกชั้นเตรียม คือ เชื่อฟงที่สุด ยอมปฏิบัติตามอยูอยางเครงครัดที่สุด. ใครก็ตาม เปนฆราวาสก็ได, เปนพระเปนเณรก็ได, ถากําลัง มอบกายถวายชีวิต จิตใจแกพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ แลวพยายาม
www.buddhadassa.in.th
๒๖
อริยศีลธรรม
จะทําใหดีที่สุด แมจะยังไมบรรลุ มรรค ผล ในขั้นไหน ก็ควรจะเรียกวาอริยสาวก คือ สาวกผูเ ชื่อ ฟง กํา ลัง ปฏิบัติต ามเพื่อ ความเปน อริย ะ นี้ท างพวกอื่น เขาจะเรียกวา อารยชน ก็ได แตขออยาเลนตลก คืออยาหลอกกัน. อยากจะให นึ ก ถึ ง คํ า อี ก คํ า หนึ่ ง ซึ่ ง สมั ย ก อ นมั น ดี พ อใช มี ค วาม หมายเพียงพอ คือคําวาสุภาพบุรุษ เมื่ออาตมาเล็ก ๆ ก็สะดุงดวยคํา ๆ นี้ที่เขาวา มหาวิ ท ยาลั ย สู ง สุ ด ในประเทศฝรั่ ง นั้ น เขาต อ งการผลเพี ย งว า ให ค นเป น เพี ย ง สุภาพบุรุษเทานั้น; โดยมีหลักวา คนธรรมดายังไมเปนสุภาพบุรุษ แลวก็ไปอยู ในโรงเรียน ในมหาวิทยาลัยชั้นสูงสุดนั่นแหละ อบรมกันไปหลาย ๆ ปเขาสําเร็จ ผลที่มุงหมายอันแทจริง คือ เปนสุภาพบุรุษขึ้นมา เปน gentleman ขึ้นมาอยางนี้ เทานั้นเอง. เขาตองการเทานั้นเอง. เป น สุ ภ าพบุ ร ุ ษ ก็ ห มายความว า ปลอดภั ย , เป น มนุ ษ ย คนหนึ ่ง ที่ป ลอดภัย แกต ัว เองแกค นทั ้ง หลายทั้ง ปวง, ไมมีภ ัย อัน ตรายใดๆ จะเกิ ด ขึ้ น มาจากสุ ภ าพบุ รุ ษ ฉะนั้ น เขาจึ ง ให เ รี ย นอย า งนั้ น อบรมอย า งนั้ น ประพฤติกันอยางนั้น มันก็พอแลว ก็นับวา นาเลื่อมใส
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เดี ๋ย วนี ้ม ัน เปลี ่ย นหมด ไมม ีคํ า วา สุภ าพบุร ุษ ชนิด นั ้น เปน ที่ มุงหมายของการศึกษา; มหาวิทยาลัยทั้งหลายในปจจุบันนี้ ของพวกเหลานั้น ไมมุงหมายความเปนสุภาพบุรุษ แตเขามุงหมายในความเปนคนเกงในการประกอบ อาชีพใหร่ํารวย แลวรวมกําลังกันเลนงานผูอื่น. คนในประเทศหนึ่ง ก็ร วมกํา ลัง กัน เลน งานอีก ประเทศหนึ่ง , มัน จะเปนความมุงหมายของการศึกษาเสียอยางนี้ คือสรางกําลังกาย กําลังใจ กําลัง
www.buddhadassa.in.th
ชื่อและความหมาย เกี่ยวกับสิ่งที่เรียกวาศีลธรรม
๒๗
สติปญญา อะไรตาง ๆ ใหสามารถอยูเหนือผูอื่นไวได; จนเรามีความผาสุกสบาย ในเมื่อพวกอื่นจะเดือดรอนจะตายจะเปนอะไรก็ตามใจฉะนั้น เดี๋ยวนี้เราจึงเห็นวา ประเทศบางประเทศเขาไมเดือดรอน เพราะเขามีกําลังอันนี้ไว ทีนี้ประเทศบาง ประเทศไมมี มันก็ตองเดือดรอน แลวเปนประเทศเล็ก ๆ ดวย. นี ่ ก ็ ค ื อ ว า ไม ม ี ส ุ ภ าพบุ ร ุ ษ เป น จุ ด ที ่ มุ ง หม ายของการ ศึกษา ; ถาหากวามีสุภาพบุรุษตามความหมายนั้นจริง ก็มาใชกับคําวาอารยชน; แลว คํา วา อารยชน นี้ก็ คลา ยกัน กับ คํา วา อริย สาวกในชั้น เตรีย ม เพราะ ฉะนั้น ถึง อยา งไรก็ดี พุท ธบริษัท เราเปน อริย สาวกในชั้น เตรีย ม กัน ก็แ ลว กัน มัน ก็ตอ งไดขึ้น ชื่อ ป.๑ ป.๒ แนง อยา เหลวไหลในการที่จ ะเปน ชั้น เตรีย ม ก็จะมีศีลธรรมอันดีของพระอริยสาวกในชั้นเตรียมกันกอน. ที ่ นี ้ เ ลื ่ อ น ขึ ้ น ไ ป ก็ เ ป น อ ริ ย ส า ว ก ใ น ชั ้ น เ ส ข ะ นี ่ ค ื อ การบรรลุมรรคผลในขั้นตน ๆ มาถึงขนาดทําลายความเห็นแกตัวไดมากใน ระดับหนึ่ง ไมใชทั้งหมด; ก็จะเรียกวา พระอริยสาวกประเภท เสขะ คือชั้น ป.๓, ป.๔, ป.๕ หรือ ขึ้น ชั้น มัธ ยม ๓-๔-๕ ไปแลว แตยัง ไมใ ชชั้น สุด ทา ย เทานั้น; แลวพยายามตอไปที่จะละความเห็นแกตัวใหหมดไปในที่สุด เดี๋ยวนี้ ก็ละความเห็นแกตัวในขั้นตน ๆ ขั้นหยาบ ๆ เลว ๆ นี้คือที่มันจะออกมาเปน โลภะ โทสะ โมหะ อยา งเลว ๆ นี้อ ยา ใหมัน มี; ใหเ หลือ แตชั้น ละเอีย ดที่ล ะยาก จนกวาจะละไดหมด เขาจึงจัดพระโสดาบัน สกิทาคามี อนาคามี ไววาเปนเสขะ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เลื ่ อ นขึ ้ น ไปอี ก ก็ เ ป น พระอริ ย สาวกชั ้ น อเสขะ ก็ ม ี แ ต พระอรหัน ตเ ทา นั้น เอง นี้เ กือ บจะไมตอ งพูด ถึง กัน เสีย แลว จะเลยขั้น ของ
www.buddhadassa.in.th
๒๘
อริยศีลธรรม
ศีล ธรรม. แตคํา วา ศีล ธรรมในความหมายสากลเขาไมไ ดจํา กัด ไว; เพราะ เขาวาดจุดหมายปลายทางไววาเปนขั้นสูงสุดเสมอ เปน perfect คือสมบูรณ ไมมี อะไรเติมอีก คือเปนจุดหมายของศีลธรรม. ฉะนั้นแมจะเปนพระอรหันต ก็ถูก รวบเขามาไวในชุดนี้ดวย คือเปนผูมีศีลธรรมที่สมบูรณที่สุด เติมอีกไมไดแลว คือ เปน พระอรหัน ต, ถา ยัง เติม ไดอ ยูก็เ ปน ชั้น เสขะ, ถา ยัง ไมสูเ ทา ไรก็เ ปน ชั้นเตรียม. ถ า ดู กั น ในแง นี้ แ ล ว แม แ ต นิ พ พาน ก็ อ ยู ใ นขอบเขตของ ศีลธรรม ; นักศึกษาที่เปนฝรั่งบางคนก็บัญญัติเอาอยางนั้นเลย วานิพพานนี้ เปนจุดสูงสุดของศีลธรรมของพุทธบริษัท. ถาไปเรียกพระนิพพานวาบรมธรรม ก็เลยยิ่งเห็นงาย อยางพระบาลีวา นิพฺพานํ ปรมํ วทนฺติ พุทธา-พระพุทธเจา ทั้ง หลายกลา วพระนิพ พานวา เปน บรมธรรม. บรมธรรมก็คือ ธรรมะสุด ยอด ก็เ ปน ศีล ธรรมสุด ยอด.เปน ศีล ธรรมในความหมายกวา ง แลว ก็สุด ยอด; ฉะนั้ น นิ พ พานในแง ข องศี ล ธรรมก็ มี อ ยู ซึ่ ง จะต อ งนึ ก ดู ใ ห ดี ว า คํา ว า "นิพ พาน" นี้ก็ห ลายระดับ หลายความหมาย แลว ขอใหเ ย็น ก็แ ลว กัน ก็ เรียกวานิพพานทั้งนั้น จะเย็นโดยเด็ดขาด หรือไมเด็ดขาด ก็ตองเรียกวา นิพพานทั้งสิ้น.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เรื่ อ งนี้ อ ธิ บ ายไว ล ะเอี ย ดที่ สุ ด แล ว ในการบรรยายเรื่ อ งเกี่ ย วกั บ นิพ พาน. ใหรูว า นิพ พาน นี ้แ ปลวา เย็น ; เมื ่อ ไรไมรอ น เมื่อ นั้น ก็เ ปน นิ พ พาน ที่ ว า ร อ นคื อ ร อ นด ว ยกิ เ ลส; ถ า ไม ร อ นเด็ ด ขาดลงไป เพราะ ว า หมดกิ เ ลส ก็ เ ป น นิ พ พานจริ ง หรื อ สมบู ร ณ แต ถ า ไม ร อ นชั ่ ว คราว เพราะวา กิเ ลสระงับ ไปชั่ว คราว หรือ ไมเ กิด ขึ้น ชั่ว คราว ก็วา เปน นิพ พาน
www.buddhadassa.in.th
ชื่อและความหมาย เกี่ยวกับสิ่งที่เรียกวาศีลธรรม
๒๙
ชั่วคราว ฉะนั้นจะเปนนิพพานชั่วคราว หรือ นิพพานสมบูรณ ก็ตองเรียกวา เปนยอดจุดหมายปลายทางของศีลธรรมอยูนั่นเอง. แต ถ า ยิ่ ง มุ ง หมายเอาว า นิ พ พานชั่ ว คราว, นิ พ พานชั่ ว ขณะ ก็ยิ่ง เปน ศีล ธรรมมากขึ้น ; เพราะวา เดี๋ย วนี้ เราควรจะอยูใ นโลก ดว ยความ เย็น ในลักษณะอยางนี้แหละ; เดี๋ยวเรื่อ งนั้นมา เดี๋ยวเรื่อ งนี้มา เดี๋ยวเรื่อ ง โนน มา เดี๋ย วเรื่อ งนูน มา. ทุก ๆ เรื่อ ง ทํา ใหเ ย็น อยูไ ด ก็แ ลว กัน ; ก็จ ะ เรี ย กว า มี ศี ล ธรรมที่ ดี ที่ สุ ด ที่ ม นุ ษ ย จ ะมี ไ ด คื อ มั น ไม ร อ น. เมื่ อ โดยส ว น บุคคลมันไมรอน, ทั้งบานทั้งเมืองก็ไมรอน, แลวจะเอารอนมาแตไหน ในเมื่อ ทุกคนมันไมรอน; ฉะนั้นบานเมืองที่ประกอบไปดวยบุคคลชนิดนี้ มันก็ไมรอน ไปทั้งบานทั้งเมือง. ฉ ะ นั้ น ทุ ก ค น ค ว ร บั ง คั บ ค ว า ม โ ล ภ ค ว า ม โ ก ร ธ ค ว า ม หลงให ไ ด ; อย า ให มั น ปรากฎออกมา. ถ า มั น มี ก็ มี อ ยู ใ นใจ มั น ก็ ไ ม กระทบกระทั่งใคร ดวยความโลภ ดวยความโกรธดวยความหลงความโง; มันก็ เย็นเทานั้นแหละ, เย็นไดโดยไมตองหมดกิเลสโดยสิ้นเชิง ; หรือ เย็นไดโดยที่ ทุกคนบังคับกิเลสไวได ซึ่งเรียกอยางภาษาศีลธรรมสากลนี้วา บังคับตัวเองได.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org .…
.…
....
.…
ขอให ถื อ เอาความหมายอั น นี้ ดี ก ว า ว า บั ง คั บ ตั ว เองได นั ่ น แหละคื อ ศี ล ธรรม; เป น ประโยคสั ้ น ๆ ง า ย ๆ "บั ง คั บ ตั ว เองได นั่นแหละคือศีลธรรม" ตั้งแตต่ําที่สุดจนถึงสูงที่สุด คือนิพพาน. บังคับตัวเอง
www.buddhadassa.in.th
๓๐
อริยศีลธรรม
นั้น ก็คือ บัง คับ กาย วาจา ใจ อยา ใหผิด ได, แลว ก็บัง คับ ที่จิต อยา งเดีย วก็ พอแลว ถาบังคับจิตได กาย วาจา ก็ไมผิดไปได. ที นี ้ ก ็ ต อ ง รู ว า อ ะ ไ ร ผิ ด อ ะ ไ ร ถู ก กั น ต า ม ส ม ค ว ร ; แ ต เรื่องนี้ไมยาก. ตามพระบาลีที่พระพุทธเจาทานไดตรัสไว แลว เขาใจไดงายที่สุด คื อ ว า ; ที่ ผิ ด ที่ เ ลว ที่ ชั่ ว นั้ น คื อ เบี ย ดเบี ย นตนเองและผู อื่ น ท า น ตรัส ไวอ ยา งนี ้: ที ่ถ ูก ที ่ด ีนั ้น ก็ค ือ ไมเ บีย ดเบีย นตนเอง และไมเ บีย ดเบีย น ผูอื่น มีอ ยูเ ทา นี้. นี้อ ยา ไปแกตัว วา "ฉัน ยัง ไมไ ดเ รีย น ฉัน ยัง ไมไ ดบ วช ฉันยังไมรู เพราะฉะนั้นฉันจะตองไดรับความยกเวนหรืออภัย"; อยางนี้มันเปน คนเลนไมตรง, เปนคนโกหกโดยไมรูตัว. ฉะนั ้ น อย า ปฏิ เ สธ ว า "ฉั น ไม รู จ ั ก ดี ไม รู จ ั ก ชั ่ ว " ; อย า พู ด เลย ถ า พู ด กั น โดยศี ล ธรรม แล ว ไม มี ท างแก ตั ว ; เพราะรู อ ยู ไ ด เ อง วา ไมเบีย ดเบีย นตนเอง คือ ไมทํา ตนเองใหเ ดือ ดรอ น; แลว ก็ไ มเบีย ดเบีย น ผู อื ่ น คื อ ไม ทํ า ผู อื ่ น ให ร อ น นี ้ เ ป น ความถู ก นี ้ เ ป น ความดี นอกนั ้ น ทา นขยายความออกไปวา ถา ผูรูส รรเสริญ , ผูรูชัก ชวนกัน ใหป ฏิบัติต าม, พระอริย เจา สรรเสริญ ละก็ถูก แลว . คํา นี้ไ มตอ งพูด ก็ไ ด; เพราะวา พอไม เบียดเบียนตนเองและไมเบียดเบียนผูอื่นแลว ผูรูก็สรรเสริญ พระอริยเจาสรรเสริญ, สัตบุรุษชักชวนใหประพฤติใหกระทํา.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org .…
.…
....
.…
ที นี ้ เ ร า ม า สั ง เก ต ดู ต ร ง ที ่ ว า เบี ย ดเบี ย นตนเองคื อ
อยางไร, เบียดเบียนผูอื่นคืออยางไร.
www.buddhadassa.in.th
ชื่อและความหมาย เกี่ยวกับสิ่งที่เรียกวาศีลธรรม
๓๑
เดี ๋ ย วนี ้ เราเห็ น แก ต ั ว แล ว ก็ ไ ม ม ี ท างจะรู ส ึ ก ; เห็ น แก ต ั ว ทํา เพื่อ ตัว แลว ไมรู ว า นี้ค ือ การเบีย ดเบีย นตัว . เชน เรารัก , เราอยาก จะได, เราเอามาใหไ ด; เราก็เ รีย กวา เราได แลว เราก็พ อใจ; นี้เ ขาก็ ไม คิด วา นี ้เ ปน การเบีย ดเบีย นตัว . ฉะนั ้น คนจึง ไปขโยมบา ง ไปแยง ชิง บา ง หรือทุจริตคดโกง เอาเปรียบ ยักยอกอยางใดอยางหนึ่งบาง โดยไมคิดวา นี้เปน การเบียดเบียนตัว. เพราะเขาคิดแตวาเขาไดมา เชน โกงเงินเขา ไดมานี้ ก็ไม คิ ด ว า เบี ย ดเบี ย นตั ว นั่ น คนโง คิ ด . คนที่ จ ริ ง ตรง หรื อ มี ป ญ ญา เขาก็ รูวา นี่มันทําใหเราสูญเสียอะไรไปอยางมากที่สุด สูญเสียความเปนมนุษยไปแลว ในภายใน. นี ้ถ า วา เล็ง ไปถึง ขา งนอก ก็ห มายความวา ทํ า ใหเ ขาเกลีย ดเรา มากขึ้น, ทั้งบานทั้งเมืองรุมเกลียดเรา; อยางนี้ จะเรียกวา เราไมเบียดเบียน ตนเองอีกหรือ? คนโงจะตองคิดวา เรายังไมเบียดเบียนตนเอง ทั้งที่เราทําให คนเกลียดเราทั้งเมืองนี้; หาคนเปนมิตร, ศัตรู ใหพร อะไรไมไดอยางนี้
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org จงระวั ง ให ม าก คํ า ว า "เบี ย ดเบี ย นตนเอง" นี ้ เ ข า ใจยาก ; แตก็ไมลึกจนถึงเขาใจไมได.
ถา การกระทํ า นั ้น ทํ า ใหเ กิด ความรอ นใจขึ ้น มา ก็เ รีย กวา เบียดเบียนตัวเอง, ถาทําใหเกิดความกลัว หวาดระแวงอะไรขึ้นมา ก็เรียกวา เ บี ย ด เ บี ย น ตั ว เ อ ง , ห รื อ ทํ า ใ ห น อ น ส ะ ดุ ง , นี ้ ม ั น เ บี ย ด เ บี ย น ตั ว เ อ ง ทีนี้ ที ่วา ดูย ากอยูห นอ ย ก็ค ือ มัน ทํา ใหเ ราโงยิ่ง ขึ้น ไปอีก ; นี้ค ือ ไมรู มัน ไม ค อ ยรู มั น ยากที่ จ ะรู มั น ทํ า ให เ ราโง ล งไปอี ก ; นั่ น แหละคื อ เบี ย ดเบี ย นตั ว เอง อยางลึกซึ้ง อยาทําอยางนั้น ก็เรียกวาไมเบียดเบียนตัวเอง.
www.buddhadassa.in.th
๓๒
อริยศีลธรรม
ทีนี้ เมื่อ ความคิด ความรู ส ึก สติป ญ ญา ไมเ บีย ดเบีย นตัว เอง แลว ก็ไมมี ทางจะเบียดเบียนผูอื่นไปได. ที่จะไปเบียดเบียนผูอื่นไดนี้ มันตอ ง โลภ ตอ งโกรธ ตอ งหลง ตอ งโง อะไรมาก ๆ จึง จะไปเบีย ดเบีย นผูอื่น ได. ถ า ใ ค ร ดี จ น ไ ม เ บี ย ด เ บี ย น ตั ว เ อ ง แ ล ว ไ ม ต อ ง ส ง สั ย ; จ ะ เ บี ย ด เ บี ย น คนอื่นไมได. แต เ ดี ๋ ย วนี ้ ต อ งพู ด ไว ก อ น พู ด ดั ก คอไว ก อ น เผื ่ อ จะไม รู จ ั ก ตัวเอง, ไมรูจักสภาวะที่วา "เบียดเบียนตัวเอง" ก็พูดเสียเลยวา : อยาไปฆาเขา อย า ไปลั ก เขา อย า ไปประทุ ษ ร า ยของรั ก ของเขา อย า ไปหลอกลวงเขา ; นี ้ต อ งพูด ไวก อ น สํ า หรับ คนยัง โงเ กิน ไป อยา เบีย ดเบีย นผู อื ่น นั ้น คือ ทํ า อยา งนั้น แลว ก็จ ะเห็น ไดวา ที่เ ราไปฆา เขา นั่น มัน เบีย ดเบีย นทั้ง เขา และเบี ย ดเบี ย นทั้ ง เรา เราไปลั ก เขา นั่ น มั น ก็ เบี ย ดเบี ย นทั้ ง เขา เบี ย ดเบี ย นทั ้ ง เรา, ไปประทุ ษ ร า ยของรั ก ของชอบใจของเขา มั น ก็ เบีย ดเบีย นทั้ง เขา, เบีย ดเบีย นทั้ง เรา พอคิด ได เดี ๋ย วก็คอ ย ๆ เห็น ขึ้น มา มัน ก็ส มัค รเลิก ทั้ง ๒ อยา ง : ไมเ บีย ดเบีย นตนเอง, ไมเ บีย ดเบีย นผูอื่น . ทีนี้ก็จะอยูดวยความเย็นเปนพระนิพพานในระดับหนึ่ง ซึ่งเปนแรกเริ่มเดิมที ตั้งแต เรื่องชั้นศีลขึ้นไป นี้ก็จะสรางพระนิพพานขึ้นมาแลวในระดับหนึ่ง.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org การที่เ ราไดยิน พระใหศีล แลว ก็จ ะกลา วคํา สรุป อานิส งสวา สีเ ลน นิพฺพุติ ยนฺติ -คนไปนิพ พานไดเ พราะศีล หรือ วา คนถึง นิพ พานได เพราะศีล ก็ข ยัน สัง เกตสัก หนอ ย. พอมีศ ีล มัน ก็เ ย็น ระดับ หนึ ่ง แลว เปน นิพ พานในระดับ หนึ่ง แลว จนกวา มัน จะเย็น ไป ๆ จนถึง ที่สุด แตนี่ไ ปสนใจ
www.buddhadassa.in.th
ชื่อและความหมาย เกี่ยวกับสิ่งที่เรียกวาศีลธรรม
๓๓
แต ว า ศี ล นี้ จ ะให ไ ด ซึ่ ง โภคะ, จะได ส วรรค สี เ ลน สุ ค ติ ยน ฺติ - ศี ล จะให ถึ ง สุ ค ติ . สี เ ลนโภคสมฺ ป ทา - จะสมบู ร ณ ด ว ยโภคะเพราะศี ล ; ก็ จ ะสนใจ กันอยูแตเทานั้น; ก็ยังดี ขอใหมีศีลก็แลวกัน ก็จะไปหานิพพานได เพราะศีล จะทําใหเย็น อานิส งสข องศีล นั ่น แหละจะชี ้ใ หเ ห็น วา แมแ ตสิ ่ง ที ่เ รีย กวา นิพพาน ก็ตองดึงมาอยูในขอบเขตของศีลธรรม เพื่อความหมายทั่ว ๆ ไป ไมวาจะเปนพระอริยเจาชั้นเตรียม ก็อุตสาหหลงรักนิพพานไวดีกวา คือชอบความ เย็น ไวกอ นดีก วา . พระอริย สาวกชั้น เตรีย มก็พ อใจนิพ พานไวกอ น; สว น พระอริยสาวกชั้นพวกเสขะ ชั้นพระอเสขะนั้น ไมตองพูดแลว คือทานพอใจถึง ขนาดแลว จึง จะเปน ชั ้น เสขะ ชั ้น อเสขะขึ ้น มาได ฉะนั ้น ใหถ ือ วา นิพ พาน นี้ในทุกความหมาย ก็อยูในขอบเขตของศีลธรรม .… .… .... .…
เอาม าเข า คู เ พื ่ อ เปรี ย บเที ย บกั น ดู ก ั บ ศี ล ธ ร ร ม อั น ดี ข อ ง www.buddhadasa.in.th ประชาชน. www.buddhadasa.org ทั ้ ง ห ม ด นี ้ เ รี ย ก ว า ศี ล ธ ร ร ม ข อ ง พ ร ะ อ ริ ย ส า ว ก ;
ศี ล ธรรมอั น ดี ข องประชาชนอยู ที่ ไ หน, อยู ที่ ต รงไหน, เอามาจั บ คู ก ั น ดู กั บ ศี ล ธรรมของพระอริ ย สาวก ว า จะมี รู ป ร า งต า งกั น อย า งไร สี ส รรต า งกั น อย า งไร ใครจะหลอกลวง, ใครจะไม ห ลอกลวง. ศีลธรรมอันดีของประชาชนนั้น อยูในอารยธรรมเปลือยก็มี, free sex ก็มี, กินดี อยูดีแขงกับเทวดาก็มี, เอาปนใหญ เอาอาวุธมา อะไรมาขมขี่กันก็มี, ประทวง
www.buddhadassa.in.th
๓๔
อริยศีลธรรม
อยางประชาธิปไตยไรสาระก็มี, นี่คือศีลธรรมอันดีของประชาชน คือ เขายอม รับกันอยางนั้น ไมอ ยางนั้นเขาก็ไมทํา; เพราะชาติใ หญ ๆ เขาก็ทําอยางนี้ หรือวาศีลธรรมชนิดที่เปนทาสของวัตถุมากขึ้น จนฝายตะวันออกก็ไปตามกนฝาย ตะวั น ตก ศี ล ธรรมอั น ดี ข องประชาชน ในแง ข องศิ ล ปะ ก็ บ า หลั ง จน ไมรูวาเพื่อประโยชนอะไรกัน. เดี ๋ ย วนี ้ เ ราพู ด กั น ถึ ง ชื ่ อ ของศี ล ธรรม ชื ่ อ ที ่ เ กี ่ ย วกั บ ศี ล ธรรม; ตั้งใจจะพูด ๒ หัวขอวาชื่อและความหมายที่เกี่ยวกับศีลธรรม ทีนี้เวลามันก็ หมดแลว พูดแตเรื่องชื่อมันก็หมดแลว เรื่องความหมายก็เอาไวพูดกันใน การบรรยายครั้งหลังดีกวา. แตถ ึง อยา งนั ้น ก็ข อใหส รุป ใจความใหไ ด, แลว ก็เ ขา ใจใหไ ด, กําหนดจดจําไปใหได วาเราตองระบุชื่อใหชัดลงไปเสียแลววา อริยศีลธรรม ศี ล ธรรมชนิ ด ที่ เ ป น อริ ย ะ; แล ว ศี ล ธรรมนี้ ก็ จ ะนํ า มาซึ ่ ง พระอริ ย สาวกชั้นเตรียม พระอริยสาวกชั้นเสขะ พระอริยสาวกชั้นอเสขะ; เพราะวา เรามีอริยศีลธรรม สวนศีลธรรมอันดีของประชาชนนั้น ไมอาจพึ่งได ไมเห็น ลูทางอะไรที่จะพึ่งได เพื่อความเปนอยางนี้ ก็ปลอยไปตามเรื่อง. ถามีอริยศีลธรรมแลวมันแนนอน ไมดิ้นไมหลอก ไมเกิดเปนพิษ เปนอันตรายอะไรขึ้นมา ได; มัน แนน อนดีอ ยา งนี้. ขอใหรูจัก ชื่อ ไวใ หชัด เจน โดยที่จ ะหลอกลวงกัน ไมไดอยางนี้เสียกอน.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org อาตมาขอยุติการบรรยายในวันนี้ ไวแตเพียงเทานี้ ใหพ ระสงฆ ทั้งหลาย ทานสวดสาธยายบทจรรโลงใจ คือใหกําลังแกจิตใจตอไป. --------------------
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรม -๒๑๓ กรกฎาคม ๒๕๑๗
ความหมายของคําวาศีลธรรม
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ทานสาธุชน ผูมีความสนใจในธรรม ทั้งหลาย,
ในการบรรยายโดยหั ว ข อ ใหญ ว า อริ ย ศี ล ธรรม, เป น การบรรยายครั้ ง ที่ ๒ แห ง ภาคอาสาฬหบู ช านี้ จะได ก ล า วโดยหั ว ข อ ย อ ยว า ความหมายของคํ า ว า ศี ล ธรรม ต อ จากเรื ่ อ งที ่ บ รรยายในครั ้ ง ที ่ ๑ ซึ ่ ง ไ ม จ บ . ใ นค รั ้ ง นั ้ น ไ ด ก ล า ว ถึ ง แ ต ชื ่ อ ใ น วั น นี ้ จ ึ ง ไ ด ก ล า ว ถึงความหมาย ใหครบถวน ตามหัวขอที่กําหนดไวเดิม.
สิ่งที่เรียกวา "ชื่อ " กับสิ่งที่เรียกวา "ความหมาย" นี้ ตองมา ดวยกันเสมอ ; ลําพังชื่อมักจะกํากวม ไมสําเร็จประโยชน ตองมีความหมาย ๓๕
www.buddhadassa.in.th
๓๖
อริยศีลธรรม
ใหชัดลงไปสําหรับชื่อนั้น ๆ; แตแลวก็ยังตองใชชื่ออยูนั่นเอง เพื่อความสะดวก เรียกไดงาย ๆ สั้น ๆ ไมเหมือนกับความหมายที่มันยืดยาว; จึงขอใหทําความ เขาใจไวในลักษณะที่มันจะตองเกี่ยวของ กันอยูอยางนี้เสมอไป. .…
.…
....
.…
ในครั ้ ง ที ่ แ ล ว มาได ก ล า วถึ ง ชื ่ อ ก็ เ พื ่ อ จะให เ ห็ น ความจริ ง หรือขอเท็จจริงที่เปนอยูจริงอยางหนึ่งวา เราเรียกโดยชื่อ วาชื่อนั้น ๆ กันอยู ตลอดมา; แต ความหมายของศี ล ธรรมนั้ น เปลี่ ย นไปเป น หลายระดั บ : จะเปลี่ยนลักษณะ หรือเปลี่ยนความหมายไป ตามยุคตามสมัย; โดยเฉพาะ ใน ปจ จุบัน นี้ ดว ยแลว มีก ารเปลี่ย นแปลง อยา งที่เ รีย กวา เลวลง เพราะ ความไมจริงจังของมนุษยตอศีลธรรมนั้นเอง. คนก็ชอบพูดมากกวาชอบปฏิบัติ, แลวก็ขยายการพูดไปในทางที่มันเฟอ หรือมันเกิน จึงเกิดมีชื่อใหม ๆ ขึ้นมาเปน อันมากเกี่ยวกับสิ่งที่เรียกวาศีลธรรม :-
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เชน คํา วา จริย ธรรม ก็มีเ กิด ขึ้น มา แลว ในที่สุด ก็เ ปน เพีย ง ปรัชญาของศีลธรรม ไมแสดงถึงตัวการปฏิบัติอะไรลงไปโดยตรง; และตั้ง ปญหาวาจะตองทําอยางไรเพื่อประโยชนอะไร อยางกวางขวางไมมีจบ แลว เปนเรื่องปรัชญาหรือเปนเรื่องศาสตร ที่เพอเจอ อยางหนึ่ง.
การเกิด แตกแขนงเปน อารยธรรม เปน วัฒ นธรรม เปน ตน ขึ้นมานี้ ตามกิเลสตัณหา ของมนุษยเปนสวนใหญ เรียกวา อารยธรรม นี่ชื่อ ดี ม ากสู ง มาก แต ก ารประพฤติ จ ริ ง ๆ นั้ น ไม ดี เ ลย ไม ส มชื่ อ ; เพราะว า
www.buddhadassa.in.th
ความหมายของคําวาศีลธรรม
๓๗
คนที่มีกิเลสเขาวาเอา ตามความประสงคของเขา เชนยกตัวอยางมาใหเห็น แลววา : อารยธรรมเปลื อ ย นี่ ก็ เ ปลื อ ย หรื อ แกล ง เปลื อ ย ถ า เป น คนปา เขาก็ไ มไ ดแ กลง เปลือ ย เพราะเขายัง ไมรูจัก นุง ผา ; นี่ค นที่เ คยนุง ผา แลวนุงหมอยางมาก ปกปดมิดชิดเสียดวย, เดี๋ยวนี้เขาก็แกลงเปดหรือแกลงเปลือย นี้ก็เรียกวาอารยธรรมใหม เกิดมาจากความเสื่อมทรามทางจิตใจ พายแพแกกิเลส. ยั ง มี อารยธรรมที่ จ ะกิ น หรื อ ที่ จ ะอยู แ ข ง กั น กั บ เทวดา ; เขาเรียกวาอารยธรรมดวยเหมือนกัน. เขาถือวาไมผิดศีลธรรม แตมันก็ทําให เพิ่มความวุนวายความระส่ําระสาย ในเมื่อศีลธรรมนั้นตองการความสงบหรือปกติ, สวนอารยธรรมกลับเพิ่มความวุนวายนะส่ําระสาย แตเขาก็ยอมรับ คือเขาถือ เสีย วา ไมผิด ศีล ธรรม; แลว คนทั่ว ๆ ไปก็ย อมรับ เพราะเขาเปน ทาสทาง อารยธรรม หรือเปนทาสทางขาดศีลธรรมนั่นเอง.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เดี๋ย วนี้ก็มี อารยธรรมประชาธิป ไตย ซึ่ง กํา ลัง ทํา โลกใหวุน วายมากที่สุด; อยางในประเทศไทยเราเวลานี้ ก็เรียกวามี อารยธรรมประทวง เปนการเหอการประทวง; เหมือนอยางการกระทําของคนที่ไมเคยพบ ไมเคยเห็น ไมเคยกิน อะไรนั้น ยอมจะเหอ เขาก็เหอประชาธิปไตยประทวง ซึ่งเรียกวา อารยธรรมใหม แลวก็วาไมผิดศีลธรรม. แตถาเอาตามความหมายที่แทจริงแลว มัน ก็ขัด กัน โดยตรง ถา วา มัน ไมนํา มาซึ่ง ความสงบ ซึ่ง เปน ความมุง หมาย ของศีลธรรม.
www.buddhadassa.in.th
๓๘
อริยศีลธรรม
มี ชื ่ อ อี ก แขนงหนึ ่ ง ที ่ เ รี ย กกั น ว า วั ฒ นธรรม นี ่ ก ็ เ คยพู ด กั น มาแลว มาก ; กํา ลัง เปลี ่ย นไป ตามความตอ งการของมนุษ ยใ นโลกสมัย ใหม ที ่ไ มรู จ ัก พระเจา ไมรู จ ัก พระธรรม ไมรู จ ัก ความดับ ทุก ขม ากยิ ่ง ขึ ้น ทุก ที. ฉะนั้น ความเจริญก็เปนไปแตในทางวัตถุ ที่จะสนองความตองการของกิเลส ; แต เขาก็ยังไมถือกันวาเปนของผิด. นี ่ ม า ถึ ง คํ า ที ่ ป ร ะ ห ล า ด ที ่ ว า ศี ล ธ ร ร ม อั น ดี ข อ ง ป ร ะ ช า ช น . นี ่เ ปน สิ ่ง ที ่น า หวัว ที ่ต อ งมีคํ า วา "ศีล ธรรมอัน ดีข องประชาชน" หรือ วา จะเปน ต น เหตุ ใ ห เ กิ ด ศี ล ธรรมอั น ดี ข องประชาชน; คล า ยกั บ มี ศ ี ล ธรรมที ่ ไ ม ดี ตองแยกไวเปนศีลธรรมของประชาชนอีกพวกหนึ่ง. อาตมาก็เ ลยอยากจะเสนออีก พวกหนึ ่ง วา เปน ศีล ธรรมที ่ไ มต อ ง ใช คํ า ว า "อั น ดี " เป น ศี ล ธรรมของพระอริ ย สาวก; ไม ต อ งใช คํ า ว า อั น ดี อั น อะไรเพิ่ ม เติ ม เข า มาให มั น ยุ ง . เที ย บกั น ดู แ ล ว จะเห็ น ได ว า ศี ล ธรรมอั น ดี ข อง ประชาชน ดีอย างไร ๆ มันก็ ยัง เปนทาสของเนื้อ หนัง อยู ไปพิจารณาดูดวยจิต ใจ ที ่เ ที ่ย งธรรมเถอะวา ศีล ธรรมอัน ดีข องประชาชนนั ่น ดีไ ปถึง ไหน ถึง ที ่ส ุด แลว มั น ก็ ยั ง เป น ทาสของเนื้ อ หนั ง คื อ เป น ทาสของกิ เ ลสตั ณ หาอยู ถ า เป น ศี ล ธรรม ของพระอริ ย เจ า นี่ ก็ ไ ม เ ป น ทาสของกิ เ ลส หรื อ ไม เ ป น ทาสของเนื้ อ หนั ง , ไม เ ป น ทาสของความรู ส ึก ทางเนื ้อ หนัง ; หรือ อยา งนอ ย มัน ก็ค วบคุม ความรู ส ึก นั ้น ได. นี้เรียกวา ศีลธรรมของพระอริยสาวก.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เพีย งเทา นี ้ก ็น ับ วา มัน สับ สนพอใชอ ยู แ ลว ที ่ม ีม ากชื ่อ แลว แต ละชื่ อ ก็ เปลี่ ย นความหมายกัน ตามยุ ค ตามสมั ย ตามความตอ งการ. ความหมาย
www.buddhadassa.in.th
ความหมายของคําวาศีลธรรม
๓๙
อยางที่ใชกันอยูในประเทศไทย หรือทางทิศตะวันออกนี้ก็ไมเหมือนกับที่เขาเคยใช อยูทางทิศตะวันตก, หรือวาจะเอาความหมายทางทิศตะวันตกมาใชอยางทางทิศ ตะวัน ออกนี้ ก็เ คยเห็น กัน วา ใชกัน ไมไ ดแ ลว ; นา ขยะแขยงดว ยซ้ํา ไป. เดี๋ยวนี้ก็ก ลับ ไปกลับ มา เพราะวา ทางตะวัน ออกนี้เ ปนฝา ยพายแพ พา ยแพ ทางวัตถุ คือ พายแพทางอํานาจของกิเลสตัณหา ก็เลยไปตามหลังวัฒนธรรม หรือหลังศีลธรรมตะวันตก ซึ่งเปลี่ยนแปลงไปจนไมมีอะไรเหลืออยางนี้ สรุ ป ความ แล ว ก็ ใ ห เ ห็ น ลงไปเสี ย ที ห นึ ่ ง ก อ นว า เรี ่ อ งชื ่ อ นี้ก ็ทํ า ยุ ง จนเอาอะไรแนไ มไ ด; ดัง นั้น จึง ตอ งมาดูกัน ถึง ความหมาย เอา ความหมายที่ถูกตองที่ดี. ถาจะตั้งชื่อกันใหมก็ไดหรือจะใชชื่อเดิมที่ใชอยูแลว; แตใหมันมีความหมายถูกตอง นี่ก็ยิ่งดี. ฉะนั้นตอไปนี้ก็จะไดพูดกันถึงความ หมาย ของคําวา ศีลธรรม โดยเฉพาะ. .… .… .... .…
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ไ ด ก ล า ว ม า แ ล ว ว า ค ว า ม ห ม า ย นั ้ น เ ป น สิ ่ ง ที่ กว า งขวางอยู โ ดยธรรมชาติ . คํา พู ด คํา หนึ่ ง มี ค วามหมาย ชนิ ด ที่ ถอดออกมาตรงตัว จากตัวหนังสือ หรือภาษานั้นก็มี. แลวความหมายที่มัน ซอ นอยูอ ยา งเรน ลับ มองเห็น ยากก็มี; ยัง มีค วามหมายชั้น ที่ ๑ ชั้น ที่ ๒ ชั้ น ที่ ๓ รวมความแล ว ก็ ต อ งถื อ ว า สิ่ ง ที่ เ รี ย กว า "ความหมาย" นั้ น มัน กวางขวาง เหลือประมาณ.
www.buddhadassa.in.th
๔๐
อริยศีลธรรม
ทีนี้เราจะเอามาพิจารณากันสัก ๓ อยางหรือ ๓ ประการ ลองดู ไดแ ก ความหมายทางภาษา, ความหมายทางพฤตินัย ตามธรรมชาติ, ความหมายทางบทบัญญัติในทางศาสนาเปนตน. ความหมายทางภาษา หรื อ ทางตั ว หนั ง สื อ นี้ ก็ เ ป น ความหมายของคําวา "ศีลธรรม" ซึ่งเปนภาษาบาลีมากอน มาใชเปนภาษาไทย เราดูใหดีวา คํานี้มีความหมายตามตัวหนังสือแหงภาษานั้น ๆ วาอยางไร; นี่ก็ ความหมายหนึ่งแลว. ที ่ น ี ก็ ด ู คํ า ว า "ศี ล ธรรม " นั ้ น ว า เป น สิ ่ ง ที ่ ม ี อ ยู ต าม ธรรมชาติ โดยพฤตินัย อยางไรอีกครั้งหนึ่ง ซึ่งคนบางพวกจะไมยอมรับวิธี พิจารณากันอยางนี้ก็ได. แตขอรองใหพิจารณาดูวา มันมีอยูลักษณะหนึ่ง คือ ตามที่มันเปน อยูเ องตามธรรมชาติ ซึ่ง เปน ความหมายลึก ไปกวา ตัวหนัง สือ ; แมความหมายทางตัวหนังสือ มันก็ถอดออกมาจากความหมายตามธรรมชาตินั่นเอง.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ค ว า ม ห ม า ย ท า ง บ ท บั ญ ญั ต ิ ท า ง ศ า ส น า ห รื อ ท า ง ระเบียบประเพณี อะไรก็ตาม ซึ่งเรียกวามนุษยบัญญัติขึ้นมานั้น มีเปนระเบียบๆ ไปตามความจําเปนของมนุษย โดยรูสึกตัวก็ไดไมรูสึกตัวก็ได; แตถึงอยางไร ก็ตามมันก็ไมหนีไปจากหลักเกณฑของธรรมชาติ; นี้ก็ความหมายหนึ่ง.
นี่ส รุป ดูแ ลว ก็จ ะพบความหมายรวมกัน ได เปน ความหมาย เดี ย วว า ความหมายคื อ ความไม ก ระทบกระทั่ ง ต อ ภาวะปกติ ทั้ ง ของตนเองและของกั น และกั น ทั้ ง โดยทางรู ป ธรรมและโดยทางนามธรรม
www.buddhadassa.in.th
ความหมายของคําวาศีลธรรม
๔๑
ทั้งโดยเจตนาและโดยพลั้งเผลอ นี่เห็นวาเปนความหมายที่ดีที่สุดของสิ่งที่ เรียกวาศีลธรรม ในทุกแขนงซึ่งจะไดดูกันใหละเอียดตอไปทีละอยาง :อยา งที่ ๑. ที่เ รีย กวา ความหมายทางภาษาหรือ ตามตัว หนัง สือ นั้น ก็เ อาตัว หนัง สือ เปน หลัก ก็แ ลว กัน : สี - ละ คํา หนึ่ง ธมฺม คํา หนึ่ง รวมกัน เปน ศีล ธรรม. สี - ละนี้ บางคนยัง ไมท ราบวา แปลวา อะไร; คงจะเขา ใจวา แปลวา ศีล อยา งที่เ ราถือ ๆ กัน อยูแ ตถา ถามวา คําวา "ศีล" แปลวาอะไร; จึงจะไปถึงความหมายเดิมของคํานี้. คํา วา สี - ละ หรือ ศีล นี้ ตัว หนัง สือ แท ๆ ก็แ ปลวา ปรกติ, อะไรที่คงอยูตามปรกติ ก็เรียกวา สี - ละ หรือ ทําอยูเปนปรกติ ไมผิดแปลก ออกไป; นี้ ก็ เ รี ย กว า สี - ละ. ถ า ผิ ด ปรกติ ก็ เ รี ย กว า ไม ใ ช สี - ละ. ที่ เ อา มาใชเ ปน ชื่อ ของการปฏิบัติที่เ รีย กวา "ศีล "นี้ก็คือ การทํา ใหป รกติ นั่น เอง. การฆากันไมใชปรกติ; ตอเมื่อไมฆากัน จึงจะเรียกวาปรกติ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org นี่สรุปความงาย ๆ วา : ศีลที่หนึ่ง การประทุษรายชีวิตรางกาย อวัยวะของผูอื่นนี้ นี้ไมใชปรกติ; ตองเลิกเสีย จึงจะมีความปรกติ.
ศี ล ที่ ส อง การลั ก การขโมย ประทุ ษ ร า ยทรั พ ย ส มบั ติ ข องเขา ก็ไมใชภาวะปรกติ เปนภาวะยุงยาก ภาวะกระทบกระทั่ง ก็เลิกเสียจึงจะปรกติ.
ศี ล ที ่ ส า ม ที ่ ว า ไ ม ป ร ะ ทุ ษ ร า ย ข อ ง รั ก ข อ ง ผู อื ่ น คื อ ไ ม ประพฤติลวงกาเมสุ มิจฉาจาร ก็เพราะวานั่นมันไมปรกติ ลองไปทําเขาเถอะ
www.buddhadassa.in.th
๔๒
อริยศีลธรรม
มันวุนวายทั้งภายนอกภายใน : มันเกิดเรื่องภายนอกจะฆาฟงกันเพราะเหตุนั้น, หรือภายในก็รอนไปดวยกิเลส ไมปรกติได; มันตองหยุดเสียเลิกเสีย จึงจะปรกติ. ศีล ที่สี่ การพูด เท็จ ก็ไ มใ ชเ รื่อ งปรกติ ตอ งละเลิก เสีย จึง จะ มีความปรกติ. ศีล ที ่ห า การเสพของเมาทุก ชนิด ก็ไ มใ ชเ รื ่อ งปรกติ : ทํ า ให เกิดความยุงยากฟนเฟอนลําบาก ผิดปรกติไปหมดทั้งจิตใจและการกระทํา ทางกาย วาจา เปนตน. ถ า เลิ ก การกระทํ า ทุ ก ประการดั ง กล า วมาอย า งนั้ น เสี ย ก็ เ รี ย กว า ปรกติ จึงเรียกวา มีศีล. ถ า ใคร รู ค วามหมายของคํ า ว า "ศี ล " จะถื อ ศี ล ได ง า ย สะดวกกวา คือ มุง หมายแตจ ะทํา ใหมัน ปรกติก็แ ลว กัน ก็มีศีล ; ไมตอ งระบุ ศี ล ๕ ศี ล ๘ หรื อ ศี ล อะไรก็ ไ ด พยายามอย า ให เ สี ย สภาพปรกติ เ ดิ ม แท ข อง ธรรมชาติของมนุษย ก็จะเรียกวามีศีลขึ้นมาทันที; จนบัญญัติกี่ขออยางไรก็ได. นี้ความหมายทางภาษา คําวา "ศีล" แปลวา ปรกติ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ที นี ้ ก็ ม าถึ ง ความหมายของคํ า ว า "ธรรม" คํ า ว า ธรรม นี้ มีความหมายหลายอยาง: ความหมายทั่วไป ก็หมายความวามัน ทรงตัวอยู คําวา "ธรรม" นี้ แ ปลว า ทรงตั ว อยู ; ฉะนั้ น "ศี ล ธรรม" ก็ แ ปลว า การทรงตั ว อยู อ ย า งปรกติ มั น ก็ เ ท า นั ้ น เอง ทางภาษาจึ ง ได เ ห็ น เป น ภาพพจน ขึ ้ น มา
www.buddhadassa.in.th
ความหมายของคําวาศีลธรรม
๔๓
วามีความปรกติในทางปรากฏการณ ที่แสดงใหเห็นทั้งทางรูปธรรมและนามธรรม ของทุก ๆ สิ่ง. เราจะมองใหล ะเอีย ดออกไปอีก ก็ไ ดวา ความปรกติเ ปน เองของ มัน เองก็ไ ด, หรือ วาเจตนาของใครใหทํา ใหเ ปน ขึ้น ก็ไ ด, หรือ บัง เอิญมันเปน เองก็ยังได. นี่ก็เอาประโยชนอยางเดียวเทานั้น คือความปรกติ ไมกระทบกระทั่ง ไมระส่ําระสาย โกลาหล วุนวาย. ฉะนั้น ทางภาษาหรือทางตัวหนังสือมันมีอยู อยางนี้ ก็ทําใหมองเห็นหลักที่จะตองปฏิบัติตามความหมายนี้ ชัดขึ้นมาทีเดียววา อยาทําลายสภาพปรกติ ทั้งฝายรูปธรรม และนามธรรม. ฝา ยรูป ธรรม นี ้ก ็ค ือ ฝา ยรา งกายหรือ ฝา ยวัต ถุนี ้ ใหม ัน อยู ใ น สภาพปรกติ ก็พ อจะเขา ใจกัน ได; และแมสิ่ง ของในบา นเรือ น ถา มัน ไม เรียบรอย คือไมปรกติแลว มันก็เหลือทน. วัตถุสิ่งของทั่วไปตามธรรมชาติอยางที่ เราเห็ น ๆ อยู อ ย า งนี้ ถ า ปรกติ อ ยู ก็ น า ดู ; นี้ เ รี ย กว า ทางรู ป ธรรมข า งนอก. รูป ธรรมขา งใน เชน รา งกายนี้มัน ตอ งอยูใ นสภาพปกติ, รวมทั้ง ไมเ จ็บ ไมไ ข ไมอะไรตาง ๆ แลวก็ไมมีอะไรมารบกวนใหมันสูญเสียความเปนปรกติ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ทาง ฝา ยนามธรรม นี้ ถา ตามธรรมชาติแ ทมัน ก็ไ มไ ดเ กิด กิเ ลส; ถา เปน เรื่อ งเกิด กิเ ลสแลว จะตอ งถือ วา เปน เรื่อ งผิด ธรรมชาติ. การที่ ตาเห็นรูป หูฟงเสียงอะไรก็ตาม; แลวเกิดความรูสึกคิดนึกไปตามธรรมดาสามัญ ไมปรุงเปนความโลภ ความโกรธ ความหลง นี้จะตองเรียกวาเปนปรกติ. แมวา จะตองไปหาอาหารกิน, หรือจะตองกินอาหาร หรือจะตองทําอะไรทุกอยางที่
www.buddhadassa.in.th
๔๔
อริยศีลธรรม
ตองทํา, ถา อยาเกิดกิเลส คือ โลภะ โทสะ โมหะ ที่เรียกว า "ความเห็ น แกตัว" แลวก็เปน ปรกติทั้งนั้น. นี้คือความปรกติ ที่เปนความหมายทางตัวหนังสือ หรือทางภาษา. .…
.…
....
.…
อย า งที่ ๒. ความหมายทางอาการตามธรรมชาติ ก็ เอาปรากฎการณของธรรมชาติแทเปนหลัก. เมื่อ พูด ถึง ธรรมชาติ ในที่นี้ก็เ ล็ง ถึง ธรรมชาติต ามธรรมดา ที่ แวดลอ มอยูทั่ว ๆ ไปนี้ข องสิ่ง ที่ไ มมีชีวิต ดว ย, และของสิ่ง ที่มีชีวิต ดว ย. ถา เป น ไปตามธรรมชาติ แ ล ว จะปรกติ ; เพราะมั น มี ก ฎของธรรมชาติ อยู อยางหนึ่ง คือ ถาไมถึงสภาพที่ปรกติ หรือที่ควรจะอยูตามปรกติแลว มันจะ ไมห ยุด มัน จะตอ งถูก ผลัก ไสไปกลิ้ง ไป จนกวา จะไปอยูใ นสภาพที่เ รีย กวา ปรกติที่สุด ที่มันจะอยูได แมสิ่งที่ไมมีชีวิต.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ขอใหพิจ ารณาดูเ ถอะวา จะเปน กอ นหิน กอ นดิน ดิน ทราย อะไรตาง ๆ ในพื้นแผนดินนี้; ทุกอยางมันจะเปนไปในลักษณะที่วา ไดสภาพ ที่แนนแฟนมั่นคงปรกติดแลว จึงจะหยุดอยู; ไมอยางนั้นมันก็จะไหลไป เปลี่ยนไป. เชนน้ํา ถามันไมมีสภาพที่ทําใหมันปรกติได มันก็จะไหลไปกวาจะ ไปหยุดไปรวมกัน อยูที่ทะเลที่มหาสมุทร อยางนี้
www.buddhadassa.in.th
ความหมายของคําวาศีลธรรม
๔๕
ที นี ้ สิ ่ ง ที ่ ม ั น ยิ ่ ง กว า นั ้ น เช น ต น ไม หรื อ สั ต ว นี ้ มั น ก็ จ ะ ปรั บ ปรุ ง ตั ว มั น เองให ไ ปอยู ใ นสภาพที่ เ รี ย กว า มั่ น คงหรื อ ปรกติ ; ไม อยางนั้นมันจะดิ้นรนเรื่อย จนกวาจะเกิดระเบียบหนึ่ง ซึ่งเรียกวาปรกติ. คน ก็ เ หมื อ นกั น ; เพราะว า คนก็ เ ลื่ อ นมาจากสั ต ว สั ต ว เ ลื่ อ นมาจากต น ไม ซึ่งเปนชีวิตที่ต่ําที่สุด, ตนไมก็เลื่อนมาจากวัตถุธาตุ ที่ไรชีวิตจิตใจ; มันถาย ๆ กัน มาตามธรรมชาติ; ไมม ีอ ะไรที ่ไ มใ ชธ รรมชาติ. นี ่ ทั ้ง สิ ่ง ที ่ม ีช ีว ิต และ สิ่ง ที่ไ มมีชีวิต ตอ งการจะอยูใ นสภาพที่ป รกติ หรือ ที่จ ะอยูไ ด อยา งที่ เรียกวาเรียบรอย. ความปรกติอยางนี้ เรียกวาปรกติตามธรรมชาติ, ตามความหมาย ของธรรมชาติ ที่มัน ตอ งการใหป รกติแ ละเรีย บรอ ย เราดูใ หดีจ ะพบวา ตัว ธรรมชาติแ ท ๆ มัน ก็เ ล็ง ถึง ความเปน ปรกติ; พอผิด ปรกติ ก็คือ ผิด ธรรมชาติก็มีเรื่องที่ตองทํา ตองยุง ตองลําบาก.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ทีนี้ค น, เราทํา ผิด ปรกติ เชน กิน อาหารผิด ปรกติ นุ ง หม ผิด ปรกติ มี บ า นเรื อ นอยู ผ ิ ด ปรกติ ; แล ว มั น ก็ ต อ งยุ ง กั น ไปหมด. ถ า ไม ยุ ง ก็ใหถือวาเปนปรกติ.
ศ ี ล ธ ร ร ม ค ื อ สิ ่ ง ที ่ ท ร ง ต ั ว อ ยู โ ด ย ป ร ก ต ิ ที ่ เ ป น ต า ม ธรรมชาติ มีความหมายแสดงใหเห็นอยางนี้ ถามองเห็นก็จะเกิดความพอใจ เกิดเปนหลักปฏิบัติ วาจะรักสภาพตามธรรมชาติ จะพอใจสภาพตามธรรมชาติ. คําวา "รัก" ในที่นี้ มิไดหมายความวา "ยึดมั่นถือมั่น" อยางดวยกิเลสตัณหา เราไมอ าจจะรัก ธรรมชาติดว ยกิเ ลสตัณ หา หรือ ดว ยความยึด มั่น ถือ มั่น ; รัก
www.buddhadassa.in.th
๔๖
อริยศีลธรรม
ธรรมชาตินั้น รักเพราะวามันมีความสงบ ความหมายของความสงบตาม ธรรมชาติ ทําใหเกิดความพอใจ; คนที่รักธรรมชาติโดยถูกตอง ก็คือ รัก ความเปนปรกติตามธรรมชาติ : จะรักสภาพเชนนั้นดวย, แลวก็จะระวัง รักษาสนับสนุน สภาพเชนนั้นดวย. อยางวาที่นี้ ตรงนี้ ที่ตรงนี้ เราพอใจธรรมชาติ เราพยายาม สนับสนุนธรรมชาติ ปรับปรุงธรรมชาติ ใหเปนประโยชนแกเราใหมากที่สุด ; ก็ไมมีความหมายอื่น นอกไปจากวา ใหมันมีความสงบ ความเย็น ความเงียบ ความปรกตินั่นแหละ สวนนี้เปนความหมายสวนของธรรมชาติขอใหถือเอา ความหมายของคําวา ปรกติอยูตามธรรมชาติ นี้ใหไดอีกความหมายหนึ่ง เปน ความหมายที่ ๒; แลวก็ใหไดทั้งทางวัตถุทางรางกายและทางจิตใจ ใหจิตใจ มันอยูตามธรรมชาติฉลาดพอที่จะไมใหเกิดกิเลสที่ผิดธรรมชาติ แปลกปลอม เขามา แทรกแซงเขามา; นี้ก็ไดความหมายของศีลธรรมที่ดีกวาตามตัวหนังสือ หรือชัดเจนกวาตามตัวหนังสือยิ่งขึ้นไปอีก.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org อย า งที่ ๓ ความหมายตามบทบั ญ ญั ติ ท างศาสนา. เกี่ยวกับขอนี้ตองพิจารณากันที่ตัวการบัญญัตินั้นกอน วาการบัญญัตินั้นทํา อยางไร? อะไรเปนเหตุใหตองบัญญัติ? แลวก็บัญญัติเพื่อความมุงหมาย อยางไรในที่สุด? ดูใหดีจะพบวา ตัวการบัญญัตินั้นจะบัญญัติกันในรูปวัฒนธรรม ศี ล ธรรม ระเบี ย บประเพณี อะไรก็ ต าม, มั น เป น เรื่ อ งของการบั ญ ญั ติ ; ซึ่งมีหลายระดับ หลายยุคหลายสมัย ศีลธรรมจึงเปลี่ยนรูป เปลี่ยนแบบ หรือ
www.buddhadassa.in.th
ความหมายของคําวาศีลธรรม
๔๗
เปลี่ยนระดับ แตอยาลืม วา ศีลธรรมมุงหมายความสงบ ; เหตุที่ทําให ตองบั ญ ญั ติ ก็ เ พราะว า มั น ไม ส งบ เกิ ด การกระทบกระทั่ ง วุ น วายกั น ขึ้ น มา นี้ทําใหตองบัญญัติ, การบัญญัติก็เพื่อใหเกิดความสงบ. ถ า จะนึ ก ถึ ง ศี ล ธรรม ที่ บั ญ ญั ต ิ กั น ในยุ ค แรกที่ สุ ด ของ มนุษย ซึ่งเราก็ไมบอกกันไดวา กี่พันปหรือกี่หมื่นปมาแลว ; ยิ่งถอยหลังไปหา สมัยที่คนยังเปนคนปามากอยู ก็ยิ่งจะระบุรายละเอียดใหชัดเจนไดยาก แตโดย ใจความแลวไมยาก; เห็นไดเลยวามันทนอยูไมได เพราะมันเกิดการเปลี่ยนแปลง ที่เปนความไมสงบขึ้น ในหมูคณะนั้นเอง หรืออยางนอยที่สุดก็มองเห็นขึ้นวา จะเกิดความปรกติสุขได มากกวาที่จะปลอยไวอยางนั้น; เพราะฉะนั้นจึงมีการ บัญญัติ. คนปายุคแรกที่สุด ที่เขาจะบัญญัติศีลธรรมวาอะไรบางก็ตามใจ เรารูไ ดย าก; แตที่จ ะพอรูไ ดบา ง ก็พ บวา เขาตอ งการความสงบ, หรือ ตอ งการภาวะที่ส งบ ยิ่งขึ้นไป จึง เกิด การบัญ ญัติเรื่องศีลพื้น ฐาน เชนศีล ๕ ขึ้น : ไมใหเบียดเบียน ไมใหขโมย ไมใหอะไรตาง ๆ กระทั่งธรรมะที่ดีกวาเดิม. ที่พวกนักศึกษาทางนี้เขาคนควาไวไดมาก เขายังยืนยันวา คนปาระบบดึกดําบรรพ นั้น เขารูจักบัญญัติสิ่งตาง ๆ ที่เหมือนกันกับทีเดี๋ยวนี้เขานิยมหรือยอมรับ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ข อ ที ่ น า สนใจ ก็ ม ี อ ยู ห ลายข อ : เช น ข อ ที ่ ว า กามารมณ ที่เกินจําเปนนั้นเปนบาป คือเปน ตาบู ซึ่งสมัยนั้นใชคําวา "ตาบู" คือบาป หรื อ เลว หรื อ เสนี ย ดจั ญ ไร; ใช ไ ม ไ ด ทุ ก อย า ง นี่ ดู ซิ เ ป น เรื่ อ งของคนป า สมัยที่แทบจะยังไมรูจักนุงผา นี่พวกนักศึกษาพวกนี้เขาคนมาได จากหลักฐาน
www.buddhadassa.in.th
๔๘
อริยศีลธรรม
ทางโบราณคดี อ ะไรก็ ต ามใจ; เขายอมเชื่ อ ว า ระบบนี้ เ คยถื อ กั น มาแล ว ตั้ ง แต สมัยคนปา ที่ใชระบบตาบู นี ้ เ ป น อั น ว า จ ะ บั ญ ญั ต ิ ศ ี ล ธร ร ม อ ะ ไ ร ขึ ้ น ม า ก็ เ พ ร า ะ ว า ทนอยูไมได คือเกิดมีการทําลายความสงบขึ้นมา หรือเห็นวา จะไดรับความ สงบที ่ ยิ ่ ง ขึ ้ น ไปกว า ก็ บ ั ญ ญั ต ิ ที นี ้ ศี ล ธรรมตามความหมายของการ บัญ ญัต ิท างศาสนา มัน อยู ที่ค วามสงบอีก ไมห ายไปไหน ไมวิ่ง ไปไหน; ลวนแตมุงหมายความสงบทุกระดับของความหมาย. ศีล ธรรมจะระดับ โลกิย ะ อยู ก ัน อยา งโลก ๆ, หรือ ระดับ โลกุต ตระจะใหพน โลกไปเสีย ที, ความหมายก็คือ ความสงบ. ความสงบสูง สุด ก็คือ พระนิพ พาน. สงบอยา งชาวบา นนี ้ก ็ไ มเ บีย ดเบีย นกัน ไมอ ะไรกัน ไมว า ระดั บ ไหนมี ค วาม สํ า คั ญ อยู น ิ ด เดี ย ว จุ ด เดี ย วเท า นั ้ น คื อ ความสงบ : จะเปน เรื่อ งรูป ธรรมก็ไ ด เรื่อ งนามธรรมก็ไ ด แตที่จ ริง สองเรื่อ งนี้มัน แยกกัน ไมได เรื่องรางกายกับจิตใจนี้ มันแยกกันไมได.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ถ า แยกออกไปเป น รู ป ธรรมล ว น ๆ ของสิ ่ ง ที ่ ไ ม ม ี ช ี ว ิ ต นี ้ ม ั น ไมเ กี่ย วกับ บัญ ญัติ; แตถา บัญ ญัต ิก ็เ ปน เรื่อ งความสงบอีก นั ่น เอง หรือ วา ธรรมชาติบัญญัติก็ได ธรรมชาติบังคับก็ได มันก็เปนไปเพื่อความเปนระเบียบ เรียบรอ ย หรือ ความสงบสงัด ไปดูกอ นหินในลําธาร ในแมน้ํา หรือ ริม ทะเล; จะมองเห็น ความปรกติ หรือ ความสงบปรกติ ที่ท ะเลมัน จัด หรือ แมน้ํา จัด . ถา ไมอ ยูใ นสภาพอยา งนั้น มัน ไมห ยุด ; มัน ตอ งเปลี่ย นไปจนอยูใ นสภาพที่
www.buddhadassa.in.th
ความหมายของคําวาศีลธรรม
๔๙
พอดูได วามันสงบหรือมันเปนระเบียบ. นี้เรียกวารูปธรรมลวน ๆ มันก็ยังเปน อยางนี้. .… .… .... .… ที ่ นี ้ ย ั ง มี ที ่ จ ะ ต อ ง แ ย ก อ อ ก ไ ป
เ ป น ป จ เ จ ก ช น ห รื อ
วาเปนสังคม. เมื่อเราไมพูดถึงผูอื่น พูดถึงตัวเราคนเดียว ก็เรียกวา ปจเจกชน ก็ตองมีความสงบ ทั้งทางรางกาย ทั้งทางจิตใจ หรืออะไรก็ตาม ที่จะมีอยูใน คน ๆ หนึ่งนี้ จะตองสงบ; ฉะนั้นเราตองการ การกระทํา การเปนอยู การ อะไรก็ต าม ที่มีค วามสงบในสว นตัว บุค คล สว นที่ยัง เกี่ย วขอ งกับ ผูอื่น อีก ; ก็ตอ งมีระบบสวนที่จะตอ งใช เมื่อ เกี่ยวขอ งกันกับผูอื่น อีก ; นี่เ รียกวา สว น สังคม การบัญญัติตองใหครบถวนอยางนั้น จึงจะเรียกวาเปนการบัญญัติที่ดี.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org วิ ธ ี ป ฏิ บั ต ิ ในเมื ่ อ มองเห็ น ความมุ ง หมายอั น นี ้ ก็ ต อ งมี จ ิ ต ใจ ที่ ก ว า ง ที่ จ ะยอมรั บ ว า ทุ ก ๆ คนจะต อ งมี ค วามเห็ น อกเห็ น ใจกั น และ เขาใจกัน; ถาไมอยางนั้น ก็ไมมีทางที่จะเกิดความสงบได. เราจะวาเอาเอง บัญญัติเอาเอง ใหไดประโยชนของเรา โดยไมตองคํานึงถึงผูอื่น อยางนี้เปนไป ไมไ ด เราตอ งยอมรับ วา เรามีค วามเสมอภาคกัน ในฐานะที่วา "เปน เพื่อนเกิด แก เจ็บ ตาย ดวยกัน" . ถาไมตั้งรากฐานอยูบนหลักเกณฑอันนี้แลว การบัญญัตินั้นก็ใชไมได หรือวาเขาจะใชใหไดดวยกิเลสตัณหา นั้นมันเปนอีก เรื่องหนึ่ง แตจะไมเปนการบัญญัติที่ดี ไมเปนศีลธรรมที่ดี.
www.buddhadassa.in.th
๕๐
อริยศีลธรรม
พิ จ ารณาดู สิ่ ง ที่ มี ชี วิ ต ทั้ ง หลายดี ก ว า ; จะเป น ชี วิ ต ระดั บ ไหน ก็ต าม : ตั้ง แตตน ไม ขึ้น มาถึง สัต ว ถึง บุค คลนี้ ; สิ่ง ที่มีชีวิต ทั้ง หลาย ระดับ ใดก็ต าม ลว นแต "เปน เพื่อ นเกิด แก เจ็บ ตาย" ซึ่ง ไมค วรไดรับ การกระทบกระทั่ง จนเสีย ภาวะปรกติ; ถา เรารูสึก อยา งนี้ เราก็จ ะไมไ ปเขี่ย แผนดินเลน ใหไสเดือนมันเดือดรอน. หรื อ อย า งว า ความมุ ง หมายของพระวิ น ั ย เกี ่ ย วกั บ การ จํา พรรษาตลอดฤดูฝ นนี้ ก็มีอ ยูขอ หนึ่ง ที่วา จะไมไ ปเหยีย บย่ํา พืช ทั้ง หลาย ที่ละเอียดที่ดูดวยตาไมคอยเห็นนั้น ที่มันจะงอกงามขึ้นมาในฤดูฝน. ในฤดูที่ แผนดินชุมชื้นอยางนี้ ภิกษุไมควรจะจาริกไป เพราะจะไปทําลายชีวิตเหลานั้น มากเกิน ไป. นี ่ก็ร วมอยูใ นเหตุผ ลขอ หนึ่ง ที ่ทํา ใหห ยุด จํา พรรษาอยู ใ นที่ แหง หนึ่ง ; เราควรจะนึก ถึง กัน ใหดี ๆ แมเ ปน เรื่อ งที่เ กี่ย วกับ วินัย สิ่ง ที่มี ชีวิตทุกระดับตองการความสงบ ; ฉะนั้นเราก็ควรจะรับรู ไมควรจะทําลาย.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org นี่ทั้ง หมดนี้แ สดงใหเ ห็น วา เมื่อ กลา วโดย ความหมาย เราจะ ไดค วามหมายอยา งนอ ย๓ ประการ : ความหมายทางภาษา ทางตัว หนังสือนั้นเอง ก็ความหมายหนึ่ง ; ความหมายทางปรากฏการณของธรรมชาติ. โดยที่วามนุษยไมไดแตะตอง เปนไปตามธรรมชาติก็ความหมายหนึ่ง ; แลว โดยความหมายทางการบัญญัติที่ผูมีปญญาเขาบัญญัติขึ้น เพื่อรักษาความเปน ปรกติไ วใ หม ากที่สุด สํา หรับ สิ่ง ที่มีชีวิต ทุก ระดับ ; ยอมรับ แมก ระทั่ง วา พืช พันธุไม หรืออาจจะยอมรับลงไปถึงกระทั่งวา สิ่งที่ไมมีชีวิต. .…
.…
....
.…
www.buddhadassa.in.th
ความหมายของคําวาศีลธรรม
๕๑
อยากจะพูด ใหใ ครดา ไวเ สีย เลยวา ในทางพุท ธศาสนานี่ ต อ งการจะป อ งกั น ความเสี ย ปรกติ แ ม ข องสิ ่ ง ที ่ ไ ม ม ี ช ี ว ิ ต เช น ดิน ทราย กอนหิน อะไรเหลานี้ดวย; อยาไปทําใหมันกําเริบ ใหมันสูญเสีย ความเปนปรกติ. นี่ความหมายของคําวา ศีลธรรม ๓ ความหมายอยางนี้. ที นี ้ เ ราจะเอาทั ้ ง ๓ ความหมายนี ้ มาระคนเข า กั น เป น ระบบของศีลธรรม ที่จะตองปฏิบัติ ที่จะตองประยุกตกันจริง ๆ ; ไมใช เพีย งแตพูด ไวเ ปน หลัก วา มีอ ยา งไรบาง ที่จ ะหยิบ ขึ้น มาเปน หลัก นั้น ไมย าก; แตไปยากอยูที่การปฏิบัติอีกนั่นแหละ. ความหมายที่ ๑. ให ถื อ หลั ก ทั่ ว ๆ ไปว า ให ค งความ เปน ปรกติไ ว. ความหมายทั่ว ไป ที่ค นเราทุก คนจะตอ งเกี่ย วขอ งนี้ จะมีวา ให ค งความเป น ปรกติ ไ ว ทั้ ง ในแง ข องวั ต ถุ แง ข องจิ ต ใจ ทั้ ง ในแง ข อง ปจเจกชน ทั้งในแงของสังคม, จนไมมีความลําบากเดือดรอนแลวความหมาย ก็จะเปนไปตามกฎเกณฑของธรรมชาติ อนุโลมกันไปไดโดยธรรมชาติ ผูบัญญัติ ก็บัญญัติโ ดยอนุโ ลมไปตามเกณฑของธรรมชาติ; ธรรมชาติทํา ใหเ กิด คํา พูด ขึ้นมา, คําพูดนั้นก็มีความหมายตรงตามกฎเกณฑของธรรมชาติ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org นี่คือปญหาบางอยางที่ยังไมเขาใจ เกี่ยวกับสิ่งที่เรียกวาศีลธรรม; เพราะแมตัวธรรมชาติเองนั่นแหละ ก็เปนตัวศีลธรรมอยูในตัว.
ทีนี้ศีลธรรมที่จะบัญญัติขึ้นมา ก็หนีความเปนธรรมชาติไปไมได; เพราะวาบัญญัติออกมาจากปรากฏการณของธรรมชาติ หรือวากฎเกณฑของ
www.buddhadassa.in.th
๕๒
อริยศีลธรรม
ธรรมชาติ เปน หลัก สํา หรับ การบัญ ญัติ. หรือ จะพูด กัน อีก ทีวา อะไรบา งที่ ไมใชธรรมชาติ? ถาพูด ตามหลักพุทธศาสนา แลวมันก็หมดปญหาเลย ไมมี อะไรเลยที่ ไ ม ใ ช ธ รรมชาติ : รู ป ธรรม นามธรรมเป น ธรรมชาติ แม แ ต ความดับแหงสิ่งเหลานั้น คือพระนิพพานเอง ก็เปนธรรมชาติ ไมมีอะไรที่ไมใช ธรรมชาติ เมื ่อ ถามวา อะไรสงบ? ก็ธ รรมชาตินั่น แหละมัน สงบ ถา เปน ธรรมชาติแหงการปรุงแตง มันก็สงบไปตามแบบของธรรมชาติแหงการปรุงแตง; ถามันหมดการปรุงแตง มันก็สงบรํางับลึกไปกวานั้น. คนที่ยัง ไมรู ตอ งขอเรีย กวา คนโง; เขาวา จับ ใสโ ลงนอนแข็ง อยูในโลกนั้น เตสํ วูปสโม สุโข; อยางนี้โงเหลือประมาณ วาคนที่นอนตาย อยูในโลงนั้นแหละสงบสุข คํานั้นเขาไมไดหมายความอยางนั้น เตสํ วูปสโม สุโข - ความเขาไปสงบรํางับแหงสังขารทั้งปวง เปนสุขอยางยิง นั้นหมายถึง พระนิพพาน แตเอามาสวดเวลามีศพ จับศพใสโลง แลวก็สวดคัมภีรสูงสุดวา เตสํ วูปสโม สุโข.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เ ร า มั ก จ ะ ถื อ เ อ า ค ว า ม ห ม า ย ผิ ด เ พ ร า ะ ศึ ก ษ า ผิ ด , เข า ใจคํ า ผิ ด , เล็ ง ถึ ง ตั ว ธรรมชาติ ผ ิ ด ; ธรรมชาติ แ ห ง ความสงบรํ า งั บ ของสั ง ขารเหล า นั้ น นั่ น แหละสงบที่ สุ ด , เป น สุ ข ที่ สุ ด เพราะมั น สงบ ที่สุด . แตวา ธรรมชาติที่เ ปน สัง ขาร ก็ส งบไปตามแบบของสัง ขาร; แมจ ะมี อะไรปรุงแตงผลักดัน มันก็ปรุงแตงไปหาความสงบ; เพราะวาที่อื่นมันไปไมได, มันเหมือนกับมีการตกลงไปสูที่ซึ่งจะตกไปอีกไมได มันจึงจะสงบ. หรือ วา รอ นก็เ หมือ นกัน มัน จะตอ งเย็น ลง จะรอ นอยู ไ มไ ด; เพราะวาความรอนนั้นไมใชปรกติ ไมใชสิ่งปรกติ ไมใชภาวะปรกติ มันตอ ง
www.buddhadassa.in.th
ความหมายของคําวาศีลธรรม
๕๓
หมดแหงความรอน จึงจะเปนภาวะปกติ; เพราะฉะนั้น สิ่งที่เรียกวาความรอน ก็จะเย็นลงตามธรรมชาติ ฉะนั้น ถือเสียวาธรรมชาติแลวก็จะตองสงบนี้ถูกที่สุด; ถาผิดธรรมชาติ จึงจะวุนวายขึ้นมา; พอหมดเหตุหมดปจจัยแหงความวุนวาย แลวก็จะสงบอีก. ดูอุป มางา ย ๆ อยา งวา ดูท ะเล ไมม ีล มพัด ก็เ งีย บ ; ถา มี เหตุปจจัยคือลมพัดอะไรอยางนี้ ทะเลก็เปนคลื่น หรือวาเปนบาเปนหลังอะไร ขึ้นมา กวาจะหมดเหตุปจจัยนั้น; เมื่อหมดเหตุปจจัยมันก็หยุด กลับไปหาความ สงบอีก. นี้ถือวาภาวะปรกติหรือสงบ นี้คือตัวธรรมชาติแท; นอกนั้นก็มีอะไร มาแทรกแซง ผิด ธรรมชาติเ ดิม แทไ ปหนอ ย เปน ธรรมชาติแ หง ความวุน วาย ชั่วครูชั่วขณะ. ฉะนั้นศีลธรรมก็เปนธรรมชาติแหงความสงบ อยาลืมวา สี - ละ, สี - ละ แปลวา ปรกติ, แปลวา ความปรกติ ก็ได, แปลวา ขวนขวายเพื่อ ความปรกติ ก็ ไ ด ; นั ่ น แหละคื อ สี - ละ เมื ่ อ ใดมี ค วามปรกติ เมื ่ อ นั ้ น มีศีล จะรับ ศีล หรือ ไมรับ ไมรูไ มชี้; ขอแตใ หมีค วามปรกติ แลว ก็จ ะมีศีล . พอรับ ศีล แลว ไมมีค วามปรกติ ก็ไ มมีศีล อยูนั่น เอง; จะมีศีล ไดก็อ ยูที่เ มื่อ มี ความปรกติของกายของวาจา หรือตามที่เราบัญญัติวาศีลอะไร.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ความหมายที่ ๒ ขวนขวายเพื่ อ ปรกติ , กํา ลั ง ไหลไปหา ความปรกติ : นี่ก็เรียกวาศีลไดเหมือนกัน หรือตองสงเคราะหนับเขาไวในสวน ที่ เ ป น ศี ล ถ า เรารั ก ษาความปรกติ ไ ว ไ ด แล ว ก็ เ รี ย กว า มี ศี ล ตลอดกาล.
www.buddhadassa.in.th
๕๔
อริยศีลธรรม
เดี๋ย วนี้มีศีล อยา งกับ เรีย น ก. ข. ก. กา ไมรูจัก จํา ตอ งเรีย นรูอ ยูเ รื่อ ย มัน ก็คงลําบากมาก คํา ว า ธรรม ความหมายว า ทรงตั ว อยู ; นี่ เ ป น ความหมาย ทั่วไป. สิ่งที่ทรงตัวอยูโดยมีเหตุปจจัยปรุงแตงก็มี, โดยไมตองมีปจจัยปรุงแตง ก็มี ; นี้ เรี ยกว า "ธรรม" ในความหมายที่ ท รงตั วอยู ถ า มัน (ธรรม)ไดท รงตั ว อยู ตามความหมายอัน แทจ ริง นั้น ก็มีป รกติอ ยูดว ย; แลว มาเขา กับ คํา วา "ศีล " ก็ถูกคูกันดี : เปนกิริยาอาการ หรือภาวะเดียวกัน สนับสนุนกันใหเกิดความปรกติ. แ ต ท ี นี ้ คํ า ว า ธ ร ร ม ะ นี ้ มี ห ล า ย ค ว า ม ห ม า ย อี ก ; ธ ร ร ม ะ ในความหมายที่ดีที่สุด ก็แ ปลวา หนา ที่ ธรรมะคือ หนา ที่ ฉะนั้น ธรรมะใน กรณีนี ้ คือ หนา ที ่ที ่จ ะตอ งทํ า ใหเ กิด ความสงบ จึง เรีย กวา ศีล ธรรม นี ้เ ปน ความหมายกวางกลาง ๆ ทั่วไป สําหรับคําวาศีลธรรม. .… .… .... .…
ศี ล ธ ร ร ม ข อ ง ค น www.buddhadasa.in.th ศี ล ธรรมของสั ต ว ศี ล ธรรมของต น ไม ศีล ธรรมของสิ ่ง ที ่ไ มม ีช ีว ิต : www.buddhadasa.org ที นี ้ ก ็ ด ู ใ ห ล ะ เ อี ย ด อ อ ก ไ ป ห น อ ย ว า ก็ อ ย า งหนึ ่ ง ก็ อ ย า งหนึ ่ ง มัน ก็อ ยา งหนึ ่ง กระทั ่ง กอ นหิน กอ นดิน อยา งนี้ ก็อ ยา งหนึ่ง ; เพราะมัน มีค วามปรกติ หรือ วา มุง หมายจะปรกติอ ยู ทั้งนั้น โดยรูสึกตัวก็ได ไมรูสึกตัวก็ได
www.buddhadassa.in.th
ความหมายของคําวาศีลธรรม
๕๕
เมื ่อ ถามวา คนมีศ ีล ธรรมหรือ เปลา ? โดยธรรมชาติแ ท ๆ ถา คนอยา ไปเกิด มัว เมาดว ยกิเ ลสเสีย คนก็ม ีศ ีล ธรรม มีป รกติอ ยู โ ดยธรรมชาติ, แตทีนี้คนกลับไมมีศีลธรรม ก็เพราะวามันมีการแวดลอมปรุงแตงที่มันผิดพลาด; โดยเหตุอ ะไรก็อ ยา ใหพ ูด มัน มีม ากมายนัก แลว ไปโทษใครก็ย ากลํ า บาก. จะโทษพ อ แม ก็ จ ะถู ก ที่ สุ ด ; แต ก็ ไ ม ค วรจะโทษ เดี๋ ย วจะเกิ ด เรื่ อ งอย า งอื่ น อี ก . เพราะวาเปนธรรมเนียมที่พอแมจะตองสอนลูกเด็ก ๆ ใหรูจักนั่นนี่ เพื่อใหดี เพื่อให สวย เพื ่อ ใหร วย; แมจ ะไมส อนโดยตรง มัน ก็ม ีสิ ่ง แวดลอ มรอบดา น ที ่ทํ า ให เขาเกิ ด ความยึ ด มั่ น ถื อ มั่ น เป น ตั ว กู -เป น ของกู , แล ว มี ค วามโลภ ความโกรธ ความหลง. มนุษ ยค วรจะมีศ ีล ธรรมเปน ปรกติต ามธรรมชาติ ก็เ ลยหายไป; เกิดมีความโลภ ความโกรธ ความหลงมากขึ้น ๆ; นี่มนุษยก็เลย ไมมีศีลธรรม ตามธรรมชาติ ; จึง ตอ งมีก ารบัญ ญัต ิศ ีล ธรรมตามบทบัญ ญัต ิอ ยา งนั ้น อยางนี้ขึ้นมา จนกวาวามนุษยจะมีศีลธรรมไดจริงเทานั้น จึงจะมีความเปนมนุษย ที่นานับถือ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ที นี ้ สั ต ว ม ี ศ ี ล ธ ร รม หรื อ เ ป ล า ? ถ า มี จ ะ มี ใ น ค ว า ม ห ม า ย ไหน? เคยพู ด แล ว ในการบรรยายครั้ ง ก อ นด ว ยซ้ํ า ไป ว า สั ต ว นี้ ถ า ปล อ ย ตาม ธ ร ร ม ช า ติ เ ดิ ม แ ท มั น ก็ ม ี ศ ี ล ธ ร ร ม ใ น แ ง ข อ ง ธ ร ร ม ช า ติ สั ต ว ไ ม ย า ก จะฆา กัน ไมอ ยากจะลัก ขโมยกัน ; เพราะมัน ไมม ีค วามคิด ที ่จ ะทํ า อยา งนั ้น ได. ที่มันจะกัดกันอะไรกันก็เพราะความหิว หรือเพราะเหตุผลอยางอื่น ซึ่งผิดธรรมชาติ เสียแลว และเปนของเล็กนอยมาก เพิ่งจะแทรกแซงเขามา.
www.buddhadassa.in.th
๕๖
อริยศีลธรรม
ตามธรรมดาสั ต ว จ ะอยู ด ว ยความสงบหรื อ ปรกติ ; แต ถ า หิว ขึ ้น มานั ้น มัน อีก เรื ่อ งหนึ ่ง . ถา มัน เปน สัต วที ่ต อ งกิน สัต วอื ่น เปน อาหารหรือ ว า กิ น พื ช เป น อาหาร มั น ก็ ต อ งไปทํ า ลายสิ่ ง เหล า นั้ น ; นี่ เ ราไม เ รี ย กว า ผิ ด ศี ล ธรรม เพราะไมไดทําไปดวยความรูสึกคิดนึก หรือรูจักดีรูจักชั่วอะไร สั ต ว ต า ม ธ ร ร ม ช า ติ ก็ ม ี ศ ี ล ธ ร ร ม อ ยู ร ะ ดั บ ห นึ ่ ง คื อ ร ะ ดั บ ตามธรรมชาติ, สงบอยู ต ามธรรมชาติ. มนุษ ยเ สีย อีก เขา ไปรบกวนความ สงบของสัตว ที่อยูตามธรรมชาติ; แมวาเปนสัตวที่จับมาฝกฝนดีแลว จะเรียกวา มีศ ีล ธรรมเพิ ่ม ขึ ้น นิด หนอ ยเทา นั ้น แหละ สัต วที ่จ ับ มาฝก ฝนดีแ ลว นี ่ มัน มี ศีลธรรมเพิ่มขึ้นอีกนิดหนอย, ไมมากมายเหมือนกับศีลธรรมที่สัตวมีอยูของมันเอง ตามธรรมชาติเลย. นี ้ จ ะ ม า ถึ ง คํ า ว า พื ช คื อ ต น ไ ม ทั ้ ง ห ล า ย เ ล็ ก ใ ห ญ นี ่ มั น มี ศี ล ธรรมหรื อ เปล า ? ในความหมายไหน? ข อ นี้ ค งจะเถี ย งกั น มากที เ ดี ย ว เพราะ บั ญ ญั ติ คํ า ว า ศี ล ธรรมต า งกั น ; แต เ ราพวกพุ ท ธบริ ษั ท นี้ ค งยื น ยั น อยู ต ามหลั ก เกณฑ อ ั น เดิ ม ว า ตามธรรมชาติ ต อ งเป น ความสงบ พื ช พั น ธุ ธ ั ญ ญาหาร ทั ้ง หลาย มัน กอ งการความสงบอยู โ ดยธรรมชาติ; ฉะนั ้น เมื ่อ มัน ยัง สงบอยู ไ ด ตามธรรมชาติ ก็ควรจะเรียกวา มันมีศีลธรรม.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ใ ค ร เ ค ย เ ห็ น ต น ไ ม ม ั น ด า กั น บ า ง ไ ห ม ? ต น ไ ม ม ั น ท ะ เ ล า ะ กั น บา งไหม? ตน ไมม ัน ขโมยกัน บา งไหม? มัน ไมม ี, มัน เปน ไปไมไ ด นี ่ศ ีล ธรรม ตามธรรมชาติ ก็ม ีอ ยู แ กต น ไม อยา งนี ้ ในความหมายอยา งนี ้ มัน เปน
www.buddhadassa.in.th
ความหมายของคําวาศีลธรรม
๕๗
ชีวิต ชั้น ต่ํา รูสึก ต่ํา จะมีศีล ธรรมโดยการกระทํา หรือ โดยการปรับ ปรุง มัน ก็มี ไมไ ด; แตมัน มีไ ดโ ดยธรรมชาติ มัน ก็มีค วามสงบ มีค วามปรกติอ ยูโ ลกหนึ่ง ทีเดียว, เรียกวาโลกของตนไม. ทีนี ้พ ูด เลยไปถึง วา สิ ่ง ที ่ไ มม ีช ีว ิต เชน กอ นหิน นี ้ม ัน มีศ ีล ธรรม ไหม? นี้ก็เห็นงาย : ถาถายความหมายมาจากตนไม มันยิ่งมีความเปนปรกติ ยิ ่ง กวา ตน ไม กอ นหิน มีค วามเปน ปรกติม ากกวา พืช พัน ธุ ทั ้ง หลาย ใน ความหมายอยา งนี้, ตามความหมายของ สี - ละ แปลวา ปรกติ, ธรรม แปลวา ทรงตัวอยู, สีลธรรมแปลวา ทรงตัวอยูตามปรกติ การเคลื ่อ นไหวผิด ปรกตินั ้น เปน สว นที ่ทํ า ลายศีล ธรรม ซึ ่ง เปน เรื่อ งการเคลื่อ นไหวทางจิต ใจ. ระวัง ใหดี, ระวัง สิ่ง ที่เ รีย กวา จิต ใจ ใหดี; จิต ใจนั่น แหละจะเปน ตัว การ ที่จ ะทํา ใหเ กิด ปญ หาตา ง ๆ นานา มองใน แงธ รรมชาติก ัน แลว กอ นหิน จะมีค วามเปน ปรกติยิ ่ง กวา สิ ่ง ใด; เพราะไมมี ชีวิต ไมคิดไมนึกเปน. .… .… .... .…
www.buddhadasa.in.th สิ ่ ง เหล า นี ้ ม ั น เนื ่ อ ง www.buddhadasa.org กันหรือไม? ที นี ้ ล องพิ จ ารณาดู ก ั น อี ก ที ว า
แร ธ าตุ ทั ้ ง หลายเหล า นี ้ เ ป น รากฐาน เป น พื ้ น ฐาน สํ า หรั บ ปรุง กัน ขึ ้น มาเปน สิ ่ง ที ่ด ีก วา นั ้น : เปน ธาตุด ิน ธาตุน้ํ า ธาตุไ ฟ ธาตุล ม;
www.buddhadassa.in.th
๕๘
อริยศีลธรรม
แลวจะปรับปรุงกันขึ้นมาเปนสิ่งที่มีชีวิต : เปนตนไมกอน เปนพืชพันธุไมนี้กอน; แลวจากนั้นจึงสูงขึ้นไปอีก เปนสัตวเดรัจฉาน จากนั้นจึงจะเปนมนุษย อยางนี้ เปนตน. สิ ่ง ตา ง ๆ เนื ่อ งกัน อยู โ ดยรากฐานขั ้น ลึก แลว ก็ส ูง ขึ ้น มา ; เพราะฉะนั้ น มั น มี ค วามหมายเกี่ ย วข อ งกั น มั น จึ ง เป น สิ่ ง ที่ ต อ งมี ค วามเป น ปรกติ อยูเปนระดับ ๆ กัน ; เรียกวามีศีลภาวะ, คือภาวะแหงความเปนปรกติที่สูงต่ํ า กวา กัน . อัน ไหนที่เ สีย ภาวะปรกติม าก ก็เ พราะมัน เจริญ มาก แลว ก็เ จริญ ใน ทางมั น สมองหรื อ จิ ต ใจ ถ า คิ ด นึ ก เก ง ก็ เ ลยสู ญ เสี ย ภาวะเดิ ม มาก แล ว ก็ เ ป น โอกาสมากที่สุด ที่จะเกิดความรูสึกผิด ๆ คือ ความโลภ ความโกรธ ความหลง มาทํ า ลายศี ล ธรรมเสี ย . นี้ เ ราก็ ม องเห็ น ได ที เ ดี ย วว า ตั้ ง แต ก อ นหิ น ขึ้ น มาถึ ง มนุษยนี้ ลวนมีความเนื่องกันโดยทางความหมายอันนี้ คือศีลธรรมที่มีความหมายวา ภาวะแห ง ปรกติ นี้ . เราจะทํา ให มี ศี ล ธรรมขึ้ น มาได อ ย า งไร ก็ จ ะต อ งมอง กันดูจากความจริงอันนี้.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org .…
.…
....
.…
ที นี ้ ม อ ง อี ก แ น ว ห นึ ่ ง เ รี ย ก ว า ม อ ง เ พื ่ อ ใ ห เ กิ ด ศี ล ธ ร ร ม มองในแง ที่ ให เ กิ ด สิ่ ง ที่ เ รี ย กว า ศี ล ธรรม หรื อ ขวนขวายให มี ศี ล ธรรม.
ข อ นี ้ ก ็ จ ะต อ งระลึ ก ไว ใ นใจเสมอไป ว า รากฐานอั น แท จ ริ ง ของศี ล ธรรมนี ้ คื อ ยอมรั บ สิ ่ ง ที ่ ม ี ช ี ว ิ ต ทั ้ ง หมด ในฐานะเป น เพื ่ อ นเกิ ด แก เจ็บ ตาย ดว ยกัน ; ถา ไมม ีห ลัก เกณฑอ ัน นี ้เ ปน รากฐานแลว ก็ย ากที ่จ ะ มีศีลธรรมได.
www.buddhadassa.in.th
ความหมายของคําวาศีลธรรม
๕๙
เห็ น ง า ย ๆ ที ่ ม ี ก ารเอาเปรี ย บกั น การฆ า กั น การอะไรกั น , ที ่เ รีย กวา ไมม ีศ ีล ธรรม นั ่น แหละ; เพราะไมย อมรับ วา "สัต วทั ้ง หลาย เปน เพื ่อ นทุก ข เกิด แก เจ็บ ตาย ดว ยกัน ทั ้ง หมดทั ้ง สิ ้น " ในอดีต ใน อนาคต ในปจจุบันอะไรก็ตามเถอะ ความไมมีศีลธรรมนี้มาจากการขาดความรูสึก อั น นี ้ ; ฉะนั ้ น ขอให ไ ปคิ ด ให ม าก ในการที ่ จ ะยอมรั บ ว า "สิ ่ ง ที ่ ม ี ช ี ว ิ ต ทั้งหลายเปนเพื่อน เกิด แก เจ็บ ตายดวยกันทั้งหมดทั้งสิ้น" นึก ถึง คนดว ยกัน กอ น จะเห็น ไดง า ยหนอ ย ก็โ ดยไมเ อาเปรีย บ คนทุพ พลภาพ หรือ วา คนยากจนอะไร แลว ก็ไ ปนึก ถึง สัต วเ ดรัจ ฉาน ซึ ่ง มัน ก็ ไ ม อ ยากจะตาย กลั ว ตาย เราก็ เ ป น เพื ่ อ นทุ ก ข เ กิ ด แก เจ็ บ ตายกั น ; ในความหมายที่กวางขวาง ก็คือเราตองทนเวียนวายตายเกิดอยูดวยกันทั้งนั้น. ทีนี ้ก ็ย ัง ตอ งนึก ถึง ตน ไมห รือ พืช พัน ธุ ทั ้ง หลาย วา เรา ควรจะมี ระบบศีล ธรรมลงไปคุ ม ครองตน ไมเ หลา นี ้ห รือ ไม? เมื ่อ ยอมรับ ตน ไมม ีช ีว ิต แลวเราจะปฏิบัติกับตนไมอยางไร?
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เรื ่อ งตน ไมม ีช ีว ิต นี ่ มีป ญ หาบางอยา ง ที ่ทํ า ใหค นมีศ ีล ธรรม ไดยาก, เขาใจไมได. ถาดูตามวินัยพระยอมรับคลาย ๆ กับวา ตนไมมีคาเทากับ สัต วเ หมือ นกัน ถา ทํ า สัต วต าย ก็เ ปน อาบัต ิป าจิต ตีย , ทํ า ตน ไมต ายก็เ ปน อาบัติ ปาจิต ตีย คือ อาบั ติที่เท ากัน ; แลวก็ยอมรั บวา ตน ไมกับ สัตว มีคาในทาง ชีว ิต นี ้เ ทา กัน การแผเ มตตากับ สัต วอ ยา งไร; ก็ค วรกับ ตน ไมอ ยา งนั ้น ใน ศาสนาอื ่น บางศาสนา ที ่ม ีอ ยู พ อ งกัน กับ พุท ธศาสนา ในอิน เดีย ก็ม ี ที ่ย อมรับ นับถือตนไม มากกวาระเบียบในพุทธศาสนาเสียอีก.
www.buddhadassa.in.th
๖๐
อริยศีลธรรม
ข อ ตั ด บ ท ว า เ ร า พิ จ า ร ณ า ต น ไ ม ก ั น ใ น ลั ก ษ ณ ะ อ ย า ง ไ ร จึง จะมีป ระโยชนแ กศ ีล ธรรม? ตรงนี ้ม ัก จะมีค นคัด คา น เพื ่อ จะใหม ัน ไม เปน ไปในทางที ่เ ปน ประโยชน เราตอ งถือ วา ถา เปน ประโยชนแ กค วามสงบสุข นั่นแหละคือถูก; เราจะรับรูตนไมในลักษณะอยางไร มนุษยจึงจะมีความสงบสุข; ก็ค วรจะยอมรับ รู ใ นความหมายอัน นั ้น . ถา ยอมรับ รู ว า ตน ไมม ัน ก็ม ีช ีว ิต และ มี ค วามรู ส ึ ก ; เ ร า ก็ ต อ งเมตตากรุ ณ ามั น . อย า งนี ้ แ ล ว ศี ล ธรรมของคน เหลา นั ้น จะดีห รือ ไมด ี, จะแนน แฟน หรือ ไมแ นน แฟน ? ที ่เ ห็น ไดใ นลัท ธิอื ่น ที ่เ ปน คู แ ขง ขัน กับ พุท ธศาสนาเขายอมรับ อยา งนี ้; แลว ศีล ธรรมของคนพวกนั ้น ก็ดีกวาพุทธบริษัทมาก ในแงที่ระมัดระวังการกระทบกระเทือนสิ่งที่มีชีวิต. เดี ๋ย วนี ้ การพิส ูจ นท างวิท ยาศาสตรใ หม ๆ "เมื ่อ วานนี ้" ; ใช คํ า วา อยา งนี ้ด ีก วา ; มัน ก็เ อีย งมาในทางที ่ใ หย อมรับ วา ตน ไมม ีค วามรู ส ึก คื อ มี ว ิ ญ ญาณ; ไม ใ ช พ ู ด ว า มี ช ี ว ิ ต นะ; พู ด ว า มี ช ี ว ิ ต นั ้ น ยอมรั บ แล ว ว า มี ชี วิ ต . แต ค นแต ก อ น หรื อ คนทั่ ว ไป มั ก จะปฏิ เ สธเสี ย ว า มั น ไม มี วิ ญ ญาณ ไม มี ความรู ส ึก : เชน ไมม ีค วามรู ส ึก รัก ไมม ีค วามรู ส ึก กลัว อยา งนี ้เ ปน ตน . แต เดี ๋ย วนี ้เ ขามีก ารคน ควา พิส ูจ นเ รื ่อ งนี ้ม ากขึ ้น จนพบวา มัน ตรงกัน ขา มกับ ที ่เ คยรู หรือ เคยเชื ่อ มา. และมัน กลับ ไปตรงกับ เรื ่อ งในครั ้ง พุท ธกาล คือ มีห ลัก ธรรม ในวิ นั ย ในพุ ท ธศาสนาที่ ย อมรั บ ถึ ง กั บ ให ค วามหมายแก ต น ไม นี่ ม ากกว า ที่ ว า มัน จะไมม ีค วามรู ส ึก . นี ้ก ็เ ลยอยากจะเอามาพูด เสีย ในวัน นี ้ด ว ย ในฐานะที ่ว า ตอไปมันจะเปนรากฐานของศีลธรรมที่ดี.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org หลายคนคงจะเคยอ า นหนั ง สื อ พิ ม พ ; เช น เมื่ อ ไม น านมานี้ ก็ มี หนัง สือ พิม พที ่ตัด ขา วมาลงเรื ่อ งวา เอาเพลงเย็น ๆ เนือ ย ๆ เพราะ ๆ ไปเปด
www.buddhadassa.in.th
ความหมายของคําวาศีลธรรม
๖๑
ในนาขา ว, แลว ขา วนั้น กลับ ออกรวงดี ไดน้ํา หนัก มากไมนา เชื่อ . แลว ก็มี การทดลองหลาย ๆ อยาง ๆ จนกระทั่งไมกี่วันก็มีหนังสือพิมพบางกอกโพสต ลงเรื่อ งนี้ซ้ํา อีก คือ คน ไดม ากขึ้น ; เขาก็เ อามาลงกัน เรื่อ ย ๆ หนัง สือ พิม พ บางกอกโพสต เมื่อเดือนเมษายนนี้เอง วามีผูทดลองมากขึ้น จนกระทั่งวา คน ที่ชื่อ เฮอรเบอรต เครสเมอร (Herbert Kretzmer) นี่เขายืนยันวา เมื่อพูดไพเราะ กับ ตน ไมด อก ที ่เ ลี ้ย งไวนั ้น ; มัน กลับ ออกดอกดี ออกดอกมาก ออกดอก สะพรั่ง คนที่คน มากกวา นั้น ก็ยัง มี มีก ารทดลองโดยเด็ก นัก เรีย น : ครู เขาแจกนักเรียนใหเอาจานแกวไปคนละ ๒ ใบ ใสน้ํานิดหนึ่ง แลวก็ใสถั่วให ๓ เม็ด ใน ๑ จาน เด็กนักเรียนไดรับไปคนละจาน เอาไปวางไวในหองเดียวกัน. แตวาจานหนึ่งไมสนใจเลย; อีกจานหนึ่งนั้นจะตองไปเยี่ยมเหมือนกับเยี่ยมนอง : ไปรองเพลงใหฟง, จะไปโรงเรียนก็จะตองลาถั่ว ๓ เม็ดนี้ วารอหนอยเดี๋ยวจะกลับ มาอีก อะไรอยา งนี้. พอครบ ๑ สัป ดาหก็เ อาไปใหค รูดู; นัก เรีย นเล็ก ๆ ที่ทํานี้ ทีนี้เขาเรียกกองบันทึกเอกสารใหเอาฟลมมาถายรูปไว ปรากฏเปนหลัก ฐานวาทุกจานที่เด็กเขาไมไปเยี่ยมเลยนั้นไมงอก เหี่ยว หรือวามันงอกอยางแกน ที่สุดแลวก็จะตายไป ในจานที่ไปเอาใจใสดวยความรักนั้น งอกดีทุกเมล็ด.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org นี ่ก ็เ ลยตั ้ง ฐานขอ เท็จ จริง อัน นี ้ขึ ้น มาวา ตน ถั ่ว ที ่ถ ูก รัก นั ้น มัน งอกงามยิ่ง; ตนถั่วที่ไมมีใครรักนั้น มันก็เหี่ยวและรวงโรยไป แมวาไดวางไว ในหองเดียวกัน มีอุณหภูมิอยางเดียวกัน มีแสงสวางเดียวกัน นี่เขาทําที่สถานที่ เรียกวา Pato Alto ที่ คาลิฟอเนีย.
www.buddhadassa.in.th
๖๒
อริยศีลธรรม
เดี๋ ย วนี้ เ ขาก็ มี ก ารค น คว า มากทํ า เครื่ อ งมื อ เรี ย กว า graphic evidence ขึ้น เพื่อ จะวั ดความหวั่ นไหว รู สึกในสิ่ งที่ มี ชีวิ ต คือ วัด จากตน ไมนี้ ว า ตน ไมม ัน มีค วามรู ส ึก หวั ่น ไหวในทางความรู ส ึก อยา งไร เขามีเ ครื ่อ งวัด มีเ ข็ม ชี้ มากนอย เขาใชเครื่องมืออยางนี้วัด สมาคมที่คนควาทาง psychic phenomena กําลังทํากันเปนการใหญ แลวผลมันออกมาอยางนาอัศจรรย คือยืนยันความรูสึก ของต นไม: แสดงว าต น ไม มีค วามรูสึ กต อ ชี วิต ทุ กชนิด ที่อ ยู รอบ ๆ ตั ว มัน แสดง วามันมีที่เรียกวา emotion ความรูสึกที่ไหลไปเปนความคิดนึก รัก โกรธ เกลียด กลัวนี้ มันรักดนตรี มันกลัวหมา, แลวมันรูสึกสะเทือนใจ เมื่อ มีการเบียดเบียน ฆา ฟน กัน โดยรอบ ๆ มัน รู ไ ดโ ดยเข็ม วัด ที ่ว ัด ความรู ส ึก ในตน ไม วา ตน ไม รูสึกสะเทือนใจมาก เมื่อเกิดการเบียดเบียนลางผลาญฆาฟนกันใกล ๆ คนที ่ชื ่อ คลีฟ ว บัค สเตอร (Cleve Bachster) นี ้เ ปน คนมีชื ่อ เสีย งมากคนหนึ่ง เขาพิสูจ นใ หดูไ ด ที่สํา นัก งานของเขา ที่ตั้ง เพื่อ คน ควา อัน นี้ วา ตน ไมนี ้ม ัน มีค วามรู ส ึก อยา งนี ้; แตว า เปน ชั ้น แรกที ่ส ุด ชั ้น รากฐานที ่ส ุด เรียกวา primary perception คือความรูสึกตออารมณในขั้นต่ําที่สุด ขั้นรากฐาน ที ่ส ุด ; ยัง ไมพ บถึง ที ่ส ุด ก็ย ัง นิย ามความหมายตา ง ๆ ยัง ไมไ ด. แตย อมรับ วา มัน เปน ความสามารถอัน หนึ ่ง ที ่จ ะรู ส ึก ไดต ามสมควร มีอ ยู ใ นตน ไม; และ โดยเฉพาะอย า งยิ่ ง มั น มี อ ยู ใ นเซลล ห นึ่ ง ๆ เซลล ห นึ่ ง นั้ น ถื อ ว า มั น มี ชี วิ ต แล ว หลาย ๆ เซลลประกอบกันขึ้นเปนอวัยวะรางกายของคนของสัตวนี้ ในเซลลหนึ่ง ๆ มันก็มีชีวิต แลวก็วา primary perception ก็มีอยูแมในเซลลหนึ่ ง ๆ นั่น คือรากฐาน ของความรูสึกของสิ่งที่มีชีวิต อยูที่นั้น.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.buddhadassa.in.th
ความหมายของคําวาศีลธรรม
๖๓
แลว คนนี ้เ ขาก็ย ืน ยัน วา แมค นอิน เดีย แดงในอเมริก าสมัย โนน เขาก็มีความเชื่อวาอยางนี้ วาตนไมมีความรูสึกอยางนี้ กอนพวกนักวิทยาศาสตร เหลา นี ้เ สีย อีก . แลว มิส เตอร บัค สเตอรนี ้แ กพบถึง กับ วา เรื ่อ งการกระทบกระทั่งทางวัตถุนี้ไมคอยมีความหมาย เชนวาเราจะเอาน้ํามารดตนไม หรือวาเอา ใบไม ใ บหนึ่ ง ของกิ่ ง ไม จุ ม ลงไปในน้ํ า ร อ นนี้ มั น ก็ ไ ม มี ค วามรู สึ ก อะไร มั น รู สึ ก เหมือ น ๆ กัน คือ จะปรกติอ ยู แตถ า วา เราคิด จะฆา มัน คือ วา จะเอาไฟมา เผาเสีย; พอเพียงคิด ยังไมทันจะไปหยิบไมขีดไฟมายุดไฟ ตนไมแสดงปฏิกิริยา ความรูสึกทันที ที่เข็มวัดมันบอก วาตนไมกลัวเหมือนกับเรากลัวอะไรอยูตัวสั่น; ยังไมไดจุดไฟเผานะ เพียงแตคิดวาจะเผา จะไปหยิบไมขีดไฟมาจุดเผา มันกลัว ตัวสั่น แตทีรดน้ําเย็นให หรือวาจุมลงไปในน้ํารอนมันไมรูสึกอะไร. ทีนี ้เ ขาทดลองใหค น ๖ คน ที ่เ กลีย ดตน ไมที ่ส ุด เคยทํ า อัน ตราย ตนไม เดินเวียนเขาเวียนออกในหอง ๆ หนึ่ง; มีอยูคน ๆ หนึ่งเปนศัตรูกับตนไม พอคนนั ้น เดิน เวีย นมาถึง กระถางตน ไวท ดลองนี ้ มัน สะดุ ง ทุก ที มัน กลัว ทุก ที. อีก ๕ คนเดินเขามาตามลําดับนี้ มันไมมีความรูสึกอยางนั้น.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org มิ ส เตอร บั ค สเตอร นี ้ เขาวั ด ทดสอบอยู ต ลอดเวลา ต น ไม ที่วางใหหาง ๆ กันในหองหลาย ๆ หอง หองละตน ๆ นี้ ทุกตนแสดงอาการกลัว ตัว สั่น เมื่อ เขาโปรยกุง เปน ๆ ลงในน้ํา เดือ ด โดยใชเ ครื่อ งจัก รกลโปรย ไมใ ช ใช มื อ โปรยไม ใ ช จิ ต ของคนนั้ น นี่ ก็ แ ปลว า ความรู สึ ก ของกุ ง ที่ มั น ถู ก ต ม มั น แสดง ออกจนตนไมรับไดอยางนี้ แลวคน ๆ นี้เขาบอกวา เขาสามารถทําใหตนไมเกิด ความกระปรี้ กระเปร าสดชื่ นขึ้ นมาทั นที ในระยะไกลตั้ ง ๑๕ ไมล โดยทางความคิ ด.
www.buddhadassa.in.th
๖๔
อริยศีลธรรม
วัน หนึ ่ง เพื ่อ ของเขามา เพื ่อ จะศึก ษารว มกัน ในหอ งทดลอง ของเขา พอเพื ่อ นคนนี ้เ ขา มาในหอ งนั ้น ตน ไมท ุก ตน มีอ าการเหมือ นกับ สลบ ที ่เ รีย กวา โคมา ; ตามที ่เ ข็ม วัด ชี ้บ อก นี ้เ ขาเลยมองหนา เพื ่อ นเขาวา ทํ า ไม แกทําอะไรมา เพื่อนคนนี้เขาบอกวา ฉันเผาใบไมสดมาเมื่อตะกี้นี้ เพื่อการคนควา ทางน้ํ า หนัก เขาเลยเยา คนนี ้ว า เปน ยัก ษเ ปน ศัต รูต อ ตน ไมนี ้ เขาออกไปแลว ตั้งเกือบชั่วโมง ตนไมจึงจะฟนขึ้นมาในสภาพเดิม คือฟนจากโคมา มาอยูในตนไม สภาพเดิม อยางนี้มีมากมายเอามาเลาไมไหว. ใ น ที ่ ส ุ ด ด ร . โ ว เ ก ล นั ก ศี ล ธ ร ร ม เ ข า ว า มั น เ ป น ห ลั ก ฐ า น ที่ เพียงพอแลว ที่วาเราสามารถสอนใหเด็ก ๆ รูจักเมตตากรุณาตอสิ่งมีชีวิตทั้งหลาย โดยเอาขอเท็จจริงที่เกี่ยวกับเรื่องนี้แหละเปนหลัก. ทีนี ้เ กี ่ย วกับ เรื ่อ งทางศาสนา ก็ม ีค น ๆ หนึ ่ง เขาพูด ไวอ ยา งเขา รูป กัน พอดี; เขาวา ในแรธ าตุทั ้ง หลายพระเจา ยัง หลับ อยู , ในพืช พัน ธุ ต น ไมนี่ พระเจาตื่นนอนแลว, ในสัตวเดรัจฉานทั้งหลายพระเจาแผนดิน, แลวในหมูมนุษยนี่ พระเจา กํา ลัง คิด , นี่วิว ัฒ นาการของธรรมชาติ : ในหมูม นุษ ยพ ระเจา กํ า ลัง คิด , ในสัต วพ ระเจา กํ า ลัง เดิน . ในตน ไมพ ระเจา กํ า ลัง ตื ่น นอน ในแรธ าตุทั ้ง หลาย ทานกําลังหลับอยู นี่เขาใชเปนรากฐานทางศีลธรรม ที่จะสอนใหเกิดความเห็นใจ สิ่งที่มีชีวิต.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ฉะนั ้น ขอ ใหถ ือ วา เรื ่อ งทางศีล ธ รรมนี ้ ควรจะเปด โอกาส กวางลงไปถึ งชีวิตทุ กระดั บแมแต ตนไม ที่กําลังพิสู จนวามั นก็มีความรูสึ กรัก โกรธ
www.buddhadassa.in.th
ความหมายของคําวาศีลธรรม
๖๕
กลัว อะไรไดเ หมือ นกัน นี ่คิด อยา งนี ้แ ลว ก็ห มดปญ หาที ่วา เราจะสงสัย อยูว า เราจะไมยอมรับวา สิ่งที่มีชีวิตทั้งหลาย เปนเพื่อน เกิด แก เจ็บ ตาย ดวยกัน ทั้งหมดทั้งสิ้น. เวลาสํ าหรั บการบรรยายมั นก็ จ ะหมดแลว ฝนก็ม าแล ว อาตมาพู ด ไมไดก็ตองขอยุติไวเพียงเทานี้กอน. ร ว ม ค ว า ม ว า ค ว า ม ห ม า ย ท า ง ศี ล ธ ร ร ม นี ้ ยั ง มี อ ยู ม า ก สํ า หรั บ มนุ ษ ย ที ่ จ ะต อ งมองดู ก ั น ต อ ไป ซึ ่ ง จะได บ รรยายกั น ต อ ไปใน โอกาสหลัง. -----------------
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.buddhadassa.in.th
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรม -๓๒๐ กรกฎาคม ๒๕๑๗
คา และ ความจําเปน ที่ตองมี ศีลธรรม
ทานสาธุชน ผูมีความสนใจในธรรม ทั้งหลาย,
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ก า ร บ ร ร ย า ย ป ร ะ จํา วั น เ ส า ร เป นค รั้ ง ที่ ๓ ของ ภ าค อาสาฬหบู ช าในวั น นี้ อาตมาจะได ก ล า วโดยหั ว ข อ ใหญ ว า อริ ย ศี ล ธรรม ไปตามเดิ ม , จะกล า วโดยหั ว ข อ ย อ ยลงไปว า "ค า และความ จํา เป น ที่ ต อ งมี ศี ล ธรรม" คื อ จะกล า วค า ของศี ล ธรรม และความ จําเปนที่มนุษยเราจะตองมีศีลธรรม
อาตมาไม ก ลั ว ใครจะรํา คาญ คื อ ไปเอาเรื่ อ งที่ เ ข า ใจว า หลายคนคงจะรําคาญนั่นแหละมาพูดกันอีก คือเรือ่ งศีลธรรม ใหละเอียดปลีกยอย ๖๗
www.buddhadassa.in.th
๖๘
อริยศีลธรรม
ออกไปทีละอยาง ๆ; อยางในวันนี้ก็จะพูดถึง คา หรือ คุณคา โดยเฉพาะ; แลวก็แสดงใหเห็น ความจําเปน ที่คนเราจะตองมีศีลธรรมยิ่งขึ้น แลวก็จะเกิด ความสนใจในศี ล ธรรมกั น นี่ ข อให อ ดทนฟ ง ; เพราะว า เป น เรื่ อ งที่ ยั ง ไม ไดสนใจกันโดยละเอียด. ที่จริงถาจะสนใจกันโดยละเอียด ก็คงจะทราบไดกัน ทุกคน วามันมีความจําเปนที่จะตองมีศีลธรรมกันอยางไร .…
....
….
.…
ในเมื่อถามวา ถาหมูบานนี้ไมมีถนนหนทางจะเดินก็เปนเพราะ คนในหมูบานนี้ขาดศีลธรรมใชหรือไม? พวกที่ถือวาเพราะขาดศีลธรรม ก็จะ เห็นไววา เพราะความเห็นแกตัวมากเกินไปก็ไมชวยกันทําหนทางสําหรับจะเดิน หรือวาคนขี้เกียจมันก็ไมทํา; ความขี้เกียจนี้ก็คือ ความไมมีศีลธรรม. หรื อ นั บ ตั้ ง แต ว า บนเรื อ นของคน ๆ หนึ่ ง มั น สกปรกรกรุ ง รั ง ; ถามองใหลึก ก็เพราะขาดศีลธรรม. นี้เรียกวาปญหาเล็กนอยที่สุด.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org หรือถาในบานเรือนเต็มไปดวยเสียงทะเลาะวิวาท ระงมไปหมด มันก็เปนเรื่องของการ ขาดศีลธรรม
ดาทอกันอยู
หรือเมื่อคนมีความยากจนก็เพราะขาดศีลธรรม, มีขโมย มีโจร มีอะไรมากก็ยิ่งเห็นไดวา เพราะ ขาดศีลธรรม การที่เอาเปรียบกัน จะตองทะเลาะวิวาทกัน ระหวางนายทุนกับ ชาวนาอยางนี้ ก็เพราะวามันขาดศีลธรรม; ไมมากก็นอยดวยกันทั้ง ๒ ฝาย จน
www.buddhadassa.in.th
๖๙
คาและความจําเปนที่ตองมีศีลธรรม
เรากลาวไดวา ถามีการทะเลาะวิวาทกันที่ไหน ก็ตองถือวา ที่นั่นมีการขาดศีลธรรม ดวยกันทั้ง ๒ ฝาย; ไมมากก็นอย, ไมรูปใดก็รูปหนึ่ง, ไมโดยตรงก็โดยออม. เดี๋ ย วนี้ ป ญ หามั น ก็ มี ม ากขึ้ น ทุ ก ที ใ นโลกนี้ ; นั ก เรี ย น ก็ ข าด ศีลธรรม แลวมันเปนอยางไรบาง, ครูบาอาจารยก็ขาดศีลธรรม มันจะเปน อย า งไรบ า ง ผู ป กครองเป น ลํา ดั บ ชั้ น ขึ้ น ไปก็ ข าดศี ล ธรรม, พ อ ค า ก็ ข าด ศี ล ธรรม, คนซื้ อ ก็ ขาดศี ล ธรรม, กระทั่ ง ว า ทนายความ ขาดศี ล ธรรม ตํารวจ ขาดศีลธรรม ผูพิพากษา ขาดศีลธรรม กระทั่งผูปกครองบานเมือง ขาดศีลธรรม; นี่มันจะเปนอยางไร. การที่ มี อ ะไรไม ป กติ ไม เ ป น ไปอย า งราบรื่ น ก็ ก ล า ว ไดวาเพราะขาดศีลธรรม ทั้งนั้น; แตเขาก็ไปโทษกันวา เพราะแกปญหานั้น แกปญหานี้ แกปญหาโนน มันไมถูกตอง เขาไปโทษเรื่องเศรษฐกิจบาง เรื่อง การเมืองบาง เรื่องอะไรบาง ก็หลับตาแกแตปลายเหตุกันไปเทานั้น ที่ตนเหตุ อันแทจริงไมมองวาเปนเพราะมันขาดศีลธรรม แมแตเราจะมีผูปกครองบาน เมื อ งที่ ดี อ ย า งไร; แต ถ า พลเมื อ งไม มี ศี ล ธรรม ก็ ป กครองไม ไ ด หรื อ ทํา ไมได ทําอะไรใหมีความเจริญไมได.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ตองไปมองดูกันในแงนี้กอน แลวก็จะคอย ๆ เห็นในความจําเปน ของสิ่งที่เรียกวาศีลธรรมมากขึ้นทุกที ก็จะเกิดความสนใจมากขึ้น อาตมาจึงไม กลัววาทานจะรําคาญ ในเมื่อจะตองพูดกันเรื่องศีลธรรมใหละเอียดลออกัน ใหมัน ทุกแงทุกมุม และหลายครั้งหลายหน. .…
....
….
.…
www.buddhadassa.in.th
๗๐
อริยศีลธรรม
ใ น ค รั ้ ง ที ่ แ ล ว ๆ ม า ก ็ ไ ด พ ู ด เ รื ่ อ ง ชื ่ อ แ ล ะ ค ว า ม ห ม า ย ของศีล ธรรม. สิ่งที่เ รียกวาศีล ธรรม. มีชื่อมากมายจนสับ สน มนุษ ย ก็เปลี่ยนชื่อของสิ่ง ๆ นี้กันไปเรื่อย ๆ ไปจนสับสน จนเอาอะไรไมได จะนาสมเพช ที่สุด . เชน จะตอ งพูดวา ศีล ธรรมอัน ดีของประชาชน; คลาย ๆ กับ วา มัน มี ศีลธรรมอันเลวของประชาชนอยูสวนหนึ่ง. เมื่ อ พู ด ถึ ง ศี ล ธรรม กั น แล ว มั น ไม ค วรจะมี อั น ดี อั น เลว อะไรแลว; มันตองถูกตองและมีประโยชน มนุษยเสียเอง มาทําใหเกิดปญหา ยุงยาก จนไดมีศีลธรรมดี ศีลธรรมเลว อะไรกันขึ้นมา; เพราะวามนุษยเปน ทาสของวัตถุมากขึ้นทุกทีนั่นเอง. ทีนี้ความหมายของคํา วา "ศีลธรรม" มัน ก็สั บสน แลว ก็ เปลี่ยนแปลงกันไปเรื่อย ๆ; เปลี่ยนแปลงความหมายกันไปเรื่อย ๆ : กวางแคบ บาง, สูงต่าํ บาง. แตความหมายที่แทจริง ที่ลึกซึ้งของธรรมชาตินั้น กลับไม คอยจะมอง ก็เลยไมรูจักแมแตชื่อและความหมาย; ฉะนั้นจึงตองมาพูดกันวาชื่อ มันหลอกลวงและเลนตลกกันอยางไรบาง ความหมายก็ซับซอน จนไมรูวาจะเอา อยางไรกันแน; แตถึงอยางไรก็ดี ไดสรุปความใหเห็นชัดแลววา สิ่งนี้ถือ เอา ความหมายในภาษาบาลีนั้นเปนดีที่สุด, คือเอาตามความหมายของคําวา สี-ละ นั่นเอง.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org .…
....
….
.…
สี - ละ แปลว า ปรกติ ; ถ า สิ่ ง ใดเป น ไปเพื่ อ ความปรกติ ไมวุนวาย ก็เรียกวา สี - ละ; และธรรมที่ทําใหมีความเปนอยางนั้นก็เรียกวา
www.buddhadassa.in.th
คาและความจําเปนที่ตองมีศีลธรรม
๗๑
"ศีลธรรม". นับวาเราโชคดี ที่ไดใชคําบาลีคํานี้ คือมีความหมายถือเอา เปนหลักเกณฑได; ภาษาอื่นใชคําอยางอื่น อาจจะไมสะดวกหรือไมตรงก็ได สังเกตดูภาษาตางประเทศ มีความหมายไมตรงกับความหมายของคําวา "ศีลธรรม" ในภาษาไทย ขอใหจําคําสําคัญนี้ไวดวย คือ คําวา สี - ละ หรือ ศีล แปลวา ปรกติ. ที นี้ ความหมายของคํา ว า ปรกติ นี้ ก็ ห ลายชั้ น ; เดี๋ ย วจะ ไปหาวาปรกติอยางกอนหิน จะนั่งนิ่งอยูเปนกอนหิน แลวก็ไมตองทําอะไร แลว ก็เรียกวามีศีลธรรม อยางนี้มันก็เรียกวาเขาใจผิด นั่นเปนเรื่องทางวัตถุ; ถา ปรกติอยางนั้นก็เปนเรื่องทางวัตถุ ก็เปนศีลธรรมของวัตถุ. เดี๋ยวนี้เรากําลังพูดกัน ถึงเรื่องของคนที่มีความคิดนึกมีสติปญญา จะตองดูใหดีวา จะมีอะไรบาง ที่ลึกซึ้งกวานั้น คือวามี ใจคอปรกติ, มีการ พูดจาปรกติ, มีการกระทําปรกติ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ทีนี้ คําวาปรกตินั้น ไมไดหมายความวา นิ่งหรือไมพูด หรือ ไมกระดุกกระดิก ไมเคลื่อนไหว คําวา ปรกติ นี้ หมายความวา ไมกระทบ กระทั่ ง ใคร, ไม ก ระทบกระทั่ ง ตั ว เอง หรื อ ไม ทํา ตั ว เองให เ ดื อ ดร อ น, ไมกระทบกระทั่งใคร คือไมกระทบกระทั่งผูอื่น หรือไมทําผูอ่ืนใหเดือดรอน อยางนี้เรียกวาปรกติ ตามความหมายของคําวาศีลธรรม. ทีนี้ พวกนักคาน นักแยง ก็อาจจะพูดขึ้นมาวา ก็มัวแตนั่ง ทําปรกติ ไมกระทบกระทั่ง แลวบานเมืองจะเจริญอยางไร? นั่นแหละเปน เรื่องที่จะตองหาความหมายกันใหถูกตอง.
www.buddhadassa.in.th
๗๒
อริยศีลธรรม
ถ า จะคิ ด เสี ย ว า การที่ บ า นเมื อ งมั น ไม ป รกติ , แล ว เราช ว ย ทําใหมันปรกติ จะไมเรียกวาศีลธรรมอยางไร? อยางที่วาถาไมมีถนนจะ เดิน มันลําบาก ก็เรียกวาไมปรกติ คือไมปรกติสุข; ถาเราแกไขปญหาอันนี้ เสียได ก็เรียกวามันปรกติ มันไมเดือดรอนมาก หรือมันไมเดือดรอนเลย หรือ บานเรือนมันรกรุงรังไปดวยขยะนี้ จะตองเรียกวามันผิดปรกติ กวาดใหมัน เรียบรอย ใหมันเย็นตาเย็นใจ ใหมันไมมีอันตรายเพราะสิ่งเหลานั้น, ก็ตอง เรียกวาทําความปรกติ. .…
....
….
.…
นี่ ข อให ถื อ เอาความหมายของคํา ว า ปรกติ นี้ แ หละให ดี ๆ ; ถายากจนมันก็ทนอยูไมได มันก็ไมปรกติ; ก็ตองทํางานจนกวาจะมีทรัพยสมบัติ แลวจะปรกติขึ้นในทางทรัพยสมบัติ ก็เรียกวามีศีลธรรมในสวนนั้น หรือใน ดานนั้น. ฉะนั้นขอใหถือเอาคําวา สี - ละ นี้ เปนหัวใจของศีลธรรม ไวเรื่อย ในความหมายของคําวา "ปรกติ" : ถาเปนเรื่องวัตถุก็วัตถุปรกติ เปนเรื่อง คนหรือสัต ว คนสัตวนั้ นปรกติ , ถ าเป นเรื่องจิ ตใจ ก็จิ ตใจปรกติ ถาเป น เรื่องรางกาย ก็เรื่องรางกายปรกติ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ปรกติ มี อ ยู ๒ ซ อ น คื อ ปรกติ ต ามธรรมชาติ มี ก ฎเกณฑ อยูตามธรรมชาติ; เชน ตอง กิน ยืน เดิน นอน อาบ ถาย อยางนั้น อยางนี้ รางกายจึงจะปรกติตามธรรมชาติ นี่ก็อยางหนึ่ง. อีกอยางหนึ่งปรกติสําหรับ ปญหาใหม ๆ ที่เกิดขึ้น ที่มนุษยจะตองชวยทํา จะตองมีการประพฤติดีตอกัน อยางนั้น อยางนี้ หรือชวยกันทํา ใหมีสิ่งที่ควรจะมีขึ้นมา หรือปฏิบัติตัวใหดี ๆ
www.buddhadassa.in.th
คาและความจําเปนที่ตองมีศีลธรรม
๗๓
ก็เรียกวา เปนศีลธรรมสวนที่มนุษยจะตองบัญญัติขึ้น สําหรับใหชวยกันทํา. รวมความแลวก็คือ ความหมายของคําวา "ปรกติ" นั่นเอง. .… .... …. .… วั นนี้ เ ร า จ ะ พู ด กั นถึ ง ค า ของศี ล ธ ร ร ม ก็ หม ายถึ ง ศี ล ธรรมชนิ ด ที่ เ ป น การบั ญ ญั ติ คื อ ที่ ม นุ ษ ย บั ญ ญั ติ ขึ้ น ; ถ า จะพู ด ว า ความจําเปนที่จะตองมีศีลธรรม ก็หมายถึงศีลธรรมที่มนุษยจะตองบัญญัติ และปฏิบัติตามใหถูกตอง. ในชั้ น แรกนี้ จ ะพู ด กั น ถึ ง คํา ว า "ค า " กั น เสี ย ก อ น. คํา ว า "คา" ก็คือสิ่งที่พูดกันมากที่สุดในคําวา ราคา ก็มี ในคําวาคุณคาก็มี คุณสมบัติ ก็มี แตทั้งหมดนี้มันรวมอยูที่คําวา "คา" อะไรที่เรียกวาคา? ก็คือ สิ่งที่ บัญญัติกันขึ้นมาวามันมีคา ตามความรูสึกของตน ๆ วามันจะมีคาอยางไร.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เมื่ อ ดู กั น ให ทั่ ว ถึ ง แล ว จะเห็ น ได ว า ค า ในความหมายที่ ห นึ่ ง นี้ มั น ก็ เ กิ ด ขึ้ น เพราะความต อ งการ, และเป น ความต อ งการของมนุ ษ ย นั่นเอง. ความตองการมันทําใหเกิดคาขึ้นมาเทานั้นเทานี้, แลวแตความตองการ มันมากหรือนอย.
ส ว นค า ในความหมายอย า งที่ ส อง มั น เกิ ด เป น ค า ขึ้ น มาอย า ง ลึกซึ่ง คือมัน ตามความตองการของธรรมชาติ ซึ่งมันอยูลึกซึ้งที่สุด; นี้ไมใช มนุษยไปแตงตั้งหรือบัญญัติได.
www.buddhadassa.in.th
๗๔
อริยศีลธรรม
คามีอยู ๒ ความหมาย : ตามที่มนุษยแตงตั้งบัญญัติตาม ความตองการ นี้อยางหนึ่ง, นี่ธรรมชาติตองการหรือเรียกรองอยู ในสวนลึกซึ้ง ที่สุด นั้นก็อยางหนึ่ง ซึ่งไมควรจะลืมเสีย วาเราตองปฏิบัติใหถูกตองตามกฎของ ธรรมชาติอยูสวนหนึ่งดวย เราจึงจะรอดตายอยูได นั่นแหละคาของศีลธรรม ชนิดนั้นมันลึกซึ้ง, มันซอนอยูอยางลึกซึ้ง. .… .... …. .… เดี๋ยวนี้จะ พิจารณากันถึงคําวา "คา" ตามความตองการ ของมนุษยกอนเปนขอแรก. ประเภทที่ ๑ ในระดั บ แรก ก็ อ ยากจะชี้ ใ ห เ ห็ น ค า ที่ กําหนดขึ้นอยางโงเขลา คือเอาปาก หรือเอาทอง หรือเอาเนื้อหนัง เอร็ดอรอยนี้เปนเกณฑ ซึ่งเปนเรื่องวัตถุอยางเดียว ไมมองเห็นคาทาง นามธรรมทางจิตใจ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org คาทางวัตถุนี้ เอาแตเรื่องทางวัตถุอยางเดียว แลวก็เอาความ ตองการนั้นแหละเปนหลัก; ถาเกิดมีความตองการมากพรอม ๆ กันมันก็แพง; เมื่อไมมีใครตองการมันก็ถูก หรือนอยลงไปนี้เรียกวาหลับหูหลับตา ยึดถือ กันแตหลักทางวัตถุ ทางเนื้อหนัง; แลวมันก็ไมตรงกัน : คนนี้ตองการอีก คนหนึ่งไมตองการ ของที่แพงสําหรับคนนี้ ไมแพงสําหรับคนโนน, ของอยางนี้ คนหนึ่งยอมซื้อตั้งพันตั้งหมื่น แตถาวาอีกคนหนึ่งใหเปลา ๆ ก็ไมเอา.
www.buddhadassa.in.th
๗๕
คาและความจําเปนที่ตองมีศีลธรรม
นี่ เ ป น การบั ญ ญั ติ ต ามความต อ งการอย า งโง เ ขลา; เหมือนที่เขาเรียกกันวา "ไกกับพลอย" อยางนี้ เพราะพลอยที่แพงมากตกอยูนั่น; ไกก็ไมเห็นวามีคาอะไร สูขาวสารเม็ดหนึ่งก็ไมได หรือวา ลิงไดแกว มาก็ไมมี คาอะไร สูลูกแตงเล็ก ๆ สักลูกหนึ่งก็ไมได. หรือ คนที่เขาถือวัตถุเนื้อหนัง เปนหลักเกินไป; เขาก็บอกวา พระพุทธรูปองคนี้มีคาเทากับปลาทู ๕ เขง เท า นั้ น ก็ ล องคิ ด ดู ; คนที่ เ ขารู จั ก ค า ของพระพุ ท ธรู ป นี้ ค งจะฟ ง ไม ไ ด . แตถาเอาวัตถุเปนหลักกันแลว; พระพุทธรูปองคนี้ มีคาเทากับปลาทู ๕ เขงจริง ๆ ดวยเหมือนกัน. นี่เรียกวาเขาตีคากันตามความรูสึกของปาก ของทอง ของ ความตองการดวยความโงเขลา คาอยางนี้มันก็มีอยูประเภทหนึ่ง. ป ร ะ เ ภ ท ที่ ๒ ค า ต า ม ค ว า ม ห ม า ย ท า ง ไ ส ย ศ า ส ต ร ที่ตองอาศัยความเชื่อ ยึดมั่นถือมั่นอยางงมงายเปนหลัก. ค า ทางไสยศาสตร นี้ มั น มี ร ากฐานอยู บ นความงมงาย : วัตถุขลัง วัตถุศักดิ์สิทธิ์ ถาเกิดเชื่อขึ้นมา; เปนกอนดินหรือกอนโลหะอะไร เล็ก ๆ นิดเดียว ซื้อขายกันตั้งหมื่นตั้งแสน ก็ได. มันเปนคาทางไสยศาสตร ที่มีการประกอบพิธีรีตองหลอก ๆ กัน ก็มีคาเปนรอยเปนพัน เปนหมื่น อะไร ขึ้นมาก็ได. คาในลักษณะอยางนี้ก็มีอยูความหมายหนึ่งเหมือนกัน; เอาไป พิจารณาดูใหดี.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ประเภทที่ ๓ ค า ตามความต อ งการที่ แ ท จ ริ ง ความหมายอยางหลักวิชาเศรษฐกิจ เขาก็มีอยูประเภทหนึ่ง.
ตาม
www.buddhadassa.in.th
๗๖
อริยศีลธรรม
ค า อย า งเศรษฐกิ จ นี้ มั น ขึ้ น อยู กั บ ความต อ งการ กั บ สิ่ ง ที่สนองความตองการ; ถาความตองการมันมีมาก สิ่งสนองความตองการมัน มีไมพอกัน มันก็แพง; ก็ของสิ่งเดียวกันนั่นแหละ ถาความตองการมันเกิด นอยลงไป คานั้นมันก็ลดลง เพราะมันมีส่ิงที่สอนงความตองการมาก. นี้คือคา ราคาของสิ่งตาง ๆ หรือสิ่งที่เปนเงินตรา เปนคาแทนเงินตราที่บัญญัติคาไวอยางไร เพื่อประโยชนอะไร สําหรับคนกลุมไหน มันก็เปนคาตามที่บัญญัติอยูกับสิ่งที่มัน กําลังหมุนเวียนอยูจริง ๆ. แตถึงอยางไร มองดูใหดีจะเห็นวา ก็ทํากันไปอยางนั้นแหละ ตามที่ มนุ ษ ย จะรูจัก ; ถามนุ ษ ยโง ก็ตองบั ญญัติไปตามความโง นี้คือ ความโงของเศรษฐกิจ ที่แกปญหาตาง ๆ ในโลกนี้ไมได; ไมรูจักตนตออัน แทจริง คือความรูสึกผิดชอบชั่วดี ความมีศีลธรรมของคน; เพราะไปลุมหลง ในสิ่งที่ไมควรจะลุมหลง และไมควรจะยึดถือนั่นนี่ จนทําใหเกิดความยุงยาก ทางคา ทางเศรษฐกิจขึ้นมา.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ตัวอยางดังที่กําลังมีปญหานาหัวเราะ วาคนบางคนเขาจะเปนบา ตายเสียแลว; เพราะวาหมูมันแพง อยางพวกกรุงเทพฯ โดยมาก สมัยหนึ่ง ทําไมจึงจะตองเดือดรอนกันถึงอยางนั้น; มันควรจะแกไขได เปลี่ยนแปลงได ถาหมูมันแพงก็อยาไปกินมันก็แลวกัน กลับไปโวยวายใหมันมีเรื่องยุงยากลําบาก ขึ้นมา ไมรูจักละอาย นี้เรียกวาคาที่เกิดจากความตองการของมนุษย. ในภาษาศีลธรรมจะเห็นวา คาในทํานองนี้เปนของหลอกลวง ลม ๆ แลง ๆ เปนไปตามความตองการของมนุษย.
www.buddhadassa.in.th
๗๗
คาและความจําเปนที่ตองมีศีลธรรม
เดี๋ ย วนี้ ม นุ ษ ย ไ ม ต อ งการศี ล ธรรม ศี ล ธรรมก็ ก ลายเป น ของไมมีคา แลวความโงมันอยูท่ีใคร, ความลําบากทุกขยากมันอยูที่ใคร. เมื่อศีลธรรมเปนสิ่งจําเปนสําหรับมนุษย แลวมนุษยเกิดไมตองการศีลธรรม; ศีลธรรมก็หมดคาหรือดอยคาไมมีใครสนใจ. เมื่อไมมีศีลธรรมอยูในหมูมนุษย เปนมนุษยที่ไรศีลธรรม ก็เลยมีปญหายุงยากลําบากมากขึ้นทุกที; นี่ยกตัวอยาง วามันเกี่ยวกันอยูกับสิ่งเหลานี้ไมแยกกันได นี่คําวาคาในความหมายที่มนุษย บัญญัติตามความตองการของมนุษยในความหมายหนึ่ง. .… ที นี้ ของธรรมชาติ.
....
อี ก ความหมายหนึ่ ง
….
.…
ค า ที่ เ กิ ด ขึ้ น จากความต อ งการ
เมื่อธรรมชาติมันมีหลักตายตัววา เราจะตองทําอยางไร เราก็จะ ตองทําอยางนั้น; ถาเราไมทําอยางนั้นก็จะลําบาก จะเจ็บไข หรือจะตาย. พวกปจจัยที่จําเปน ๔ อยาง คือ อาหาร เครื่องนุงหม ที่อยูอาศัย ยารักษา โรค เปนตน นี้ก็ เปนธรรมชาติทางวัตถุ จะตองหามาตามธรรมชาติเรียกรอง โดยตองมีอยู บางทีก็นาหวัว ที่วา ของจําเปนแกชีวิตอยางยิ่งมันกลับมีราคา ถูกเหลือเกิน แลวของบา ๆ บอ ๆ ทําไมมันถึงแพง.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ยกตั ว อย า งง า ย ๆ เช น ว า ข า วสารนี้ ทํา ไมมั น จึ ง ไม มี คา แพง เทากับทองคํา หรือเพชรพลอย อะไรนี้ เปนตน ถาเอามาเทียบกันดูกับความ ที่มันจะเปนประโยชนแกรางกายแลว ของแพง ๆ เหลานั้นมีคาไมเทากับวาน้ําสัก แกวเดียว หรือขาวสารสักกํามือหนึ่งก็ได. นี่เรียกวา อาหารที่จําเปนแกชีวิต.
www.buddhadassa.in.th
๗๘
อริยศีลธรรม
ที นี้ เครื่ อ งนุ ง ห ม เราก็ ค วรจะนึ ก ถึ ง ประโยชน อั น แท จ ริ ง . มันคืออะไร มันควรจะมีอะไร; แลวเราก็ทําไปทําใหมันผิด : ไปมุง แตจะใหมันสวย มันงาม ใหมันแปลกประหลาด สําหรับจะอวดกัน มันก็กลายเปนเครื่องสําหรับ อวดกัน ; มันไมใชเรื่องเครื่องนุงหมไป เปนตน; แลวเกิดปญหาแกมนุษย, ทําความลําบากยุงยากใหแกมนุษยไมนอยเหมือนกัน. เรื่ อ ง
ที่ อ ยู อ าศั ย อะไรนี้ ถ า เมื่ อ มั น มี อ ะไรเท า ที่ จํา เป น เดี๋ยวนี้อยากจะอยูอยางแขงกันกับเทวดา หรือสมควร มันก็ไมมีปญหามาก สรางบาน สรางประสาทอะไร ก็แขงกับเทวดา มันก็เลยไมเปนความสงบได. เรื่ อ ง ยารั ก ษาโรค ก็ เ หมื อ นกั น อี ก ที่ ว า จะมี ย าโดยตรงนี้ ก็ไมคอยมีใครชอบ ชอบยาเลน ๆ กันเสียโดยมาก ยากินเลนขายดีกวายากินจริง ๆ. นี่ เ รี ย กว า ธรรมชาติ มั น ต อ งการอยู อ ย า งหนึ่ ง ; เราทํา ผิ ด กฎเกณฑ อั น นั้ น ก็ เ รี ย กว า ทํา ผิ ด ทางศี ล ธรรมต อ ธรรมชาติ ก็ ข าด ศี ล ธรรมตามการเรี ย กร อ งของธรรมชาติ . ถ า ขาดถึ ง ขนาดหนึ่ ง แล ว มั น ก็ จะตองเกิดความลําบากขึ้นมาทันที : ทางรางกายก็จะลําบากขึ้นมาทันที. ถายิ่ง เปนทางจิตใจดวยแลว ก็จะยิ่งเสียหายหมด; คือธรรมชาติตองการใหมีจิตใจ อยางไรจึงจะปรกติสุขอยูได ไมเปนบาเปนโรคเสนประสาท แลวเราก็ไมหาให คิดดูเถอะวา มันอยางนั้น; ในที่สุดก็ไดเปนโรคประสาทแลวเปนโรคจิต ธรรมชาติมีกฎ เหมือนกับกฎศีลธรรมอยูอันหนึ่งดวย แตมันลึกลับ มนุษยไป สนใจแตกฎทางวัตถุทางเนื้อหนัง ทางปากทางทอง ; ก็ทําผิดในทางนี้
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.buddhadassa.in.th
๗๙
คาและความจําเปนที่ตองมีศีลธรรม
คําวาคาในทางธรรมชาตินี้ มันลึกอยางนี้ แลวมันรุนแรงมาก. ทางกาย ถาขาดแลวมันก็เจ็บไข หรือตายทางกาย. ทางจิต ถามันขาดแลว มันก็ตายในทางจิต คือจะเปนบา หรือจะไมมีอะไรเหลืออยูสําหรับเปนความดี; กลายเปนบุคคลที่ไรคา กลายเปนสังคมที่ไรคาไป เพราะวามันมีจิตใจไมสม ประกอบนั่นเอง. คาของศีลธรรมตามธรรมชาติ คือ ธรรมชาติตองการใหคนมี ศีลธรรมอยางนี้ ๆ แลวคนก็ไมสนใจ; คนก็ไปสนใจแตคาในทางความ ตองการของเนื้อ หนัง ของปากของทอ ง ซึ่งทําใหเ ห็ นแกตัวมากขึ้น ๆ แล วก็เอาเปรียบกันแลวก็เบียดเบียนกัน แลวก็เดือดรอนกันไปทั้งโลก เดี๋ ย วนี้ เ ราจะพู ด กั น แต ค วามหมายของสิ่ ง ที่ เ รี ย กว า ค า , มีคา. คาตามที่มนุษยบัญญัติตามความตองการของคน นี้ก็อยางหนึ่ง แลวคา ตามธรรมชาติมันตองการและเรียกรองอยูอยางลึกซึ้งเรนลับนั้น มันก็อีกอยาง หนึ่ง นี้เรียกวาความหมายของคําวา "คา"
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org .…
....
….
.…
ที นี้ อยากจะให ดู อี ก สั ก มุ ม หนึ่ ง ดี ก ว า มิ จ ฉาทิ ฎ ฐิ บั ญ ญั ติ กั บ ค า ตามี่ สั ม มาทิ ฎ ฐิ บั ญ ญั ติ ไดงายขึ้น.
พวกมิ จ ฉาทิ ฎ ฐิ บั ญ ญั ติ สิ่ ง นี้ ว า มี ค า เท า ไร? สัมมาทิฎฐิก็ จะบั ญญั ติสิ่ งเดี ยวกั นนั้ นวาคาเปน อยางอื่ นเสมอไป.
ว า ค า ตามที่ นี้ ก็ จ ะค อ ยเห็ น
ที นี้ พ วก สิ่งที่
www.buddhadassa.in.th
๘๐
อริยศีลธรรม
พวกมิจฉาทิฎฐิบัญญัติวามีคามาก พวกที่เปนสัมมาทิฎฐิจะบัญญัติไววา ไมมีคาเลย ก็ได ขอใหมองดูใหดี ๆ เพราะวา พวกมิจฉาทิฎฐินั้น เอาเนื้อหนังเปนหลัก, เอาปาก เอาทองเปนหลัก, เอาวัตถุมาเปนหลัก. พวกสัมมาทิฎฐินั้น เขาก็ เอาเรื่องจิตเรื่องวิญญาณ เรื่องคุณสมบัติอันแทจริงมาเปนหลัก. ที นี้ จ ะเอาอย า งไหนเป น หลั ก ? ก็ ไ ม มี ใ ครบั ง คั บ ได . แต ถ า เอาอยางไหนเปนหลักแลวความปรกติสุขเกิดขึ้น ตองถือวาอยางนั้นถูกตอง. นี่ขอใหยึดหลักอยางนี้ไวเสมอไปวา สี-ละ ก็ตองแปลวา ปรกติ ปรกติสุข. เราถื อ ค า กั น อย า งไหน, โดยวิ ธี ไ หน, แล ว ผลที่ เ กิ ด ขึ้ น เป น ความปรกติ เปนความสงบสุขแลว อันนั้นแหละถูก. อยางไดไปหลงใหลในการบัญญัติ ดวยอํานาจของมิจฉาทิฎฐิเลย; มีแตจะทําใหเกิดความยุงยากสับสน. จะเทียบกันดูอยางงาย ๆ อยางนี้ก็ไดวา พวกมิจฉาทิฎฐิ เขาตอง การวา "ใหกินดีอยูดี"; แตพวกสัมมาทิฎฐิ จะตองการวา “กินอยูแต พอดี” ; เทานี้มันก็ตางกันมากแลว.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org พวกที่ ถื อ ว า "กิน ดี อ ยู ดี " นี้ ไ ม มี ข อบเขต ขยายออกไปเรื่ อ ย จนเท า กั บ เทวดาแล ว มั น ก็ ยั ง ไม พ อ ที่ จ ะเรี ย ก "กิ น ดี อ ยู ดี " ที นี้ พ วกที่ "กิ น อยู แ ต พ อดี " นั้ น มั น มี ค วามพอดี ไ ด เ อง จะทํา อย า งไร เท า ไรแล ว พอดี ก็มีปรกติสุขไดมากกวา; ไมมีปญหาเรื่องความขาดแคลน แลวก็ไมเห็น แกตั ว ; เพราะถ าทะเยอทะยานก็ เป น คนเห็ นแกตั ว. เดี๋ยวนี้ไม เห็ นแกตั ว มันก็ไมทะเยอทะยาน , ก็ไมมีไฟเผาใหเรารอน ในเรื่องของความตองการ.
www.buddhadassa.in.th
๘๑
คาและความจําเปนที่ตองมีศีลธรรม
นี่คือคําวา "คา" หลอกลวงที่สุด ; พวกมิจฉาทิฎ ฐิบั ญญัติ อยางหนึ่ง, พวกสัมมาทิฎฐิบัญญัติอยางหนึ่ง. เชนวาคน ๆ หนึ่ง เขาจะซื้อของที่ แพง แลวก็ไมรูวา จะไดประโยชนอะไรมากิน; อีกคนหนึ่งเขาจะซื้อกลวย ซื้อผัก อะไรถูก ๆ มากิน. อยางนี้ มันก็ไมมีปญหา; เพราะมีความคิดเห็น ที่แตกตาง กันถึงกับตรงกันขาม : เปนมิจฉาทิฎฐิ เปนสัมมาทิฎฐิ; เปนเหตุใหกินอยู ไมมีขอบขีด จนกระทั่งวากินอยูมีขอบขีด ที่พอดี. .…
....
….
.…
ที่ พู ด มาทั้ ง หมดนี้ ต อ งการ ให ส นใจแต เ พี ย งความหมาย ของคํา พู ด เพี ย งคํา เดี ย ว คื อ คํา ว า ค า ค า หรื อ ราคานั้ น มั น หลอกลวง ที่สุด แลวเราเคยโงกันกี่มากนอย? เคยหลงในเรื่องนี้กันกี่มากนอยเทาไร? ควรจะปรับปรุงกันเสียใหม; อยาใหมันหลอกไดนัก แตเดี๋ยวนี้มาพูดกันถึง เรื่อ งที่สํา คั ญที่สุด คือคํา ว า คาของคํา วา "ศีล ธรรม" พวกมิ จ ฉาทิฎฐิ จะ ให ค า ของศี ล ธรรมน อ ยมาก หรื อ ไม ใ ห เ ลย; พวกสั ม มาทิ ฎ ฐิ จ ะเห็ น ว า ศีลธรรมเปนสิ่งที่สําคัญมาก มีคามาก ควรจะสนใจมาก.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เดี๋ ย วนี้ ถ า คนทั้ ง บ า นทั้ ง เมื อ ง เขาไม เ ห็ น ค า ของศี ล ธรรม แลวจะเรียกวาคนทั้งบานทั้งเมืองเปนมิจฉาทิฎฐิ หรือเปนสัมมาทิฎฐิ? ขอให ลองคิดดู. หรือวาคนทั้งประเทศดวยซ้ําไป ที่ไมสนใจปญหาทางศีลธรรม ไมหยิบ ยกปญหาทางศีลธรรมขึ้นมาวินิจฉัย นี่ก็เพราะไมเห็นคาของศีลธรรม; จะเรียก วามิจฉาทิฎฐิหรือจะเรียกสัมมาทิฎฐิ? ขอใหลองคิดดู.
www.buddhadassa.in.th
๘๒
อริยศีลธรรม
คาของศีลธรรมแท ๆ มันก็ยังแตกตางกัน ตามที่วา พวกมิจฉาทิฎฐิมันเปนผูตีราคา หรือวาพวกสัมมาทิฎฐิเปนผูตีราคา แลวเราอยูในพวกไหน?
ถ า เราไม เ ห็ น ค า ของศี ล ธรรม หรื อ เห็ น ค า ของศี ล ธรรม มีนอย ก็ยอมรับเสียดี ๆ วายังเปนมิจฉาทิฎฐิอยู สวนหนึ่งทีเดียว ถาเปน สัมมาทิฎฐิรูจักคาของศีลธรรมแลว; ทําไมไมพยายามที่จะมีศีลธรรมอยูในเนื้อ ในตัว ใหลูกใหหลานใหคนในครอบครัวมีศีลธรรม, หรือเพื่อนบาน เพื่อนรวม โลกกัน ไดมีศีลธรรม ทําไมจึงไมเสียสละชวยกันสงเสริมศีลธรรม? ที่วาทําบุญ ๆ แตไมรูวาทําอะไร อาตมาอยากจะบอกวาทําบุญ ที่ ดี เ ลิ ศ ประเสริ ฐ ที่ สุ ด ก็ คื อ การทํา ให ค นในโลกมี ศี ล ธรรม; ไม มี บุญไหนดีกวานี้ หรือจริงกวานี้ ถาเห็นวาศีลธรรมมีคา เราก็ควรจะปรับปรุงกัน สงเสริมนั่นนี้ คนละไมคนละมือ แตถาทําสุดความสามารถในการที่จะทําใหมี ศีลธรรมอยูในสัคม ในบานเมืองของเรา ในประเทศของเรา หรือกระทั่งอยูใน โลกนี้ ก็ยิ่งดี.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ค า ของศี ล ธรมสลั ว ไปหมด ไม พิ จ ารณาให ดี ก็ ไ ม เ ห็ น ; แตมันมีคามากมจนถึงกับวา ความเปนความตายของโลกหรือมนุษยนี้มัน อยูที่นี้ ลองไมมีศีลธรรมใหถึงขนาดเถอะ โลกนี้จะวินาศ จะฉิบหายจะเปน โลกที่ไรความหมาย
www.buddhadassa.in.th
คาและความจําเปนที่ตองมีศีลธรรม ที นี้ ดู กั น ต อ ไ ป อี ก คําวา "คา" นี้มันคืออะไรกันแน?
๕๓ จ ะ ดู กั น อ ย า ง ลึ ก ซึ้ ง ไ ป อี ก ว า
อาตมากําลั งบอกว าสิ่ง ที่เ รี ยกว า คา นั่ นแหละ คือ ต นเหตุ ถามัน แหงปญหาทั้งหลายทั้งปวงหรือเปนที่ตั้งแหงปญหาทั้งหลายทั้งปวง ไมมีคา หรือไมเกี่ยวกับประโยชนแลว ก็ไมเกิดปญหาอะไร ปญหาที่มันเกิดขึ้น แกเรา เพราะเราตองการประโยชน ตองการสิ่งที่มีคา แลวคานั้นแหละมันทํา ให เ ราต อ งการ ถ า มั น ไม มี ค า เราก็ ไ ม ต อ งการ แล ว เราก็ ไ ม รู สึ ก ว า มั น จําเปนอยางไร แตถารูสึกวามีคาแลว ก็เกิดตองการขึ้นมาทันที : ในทางดี ก็อยางนี้ ในทางชั่วก็อยางนี้ มันจะมีคาไดในทางดีก็ได, ในทางชั่วก็ได; หรือวาคนจะทําดีก็ได, ทําชั่วก็ได โดยตนเหตุอยางเดียว คือสิ่งที่เรียกวา "คา" นั่นเอง เรื่องนี้คงจะไมลึกซึ้งเกินกวาที่จะไปพิจารณาดูไดเอง วาถาเรา ไมรูสึกวามันมีสิ่งที่เรียกวา คา อยูในโลกนี้แลว เราก็จะเปนพระอรหันต. การที่เปนพระอรหันตไมได ก็เพราะวาไปติดอยูที่คา หรือคุณคาอยางใดอยางหนึ่ง ซึ่งเปนเหตุใหเกิดความอยากอยางใดอยางหนึ่ง อยากไดอยากเอา มันก็รัก ; อยากไมไดอยากไมเอา มันก็เกลียด มันมีอยู ๒ อยางเทานั้น คือรักหรือชัง: คาอยางหนึ่งมันทําใหรัก , คาอยางหนึ่งมันทําใหเกลียดหรือชัง.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ถาพูดเปนภาษาบาลี คํานี้ก็คือคําวา คุณะ, คุ - ณ อานคา คุณ ในภาษาไทย มันมีคุณ คือ คุณคา หรือคุณสมบัติ ดีก็ไดเลวก็ได ก็เรียกวา
www.buddhadassa.in.th
๘๔
อริยศีลธรรม
คุ ณ ทั้ ง นั้ น ภาษาบาลี เ ป น กลางอย า งนั้ น ที นี้ มั มี ค า สํา หรั บ เป น อั น ตราย ก็ได เปนประโยชนก็ได มีคุณสมบัติอยางใดอยางหนึ่งของมัน แลวก็เรียกวา คุณคา หรือคาของมันทั้งนั้น. ที นี้ จิ ต ใจของคนก็ ห วั่ น ไหวไปตามสิ่ ง ที่ เ รี ย กว า คุ ณ หรื อ คา, เชนดีก็มีคุณอยางดีก็ติดดี, ชั่วมีคุณอยางชั่วก็ติดชั่ว เราก็เกลียดชั่ว, เราก็ รั กดี แตทั้งเกลี ยดชั่ว และรั กดี นั้ นก็ คือความยึ ด มั่น ยึดมั่ นในอะไร? ก็ยึดมั่นในคา หรือคุณ นั้นเอง พระอรหันตประเภทเดียวเทานั้น ที่จะมีจิตใจ อยูเหนืออิทธิพล ของสิ่งที่เรียกวา คาหรือ คุณ หรือคุณสมบัติ ก็ตาม พู ด อย า งนี้ มั น ออกจะเป น ปรั ช ญาเลยเถิ ด ไป แต มั น เป น ความจริงที่ควรจะทราบ วาการที่มนุษยจะมีจิตใจวางจากกิเลส หรือวาง จากความทุ ก ข ไ ม ไ ด ก็ เ พราะไปติ ด อยู ที่ คุ ณ หรื อ ค า , ไปเป น ทาสของสิ่ ง ที่เรียกวาคุณหรือคา ดีก็ได ชั่วก็ได บางคนก็เห็นชั่วเปนดี บางคนก็เห็นดี เปนดี เห็นชั่วเปนชั่วมันก็แลวแตมิจฉาทิฎฐิหรือสัมมาทิฎฐิ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ชั่วเปนชั่วแลว; แตแมวาจะเปนสัมมาทิฎฐิขนาดที่ รูวาดีเปนดี แตถาจิตมันยังไปหลงอยูกับคา หรือคุณ นี้แลว มันก็หลุดพนไปจากความ ครอบงําของสิ่งนั้นไมได. ฉะนั้นจึงไปเกิดอยาก คือมีตัณหาอยางนั้น อยางนี้ อยางโนน : เปนกามตัณหา ภวตัณหา วิภวตัณหา ก็เพราะสิ่งที่เปนตนเหตุอยาง เดียวเทานั้น คือสิ่งที่เรียกวาคานั้นเอง มันชอบกาม มันก็ไปเปนกาม ตัณหา ; ถาชอบรูป ก็ไปเปนภวตัณหา; ชอบอรูปมันก็ไปเปนวิภวตัณหา; แลวแตจะไปชอบอะไร หรือคาของอะไรที่มีความหมายอยางไร.
www.buddhadassa.in.th
๘๕
คาและความจําเปนที่ตองมีศีลธรรม นี่พูดเลยเถิดไปแลว ความยึดถือของมนุษยเรา. .…
ถึงคําวา
....
….
"คา"
ชนิดที่มันเปนที่ตั้งแหง
.…
ขอให ร ะวั ง อย า งยิ่ ง ต อ สิ่ ง ที่ เ รี ย กว า ค า ; ให ดี ๆ : สิ่ ง นั้ น แหละมั น เป น ตั ว ป ญ หาทั้ ง หมด.
ระวั ง
ถาเราเขาใจผิดตอสิ่งที่เรียกวา คา; ระวังใหดี ๆ สิ่งนั้นแหละ มันเปนตัวปญหาทั้งหมดถาเราเขาใจผิดตอสิ่งนี้แลว มันจะสับสนหมด : ศีลธรรมก็จะไมมี อยาวาถึงกับจะมีการบรรลุ มรรคผล นิพพานเลย ระวังสิ่ง ที่เรียกวาคา หรือราคาร หรือคุณคา หรือคุณสมบัติอะไรนี้ใหดี ๆ มันมีลักษณะ เปนที่ตั้งแหงความยึดถือทุกสิ่งไป : อยางหนึ่งทําใหเกลียด อีกอยางหนึ่งทําให รัก, ที่เปนหลักใหญอยู ๒ อยาง มีอยางนี้.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ถาเราโง ก็ยึ ดถือคา ของมัน ; เพราะฉะนั้ นเราก็ จะตอ งไปรั ก เขาในฝายหนึ่ง ไปเกลียดเขาในฝายหนึ่ง อันนี้ก็เรียกวาเสียหมด ในทางความ เปนปรกติ คือจะมีใจคอไมปรกติ, จะมีทิฎฐิความคิดเห็นไมปรกติ ทีนี้มัน ก็ออกมาทางกาย ทางวาจา เปนการพูด การกระทําที่มันไมปรกติแลวมันก็ กระทบทั่งใหตัวเองเดือดรอน กระทบกระทั่งใหผูอ่ืนเดือดรอน มันเสีย ความเปนปรกติไปหมดแลวสิ่งที่เรียกวาคามันก็มีอยูอยางหลอกลวง อยางที่ เราไมรูจัก.
www.buddhadassa.in.th
๘๖
อริยศีลธรรม
อาตมารูสึกวา การที่เอาเรื่องอยางนี้มาพูดกัน อาจจะเกินไป สําหรับคนบางพวกก็ไดแตก็ไมทราบวาจะเอาเรื่องอะไรมาพูด ใหคนรูจักกลัว ตอการขาดศีลธรรม หรือวาใหคนกลาในการที่จะมีศีลธรรม จึงเอาเรื่องศีลธรรม ใหรูจักคาในทางที่จะเปนประโยชน อยางนี้มาพูด ใหรูจักคุณคาของศีลธรรม แทจริงยิ่ง ๆ ขึ้นไป จนกระทั่งในที่สุด จะไดอยูเหนืออํานาจของสิ่งที่เรียกวา คา หรือราคานั้น ถ า มี ค วามยึ ด มั่ น ถื อ มั่ น อยู ก็ อ ยู ใ ต อํา นาจของค า หรื อ ราคา : เดี๋ยวก็ชอบ เดี๋ยวก็ไมชอบคือมีกิเลสอยางใดอยางหนึ่ง เปนแนนอน. ฉะนั้นจึงถือวาแมแตพระโสดาบัน พระสกิทาคามี พระอนาคามี ก็ไมอยูเหนือสิ่งนี้ เวนแตพระอรหันตพวกเดียวเทานั้น ที่จะรูจักมีจิตใจอยูเหนืออํานาจของสิ่งที่เรียก กันวา "คา". นี่ตั้งตนแตอยางต่ํา ๆ เชนคาของขาวสารเม็ดหนึ่งนี้ ของศีลธรรมสูงสุดก็เรียกวาคา แลวก็เปนที่ตั้งแหงความยึดถือ.
ไปจนถึงคา
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ทีนี้ ถาวายึดถือวิธีนี้ใหถูกวิธี ก็ยึดถือไปในทางที่มันจะสูงขึ้นไป จนในที่สุดมันก็อยูเหนือคาเดี๋ยวนี้ถาวามันโงไป มันก็ไปยึดผิด ๆ ; มันก็ กลับต่ําลงไปโดยไมจําเปน แลวไปเสียเวลาเปลา ๆ คือไปหลงใหลในสิ่งที่ชั่ว เห็ นเปน ของที่มีคา ครั้นละที่ชั่ วนั้ นได มาอยูที่ ดี ก็ หลงในค า ของสิ่งที่ดี ; เรื่ องยังไม จ บ ก็ยั งหลงแมในความดี. นี่ก็ยังถูกกดขี่อยูดวยสิ่งที่เรียกว า "คา"; มันก็ยังหนักอกหนักใจ วิตก กังวล ทุกขรอนไปตามเรื่อง ฉะนั้นตอง
www.buddhadassa.in.th
๘๗
คาและความจําเปนที่ตองมีศีลธรรม
ทลึ่ง ขึ้นไปอีกทีหนึ่ง ใหมันพนจากอํานาจของสิ่งที่เราเรียกวา คาหรือแมแตคาของ ความดี นี้เปนชั้นสูงสุดของสิ่งที่เรียกวาศีลธรรม. เดี๋ ย วนี้ ใ นโลกนี้ ไม ต อ งการถึ ง อย า งนั้ น ต อ งการแต ใ ห อ ยู กันดี ๆ อยูกันอยางดี มีคาของความดี มีศีลธรรมอันดีก็พอที่จะปรกติแลว. เอาละเป น อั น ว า เราจะถื อ เอาค า ของศี ล ธรรมอั น ดี มา เปนวัตถุประสงคในที่นี้ บัญญัติวามีคา ตามความหมายของศีลธรรม คือ สามารถจะทําความปรกติแกจิตใจ ของบุคคลแตละบุคคล และทําความปรกติแก สั ง คมคื อ ที่ อ ยู ร วม ๆ กั น เป น พวก ๆ อะไรทํา ความสงบสุ ข อย า งนี้ ไ ด ก็เรียกวาศีลธรรม, แลวมันก็มีคาเพียงเทานี้ สําหรับสิ่งที่เรียกวาศีลธรรมนี้. นี่สําหรับคําวา คา ควรจะมองกันในลักษณะอยางนี้ .…
....
….
.…
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ที นี้ ก็ ม า ถึ ง
ค ว า ม จํา เ ป น
ที่ ตั ว เ ร า จ ะ ต อ ง มี
ศีลธรรม.
คํา ว า ศี ล ธรรมในที่ นี้ คื อ ศี ล ธรรมที่ จ ะบั ญ ญั ติ ขึ้ น , ที่ ไ ด บัญญัติขึ้น แลวจะตองประพฤติปฏิบัติกันใหถูกตองนั้น ; ไมใชชนิดที่วา เปนไปตามธรรมชาติ ความมี ศี ล ธรรมอยู ที่ ต รงไหน? ศีลธรรม? ถาพูดตอ เนื่องกัน มากั บสิ่งที่พู ดมาแล ว
อะไรเรี ย กว า ความมี ก็จ ะพูดได เลยว า การ
www.buddhadassa.in.th
๘๘
อริยศีลธรรม
สามารถควบคุมสิ่งที่เรียกวาคาได นี่แหละ คือ ศีลธรรม. การสามารถ ควบคุมสิ่งที่เรียกกันวาคานั้นได นั่นแหละ คือ ความมีศีลธรรม ถาเราควบคุม สิ่งที่เรียกวาคาหรือราคา หรือคุณคานี้ไมไดแลวมันจะดึงเราไปใหทําอยางใด อยางหนึ่ง ตามที่เราหลงไปในคุณคาอันนั้น; คนที่หลงในคุณคาของความชั่ว วาดี, มันก็ลากคอไปทําความชั่ว หรือถาวาไปหลงในคุณคาที่สมมติบัญญัติกัน วาดี, มันก็ไปทําสิ่งที่เรียกวาดี แตแลวมันก็ยังไมมีความปรกติถึงที่สุด คือไป รักดี ไปเกลียดชั่ว ถายังมีรัก มีโกรธ มีเกลียด มีรัก มีชัง อยูอยางนั้น จะเรียกวามีศีลอันดีไดหรือยัง? ในทางโลก ๆ เขาก็บัญญัติวาดี พอใชไดแลว : หรือใชไดแลว ในการที่รักดี ทําดีขวนขวายในความดี หลงแตความดี จนตายไปกับตัว นี้ก็วา ใช ไ ด แ ล ว แต ใ นทางธรรมะชั้ น สู ง นั้ น ก็ ต อ งการไกลไปกว า นั้ น คื อ ต อ งการความปรกติ ก ว า นั้ น ; อย า ใหเ กิ ด ความรัก อยา ให เกิ ด ความชั ง ขึ้ น มาได จึงจะเรียกวาเราควบคุมมันได อยาใหสิ่งที่มีคาอยางใดมาทําใหเราเกิด ความรัก หรือวาอยาใหสิ่งที่มีคาอยางใดมาทําใหเราเกิดความเกลียด มันมี ๒ อยางเทานี้. ฉะนั้นถาเราควบคุม ๒ อยางนี้ได ก็เรียกวามีศีลธรรม
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ถ า เรา ควบคุ ม ไม ไ ด ; มั น จะลากเราไปทํา ชั่ ว หรื อ ว า จะลากเราไปทําความดี ชนิดที่ตองทนทรมาน ตองหลงใหลในความดี จนตอง ฆาตัวตาย เพราะความดี หรือวาควาายึดมั่นในความดี ทําใหนอนไมหลับ กระสั บ กระส า ย จนเป น โรคประสาท อย า งนั้ น ก็ มี . นี่ แ หละ เพราะว า เราไมสามารถจะควบคุมสิ่งที่เราเรียกวาคาไวได; ฉะนั้น ศีลธรรมจึงไม บริสุทธิ์ จึงถือวาควบคุมสิ่งที่เรียกวาคานี้ไดมากเทาไร ก็มีศีลธรรมมากเทานั้น:
www.buddhadassa.in.th
๘๙
คาและความจําเปนที่ตองมีศีลธรรม
ควบคุมไดนอย ก็มีศีลธรรมนอย ควบคุมสิ่งที่มีคาที่บังคับจิตใจของเรา ใหหลง ไปนั่นแหละใหได และการสามารถควบคุมได นั้นเรียกวาเรามีศีลธรรม ยกตัว อยา งที ่เ ปน พระเปน เณรกัน ดีก วา เพราะวา เปน นัก บวชที ่จ ะ ประพฤติ ธ รรมะที่ สู ง ขึ้ น ไป ถ า ควบคุ ม จิ ต ใจเกี่ ย วกั บ สิ่ ง ที่ เ รี ย กว า ค า ไม ไ ด แ ล ว ก็ไ มเ ปน พระเปน เณรเลย มัน จะเกิด ไปรัก สิ่ง ที่ยั่ว ใหรัก , จะเกลีย ดสิ่ง ที่ยั่ว ใหเ กลีย ด เพราะคา ใน ๒ ความหมายนั ้น การที ่อ อกมาบวชเปน พระเปน เณร ก็เพื่อจะสามารถฝกจิตใจใหอยูเหนืออํานาจของสิ่งที่เรียกวาคานี้เอง. .…
....
….
.…
ถ า ค ว บ คุ ม อิ ท ธิ พ ล ห รื อ อํ า น า จ ข อ ง ค า นี้ ไ ด แ ล ว จ ะ เ กิ ด อ ะ ไ ร ขึ้น? ก็คือเกิดความปรกติขึ้นมา แตละคน ๆ; คนหนึ่งมันก็ปรกติ : มี จิต ใจ กาย วาจา ปรกติแ ลว สัง คมก็ไ มป น ปว น เพราะเปน สัง คมของคนที่ ปรกติ; เรีย กวามีค วามปรกติเกิด ขึ้น เปน ผลของความมีศีล ธรรมไมมีกิเ ลส. ถา สามารถควบคุม อํ า นาจของสิ ่ง ที ่เ รีย กวา คา อัน ยั ่ว ยวนไดแ ลว ก็ไ มมี กิเลสเกิดขึ้น : ไมมีกิเลสก็ไมทํากรรม; มันก็ไมมีอะไรระส่ําระสายเปนทุกข เดือดรอนแลวเราก็จะเปนมนุษยเต็มตามความหมาย.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org มนุษ ยแ ปลวา มีใ จสูง , สูง หมายความวา มีอ ะไรมาบัง คับ ไมไ ด มีอะไรมาบีบความตองการไมได; เพราะวาจิตใจมันสูง มันไมหวั่นไหวไป ตามดี ตามรา ย ตามสิ ่ง ที ่ม ายั ่ว ใหร ัก หรือ ใหเ กลีย ด มนุษ ยม ีใ จสูง จริง ไมถ ูก กระทําใหรัก หรือใหเกลียดได.
www.buddhadassa.in.th
๙๐
อริยศีลธรรม
เ ดี ๋ย ว นี ้เ ปน ม นุษ ยก ัน ยัง ไ มถ ึง นั ่น เ อ า แ ตเ พีย ง วา ไ มห ล ง ไ ห ล ถึ ง กั บ รั ก มากเกลี ย ดมากจนเกิ ด ป ญ หาขึ้ น ก็ แ ล ว กั น แต ใ นทางธรรมะนั้ น ไป สูง สุด จึน ถึง วา ถา ควบคุม "คา " ไดแ ลว จะไมม ีผ ลรา ย เรีย กวา จะไมม ีก าร ตายดีก วา : ทางกายก็ไ มต าย ทางใจก็ไ มต าย ไมม ีก ารตาย หรือ ไมม ีก าร ตายโหงก็ ไ ด ขออภั ย พู ด คํ า หยาบคายว า "ตายโหง" นี้ ตายอย า งที่ ไ ม น า จะตาย คือ วา คนมัน หลงในสิ ่ง ที ่เ รีย กวา มีค า มากเกิน ไปแลว มัน จะตายโหง ทางกายก็มี ทางจิต ทางวิญญาณทางสติปญญาความคิดเห็นนี้ เสียหมดเลย; เหมือนกับสติปญญาตายโหงไปแลว ยังเปน ๆ อยูนี้ มันมีการตายชนิดนี้ได มนุษ ยม ีป ญ หาที ่ส ูง ขึ ้น อยา งนี ้ จึง ตอ งการสิ ่ง ที ่ส ูง ขึ ้น มา สํ า หรับ ควบคู ก ัน ไป ถา สัต วเ ดรัจ ฉานมัน ไมม ีป ญ หา สัต วเ ดรัจ ฉานมัน หยุด อยู ก ับ ที่ มัน สมองของมัน หยุด อยู ก ับ ที ่ สว นมนุษ ยนั ้น มัน สมองกา วหนา เรื ่อ ย ความ คิด สติป ญ ญามัน กา วหนา เรื ่อ ย เพราะฉะนั ้น ปญ หาจึง เกิด ใหมเ รื ่อ ย แปลก ขึ ้น ไปเรื ่อ ย สูง ขึ ้น ไปเรื ่อ ย เดี ๋ย วนี ้ศ ีล ธรรมนี ้ก ็ต อ งบัญ ญัต ิขึ ้น เฉพาะมนุษ ย ที่ กระโดดวิ่งพรวดพราดไปอยางนี้ ถามนุษยยังเหมือนกับสัตว คือ ยังหยุดอยูกับที่ เหมือนกับสัตวแลว ก็ไมตองมีศีลธรรมสวนนี้.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ไ ป ม อ ง ดู ใ ห เ ห็ น ข อ นี้ ก อ น สั ต ว เ ด รั จ ฉ า น มี ศี ล ธ ร ร ม แ ต ต า ม ที่ ธรรมชาติเรียกรองก็พอแลว, แลวมันก็หยุดอยูแคนั้น มันไมเดินไปอีกแลว. มีความ เมื่อแสนป ลานป มันเปนอยางไร มันก็มีมันสมองเพียงเทานั้น, ตอ งการหรือ มีอ ะไรเพีย งเทา นั ้น . สว นมนุษ ยนี ้ม ัน สมองเจริญ เรื ่อ ย คือ รู อ ะไร ไดมากขึ้นเรื่อย; แลวก็รูอยาก รูปรารถนา รูสรางสรรค รูอะไรมากขึ้นเรื่อย, รูจักทําใหเกิดสังคมที่ประหลาดๆอะไรขึ้นมาอยางนี้ ก็ตองมีการแกปญหาในสวนนี้.
www.buddhadassa.in.th
คาและความจําเปนที่ตองมีศีลธรรม
๙๑
นี่แ หละคือ เห็น ศีล ธรรมวา เปน สิ่ง จํา เปน ที่สุด ที่จ ะตอ งมีสํา หรับ มนุษ ยที่วิ่ง ไปเรื่อย ไมหยุดอยูอยางสัตวเดรัจฉาน. ถาไปดูตนไมจะเห็นวามันหยุดอยู มันไมกาวหนา ทางสติปญญา ทางกิเ ลสตัณ หา ทางอะไรแลว สัต วเ ดรัจ ฉานก็เ หมือ นกัน แตม นุษ ยม ัน เหมือนกับวิ่งจี๋อยูตลอดเวลา แลว ถาไมขยับขยายทางศีลธรรมใหมันทันกันแลว มนุษยนี้มันจะเปนอะไร? มันก็ตองเปนผีบา ตองเรียกวาผีบาแลว, มากกวา ที่จ ะเรีย กวา เปน มนุษ ย ; คือ มนุษ ยที่กํา ลัง ขาดศีล ธรรมนี้เ อง มัน เหมือ น กับผีบาชนิดหนึ่ง ในเมื่อมันขาดศีลธรรมในสวนที่จะแกปญหาอันนี้ เพราะ ฉะนั้นขอใหมองตรงนี้ ก็จะเห็นทันทีวา มีความจําเปนกี่มากนอย ที่มนุษยจะ ตองมีศีลธรรม. นี ่ แ ห ล ะ ค ว า ม จํ า เ ป น ที ่ จ ะ ต อ ง มี ศ ี ล ธ ร ร ม เ มื ่ อ ไ ร ข า ด ศีล ธรรม มัน ก็เ กิด ปญ หาหนัก ขึ้น ตรงกัน ขา มกับ ความมีศีล ธรรม ความมี ศีลธรรมนั้น เราควบคุมสิ่งตาง ๆ ได เราควบคุมกาย วาจาใจได ควบคุมอิทธิพล ของสิ่งที่เรียกวาคา ราคานั้นไวได มีใจคอปรกติ ไมมีการตายอยางตายโหง ทั้งทางกายและทั้งทางจิต พอขาดศีลธรรมเทานั้นแหละ สิ่งเหลานี้จะมีครบหมด.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org .…
....
….
.…
ที นี ้ ม ั น ก็ เ ป น สิ ่ ง ที ่ ว า ไ ม ม ี ใ ค ร ท น ไ ด ถ า เ กิ ด ก า ร ข า ด ศี ล ธ ร ร ม เ ข า แ ล ว มั น ก็ เ กิ ด ค ว า ม เ ดื อ ด ร อ น วิ ก ฤ ติ ก า ร ณ อยางนี้มีขึ้นมา ไมมีใครทนได; แมแตคนที่ไมมีศีลธรรมนั้นเอง มันก็ทนไมได.
www.buddhadassa.in.th
๙๒
อริยศีลธรรม
คนที่ ข าดศี ล ธรรมไม มี ศี ล ธรรมเลย แล ว สร า งความทุ ก ข ย ากขึ้ น มาในโลกนี้ แลวตัวเองก็ทนไมได; แลวจะใหคนอื่นทนไดอยางไร; ก็เปน ปญ หาเกิด ขึ ้น มาใหมว า ทนอยู ไ มไ ด มัน ก็ต อ งแกไ ข ถา ตอ งแกไ ข ก็ว กกลับ ไปหาความมีศีลธรรม. นี ่จ ะ เ ห ็น ไ ด ช ัด ท ัน ท ีว า ค ว า ม จํ า เ ป น ที ่ต อ ง ม ีศ ีล ธ ร ร ม ม ัน ม ีอ ยู อยา งนี้ : ไมมีศีล ธรรมมัน จะตายหมด; ใชคํา วา ตายในความหมายพิเ ศษ. แมแตโลกแผนดินนี้ก็จะอยูไมได; อยาพูดถึงมนุษยที่มีชีวิต ถาไมมีศีลธรรม กั น อย า งยิ่ ง แม แ ต โ ลกแผ น ดิ น นี้ ก็ จ ะอยู ไ ม ไ ด . มั น จะถู ก ทํ า ลายหมด มั น จะ ไรคาไรความหมาย เหมือนกับไมมี คือ มนุษยก็ไมมี, มนุษยที่มีความเปนมนุษย ก็ไมมี, ความสงบสุขอยางอื่นก็ไมมี, เพราะการขาดศีลธรรม ในสวนที่จําเปน สําหรับมนุษยที่วิ่งพรวดพราดขึ้นมาถึงอยางนี้. ข อ ใ หเ ห็น ค ว า ม จํ า เ ปน อ ยา ง ยิ ่ง ที ่ธ ร ร ม ช า ติม ัน บัง คับ ใ น สว น จิ ต ใจ ในส ว นลึ ก ซึ้ ง ในทางนามธรรม; ว า มนุ ษ ย ต อ งมี ศี ล ธรรมส ว นนี้ จึง จะเปน มนุษ ยร อดอยู ไ ด และสิ ่ง อื ่น ๆ ก็พ ลอยรอดอยู ไ ดด ว ย. นี ่ค ือ ความจําเปนที่ตองมีศีลธรรมเพื่อระดับพื้นฐานก็มี, เพื่อระดับพิเศษที่มนุษยมันวิ่ง ขึ้น มาถึง ขนาดนี้แ ลว และจะวิ่ง ตอ ไปขา งหนา ผิด แปลกไปจากนี้ ก็ตอ งมีร ะบบ ศีลธรรมที่ทันกันเสมอ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ทีนี ้จ ะมองดูใ นลัก ษณะที ่เ ปน การ สรุป ในขั ้น มูล ฐาน สัก หนอ ย เพื่ อ จะจํ า หรื อ เข า ใจได ง า ยก็ ว า เราต อ งการศี ล ธรรมนี้ เพราะมุ ง หมายอะไร?
www.buddhadassa.in.th
คาและความจําเปนที่ตองมีศีลธรรม
๙๓
ก็อยาลืม ขอรองแลวขอรองอีก รอยครั้งพันครั้ง วาอยาลืมคําวา ศีล, ศีล หรือ สี - ละ ที ่แ ปลวา ปรกติ เราตอ งการความปรกติ คือ ปรกติส ุข ไมมี อะไรมากกวา นั้น ศีล ธรรมก็คือ สิ่ง ที่จ ะทํา ใหเ ปน อยา งนั้น เรีย กวา ศีล ธรรม ทําใหเกิดปรกติสุข. .… .... …. .… ทีนี ้จ ะสรุป ดูว า ทั ้ง หมดนั ้น มัน จะอยู ก ัน ในรูป ไหน. ระดั บ ที่ ๑. เราต อ งการจะอยู ใ นลั ก ษณะที่ พ อทนอยู ไ ด . นี่เราตองนึกถึงธรรมชาติ ที่มันแสนจะโหดราย เมื่อเรายังไมมีปญหาจะตอสูมัน นึกถึงมนุษยเมื่อแรกมีในโลกแสนปลานปอะไรมาแลวมันยากที่จะรอดชีวิตอยูได เดี๋ยวนี้เราก็ตองการวา อยูในลักษณะพอทนอยูได อยาใหตาย ใหพอทนอยูได. ที่จ ะเห็นไดงา ย คือ พวกฤาษี มุนี ชีไ พร อะไรตา ง ๆ ที่อ อกไป อยูในปา อยูในลักษณะที่พอทนอยูได, หรือชาวไรชาวนาสมัยโบราณ ปู ยา ตา ยาย ของเรา ทานตองการแตเพียงในลักษณะที่พอทนอยูได. ทานไมตอง ปลูกตึกปลูกวิมาน, ไมตองมีอะไร อยางที่เราเดี๋ยวนี้มี. เดี๋ยวนี้เรามีอะไรบาง ที่เกินจําเปน; ปู ยา ตา ยาย เขาไมไดตองการ. เขามีความตองการใน ระดับ แรก แตเ พีย งวา ในลัก ษณะที่พ อทนอยูไ ด ไมต ายไมเ จ็บ ไข ไมอ ะไร มากเกินไป. นี้ก็เปนเรื่องศีลธรรมในขั้นแรก ทําใหตองการเพียงเทานี้ ก็เปน ศีลธรรมที่สรางขึ้นไดงาย หรือ ปฏิบัติไดงาย.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ร ะ ดั บ ที่ ๒ . เ ร า ต อ ง ก า ร ใ ห เ รี ย บ ร อ ย แ ล ะ ส ว ย ง า ม ยิ ่ ง ขึ ้ น ไป. เรากํ า ลั ง เป น บ า ในข อ นี ้ ใ ช หรื อ ไม ลองคิ ด ดู เราต อ งการ
www.buddhadassa.in.th
๙๔
อริยศีลธรรม
ใหมีระเบียบเรียบรอยใหสวยงามยิ่งขึ้นไป กําลังบากันเทาไรในโลกนี้. ที่เรียกวา ความเจริญ ความเจริญ กา วหนา ศิว ิไ ลซนั ้น มัน คือ ความบา หลัง ในขอ นี ้; เพราะฉะนั้นศีลธรรมมันก็ ทําใหมันเปนระเบียบเรียบรอยและสวยงามยิ่งขึ้นไป; เปลี่ยน, ระบบศีลธรรมมันก็ตองเปลี่ยน เพื่อความเรียบรอยและสวยงามยิ่งขึ้นไป. ก อ น ๆ นี ้ เราต อ งการเพี ย งแต ว า พอทนอยู ไ ด ; เดี ๋ ย วนี้ ก็เ กิด ศีล ธรรมอัน นี ้ ที ่ม ัน ยากลํ า บากขึ ้น มาวา จะตอ งเรีย บรอ ยสวยงาม แลว ก็ ตอ งเจริญ ตา เจริญ ใจดว ย. ทีนี ้เ ราก็ด ู แลว จะเห็น วา ; ความเปน ระเบีย บ เรียบรอยสวยงามนั้นมันตองลงทุนเทาไร? แลวมันจะยั่วยวนกิเลสเทาไร? มันจะ ยั่วยวนใหอันธพาลเกิดขึ้น สําหรับเบียดเบียนคนที่สุภาพหรือปรกติเทาไร? นี่ ร ะ บ บ ศีล ธ รรม มัน จึง เป ลี ่ย น เ ปน ย า ก ขึ ้น ที ่จ ะอ ยู ด ว ย ค ว า ม เ ปน ระเบีย บ เรียบรอยสวยงามยิ่งขึ้นไปดวย แลวดวยความสงบ รักใครเมตตากรุณากันดวย. ใ น ส ม ั ย ก อ น เ ร า อ ยู ก ั น แ ต พ อ อ ยู ไ ด ร ั ก ใ ค ร เ ม ต ต า ก รุ ณ า ไ ม เ บี ย ด เ บี ย น กั น เ มื ่ อ สั ก ร อ ย ป ม า นี ้ จ ะ เ ห็ น ไ ด เ ดี ๋ ย ว นี ้ ม ั น ไ ม ไ ด เพราะวา ตอ งการสวย ตอ งการงาม ตอ งการมากขึ ้น ไป แลว เราก็ทํ า ใหเ ปน ไป อยางนั้นไมได; เพราะวาเต็มไปดวยโจรเต็มไปดวยขโมย. สิ่งนี้มันเพราะโจร เพราะขโมยขึ้ น มาเอง ในตั ว มั น เอง เพราะมั น ต อ งการสวย ต อ งการงาม ต อ งการ มากต อ งการอะไรที่ ไ ม มี ข องเขตขึ้ น มา. ศี ล ธรรมมั น ก็ เ ปลี่ ย น ความปรกติ มั น ก็ เ ลย ยากขึ้น; เราอาจจะทําได แตมันจะยากขึ้นหลายรอยเทาหลายพันเทาที่จะใหมีความ ปรกติ อยูอยางสวยงามเจริญตาเจริญใจนี้มันทํายาก.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ท ีนี ้ ม ีร ะ ด ับ ส ูง ส ุด ร ะ ด ับ ที ่ ๓ . ค ือ ว า เ ร า ต อ ง ก า ร ศ ีล ธ ร ร ม ที่เปนมู ล ฐานในทางพระศาสนา, ต อ งการศี ล ธรรมที่ เ ป น มู ล ฐานขั้ น สู ง สุ ด
www.buddhadassa.in.th
คาและความจําเปนที่ตองมีศีลธรรม
๙๕
ทางพระศาสนา. นี่ศีลธรรมนี้ตองการใหเราพรอมที่จะหมดกิเลส, ใหความ หมดกิ เ ลสนั้ น เป น นิ พ พาน; นั้ น เป น สุ ด ยอดของศี ล ธรรม. เราจะ ตองการตัวศีลธรรมที่ทําใหเปนอยางนั้น มันก็ยิ่งทํายาก, เพราะเราอยากแตจะ อยูบนวิมาน อยากจะสมบูรณอยูดว ย รูป เสียง กลิ่น รส อยางที่เรียกวา ไมยอม มานั่งอยูใตตนโพธิ์; จะมานั่งอยูที่ใตตนกัลปพฤกษเสมอไป. นี่พูดอยางเขาขาง ตัวเองทุกคน. ลองคิด ดูเ ถอะ เราอยากจะนั ่ง ใตต น กัล ปพฤกษ หรือ วา เราอยาก จะนั่งใตตนโพธิ์. ถาเราอยากจะนั่งใตตนโพธิ์ เดี๋ยวมันก็เกิดสติปญญา เกิด ความรู เกิ ด เห็ น อนิ จ จั ง ทุ ก ขั ง อนั ต ตาขึ้ น มา; ถ า เราไปเกิ ด อยาก นั่ง ใตตน กัล ปพฤกษ เดี๋ย วก็มี รูป เสีย ง กลิ่น รส โผฏฐัพ พะ ธัม มารมณ นึก อะไรก็ไ ดอ ยา งใจ ลว นแตเ ปน เรื่อ งกามคุณ ทั้ง นั้น นี่มัน ตอ งการไขวกัน อยูอยางนี้; เวนแตจะมีความรูสึกผานมาแลว วาเห็นโทษอันเลวทรามของสิ่ง ยั่วยวนเหลานั้นแลว; ตองการความสงบ ความปราศจากกิเลส เปนนิพพานนั้น จึงจะตองการศีลธรรมระบบนี้.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เดี ๋ย วนี ้ ในประเทศเราเมือ งไทย ที ่ว า เจริญ ดว ยพุท ธศาสนา ใครตองการศีลธรรมระบบนี้? เดี๋ยวพูดไปมันกระทบกระเทือน ประชาชนก็ดี รัฐบาลก็ดี ไมเคยคํานึงถึงศีลธรรมระบบนี้; เพราะวาแมแตศีลธรรมในระดับ ต่ําๆที่จะใหอยูกันเปนผาสุกตามบานตามเรือน มันก็ยังทําไมได, แลวก็ยังสนับ สนุนระบบที่ใหสวยงามยิ่ง ๆ ขึ้นไป ใหเอร็ดอรอยยิ่ง ๆ ขึ้นไปนี้ มันก็ยิ่งไกล ออกไป; เพราะมันเปนเรื่องชวยสรางกิเลส ชวยเพาะอันธพาล. ฉะนั้นจึง อย า ไปโทษพวกอั น ธพาลนั ก ต อ งโทษคนโง ทั่ ว ๆ ไป ที่ ไ ปสร า งระบบ
www.buddhadassa.in.th
๙๖
อริยศีลธรรม
ให มั น สวยงาม กิ น อยู ดี ยั่ ว ยวนมากขึ้ น ที่เพาะพวกอันธพาลขึ้นมา. .…
....
….
ที นี้ ก็ ดู อี ก ที ว า ข อ ที่ ห นึ่ ง แทจริงจากศีลธรรมนั้นคืออะไร?
นั่ น แหละมั น เป น ต น เหตุ
.… สิ่ ง ที่ เ ราต อ งการอย า ง
เราอยากจะมีศีลธรรม เราเกิดชอบศีลธรรมขึ้นมาแลว เราจะ เอาศีลธรรมในระดับไหน? เราจะเอาศีลธรรมกันแตในระดับที่เพียงวาใหพอ ทนกันอยูได เปนไปกันได พออยูไดตามปรกตินั้นคงไมยาก ไมมีปญหา มากมายนัก; แตถาเอาศีลธรรมระบบที่จะใหอยูกันอยางสวยงามหรูหรา ยิ่ง ๆ ขึ้นไปดวยแลวมันก็ยาก เพราะมันเพาะกิเลส. ถาวาตองการศีลธรรมระบบ ที่ จ ะสง เสริ ม แก พ ระนิ พ พานแล ว ก็ ดูยัง จะลงทุ น น อ ยกว า หรื อ จะไม ต อ ง ลงทุ น อะไรเลยก็ ไ ด ; เพราะมั น สามารถจะแก ไ ขได ใ นตั ว , ปรั บ ปรุ ง แก ไ ข ในตัว ไมตองหาเงินหาทองหาอะไรมาพัฒนาบานเมือง เปนโกฎิเปนลาน เปน อะไร. พออยูเปนปรกติสุขก็พอแลว, แลวก็ใหรูจักทําจิตใจใหมันมีกิเลสเบาบาง ยิ่งขึ้นทุกที, ตัวเองก็ไมรอน มันก็ไมไปทําคนอื่นใหเดือดรอน ก็ไมมีใคร เบียดเบียนใคร จะอยูกันอยางผาสุก อยางโลกของพระอริยเจา.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ขอนี้อาตมาเรียกวา อริยศีลธรรม ซึ่งเปนหัวขอใหญของการ บรรยายชุดนี้ ที่เรียกวาอริยศึลธรรม. เมื่อเขาพูดกันอยูวา ศีลธรรมอันดีของ ประชาชน, ศีลธรรมอันเลวของประชาชนอะไรก็ตาม; เราจะพูดแตวา อริย-
www.buddhadassa.in.th
คาและความจําเปนที่ตองมีศีลธรรม
๙๗
ศีลธรรม, ศีลธรรมของพระอริยเจา ที่ทําใหเกิดความผาสุก ความเยือกเย็น โดยที่ ไ ม ต อ งลงทุ น ไม ต อ งลํา บากมาก. เราควรจะปรารถนาในส ว นนี้ กั น หรือไม? ขอใหลองคิดดู. ท ี นี ้ ป ญ ห า ส ุ ด ท า ย ม ั น เ นื ่ อ ง ก ั น ม า ว า ม ั น ข ั ด ข ว า ง อ ยู ที่ ตรงไหน? เราไมเ ขาใจแลว หรือเรากําลัง ทําอยูอ ยา งไร สิ่งที่เราไมตองการ เรากลับตองการ, สิ่งที่เราควรจะไมตองการเรากลับตองการ เรากําลังหลับตาทํา สิ่งที่เราไมควรจะตองการจริงหรือไม? หลับตาทําอยางเปนบาหลัง, เรากําลัง หลับตาทําสิ่งที่เราไมควรจะตองการ; ทําอยางหลงรัก ทําอยางหลงใหลทีเดียว. สิ ่ง ที ่ไ มค วรจะตอ งการ คือ ความไดป ระโยชนอ ยา งวัต ถุท างเนื ้อ ทางหนัง ตลอดถึงสิ่งที่มันจะมาทําใหเรารอนนั่นเอง, เรากลับตองการอยางหลงใหล. เรา ไมไดตองการศีลธรรม; นี่ขอพูดตรง ๆ อยางนี้ : สิ่งที่จะควรตองการกลับไมได ตอ งการ. แตป ากเราก็พูด วา เราตอ งการศีล ธรรม ; แตใ จของเราก็ตอ งการ ที่จะมีความผาสุก กินดีอยูดียิ่ง ๆ ขึ้นไป ทางเนื้อทางหนัง.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เรื ่อ งนี ้เ คยสอบถามกัน ดูอ ยา งนา หวัว ที ่ส ุด วา อยากไปสวรรค หรืออยากไปนิพพาน? ชาวบานที่ถูกถามก็บอกวาเขาอยากไปนิพพาน. เมื่อเขา นี้เราก็อธิบายใหเขาฟงวา ยืนยันวา เขาอยากไปนิพพาน ไมอยากไปสวรรค; นิพ พานนั ้น เรามีจ ิต ใจชนิด ที ่จ ะไมย ิน ดีย ิน รา ย ไมม ีอ ะไรที ่ร ัก ที ่ช ัง ไมม ีอ ะไรที่ ทํ า ใหเ รารู ส ึก สนุก หรือ รอ งไห. เขาก็บ อกวา ถา อยา งนั ้น ไมต อ งการนิพ พาน. เราตองการอะไรที่มันมีอยู อยางที่มีอยูในโลกนี้ แตมันมากยิ่งๆ ขึ้นไป; นั่น เขาตองการอยางนั้น. นี้ปากเขาพูดอยางหนึ่ง ตามที่นิยมพูดกันอยู, ไปหลงเอา สิ่งที่วิเศษที่สุดมาพูดก็ได; แตใจแทจริงไมไดตองการ.
www.buddhadassa.in.th
๙๘
อริยศีลธรรม
เราต อ งการสิ ่ ง ที ่ ไ ม ค วรต อ งการ, สิ ่ ง ที ่ ค วรต อ งการก็ ไ ม ไ ด ตอ งการ. นี ่เ ราไมไ ดต อ งการศีล ธรรมเพราะเหตุนี ้; แตป ากเราพูด วา ตอ งการ ศีล ธรรม. นี ่ไ มใ ชป ระชดหรือ ดา ใคร, ไปดูต ัว เองก็แ ลว กัน : พอพูด ถึง วา ตอ งการศีล ธรรมไหม? ยกมือ ทั ้ง นั ้น ; แตใ นใจจริง นั ้น ไมรู จ ัก , หรือ วา พอรู จ ัก เขา บางทีก็จะบอกคืนก็ได. ข อ ที ่ ส อ ง เ ร า กํ า ลั ง ไ ม รู ว า ป ญ ห า ทุ ก อ ย า ง นั ้ น มั น มาจากการขาดศี ล ธรรม. ขอ นี ้ไ วพ ูด กัน อยา งละเอีย ดคราวอื ่น ดีก วา . แตข อใหจํ า ไวก อ น วา ปญ หาทุก ชนิด ในโลก อดีต อนาคต ปจ จุบัน อะไรก็ต าม ปญ หายุง ยาก ทุก อยา ง มาจากการขาดศีล ธรรม. เราทํ า ใหค อมมูน ิส ตเ กิด ขึ ้น ก็เ พราะขาด ศีลธรรม, เราตอสูคอมมูนิสตไมไดก็เพราะขาดศีลธรรม. นี่พูดใหมันหมดเลยวา อยางนี้ดีกวา.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เ ร า ไ ม รู ว า ป ญ ห า ทุ ก อ ย า ง ค ว า ม ทุ ก ข ทุ ก ช นิ ด เ กิ ด ม า จากการขาดศี ล ธรรม; เพราะฉะนั ้ น เราจึ ง ไม ไ ด ตั ้ ง ใจที ่ จ ะมี ศ ี ล ธรรม กัน โดยแทจ ริง . เดี ๋ย วนี ้เ รากํ า ลัง หลับ หูห ลับ ตา แกป ญ หากัน แตที ่ป ลายเหตุ ตั ้ง รอ ยพัน วิธ ี; รัฐ บาลทุก รัฐ บาลในโลกนี ้ หลับ หูห ลับ ตาแกป ญ หากัน แต ปลายเหตุ รัอ ยอยา งพัน อยา ง ไมไ ดแ กปญ หาที ่ตน เหตุ ของปญ หาอัน แทจ ริง คือความขาดศีลธรรม. ไมมีรัฐบาลไหนในโลกในเวลานี้ พูดถึงคําวา "ศีลธรรม", และไมไดยกเรื่องของศีลธรรมขึ้นมาเปนตัวปญหาสําหรับแกหรือสะสาง.
www.buddhadassa.in.th
คาและความจําเปนที่ตองมีศีลธรรม
๙๙
ทั ้ง โ ล ก ทุก รัฐ บ า ล ใ น โ ล ก นี ้ ห ลับ ต า แ กป ญ ห า แ ตที ่ป ล า ย เ ห ตุ; เชนวากรรมกรสไตรคนนี้ ก็จะแกปญหาตรงที่นั้นแหละ; ไมไดรูวามัน มาจาก การขาดศีล ธรรม. หรือ วา นายทุน เขารัง แกกรรมกร ก็จ ะปราบนายทุน ลง ไปอย า งนั้ น ; ไม ไ ด รู ว า มั น มาจากการขาดศี ล ธรรม. ข า ราชการไม ดี ราษฎรเดือดรอน มันก็จะเลนงานขาราชการ โดยที่ไมรูวามัน มาจากการขาด ศีลธรรม; โดยมากราษฎรเองก็ขาดศีลธรรม มันจึงไดทําผิดจนเกิดเดือดรอน ขึ้นมา แลวจะไปโยนบาปใหคนอื่น. ในโลก ทุก อยา งเปน ปญ หาระหวา งชาติ ระหวา งโลก ปญ หา ใหญห ลวงของโลกนั้น มาจากมนุษ ยข าดศีล ธรรม. เดี๋ย วนี้ม นุษ ยใ นโลก กําลังระดมทุมเทกัน จะทําลายทรัพยากรในโลกนี้ใหหมดสิ้น: ไมใหน้ํามันเหลือ อยูในโลกแมแตหยดเดียว; คอยดูไปขางหนา. นี่ความขาดศีลธรรมของมนุษย มันจะมีมากถึงอยางนี้; แลวก็หลับตาแกปญหากันแตที่ปลายเหตุ. ถาแกปญหา ที่ ต น เหตุ มั น ก็ ต อ งทํ า ให ม นุ ษ ย มี ศี ล ธรรม สิ่ ง ต า ง ๆ ก็ จ ะหยุ ด ระส่ํ า ระสาย, หยุดหมดหยุดเปลือง, มันจะมีสิ่งที่เหลืออยูในโลกไปไดยืดยาว.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เดี๋ ย วนี้ เ ราไปโทษป ญ หาทางเศรษฐกิ จ นั้ น หลั บ ตาโง ไปโทษ ปญหาทางเศรษฐกิจ; ไมรูวามันมาจากการขาดศีลธรรม ปญหาทาง เศรษฐกิจมันจึงเกิดขึ้น ในบานเรา ในประเทศเรา หรือ ในโลก ที่เราโงที่สุด กั น เกื อ บทั้ ง โลก. นี้ ก็ ว า ถ า เราไปยึ ด ถื อ ศี ล ธรรม จะทํา ให เ ราเสี ย เปรี ย บ ผูอื่น ; เดี๋ยวนี้มีใ ครกําลัง โงอ ยูอ ยางนี้ . ขออภัยไปชวยคิดดูใ หม; วา ถา มี ศีลธรรมแลวจะเสียเปรียบคนอื่น.
www.buddhadassa.in.th
๑๐๐
อริยศีลธรรม
เรากําลังตี ค วามหมาย หรือ ตี คาของศี ลธรรมผิด เราเกลีย ด ศี ล ธรรมทั น ที ; เราเกลี ย ดศี ล ธรรมเพราะเราตี ค วามหมายของศี ล ธรรม ผิด. เราเกลียดศีลธรรม ก็เพราะวากิเลสของเรา มันตองการอยางอื่น; กิเลสของเรามันไมตองการศีลธรรม. ฉะนั้นเราจึงเกลียดศีลธรรม; เพราะวา กิเลสของเรามันตองการอยางอื่น. เราเกลียดศีลธรรม เพราะเรามอง ศีลธรรมกั น อย า งไม ยุ ติ ธ รรม; มองศี ล ธรรมอย า งเสี ย ไม ไ ด อย า งผิ ว เผิ น , อยางไมยุติธรรมแกศีลธรรม, เราจึงเกลียดศีลธรรม. นี่ ร วมความว า ไมรูจักสิ่งที่สําคัญที่สุด ศีลธรรมนั่นเอง.
เราทํา โลกนี้ ใ ห ส งบสุ ข ไม ไ ด ในเมื่ อ เรา ที่จะทําโลกนี้ใหมีความสงบสุข คือสิ่งที่เรียกวา
มันมีปญหาที่อาจจะเลนตลกกลับไปกลับมากันก็ได; อยาง อาตมาจะพูดวา แมวาเราจะมีผูปกครองประเทศที่ดีที่สุด แตถาพลเมืองทุกคน ไม มี ศี ล ธรรม, จะทํา ได ไ หม? จะทํา บ า นเมื อ งให มี ป รกติ สุ ข ได ไ หม? เรามีผูปกครองที่ดีที่สุดแตพลเมืองไมมีศีลธรรม, หรือเขาอาจจะพูดวา อาว, ถาเปนผูปกครองที่ดีที่สุด ก็ตองทําพลเมืองใหมีศีลธรรมไดซิ. เราก็บอกวา เพราะมันมีศีลธรรมไดนะซิ มันจึงมีความสงบสุข; ไมใชอยูที่ผูปกครองอยางนั้น อยางนี้ มันอยูที่ทุกคนนั้นมีศีลธรรมตางหาก.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ขอสรุปความเสียวา มันมีความจําเปนอยางนี้คือ มนุษยเราจะ ตองมีศีลธรรมจึงจะอยูกันเปนผาสุก. ถาเราไปหลงในคาของวัตถุ ที่มัน หลอกเราใหรักใหเกลียด; เราไมมีทางที่จะมีศีลธรรมที่ดีได. เราจะไปหลงรัก
www.buddhadassa.in.th
คาและความจําเปนที่ตองมีศีลธรรม
๑๐๑
หลงเกลียด หลงบูชา สิ่งที่ไมควรจะบูชา, แลวก็เกลียดสิ่งที่ควรจะบูชา อยางนี้ เป น ต น . ฉะนั้ น จึ ง ขอให ส นใจสิ่ ง ที่ เ รี ย กว า ค า ว า เป น สิ่ ง ที่ ห ลอกลวง ที่สุด, เปนตนตอแหงปญหาทั้งปวง, เปนสิ่งที่พระอรหันตทานสลัดออกไปได. สิ่ง ที่เ รีย กวา คา นี้ ครอบงํา จิต ใจของพระอรหัน ตไ มไ ด นับ เปน สิ่ง สํา คัญ ; เราตอ งรูจัก สิ่ง นั้น ควบคุม สิ่ง นั้น ไดต ามสมควร แลว เราก็จ ะมีศีล ธรรม; ถาเราควบคุมไดถึงที่สุด เราก็จะมีศีลธรรมดีที่สุด. การบรรยายเรื่ อ งค า ของศี ล ธรรม และความจํา เป น ที่ ค นเรา จะตองมีศีลธรรม ก็พอสมควรแกเวลาแลว. อาตมาขอยุติการบรรยายสําหรับ วัน นี้ไ วแ ตเ พีย งเทา นี้. ขอใหพ ระทา นสวดบทสํา หรับ สง เสริม จิต ใจ เพื่อ ความมีธรรมะ มีศีลธรรมตอไปในบัดนี้. ------------------
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.buddhadassa.in.th
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรม -๔๒๗ กรกฎาคม ๒๕๑๗
ปญหาเกี่ยวกับศีลธรรม แหงยุคปจจุบนั
ทานสาธุชน ผูมีความสนใจในธรรม ทั้งหลาย,
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org การบรรยายประ จํ า วั น เส าร ใ น ชุ ด อ ริ ย ศี ล ธร ร ม ครั ้ ง ที่ ๔ นี ้ อาตมาจะไดก ลา วโดยหัว ขอ ยอ ยวา ปญ หาเกี ่ย วกับ ศีล ธรรมแหง ยุ ค ป จ จุ บ ั น . อ ย า ง ไ ร ก็ ด ี อ า ต ม า อ ย า ก จ ะ ข อ ใ ห ท บ ท ว น คํ า ว า อ ริ ย ศี ล ธ ร รม นี ้ อ ยู เ ส ม อ ไ ป เ พื ่ อ ค ว า ม เ ข า ใ จ เ รื ่ อ ง ทั ้ ง ห ล า ย ไ ด ง า ย ขึ ้ น . ทํ า ไมจึ ง มี คํ า ว า อริ ย ศี ล ธรรมขึ้ น มาได ซึ่ ง ไม ไ ด มี ใ ครเคยพู ด ? ทั้ ง นี้ ก็ เพราะว า เ ดี ๋ ย ว นี ้ คํ า ว า ศี ล ธ ร ร ม มั น เ ป ลี ่ ย น ค ว า ม ห ม า ย ม า ก เ ห ลื อ เ กิ น จ น เ ป น มิ ใ ช ศ ี ล ธ ร ร ม ไ ป แ ล ว ก็ ม ี , เ ป น ศี ล ธ ร ร ม ที ่ ว า เ อ า ต า ม ค ว า ม พ อ ใ จ ; อย า งนี้ ไ ม ใ ช ศี ล ธรรมของพระอริ ย เจ า , จึ ง ต อ งมี ก ารพู ด กั น ใหม ว า "ศี ล ธรรม
๑๐๓
www.buddhadassa.in.th
๑๐๔
อริยศีลธรรม
อัน ดีข องประชาชน" อยา งนี ้เ ปน ตน ถา เราพูด วา ศีล ธรรมของพระอริย เจา มันก็ไมตองมีศีลธรรมอันดี อันเลว ที่ไหนอีกแลว. .…
....
….
.…
คํ า " อ ริ ย " นี ้ มี ค ว า ม ห ม า ย พิ เ ศ ษ ข อ ใ ห กํ า ห น ด จดจํา หรือวาสังเกตไวเรื่อย ๆ ไปกอน. เข า ใจคํ า ว า อริ ย ะ ดี เ มื ่ อ ไร ก็ ใ ช ไ ด ท ั น ที ; จะยกตั ว อย า ง สัก คําหนึ่ง กอ นก็ไ ด คือคํา วา "ศรีอ าริย เมตไตรย". คนแก ๆ ก็รูไ ดวา นี้เ ปน ชื่อของพระพุทธเจาองคหนึ่งที่จะมาขางหนา; แลวก็เปนชื่อของศาสนาของทานดวย. เปน ชื ่อ ตัว ทา นดว ยก็ม ี แตว า ที ่จ ริง แลว ไมใ ชชื ่อ ของตัว ทา น; คํ า นี ้เ ปน ชื ่อ ศาสนาของทา น วา "ศรีอ าริย เมตไตรย". คํ า วา "ศรี" ก็เ ปน คํ า นํา แสดง ความสูง สุด ประเสริฐ สุด อัน นี ้ไ มใ ชค วามหมายที ่มุ ง หมาย; ความหมายที่ มุง หมายก็คือ อริย คําหนึ่ง แลว เมตไตรย คํา หนึ่ง . ที่เ ปนภาษาบาลีนั้น ใช คําวา เมตฺเตยฺย ถาเปนภาษาไทย เมตไตรย คือเลียนเสียงจากภาษาสันสกฤต; แตก็คําเดียวกับภาษาบาลีที่วา เมตฺเตยฺย.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org อริ ย ะ ก็ แ ปลว า ประเสริ ฐ อย า งที่ กํ า ลั ง พู ด อยู แล ว ความหมาย อยา งอื่น อีก ; แตส รุป ความแลว ก็ไ ดค วามเลยวา "ถา อริย ะแลว ก็ห มดปญ หา". ถา ยัง ไมห มดปญ หาก็ย ัง ไมใ ชอ ริย ะ; จะเปน ปญ หาสว นตัว หรือ สว นรวม ป ญ หาความทุ ก ข ย ากหรื อ ป ญ หาอะไรก็ ต าม ถ า เป น อริ ย ะก็ ต อ งหมดป ญ หา; เพราะฉะนั้ น จึ ง ใช เ ป น คํ า สํ า หรั บ ประกอบคํ า นามอื่ น ๆ ให แ สดงว า สู ง สุ ด หรื อ ประเสริฐสุด.
www.buddhadassa.in.th
ปญหาเกี่ยวกับศีลธรรม แหงยุคปจจุบัน
๑๐๕
ที่นี้ คํา วา เมตฺเ ตยยฺ นี้ แปลวา ความเปน มิต ร ความเปน แหงมิตร, มาจากคําวามิตร. ฟงดูก็ไมนาจะมีความสําคัญอะไร. ความเปนมิตร อย า งประเสริ ฐ สุ ด นั่ น แหละเป น ชื่ อ ของพระพุ ท ธเจ า องค ที่ จ ะมาข า ง หนา ; แลวศาสนาของทานก็ชื่ออยางนั้น ชื่อวา ศาสนาพระศรีอาริยเมตไตรย มีความเปนมิตรถึงที่สุด แลวก็สูงสุด, นี้คือศาสนาที่จะมาขางหนาที่ยังหวังกันนัก. ศาสนาพระศรีอาริย มีความหมายพิเศษอะไร? ลองคิดดู ก็คิดได หลายแง ห ลายมุ ม . ถ า ศี ล ธรรมดี จ ริ ง ความเป น มิ ต รในระหว า งมนุ ษ ย ก็ จะดีจริง จะถึงที่สุด; เดี๋ยวนี้ความเปนมิตรในโลกปจจุบันนี้เลวลงทุกที ไมมี ความเปนมิตรยิ่งขึ้น หรือวามีความเปนมิตรชนิดที่หลอกลวงคดโกงมากขึ้นทุกที; ฉะนั้น โลกสมัยนี้ ก็ตองไกลจากศาสนาพระศรีอาริย มากขึ้นทุกที. ศาสนาพระศรี อ าริ ย เ รี ย ก อริ ย เมตเตยยะ มี ค วามเป น มิ ต ร เปนชั้นเลิศ; แตเดี๋ยวนี้โลกเรา มีแตความเกลียดชัง ความเปนศัตรูชั้นเลิศ มากขึ้นทุกที ๆ; ก็แปลวาโลกนี้กําลังเปนไปในลักษณะที่ถอยไกลหางจากศาสนา พระศรีอาริยเมตไตรยมากขึ้นทุกที.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org .…
....
….
.…
นี ้ ก ็ เ ล ย ถื อ โ อ ก า ส เ ตื อ น ใ ห ค ิ ด ดู ก ั น เ สี ย เ ล ย ว า : ศาสนาพระศรี อ าริ ย เ ม ต ไ ต ร ย นี้ จ ะสร า งขึ้ น มาได อ ย า งไร? เราอาจจะสรา งศาสนานี้ขึ้น มาไดใ นพริบ ตาเดีย วไดอ ยา งไร? มั น ก็ ไ ม มี อ ะไรมากไปกว า ทํา ความเป น มิ ต รอั น แท จ ริ ง ให เ กิ ด ขึ้ น มาใน
www.buddhadassa.in.th
๑๐๖
อริยศีลธรรม
โลกนี้ อยา งสูง สุด เทา นั ้น เอง. แลว อะไรมัน จะชว ยทํ า อยา งนี ้ไ ด? ก็ม ีแ ต ศีล ธรรมอยา งเดีย วเทา นั ้น . พอมีศ ีล ธรรมอยา งถูก ตอ งเทา นั ้น ความเปน มิต รในโลกนี ้ก ็จ ะมีขึ ้น มาอยา งสูง สุด , อยา งที ่เ รีย กวา ชั ้น ประเสริฐ . เดี ๋ย วนี้ มันมีแตเสื่อมศีลธรรม ความเปนมิตรมันก็มีไมได, คนก็เบียดเบียนซึ่งกันและกัน ยิ่งขึ้นทุกที. ความเปน มิต รมีค วามสํ า คัญ อยา งไร? ขอใหน ึก ดูใ หด ี ก็จ ะ พบได ว า ความเป น มิ ต รนี ้ สํ า คั ญ ตรงที ่ ว า ทํ า ให เ บี ย ดเบี ย นกั น ไม ไ ด , ไม มี อ ะไรมากไปกว า นั้ น ; ฉะนั้ น หลั ก พุ ท ธศาสนานี้ ก็ จ ะมี ร ากฐานอยู ที่ ค วาม เป น มิ ต ร ไม เ บี ย ดเบี ย นตั ว เอง ไม เ บี ย ดเบี ย นผู อื่ น เท า นั้ น พอแล ว ไม มี อ ะไรอี ก เกี ่ ย วกั บ โลกทั ้ ง โลก ก็ ม ี ห ลั ก ที ่ เ ราได ย ิ น ได ฟ ง กั น อยู เ ป น ประจํ า แตแ ลว เราก็ล ะเลยกัน เสีย หมด; นั ่น คือ หลัก ที ่ว า "สัต วทั ้ง หลายเปน เพื ่ อ น เกิ ด แก เจ็ บ ตาย ด ว ยกั น ทั ้ ง หมดทั ้ ง สิ ้ น " ; นี ้ ไ ม ต อ งต อ ท า ยว า "อย า เบี ย ดเบี ย นซึ่ ง กั น และกั น เลย", ไม ต อ งต อ ท า ยก็ ไ ด มั น ไม จํ า เป น . เพี ย ง แต ว า "เป น เพื่ อ น เกิ ด แก เจ็ บ ตาม ด ว ยกั น ทั้ ง หมดทั้ ง สิ้ น " เท า นี้ ก็ พ อแล ว เบี ย ดเบี ย นกั น ไม ล งแล ว ; มั น ก็ มี ค วามเป น มิ ต รเกิ ด ขึ้ นมาแทน และต อ งมี ค วาม เปนมิตรชั้นสูงสุด แลวศาสนาพระศรีอ าริยก็แสดงออกมาทันที ที่ความเปนมิตร ชั้นสูงสุด.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ขอให ท า นคํ า นวณดู เ องว า การที่ จ ะมี ศ าสนาพระศรี อ าริ ย เมตไตรย ขึ้นมานี้ มันงายหรือมันยากอยางไร มองดูทางหนึ่งแลวมันงายแสนจะงาย คือวา
www.buddhadassa.in.th
ปญหาเกี่ยวกับศีลธรรม แหงยุคปจจุบัน
๑๐๗
เปนมิตรกันทั้งหมดเทานั้น ก็มีศาสนาพระศรีอาริยเมตไตรยขึ้นมาเทานั้น มันไมมี อะไรมากไปกวานี้. ขอใหท า นพิจ ารณาดูต อ ไปก็แ ลว กัน วา ศาสนาพระศรีอ ริย เมตไตรยนั ้น มีค วามหมายแตเ พีย งวา : เปน มิต รกัน อยา งประเสริฐ เดี ๋ย วนี้ โลกกํ า ลั ง ไม มี ค วามเป น มิ ต รกั น ยิ่ ง ขึ้ น นั้ น ห า งไกลจากศาสนาพระศรี อ ริ ย เมตไตรย. .… .... …. .… ที นี ้ เ ร า จ ะ มี ค ว า ม เ ป น มิ ต ร กั น ไ ด อ ย า ง ไ ร ? ไ ม ม ี ท า ง อื ่ น นอกจากสิ่งที่เรียกวา ศีลธรรม บางคนอาจจะคิด วา ศาสนาพระศรีอ ริย เมตไตรย ไมต อ งการ ความเปน พระอรหัน ตก ัน แลว หรือ อยา งไร จึง ตอ งการเพีย งคามเปน มิต ร. นี ้ก็ จะมองดูไ ดว า ในศาสนาของพระพุท ธเจา ที ่แ ลว มานั ้น ไมม ีป ญ หาเรื ่อ ง ความ เป น มิ ต ร หรื อ ควา มเป น มิ ต ร; เพราะคนมั น ดี โดยที ่ ย ั ง ไม เ ป น วัตถุนิยม. คงจะมีการคาดการกันลวงหนาถูกตอง วาตอไปนี้จะเปนสมัยวัตถุนิยม แลวเปนการทําลายมิตร คือทุกคนเห็นแกตัว ; จึงตองมีระบบสวนที่จะสรางความ เปน มิต รใหเ กิด ขึ้น ผนวกไวกับ การเปน พระอรหัน ต ในศาสนาของพระศรีอ าริย จึงย้ําถึงความเปนมิตร อยางนี้มากกวา.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org การที ่จ ะพูด วา ถา เปน พุท ธเจา แลว ก็ม ีเ มตตากรุณ าอยา งสูง สุด ที่พระพุทธเจาองคไหน ๆก็มี ; ไมใชจะมีแตพระพุทธเจาองคที่จะชื่อวา "ศรีอาริยเมตไตรย" . นี ้ถูก แลว ; แตเ ดี๋ย วนี ้ที่พ ูด อยา งนี ้ เล็ง ถึง มนุษ ยใ นโลกมากกวา ;
www.buddhadassa.in.th
๑๐๘
อริยศีลธรรม
เพราะมนุษ ยเ ลวลง มีก ิเ ลสแข็ง กลา ขึ ้น แลว ก็เ บีย ดเบีย นกัน ไมม ีค วาม เปน มิต ร; จึง ตอ งขยายระบบความเปน มิต รเพิ ่ม ขึ ้น สํ า หรับ พระพุท ธเจา หรือ ศาสนาของพระพุท ธเจา ที ่จ ะมาในอนาคต คือ พระศรีอ าริย เมตไตรย; ทําสําเร็จไดด วยการมี ศีลธรรม. ลองมีศีลธรรมอยางที่เรากํ าลังจะวิ นิจฉั ยกันตอไป นี ้เ ถอะ แลว ก็ม ีค วามเปน มิต รเกิด ขึ ้น ในโลก; ในที ่ส ุด ก็ถ ึง ศาสนาของพระศรีอาริยเมตไตรยขึ้นมาเอง. เรื ่อ งความไมม ีศ ีล ธรรมนี ้ มีค วาหมายมากไปกวา นี ้ เทา ที ่พ บ ในพระบาลี ในพระพุท ธภาษิต ก็ย ัง มี วา เมื ่อ ไมม ีศ ีล ธรรมในหมู ม นุษ ยถ ึง ระดับ สูง สุด แลว ก็จ ะเปน ที ่เ กลีย ดชัง ของเทพยดา, แลว ฝนก็จ ะไมต กลงมาใน มนุษ ยโลก ก็จะเกิด ขาวยากหมากแพง แลว ก็ตายกันมาก ; นี่มีคํ าวา อยา งนี้. นี้ ศีลธรรมในโลกมันเสื่อมทรามลงไป จนพวกเทวดาเกลียด ฝนไมตกลงมาก็สมน้ําหนา. เดี ๋ย วนี ้ ศีล ธรรมเสื ่อ มถึง ขนาดวา ทํ า ลายปา ไมเ สีย หายหมด ทํ า ลายอะไร ๆ เสี ย หมด ที่ จ ะเป น เหตุ ใ ห ฝ นตก ; คนไม มี ศี ล ธรรม ในข อ นี้ แ ล ว ฝนมัน ก็ไ มต ก. นี ่ก ็เ พราะความเสื ่อ มศีล ธรรมนั ่น แหละ ทํ า ใหฝ นไมต กลงมา ในโลกนี้. อยาทําเลนกับคําวา "ศีลธรรม". ขอใหสนใจคําวา "ศีลธรรม, ศีลธรรม" ใหมากยิ่ง ๆ ขึ้นไป, ใหสมกับที่เรากําลังเอามากลาวกันอยางละเอียดลออ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org .…
....
….
.…
ที นี ้ ก ็ จ ะ ดู ก ั น ถึ ง ป ร ะ เ ด็ น ที ่ มุ ง ห ม า ย ที ่ จ ะ พู ด ว า ป ญ ห า ท า ง ศี ล ธ ร ร ม ห รื อ ป ญ ห า ที ่ เ กิ ด เ กี ่ ย ว กั บ ศี ล ธ ร ร ม ยุ ค ป จ จุ บ ั น ข อ ง โลก กันตอไป.
www.buddhadassa.in.th
ปญหาเกี่ยวกับศีลธรรม แหงยุคปจจุบัน
๑๐๙
ใ น ค รั ้ ง ที ่ แ ล ว ก็ ไ ด พ ู ด ถึ ง ชื ่ อ อั น กํ า ก ว ม ข อ ง สิ ่ ง ที ่ เ รี ย ก ว า "ศีล ธรรม" และ ความหมายของศีล ธรรม, คา และความจํา เปน ที่จ ะตอ งมี ศีลธรรม. เดี๋ยวนี้ยังพิสูจนไมชัด จนกวาเราจะไดพิจารณาดูสิ่งที่เรียกวา "ปญหา" หรือความยุงยากตาง ๆ ที่เกิดขึ้น เพราะการเสื่อมศีลธรรมในโลกปจจุบัน ดูกัน เสีย ใหม. การที ่พ ูด วา "ปญ หาทางศีล ธรรมในยุค ปจ จุบ ัน นี ้" เราตอ งดูไ ปถึง อดีตดวย จึงจะรูวามันเปนอยางไรไดโดยถูกตอง; ไมใชพูดวายุคปจจุบัน แลวจะ ไมตองดูไปถึงอดีต. มันตองหยิบอดีตขึ้นมาพิจารณาดวย จึงจะรูเรื่องของปจจุบัน. เ รื ่ อ ง ใ น อ ดี ต นั ้ น แ ล ว ไ ป แ ล ว มั น ไ ม ใ ช ต ั ว ป ญ ห า : สั ง เ ก ต ดูใ ห ดี ๆ ว า เรื่ อ งทั้ ง หลายในอดี ต มัน ผ า นไปแลว ; ดั ง นั้ นจึ ง มิ ใช ป ญหา; แต จ ะ เปน อุป กรณ สํ า หรับ จะแกป ญ หา ซึ ่ง เรื ่อ งปจ จุบ ัน นี ้กํ า ลัง เปน ตัว ปญ หา เฉพาะหนา . แมว า เรื ่อ งในอดีต จะเนื ่อ งมาถึง ปจ จุบ ัน บา ง มัน ก็เ ปน เรื ่อ งใน อดีต ; นั ้น ไมใ ชต ัว ปญ หา. มัน เกี ่ย วขอ งกับ ปจ จุบ ัน ในฐานะที ่เ ปน ของเนื ่อ ง กั น อยู บ า ง แต ไ ม ใ ช ตั ว ป ญ หา. ตั ว ป ญ หาอั น แท จ ริ ง คื อ เรื่ อ งที่ กํ า ลั ง เกิ ด อยู ใ น ปจจุบันเทานั้น ฉะนั้นเปนตัวปญหาเฉพาะหนาเราจะตองดูกันใหดี ๆ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org สํ า หรับ คํ า วา "อดีต " ที ่จ ะตอ งดูนั ้น มัน ก็แ ยกไดเ ปน หลาย ระดับ : อดีต ดึก ดํ า บรรพโ นน ก็ค วรดู, อดีต ที ่ใ กลเ ขา มาก็ค วรดู, กระทั ่ง อดีต เมื่อ เร็ว ๆ นี้ หรือ เมื่อ วานนี้ ก็ค วรจะดู เพราะวา มัน ไมเ หมือ นกัน เลย. อดีตเมื่อวานนี้ก็ไปรูปหนึ่ง, อดีตที่ไกลออกไป อดีตดึกดําบรรพโนนก็ไกลออกไป. ถาดูอดีตเพื่อรูจักปจจุบันก็จะมีประโยชน คือชวยใหเขาใจเรื่องปจจุบันดีขึ้น.
www.buddhadassa.in.th
๑๑๐
อริยศีลธรรม
เรื ่อ งอดีต โนน ดูแ ลว มัน เกือ บจะไมม ีป ญ หา เพราะวา ในสมัย ดึก ดํ า บรรพ นั ้น อยู ก ัน ตามธรรมชาติ; ปญ หาทางศีล ธรรมอะไรไมค อ ยมี หรือ จะเรีย กวา ไมม ีก ็ไ ด. การเบีย ดเบีย นก็เ รีย กวา ไมม ีก ็ไ ด เพราะไมม ีเ หตุ จํ า เปน อะไรที ่จ ะตอ งเบีย ดเบีย นกัน . คนยัง มีน อ ย วัต ถุอ ุป กรณข องธรรมชาติ มีมาก; แล วคนก็ไ มมีความรูที่จะเบียดเบียนกัน. ตอ มาถึงคอ ยมีความเห็นแกตัว ; เมื ่อ มีอ ะไรเกิด ขึ ้น ตามความเจริญ , แลว ก็เ บีย ดเบีย นกัน , และก็เ บีย ดเบีย น กั น มากขึ้ น จนกระทั่ ง ถึ ง เมื่ อ วานนี้ ก็ เ บี ย ดเบี ย นกั น ถึ ง ที่ สุ ด . นี่ ดู อ ดี ต ว า ความ เบียดเบียน ความไมเปนมิตรตอกันนั้น ไดเปนมาอยางไร ขึ ้ น ชื ่ อ ว า ค ว า ม เ สื ่ อ ม ศี ล ธ ร ร ม แ ล ว มั น ต อ ง เ ป น ก า ร เบีย ดเบีย น; อยา งนอ ยที ่ส ุด ก็เ บีย ดเบีย นตัว ผู นั ้น เองกอ น แลว จึง เบีย ดเบีย น ผู อื ่น , หรือ วา เบีย ดเบีย นทั ้ง สองฝา ย. ถา ไมม องกัน ใหด ี ก็ไ มเ ขา ใจวา สิ ่ง ที่ เรีย กวา ศีล ธรรมนั ้น มัน เพื ่อ อะไร. ขอใหท บทวนถึง คํา บรรยายใน ๓ ครั ้ง ที่ แ ล ว มา ย้ํ า แล ว ย้ํ า อี ก ว า : ขอให เ อาความหมายของคํ า ว า สี ล ะ, สี - ละ, สี ล ะ นี ่ไ วเ รื ่อ ยไป; เพราะมัน แปลวา ปรกติ. การที ่ไ มเ บีย ดเบีย นกัน นั ้น มิใ ช ปรกติ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ก า ร ที ่ อ ยู ด ว ย กั น ด ว ย ค ว า ม ส ง บ ผ า สุ ก นี ่ ค ื อ ป ร ก ติ ; แ ม ในตัว เราก็เ หมือ นกัน ถา ไมม ีอ ะไรเขา ไปรบกวน มัน ก็ป รกติ เมื ่อ มีอ ะไรเขา ไป รบกวน มัน ก็ไ มป รกติ เสีย ปรกติ; นี ่ก ็เ รีย กวา ไมม ีค วามเปน ปรกติ ไมมี ศีลธรรมโดยธรรมชาติ. .… .... …. .…
www.buddhadassa.in.th
ปญหาเกี่ยวกับศีลธรรม แหงยุคปจจุบัน
๑๑๑
ที นี ้ ใ น โ ล ก ป จ จุ บ ั น นี ้ มี ก า ร เ บี ย ด เ บี ย น ใ น ส ว น บุ ค ค ล คื อ การเบี ย ดเบี ย นตั ว เองนี ้ ก ็ เ หลื อ ประมาณ; แล ว เบี ย ดเบี ย นซึ ่ ง กั น และ กัน ก็ม ากเหลือ ประมาณ แลว ไมม ีใ ครมอง ก็เ ลยไมส ัง เวช. เมื ่อ ไมส ัง เวช ก็ไ มค ิด ที ่จ ะแกไ ขกัน จริง จัง เห็น เปน ของเล็ก ๆ นอ ย ๆ; แลว ก็เ ปน อยา งนี้ หนัก ขึ ้น ๆ, แลว ก็โ งต อ ไปอีก , คือ โงห นัก ขึ ้น ไปอีก ; คือ แทนที ่จ ะมองไปใน ทํานองวา ขาดศีลธรรม กลับไปมองไปแงที่วา มีความไมถูกตองในทางเศรษฐกิจ. นี ่ข อใหไ ปคิด ในขอ นี ้ใ หม าก เดี ๋ย วนี ้กํ า ลัง เปน อยา งนี ้ก ัน ทุก ประเทศ; เพราะไม ม องในข อ ที ่ ว า ขาดศี ล ธรรม มั น จึ ง เกิ ด วิ ก ฤติ ก ารณ ทั ้ง หลายขึ ้น . เขาไปมองในแงที ่ว า มัน ไมถ ูก ตอ งในทางเศรษฐกิจ แลว ก็ หัน หนา พรึบ เดีย วพรอ มกัน หมด ไปดูป ญ หาทางเศรษฐกิจ ; ก็ไ ประดมกํ า ลัง แกกัน ที ่ต อนนี้ ซึ่ง เปน การแกที ่ป ลายเหตุ. แลว ยิ ่ง พิส ูจ นอ ยูท ุก ที ๆ วา มัน แก ไมไ ด ยิ ่ง แกยิ ่ง ลึก เขา ไป เพราะวา แกด ว ยความโง ไมช ะเงอ หาศาสนาของ พระศรี อ าริ ย เมตไตรยกั น เสีย แล ว ที่ ว า จะต อ งสร า งศี ล ธรรมที่ ทํ า ความเป น มิ ต ร อันประเสริฐใหแกกันและกัน โดยใชสิ่งที่เรียกศีลธรรม นั้นเอง.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org อยา งวา กรรมกร หรือ ชาวนา ก็ต าม กับ นายทุน อยา งนี้ เสื ่อ มศีล ธรรมดว ยกัน ทั ้ง ๒ ฝา ย ปญ หาจึง เกิด ขึ ้น . เขาไมม ีศ ีล ธรรมดว ยกัน ทั้ ง ๒ ฝ า ย; แต ว า รู ป ของศี ล ธรรม หรื อ เสื่ อ มศี ล ธรรมนั้ น ไม จํ า เป น จะต อ ง เหมื อ นกั น ; แต ต อ งเป น การเสื่ อ มศี ล ธรรมด ว ยกั น นั่ น แหละ จึ ง เกิ ด ป ญ หาขึ้ น มาได . ถ า ไม ม ี ก ารเสื ่ อ มศี ล ธรรมแล ว จะไม เ กิ ด ป ญ หา; แล ว ก็ ไ ม ม อง ไปมอง แตข า งใดขา งหนึ ่ง , มองอยา งไมถ ูก ตอ ง อยา งลํ า เอีย งโดยไมรู ส ึก ตัว แลว ก็
www.buddhadassa.in.th
๑๑๒
อริยศีลธรรม
ไปโทษความไมถูกตองทางเศรษฐกิจ ไมดูความไมมีศีลธรรมของคนเหลานั้น กันเสียเลย. การที่ ค นจนยากจนลงไปทุ ก ที เพราะเขาไร ศี ล ธรรม : ไมใชมีใครมาทําอะไรใหโดยตรง นับตั้งแตวา ไมขวนขวายที่จะใหฉลาด ไมขยัน หมั่น เพีย ร ไมคิด ที่จ ะชว ยตัว เอง แลว ก็ป ลอ ยใหอ บายมุข ครองงํา คนมั่ง มี กินอยูอยางไร คนจนตองการจะกินอยูอยางนั้น, หรือคนเขาเลนหัว เขามีอบายมุข กัน อยา งไร คนจนก็อ ยากจะทํา อยา งนั้น . คนหนึ่ง เปน ฝา ยทํา ไมไ ด คือ มัน พายแพ มันก็จนลง ๆ ; ฝายทําไดก็เปนเทวดาไป ดวยอบายมุขนั้น. นี่ความ เสื่อมทางศีลธรรม มันสลับซับซอนกันอยูอยางนี้. .…
....
….
.…
ที นี ้ เ ร า ดู ก ั น ต อ ไ ป ว า ป ญ ห า เ ฉ พ า ะ ห น า มั น มี อ ยู อยางไร กอนจะดีกวา.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ในเมื ่ อ เปรี ย บเที ย บยุ ค ป จ จุ บั น กั บ ยุ ค อดี ต แล ว ก็ จ ะพบ ขอเท็จจริงอันนี้ไดงายขึ้น, จะทําการเปรียบเทียบความตางกันของ ปญหาทาง ศีลธรรมอดีตกับปจจุบัน.. ป ญ ห า ท า ง ศี ล ธ ร ร ม ส มั ย อ ดี ต เ ป น ป ญ ห า ข อ ง ค น มี สติ ปญญานอยหรือไมมีสติปญญา หรือวาคนโงก็แลวกัน; ปญหาทางศีลธรรม ของคนสมัย นี้ เปน ปญ หาของคนฉลาด, คือ คนฉลาดที่จ ะ ไมมีศีล ธรรม.
www.buddhadassa.in.th
ปญหาเกี่ยวกับศีลธรรม แหงยุคปจจุบัน
๑๑๓
คนสมัยนี้เปนคนฉลาด แลวไมใชฉลาดที่จะมีศีลธรรม; ระบุตัวคนไหนมาดูบา ง ที ่ฉ ลาด, แลว ฉลาดเพื ่อ มีศ ีล ธรรม; มีแ ตฉ ลาดเพื ่อ จะเห็น แกต ัว ฉลาดเพื ่อ กอบโกย ฉลาดเพื่อ จะเอาเปรีย บผูอื่น อยา งนี้ เขาเรีย กวา คนฉลาดสมัย นี้. ยุค ดึกดําบรรพเขาทําไมเปน. ป ญ หาทางศี ล ธรรมต า งกั น แน น อน; สั ง คมมี ป ญ หาต า งกั น คือ สัง คมครั้ ง กระโนน ไม มีค นฉลาดที่ จะเอาเปรี ยบ, เป น สัง คมของคนไม ฉ ลาด หรื อ ค น โ ง . แต เ ดี ๋ ย วนี ้ เ ป น สั ง คมของ คนที ่ ฉ ล า ด จ ะ เ อ า เ ป รี ย บ ; แล ว ศีล ธรรมของสัง คมจะเหมือ นกัน อยา งไรได ฉะนั้น จึง ตอ งวิเ คราะหดูวา ปญ หา ศีลธรรมของยุคปจจุบันนี้มันเปนอยางไร? ในที่สุดก็จะพบวามันเปนปญหาที่ยาก เพราะเปนฝไมลายมือของคนที่ฉลาด ไมใชคนโง ๆ อยางยุคดึกดําบรรพ. นี ้ ข ยายความออกไปได ว า ส มั ย อ ดี ต ดึ ก ดํ า บรรพ นั ้ น คน ไร ก ารศึ ก ษา: มาเดี ๋ ย วนี ้ ค นล น การศึ ก ษา : มี ก ารศึ ก ษาล น , ล น ความ จํ า เปน . สมัย โนน เรีย กวา มีก ารศึก ษาไมพ อแกค วามจํ า เปน ก็ไ ด; แตต าม ความรูสึกของอาตมา รูสึกวาแมคนสมัยโนนก็มีการศึกษาพอดี ๆ เทากับความจําเปน แลวศึกษาจากธรรมชาติตามธรรมชาติ มันก็รูพอดีตามความจําเปน จะเรียกวาไร การศึก ษาเลยก็ไ มไ ด. คนเดี๋ย วนี้ มีก ารศึก ษาเฟอ หรือ ลน ; มีมูล เหตุม า จากการที่จ ะเอาชนะผูอื่น ; ทุก คนตอ งการศึก ษาเพื่อ จะเอาชนะผูอื่น , แลว การศึก ษามัน ก็ล น ในการที ่จ ะไดเ อาชนะผู อื ่น ก็จ อ งแตจ ะเอาเปรีย บกัน ; มัน ตางกันอยางนี้. ปญหาทางศีลธรรมมันจะตางกันอยางตรงกันขามอยางนี้เรื่อยมา.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.buddhadassa.in.th
๑๑๔
อริยศีลธรรม
พู ด ชั ด ลงไปอี ก ก็ ว า ป ญ หาทางศี ล ธรรมยุ ค ดึ ก ดํ า บรรพ นั ้ น เป น ป ญ ห า ข อ ง คน โ ง ที ่ ไ ม เ ห็ น แ ก ต ั ว ; เ ดี ๋ ย ว นี ้ เ ป น ป ญ ห า ข อ ง ค น ที่ ฉลาดและสูง สุด ดว ยการเห็น แกต ัว , ฉลาดสูง สุด ในการเห็น แกตัว . สว น สมัยโนนมันโง อยางที่ไมรูจักเห็นแกตัว. คํ า ว า " เ ห็ น แ ก ต ั ว " ใ น ที ่ นี ้ ไ ม ใ ช ว า ต า ม ค ว า ม รู ส ึ ก อ ย า ก จะรอดชี ว ิ ต อยู หรื อ อะไรทํ า นองนั ้ น ; แต เ ห็ น แก ต ั ว ชนิ ด ที ่ จ ะเอาเปรี ย บ ผูอื่น คือ เอาเปรีย บผูอื่น ไดล งคอ : "เราไดก็แ ลว กัน , คนอื่น ไมไ ดก็ไ มเ ปน ไร" ซึ่งสมัยกอนโนนไมมีความคิดฉลาดกาวหนามากถึงขนาดนี้; สมัยนี้มันถึงขนาดนี้. ส มั ย ดึ ก ดํ า บ ร ร พ เ ป น ส มั ย ข อ ง ค น โ ง ที ่ ก ลั ว บ า ป ; เ ดี ๋ ย ว นี้ มัน เปน สมัย ของคนฉลาดที ่ไ มม ีบ าป ที ่ต อ งกลัว . คนสมัย นี ้ฉ ลาดจนไมมี บาปที่ตองกลัว ตามความรูสึกของเขา. สมัยปู ยา ตา ยายของเราขึ้นไปทางโนน ถึงดึกดําบรรพนั้น เปนสมัยคนที่กลัวบาป, มีบาปเปนสิ่งที่กลัว กลัวโดยไมตองรู ไมต อ งมีเหตุผ ล แตวากลั วอยางยิ่ง ; นี่ เขาเรี ยกวาคนโง กลั วบาปยิ่ง กวา สิ่ง ใด.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เดี ๋ย วนี ้เ ปน สมัย คนฉลาดที ่ไ มม ีบ าปที ่จ ะตอ งกลัว ; แลว ผลมัน ก็ ต ามขึ้ น มาว า คนสมั ย โน น มั น ยากที่ จ ะทํ า บาป. ส ว นสมั ย ป จ จุ บั น นี้ มั น ก็ ง า ย และสนุ ก สนานในการที่ จ ะทํ า บาป ไม กี่ ชั่ ว อายุ ค น เขาก็ เ ห็ น การทํ า บาปนี้ เ ป น ของสนุกสนานไปเลย. นี่การเอาเปรียบคนอื่นนั้น กลายเปนของดีไปเลย. ที นี ้ อ ี ก ที ่ ห นึ ่ ง ก็ ด ู ก ั น ว า คนโง ส มั ย ดึ ก ดํ า บรรพ นั ้ น ถึ ง จะโง โง อ ย า งไร ก็ ไ ม เ ป น ทาสของวั ต ถุ น ิ ย ม; เดี ๋ ย วนี ้ เ รายิ ่ ง ฉลาดในการที ่ จ ะ
www.buddhadassa.in.th
ปญหาเกี่ยวกับศีลธรรม แหงยุคปจจุบัน
๑๑๕
เป น ทาสของวั ต ถุ . บางคนอาจจะแย ง หรื อ ถามว า ถ า อย า งนั้ น คนสมั ย ดึก ดํา บรรพโ นน ก็ไ มตอ งการรสอรอ ย, ไมตอ งการความสบายทางรา งกาย เนื้อหนัง อยางนั้นซิ; นั่นไมใชวัตถุนิยมตามความหมายนี้. วั ต ถุ น ิ ย ม ใ น ที ่ นี ้ ห ม า ย ถึ ง ค ว า ม เ อ ร็ ด อ ร อ ย ที ่ เ กิ ด ค ว า ม จํา เปน : อยา งที่ใ ชคํ า วา "กิน เหยื ่อ " ไมใ ชกิน อาหาร. ถา กิน อาหารตาม ธรรมดา อยางนี้ก็ยังเรียกวาถูกตองอยู ไมเกี่ยวกับความเอร็ดอรอยยั่วยวนอะไร; แตถา เลยไปเปน การกิน เพื่อ เอร็ด อรอ ย เพื่อ ยั่ว ยวน แลว มัน ก็เ รีย ก วา กิน เหยื่อ : เหยื่อ ของกิเ ลส เหยื่อ ของพญามาร เหยื่อ ของบาป. เหยื่อ ของพญามารที่จะลงคนไปเปนสมุนนั่นแหละ กินเขาไป; นี่เรียกวา เปนทาส ของวัตถุนิยม. เดี๋ ย วนี้ ค นเราเป น ทาสของวั ต ถุ นิ ย ม เพราะความฉลาด; นี่จึงมีความฉลาดเพื่อจะเปนทาสของวัตถุนิยม, ยิ่งเรียนยิ่งเกง ก็ยิ่งเปนทาสของ วัตถุนิยม. คนสมัยโนนเขาโง ใชคําวาแสนโงก็วาได เขาไมเคยเปนทาสของ วัตถุนิยม. มันเพิ่งเปลี่ยนมา, เปลี่ยนมา มาสูความเปนทาสของวัตถุนิยมใน ตอนหลัง.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ดู อี ก ที ห นึ่ ง ก็ ว า คนโง ส มั ย โน น มี พ ระเจ า มี ธ รรมะ หรื อ มีพระธรรมเปนสิ่งสูงสุด; คนโงหรือแสนจะโงก็ตาม สมัยโนน มีพระเจาหรือ พระธรรม เปน ของสูง สุด . คนฉลาดสมัย นี้เ ขาอยูเ หนือ พระเจา อยูเ หนือ พระธรรม : ย่ํา ยีเ หยีย บย่ํา พระธรรม เหยีย บย่ํา พระเจา คือ เหยีย บย่ํา ศีล ธรรม
www.buddhadassa.in.th
๑๑๖
อริยศีลธรรม
นั ่น เอง. พวกที ่ก อบโกย พวกที ่เ ห็น แกต ัว พวกอะไรตา ง ๆ นี ้ เขาเหยีย บย่ํ า ศีลธรรม เหยียบย่ําพระเจา เพราะความฉลาดของเขา. .…
....
….
.…
ที นี ้ จ ะ ค อ ย ๆ เ ห็ น ค ว า ม ห ม า ย ข อ ง คํ า ว า " ฉ ล า ด " ขึ้นแลว วาคืออะไร เ ดี ๋ ย ว จ ะ รู ไ ด เ อ ง ว า ฉ ล า ด นี ้ ใ ช ไ ม ไ ด ; มั น มี ค ว า ม ห ม า ย พิเ ศษ มัน นา หวัว ที ่ว า ยิ ่ง ฉลาดยิ ่ง เปน ทาสของวัต ถุน ิย ม; ยิ ่ง โงยิ ่ง ไม เปน ทาสของวัต ถุน ิย ม คนโงจ ะถูก ดา วา "ไอโ งไ มรู จ ัก กัน ดีอ ยู ด ี ไมรู จ ัก กระตือ รือ ลน ไมเ ห็น แกเ อร็ด อรอ ยสนุก สนาน"; ก็ไ ดเ หมือ นกัน ! ยอมเปน คนโง ที่ ไ ม เ ป น ทาสของวั ต ถุ , คนฉลาดเอา ก็ ฉ ลาดไปซิ เพื่ อ จะได เ ป น ทาสของ วั ต ถุ เป น ทาสของความโง ข องตนเอง ของเนื้ อ ของหนั ง : ที่ อุ ต สาห เ ล า เรี ย น อุตสาหขยันทํางาน มีเงินมีอะไรตาง ๆ ก็มีเพื่อความเปนทาสของวัตถุ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ที นี ้ ค น โ ง ก ็ ม ี ธ ร ร ม มี พ ร ะ เ จ า เ ป น สิ ่ ง สู ง สุ ด ; ค น เ ดี ๋ ย ว นี ้ ก ็เ หยีย บย่ํ า พระเจา , เหยีย บย่ํ า ธรรมะเสีย , แลว ไปเปน ทาสของวัต ถุน ิย ม. คนโงนั ้น เขาถือ ศาสนา, ถือ ตัว ศาสนา ตัว พระธรรม เปน ศาสนาในสมัย ดึกดําบรรพ เรื่อย ๆ มา; แมแตปู ยา ตา ยาย ของเรา เมื่อไมกี่สิบปมานี้ ก็ยัง ถือศาสนาเปนศาสนา.
ค น ฉ ล า ด เ ดี ๋ ย ว นี ้ เ ข า ถื อ ป ร ะ โ ย ช น เ ป น ศ า ส น า , ตั ว ป ร ะ โ ย ช น นั ่น แหละคือ ตัว ศาสนา. เขาหลับ หูห ลับ ตา ไมรู ไ มชี ้อ ะไรหมด, เอาประโยชน
www.buddhadassa.in.th
ปญหาเกี่ยวกับศีลธรรม แหงยุคปจจุบัน
๑๑๗
เปน ศาสนา ไดป ระโยชนแ ลว ก็เ ปน ดี; แลว ก็ถ ือ อัน นั ้น เปน เหมือ นกับ ศาสนา เรียกวาถือศาสนา. เคยเลาเรื่องคนถือศาสนาฮิตาชิ ฟงกันมาหลายหนแลว: เพราะ วาเขาทํางานกับบริษัทฮิตาชิ เขาตองถือบริษัทฮิตาชิ วาเปนเหมือนกับศาสนา. .…
....
….
.…
ทีนี้มันก็มีปญหาเกิดขึ้น. คนโงส มัย ดึก ดํ า บรรพไ มรู ป ระสีป ระสาอะไรนัก ปลอ ยไปตาม ธรรมชาติ ฉะนั ้ น กิ เ ลสก็ ไ ม เ จริ ญ . คนเดี ๋ ย วนี ้ เ ขาเป น ทาสของวั ต ถุ น ิ ย ม ไม รั ก ที่ จ ะเป น ไปตามธรรมชาติ ก็ เ ลยได ค วามฉลาดมา; แล ว ก็ ไ ด เ ป น ทาสของ กิเ ลส. นี ่ทุก คนอยากจะอยู อ ยา งแขง กับ เทวดา หรือ ยิ ่ง กวา เทวดา; สมัย นี้ ก็หลงใหลในการกินการอยู การแตงเนื้อแตงตัว การอะไรตาง ๆ ไปตามแตกิเลส ที่มันจะพาไป. นี่ปญหามันมีอยูอยางนี้.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ยุ ค อ ดี ต ดึ ก ดํ า บ ร ร พ นั ้ น ไ ม รู จ ั ก สิ ่ ง ที ่ เ รี ย ก กั น เ ดี ๋ ย ว นี ้ ว า วัต ถุน ิย ม; ลองหลับ ตานึก เห็น คนปา อยู อ ยา งไร กิน อยา งไร แลว ก็เ ลื ่อ น มาเปนคนคอย ๆ เจริญ, แลวถึงสมัย ปู ยา ตา ยาย เมื่อวานนี้ก็แลวกัน คือวา สี่หาสิบปมานั้น; เมื่อวานนี้ ปู ยา ตา ยาย ของเรายังไมเปนทาสของวัตถุนิยม หรือ ยัง ไมรูจัก วัต ถุน ิย ม; มีผ า นุง ผืน เดีย วก็ดูจ ะพอแลว , เสื ้อ ไมตอ งมี ผา หม ก็ ไมต อ งมี. นี ่เ ขาไมรู จ ัก วัต ถุน ิย ม คือ ความสุข ความสนุก สนาน เอร็ด อรอ ย ทางเนื้อทางหนังนี้ ปู ยา ตา ยาย ไมรูจัก; เดี๋ยวนี้มันยิ่งกวารูจัก คือมันเฟอ : มีเสื้อผากันเทาไร, มีอาหารกันเทาไร, มีการสต็อกสิ่งที่จะบํารุงบําเรอกันอยางไร.
www.buddhadassa.in.th
๑๑๘
อริยศีลธรรม
นี ่ ล องคิ ด ดู สภาพของคนต า งกั น อยู อ ย า งนี ้ เ รื ่ อ ย ๆ จนถึ ง วั น นี ้แ หละ เรีย กวา ตรงกัน ขา มก็ไ ด : สมัย อดีต เขากลัว พระเจา กัน สมัย นี้ เขาไมก ลัว พระเจา ; เขากลัว วา จะไมไ ดเ อร็ด อรอ ย หรือ วา กลัว วา จะยากจน; จะกลั วอย างนี้ เสี ยมากกว า. สมั ยก อนกลั วบาป กลั วพระเจ ายิ่งกว าที่ จะกลั วยากจน; ฉะนั้นจึงพูดวา "เปนขอทานนี้ดีกวาเปนขโมย" อยางนี้เปนตน. ฉ ะ นั ้ น ค น ส มั ย อ ดี ต จึ ง เ ป น ค น ข อ ง พ ร ะ เ จ า ; เ ดี ๋ ย ว นี ้ ก ็ เ ป น คนของกิเ ลส ของวัต ถุน ิย ม. พูด ใหต รงไปตรงมา ก็ว า มัน เปน คนของผี; เมื่ อ ก อ นเราเป น มนุ ษ ย ข องพระเจ า เป น คนของพระเจ า เป น คนของพระธรรม บูช าพระธรรม; ยอมตายดีก วา ยอมผิด ธรรม ก็เ ปน คนของพระเจา ไป. เดี ๋ย วนี้ เ ร า เ ป น ท า สข อง วั ต ถุ น ิ ย ม ทิ ้ ง พ ร ะ เ จ า ก็ เ ป น คน ขอ ง กิ เ ล ส; กิ เ ลส นั ้ น ควรจะเรีย กวา ผี. ฉะนั ้น ไมใ ชคํ า หยาบอะไร ที ่จ ะเรีย กกิเ ลสวา ผี, เมื ่อ เปน คนของกิเ ลสแลว ก็ก ลายเปน คนของผี. แลว คํ า พูด ตอ ไปก็พ ูด เอาเองก็แ ลว กัน วาเมื่อเปนคนของผี มันก็เปนผี, ก็ไมตองเปนคนอีก ตอไปนี้.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ขอให ด ู อ ย า งนี ้ เ รื ่ อ ย ๆ มา ว า เ ดี ๋ ย ว นี ้ ไ ด ม ี อ ะไ ร เกิ ด ขึ ้ น ช นิ ด ที ่ไ มเ คยมีม าแตก อ น. แตก อ นไมม ีก ารศึก ษา ที ่ทํ า ใหยิ ่ง ศึก ษาแลว ยิ ่ง โงนี้ ไมม ี, ไมม ีเ สีย เลย; พูด วา ไมม ีก ารศึก ษาเสีย เลยดีก วา : ไมม ีก ารศึก ษาชนิด ที่ ยิ ่ง ศึก ษาแลว ยิ ่ง ทํ า ใหยิ ่ง โง. เดี ๋ย วนี ้ยิ ่ง มีก ารศึก ษา ที ่ยิ ่ง ศึก ษาแลว ทํ า ใหยิ ่ง โง. บางคนจะไม เ ชื่ อ การที่ พู ด อย า งนี้ ว า การศึ ก ษายิ่ ง ทํ า ให โ ง ; เพราะเขาไปมองแต ฉลาดในการที่จะทํามาหากิน ฉลาดที่จะกอบโกย, ฉลาดที่จะเอาเปรียบ.
www.buddhadassa.in.th
ปญหาเกี่ยวกับศีลธรรม แหงยุคปจจุบัน
๑๑๙
ถู ก แล ว การศึ ก ษาสมั ย นี้ ทํ า ให เ ป น คนฉลาดอย า งนั้ น ได ทํ า ให ฉ ล า ด ใ น แ บ บ นั ้ น ; แ ต ก า ร ฉ ล า ด ใ น แ บ บ นั ้ น นั ้ น คื อ มั น โ ง ฆ า ตั ว เ อ ง เชือ ดคอตัว เอง คนยัง ไมรู ว า มีก ารศึก ษาชนิด ที ่ทํ า ใหเ ชือ ดคอตัว เองยิ ่ง ขึ ้น ทุกที; แมจะดูผิว ๆ เผิน ๆ ลูกเด็ก ๆ ก็เห็นไดวา พอเรียนจบมหาวิทยาลัยแลว ก็ชอบเปนฮิปปนานาแบบ นับตั้งแตชอบยาเสพติด. ยาเสพติ ด ราคาเป น ล า น ๆ ร อ ยล า น พั น ล า น แสนล า น ล า น ๆ นั ้ น แหละ ไปขายกั น ? ก็ ไ ปขายคนที ่ จ บการ ศึ ก ษาที ่ ป ระเทศใหญ ๆ มหาประเทศ ที ่เ รีย กวา การศึก ษาเจริญ แลว ทั ้ง นั ้น คิด ดูใ หด ี, ยิ ่ง ศึก ษาจบ พอศึก ษาจบก็ช อบยาเสพติด ; นี ่เ ปน ความโงข องคนที ่จ ัด การศึก ษานั ่น เอง จั ด การศึ ก ษาแล ว ทํ า ให ค นโง ชอบยาเสพติ ด . ตั ว นั ก ศึ ก ษานั ้ น ก็ ศ ึ ก ษา เพื่อ โง, ศึก ษาเพื่อ เสร็จ แลว จะไดต ามใจตัว เอง : จะไดเ สพยาเสพติด , จะได แตงเนื้อแตงตัววิจิตรวิตถาร กระทั่งเลื่อนมาเปนแฟชั่นใหม ที่วาจะไมนุงผากันแลว.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org นี ่โ งห รือ ฉลาดก็ล องคิด ดู, ที ่ว า เราถือ วา การศึก ษานี ้ ยิ ่ง ศึ ก ษาก็ ยิ่ ง ทํ า ให โ ง ปู ย า ตา ยาย แต บ รรพบุ รุ ษ ของเราไม เ คยมี : ไม มี ก าร ศึก ษาชนิด ที ่ยิ ่ง ศึก ษายิ ่ง ทํ า ใหโ ง. เดี ๋ย วนี ้ม ัน ยิ ่ง มาก-ยิ ่ง มาก-ยิ ่ง มาก, การ ศึกษาที่ยิ่งศึกษาแลวทําใหโง ยิ่งเปนทาสของกิเลส, ยิ่งกมหัวลงเปนทาสของความ ไมมีศีลธรรม มีจิตทราม; ยิ่งศึกษายิ่งมีจิตทราม เพราะเห็นแกตัว.
เห็น แกต ัว ก็เ ลยเกิด ความเปลี ่ย นแปลงหมด, เปลี ่ย นแปลง อยางตรงกันขาม. ดึกดําบรรพเขาก็ยังชอบความสงบ ชอบความดี ที่เปนความ สงบ; ถื อ ศาสนาที ่ ถ ื อ ว า ดี ต รงที ่ เ ป น ความสงบ. เดี ๋ ย วนี ้ เ ขาถื อ ศาสนา
www.buddhadassa.in.th
๑๒๐
อริยศีลธรรม
ช นิ ด ที ่ ว า " ดี ที ่ ไ ด " ก็ แ ล ว กั น , " ที ่ ไ ด นั ่ น แ ห ล ะ ดี " ดี อ ย า ง อื ่ น ไ ม ร ั บ รู ไม ส นใจ; เอาได นั ่ น แหละเป น ดี แล ว ก็ ถ ื อ "ศาสนา คื อ ได " . แต ก อ น นั้น เขาไม เ อา เขาขยะแขยง; ถ า ได ม าอย า งไม ถู ก ต อ งตามหลั ก ของศาสนา ก็ ไ ม เรียกวาดี, แลวก็ไมยอมรับ. เ ดี ๋ ย ว นี ้ เ ร า ถื อ ศ า ส น า ดี ที ่ ไ ด ; แ ต ก อ น เ ข า ถื อ ศ า ส น า " ดี ที่ สงบ หรือ ที ่จ ริง ที ่ส ะอาด ที ่บ ริส ุท ธิ ์ ที ่ว า ไหวต ัว เองได" นั ่น แหละเขาถือ ศาสนากันอยางนั้น. เดี๋ยวนี้เขาถือศาสนาที่นาขยะแขยงตัวเอง ไหวไมลง; ก็เลย ไมตองคิดถึงเรื่องนี้กัน. นี ่ ก า ร เ ป รี ย บ เ ที ย บ อ ดี ต กั บ ป จ จุ บ ั น จ ะ ช ว ย ใ ห เ ร า เ ข า ใ จ ปญ หา ที ่เ กี ่ย วกับ ศีล ธรรมของยุค ปจ จุบ ัน . ถา เราไมเ อาอดีต มาเปรีย บ เทีย บ เราก็จ ะคงละเมออยู ต ลอดเวลา วา มัน ดีแ ลว ถูก แลว มัน เปน ไปดีแ ลว มัน เปน ศีล ธรรมที ่ด ีแ ลว ; แตแ ลว คนก็แ คน พูด ไปอยา งฝน ความรู ส ึก . ใครบา งเดี ๋ย วนี้ ที ่รู ส ึก วา เรามีค วามสงบสุข ในทางสัง คม จนเปน ที ่น า พอใจ? ใครบา งที ่พ ูด ดวยความจริงใจอยางนี้ได วาเดี๋ยวนี้เราพอใจสภาพของสังคม ที่เปนอยูอยางนี้.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org พอมาถึ ง ตั ว เอง มาย อ นดู ต ั ว เองอี ก ; เราพอใจความที ่ เ รา ไดเ ปน อยา งนี ้ห รือ ยัง ? หรือ วา เราก็ร ัง เกีย จตัว เองมากขึ ้น ทุก ที วา ตอ งพลอย รว มกับ เขาในสิ ่ง ที ่น า ขยะแขยง; ไมร ว มก็ท นอยู ไ มไ ด. หรือ บางทีเ ราก็ ขยะแขยงในการที่เราตองทนรวมอยูกับคนเหลานี้เอง; แมวาเราจะไมไดทําผิดรวม กับ เขา เราก็ย ัง รู ส ึก ขยะแขยงสิ ่ง ที ่ม ัน มาแวดลอ มเรา; เหมือ นกับ เราไปนั ่ง อยู
www.buddhadassa.in.th
ปญหาเกี่ยวกับศีลธรรม แหงยุคปจจุบัน
๑๒๑
กลางกองอุ จ จาระอย า งนี้ มั น ก็ ข ยะแขยง, ที่ ใ ครพู ด ว า เราพอใจแล ว ในสภาพ ปจจุบันนี้มันก็มีไมได. ตัว อยา งยัง มีอ ีก มาก แลว ก็ไ มจํ า เปน จะตอ งยกมา; เทา ที ่ย ก มานี้ มั น ก็ พอแล ว สํา หรั บ จะดูว า ป ญ หาทางศี ล ธรรมของยุค ป จ จุ บั น นี้ มั น เป น อยา งไร, มัน ซับ ซอ นกัน อยูอ ยา งไร. ถา ไมเ อาไปเทีย บกัน กับ อดีต แลว ก็ เกือ บจะไมรู ว า มัน มีเ สีย หายอะไร : เพราะฉะนั ้น นา สงสารลูก เด็ก ๆ ที่ เพิ่ง เกิด มาในยุค นี้ ไมมีท างที่จ ะเปรีย บเทีย บ. วงการศึก ษา ผู จัด การศึก ษา ก็ไมสอนเรื่องอยางนี้; แลวก็ไมมีโอกาสที่จะไดสังเกตเห็นการเปรียบเทียบอยางนี้. เพราะฉะนั้น ลูกเด็ก ๆ มันก็เตลิดเปดเปงจนเปนอันธพาลเต็มบานเต็มเมือง, แลวก็ เปนผูรับบาปในความเปนคนไมมีศีลธรรมเสียเอง; เยาวชนของชาติของเรา กําลัง จะเปน อยา งนี ้. นี ่ค ือ ปญ หาทางศีล ธรรมเกี ่ย วกับ ยุค ปจ จุบ ัน ของโลกทั ้ง โลก ไมเฉพาะประเทศไทย; ประเทศไทยนี้ควรจะถูกเฆี่ยนนอยหนอยก็ได เพราะเปน ประเทศเล็ ก ๆ ตามก น เขา, หรื อ บางที จ ะจริ ง อย า งเขาว า เป น สุ นั ข รั บ ใช ก็ ไ ด . ประเทศไทยตองทําตามกนเขา; ฉะนั้นประเทศใหญ ประเทศที่รับผิดชอบความ เป น ตายของโลกควรจะได รั บ การวิ พ ากษ วิ จ ารณ อั น นี้ , ว า เป น ผู นํ า ศี ล ธรรมของ โลกไปในลักษณะไหน. ขอนี้ก็พูดแลว ในการบรรยายครั้งแรก.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org .…
....
….
.…
ที นี ้ เ พื ่ อ ใ ห เ ห็ น ชั ด ยิ ่ ง ขึ ้ น เ ร า ดู ป ร า ก ฏ ก า ร ณ จ ริ ง ๆ กั น ตอไป อีกดีกวา
www.buddhadassa.in.th
๑๒๒
อริยศีลธรรม
ไหน ๆ วั น นี้ ก็ ตั้ ง ใจจะพู ด ป ญ หาของศี ล ธรรมแล ว ก็ จ ะพู ด ให ห มด. ป ร า ก ฏ ก า ร ณ ที ่ แ ส ด ง ใ ห เ ห็ น ว า กํ า ลั ง มี ป ญ ห า ห นั ก นี ่ ย ั ง มี อ ยู อ ี ก ม า ก ซึ ่ ง ล ว น แ ต ว า เ ป น ผ ล ม า จ า ก ก า ร เ สื ่ อ ม ข อ ง ศี ล ธ ร ร ม ที ่ ค น ; ศี ล ธ ร ร ม นี้ เปน สัจ จะอัน หนึ ่ง มัน เสื ่อ มไมไ ด เจริญ ไมไ ด เพราะเปน สัจ จะตามธรรมชาติ อัน หนึ ่ง . ถา พูด วา ศีล ธรรมเสื ่อ ม ศีล ธรรมเจริญ , ก็ห มายถึง คนประพฤติ ศีล ธรรมกัน มากหรือ นอ ย ถูก หรือ ผิด ; นั ่น แหละคือ ความเสื ่อ ม ความเจริญ ของศีลธรรม ความเสื่อมมีมากจนแสดงออกมาอยางไร เราเรียกวาปรากฏการณ ที่เปนผลของการเสื่อมศีลธรรม ของคนในโลกในปจจุบันนี้. ปรากฏการณที ่ ๑ พ อ แม ค นหนึ ่ ง ออกปากมาว า เมื ่ อ ก อ น มัน กิน นมคน เดี ๋ย วนี ้ มัน กิน นมสัต ว; พอ แมข องลูก คนนี ้เ ขาดา ลูก ของเขาเอง ไม ใ ช เ รื่ อ ง make up เป น เรื่ อ งจริ ง ว า ก อ นนั้ น มั น กิ น นมคม เดี๋ ย วนี้ มั น กิ น นม สัต ว . ขอให ช วยกั น จํ า กั นไว ทุ กคนด ว ย, แล ว มั น ไม ใ ช เ รื่ อ งเล็ ก น อ ย ลู ก ไม เ คารพ นับ ถือ พอ แม มัน ก็ชั ้น หนึ ่ง แลว ; เลยไปกวา นั ้น ก็ค ือ เนรคุณ พอ แม ทํ า ลาย พ อ แม จั บ พ อ แม ใ ส ล งไปในนรก พู ด กั น อย า งไรก็ ไ ม รู เ รื่ อ ง. นี่ เ พราะมั น กิ น นม สัตว มันไมไดกินนมพอแม.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org สมัย ที ่ก ิน นมพอ แม ลูก มีค วามรัก พอ แม มากกวา สมัย กิน นม สัต ว, รู บ ุญ คุณ ของพอ แมม ากกวา ; เพราะวา เลือ กในอกของพอ แมนั ่น แหละ มัน เขา ไปในลูก . ภาษาพระอริย เจา ในพระบาลี ในพระไตรปฎ ก ในพระ พุ ท ธภาษิ ต ยั ง มี ตรั ส ว า "นมคื อ เลื อ ดของมารดา" ฉะนั ้ น ลู ก กิ น นม คื อ กิน เลือ ดของมารดาเขา ไป; เพราะฉะนั้น เขาจึง มีอ ะไรที่รัก พอ แม มีค วามเปน อันหนึ่งอันเดียวกันกับพอแม.
www.buddhadassa.in.th
ปญหาเกี่ยวกับศีลธรรม แหงยุคปจจุบัน
๑๒๓
นี ้เ ราไมถ ือ เอาตามตัว อัก ษรอยา งที ่ก ลา วมานี ้; คือ เรารู ว า ถา เราได กิ น นมพ อ แม มั น มี ค วามใกล ชิ ด อย า งยิ่ ง มั น เกิ ด ความรั ก เกิ ด ความรู สึ ก เหมือนกับวา เปนคน ๆ เดียวกัน มากกวาที่จะไปสงไวที่โรงคลอดบุตรแลวใหมัน กิ น นมกระป อ ง คื อ กิ น นมสั ต ว . เดี๋ ย วนี้ ค นทั้ ง โลก กิ น นมสั ต ว มั น ก็ มี ค วาม เป น สัต วต ิด เขา มา มากขึ ้น ๆ คือ ไมรู ไ มชี ้; ถา คนดูด นมพอ แม มัน จะไมมี ความเปนอยางนั้น หรือมากถึงขนาดนั้น. เ มื ่ อ ไ ม กี ่ ว ั น ม า นี ้ อ า น ห นั ง สื อ พ บ ข า ว ที ่ ว า ห ม อ ที ่ ม ี ชื ่ อ เ สี ย ง เขายืน ยัน วา เลี ้ย งลูก ดว ยนมมารดานี ้ มีผ ลดีก วา ลูก ที ่เ ลี ้ย งดว ยนมสัต ว; แตนั่นเขาพูดทางฝายรางกาย ทางฝายวัตถุ ทางฝายเนื้อหนัง ไมไดพูดทางจิตใจ. เดี ๋ย วนี ้เ ราพูด ทางจิต ใจ วา ถา มัน กิน นมแมนี ้ มัน มีจ ิต ใจเปน คน, เปน มนุษ ย มากกวา ที ่ม ัน จะไปกิน นมสัต ว; จริง ไมจ ริง ก็ล องคิด ดู; อยา งนอ ยก็เ ห็น อยู วา ความใกลชิดสนิทสนมมันมีนอ ย ความที่วาอบอุนอยูในทรวงอกนี้ มันมีนอ ย.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org มีคํ า กลา วเปน สํ า นวนบาลี ที ่เ ขากลา วกัน มานี ้แ ตค รั ้ง กี ่พ ัน ป แล ว ไม ท ราบ ว า "บิ ด ามารดามี ลู ก น อ ย ๆ ที่ เ ต น รํ า อยู บ นทรวงอก" นี่ แ สดงว า สมัย นั ้น ไมค อ ยจะมีโ อกาสที ่จ ะหา งเหิน กัน ; แมล ูก รัก ใครซึ ่ง กัน และกัน เปน อั น หนึ่ ง อั น เดี ย วกั น มาเรื่ อ ยตลอดเวลา มี ค วามผู ก พั น กั น มากอย า งนี้ . ฉะนั้ น ความรูสึกที่จะเฉยเมยตอพอแม หรืออกตัญูตอพอแมนั้น มีไดยาก หรือมีไมได; เดี๋ ย วนี้ มั น เปลี่ ย นจากกิ น นมคนไปเป น กิ น นมสั ต ว จึ ง แสดงปรากฏการณ อ อกมา จนพอแมบางคนออกปากอยางนี้. ข อ ที ่ ๒. ดู ป รากฏการณ ข อ ต อ ไ ป ก็ อ ยากจะพู ด ไป ส มั ย เรี ย นหนั ง สื อ กั น อยู ต ามศาลาวั ด เด็ ก ๆ มี ศ ี ล ธรรมดี ก ว า สมั ย นี ้ ที ่ เ รี ย น
www.buddhadassa.in.th
๑๒๔
อริยศีลธรรม
บนตึก ราคาแสน ราคาลา น. เมื ่อ สัก สี ่ห า สิบ ปม านี ้ เราเรีย นหนัง สือ ตามศาลา วั ด กั น ทั้ ง นั้ น ; อาตมาก็ เ คยเรี ย นหนั ง สื อ ศาลาวั ด แต ว า ปรั บ ปรุ ง ดี ห น อ ย ศาลา วัด โกโรโกโสจริง ๆ นั ้น เดี ๋ย วนี ้บ า นเราศาลาวัด หายไปหมดแลว มัน ไปอยู ที ่อื ่น นี่พู ดถึงว าเมื่ อสมั ย เมื่ อเราที่นี่ เรี ยนหนังสื อกันตามศาลาวั ดนี่ เด็ ก ๆ ยังมี ศี ลธรรม ดีกวาเด็กสมัยนี้ ซึ่งเรียนหนังสือบนตึกราคาแสนราคาลาน. นี ้ ข อ ใ ห ไ ป พิ จ า ร ณ า ดู ใ ห ด ี มั น ซั บ ซ อ น กั น ห ล า ย แ ง ห ล า ย มุ ม ; มี ความโง ลงมาจากเบื้ องบน, โง อย างบรมโง ลงมาจากเบื้ องบนหลายซั บหลายซ อน. เขาคิ ด ว า สร า งโรงเรี ย นนี ้ แล ว เด็ ก จะดี , สร า งโรงเรี ย นให ม าก แล ว เด็ ก ก็ จ ะ ดี ; นี ่ เ ป น ก า ร ห ลั บ ต า พู ด ทั ้ ง นั ้ น . เ มื ่ อ ไ ม ม ี ก า ร อ บ ร ม ท า ง ศี ล ธ ร ร ม แ ล ว ก็ เ ป น ไ ป ไ ม ไ ด ที ่ เ ด็ ก จ ะ ดี ; แ ม ใ ห เ รี ย น บ น วิ ม า น ข อ ง เ ท ว ด า ก็ ดี ไมไ ด ยิ ่ง จะเลวกวา เสีย อีก เพราะมัน มีแ ตสิ ่ง ยั ่ว ยวน. เดี ๋ย วนี ้ไ ปตามกน ฝรั ่ง เอาระบบการศึ ก ษาที่ ค รึ่ ง เล น ครึ่ ง เรี ย นหรื อ เล น มากกว า เรี ย นนี้ เ อามาอบรมเด็ ก เด็กก็มีนิสัยเตลิดเปดเปงไป.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org สมัย เรีย นศาลาวัด อยา งเด็ก ๆ นี ้ ตอ งทํ า งาน ชว ยโรงเรีย น ตอ งกวาดโรงเรีย น, ไมม ีภ ารโรง, แลว ตอนเย็น ตอ งทํ า งานอยา งใดอยา งหนึ ่ง ที ่เ ปน ประโยชน แกโ รงเรีย น หรือ แกว ัด ที ่ตั ้ง โรงเรีย นนั ้น . ตอ งชว ยขนอิฐ ตอ งชว ยขนทราย ตอ งชว ยหมุน เชือ ก ลากไม; นี ้ทํ า กัน อยู เ ปน ประจํ า มัน ก็ เกิดนิสัยที่เห็นแกผูอื่น.
เดี ๋ย วนี ้แ มจ ะกวาดโรงเรีย นสัก เกก หนึ ่ง เด็ก ๆ ก็ไ มทํ า , เด็ก ๆ เห็น แกต ัว แลว ก็ม ากขึ ้น ๆ . การจัด การศึก ษาก็โ ง ขนาดที จ่ ัด ภารโรงมามีไ ว
www.buddhadassa.in.th
ปญหาเกี่ยวกับศีลธรรม แหงยุคปจจุบัน
๑๒๕
สํ า หรับ จัด เสีย จนเด็ก ไมต อ งทํ า อะไร. นี ่ก ็เ พาะ นิส ัย ความเปน นาย ความ เปน คนที ่ไ มอ ยากทํ า งาน นั ่น แหละมากขึ ้น แลว มัน ก็เ จริญ พรอ มกัน ไปหมด คื อ "ความเห็ นแก ตั ว" เกิ ดขึ้ นแล วทุ กอย างก็ เสี ยหมด. ฉะนั้ นเด็ กสมั ยนี้ เรี ยนบนตึ ก จึ ง มี ศี ล ธรรมอั น เลวกว า สมั ย เด็ ก ที่ เ รี ย นบนศาลาวั ด โกโรโกโส ไปลองคิ ด ดู จ นเห็ น ปรากฏการณอันนี้. ดูข อ ที ่ ๓ ตอ ไ ป ก็ค ือ วา เด็ก ยิ ่ง เปน นัต ถิก ทัฎ ฐิ มากขึ ้น , เด็ ก สมั ย นี้ ยิ่ ง เป น นั ต ถิ ก ะ. นั ต ถิ ก ะ แปลว า ไม มี , ผู ที่ ถื อ ว า ไม มี เรี ย กว า นั ต ถิ ก ะ; นัต ถิก ทิฎ ฐิ - ทิฎ ฐิที ่ถ ือ วา ไมม ีนี ้ จะเปน มากขึ ้น . เด็ก สมัย นี ้ไ มม ีบ ิด ามารดา ไม มี ค รู บ าอาจารย ไม มี พ ระเจ า พระสงฆ ไม มี ค นเฒ า คนแก ไม มี น รกไม มี ส วรรค ไม มี บุ ญ ไม มี บ าป ไม มี โ ลกนี้ ไม มี โ ลกหน า ไม มี โ ลกอื่ น ไม มี โ อปปาติ ก ะ. ลัก ษณะเหลา นี ้ พระพุท ธเจา ตรัส วา เปน มิจ ฉาทิฎ ฐิ, มิจ ฉาทิฎ ฐิอ ยา งนัต ถิก ะ คือวาไมมี.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ความรู ส ึก ตอ พอ แมม ีน อ ยไป จนไมรู ส ึก มีค วามหมายอยา งอยา งพ อ แม แท จ ริ ง ; พ อ แม ค ล า ยกั บ เพื่ อ นจํ า เป น อะไรไปเสี ย อย า งนั้ น เอง. เพราะเหตุ ที่ กลา วมาแลว ขา งตน นั ่น แหละ; เพราะวา เดี ๋ย วนี ้ล ูก กิน นมสัต ว ไมไ ดก ิน นม คน, เพราะว า มี อ ะไรที่ เ ขาจั ด ให เ ด็ ก ได ต ามใจตั ว จนเพลิ น จนเกิ น จนเฟ อ ไป. ความรู ส ึก เคารพบิด ามารดาก็น อ ยลง ๆ จนมีข า วในหนา หนัง สือ พิม พม ากขึ ้น ว า ตบตี บิ ด ามารดา ทํ า ร า ยบิ ด ามารดา อะไรมากขึ้ น ๆ, แล ว มั น ก็ จ ะมี ม ากขึ้ น ; เพราะความรู ส ึก ที ่ว า ไมม ีบ ิด ามารดา. เขารู ส ึก เหมือ นกับ วา มึง ก็ม ึง กูก ็ก ู, นี้เปนเขาเปนเราไปหมดอยางนี้.
www.buddhadassa.in.th
๑๒๖
อริยศีลธรรม
ค รู บ า อ า จ า ร ย ก ็ ไ ม ม ี แ ล ว ; ค รู บ า อ า จ า ร ย ถ ู ก ทํ า อ ย า ง ไ ร บ า ง ก็อ า นดูใ นหนัง สือ พิม พเ มื ่อ เร็ว ๆ นี ้ด ู ก็แ ลว กัน ; เมื ่อ วา โดยทั ่ว ๆ ไปนี ้ เขา ถือว าครู บาอาจารย นี้ เป นคนที่ จํ าเป นรั บจางสอนหนั งสื อ. เขาต องเสี ยค าเล าเรี ยน อยา งนี ้เ ปน ตน ; แมโ รงเรีย นประชาบาล ก็เ อาเงิน ที ่เ ก็บ จากพอ แมข องเขา ไ ป ใ ห ค รู อ ย า ง นี ้ . ค ว า ม ห ม า ย ข อ ง ค รู ก ็ ไ ม ม ี ใ น ฐ า น ะ ที ่ เ ป น ปู ช นี ย บุ ค ค ล ; แตมีความหมายเปนลูกจาง เดี๋ยวนี้เขาก็รูสึกวา ไมมีครูบาอาจารย. ทีนี ้ พระเจา พระสงฆ, กอ นหนา นี ้เ ด็ก ๆ เห็น พระเจา พระสงฆนี้ ไมไ ดรู ส ึก อยา งเห็น คนธรรมดา; เพราะเขาถูก สอนมา : พอเห็น เหลือ ง ๆ ก็ไ หว, บางทีไ ปหลงไหวเ อาวัว เขา ก็ไ ดถ า ไมด ูใ หด ี เพราะสอนกัน แตเ พีย ง ว า เหลื อ งละก็ ไ หว . แต ถึ ง อย า งไร เด็ ก ก็ ต อ งมี พ ระเจ า พระสงฆ แ น เพราะถื อ สัญ ลัก ษณเ ปน ใหญ. อยา งเราจะสอนเด็ก ใหเ คารพธงชาติ นี ่ถ ือ สัญ ลัก ษณ; สิ ่ง นี ้เ ปน ธง ถือ วา ลัก ษณะอยา งนั ้น เรีย กวา ชาติ, ธงชาติ; ทํ า นองเดีย วกัน เคารพผาเหลือง ก็เคารพในฐานะเปนพระเจาพระสงฆ เปนศาสนา.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ถา หัว เขายัง ออ นอยา งนั ้น อยู ก็ย ัง พอมีห ิร ิโ อตตัป ปะบา ง จะกม หั ว ลงให แ ก บุ ค คลที่ ไ ด รั บ การสมมุ ติ ว า สู ง กว า ธรรมดาบ า ง คื อ พระเจ า พระสงฆ ; ฉะนั้ น พระเจ า พระสงฆ พ อที่ จ ะพู ด จากั บ เขาได , แนะนํ า สั่ ง สอนห า มปรามอะไรได . แต ว า ที ่ สํ า คั ญ ที ่ ส ุ ด ก็ ค ื อ ว า เขามี สิ ่ ง ที ่ เ ขาเคารพ; ฉะนั ้ น เขาก็ เ ป น คนไมก ระดา ง; เดี ๋ย วนี ้ม ัน มีแ ตสิ ่ง ที ่ทํ า ใหเ ขากระดา ง เรีย กวา ไมม ีพ ระเจา พระสงฆ และไมมีคนเฒาคนแก.
www.buddhadassa.in.th
ปญหาเกี่ยวกับศีลธรรม แหงยุคปจจุบัน
๑๒๗
ก อ น นี ้ ด ึ ก ดํ า บ ร ร พ โ น น เ ข า ส อ น ใ ห เ ค า ร พ ค น เ ฒ า ค น แ ก ; แมแตคนแกจะไมมีความรูอะไร แมจะยากจนเปนคนขอทาน ถาวาเปนคนแกแลว เด็ก ก็ตองแสดงความเคารพ. เมื่ออาตมายังเปนเด็กก็ยังทําอยู : คนแกคนหนึ่ง เปนคน บา เขาเดิน ผา นวัด เราตอ งไหวท ุก ที เพราะเราเปน เด็ก วัด ; ไมไ หว อาจารย จะตี , หรื อ ว า คนแก อ ย า งอื่ น ก็ ต อ งไหว . ส ว นที่ เ ขาจะเป น คนบ า หรื อ เขาจะเป น คนจน หรือ เขาจะเปน คนนา เกลีย ดอะไร, ก็ไ มต อ งรู ; แตเ พราะวา มีค วามเปน คนแกแลวจึงตองไหว. เรื ่ อ ง นี ้ ม ั น มี ผ ล ลึ ก ลั บ ซั บ ซ อ น แต ส รุ ป แล ว ก็ ค ื อ ทํ า ให เ ป น คนหัว ออ นไมก ระดา ง; นั ่น แหละบุญ มัน อยู ที ่ต รงนั ้น : ไหวค นแก คนบา กลั บ ได บุ ญ ทํ า ให เ ราเป น คนหั ว อ อ นไม ก ระด า ง แล ว ก็ จ ะเป น ศิ ริ ม งคลสวั ส ดี แ ก ตัว เอง เพราะวา เปน คนไมก ระดา ง. แลว เขาวา เทวดาใหพ ร; มัน ก็จ ริง ซิ ทุก คนเขาเอ็น ดู ไมใ ชว า ใครไปเกลีย ดเด็ก ที ่ไ หวต าแกบ า ; เขากลับ เอ็น ดู วา มันเปนคนหัวออน.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ที ่ ว า เ ด็ ก ส มั ย นี ้ เ ข า ไ ม ม ี น ร ก ไ ม ม ี ส ว ร ร ค นั ้ น มั น ก็ จ ริ ง , ถ า เขาว า สํ า หรั บ นรกหรื อ สวรรค อย า งที่ เ ขาไม ม องเห็ น ได เขาไม ค วรจะมี . แต เดี ๋ย วนี ้ไ มไ ดส อนกัน เสีย เลยวา "นรก คือ ความเดือ ดรอ นในใจแสนสาหัส ; สวรรค คือความดีที่ทําแลว ชื่นใจตัวเอง ยกมือไหวตัวเองได. เด็ก ๆ สมัยนี้เขา ไมมีกลัว, ไมกลัวถูกลงโทษ, ไมกลัวติดคุกติดระรางดวยซ้ําไป คือไมมีความกลัวชั่ว แมถูกจับไปลงโทษมันก็ยอม, เมื่อรับโทษ ก็ยังอาฆาต วาออกมาเมื่อไรจะแกแคน. นี ่ เ ข า เ ป น ค น ไ ม ม ี น ร ก , ไ ม ม ี ส ว ร ร ค คื อ ไ ม ม ี ค ว า ม คิ ด ที ่จ ะทํ า ดี ชนิด ที ่พ อค่ํ า ลงแลว ก็ไ หวต ัว เอได, เราไมม ีก ารกระทํ า ชนิด ที ่ว า
www.buddhadassa.in.th
๑๒๘
อริยศีลธรรม
พอค่ํ า ลงนึ ก ขึ้ น มาแล ว ไหว ตั ว เองได ว า วั น นี้ ไ ด ทํ า สิ่ ง ที่ ดี ที่ สุ ด ที่ ม นุ ษ ย ค วรจะทํ า ; อะไรอยา งนี ้เ ปน ตน , ซึ ่ง คนโบราณเขาสอนใหค ิด ใหน ึก เพื ่อ ใหพ อกพูน นิส ัย อัน นี ้. นี ่ค ือ เด็ก เดี ๋ย วนี ้ ไมม ีน รกไมม ีส วรรคใ นความรู ส ึก . สมัย กอ นเขามี นรกต อ ตายแล ว สวรรค ต อ ตายแล ว ก็ มี , นรกสวรรค ที่ นี่ เ ดี๋ ย วนี้ เ ขาก็ มี เขาก็ ก ลั ว หรือเขาก็อยากไดสวรรคทันตาเห็น อยางนี้มันมี. สมัย นี ้เ ด็ก ไมม ีบ ุญ ไมม ีบ าป หมายความวา ไมเ ชื ่อ เรื ่อ งบุญ เรื่ อ งบาป เอา "ได แ ล ว เป น ดี , ไม ไ ด ต ามที่ ต อ งการนั้ น เป น บาป, ถ า ได ต ามที่ ตอ งการแลว เปน บุญ " คิด อยา งนั ้น แลว ก็เ ลยหัน หนา หาเรื ่อ งไดอ ยา งเดีย ว. นี่ปรากฏการณอยางนี้ก็มีอยู, ซึ่งเปนปรากฏการณเปนผลมาจากศีลธรรมเสื่อมหรือ เริ่มเสื่อม. ข อ ที ่ ๔. ดู เ รื ่ อ งเบ็ ด เตล็ ด กั น อี ก . อ าต มาไม ก ลั ว ใครจะ รํ า คาญ ที ่จ ะเตือ นใหร ะลึก เรื ่อ งเบ็ด เตล็ด เล็ก ๆ นอ ย ๆ; อยา งวา เดี ๋ย วนี้ ศีลธรรมเสื่อม ขนาดในเมืองหลวง อยางประเทศไทยเรา ที่กรุงเทพฯ ไมมีความ ปลอดภัย . เมื่อ อาตมายั งไม ไดบวช เคยไปที่ก รุงเทพฯ ๕๐ ป มาแลวเห็นจะได ก็ป ระหลาดที ่ว า เออ , ทํ า ไมที ่นี ่ไ มม ีใ ครทํ า อัน ตราย ดึก ๆไปเที ่ย วไหนก็ไ ด ไมก ลัว , มาขึ ้น รถไฟที ่บ างกอกนอ ยตอ งมาตั ้ง แตเ ด็ก แลว คนเดีย ว; ไมมี ใครนอกจากรถลากคันที่ลากมา, ก็ยังปลอดภัย.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ถามเขาก็บ อกวา ปลอดภัย แลว มัน ก็ป ลอดภัย จริง ๆ. ตอนนั ้น รู ส ึก วา เอะ ที ่บ า นเรานี ้ก ลับ ไมน า ไวใ จ ที ่ไ ชยานี ้ก ลับ ไมน า ไวใ จ; ที ่ก รุง เทพฯ
www.buddhadassa.in.th
ปญหาเกี่ยวกับศีลธรรม แหงยุคปจจุบัน
๑๒๙
ก็ ป ลอดภั ย อย า งนั้ น . พอมาเดี๋ ย วนี้ มั น ตรงกั น ข า ม; คิ ด ดู เ ถอะในกลางเมื อ ง หลวงนั้นแหละคือความไมปลอดภัย. ยัง มีสิ ่ง ที ่ต รงกัน ขา มไปตอ ๆ ไปอีก ; เมื ่อ กอ นนี ้ช าวไรช าวนา ของเรา นอนที่กระตอบที่นาก็ได นอนที่แครใตถุนบานลมเย็น ๆ พัก หลับลืมไป จนสวา งก็ไ ด, ไมม ีอ ัน ตราย; เดี ๋ย วนี ้เ ปน ไปไมไ ด. นี ่ป รากฏการณที ่แ สดง ออกมา วา ความเสื ่อ มศีล ธรรมนี ้ ไดข ยายออกมาถึง บา นนอกแลว , แลว ในกรุง มัน ก็ห นัก มากขึ้น . ฉะนั้น คํา พูด ในบาลีที่วา "นอนไมตอ งปด ประตูเ รือ น” นี ้ไ มม ีแ ลว ไมม ีค วามหมายแลว ; จะตอ งทํ า ประตูแ นน หนา, แลว จะตอ ง ปด แลว ปด อีก ทุก อยา งไมใ ชเ ฉพาะประตูเ รือ น หรือ หนา ตา ง การอารัก ขา ทุกอยางตองทํายิ่งขึ้นอยาแนนหนา ซึ่งกอนนี้ไมเคยมี. ข อ ง วั ด นี ่ เ ดี ๋ ย ว นี ้ ม ั น ห า ย ห ม ด ถ า ไ ม เ ก็ บ ; เ มื ่ อ ก อ น บ า ง แ ห ง ของวัด ไมต อ งเก็บ . ที ่ไ ชยานี ้ก ็ย ัง รู ส ึก วา ดี ไมต อ งเก็บ อยู ม ากเหมือ นกัน ; แตพ อไปเห็น ที ่น ราธิว าสแลว ยิ ่ง กลับ ประหลาดใจ ยิ ่ง ทํ า ไมไมเ ก็บ กัน เสีย เลย, ดึกดื่นแลวเลิกงานเลิกธุระแลว ของก็ทิ้งอยูตรงนั้นแหละ. สิ่งตาง ๆก็ทิ้งอยูที่ศาลา ที่ร ะเบีย งที่อ ะไร ไมมีก ารเก็บ ; ตะเกีย งเจา พายุ หรือ เครื่อ งใชไ มส อยทุก อยา ง ไม ต อ งเก็ บ . แต เ ดี ๋ ย วนี ้ ก ลั บ เป น ไปไม ไ ด , ไม ไ ด ท ุ ก หนทุ ก แห ง แล ว . ของวัด นี้จะยิ่งกวาเสียอีก คือวา เขาอยากจะถือเอา จนตองเก็บ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ข อ ง ส า ธ า ร ณ ะ ส มั ย ก อ น มี ; เ ดี ๋ ย ว นี ้ ไ ม ม ี พ ร ะ อ ง ค ห นึ ่ ง ทา นเลา วา ที ่จ ัน ทบุร ีเ ขามีถ าด โถเครื ่อ งทองเหลือ ง ทองแดง สารพัด อยา ง เปน ของสาธารณะ เขาเอาไปไวที ่ถ้ํ า แหง หนึ ่ง ไมใ ชไ วที่ว ัด แลว ไมม ีใ ครกลา
www.buddhadassa.in.th
๑๓๐
อริยศีลธรรม
เอาไป; นอกจากวาไปเอามาใช เสร็จแลวก็ขัด ลาง เช็ด ถู แลวไปไวในถ้ํานั้น ตามเดิ ม ; นี่ ตั้ ง กี่ ร อ ยป ม าแล ว ก็ ไ ม รู . เดี๋ ย วนี้ เ ป น ไปไม ไ ด แ ล ว . ของที่ มี ไวใ นศาลาพักทาง, ศาลาที่ทํา ไวพัก ทาง พักรอ น ริม ทะเล, ริมถนนก็ตาม; กอ นนี้เ ขาจะมีห มอ มีไ ห มีโ อง น้ํ า , มีขา วสาร ปลาแหง ดว ยซ้ํ า ไป ทิ ้ง ไวให. เดี๋ยวนี้มีไมได ; เพราะความเสื่อมของศีลธรรมแสดงออกมา. นี่ลองคิดคิดเถอะ ปรากฏการณอันนี้เปนปญหาเกี่ยวกับศีลธรรม ของยุคปจจุบัน, แลวก็ปจจุบันเพียงสี่หาสิบปนี้เอง; เพราะเมื่อ ๕๐ ปกอ น มานี้ มันมีได, มีไดอยางตรงกันขามกับเดี๋ยวนี้. คําวาปจจุบันนี้ ก็ตางกันเพียง สี่-หา-สิบป เทานั้น. .…
....
….
.…
ดู ก ั น อี ก แ ง ห นึ ่ ง ว า เ ดี ๋ ย ว นี ้ อ ะ ไ ร มี ห น า ต า ขึ ้ น ม า เจริญรุงเรืองหนาตาขึ้นมา ในโลกนี้.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org สิ ่ ง นั ้ น ก็ ค ื อ อา ชญา กรรม กรรมที ่ เ ลวร า ย ควรได ร ั บ การ ลงโทษอยางรุนแรง เรียกวาอาชญากรรม. บัดนี้โลกก็ดก รก หนามากขึ้น ดวย อาชญากรรมนานาชนิด นับดวยรอยดวยพันอยางเอามาวางจัดเปนหมู ๆ ดู ก็มีวา : อั น ดั บ ๑ : อาชญากรรมทางเพศ หรื อ เกี่ ย วกั บ ทาง เพศนี้มาอันดับ หนึ่ง. ในประเทศที่วาเจริญ ที่สุด เขาแสดงสถิติอ อกมา วา ทุก ๆ
www.buddhadassa.in.th
ปญหาเกี่ยวกับศีลธรรม แหงยุคปจจุบัน
๑๓๑
๗ วิ นาที มี อาชญากรรมทางเพศ อย างแรกอย างเบาอะไรก็ ตามใจ เฉลี่ ยมี ทุ ก ๗ วิ น าที , มี อ าชญากรรมทางเพศ อย า งแรงเบาอะไรก็ ต ามใจ มั น มี ทุ ก ๗ วิ น าที อาชญากรรมทางเพศในประเทศนั้ น ไม ต อ งออกชื่ อ แล ว เป น ความจริ ง . ที นี้ ประเทศเราก็ คิ ดดู เถอะถ าว าสํ ารวจดู ทั่ วทั้ งประเทศนี้ จะมี อาชญากรรมทางเพศทุ ก กี่นาที. ที่นี่อาชญากรรมทางเพศมาเปนที่ ๑ เลย. อั น ดั บ ๒ อ า ช ญ า ก ร ร ม ท า ง ก า ร ป ล น ข โ ม ย ก อ บ โ ก ย นี ้ย ัง มาเปน อัน ดับ ๒ อาชญากรรมเพื ่อ ความมั ่ง มี คือ ลัก ขโมย กอบโกย เอาเปรี ย บ อย า งไม มี ศี ล ธรรม แล ว อย า งไม ผิ ด กฎหมายด ว ย; เพราะว า มี ป ร ะ ช า ธิ ป ไ ต ย เ ฟ อ . ค น มี ป ญ ญ าก็ ก อ บโ กยเ อาได แล ว ก็ ไ ม ผ ิ ด ศี ล ธ ร ร ม ; แต ถ า ดู ท างศี ล ธรรม นี้ ก็ เ ป น อาชญากรรม แต ยั ง ไม มี ใ ครจั บ มาลงโทษ เพราะว า กฎหมายมัน ยัง ไมม ี. แตถ า ถือ ตามกฎของพระเจา แลว นี ้ก ็เ ปน อาชญากรรม กอบโกย ขูด รีด เหมือ นกับ สูบ เลือ ดของคนยากจนเอามาทีเ ดีย ว อยา งนี้ ก็ เ รี ย กว า อาชญากรรมได ; แต ก ฎหมายมั น ไม ไ ด มี ไ ว ชั ด เจนอย า งนั้ น มั น ก็ ล งโทษ ไมไ ด. นี ้ถ า รวมกัน แลว ก็เ ปน อาชญากรรมเพื ่อ ความมั ่ง มี; นี ้ก ็ม ากมาย เหลือเกิน.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org อั น ดั บ ๓ . นี ้ อ า ช ญ า ก ร ร ม ที ่ พ ิ เ ศ ษ ไ ป ห น อ ย ท า ง อํ า น า จ วาสนา ทางเกีย รติย ศชื ่อ เสีย ง. นี ่ค ือ ที ่ว า ใชอํ า นาจเหนือ ผู ที ่ด อ ยกํ า ลัง กวา เบีย ดเบีย นกัน เลน ตามนิส ัย ของคนแข็ง แรงเบีย ดเบีย นคนที ่อ อ นแอ นี ้ก ็มี มากขึ้ น ; แต มั น เป น ชั้ น ใหญ ๆ คื อ ชั้ น ประเทศใหญ ๆ ทํ า แก ป ระเทศเล็ ก ๆ ทํ า แก คนปาเถื่อน. นี่ก็ตองนับไวเปนพวกอาชญากรรมที่ดกหนาขึ้นในโลกนี้ดวย.
www.buddhadassa.in.th
๑๓๒
อริยศีลธรรม
อั น ดั บ ๔ . อ า ช ญ า ก ร ร ม ที ่ พ ิ เ ศ ษ ยิ ่ ง ขึ ้ น ไ ป ก ว า นี ้ อ ี ก ก็ ต อ ง เรี ย กว า อาชญากรรมเกี ่ ย วกั บ ความเสพติ ด ในทางวิ ญ ญาณ; นี ่ แ ปลก หูห นอ ย ฟง ไปบอ ย ๆ ก็ค งจะเปน ธรรมดาไปได เรื ่อ งทางวิญ ญาณนี ่ก็ แปลกอยู แ ลว ; เรื ่อ งเสพติด ทางวิญ ญาณนี ้ นี ่ห มายถึง ความงมงาย . อาชญากรรมที ่เ กิด เพราะความงมงาย. นี ้ก ็ม าก ถึง กับ ฆา กัน ตาย หรือ วา ตอ ง ทํ า ให ค นตายลงไป เพราะความงมงายทางไสยศาสตร บ า ง ทางอะไรบ า งที่ มั น เปนความงมงายก็แลวกัน:ถื อ ดี ใ น ค ว า รู ผ ิ ด ๆ ข อ ง ตั ว มั น ก็ ม ี ส ว น ที ่ ทํ า ใ ห ต ั ว เ อ ง ตาย หรือทําใหคนอื่นตายได, แลวเปนเรื่องของความงมงายมาแตไสยศาสตร เป น ส ว นมาก. มั น ไม น า เชื่ อ ว า โลกเจริ ญ ด ว ยการศึ ก ษา แต แ ล ว ความงมงาย อย า งนี้ มั น ก็ ยิ่ ง หนาตามขึ้ น มาด ว ย; ฉะนั้ น พู ด ได เ ลยว า การศึ ก ษาของคนโง . สมัยนี้กําลังจดการศึกษาของคนโง จัดไปอยางโง ๆ จึงไมทําลายความงมงาย แม ทางไสยศาสตรไ ด; เพราะวา จัด ไมถ ูก อ ง คนก็ต อ งหวัง พึ ่ง ความงมงายตอ ไป นั่นเอง.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org อี ก ด า น ห นึ ่ ง เ ป น ค ว า ม ง ม ง า ย ข อ ง พ ว ก นั ก ศึ ก ษ า ค รู บาอาจารย หรื อ นั ก ปรั ช ญา พวกนี ้ เ ราเคยให เ กี ย รติ แ ก เ ขาว า เป น พวก "น้ํ า ชาลน ถว ย" ใสอ ะไรไมล ง ไปเรีย นมาจากเมือ งนอก" ลน ถว ย" มาแลว ; มาถึง เมือ งไทย จะใสเ รื ่อ งศีล ธรรมลงไปสัก นิด ก็ไ มล ง. เพราะวา อัด อยู ดว ยเรื่อ งอื่น ๆ เต็ม มาจากเมือ งนอก ซึ่ง ไมมีศีล ธรรมเลย; พอมาถึง เมือ งไทย จะใสศ ีล ธรรมลงไปสัก นิด ก็ใ สไ มล ง. แลว นัก ศึก ษา ครูบ าอาจารย ศาสตราจารยเ หลา นี ้ ก็ ไมม ีท างที ่จ ะทํ า ใหล ูก เด็ก ๆ มีศ ีล ธรรมได, ตัว เองก็ ไมมีศีลธรรม นี่เปนอาชญากรรมเหมือนกัน; ใครวาบาก็ตามใจ.
www.buddhadassa.in.th
ปญหาเกี่ยวกับศีลธรรม แหงยุคปจจุบัน
๑๓๓
อาตมาถือ วา นี ้ก ็เ ปน อาชญากรรมเหมือ นกัน ความเสพติด ทางวิ ญ ญาณ มี ค วามยึ ด ถื อ ทิ ฎ ฐิ ม านะ ทํ า การแก ไ ขอะไรให ด ี ไ ม ไ ด , เปนน้ําชาลนถวยของนักปรัชญาทั้งหลาย. สรุป แลว ก็เ รีย กวา อาชญากรรมหลายประเภท หลายสิบ หลายรอยประเภท; แตเดี๋ยวนี้เรามาพูดกันเปนประเภทใหญ ๆ วา อาชญากรรม ทางเพศ อาชญากรรมกอบโกย อาชญากรรมอํ า นาจบาทใหญ อาชญากรรม เสพติด ทางวิญ ญาณ คือ ความโงค วามหลง หรือ อวิช ชานี ้ก า วหนา ไมน า เชื ่อ วาจะมีในโลกที่อวดวาเจริญดวยการศึกษา. .…
....
….
.…
ดูก ัน ในแงข องโลกที ่เ จริญ ดว ยการศึก ษา หรือ ดว ยอะไรตอ ไปอีก สัก หนอ ย เวลาจะจวนจะสมควรอยู แ ลว . เดี ๋ย วนี ้ด ูก ัน ตรงที ่ว า โลกไมมี สันติภาพ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ดูท ีเ ดีย วทั ้ง โลกดีก วา โลกไมม ีส ัน ติภ าพ จริง ไมจ ริง คอยดู, แลว ก็เ อาเอกชนไมม ีส ัน ติส ุข . คน ๆ หนึ ่ง ก็ไ มม ีส ัน ติส ุข . ทั ้ง โลกก็ไ มมี สัน ติภ าพ มีล ัก ษณะเปน ของรอ น เปน นรก. เมื ่อ รอ น, เดือ ดรอ น ก็ค ือ นรก มี ล ั ก ษณะเป น นรก, แล ว ก็ ม ี ล ั ก ษณะเป น เปรต คื อ หิ ว เป น นรก คื อ ร อ น ใ จ ร อ น เ ห มื อ น กั บ ไ ฟ เ ผ า ใ น น ร ก ; แ ล ว มี ล ั ก ษ ณ ะ เ ป น เ ป ร ต คือ หิว กระหายแบบเปรต ทอ งเทา ภูเ ขา ปากเทา รูเ ข็ม , อยา งนี ้ล ัก ษณะเปรต.
www.buddhadassa.in.th
๑๓๔
อริยศีลธรรม
ใ น โ ล ก นี ้ ม ี ล ั ก ษ ณ ะ ข อ ง น ค ร แ ล ะ ลั ก ษ ณ ะ ข อ ง เ ป ร ต นี้ รุ น แรงยิ่ ง ขึ้ น ๆ ทั่ ว โลก. ประเทศใหญ ที่ เ จริ ญ มากก็ เ ป น มาก, ประเทศน อ ยที่ เจริญนอยก็ เปนนอย, ประเทศที่ ยังป าเถื่อนอยู ก็ค อยยังชั่ว, ประเทศที่ ความเจริ ญ แบบใหมย ัง ไปไมถ ึง ยัง คอ ยยัง ชั ่ว ยัง เปน นรกนอ ย เปน เปรตนอ ย เพราะ อิทธิพลของศาสนาแตเดิม ๆ มันยังรักษาเอาไว. ฉะนั้นโลกนี้จะเปนโลกของอะไร ก็ไมรูแลว; ไมใชของมนุษยที่มีจิตใจสูงแลว, คือมันเต็มไปดวยอาชญากรรม. ใ น โ ล ก มี ค น ที ่ จ ะ ต อ ง ลํ า บ า ก ม า ก ขึ ้ น เ พ ร า ะ ว า อ ยู ร ว ม โลกกับ คนชนิด นี ้. ผู ที ่ตั ้ง ใจจะทํ า ใหด ี ไมไ ดทํ า บาป ไมไ ดทํ า ชั ่ว รัก ษา ศี ล ธรรม ก็ ยั ง ต อ งพลอยเดื อ ดร อ น เพราะว า อยู ร ว มกั น มั น ถึ ง กั น หมด. เช น ว า วั ด ไม ไ ด มี ส ว นที่ จ ะทํ า บาป ทํ า กรรม มั น ก็ ไ ด รั บ ผลกระทบกระเทื อ นมาถึ ง ใน ลัก ษณะที ่เ ดือ ดรอ นเหมือ นกัน อยา งนี ้เ ปน ตน ; เรีย กวา รับ บาปโดยไมไ ดทํ า บาป เพราะอะไร เพราะวามันเสื่อมศีลธรรมมารอบดาน, แลวเขาก็พูดวา โลกนี้ เจริญ – โลกนี้เจริญ - โลกนี้เจริญ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org พวกเราก็ค งจะ ละเมอวา ตามเขาไปบา ง อยู ใ นบางครั ้ง วา โลกนี ้ม ัน เจริญ ; อาตมาก็ล ะเมอบางครั ้ง แลว ก็ส ะดุ ง แลว ก็ห ดความรู ส ึก ไดท ัน . ทีแ รกก็ค ิด วา เจริญ , แลว ทีห ลัง ก็เ ห็น เปน เรื ่อ งอยา งนอ ยมัน ก็บ า . เราเคยคิด แลว ก็เ คยทํ า ก็ม ี : ไปเอาสิ ่ง ที ่ไ มจํ า เปน มา เดี ๋ย วนี ้ก ็รู ส ึก แลว วา เราได ทํ า สิ่ ง ที่ไ ม จํ า เป น เข า ไปหลายอย า งแล ว ; อยากจะยุ บ อยากจะเลิ ก อยู ก็ มี . ในวัด นี ้ มัน ไมจํ า เปน ตอ งทํ า ก็ม ี. มัน เจริญ อยา งที ่เ รีย กวา หลับ หูห ลับ ตา. รวมความแลวยิ่งเจริญในทํานองนี้, แลวจะยิ่งทําใหเกลียดศีลธรรม.
www.buddhadassa.in.th
ปญหาเกี่ยวกับศีลธรรม แหงยุคปจจุบัน
๑๓๕
ขอไดโ ปรดชว ยจํ า ไวด ว ย วา มี ความเจริญ ชนิด ที ่ทํ า ใหยิ ่ง เกลีย ด ศี ล ธ ร ร ม ; ค ว า ม เ จ ริ ญ ไ ห น ที ่ ไ ม ทํ า ใ ห เ ก ลี ย ด ศี ล ธ ร ร ม แ ท บ จ ะ ห า ไมพ บ. จะหาเข็ม ในมหาสมุท รยัง จะพบกอ น, กอ นที ่จ ะพบความเจริญ ชนิด ที่ ทํ า ใหร ัก ศีล ธรรม. นี ่เ ราหมายถึง ความเจริญ ที ่กํ า ลัง จะมีอ ยู ใ นโลกนี ้, ในเวลา นี ้น ะ. คิด ดูใ หด ีเ ถอะ ความเจริญ อัน ไหน ที ่เ จริญ ไปในลัก ษณะที ่ ยิ ่ง บูช า ศีล ธรรม ยิ ่ง รัก ศีล ธรรม? มัน ยิ ่ง ไมม ี; มีแ ตค วามเจริญ ที ่ทํ า ใหยิ ่ง เพิ ่ม อาชญากรรม เพิ่ ม ความกระวนกระวาย ระส่ํ า ระสาย ไม มี ศี ล ธรรม. ส ว น อาชญากรรมนี้ บ านสะพรั่ ง ขยายรวดเร็ ว ไปที เ ดี ย ว; แต เ ราก็ เ รี ย กว า เรามี ค วาม เจริญ. แลวเราก็ไมรวู าจะโทษใคร เชน:๑ . ค ว า ม เ จ ริ ญ ท า ง ก า ร แ พ ท ย เ อ า ขึ ้ น ม า เ ป น ลํ า ดั บ ห นึ ่ ง ดี ก ว า . ค ว า ม เ จ ริ ญ ท า ง ก า ร แ พ ท ย ทํ า ใ ห ค น ต า ย น อ ย ล ง , นี ้ จ ริ ง แ น ; แตมันก็ทําใหอันธพาลมากขึ้นกวาสมัยที่ยังไมเจริญดวยการแพทย ไมรูวาเปนเรื่อง อ ะ ไ ร . แ ล ว ก า ร แ พ ท ย เ ดี ๋ ย ว นี ้ ยิ ่ ง เ ฟ อ คื อ ไ ป ทํ า ใ น สิ ่ ง ที ่ ไ ม ต อ ง ทํ า : จะเปลี่ ย นหั ว ใจบ า ง, จะผสมมนุ ษ ย ใ นหลอดแก ว บ า ง. นี่ มั น เป น เรื่ อ งบ า ไม ค วร จะทํา; เพราะเอาเวลาไปใชเพื่อใหมีศีลธรรมเสียยังดีกวา.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ๒ . ก า ร กิ น ดี อ ยู ด ี ก็ ด ู ซ ิ จ ะ แ ข ง เ ท ว ด า กั น ไ ป แ ล ว มี ก า ร กิน ดีอ ยู ด ี ก็ยิ ่ง ไมม ีศ ีล ธรรม, ยิ ่ง กิน ดีอ ยู ด ีก ็ยิ ่ง ไมม ีศ ีล ธรรม. ที ่ถ ูก ตอ งเขา ห ลั ก ข อ ง พ ร ะ พุ ท ธ เ จ า ที ่ ว า " กิ น อ ยู พ อ ดี " เ ท า นั ้ น แ ห ล ะ ที ่ จ ะ ทํ า ใ ห มี ศี ล ธรรม เดี๋ ย วนี้ เ ราก็ มี อ นามั ย ดี ก ว า คนรุ น ก อ น ๆ มากที เ ดี ย ว : คนพุ ง โรก น ปอด นั้นไมคอยมีใหดูแลว; แตแลวมันก็ยิ่งไมมีศีลธรรม. ดูเอาซิวาเปนอยางไร.
www.buddhadassa.in.th
๑๓๖
อริยศีลธรรม
๓ . ก า ร เ รี ย น เ ดี ๋ ย ว นี ้ มั น วิ เ ศ ษ แ ล ว ใ น โ ร ง ร่ํ า โ ร ง เ รี ย น , เ ด็ ก ฉ ล า ด ม า แ ต ใ น ท อ ง แ ล ว เ ดี ๋ ย ว นี ้ แ ต ก ลั บ ยิ ่ ง ไ ม ม ี ศ ี ล ธ ร ร ม . เ ด็ ก ฉลาดมาแตในท อง มันฉลาดสําหรับจะมาเปนอันธพาลอย างฉลาด, เป นอันธพาล ฉลาดสํา หรับ ปราบยาก เขา ใจยาก สอนยาก นี้ เพราะวา การเรีย นเขาใหม า ในลัก ษณะ ใหฉ ลาดโดยไมม ีก ารควบคุม . การศึก ษาที ่ทํ า ใหฉ ลาดอยา งเดีย ว ไม มี ก ารควบคุ ม ทางศี ล ธรรมนี้ เป น เหมื อ นกั บ มี ด เชื อ ดคอคนนั้ น เอง. ฟ ง ดู เ ถอะ ฉลาดทา เดีย ว เดี ๋ย วนี ้เ ขาก็ใ ห, ไมม ีศ ีล ธรรมควบคุม ; นี ่ม ัน จะเปน มีด เชือ ดคอคนนั ้น เอง. เดี ๋ย วนี ้เ ราก็ใ หเ รีย นตะพึด แตใ หฉ ลาด ไมม ีศ ีล ธรรม, จนครูผูสอนตอไปก็ไมมีศีลธรรมแลวเดี๋ยวนี้. พู ด อ ย า ง นี ้ ไ ม เ ป น ด า แ ล ว น ะ เ ดี ๋ ย ว นี ้ เ พ ร า ะ มั น จ ริ ง ว า ครู ไ ม มี ศี ล ธรรมแล ว , ครู ก็ ส อนเด็ ก อย า งที่ เ รี ย กว า อั ด วิ ช าความรู เ ข า ไป ตาม ความจํ า เปน บัง คับ ; แลว ตัว ก็จ ะไดม ีค วามชอบ จะเลื ่อ นชั ้น . นี ่จ ะโทษครู ก็ ไ ม ไ ด เพราะ หลั ก สู ต รเขาวางไว อ ย า งนั ้ น ครู ต อ งปฎิ บ ั ต ิ ต าม ก็ เ ลย นัก เรีย นไมต อ งมีศ ีล ธรรมกัน ; เพราะวา เรีย นเพื ่อ ฉลาดอยา งเดีย ว, ไมใ ช เรียนเพื่อจะมีศีลธรรม.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ๔. เมื ่ อ เรี ย นแล ว ก็ ม ี ก ารค น คว า เก ง มาก เจริ ญ ด ว ยการ คน ควา เหลือ ประมาณ; ชั ่ว ๒๐ ป การคน ควา กระโดดไปไกล กระทั ่ง ไป โลกพระจั น ทร ไ ด อย า งนี้ เ ป น ต น . แต แ ล ว ก็ ยิ่ ง ไม มี ศี ล ธรรม : ความเจริ ญ กระโดดไปเพื ่ อ ไม ม ี ศ ี ล ธรรม; กระโดดไปเพื ่ อ จะเอาเปรี ย บเขาต า งหาก ก็เ ลยไมม ีศ ีล ธรรม. แมจ ะทํ า อะไร ไดกี ่ม ากนอ ยอยา งไร ก็เ พื ่อ เห็น แกต ัว ,
www.buddhadassa.in.th
ปญหาเกี่ยวกับศีลธรรม แหงยุคปจจุบัน
๑๓๗
เห็ น แก ตั ว แล ว ก็ ไ ม มี ศี ล ธรรม นี่ ก ารค น คว า มั น ก็ ก า วห า มั น ก็ เ จริ ญ แต ก ลั บ ยิ่งไมมีศีลธรรม. ๕ . ก า ร ป ร ะ ดิ ษ ฐ ป ร ะ ดิ ษ ฐ อ ะ ไ ร ไ ด บ า ง ; เ ดี๋ ย ว นี้ ดู จ ะ เป น ของทิ พ ย อยู แ ล ว : เรื่ อ งวิ ท ยุ เรื่ อ งวิ ท ยุ โ ทรทั ศ น เรื่ อ งอะไรต า ง ๆ มั น จะเป น ของทิ พ ย ไ ปหมดแล ว ; แต ก็ ยิ่ ง ไม มี ศี ล ธรรม. แล ว โดยเฉพาะคนที่ ใ ช สิ่ ง ประดิ ษ ฐ เ หล า นี้ กลั บ ยิ่ ง เป น คนที่ ไ ม มี ศี ล ธรรม; เขาใช เ พื่ อ การกอบโกย ใช เพื่ อ เนื้ อ หนั ง เอร็ ด อร อ ย ของตั ว . นี่ ยิ่ ง ไม มี ศี ล ธรรม เพราะคนธรรมดาไม จํ า เป น ต อ งใช สิ่ ง เหล า นี้ สิ่ ง ประดิ ษ ฐ เ พื่ อ ความสนุ ก สนาน เอร็ ด อร อ ยสวยงาม ทางวัตถุ นี่คนธรรมดาไมจําเปนจะตองใช แลวเขาจะเกลียดดวยซ้ําไป. ๖. การอุ ต สาหกรรมเจริ ญ นี้ เ พื่ อ ผลิ ต ขึ้ น มามาก ๆ ; แล ว ทํ า ลายศี ล ธรรมให ห มดไปโดยเร็ ว คื อ ถ า มั ว ผลิ ต ด ว ยมื อ อยู โลกก็ ยั ง จะเสื่ อ ม ศีลธรรมชาอยู เมื่อ มีอุตสาหกรรมทําสิ่ง บํารุงบํ าเรอไมจําเปน ใหมนุษย มากขึ้ น โลกนี้ก็จะไดหมดศีลธรรมเร็วเขา สรางปญหาอยางอื่น ที่ใหมันเกิดเพิ่มขึ้นมาอีก เพื่อไมมีศีลธรรมอีกเหมือนกัน หรือมันมีศีลธรรมอยูไมได เพราะปญหามีมากนัก.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ๗. พู ด ถึ ง ก า ร ล า ง ผ ล า ญ กั น เดี๋ ย ว นี้ ก็ มี อ าวุ ธ ที่ จะ ฆ า กั น คราวละแสนละล า นก็ ไ ด ไ ม เ หมื อ นเมื่ อ ก อ นยิ ง ลู ก ธนู ที ล ะคน, มี อ าวุ ธ ขนาดนี้ แล ว ก็ ทํ า ให โ ลกนี้ มี ศี ล ธรรมไม ไ ด , ปราบมนุ ษ ย อั น ธพาลไม ไ ด มี แ ต ยิ่ ง แข ง กั น เป น อั น ธพาล โลกนี้ ก็ ยิ่ ง ไม มี ค วามสงบ เพราะการก า วหน า ทาง อาวุธลางผลาญกัน
www.buddhadassa.in.th
๑๓๘
อริยศีลธรรม
๘ . ก า ร ก า ว ห น า ท า ง ลิ ้ น ก า ร ทู ต ก า ร ใ ช ลิ ้ น ท า ง ก า ร ทู ต ก็ ยิ ่ง เกง ยิ ่ง กา วหนา กวา สมัย กอ นมาก ก็ยิ ่ง ทํ า ใหเ ปน โลกที ่โ กหกมากขึ ้น ไร ศีล ธรรมมากขึ ้น มัน เปน อยา งนั ้น เอง เพราะลิ ้น ทางการทูต นี ้ไ มเ คยทํ า เพื ่อ สัน ติภ าพ; แตทํ า เพื ่อ ประโยชนต ัว พวกของตัว ลิ ้น การทูต ก็ทํ า ใหเ กิด การ โกหกอยางสุภาพมากขึ้นเทานั้นเอง ไมมีอะไร. ๙ . ค ว า ม มี ศ ิ ล ป ก า ว ห น า , เ ดี ๋ ย ว นี ้ ศ ิ ล ป ะ ก า ว ห น า จ น เ ข า รกเข า พงไปเลย จนเราดู ไ ม อ อก; ก็ ย อมรั บ ว า ศิ ล ปะ. แต พ อดู ว า ศิ ล ปะ ทํ า ใหค นมีศ ีล ธรรมอยา งไรบา ง? มัน ก็ไ มม ี. ศิล ปะเปน ยาเสพติด ทางวิญ ญาณ ไปเสีย อีก . สิ ่ง ที ่เ รีย กวา ศิล ปะสูง สุด ของมนุษ ยใ นโลกนี ้ ราคาไมรู ว า กี ่ล า น, จะเอาไปอวดกั น สั ก ที ก็ ต อ งรั บ ประกั น เป น ล า น ๆ สํ า หรั บ วั ต ถุ ศิ ล ปะนั้ น ; แล ว ก าวหน ามากในทางศิ ลปะ; แต แล วก็ ไม เคยมี เพื่ อ สั นติ ภาพ กลั บมี ให คนโง , โง ผิ ด ศีลธรรมทางวิญญาณ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ๑๐. การกา วหนา ทางวิช าการตา ง ๆ ก็ก า วหนา ยกตัว อยา ง เช น ทาง ตรรกวิ ท ยา ทางปรั ช ญา ทางจิ ต วิ ท ยา ก็ ส อนกั น เป น การใหญ จน กลายเปน ติด เฮโรอีน ทางปรัช ญากัน ไปหมด. จิต วิท ยาก็ม ีแ ตเ รื ่อ งหลอกลวง ไม ใ ช เ พื่ อ กํ า จั ด กิ เ ลส, ตรรกวิ ท ยานี้ ก็ เ พื่ อ แก ตั ว เมื่ อ ทํ า ผิ ด ก็ เ ลยเป น การเจริ ญ หรือกาวหนา ที่ทําลายมนุษยนั่นเอง, เดี๋ยวนี้เจริญมาก โดยเฉพาะทางปรัชญา. ๑ ๑ . ดู ว ิ ช า บ ริ ส ุ ท ธิ ์ ก ั น บ า ง เ ช น วิ ท ย า ศ า ส ต ร บ ริ ส ุ ท ธิ ์ : เรื ่ อ งชี ว วิ ท ยาดี , รู เ รื ่ อ งภู ม ิ ว ิ ท ยาดี , ไบโอโลยี ่ ยี โ อโลยี ่ อ ะไรต า ง ๆ รู ด ี ; แลว ก็ ไมเ คยทํ า ใหโ ลกมีส ัน ติภ าพ กลับ สง เสริม ไปในทางไรศ ีล ธรรม. เชน
www.buddhadassa.in.th
ปญหาเกี่ยวกับศีลธรรม แหงยุคปจจุบัน
๑๓๙
เพศศึก ษา นี ่เ ขา ใจกัน วา จะเอามาทํ า ใหเ ด็ก มีศ ีล ธรรม ก็ก ลายเปน สง เสริม ความไมม ีศ ีล ธรรมเร็ว เขา ; เพราะความเขลา ไมรู ว า เด็ก เขาจะรับ ไวแ ต ในส ว นที ่ จ ะทํ า ลายศี ล ธรรมเท า นั ้ น , ส ว นที ่ เ ป น ประโยชน เ ขารั บ ไว ไ ม ไ ด . นี่ ก็ ไ ม รู กั น มั น ก็ ไ ม ดี ก ว า ปู ย า ตา ยาย ซึ่ ง เขาไม ชิ ง สุ ก ก อ นห า ม ในเรื่ อ งวิ ช า อยางนี้กับเด็ก ๆ. ๑ ๒ . ใ น ที ่ ส ุ ด ค ว า ม รู ที ่ ส ร ร เ ส ริ ญ กั น นั ก คื อ ค ว า ม รู ท า ง สั ง คมศาสตร ความรู ท าง มนุ ษ ยวิ ท ยา นี้ เ ทิ ด ทู น กั น นั ก สอนกั น ทุ ก มหาวิท ยาลัย ; ก็ใ นมหาวิท ยาลัย นั ้น แหละกลับ มีค นที ่ไ รศ ีล ธรรม. มหาวิท ยาลัย ที ่ น ั ก ศึ ก ษ า เ รี ย น วิ ท ย า อ ยู นั ้ น ก ลั บ ไ ร ศ ี ล ธ ร ร ม : ย ก พ ว ก ตี ก ั น ฆ า กั น อะไรกั น หรื อ กํ า ลั ง เป น ป ญ หายุ ง ยากอยู เ ดี๋ ย วนี้ ; ก็ มี ใ นมหาวิ ท ยาลั ย ที่ เ ขาเรี ย น มนุษ ยวิท ยา หรือ สัง คมศาสตร ธรรมศาสตรอ ะไรกัน เปน อัน วา ไมม ีที ่พึ ่ง แลว เห็น ไหม? จากความเจริญ กา วหนา ของมนุษ ย, ของโลกที ่ว า เจริญ ดวยการศึกษา; นี่หมดที่พึ่งแลว.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org นี ้ ค ื อ ป ร า ก ฏ ก า ร ณ ที ่ ค ว ร จ ะ ม อ ง แ ล ว ก็ ม อ ง ไ ด ไ ม ย า ก ; ค ว ร จ ะ ม อ ง ใ ห เ ห็ น ; แ ล ว เราจะทํ า กั น อย า งไ รต อ ไปค อ ย พู ด กั น วั น หลั ง วั น นี้ ข ออย า งเดี ย วแต ใ ห ม องลงไป, มองลงไป ที่ ป รากฏการณ ท างศี ล ธรรม, ที่ เปน ปญ หาทางศีล ธรรมของโลกในยุค ปจ จุบ ัน วา เปน ไปอยา งไร รุน แรง ขนาดไหน, นา เศรา ใจนา สัง เวชอยา งไร ถา มองเห็น อัน นี ้แ ลว ก็ง า ยที ่จ ะศึก ษา ต อ ไป; ถ า มองไม เ ห็ น อั น นี ้ ก ็ เ ลิ ก กั น เลิ ก กั น , ไม ต อ งพู ด กั น แล ว ; เพราะ ไม ม องเห็ น อะไรอื่ น ที่ ลึ ก กว า นี้ ไ ด , เพราะเรื่ อ งกํ า ลั ง เดื อ ดร อ นอยู ก็ ยั ง มองไม เ ห็ น .
www.buddhadassa.in.th
๑๔๐
อริยศีลธรรม
ข อ ใ ห ถ ื อ ว า มั น เ ป น เ รื ่ อ ง ที ่ สํ า คั ญ เ รื ่ อ ง ห นึ ่ ง สํ า ห รั บ ม นุ ษ ย เรา, แลว บางทีจ ะเปน เรื ่อ ง สํ า คัญ ที ่ส ุด แหง ยุค ปจ จุบ ัน ดว ย; นั ่น คือ ความ ไม มี ศี ล ธรรม; เรี ย กว า เป น ป ญ หาของมนุ ษ ย ป จ จุ บั น ที่ เ กี่ ย วกั บ ศี ล ธรรม ที่ ม นุ ษ ย ดึกดําบรรพไมเคยจะมี เขาอยูกันดวยความสงบสุข จนเราตองเรียกเขาวา เปนคน โง ดั ก ดาน ไม รู จั ก ทํ า อะไร มี แ ต ส งบสุ ข ; ส ว นเดี๋ ย วนี้ เ รามี ค วามเจริ ญ ก า วหน า วิ เ ศษจะเป น เทวดา แต แ ล ว ก็ ห าความสงบสุ ข ไม ไ ด . แล ว ก็ ไ ม ม องว า ต น เหตุ มั น อยู ที ่ ค วามไม ม ี ศ ี ล ธรรม; ไปซั ด บาป โยนบาป ให เ ศรษฐกิ จ บ า ง การ เ มื อ ง บ า ง อ ะ ไ ร บ า ง ; เ พ ร า ะ ไ ม รู ว า มู ล เ ห ตุ ที ่ แ ท จ ริ ง อ ยู ที ่ ค น ไ ม มี ศี ล ธรรม จนกระทั่ ง ฝนมั น ก็ จ ะไม ต กมาตามฤดู ก าลได อี ก ต อ ไป เพราะว า คนไม มี ศีลธรรม. ขอใหไ ปคิด ดูใ นขอ นี ้ง า ย ๆ เพีย งขอ เดีย วกอ น แลว เราก็จ ะได วินิจฉัยในแงอื่น กันตอไปสําหรับเรื่องนี้.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ขอยุ ติ ก ารบรรยายวั น นี้ ให พ ระท า นสวดบทธรรมสํ า หรั บ กระตุ น เตือนใจเพื่อใหรักศีลธรรม ขวนขวายผดุงศีลธรรมกันตอไปอีก. ------------------
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรม -๕๓ สิงหาคม ๒๕๑๗
ความรูสึกของมนุษยตอปญหาทางศีลธรรม
ทานสาธุชน ผูมีความสนใจในธรรม ทั้งหลาย,
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ก า ร บ ร ร ย า ย ป ร ะ จํ า วั น เ ส า ร เ กี ่ ย ว กั บ เ รื ่ อ ง อ ริ ย ศี ล ธ ร ร ม ใ น วั น นี ้ อ า ต ม า จ ะ ก ล า ว โ ด ย หั ว ข อ ย อ ย ว า ค ว า ม รู ส ึ ก ข อ ง ม นุ ษ ย ต อ ปญหาทางศีลธรรม.
อ า ต ม า ข อ ร อ ง ใ ห ช ว ย กั น พิ จ า ร ณ า แ ล ว ๆ เ ล า ๆ เ กี ่ ย ว กั บ สิ ่ ง ที ่ เ รี ย ก ว า ศี ล ธ ร ร ม โ ด ย ไ ม ต อ ง ก ลั ว ใ ค ร จ ะ เ บื ่ อ ห น า ย ; เ พ ร า ะ ว า เ ป น สิ ่ ง ที ่ จ ะ ช ว ย ม นุ ษ ย ไ ด ดั ง ที ่ เ ค ย ช ว ย ม า แ ล ว . เ ดี ๋ ย ว นี ้ ป ญ ห า ต า ง ๆ ใ น โ ล ก เ กิ ด ขึ ้ น เ พ ร า ะ ค ว า ม เ สื ่ อ ม ข อ ง ศี ล ธ ร ร ม อ ย า ง เ ดี ย ว ; แ ต แ ล ว ก็ไ มม ีใ ครมองในขอ นี ้ กลับ ไปโวยวายกัน อยู ใ นลัก ษณะอื ่น . เรากํ า ลัง กลัว กัน ๑๔๑
www.buddhadassa.in.th
๑๔๒
อริยศีลธรรม
อย า งยิ่ ง ต อ วิ ก ฤตการณ ต า ง ๆ ในป จ จุ บั น นี้ , หรื อ อาชญากรรมที่ กํ า ลั ง มี ม ากขึ้ น ทั ่ ว ไปทุ ก หั ว ระแหง ; แม ก ระ ทั ่ ง ใจกลางเมื อ งหลวง ก็ ม ี ค วามกลั ว ข อ นี ้ . เราตองทนยากลําบากหลายประการ โดยที่ไมรูวา มันมีมูลเหตุมาจากความขาดศี ลธรรม ของมนุษยนั่นเอง. เราเอามาพู ด กั น ในหน า หนั ง สื อ พิ ม พ เ ต็ ม หน า ๆ เหมื อ นกั บ อย า ง หลับ หูห ลับ ตาพูด : พูด ถึง ความทุก ขย ากลํ า บาก โดยไมม องเห็น วา มัน มา จากอะไร, แลว ก็ไ มไ ดพ ูด ถึง ตน ตอของสิ ่ง ที ่เ ปน เหตุ ใหเ กิด วิก ฤติก ารณ เหลา นี ้. เราพูด ถึง ผลของมัน ปรารภกัน ถึง ความเดือ ดรอ น; แตแ ลว ก็ไ มส นใจ ที ่จ ะดู วา มัน มาจากเหตุอ ะไร. ยิ ่ง ไปกวา นั ้น อีก ก็ค ือ ถา ใครจะพูด วา ความ ทุก ขย ากมาจากความไรศ ีล ธรรม ก็ไ มย อมเชื ่อ , ไมเ ขา ใจ. ฉะนั ้น จึง ไมส นใจ จะพูด เอง, หรือ วา ไมส นใจที ่จ ะฟง ผู อื ่น พูด ; เมื ่อ เขาพูด กัน ถึง ความเสื ่อ มเสีย ทางศีลธรรม ที่เปนตนเหตุใหเกิดวิกฤติการณทั้งปวง.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เมื ่ อ เ ร า นั ่ ง อ ยู ที ่ นี ่ ใ น ลั ก ษ ณ ะ อ ย า งนี ้ มั น ก็ รู ส ึ ก ไ ป ใ น ทํ า น อ ง ที ่ว า มนุษ ยไ มม ีป ญ หาอะไร, หรือ วา โลกกํ า ลัง ไมม ีป ญ หาอะไร; ก็ดู คล าย ๆ กั บว าไม ต องสนใจอะไร; มาฟ งการบรรยายนี้ ก็ เพื่ อความรู อย างอื่ น มาก ไปกว าที่ จะต องการความรู ไปตั ดต นเหตุ ของวิ กฤติ การณ หรื อความยุ งยากลํ าบาก ระส่ํ า ระสาย ของบ า นเมื อ ง. นี้ ก็ เ ป น การแสดงถึ ง ความรู สึ ก อย า งหนึ่ ง ของมนุ ษ ย ไม กี่ ค นที่ นี่ ที่ รู สึ ก ต อ ป ญ หาทางศี ล ธรรม; แต ถ า เราไปดู ใ นหมู ค น ในถิ่ น ที่ เ ขา กํ า ลัง เดือ ดรอ น หรือ วา รวบรวมเอาเรื ่อ งราวตา ง ๆ ทั ่ว บา นเมือ ง ทั ่ว ประเทศ กะทั่งทั่วโลก มาพิจารณาดู จะรูสึกวามันเปนคนละโลกกับโลกที่สวนโมกขนี้.
www.buddhadassa.in.th
ความรูสึกของมนุษยตอปญหาทางศีลธรรม
๑๔๓
เราอยู ใ นลัก ษณะอยา งนี ้ มัน เปน คนละโลก กับ โลกที ่กํ า ลัง เปน อยู ที ่ก รุง เทพฯ. หรือ ที ่ทั ่ว ๆ ไปในเมือ งใหญ ๆ กวา กรุง เทพฯ; มัน เหมือ นกับ วา เราแยกออกมาเปนโลกเล็ก ๆ มาอยูที่น่ีในลักษณะอยางนี้ มันมีอยางนี้ ความ รู ส ึก ตอ ปญ หาทางศีล ธรรม มัน ก็ม ีอ ีก แบบหนึ ่ง . คนที ่เ ขากํ า ลัง เดือ ดรอ น ยกขบวนแหกันมา ต อสูดิ้นรน ท วงติง อะไรอยางนั้ น อยางนี้ ในใจของเขาไมได เหมือ นกับ พวกเรา ที ่นั ่ง อยู ที ่นี ่เ ดี ๋ย วนี ้; ฉะนั ้น เขาก็รู ส ึก ตอ ปญ หาทางศีล ธรรม ในลักษณะอยางอื่นไปอีก หรือตรงกันขาม. คนที่ ร่ํ า รวย สบาย มี อํ า นาจวาสนา ก็ กํ า ลั ง มี ค วามรู สึ ก อย า งอื่ น แปลกออกไปอี ก ; สํ า หรั บ คนที่ บ าปยั ง ไม ทั น จะให ผ ล ก็ มี ค วามรู สึ ก แปลกเป น อย า งอื่ น ออกไปอี ก , แล ว คนที่ ไ ม ไ ด ทํ า บาปทํ า อะไรกั บ เขา เพี ย งแต ว า พลอยอยู ร ว มโลกกั น กั บ เขาที่ ทํ า บาป ร ว มบ า นร ว มเมื อ งกั บ คนที่ ทํ า บาป ก็ พ ลอยได รั บ ผล กระทบกระเทื อ นถึ ง ด ว ยเหมื อ นกั น ; อย า งนี้ เ ขาก็ รู สึ ก ต อ ป ญ หาทางศี ล ธรรม แปลกออกไปอี ก. มันเปน ความรูสึก ที่มากมายหลายประการที เดี ยว ที่ กํา ลัง มีอ ยู ในเวลานี ้. ถา เราไมพ ิจ ารณาก็จ ะไมเ ห็น ; แตอ าตมาเห็น วา มัน เปน การ จําเปนที่จะตองพิจารณาใหเห็น เราจึงจะรูจักคุณคา ของสิ่งที่เรียกวาอริยศีลธรรม กันไดถูกตอง, หรือยิ่ง ๆ ขึ้นไปจนถึงกับบูชา.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org .…
....
….
.…
ข อ ย้ํ า อี ก อ ย า ง ห นึ ่ ง ว า ค ว า ม ลํ า บ า ก ยุ ง ย า ก นี ้ มั น อ ยู ที่ ภาษา ที ่ใ ชพ ูด กัน อยู ; แมใ นทางธรรม ภาษามัน เปลี ่ย นเรื ่อ ย หรือ บางที มัน ก็ม ีค วามหมายที ่แ ปลกกัน มาแลว แตเ ดิม . ในคํ า ๆ เดีย วกัน นั ้น ในเมื ่อ เอา
www.buddhadassa.in.th
๑๔๔
อริยศีลธรรม
มาใชกันคนละกรณี ตองใชคําวามันมีความสับปลับ หรือหลอกลวงของภาษา นั่นแหละ ทําใหเราเขาใจสิ่งตาง ๆ ไดยาก เชนคําวา "ศีลธรรม" ตองมีคําวา "อันดีของประชาชน" มันคลาย ๆ กับวา "มีศีลธรรมอันเลวของประชาชน" อยางนี้ มันก็ไมถูก ถา ศีลธรรม แลว ตองไมมีเลว. แตทีนี้มันมีเรื่องยุงกวานี้ ก็คือ วา คําวา "ศีลธรรม" เราเคยใช กันแตในระดับต่ํา ๆ คือเปนเรื่องของสังคม แลวเปนเรื่องเพื่อความผาสุกของ สังคมในระดับต่ํา ๆ เรียกวาอยูกันอยางปรกติเรียบรอย; แตโดยขอเท็จจริงตาม ธรรมชาติ แ ล ว มั น มากกว า นั้ น จนกระทั่ ว การปฏิ บั ติ ธ รรมเพื่ อ หมดกิ เ ลส ก็ ยั ง อยู ใ นรู ป ของศี ล ธรรมอยู นั่ น เอง. นั ก ศึ ก ษาในโลก หรื อ นั ก ศี ล ธรรม ในโลกเขาจัดเรื่องของพระนิพพาน ไวเปนเรื่องของศีลธรรมแบบหนึ่งเทานั้น ; เพราะเขารูจักใชคํานี้ไกลไปถึงนั่น ซึ่งก็เปนความจริงอยูดวยเหมือนกัน แตตอง พิจารณาดูกันเปนพิเศษ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ดว ยเหตุที่คํา นี้มัน กํา กวม สับ ปลับ อยา งนี้ อาตมาจึง ขอใชคํา ที่ รัดกุมคือคําวา "อริยศีลธรรม" ขอฝากไวดวย ขอใหจําไวดวย เพื่อจะไดเปน คํา ที่ไ มสับ ปลับ นัก จะไมดิ้น อีก แลว อริย ศีล ธรรมก็ใ หแ ปลวา ศีล ธรรมของ พระอริย เจา หรือ ศีล ธรรมของพระอริย สาวก หรือ อีก ทีห นึ่ง ก็วา ศีล ธรรม อันประเสริฐ ออกไปเสียไดจากขาศึก ตามความหมายของคําวาอริยะนั่นเอง. เราจะรู จ ั ก ศี ล ธรรมอั น ประเสริ ฐ ของพระอริ ย เจ า ได โดย แทจ ริง เราก็ตอ งรูไ ปจากการที่เ ราไมมีศีล ธรรมอยูเ วลานี้ และมีค วาม เดือดรอน เหมือนกับตกนรกทั้งเปนกันอยูในลักษณะเชนไร; ยิ่งเห็นขอนี่ก็ยิ่ง
www.buddhadassa.in.th
ความรูสึกของมนุษยตอปญหาทางศีลธรรม
๑๔๕
เห็น ศีล ธรรมเปน สิ ่ง จํ า เปน มากยิ ่ง ขึ ้น . เดี ๋ย วนี ่ทํ า ไมจึง ไมเ ห็น ในขอ นี ้ว า จํ า เปน ถึง ขนาดนี ้; คลา ยกับ จะพูด ไดว า ถา ไรศ ีล ธรรมแลว โลกนี ้ก ็ไ รค วามหมาย มัน เปน โลกของสัต วน รกไปทีเ ดีย ว. แลว ทํ า ไมคนในโลกจึง ไมรู ส ึก สิ ่ง ที ่เ กี ่ย วกับ ศีล ธรรม ; โดยเฉพาะอยา งยิ ่ง คือ ปญ หาตา ง ๆ ในทางศีล ธรรม , หรือ ที่ เกี่ยวกันอยูกับศีลธรรม ซึ่งเปนหัวขอเรื่องที่จะไดพิจารณากันโดยละเอียดในวันนี้. ค น กํ า ลัง ก ลัว ค น กํ า ลัง ท น ลํ า บ า ก แ ลว ค น ก็พ ูด กัน จ น ไ มมี ปากจะพู ดอยู แล ว ถึ งเรื่ องความทุ กข ยากลํ าบาก, แล วก็ ออกความคิ ดความเห็ นกั น ตา ง ๆ นานา; แตก ็ไ มไ ดม องไปที ่ ตน เหตุข องสิ ่ง เลวรา ยเหลา นี ้ ก็ค ือ ความเสื่อมหรือความไรศีลธรรมของคนนั่นเอง. อาตมาพูด เรื ่อ ง "ศีล ธรรม" ก็ด ูเ หมือ นจะมีค นเมิน หนา คลา ย ๆ กับ ว า เอาเรื่ อ งเก า แก โ บรมโบราณมาพู ด กั น อี ก อย า งซ้ํ า ๆ ซาก ๆ นี่ เ ท า ที่ สั ง เกต เห็ น เป น อย า งนี้ , หรื อ ว า คํ า บรรยายเรื่ อ งศี ล ธรรมนี้ จะถู ก พิ ม พ อ อกไป ก็ เ ชื่ อ ว า ไมม ีค นสนใจสัก กี ่ค น; แตแ ลว ก็ท นไมไ ด ที ่จ ะตอ งพูด ถึง ศีล ธรรม ใหม ัน เพียงพอกันเสียที.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org นี ่ ค ว า ม รู ส ึ ก ข อ ง ค น มั น แ ป ล ก ป ร ะ ห ล า ด รู ส ึ ก แ ต ส ว น ที ่ เ ป น ผลรา ย แลว ไมส นใจที ่จ ะไปรู จ ัก ตน เหตุข องมัน อยา งที ่กํ า ลัง เปน อยู เ ดี ๋ย วนี ้; จึ ง ร อ งตะโกนไปอย า งคนบ า คลั่ ง เรื่ อ งไม ผ าสุ ก เรื่ อ งเดื อ ดร อ น เรื่ อ งอะไรต า ง ๆ เดี ๋ย วนี ้ถ า จะดูถ ึง ความรู ส ึก ของคนในโลกนี ้ ที ่ม ีต อ ศีล ธรรมแลว จะพบไปใน ทางลบทั้งนั้น ทางรายหรือทางเลวทั้งนั้น.
www.buddhadassa.in.th
๑๔๖
อริยศีลธรรม
เชน คนพวกหนึ ่ง จะรู ส ึก วา เรื ่อ งศีล ธรรมนี ้ไ มม ีค วามหมาย อะไรเลย มั น เป น เรื่ อ งถื อ กั น มาอย า งเพ อ ๆ ไม มี ค วามรู ส ึ ก หรื อ บางคน ก็จ ะคิด วา มัน เปน เพีย งพิธ ีร ีต อง ที ่เ ขาประกอบตาม ๆ กัน มา. บางคนก็จ ะ คิด วา มัน เปน เรื ่อ งของคนไมม ีป ญ หา คนออ นแอ หรือ คนโง ก็ไ ดแ ต พร่ําพูดถึงศีลถึงธรรมอยู; เพราะวาพูดอยางอื่นไมเปน ไมสามารถที่จะแกปญหา นั ้น ได. อยา งดีที ่ส ุด ที ่ คนสมัย นี ้จ ะรู ส ึก ก็ค ือ รู ส ึก วา นี ้ม ัน เปน ของดีที ่พ น ส มั ย แ ล ว , ธ ร ร ม ะ ห รื อ ศ า ส น า ห รื อ ศี ล ธ ร ร ม นี ้ ด ี ; เ ข า ก็ ย อ ม รั บ ว า ดี แตวามันพนสมัยแลว เอามาแกปญหาอะไรไมได. นี ่เ ขามีค วามรู ส ึก กัน อยา งนี ้ สว นความรู ส ึก ถึง ความจํ า เปน ของ ศีล ธรรมนั ้น เกือ บจะหาไมไ ด; ขอเอาไปสัง เกตดู ดัง นั ้น เราจึง ไดม ีโ ลกที่ เ ต็ ม ไ ป ด ว ย ค ว า ม ไ ร ศ ี ล ธ ร ร ม . ค น ที ่ ตั ้ ง ใ จ จ ะ มี ศ ี ล ธ ร ร ม นั ้ น ไ ม ม ี กี ่ ค น เพราะไม ม ี ใ ครรู จ ั ก หรื อ สนใจกั บ ศี ล ธรรม; คนทั ้ ง โลกเกื อ บทั ่ ว โลก เขา ก็ไ มรูจัก ไมส นใจในเรื่อ งของศีล ธรรม ก็ป ลอ ยไปตามกิเลสของตนเอง. ฉะนั้น คําวาศีลธรรมก็หายไป ๆ เมื่อสักสิบกวาปมานี้ คําวา ศีลธรรมมันมีอยูตามหนา กระดาษหนังสือพิมพ ดูจะพราวไปมากวานี้ เดี๋ยวนี้ทุกคน ลองหยิบหนังสือพิมพ มากวาดตาดูทีละฉบับ ๆ จะหาคําวา ศีลธรรมนั้นยาก ยากที่จะพบ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ถึง แมใ นตา งประเทศก็เ หมือ นกัน แหละ อาตมาพยายามอยา งยิ ่ง ที่จะสังเกตในขอนี้ ยิ่งหนังสือพิมพที่เขานิยมอานกันมาก ที่มีชื่อเสียงมาก อยาออกชื่อ ดีกวามันจะเปนการหมิ่นประมาทกัน ยิ่งหนังสือชนิดนั้น ระดับนั้นของโลกดวยแลว ยิ ่ง หาคํ า วา "ศีล ธรรม" ยากที ่ส ุด . คํ า วา moral, morality อะไรทํ า นองนี้ เกือ บจะไมมีใ ห เห็น หรือ ผา นสายตา ; มัน มีแ ตเ รื่อ งเหตุก ารณข องโลก ที่กํา ลัง
www.buddhadassa.in.th
ความรูสึกของมนุษยตอปญหาทางศีลธรรม
๑๔๗
บ า คลั่ ง ; นี้ ค วามคิ ด แก ไ ขก็ ไ ม มี ถ า มี ก็ พู ด อย า งละเมอเพ อ ฝ น เอามาพู ด กั น แต เรื่องยุงยากแปลก ๆ ตอไปขางหนาจะยิ่งกวานี้. แ ต ถ า ยิ ่ ง ย อ น ไ ป ถ อ ย ห ลั ง ถ อ ย ห ลั ง ไ ป ท า ง ห ลั ง ไ ก ล อ อ ก ไ ป เทา ไร ยิ ่ง พบคํ า วา "ศีล ธรรม" มากขึ ้น ; ถา ขืน ถอยหลัง ตอ ไปอีก ก็อ าจจะ ไมพ บ คํ า พูด ตัว หนัง สือ เกี ่ย วกับ ศีล ธรรม แตจ ะไปพบตัว จริง ยิ ่ง ขึ ้น ไปอีก ; คือ ตัว จริง ของศีล ธรรม ที ่ม ีอ ยู ที ่เ นื ้อ ที ่ต ัว ของมนุษ ยเ หลา นั ้น ยิ ่ง ขึ ้น ไปอีก . ถ า เป น อย า งนี้ แ ล ว แม จ ะไม มี คํ า ในหน า กระดาษก็ ไ ม เ ป น ไร เพราะไปมี ศี ล ธรรม อยู ที ่เ นื ้อ ที ่ต ัว ของคน.ตอ มาศีล ธรรมมาอยู ที ่ใ นกระดาษเปน สว นมาก แลว ต อ มามั น หายไป ๆ จนบั ด นี้ มั น ก็ ห าทํ า ยายาก สํ า หรั บ คํ า ว า ศี ล ธรรมในหน า กระดาษหนังสือ. ความรู ส ึก ของมนุษ ยต อ เรื ่อ งของศีล ธรรม มัน นอ ยไปเพราะไม สนใจ; เพราะฉะนั้ น มั น จึ ง แก ป ญ หาความทุ ก ข ย ากลํ า บากของมนุ ษ ย นั้ น ไม ไ ด เพราะตน เหตุม ัน มาจากความไรศ ีล ธรรม จะไปแกป ญ หาอัน นี ้ โดยไมส นใจที่ จะทํ า ใหม ีศ ีล ธรรม มัน ก็แ กไ มไ ด; ปากก็พ ูด วา แกไ ด อยา งนั ้น อยา งนี ้ นั ้น ก็เ ปน แตก ารแกที ่ป าก ที ่ต ัว หนัง สือ ; พูด โดยตรงแลว คือ แกก ัน ที ่ป ลายเหตุ ฉะนั้นจึงขอชักชวนใหสนใจ ตอเรื่องศีลธรรมนี้ ใหยิ่งขึ้นไป.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org .…
....
….
.…
วั น นี ้ ก ็ ด ู ก ั น ถึ ง สิ ่ ง ที ่ น า เ ศ ร า ที ่ ส ุ ด น า ส ล ด สั ง เ ว ช ที ่ ส ุ ด ห รื อ ที่ นา กลัว นา หวาดเสีย วที ่ส ุด ของมนุษ ย คือ ความที ่ม นุษ ยไ มม ีค วามรู ส ึก ตอ สิ ่ง นี้ แลว ยัง ดัน ทุร ัง ไปดว ยความไมเ ห็น ความสํ า คัญ ของสิ ่ง ที ่เ รีย กวา ศีล ธรรมนั ้น ;
www.buddhadassa.in.th
๑๔๘
อริยศีลธรรม
ฉะนั้ น ในตอนแรกนี้ จะขอฟ น เอาเรื่ อ งข อ เท็ จ จริ ง เกี่ ย วกั บ ศี ล ธรรมมาพู ด กั น อี ก มันไมซ้ํากันมากเกินไป แตจะขยายความออกไป ถึงสิ่งที่ยังไมไดมองเห็น. ข อ แ ร ก ก็ จ ะ พู ด ว า วิ ก ฤ ติ ก า ร ณ ท ุ ก อ ย า ง คื อ ผ ล ข อ ง ก า ร ไม มี ศี ล ธรรม ซึ่ ง เป น มาตั้ ง แต ยุ ค ดึ ก ดํ า บรรพ ไม ว า จะเป น ทางวั ต ถุ ล ว น ๆ หรื อ เปนทางรางกาย หรือเปนทางจิต กระทั่งสติปญญา ทางวิญญาณ. คํ า ว า "วิ ก ฤติ ก ารณ " นี้ เป น คํ า ที่ ป ระหยั ด เวลาที่ สุ ด เมื่ อ พู ด ว า วิก ฤติก ารณแ ลว ก็ห มายความวา ความยุ ง ยาก ลํ า บาก ระส่ํ า ระสาย ทนทุ ก ข ท รมาน หาความผาสุ ก มิ ไ ด เป น ความทุ ก ข ก ระทั ่ ง เจี ย นตายไป ทีเดียว; อยางนี้รวมเรียกดวยคํา ๆ เดียวสั้น ๆ วา วิกฤติการณ. วิ ก ฤติ ก ารณ ทุ ก อย า งนี้ มั น คื อ ผลของการไม มี ศี ล ธรรมของมนุ ษ ย แลว ก็เ ปน มาแตย ุค ดึก ดํ า บรรพ คือ เมื ่อ เริ ่ม มีม นุษ ยขึ ้น มาในโลกนี ้. มนุษ ย ดึก ดํ า บรรพก ็ไ มไ ดรู อ ะไรนัก แตธ รรมชาติม ัน ก็ไ มย อมฟง เสีย ง; ถา มนุษ ย ทํ า ไปในลัก ษณะที ่เ ราเห็น กัน อยู แ ลว วา เปน การผิด ศีล ธรรมแลว ก็ต อ งเปน ทุก ขท ัน ที. แมว า มนุษ ยใ นยุค แรก ๆ ยัง คลา ย ๆ กับ สัต วอ ยู ยัง ทํ า ความชั ่ว อะไรไมเ ปน เพราะไมม ีส ติป ญ ญา ไมม ีค วามคิด มัน ก็ย ัง ไมม ีป ญ หา; พอมี การกระทํ า ที ่ เ ป น ความเห็ น แก ต ั ว ก็ ผ ิ ด ศี ล ธรรมขึ ้ น มา โดยที ่ เ ขาไม รู ว า นี ้ ผ ิ ด ศี ล ธรรม. แต ม ั น แสดงออกมาเป น ความทุ ก ข ควา มวุ น วาย ใน สัง คมนั ้น คนก็ดิ ้น รนแกไ ข; จนพบวา อา ว, ตอ งทํ า อยา งนี ้ ๆ; จึง เกิด เปน ระบบศีลธรรมบัญญัติกันขึ้นมา ใหทํากันเสียใหม อยาใหผิด.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.buddhadassa.in.th
ความรูสึกของมนุษยตอปญหาทางศีลธรรม
๑๔๙
ระบบศีลธรรมมันบังคับมนุษย ใหแตงตั้งกันขึ้นมา : เมื่ออยู ไมเปนผาสุก คนก็ดิ้นรนที่จะแกไข, พบระบบที่ถูกตอง ก็ตั้งตนได, ตั้งขึ้นไว แลวรักษากันไว เปนระบบหนึ่ง ๆ . ฉะนั้นความทุกขยากลําบาก ที่ไมพึงปรารถนา ใด ๆ นั้น คือผลของการที่ไมมีศีลธรรม หรือวาไรศีลธรรม โดยรูสึกตัวก็ได โดยไมรูสึกตัวก็ได. แมใน ทางวัตถุ ถาเกิดปญหาขึ้น นั่นก็เพราะทําผิด ศีลธรรม อยางใดอยางหนึ่ง ซึ่งเปนการทําลายวัตถุมากเกินไป. ในทางเนื้อหนัง วารางกายของคนเรานี้ ถาเกิดความเจ็บปวด ไมสบาย เปนโทษเปนทุกขอะไรขึ้นมา ก็ตองใหรูเถอะวา ไดทําผิดระบบของศีลธรรมของธรรมชาติที่เกี่ยวกับรางกาย ลวน ๆ เขาแลว: ตองไปปรับปรุงเสียใหม เปลี่ยนเสียใหม แกไขเสียใหม ความวิปริตทางกายก็จะไดหายไป. ทีนี้ ทางจิต นี่ ซึ่งเปนของไวมาก แลวก็กาวหนาเปลี่ยนแปลง มาก มันมีโอกาสที่จะมีปญหาไดมาก มีวิกฤติการณไดมาก ทุกขรอนไดมาก; ก็เรียกวา ผิดปรกติของธรรมชาติ ในแงของศีลธรรม เมื่อตั้งจิตไวผิด ก็เปนจิตที่เรารอน หรือเปนทุกข. ดังมีคาํ ในทางศาสนา ซึ่งบัญญัติไว เปนคําพิเศษคําหนึ่ง เรียกวา "การตั้งจิตไวใหถูกตอง, ดํารงจิตไวใหถูกตอง" นั่นแหละขอใหสนใจจําไปคิด ไปพิจารณาดูใหดี ๆ : เราโงก็ตาม หรือวามีอะไร ตั้งจิตไวผิด มันก็เปนไฟขึ้นมาทันที แลวไฟ มายั่วยวนอยางไรก็ตาม; นั้นก็มีหลายอยาง จําแนกเปน โลภะ โทสะ โมหะอะไรก็ได เพราะความ ตั้งจิตไวผิด.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.buddhadassa.in.th
๑๕๐
อริยศีลธรรม
เ มื ่ อ ผิ ด ป ร ก ติ เ ร า เ รี ย ก ว า ผิ ด ศี ล ธ ร ร ม ก ร ะ ทั ่ ง ศี ล ธ ร ร ม ของธรรมชาติ ข อ นี้ อ ย า ลื ม เสี ย ; เพราะว า ที่ อื่ น เขาคงไม พู ด . อาตมาก็ พู ด บ า ๆ บอ ๆ ไปคนเดีย ว วา สีล ะคือ ปรกติ ถา ไมป กติแ ลว ก็ไ มม ีส ีล ะ แลว ก็ใ ชไ ดแ ม แกว ัต ถุที ่ไ มม ีช ีว ิต จิต ใจ เมื ่อ มัน ไมอ ยู เ ปน ปรกติ ก็เ รีย กวา มัน ไมม ีส ีล ะ, เมื ่อ มันผิดปรกติของความสงบเรียบรอยละก็ เรียกวามันไมมีสีละ, สีละคือความปรกติ. ที นี ้ จิ ต เ ป น ข อ ง เ ร็ ว ไ ว ก ว า สิ ่ ง ใ ด ก า ร ที ่ ม ั น จ ะ ผิ ด ป ร ก ติ ก็ มี ไ ด ง า ย. ร า งกายนี้ ก ว า จะเปลี่ ย นแปลงสั ก หน อ ย เกื อ บจะสั ง เกตไม เ ห็ น ; ส ว น จิ ต นี้ เ ปลี่ ย นแปลงได เ ร็ ว เหมื อ นกั บ สายฟ า แลบ. ดั ง นั้ น มั น จึ ง ง า ยที่ จ ะเปลี่ ย นไปใน สภาพที่ ไ ม ป รกติ คื อ ไร ศี ล ธรรม, แล ว ก็ เ ป น ทุ ก ข เ ดื อ ดร อ นขึ้ น มา นี้ เ รี ย กว า ทาง จิตมันไรศีลธรรม. ทีนี ้ท า ง วิญ ญ า ณ ซึ ่ง เ ปน คํ า ใ ห มเ ห มือ น กัน ; เ ร า ตอ ง ตั ้ง ขึ ้น เพราะว า เขามาแย ง เอาคํ า ว า จิ ต ไปใช เ สี ย อย า งโน น แล ว . เราไม มี คํ า ว า จิ ต ที่ จ ะมา ใ ช ใ น ท า ง ส ติ ป ญ ญ า ก็ ต อ ง เ อ า คํ า ว า วิ ญ ญ า ณ นี ้ ม า ใ ช แ ท น ไ ป ที ก อ น ; สติ ป ญ ญา ความนึ ก คิ ด เหตุ ผ ลแห ง ความเชื่ อ อะไรของมนุ ษ ย นี้ มั น อยู ใ นเรื่ อ ง ของสติ ป ญ ญา. เดี๋ ย วนี้ ก็ ไ ร ศี ล ธรรม คื อ มั น ผิ ด ปรกติ มั น มี ค วามคิ ด ที่ อุ ต ริ ผิ ด ปรกติไป เปนเหตุผลที่ผิดปรกติ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เชน ความนิย มในโลกนี ้ ในเวลานี ้ เกี ่ย วกับ ความสุข ความ ทุก ข ความดีค วามชั ่ว ความผิด ความถูก เปน ตน นั ้น เปลี ่ย นแปลงหมด เกือ บจะเรีย กไดว า หนา มือ เปน หลัง มือ ; ไปบูช าสิ ่ง ที ่เ ปน ศัต รูข องมนุษ ย. คิด ดูเ ถอะ สติป ญ ญาของมนุษ ยเ วลานี ้ ไปบูช าสิ ่ง ที ่เ ปน ศัต รูข องมนุษ ย
www.buddhadassa.in.th
ความรูสึกของมนุษยตอปญหาทางศีลธรรม
๑๕๑
นั่ น เอง โดยไม ม องเห็ น , อย า งนี้ เ รี ย กว า ศี ล ธรรมของสติ ป ญ ญามั น เสี ย ไปแล ว . ฉะนั้ น จึ ง มี ท างที่ จ ะเสี ย ศี ล ธรรม คื อ ความปรกติ ได ทั้ ง ทางวั ต ถุ ทั้ ง ทางร า งกาย ทั้งทางจิต และทั้งทางวิญญาณ คือทางสติปญญา. ฉะนั ้น ขอใหถ ือ เปน หลัก ที ่เ ด็ด ขาด ไวอ ยา งหนึ ่ง เลยวา วิก ฤติก า ร ณ ทั ้ ง ห ล า ย คื อ ผ ล ข อ ง ก า ร ไ ร ศ ี ล ธ ร ร ม ; แ ม จ ะ เ กิ ด ขึ ้ น ใ น บ า น เ รื อ น เล็ก ๆ ในหอ งครัว ของบา นเรือ นหนึ ่ง ก็ใ หรู เ ถอะวา มัน ตอ งมีก ารผิด ศีล ธรรม อั น ใดอั น หนึ่ ง เกิ ด ขึ้ น แล ว ในครั ว นั้ น เอง จึ ง เกิ ด วิ ก ฤติ ก ารณ อ ย า งใดอย า งหนึ่ ง ขึ้ น ในครัว . แมใ นโลกทั ้ง โลกก็เ หมือ นกัน . นี ่เ ปน ขอ เท็จ จริง ที ่เ กี ่ย วกับ ศีล ธรรม แตมนุษยไมรูสึก เรียกวามนุษยไมมีความรูสึกตอปญหาทางศีลธรรมในแงนี้. ขอ ที ่ส อง ขอ เท็จ จริง ขอ ตอ ไป ที ่จ ะขอ ย้ํ า ไวอ ีก ก็ว า การมี ศีลธรรมนั้นเปนความตองการของธรรมชาติ;
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org นี ้ก ็ไ มม ีใ ครเชื ่อ กี ่ค น เพราะมัน ลึก เกิน ไปถึง ความตอ งการของ ธรรมชาติ . แต เ พราะเหตุ ที่ ไ ม ย อมมองข อ นี้ ไม ย อมเชื่ อ ข อ นี้ จึ ง มองศี ล ธรรม อย า งผิ ว เผิ น , มองสิ่ ง ที่ เ รี ย กว า ศี ล ธรรมอย า งที่ ไ ม มี ค วามสํ า คั ญ อะไรนั ก . อยาก จะใหม องกัน เสีย ใหมว า ความมีศ ีล ธรรมนั ่น แหละคือ ความตอ งการของ ธรรมชาติ; ลองทํ า ใหผ ิด ความตอ งการของธรรมชาติ อะไรจะเกิด ขึ ้น มัน ก็ คื อความวิ นาศในทุ กระดั บ คื อวิ นาศทางวั ตถุ วิ นาศทางกาย วิ นาศทางจิ ต วิ นาศ ทางวิญ ญาณอีก เหมือ นกัน . เพราะธรรมชาติแ ท ๆ มัน ตอ งการความปรกติ ความถู ก ต อ ง เรี ย กว า มั น ต อ งการศี ล ธรรม; พอผิ ด ปรกติ มั น ก็ ต อ งเกิ ด การกระทบ กระทั ่ง การทํ า ลายลา ง การอะไรขึ ้น มา. นั ่น มัน อยู ส ว นลึก ที ่ค นไมม องตามลง
www.buddhadassa.in.th
๑๕๒
อริยศีลธรรม
ไป ว า ธรรมชาติ มั น ต อ งการ. เรามองแต เ พี ย งว า "เราต อ งการ" ; ฉะนั้ น เรา ตองการอะไร อันนั้นแหละเลยเปนการถูกตองของเรา. เ ดี ๋ ย ว นี ้ ค น ห ร ื อ ส ั ง ค ม ข อ ง ค น นี ้ ไ ม ต อ ง ก า ร ศ ี ล ธ ร ร ม ต อ ง การจะไดเ ทา นั ้น แหละ; คนตอ งการจะได ไมต อ งการศีล ธรรม เลยไมต อ งรู ว า ไดนี ้ม ัน ผิด ศีล ธรรม หรือ มัน ถูก ศีล ธรรม ก็ไ มต อ งรู "ฉัน ตอ งการจะได เพราะวา ฉัน ไมไ ดต อ งการศีล ธรรม". แตธ รรมชาติม ัน ไมย อม; ฉะนั ้น จนกวา ธรรมชาติจะลงโทษ ใหสาสม คนจึงจะเหลียวดูขอนี้. อยา งเดี ๋ย วนี ้ใ นบา นเมือ งเรา ในโลกของเรานี ้ ยัง ไมย อมมองดู ขอ เท็จ จริง ขอ นี ้ : มองเตลิด เปด เปง ไปแตใ นเรื ่อ งผิว เผิน ที ่เ ปน ปลายเหตุ, ไมม องที ่ต น เหตุ. การที ่เ ราไมส นใจศีล ธรรม มีค วามไรศ ีล ธรรมนี ้ มัน เปน ก า ร ร บ ร า ฆ า ฟ น กั น กั บ ธ ร ร ม ช า ติ ; เ ร า ค ง สู ไ ม ไ ห ว . ฉ ะ นั ้ น ใ ค ร ๆ อ ย า อวดดี ที ่ว า จะสู ร บกับ ธรรมชาติใ หช นะได นี ้ไ มม ีห วัง ; อุต สา หทํ า ความ เข า ใจเกี่ ย วกั บ ธรรมชาติ ข อ นี้ กั น เสี ย ดี ก ว า . มองให ลึ ก ว า ธรรมชาติ มั น ต อ งการ ความถู ก ต อ ง, ความปรกติ อ ะไรต า ง ๆ; แล ว ก็ พ ยายามที่ จ ะทํ า ให มั น เข า รู ป เข า รอยกัน เปน มนุษ ยก ัน เสีย บา ง คือ มีจ ิต ใจสูง กัน เสีย บา ง. อยา เปน แคค น-คน, สั ก ว า เกิ ด มา - สั ก ว า เกิ ด มา, ก ม หน า ก ม ตามองดู แ ต ป ากแต ท อ ง แต เ รื่ อ งของ ปากของทอง เรื่องกินเรื่องได นี้มันไมพอ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ถ า ม นุ ษ ย ม อ ง เ ห ็ น ข อ เ ท็ จ จ ริ ง ข อ นี ้ ว า ค ว า ม ม ี ศ ี ล ธ ร ร ม นั ้ น ธรรมชาติต อ งการ นี ่เ ราจะรู ส ึก ตอ สิ ่ง ที ่เ รีย กวา ศีล ธรรม ดีก วา ที ่กํ า ลัง รู ส ึก อยู เดี ๋ย วนี ้; แตนี ่เ รามัน รู ส ึก เหมือ นกับ คนโงที ่ส ุด แลว ก็ห ลับ ตาเสีย อีก แลว ก็เ สพ
www.buddhadassa.in.th
ความรูสึกของมนุษยตอปญหาทางศีลธรรม
๑๕๓
ของมึน เมาเสีย อีก แลว มัน จะถูก ตอ งไดอ ยา งไร. ถา รู ว า ความมีศ ีล ธรรม เ ป น ที ่ ต อ ง ก า ร ข อ ง ธ ร ร ม ช า ติ ล ะ ก็ จ ะ รู ส ึ ก เ ห มื อ น กั บ ว า ค ว า ม ต อ ง ก า ร ของพระเปน เจา ; ฉะนั ้น เราจะฝน ความตอ งการของพระเปน เจา ไปไมไ ด. ถา เราอยากจะไดอ ะไร ก็ต อ งนึก ถึง ศีล ธรรมกอ น ถา ผิด ศีล ธรรม ก็ต อ งรบกัน กับธรรมชาติ แลวเราก็สูธรรมชาติไมได. คํ า ว า " ธ ร ร ม ช า ติ " นี ้ ก ว า ง เ กิ น ก ว า ที ่ จ ะ แ ส ด ง ตั ว ใ ห เ ห็ น เหมื อ นกั บ วั ต ถุ ; แ ต แ ล ว ธ รร ม ช าติ ก ็ ค ื อ ทุ ก สิ ่ ง นั ้ น แ ห ล ะ เ ป น ธ ร ร ม ช า ติ . การที ่เ ราจะรบกับ ธรรมชาติ คือ รบกับ ทุก สิ ่ง ซึ ่ง มัน ตรงกัน ขา ม ก็ไ มมี ทางที่จะเปนไปได. ข อ ที ่ ส า ม ข อ เ ท็ จ จ ริ ง ที ่ ถ ั ด ไ ป อี ก ก็ อ ย า ก จ ะ พู ด ว า ค ว า ม ไ ม ม ี ศ ี ล ธ ร ร ม มี ไ ด แ ม จ า ก ค ว า ม โ ง ค ว า ม ไ ม ป ร ะ สี ป ร ะ ส า ค ว า ม บริสุทธิ์ใจ นี่แหละ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ที ่เ ขาเรีย กวา ชื ่อ หรือ เซอ ก็เ ปน เหตุใ หไ มม ีศ ีล ธรรมไดเ หมือ นกัน จะเรี ย กให ชั ด หน อ ย ก็ ต อ งเรี ย กว า ความโง หรื อ ความไม รู . แต เ มื่ อ ไปทํ า ผิ ด เข า มั น ก็ ไ ม ม ี ใ ค ร ย ก เ ว น ; เ พ ร า ะ ศี ล ธ ร ร ม เ ป น ธ ร ร ม ช า ติ เ ป น ก ฎ ข อ ง ธรรมชาติ มากเกิน ไป ที ่จ ะยกเวน พิเ ศษ วา คนนี ้ม ัน โงม ัน ไมรู . เพราะวา แม แ ต ใ นหลั ก ของกฎหมายในหมู ม นุ ษ ย ใ นโลกนี้ เ ขาก็ ไ ม ย อม; ใคร ๆ ก็ รู แ ล ว คื อ ใครจะแก ตั ว ว า การทํ า ผิ ด นี้ ทํ า เพราะไม รู ก ฎหมาย อย า งนี้ เ ขาไม ย อม เป น เรื่ อ ง คนบัญ ญัต ิแ ท ๆ เขาก็ย ัง ไมย อม; เรื ่อ งธรรมชาติ มัน ยิ ่ง เฉีย บขาดกวา นั ้น มัน จริ ง จั ง หรื อ มั น ยุ ติ ธ รรมกว า นั้ น . เพราะฉะนั้ น คนจะไม มี ศี ล ธรรมเพราะความโง
www.buddhadassa.in.th
๑๕๔
อริยศีลธรรม
เพราะความไม รู นี้ จะแก ตั ว ไม ไ ด ; ก็ ต อ งจั ด เป น การทํ า ผิ ด แล ว ก็ ต อ งได รั บ โทษ เต็มที่เหมือนกัน. โ ด ย ทั ่ ว ไ ป ที ่ เ ป น อ ย า ง ดี ก็ จ ะ พู ด ว า เ ร า ไ ม ม ี ศ ี ล ธ ร ร ม เพราะเผลอไปบ า ง เพราะบั น ดาลโทสะไปบ า ง กว า จะไปถึ ง เพราะความโลภ เพราะความหลง มั น ก็ ยั ง ไกล; แม ก ระนั้ น ก็ เ รี ย กว า ผิ ด แน . เดี๋ ย วนี้ เ พราะว า เรา เผลอไป หรือ เพราะเราเกิด บัน ดาลโทสะชั ่ว คราว อยา งนี ้ก ็ค วรจะไดร ับ อภัย ; แตธ รรมชาติก ็ไ มย อม แมไ มรู เ ลย เปน คนโงไ มรู เ ลย ก็ไ มย อม. ฉะนั ้น ขอให ถื อ เป น หลั ก ไว เ สี ย เลยว า อย า ไปหวั ง ที่ จ ะพึ่ ง ข อ แก ตั ว ว า ข า พเจ า ไม รู หรื อ ข า พเจ า เผลอไป; เผลอไปก็คือไมรู คือโมหะชนิดหนึ่งดวยเหมือนกัน. ห ลั ก ใ น พุ ท ธ ศ า ส น า ก็ เ ป น ที ่ ย อ ม รั บ กั น ว า ทํ า บ า ป เ พ ร า ะ โหมะเพราะหลง ปาปานิ กมฺ ม านิ กโรนฺ ติ โมหา - สั ต ว ทั้ ง หลายกระทํ า ซึ่ ง กรรมอั น เ ป น บ า ป เ พ ร า ะ โ ม ห ะ . โ ม ห ะ เ ป น เ จ ต น า ท า ง ม โ น ก ร ร ม ข อ ง ความโง ; จะถื อ ว า โมหะแล ว ไม ไ ด เ จตนา อย า งนี้ ก็ ไ ม ไ ด มั น เป น มโนกรรม อันหนึ่ง.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ถา เ รีย ก วา โ ม ห ะ แ ลว ก็ต อ ง ย อ ม รับ วา เ ปน กิเ ล ส ที ่ป ร ะ ก อ บ ไปดว ยเจตนา; แตเ ปน เจตนา ทางมโนกรรม แลว ดว ยอํ า นาจของความโง ใหทํ า ลงไป นี ้ก ็เ ปน กิเ ล สเต็ม ที ่ เปน ความผิด เต็ม ที ่ วา คนทั ้ง ปวงทํ า บาป เพราะโมหะนี้ มั น ก็ ถู ก ที่ สุ ด . บางที ก็ จ ะแก ตั ว ว า เพราะบั น ดาลโทสะ หรื อ เพราะ โลภะก็ฟ ง ได ตามตัว หนัง สือ ก็ฟ ง ได; แตด ูไ ปถึง เนื ้อ แทแ ลว มัน ก็ค ือ โมหะ ชนิด หนึ ่ง . เรื ่อ งไมรู เรื ่อ งเผลอ เรื ่อ งบัน ดาลโทสะ เรื ่อ งไปอยากในสิ ่ง ที ่ผ ิด
www.buddhadassa.in.th
ความรูสึกของมนุษยตอปญหาทางศีลธรรม
๑๕๕
ทํ า นองคลองธรรม ต อ งเรี ย กจั ด เป น โมหะได ทั้ ง นั้ น , นี่ จึ ง พู ด แต เ พี ย งว า ทํ า บาป ทั้งปวงเพราะโมหะ นี้ก็พอแลว : มันจะรวมอะไรไวหมดทุกอยาง. เมื่ อ ความไม มี ศี ล ธรรมมั ก มี ไ ด แม จ ากความไม รู หรื อ จากความ เผลอ เราก็ต อ งรู ส ึก ตอ งใหค วามรู ส ึก ตอ สิ ่ง นี ้ใ หม ากขึ ้น : เพราะมัน งา ย นิ ด เดี ย วที่ จ ะทํ า บาปเมื่ อ ไม รู แ ละเผลอ; ฉะนั้ น ต อ งเอามาทํ า ให เ ป น ของที่ ต อ งรู สึ ก รู จ ัก หรือ รับ ผิด ชอบอยา งยิ ่ง . ถา รู ส ึก ตอ ปญ หาทางศีล ธรรมถึง ขนาดนี ้ โลกนี้ ก็จะดีขึ้น หรือมนุษยก็จะดีขึ้น คือจะมีความเสื่อมศีลธรรมนอยลง. ข อ ที ่ สี ่ ข อ เ ท็ จ จ ริ ง ที ่ ร า ย แ ร ง อี ก ข อ ห นึ ่ ง ที ่ จ ะ แ น ะ ใ ห ส ั ง เ ก ต ใหเ ห็น และใหรู ส ึก ก็ค ือ การเสีย ชาติ หรือ สูญ ชาติท างศีล ธรรม : นี ้ร า ย ยิ่งวาสูญชาติทางการเมืองเปนตน. ทุ ก ค น ก็ ม อ ง เ ห็ น อ ยู แ ล ว ว า เ ร า ก ลั ว เ สี ย ช า ติ ห รื อ สู ญ ช า ติ , ชาติไ ทยนี ่; ก็ป ลุก ป น กัน ในเรื ่อ งนี ้ ใหร อ งเพลงซ้ํ า ๆ ซาก ๆ อยู แ ตเ รื ่อ งอยา ให มั นเสี ยชาติ ให สู กั นจนตายว าไม ให สู ญชาติ , แล วเป นเรื่ องใหญ โตทั้ งหมดของชาติ . แตล ืม มอ งไปวา ความ เสีย ช า ติห รือ สูญ ช า ติท า ง ศีล ธรร มนั ้น ยัง รา ย ไ ป กวา นั ้น อีก ; แตแ ลว ก็ไ มม ีใ ครรอ งเพลงใหเ ลย หรือ ไมป ลุก ใจวา อยา เสียชาติทางศีลธรรม.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ตัว อยา ง งา ย ๆ เชน ไปตามกน ฝรั ่ง ไปถือ วัฒ นธรรมฝรั ่ง คือ มีศ ีล ธรรมอยา งแบบนั ้น เขา มัน ก็เ สีย ชาติไ ทย สูญ ชาติไ ทย เสีย ชาติพ ุท ธบริษ ัท ,
www.buddhadassa.in.th
๑๕๖
อริยศีลธรรม
สู ญ ชาติ พุ ท ธบริ ษั ท ไปอย า งหมดเนื้ อ หมดตั ว . นี้ มั น ยิ่ ง กว า เสี ย ชาติ ท างการเมื อ ง เสียอีก. ไปคิ ด ดู เ ถอ ะ เพราะว า เราจะอยู โ ด ย ไ ม ม ี ค วามสุ ข เ ลย ถ า ไปเสีย ชาติท างศีล ธรรมเขา แลว ; เสีย ชาติท างการเมือ งนั ้น มัน ยัง แกไ ขได ปด เป าได ตายดาบหนา ได ยั ง มี ก ารต อ สู ไ ด . แตเ ดี๋ ย วนี้ยั ง มี ขอ เท็ จจริ ง ที่ซั บ ซ อ น ที่ว า เมื่อมีการเสียชาติทางการเมื องนั้น มั นมี การเสี ยชาติ ทางศี ลธรรมบวกเขาไป ดว ย เปน สองเสีย . ถา วา เราเกิด แยกกัน ได หรือ วา เราจะแยกกัน ดู เราจะเห็น ไ ด ว า เ สี ย ช า ติ ห รื อ สู ญ ช า ติ ก ็ ต า ม ใ น ท า ง ศี ล ธ ร ร ม นั ้ น มั น ร า ย ก า จ ยิ ่ ง กว า ทางการเมื อ งเป น ต น ; แล ว ทํ า ไมเราไม ก ลั ว ให ม ั น มากกว า ที ่ จ ะ เสียชาติหรือสูญชาติทางการเมือง. ถา จะไปเปน ขี ้ข า ของประเทศนั ้น ประเทศนี ้ ประเทศโนน เราก็ กลัว จนเรีย กวา สุด ที ่จ ะกลัว ได; แตค วามเสีย ชาติ สูญ เสีย ชาติที ่ยิ ่ง กวา นั ้น กลั บ ไม ก ลั ว , คื อ เสี ย ชาติ ท างศี ล ธรรม เสี ย ชาติ แ ห ง ความเป น มนุ ษ ย เสีย ชาติแ หง บุค คลที ่จ ะเปน อริย ะ เสีย ชาติแ หง ความเปน บุค คลที ่จ ะไมมี ความทุกข เหมือนกับวาชีวิตอยูก็ไมมีประโยชนอะไร.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ถา สมมติว า เสีย ชาติท างการเมือ ง แตว า ทางศีล ธรรมยัง ดีอ ยู นี้เรียกวาไมเสียก็ได หรือไมเ ทาไรจะกู กลับมาก็ได เปนคนไมตองเสียชาติในทาง การเมื อ งอี ก ; ถ า เสี ย ชาติ ท างศี ล ธรรมแล ว มั น เสี ย หมดเลย เสี ย ทุ ก อย า งทุ ก ประการ เสีย ชาติท างศีล ธรรมนี ้ มัน รา ยกวา เสีย ชาติท างการเมือ งเปน ตน . นี ้ก็
www.buddhadassa.in.th
ความรูสึกของมนุษยตอปญหาทางศีลธรรม
๑๕๗
เปน ขอ เท็จ จริง ; แลว มนุษ ยเ รารู ส ึก อยา งนี ้ก ัน หรือ เปลา รู ส ึก วา นี ่ค ือ ความ เสียหายที่รายกาจที่สุดกันหรือไม? ฉะนั ้น ขอ เท็จ จริง เหลา นี ้ มัน เกี ่ย วกัน อยู ก ับ ศีล ธรรมทั ้ง นั ้น ถา เรา ไมรูสึกก็ไมรูสึก เมื่อไมรูสึกก็แกปญหาอะไรไมได ขอใหคิดดูใหดี. การบรรยายจํ า เปน ตอ งจบ เพราะฝนตก สถานที ่บ รรยายอยู ใ ต ตนไม ไมมีเครื่องมุงบัง. ---------------
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.buddhadassa.in.th
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรม -๖๑๐ สิงหาคม ๒๕๑๗
ความรู สึ ก ของมนุ ษ ย ต อ ป ญ หาทางศี ล ธรรม (ต อ )
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ทานสาธุชน ผูมีความสนใจในธรรม ทั้งหลาย,
ก า ร บ ร ร ย า ย ป ร ะ จํ า วั น เ ส า ร เ รื ่ อ ง อ ริ ย ศี ล ธ ร ร ม เ ป น ค รั ้ ง ที ่ ๖ ใ น วั น นี ้ อ า ต ม า จ ะ ไ ด ก ล า ว โ ด ย หั ว ข อ ว า ค ว า ม รู ส ึ ก ข อ ง ม นุ ษ ย ต อ ป ญ ห า ท า ง ศี ล ธ ร ร ม เ ป น หั ว ข อ ที ่ ซ้ํ า กั น อี ก ค รั ้ ง ห นึ ่ ง เนื ่ อ งจากครั ้ ง ที ่ แ ล ว มาฝนได ต กลงมาเสี ย ไม ท ั น จะบรรยายอะไรได ส ั ก กี ่ ม า ก น อ ย ดั ง นั ้ น วั น นี ้ จ ึ ง เ ป น ก า ร บ ร ร ย า ย ต อ โ ด ย หั ว ข อ นั ้ น ข อ ใ ห เขาใจตามนี้. ในครั้ ง ที่ แ ล ว มา ก็ ไ ด ใ ห หั ว ข อ เรื่ อ งว า "ความรู สึ ก ของมนุษย ตอปญหาทางศีลธรรม" :ทานตองฟงดูใหดี ๆ วา เรากําลังจะพูดถึง ๑๕๙
www.buddhadassa.in.th
๑๖๐
อริยศีลธรรม
"ความรู ส ึก ของมนุษ ยทั ้ง โลก ตอ ปญ หาตา ง ๆ ทางศีล ธรรม" หรือ ที ่เ กี ่ย วกับ ศีล ธรรม ซึ ่ง กํ า ลัง เปน ปญ หาอยู ใ นโลกนี ้; คือ วา ความรู ส ึก ของมนุษ ย ตอ ปญ หาทางศีล ธรรมนี ้ มัน ยัง มีป ญ หาขึ ้น มาอีก ชั ้น หนึ ่ง วา มนุษ ยม ีค วามรู ส ึก ตอ ปญ หาทางศีล ธรรมหรือ ไม? ถา วา มนุษ ยม ีค วามรู ส ึก หรือ กํ า ลัง รู ส ึก กัน อยู จ ริง ตอ ปญ หาตา งๆ ทางศีล ธรรมแลว ความรู ส ึก เหลา นั ้น เปน ความ รู ส ึก ที ่ถ ูก ตอ งหรือ ไม ? เพราะวา คนเราจะมีค วามรู ส ึก อยา งไร เทา ไรก็ไ ด มั น ไม จํ า เป น จะต อ งถู ก ต อ งก็ ไ ด . นี่ เ ราจะวิ นิ จ ฉั ย กั น ในข อ นี้ , อาตมาก็ จ ะได ก ล า ว ไปตามที่สังเกตเห็น ขอใหทําความเขาใจในเบื้องตนไวอยางนี้. อ า ต ม า อ ย า ก จ ะ ยืน ยัน วา ค ว า ม รู ส ึก ข อ ง ม นุษ ยส มัย นี ้ ตอ ปญ หาทางศีล ธรรมนั ้น ถา จะเรีย กวา ไมรู ส ึก เสีย เลย ยัง จะดีก วา คือ มนุษยสมัยนี้หลับหูหลับตา หรือเรียกวามันรูสึกผิด ๆ อยางที่ไมมีทางที่จะแกปญหา ได; ถา อยา งนี ้ก ็จ ะเรีย กวา ไมรู ส ึก เสีย เลย ยัง จะถูก ตอ งกวา , แมรู ส ึก ผิด อย า งไร มั นก็ ไ ม มี อ ะไร ที่ จะมายื น ยั น กั นซึ่ ง หน า นอกจากจะมองดู ไ ปที่ ว า โลกนี้ หรือมนุษยเรานี้กําลังเปนอยางไร. เดี๋ยวจะไดพูดกันโดยละเอียด. .… .... …. .…
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ที ่ เ ห ็ น ช ั ด อ ยู อ ย า ง ห นึ ่ ง ก็ ค ื อ ว า พ ว ก เ ร า ไ ม ม อ ง เ ห ็ น ว า มันเปนปญหาทางศีลธรรม.
มี อ ะไรเกิ ด ขึ้ นเป น วิ ก ฤติ ก ารณ วิ ก ฤติ ก ารณ เป น ความวิ น าศ ฉิ บ หาย วุ น วายต า ง ๆ ในบ า นในเมื อ ง นี ้ ไ ม รู ส ึ ก ว า เป น ป ญ หาทาง ศี ล ธ รรม ; ไป
www.buddhadassa.in.th
ความรูสึกของมนุษยตอปญหาทางศีลธรรม (ตอ)
๑๖๑
รูสึกเสีย วาเปน ปญหาทางเศรษฐกิจ ไมมี เงินใช บาง อะไรบา ง ไม รูหนั งสือ บา ง หลาย ๆ อยาง เปนปญหาทางการเมืองก็มี เปนปญหาทางสาธารณสุขก็มี มันจึง เดือ ดรอ น. ไมม องเลย วา ตน เหตุอ ัน แทจ ริง นั ้น เปน ปญ หาทางศีล ธรรม เพราะศีลธรรมเสื่อมหรือเสียหมด จึงเกิดปญหาทางเศรษฐกิจหรือการเมือง หรือ สาธารณสุ ข , หรื อ แม แ ต ว า ไม มี อ ะไรจะกิ น หรื อ ไม รู ห นั ง สื อ อย า งนี้ ขึ้ น มา เปนตน. นี ้ก ็แ ปลวา ไมไ ดรู ส ึก วา เปน ปญ หาทางศีล ธรรม แตเ ปน ปญ หา ทางอะไรตา ง ๆ. ถา ดูใ หด ีจ ะเห็น วา ปญ หาตา ง ๆ เกิด ขึ ้น มาและแกไ มไ ด ก็เ พราะวา ความเสื ่อ มเสีย ทางศีล ธรรม; ถา คนมีศ ีล ธรรมดี ปญ หาทาง เศรษฐกิ จ ก็ ไ ม มี ใ นโลก; นี้ คื อ คนไม เ อาเปรี ย บกั น หรื อ ขยั น ขั น แข็ ง มี เ มตตา กรุณาตอกัน; แลวปญหาทางเศรษฐกิจเปนตนนั้น มันจะเกิดขึ้นอยางไร. นี ่ข อใหร ะลึก ไวต ลอดเวลาวา ปญ หาในโลกนี ้ จะกี ่ส ิบ กี ่ร อ ย ป ญ หาก็ ต าม ขึ้ น อยู กั บ ป ญ หาทางศี ล ธรรม. ถ า มี ค วามถู ก ต อ งสมบู ร ณ ท าง ศี ล ธ ร ร ม แ ล ว ป ญ ห า เ ห ล า นั ้ น เ กิ ด ขึ ้ น ไ ม ไ ด , ห รื อ ว า ถ า มี ศ ี ล ธ ร ร ม ดี แ ล ว ก็ไ มม ีท างที ่จ ะเกิด ปญ หา. อยา งจะพูด ไดว า ใหค นทั ้ง โลกนี ้ไ มรู ห นัง สือ กัน เลย สัก คนเดีย ว แตถ า มีศ ีล ธรรมดีแ ลว ปญ หาก็ไ มม ี; มัน ไมม ีท างที ่จ ะฆา แกงกัน หรือเอาเปรียบกัน หรืออะไรตาง ๆ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เ ดี ๋ ย ว นี ้ ไ ม ม ี ใ ค ร ม อ ง เ ห็ น ป ญ ห า ท า ง ศี ล ธ ร ร ม ว า เ ป น ร า ก เหงา ตน เหตุแ หง ปญ หาทั ้ง ปวง, ไมห ยิบ ยกขึ ้น มาพิจ ารณาปรับ ปรุง แกไ ขเลย. คําวา "ศีลธรรม" นี้คอย ๆ หายไป จากปากของมนุษย หรือจากหนากระดาษ
www.buddhadassa.in.th
๑๖๒
อริยศีลธรรม
หนั ง สื อ พิ ม พ อะไรยิ่ ง ขึ้ น ทุ ก ที . ไปพู ด ป ญ หาอื่ น ซึ่ ง เป น ป ญ หาปลายเหตุ ทั้ ง นั้ น เต็ ม ไปหมด. นี่ สั น ติ ภ าพจึ ง เกิ ด ขึ้ น ไม ไ ด ใ นหมู ม นุ ษ ย สั น ติ ภ าพก็ ล ะลายลง ๆ ; ถึง อย างนั้ นคนก็ ไม คิ ดว า นี้ มั นเปนเหตุ ข องการเสื่อ มเสี ยศี ล ธรรม. ไปคิ ด อย างโง ที่ สุ ด ว า มั น ต อ งเป น อย า งนี้ เ อง : คื อ เราแก ป ญ หาทางเศรษฐกิ จ ไม ไ ด มั น ต อ ง เปนอยางนี้เอง, แกปญหาการเมืองไมได มันตองเปนอยางนี้เอง อยางนี้เปนตน. นี ่ ศ ี ล ธ ร ร ม ไ ม ม ี ใ ค ร นึ ก ถึ ง ; ถ า เ ป รี ย บ เ ป น ค น ก็ ค ล า ย ๆ ว า ศีลธรรมนี้ กํ าลั งได รับความอยุ ติธรรม หรื อได รั บความอกตั ญู ไม มีใครรูคุ ณของ ศีล ธรรม. โลกจึง อยู ใ นสภาพอยา งนี ้ คือ อยู ใ นสภาพเหมือ นกับ วา ถูก ลงโทษ, มีวิกฤติ การณ ระส่ํ าระสายเดือ ดรอ นทุ กหัวระแหง, มั นยิ่ งขึ้น ทุก ที – ยิ่ง ขึ้น ทุก ที ยิ่งขึ้นทุกที. นี้ก็เปนอันวาความอกตัญูของมนุษยตอศีลธรรมนั่นแหละ มันลงโทษ มนุษย, แลวความที่ศีลธรรม ไมไดรับความเปนธรรมจากมนุษย จึงเกิดผลอยางนี้ ขึ้นมา เปนการลงโทษมนุษย แลวมนุษยก็ไมรูสึกตัว.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org .…
....
….
.…
หั ว ข อ ที ่ จ ะ พ ู ด ต อ ไ ป ก็ มี ว า ค ว า ม โ ง ห รื อ อ ค ติ ที ่ ไ ม รู สึ ก ตั ว ของมนุ ษ ย เ รา ต อ สิ่ ง ที่ เ รี ย กว า ศี ล ธรรม.
ค ว า ม โ ง นี ้ จ ะ ต อ ง เ ป น สิ ่ ง ที ่ ไ ม ม ี ใ ค ร รู ส ึ ก ตั ว ; ต า ม ป ร ก ติ แลว คนโงยากที่จะรูสึกตัววาตัวโง เพราะถารูสึกเสียแลวมันก็ไมโง. ฉะนั้น ถาโง มัน ก็เ รีย กวา ไมรู ส ึก ตัว ก็ไ ด; เมื ่อ ไมรู ส ึก ตัว มัน ก็ต อ งทํ า ผิด ๆ อยา งที่ เรียกวา อคติ.
www.buddhadassa.in.th
ความรูสึกของมนุษยตอปญหาทางศีลธรรม (ตอ)
๑๖๓
อคติ นี ้เ ราแปลกัน วา ลํ า เอีย ง ก็ถ ูก แลว โดยความหมายที ่ ๒ ที ่ ๓ ; แตถ า ความหมายที ่ ๑ ทีแ รก ตามตัว หนัง สือ แลว มัน ก็แ ปลวา ไป ไมถ ูก ทาง. คติ แปลวา ไป, อ แปลวา ไม, มัน ไมเ ปน การไปที ่ถ ูก ทาง; อยา งนี ้เ รีย กวา อคฺต ิ นั ้น แหละคือ ความโง ชนิด ที ่เ ปน อคติ ที ่เ ราไมรู ส ึก ตัว; แลวเราก็แกปญหาตาง ๆ แตที่ปลายเหตุ. ข อ ใ ห ฟ ง ดู ใ ห ด ี ว า มั น แ ก แ ต ที ่ ป ล า ย เ ห ตุ ม ั น แ ก ไ ม ไ ด ; เ พ ร า ะ ไม รู สึ ก ไม ต องละอาย, จึ งไม ละอาย. เดี๋ ยวนี้ ที่ มั วแก ป ญหาต าง ๆ กั นแต ปลายเหตุ แลว ไมทํ า ใหส ัน ติภ าพ เกิด ขึ ้น ในโลก โลกไมม ีใ ครรับ ผิด ชอบ, หรือ ไม มีใ ครละอาย. เรามาพู ด กั น ถึ ง ข อ นี้ จ ะเหมาะสม คื อ จะมี ป ระโยชน ที่ สุ ด สํ า หรั บ ปญหาทางศีลธรรม. ค ว า ม โ งเ ปน อ ค ติโ ด ย ไ มรู ส ึก ตัว ข อ ง ม นุษ ย ที ่เ กี ่ย ว กับ ปญ ห า ทางศีล ธรรมไดม ีอ ยู อ ยา งไร? พิจ ารณากัน ไปพอเปน ตัว อยา ง : เดี ๋ย วนี ้ป าก ของเราร อ งตะโกน ว า ต อ งการความสุ ข ต อ งการความผาสุ ก นี้ ไ ม มี ใ ครค า น มั น จริง อยา งนั ้น ; แตก ็ร อ งหาความผาสุก โดยไมเ คารพ ไมส นใจ ไมอ ยากจะมี ศีล ธรรม. เดี ๋ย วนี ้เ ราไมเ คารพศีล ธรรมโดยไมรู ส ึก ตัว เปน สว นใหญ ซึ ่ง มาจากไม ส นใจ แล ว ก็ ไ ม รู จั ก จึ ง ไม เ คารพสิ่ ง ที่ เ รี ย กว า ศี ล ธรรม ในฐานะเป น สิ่ ง ที่ จําเปนที่สุด ก็เลยไมอยากจะมีศีลธรรม.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org นี ่เ รีย กวา พูด กัน ตรง ๆ แลว จะผิด หรือ จะถูก ก็ส ุด แท แลว ก็พ ูด กัน ตรง ๆ และไมเ กรงใจใครดว ย วา เดี ๋ย วนี ้ คนไมอ ยากจะมีศ ีล ธรรม; ถึง ทา นทั ้ง หลายที ่นั ่ง อยู ที ่นี ่ทั ้ง หมดนี ้ ก็ล องพิจ ารณาดูใ หด ีว า สนใจศีล ธรรม
www.buddhadassa.in.th
๑๖๔
อริยศีลธรรม
เทาไร, เคารพศีลธรรมเทาไร, อยากจะมีศีลธรรมเทาไร, หรือวามันลืมไปหมด มันเพอเจอไปหมด ในคําพูดที่เกี่ยวกับศีลธรรม มันไมมีความหมาย. แตเรา ตองการหาความสุข รองหาความสุข หวังความสุข พูดกันแตเรื่องจะไดรับความสุข; แตแ ลว ทุก คนก็ไ มส นใจศีล ธรรม ไมรูจัก ก็ไ มเ คารพศีล ธรรม; ฉะนั้น จะมี ศีล ธรรมไดอ ยา งไร : ที่แ ทก็คือ ไมอ ยากมีนั่น เอง. จริง หรือ เปลา ? แลว ก็ มองดูถึงที่อื่น ๆ แลวก็มองดูไปทั้งโลก; ถามองดูไปทั้งโลกจะยิ่งเห็นชัด เห็นชัด ในหมูคนที่กําลังเปนบาเปนหลัง ในเรื่องความเจริญทางวัตถุ กินดีอยูดี เอร็ดอรอย สนุก สนาน ซึ่ง เปน มากกวา ประเทศเราก็ไ ด. ถึง แมใ นประเทศเรานี้ ก็เ ปน ตา ง ๆ กัน หลายชั้น หลายระดับ แตวา เอีย งไปในทางที่ไมส นใจศีล ธรรม ไมเคารพศีลธรรม ไมอยากจะมีศีลธรรมยิ่งขึ้นนี่. นี่เ ปน ความโงห รือ เปน ความฉลาด ก็ล องคิด ดู, แลว เปน อคติที่ รู สึ ก ตั ว หรื อ ไม รู สึ ก ตั ว ลองคิ ด ดู . ต อ งการความผาสุ ก โดยไม ส นใจ ในสิ่ง ซึ่ง เปน ตน เหตุข องความผาสุก กลับ เหยีย บย่ํา ; เหยีย บย่ํา ไปเสีย อีก นี่เปนความโงหรือความฉลาด.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ทีนี ้เ มื ่อ คนไมรู จ ัก ศีล ธรรม ซึ ่ง เปน ตน เหตุข องปญ หาทั ้ง หลาย ก็ มั ว แต แ ก ป ญ หาที่ ต รงปลายเหตุ มั น ก็ เ ป น เรื่ อ งไม สํา เร็ จ ; อย า งจะ สําเร็จมากที่สุด ก็เปนเหมือนกับการ "จับปูใสกระดง" เปนคําพูดไทย ๆ ฟงกัน ออกดีแลว มัน ก็สําเร็จเดี๋ยวเดียว "จับ ปูใสกระดง " แลว มันก็วิ่ง ออกเสีย อีก ; ที่เราแกปญหาตาง ๆ ในบานเมืองไมได เพราะไปมัวแกปญหาแตที่ปลายเหตุ.
www.buddhadassa.in.th
ความรูสึกของมนุษยตอปญหาทางศีลธรรม (ตอ)
๑๖๕
เ ดี ๋ ย ว นี ้ ค น จิ ต ท ร า ม ม า ก ขึ ้ น ; เ ห็ น แ ก ต ั ว ม า ก ขึ ้ น ทํ า ล า ย ผูอื่นไดงาย ๆ ; หรือวามีจิตทรามไปในทางกามารมณ เพราะมีเหยื่อที่ลอหลอกนั้น มากเกิน ไป. คนมีจ ิต ทรามนี ่ มีม ูล เหตุอ ีก หลายอยา งที ่ทํ า ใหจ ิต ทราม; แต รวมความแล ว คื อ ไปรวมอยู ที ่ ค วามไม ม ี ศ ี ล ธรรม. หรื อ ว า เรามี โ รคจิ ต เพิ่ ม มากขึ้ น ข อ นี้ แ พทย ทั้ ง หลายรั บ รองได แล ว สถิ ติ ต า ง ๆ เขาก็ ป ระกาศออกมา โดยความจริ ง ไม ป ด บั ง ไม ห ลอกลวง; แม ใ นประเทศที่ มี ค วามเจริ ญ มาก เป น มหาประเทศ นํ าหน าคนอื่ น ก็ ยอมรั บว าโรคจิ ตมั นมี มากขึ้ นอย างไม เคยมี มาแต ก อน นี้ก็ตองเรียกวา อยูในพวกจิตทรามดวยเหมือนกัน. ส รุ ป แ ล ว ก็ ไ ด ค ว า ม ว า เ ร า กํ า ลั ง มี ป ญ ห า คื อ มี จ ิ ต ท ร า ม , หรือมีโรคจิตนี่มากขึ้น; แลวที่แสดงเปนปรากฏการณออกมา ที่วา:๑ . มี โ จ ร ก ร ร ม ม า ก ขึ ้ น . แ ม แ ต ที ่ บ า น เ มื อ ง นี ้ ก ็ รู ส ึ ก ว า โจรกรรมนี ้กํ า ลัง แนน หนาขึ ้น ; มองออกไปที ่ไ หน ๆ ก็ไ ดย ิน ขา ววา แนน หนาขึ ้น มองออกไปทั้ ง โลกมั น ก็ ยิ่ ง แน น หนาขึ้ น . ที่ ยิ่ ง เป น โจรกรรมระหว า งประเทศชาติ ดว ยแลว มัน ก็เ ปน โจรกรรมที ่น า กลัว เปน โจรกรรมทางการเมือ ง ทางเศรษฐกิจ มีก ารปลน ขโมยกัน ทางการเมือ ง หรือ ทางเศรษฐกิจ หรือ ทางใตด ิน . นั ่น ก็ เป น โจรกรรมที่ ใ หญ ห ลวง, หรื อ เอาแต ว า โจรกรรมธรรมดาสามั ญ นี้ ก็ เ ห็ น ได ว า มันมากขึ้นทั่วไปทุกหัวระแหง ไมวาประเทศไหนในโลกนี้.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ๒. ความยากจนนี ้ ก็ ไ ม ไ ด ล ด ล ง; แม ว า มี ค วามก า วหน า ทางอุต สาหกรรมทางการผลิต การทุ น แรงอะไรตา ง ๆ; มัน ไปร่ํ า รวยอยู ที่
www.buddhadassa.in.th
๑๖๖
อริยศีลธรรม
บางสวน, แลวก็ไปยากจนเพิ่มขึ้ นอยูที่ บางสวนและมากกว า; ก็ รูสึ กว าความยากจน นี้ มั น มี ม ากขึ้ น . ค า ของเงิ น มั น ตกลงไป หรื อ ว า วั ต ถุ มั น ไม พ อ ความยากจน ลํ า บากมัน ก็ม ีม ากขึ ้น . อยา ไดค ิด วา เราร่ํ า รวยกัน ขึ ้น ; แทจ ริง มีค วามรู ส ึก ในใจอยางคนจนนี้มากขึ้น. ๓. มี ก ารทุ จ ริ ต มากขึ ้ น สมั ย ก อ นเขากลั ว บาป ปากพู ด ถึ ง บาป ถึง การกลัว บาป คนสมัย นี ้แ ทบจะไมไ ดพ ูด คํ า สัก คํ า หนึ ่ง วา กลัว บาป; ถ า คนโบราณจะพู ด วั น หนึ่ ง หลาย ๆ คํ า นี้ อย า งนี้ เ ป น ต น . นี่ เ ป น ปรากฏการณ อันหนึ่ง ที่วาทุจริตในหนาที่ของตน หรือตอผูอื่นก็ตาม นี่มันมากขึ้น ๆ. ๔. อาชญากรรม ทางเพศ , ความเสื ่ อ มทรามทางเพศ ก็ มี มากขึ้ น ; เพราะการศึ ก ษาทางศี ล ธรรมมั น ไม มี มั น ก็ มี ค วามเสื่ อ มทราม หรื อ ประพฤติ ผิ ด ทุ จริ ต เกี่ ยวกับเรื่ องเพศนี้ มากขึ้ น เดี๋ ยวนี้ อยากจะยกเลิ กศี ลข อกาเมฯ กันแลว อยางนี้.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ๕. ที ่ว า นา เศรา อีก อยา งหนึ ่ง ก็ค ือ วา ลูก เด็ก ๆ ของเรานี้ กํ า ลัง เปน คนวิก ลจริต หรือ จะเรีย กวา เปน บา ก็ไ ด. ยุว ชนของเรากํ า ลัง เปน บา มากขึ ้น ไมม ีบ ิด ามารดา ไมม ีค รูบ าอาจารย ไมก ลัว บาป ไมม ีน รกสวรรค ไม มี อ ะไรต า ง ๆ เอาแต ค วามมุ ท ะลุ ดุ ดั น ต อ งการแต จ ะเรี ย กร อ งสิ่ ง ที่ ตั ว ต อ งการ โดยเฉพาะ. นี ่ต ัว อยา งเหลา นี ้ก ็พ อแลว ที ่จ ะแสดงวา มัน เปน ปญ หาที ่ม ีอ ยู จริง ; แลว เราก็ม ัว หลงแกป ญ หาปลายเหตุ ตั ้ง คณะกรรมการประชุม กัน
www.buddhadassa.in.th
ความรูสึกของมนุษยตอปญหาทางศีลธรรม (ตอ)
๑๖๗
อยางนั้นอยางนี้อย างโน น ซ้ําแลวซ้ํ าอีก เพื่ อจะแกป ญหา. โรคจิ ตก็เ พิ่มขึ้ น โจรกรรมก็เ พิ่ม ขึ้น ความยากจนก็เ พิ่ม ขึ้น ทุก อยา งเพิ่ม ขึ้น ; แลว ก็แ กไ ม สําเร็จ ยิ่งแก ยิ่งมากขึ้น. นี่เทาที่สังเกตเห็นมันเปนอยางนี้ ทุกคนก็ยอมรับ วามันเปนอยางนี้; เดี๋ยวนี้เรายิ่งตั้งกรรมการแกปญหาเหลานี้ แตปญหากลับยิ่ง เพิ่มขึ้น. การประชุม กัน แกปญ หานั้น มัน ก็นา หวัว : ประชุม แกปญ หา ที่ เ กิ ด อยู ใ นเมื อ งนรก; แต ไ ปประชุ ม กั น ที่ เ มื อ งเทวดา. จะไปแก ปญหาของคนยากจน ที่โรมแรมหรูหรา ที่สถานตากอากาศหรูหรา สนุกสบายกัน บนนั้น, ประชุมกันเพื่อแกปญหาความยากจน ปญหาที่มีอยูตามทองนา จะแก ไดอยางไร? คนเหลานั้นมีจิตใจที่จะแกปญหาชนิดนี้ไดอยางไร? นี่นอกจาก แกปลายเหตุ แลวก็แกอยางที่เรียกวา ไมรูจักตัวเอง ไมรูจักสิ่งตาง ๆ. เขาจะแกปญ หาโจรกรรม โดยออกวิธีก ารอยา งนั้น อยา งนี้; แต ไมม องดูวา มัน มาจากความเสื่อ มทางศีล ธรรม, ไมเ คยคิด แกท างศีล ธรรม. จะไปบั ง คั บ กั น แต ป ลายเหตุ มั น ก็ แ ก ไ ม ไ ด ; อย า งจะแก ไ ด ก็ เ หมื อ นกั บ "จับปูใสกระดง" อยางที่วามาแลว.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org นี ่ม ัว แกไ ขปญ หากัน แตที ่ป ลายเหตุ เปน ปลายเหตุแ หง ความไม มี ศี ล ธรรม ไม ไ ด แ ก ที่ ค วามไม มี ศี ล ธรรม, ไม ป ลู ก ฝ ง ชั ก นํา ศี ล ธรรม อบรมสั่งสอนศีลธรรมกันเปนการใหญ ซึ่งมันจะแกปญหาตาง ๆ ไดเองไปในตัว แตมันจะระยะยาวหนอยเทานั้น. ถึงจะระยะยาวเทาไรมันก็ตองทําอยูนั่นแหละ;
www.buddhadassa.in.th
๑๖๘
อริยศีลธรรม
เมื ่ อ ไ ม ทํ า มั น ก็ แ ก ไ ม ไ ด เ พราะจ ะไปแก แ ต ที ่ ล ายเหตุ อ ยู ก็ เ ป น คนโ ง เปนอคติที่ไมรูสึกตัว. .…
....
….
.…
ยั ง มี ค ว า ม โ ง ห รื อ อ ค ติ บ า ง อ ย า ง ที ่ น า ห วั ว อี ก เ ห มื อ น กั น คื อ ทํ า แ ต อ ย า ก จ ะ เ อ า ห น า ห รื อ อ ย า ก จ ะ มี เ กี ย ร ติ ใ ห เ ข า เ ข า ใ จ ว า ตั ว เ อ ง มี ศ ี ล ธ ร ร ม เ ข า จึ ง แ ส ด ง ท า ท า ง เ ห มื อ น กั บ ว า เ ข า มี ศี ล ธรรม. นี ่ คนที ่ทํ า ทา ทางเปน ผู ม ีศ ีล ธรรมเวลานี ้ เขาทํ า เพีย งแสดง ละคร; เพราะวา อยากจะไดเ กีย รติ หรือ ไดห นา วา มีศ ีล ธรรมเทา นั ้น ไม ตอ งการจะมีศีล ธรรมโดยแทจ ริง จึง แสดงอาการของผูมีศีล ธรรม. มีศีล ธรรมกันอยางนี้ มันก็ยังชวยอะไรไมได มันจะดีกวาไมมีเลยนิดหนอย นี่เรียกวา เปนความหลง อคติอยางหนึ่งดวย เหมือนกัน.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ทีนี ้จ ะยกตัว อยา ง ความโงที ่ล ะเอีย ดลึก ซึ ้ง ลงไปอีก วา เราไม รู ส ึ ก เลย ว า การเป น ทาสทางวั ฒ นธรรม หรื อ ทางศี ล ธรรมนั ้ น เสี ย หาย ยิ ่ง กวา ความเปน ทาสทางการเมือ ง หรือ ทางวัต ถุ. นี ้บ างคนอาจจะยัง ไม เขาใจ วาเปนทาสทางการเมือง คือวา เราสูญเสียชาติ เราเปนขาเขา ไปเปนทาส เมืองขึ้นเขา โดยทางการเมือง นี่ก็เรียกวาเปนทาสทางการเมือง.
www.buddhadassa.in.th
ความรูสึกของมนุษยตอปญหาทางศีลธรรม (ตอ)
๑๖๙
ที ่นี ้อ ีก ทีห นึ ่ง เราเปน ทาสทางศีล ธรรม หรือ ทางวัฒ นธรรม, เป น ทาสทางวั ฒ นธรรม ก็ ค ื อ ว า เรายิ น ดี ส มั ค รรั บ แบบแผนวิ ธ ี ก าร หลั ก ปฎิ บ ั ต ิ อะไรต า ง ๆ ของเขาจนหมดสิ ้ น ; แม ว า จะมี ศ ี ล ธรรม ก็ มี ศี ล ธรรมแบบอั น ธพาล ของคนเหล า นั้ น . พู ด กั น ง า ย ๆ ก็ ว า วั ฒ นธรรมตะวั น ตก เปน วัฒ นธรรมเนื ้อ หนัง เห็น แกก ิเ ลส; ถา เขาจะบัญ ญัต ิศ ีล ธรรมขึ ้น มา เขา บั ญ ญั ติ ช นิ ด นั้ น ชนิ ด เพื่ อ ส ง เสริ ม การได เ อร็ ด อร อ ยสนุ ก สนานทางเนื้ อ หนั ง หรื อ ทางกิ เลส นั่ นเป นศีลธรรมของคนพวกนั้ น หรื ออารยธรรมของคนพวกนั้น ซึ่ งรวม เรี ย กว า วั ฒ นธรรม ของคนพวกนั้ น ซึ่ ง จะสรุ ป เรี ย กสั้ น ๆ ว า มั น เป น วั ฒ นธรรม ทางเนื้อหนัง. ฝา ยพุท ธบริษ ัท ไมเ คยมีว ัฒ นธรรมทางเนื ้อ หนัง อยา งนั ้น มี วัฒ นธรรมจริง มีศ ีล ธรรมจริง คือ ทางจิต ใจ ก็ม ีห ลัก เกณฑเ ปน ระเบีย บวาง ไวต ายตัว ชัด แจง อยู แ ลว . นี ่เ ราก็ล ะทิ ้ง วัฒ นธรรมอัน ดีช นิด นี ้ ของปู ยา ตา ยายบรรพบุรุษเสีย แลวก็ไปรับเอาวัฒนธรรมใหม ๆ ที่เขามาจากตะวันตก ซึ่งเปน วั ฒ นธรรมเนื้ อ หนั ง ; อย า งที่ ว า เขาก็ จ ะไม นุ ง ผ า กั น แล ว เขาจะไม ถื อ ศี ล หลาย ๆ ขอ กัน แลว เพราะเห็น แกค วามสนุก สนานทางเนื ้อ หนัง . พอคนไทยเกิด โงขึ ้น มา ก็ ก ม หั ว ล ง ไ ป รั บ เ อ า วั ฒ น ธ ร ร ม นั ้ น นี ่ ก ็ ส ู ญ ช า ติ ไ ท ย ใ น ท า ง วั ฒ น ธ ร ร ม , นี้เรียกวาสูญชาติทางวัฒนธรรม.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org นี ่ก ็ไ ปเปรีย บเทีย บกัน ดูเ ถอะวา "สูญ ชาติท างวัฒ นธรรม กับ สูญ ชาติท างการเมือ ง" อัน ไหนนา ตกใจกวา ? คนทั ่ว ไปก็จ ะคิด วา สูญ ชาติ ทางการเมือง พายแพเขาเปนเมืองขึ้นเขานากลัวกวา นาตกใจกวา หรือเสียหาย กวา ; แตค นที ่ม ีจ ิต ใจเปน ธรรมเขาไมย อมรับ อยา งนั ้น . เขาจะเห็น วา ที ่เ รา
www.buddhadassa.in.th
๑๗๐
อริยศีลธรรม
เสีย หลัก ทางธรรมะไปหมด เสีย วัฒ นธรรม เสีย ศีล ธรรม เสีย อารยธรรมของ พุ ท ธ บ ริ ษ ั ท ไ ป ห ม ด นั ่ น แ ห ล ะ คื อ เ สี ย ห ม ด เ สี ย อ ย า ง น า ต ก ใ จ คื อ สู ญ เสี ย ความเป น มนุ ษ ย สู ญ เสี ย ความเป น พุ ท ธบริ ษั ท ,กระทั่ ง ว า สู ญ เสี ย ความ เ ป น ช า ติ ไ ท ย สู ญ เ สี ย ค ว า ม เ ป น ค น ไ ท ย มั น เ ป น อ ย า ง นี ้ อั น ไ ห น จ ะ นากลัวกวา? นี ้ ค ว า ม โ ง ข อ ง เ ร า ทํ า ใ ห เ ร า เ ข า ใ จ ผิ ด กั น ; ไ ป เ ห็ น ว า สู ญ เ สี ย ทางวัฒ นธรรมทางจิต ใจนี ้ไ มเ ปน ไร, ใหไ ดส นุก สนาน เอร็ด อรอ ยทางวัต ถุ ก็แ ลว กัน นี ่ค วามโงห รือ อคติที ่เ กี ่ย วกับ ศีล ธรรม : เสีย สละหรือ ขวา งทิ ้ง ศี ล ธรรมอั น แท จ ริ ง ไปรั บ เอาศี ล ธรรมหลอก ๆ ซึ่ ง ไม ใ ช ศี ล ธรรมนั้ น มาเป น หลั ก ยึดถือเพื่อวาจะไดสนุกสนาน เอร็ดอรอยทางวัตถุกัน โดยไมมีขีดขั้น. ที นี ้ ดู ใ ห ด ี อ ี ก ที ห นึ ่ ง ว า ก า ร เ ป น ท า ส ท า ง วั ฒ น ธ ร ร ม นั ่น แ ห ล ะ เ ปน มูล เ ห ตุข อ ง ก า ร เ ปน ท า ส ท า ง ก า ร เ มือ ง ก า ร ที ่จ ะ สูญ เ สีย ประเทศชาติ ไปเป น ทาสเป น ข า ของประเทศอื่ น นั้ น มี มู ล มาจากเราเสี ย ไปในส ว น ศี ล ธรรม เพราะไปนิ ย มเขา บู ช าเขา ไม เ ท า ไรมั น ก็ ต กอยู ใ ต อํ า นาจเขา โดย ประการทั ้ง ปวง คือ ทั ้ง ๒ ฝา ย ความเปน ทาสทางวัฒ นธรรมนี ้ เปน มูล เหตุ แหง การสูญ เสีย เอกราชของประเทศชาตินั ้น เอง ขออยา ไดอ คติ คือ ลืม ตาโง ในเรื่องอยางนี้.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org นี ่เ รีย กวา ปญ หาทางศีล ธรรมทั ้ง นั ้น . ยกตัว อยา งมา บางอยา ง เ พื ่ อ ใ ห เ กิ ด ก า ร พิ จ า ร ณ า ว า เ ร า มี ค ว า ม รู ส ึ ก ต อ ป ญ ห า ท า ง ศี ล ธ ร ร ม อยางไร ดูกันตอไปอีก ถึงปญหาที่มีอยูเหมือนกัน:-
www.buddhadassa.in.th
ความรูสึกของมนุษยตอปญหาทางศีลธรรม (ตอ)
๑๗๑
เมื ่อ ไมกี ่ว ัน มานี ้ ไดเ ห็น เปน ครั ้ง แรกในหนา หนัง สือ พิม พ ที ่มี คนไทยที่ ม าจากภาคอี ส านที่ ย ากจน มาหางานในกรุ ง เทพฯ พู ด ขึ้ น คํ า หนึ่ ง ซึ่ ง หนั ง สื อ พิ ม พ เ ขาเอามาลง ว า "ขอทานดี ก ว า เป น ขโมย" อาตมาได ย ิ น คําพูดนี้ แตในประเทศอินเดีย ไมเคยไดยินในประเทศไทย แลวเพิ่งมาไดยินเมื่ อ ไม กี่ วั น มานี้ มี ค นสั ม ภาษณ ค นจนที่ ม าจากภาคอี ส าน มาหางานทํ า ในกรุ ง เทพฯ; ตอนทายเขาถามวา ถาหางานทําไมไดเ ลาจะเปนอยา งไร? คนนั้น ยังมีแกใจที่จ ะ ตอบวา "ขอทานยัง ดีก วา เปน ขโมย " นี ่รู ส ึก วา ประเทศไทยเราก็ไ มแ พ ประเทศอิน เดีย เหมือ นกัน เวย ; แตวา จะมีเ พีย งคนเดีย วคนนั้น หรือ อยา งไร ก็ไ ป ดูเอาเองก็แลวกัน. นี ่ส มมติว า ทางหนึ ่ง คนยอมรับ วา "ขอทานดีก วา เปน ขโมย" มั น ก็ น า ชื่ น ใจ; เพราะยั ง มี ศี ล ธรรมเต็ ม ๑๐๐ เปอร เ ซนต ไม ย อมเปลี่ ย นแปลง. แตท ีนี ้ อีก ทางหนึ ่ง ทํ า ไมจึง มีว า "ยิ ่ง รวยแลว ยิ ่ง โกง" เมื ่อ คนหนึ ่ง มัน ไมมี อะไรจะกินแท ๆ จน จนไมมีอะไรจะกินแลวยังพูดวา "ขอทานดีกวาเปนขโมย" ; แต อี ก ทางหนึ่ ง มั น ยิ่ ง รวยแล ว มั น ยิ่ ง โกงมากขึ้ น ไปกว า คนจน แล ว มั น จะสมดุ ล ย กันไดอยางไร.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org พ ว ก ที ่ ย ิ ง ร ว ย ก็ ยิ ่ ง โ ก ง ยิ ่ ง ไ ป ก ว า ค น จ น เ สี ย อี ก นี ่ ม ั น เ ป น สิ ่ ง ที ่ป ะทะกัน เผชิญ หนา กัน อยู ใ นเวลานี ้ : คนหนึ ่ง วา "ขอทานดีก วา เปน ขโมย" คนหนึ ่ง วา "ยิ ่ง รวยก็ยิ ่ง โกง" ยิ ่ง โกงไดส ะดวกแลว ยิ ่ง โกงไดม าก แลว มัน จะปรับ กันอยา งไร สําหรั บ ป ญหาทางศีลธรรมนี้? เที ยบดูเถิ ดว าในประเทศไทย เรานี ้น ะ มีกี ่ค นที ่ว า "เปน ขอทานดีก วา เปน ขโมย" แลว มี "กี ่ค นที ่ยิ ่ง รวยแลว ยิ่ ง โกง"ยิ่ ง รวยแล ว ยิ่ ง โกง ยิ่ ง รวยเข า มาเท า ไรก็ ยิ่ ง โกงหนั ก ขึ้ น เท า นั้ น จะมี กี่ ค น?
www.buddhadassa.in.th
๑๗๒
อริยศีลธรรม
นี ่แ หละคนที ่ห ลับ ตาทํ า อคติใ หแ กป ญ หาทางศีล ธรรม ซึ ่ง ตลอด ถึง ผู ที ่ทํ า หนา ที ่แ กไ ขปญ หานี ้แ ลว ก็ไ มรู ว า ปญ หาทางศีล ธรรมนี ้ มัน สํ า คัญ ถึงขนาดเปนเรื่องเปนเรื่องตาย. ขอพิจ ารณากัน ซ้ํ า ๆ ซาก ๆ ในขอ นี ้อ ีก วา ยิ ่ง ไรศ ีล ธรรมมัน จ ะ ยิ ่ ง อ ะ ไ ร บ า ง ถ า ยิ ่ ง ไ ร ศ ี ล ธ ร ร ม ก็ ยิ ่ ง พู ด กั น ไ ม รู เ รื ่ อ ง ค น ที ่ ไ ร ศี ล ธรรม ก็ ห มายความว า เห็ น แต ป ระโยชน ต นเห็ น แก ต ั ว เห็ น แต ข อง ตนข า งเดี ย ว ฉะนั้ น มั น จะพู ด กั น รู เ รื่ อ งได อ ย า งไร ก็ ต า งคนต า งก็ จ ะเอาแต ประโยชน ข องตั ว ประโยชน ส ว นรวมไม ม ี ประโยชน ส ว นเกิ น ที ่ ไ ม ค วร จะเอา นั้นก็ไมมี. นี ่ ค น ที ่ ไ ร ศ ี ล ธ ร ร ม มั น ก็ ม ี แ ต ป ร ะ โ ย ช น ส ว น ตั ว ก็ ไ ม มี ทางที ่จ ะพูด กับ ผู อื ่น รู เ รื ่อ งหรือ ตกลงกัน ได วา เราอยา เอาอยา งนั ้น อยา งนี้ กัน เลย เราเอาอยา งนี ้ก ัน ดีก วา ; อยา งนี ้เ ปน ตน . นี ่ยิ ่ง ไรศ ีล ธรรม พูด กัน ไม รู เ รื ่อ ง นั ่น คือ ยิ ่ง เขา ใจกัน ไมไ ด. มัน เขา ใจกัน ไปคนละทิศ ทางเสมอ แมใ น พวกที ่โ กงดว ยกัน เห็น แกต ัว ดว ยกัน นั ่น แหละ มัน ก็พ ูด กัน ไมรู เ รื ่อ ง แมจ ะ ถื อ หลั ก ว า เป น คนโกงด ว ยกั น มั น ก็ ยั ง พู ด กั น ไม รู เ รื่ อ ง ตรงที่ ว า มั น จะต อ งเอา เปรีย บกัน อยู ใ นหมู ค นที ่ตั ้ง ใจจะรวมกัน โกง เพราะวา มีห ลัก วา จะโกงกัน เสีย แลว มัน ก็ยิ ่ง พูด กัน ไมรู เ รื ่อ ง ยิ ่ง เขา ใจกัน ไมไ ด แลว ก็ยิ ่ง ไรสิ ่ง ที ่เ รา ตองการกันนัก คือ ความสามัคคี
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เดี ๋ย วนี ้พ ูด กัน จนหนวกหู จนไมค อ ยจะพูด กัน แลว วา เราตอ ง ก า ร ค ว า ม ส า มั ค คี ป ร ะ เ ท ศ ช า ติ ต อ ง ก า ร ค ว า ม ส า มั ค คี ; เ มื ่ อ พู ด ห นั ก
www.buddhadassa.in.th
ความรูสึกของมนุษยตอปญหาทางศีลธรรม (ตอ)
๑๗๓
เขา ๆ ก็เมื่อยปาก หยุดไปเอง หายไปเองก็เลยไมไดความสามัคคี ถาอคติ แลวก็ยิ่งไรศีลธรรมเทาไร มันก็ยิ่งไมมีทางที่เราจะรักหรือสามัคคีกันได จะได ความสามัค คีม าในหมูม นุษย ก็ตอ งมีศีล ธรรมเทานั้น มันจึง จะเกิด ความ สามัคคีได นี่เปนของที่เห็นไดงาย ๆ วาตางคนตาง ไรศีลธรรม ก็เห็นแกตัว แลวจะสามัคคีกันไดอยางไร. นี้ ต อ งรู จั ก เปรี ย บเที ย บว า ไร ศี ล ธรรมนี้ มั น เป น การร า ยกาจ ยิ่ง กวา อะไรทุก อยา ง ; ฉะนั้น อยากจะเปรีย บลงไปตรง ๆ วา จะยากจน หรือโงเขลา หรือเสื่อมสุขภาพ หรือไมรูหนังสือ ก็ยังดีกวาไรศีลธรรม กระทั่ง ว า ตายเสี ย ก็ ยั ง ดี ก ว า ไร ศี ล ธรรม แต เ ดี๋ ย วนี้ ไ มมี ใ ครยอมรั บ อยากจะ ยืนยันหรือทาทายวา ไมมีนักปราชญพวกไหน หรือนักการเมืองพวกไหน หรือ พวกปญญาชนพวกไหน ในโลกเวลานี้ ที่จะยอมรับวา ตายเสียดีกวาไรศีลธรรม. ถาเปนอยางอื่นเปนสมัยอื่น นั่นยังมี ยังมีคนยอมตายดีกวาเสียธรรมะ หรือเสียศีลธรรม เดี๋ยวนี้มันจะมีแตที่ตาม แผนหนาหมวกลูกเสือหรืออะไรก็ ไมท ราบ วา "เสีย ชีพ อยา เสีย สัต ย" มัน มีอ ยูแ ตที่ตัว หนัง สือ ที่นั่น คิด ดูซิ ที่ใจจริงมันไมมี ที่วา"ตายเสียดีกวาไรศีลธรรม"
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เดี๋ ย วนี้ อ ยากจะ ลดลงมาว า เราเป น คนโง ดี ก ว า เป น คนไร ศีลธรรม; อยางนี้กระทรวงศึกษาธิการ เขาไมยอม หรือเขาใจไมได หรือพวก ที่จะจัดการศึกษาของประเทศของโลกเขาไมยอมที่วา เราโงเสียจะดีกวาไรศีลธรรม ดูจ ะเอาขา งไรศีล ธรรมดีก วา เปน คนโง ก็จัด การศึก ษากัน ใหญอ ยา ใหมัน โง. ฉะนั้นการศึกษาในโลกนี้ ระดมกันแกไขความโง ก็เปนการศึกษาที่เปนบา เปนหลังไปเลย คือ เพียงแตทําใหคนฉลาด แลวคนก็ไมมีศีลธรรม.
www.buddhadassa.in.th
๑๗๔
อริยศีลธรรม
ก อ น นี ่ ก า ร ศึ ก ษ า แ ฝ ด กั น อ ยู ทั ้ ง ค ว า ม รู แ ล ะ ศี ล ธ ร ร ม , มีความรูความสามารถในอาชีพดวย มีศีลธรรมดีดวย แตการศึกษาสมัยปจจุบันนี้ เหลือขางเดียว คือมีแตความรูความฉลาดอยางรวดเร็ว รุนแรง เปนสายฟาแลบ ไปเลย เรื ่อ งศีล ธรรมหายหมด มัน หายไปดว ยเหตุห ลายอยา งหลายประการ แลว ก็โ ดยไมรูสึก ตัว ดว ย โดยไมม องดว ย ฉะนั้น ผูสํา เร็จ การศึก ษาในเวลานี้ ฉลา ด เห ลื อ ป ร ะ ม า ณ แ ต ว า ไ ร ศ ี ล ธ ร ร ม ; แ ล ว ผ ล มั น เ กิ ด ขึ ้ น อ ย า ง ไ ร ? มันก็ฉลาดที่จะสรางปญหา กระทั่งฉลาดที่จะคดโกง เอาเปรียบ อยางลึกซึงที่สุด. พิ จ า ร ณ า ดู เ ถ อ ะ , โ ล ก เ ต็ ม ไ ป ด ว ย ก า ร ค ด โ ก ง ทั ้ ง โ ล ก ; เราจะรู สึกว า ตั้ง แตคนต่ําที่ สุด ถึง บุคคลที่สู งที่สุ ด ในโลกเวลานี้ ก็เป นคนโกง หรื อ อย า งน อ ยก็ ถู ก หาว า เป น คนโกง กํ า ลั ง ถู ก พิ สู จ น ว า เป น คนโกง. ทํ า ไมการ ศึก ษาสมัย นี ้ที ่ว า วิเ ศษนัก จึง ทํ า ให มีแ ตค วามฉลาดในการที ่จ ะโกง? เรีย น จบมหาวิท ยาลัย แลว ยัง ชอบสูบ กัญ ชา ชอบสูบ เฮโรอีน การศึก ษาอะไรกัน อยางนี้.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ส มั ย ก อ น นี ้ เ ด็ ก ๆ เ ก ลี ย ด ก ลั ว ข อ ง อ ย า ง นี ้ เ มื ่ อ ก า ร ศึ ก ษ า ยั ง ไ ม เ จ ริ ญ เ ดี ๋ ย ว นี ้ ก า ร ศึ ก ษ า เ จ ริ ญ พ อ เ รี ย น จ บ แ ล ว ยิ ่ ง ช อ บ เสพยาเสพติ ด หรื อ ชอบทํ า อะไรแปลก ๆ อย า งที ่ เ ป น ลามกอนาจาร; แลวก็ถือวานี้เปนศิลปะ ฉลาดอยางนี้จะไหวหรือไมไหว.
ฉ ะ นั ้ น เ ร า จึ ง พู ด ว า ข อ ย อ ม เ ป น ค น โ ง ด ี ก ว า ไ ร ศ ี ล ธ ร ร ม , เราไมน ับ ถือ ไมบูช าการศึก ษาชนิด ที ่ทํา ใหฉ ลาดที ่จ ะตามใจกิเ ลส แลว ไมมี ศี ล ธรรม เรายากจนเสี ย ดี ก ว า ไร ศี ล ธรรม ฉะนั้ น เราเอาข า งความมี
www.buddhadassa.in.th
ความรูสึกของมนุษยตอปญหาทางศีลธรรม (ตอ)
๑๗๕
ศีล ธรรมไวกอ น ปู ยา ตา ยาย ของเราถือ อยา งนี้ทั้ง นั้น แหละ ไมเ อาอยา ง ที่วา จะเปน คนบาป แลว จะรวย นี้ไ มเ อา เขาจะยอมจน กัน ฟน ไป ทนไป จ น ไ ป จ น ก ว า มั น จ ะ ฟ น ตั ว นี ่ ย อ ม จ น ดี ก ว า ย อ ม ไ ร ศ ี ล ธ ร ร ม ห รื อ ยอมเจ็บไขไดปวย ยอมเสื่อมสุขภาพ ไมยอมไรศีลธรรม. เดี ๋ย วนี ้ก ็ย ัง มีเ หลือ ใหเ ห็น อยู หมอบอกวา ตอ งไปฆา ปูฆ า ปลา มากิ น นี ้ ค นที ่ เ คร ง ในทางศี ล ธรรมเขาไม เ อา เขาว า ตายก็ ต าย หรื อ ว า จ ะ ใ ห ทํ า อ ะ ไ ร ใ น ท า ที ่ จ ะ ต อ ง ข า ด ศี ล ผิ ด ศี ล เ พื ่ อ จ ะ เ อ า ชี ว ิ ต ร อ ด อยา งนี ้เ ขาก็ย ัง ไมส มัค ร. ฉะนั ้น เพีย งเจ็บ ปว ยหรือ เพีย งเสื ่อ มสุข ภาพนี ้ เขาก็ ไม ย อมไร ศี ล ธรรม เขาเอาข า งศี ล ธรรมไว ก อ น, เป น เหตุ ใ ห ค นเรามี ศี ล ธรรมกั น เต็มที่อยางนี้. ก า ร ไ ม รู ห นั ง สื อ ก็ ด ี ก ว า ไ ร ศ ี ล ธ ร ร ม เ พ ร า ะ มั น พิ ส ู จ น แ ล ว วา ในยุค โนน พัน ปส องพัน ปอ ะไรก็ต าม ที ่ค นเขาไมรูห นัง สือ เขามีศ ีล ธรรม ดีก วา สมัย ที ่ค นรู ห นัง สือ . นี ่เ ดี ๋ย วคอ ยพิจ ารณากัน ใหมก ็ไ ด, ตายดีก วา ไร ศีล ธรรม นี้ ก็พู ด แล ว ก็ ยัง อยากจะพู ด อีก ว า หาทํ า ยาไม ไ ด แ ล ว คนที่ ย อมตาย โดยไมยอมใหเสื่อมศีลธรรม.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org นี ่ ก ็ เ รี ย ก ว า เ ป น อ ค ติ ค ื อ ไ ม เ ป น ไ ป ต า ม ท า ง ที ่ ค ว ร จ ะ เ ดิ น , เปน ความโงโ ดยไมรูสึก ตัว ซึ่ง ทํา ลายศีล ธรรม เหยีย บย่ํา ศีล ธรรม ทํา ใหโ ลกนี้ ไมมีศีลธรรม .…
....
….
.…
www.buddhadassa.in.th
๑๗๖
อริยศีลธรรม
เ ดี ๋ ย ว นี ้ ค ว า ม โ ง อ ี ก อั น ห นึ ่ ง ซึ ่ ง กํ า ลั ง ส มั ย ใ ห ม ว า ใ ห ม เอี่ยมนี้ : ไมรูจักบาปที่เกิดมาจากการทําดีเกินกวาจําเปน. ก า ร ทํ า ดี เ กิ น ก ว า จํ า เ ป น จ ะ ต อ ง ทํ า นั ้ น แ ห ล ะ คื อ บ า ป ; แล ว คนก็ ไ ม รู จั ก บาปนี้ เกิ ด มาจากการทํ า ดี เ กิ น กว า ที่ จํ า เป น ฉะนั้ น ดี ข องคน พวกนี ้ค ือ บาปทั ้ง นั ้น ไดแ กเ ปน คนพวกถือ วัต ถุเ ปน ใหญ เห็น แกเ นื ้อ หนัง เปนใหญ จึงประดิษฐอะไรตาง ๆ ขึ้นมา. อยา งคนสมัย กอ น เรื ่อ งกามารมณนี ้ เขาแทบจะไมม ี วิจ ิต รพิ ส ดารอะไร; คนเดี๋ ย วนี้ ฉ ลาด ก็ ทํ า ให วิ จิ ต รพิ ส ดารจนเป น บ า เป น หลั ง ไปเลย. ตามธรรมชาติ หรือตามวัฒนธรรมเดิม ๆ นั้น มีแตเรื่องการสืบพันธุ เปนหลักใหญ ไม มี เรื่ อ งบา กามารมณ เหมื อ นสมั ย ปจ จุ บัน นี้ ที่ เ จริญ ด วยการศึ ก ษาแบบนี้. ที่ เรีย กกัน วา over sex หรือ อะไรทํา นองนี้ ไมมีใ ครเคยรูจัก ; มัน เพิ่ง มีเ ดี๋ย วนี้ คือสมัยที่เจริญดวยการศึกษาแบบนี้.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ถ า สรุ ป แล ว ก็ เ รี ย กว า การเป น ทาสทางอายตนะ นั ่ น แหละ ไมเจริญเหมือนเดี๋ยวนี้ คือเปนทาส ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ อยางไมมีขอบเขต นี้ เพื ่อ ความสนุก สนาน เอร็ด อรอ ยทางอายตนะ; นี่มีม าก ก็เ ปน ตน เหตุ ให ค น เ ข า คิ ด ว า ดี คื อ จ ะ ต อ ง กิ น ดี ยิ ่ ง ๆ ขึ ้ น ไ ป อ ยู ด ี ยิ ่ ง ๆ ขึ ้ น ไ ป ประดับ ประดายิ ่ง ๆ ขึ ้น ไป, เขาเรีย กวา ดีทั ้ง นั ้น เรีย กวา ความเจริญ ทั ้ง นั ้น ; อยา งนี้ มัน ไมเ คยมี; พอมีเ ขา มัน ก็ก ลายเปน บาป เพราะมัน เกิน กวา ที่จํ า เปน จะตอ งทํ า . อยา งนี ้ถ า สัต วเ ดรัจ ฉานทํ า ไมเ ปน เพราะฉะนั ้น สัต วเ ดรัจ ฉาน ไมมีบาป ในสวนที่ทําใหดีเกินกวาที่จําเปน; แตมนุษยยิ่งมีมากขึ้น, โดยเฉพาะ
www.buddhadassa.in.th
ความรูสึกของมนุษยตอปญหาทางศีลธรรม (ตอ)
๑๗๗
อยางยิ่ง มนุษยสมัยปจจุบันนี้ จะมีบาปหรือมีคําสาปของพระเจา เนื่องจากการ ที่ทําดีเกินกวาที่จําเปน แลวยังกําลังจะมากยิ่งขึ้น อยางหลับหูหลับตา. " ดี เ กิ น ก ว า ที ่ จํ า เ ป น นั ้ น แ ห ล ะ คื อ บ า ป " ข อ ใ ห จํ า ไ ว ด ว ย; ฉะนั ้ น อย า ไปหวั ง ที ่ จ ะกิ น จะนอน จะใช ส อย จะบริ โ ภค ให มั น ดี เ กิ น ก ว า ที ่ จํ า เ ป น , เ พ ร า ะ นั ่ น คื อ บ า ป , นั ่ น คื อ โ ง , นั ่ น คื อ ค ติ ใ น ที่นี้. .… .... …. .… ที ่ นี ้ ม ั น ก ็ เ นื ่ อ ง ก ั น อ ยู ก ั บ ข อ ต อ ไ ป อ ี ก เดี๋ ย วนี้ เ ขาไม อ ยากอดกลั้ น อดทน.
คือ วา
คน
ถ า เ ป น ค น ส มั ย โ บ ร า ณ นั ้ น ก า ร อ ด ก ลั ้ น อ ด ท น นั ้ น เ ป น ของธรรมดา; แตส มัย นี ้เ ขาไมอ ยากจะอดกลั ้น อดทนแมแ ตน ิด เดีย ว. กอ นนี้ เราเคยพบขอเท็จจริงอยางหนึ่งวา พวกฝรั่งที่เขาชอบพุทธศาสนาอยางไร เทาไร เขาก็ไมยอมบวช เพราะวาการบวช มีศีล มีวินัย มีระเบียบมาก ที่จะตองทําให อดกลั ้น อดทน; แตพ วกเราเห็น เปน ธรรมดา ก็บ วชกัน ไดง า ย ๆ. นี ้ก ็เ ปน ตัวอยางที่วา ถาไมชอบการอดกลั้นอดทน แลวมันก็ไ มชอบระเบียบปฏิบัติที่จ ะ บัง คับ ตัว เอง ก็เ ลยไมม ีก ารบัง คับ ตนเอง ไมค วบคุม สัญ ชาตญานแหง การ ตามใจตนเอง.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เดี ๋ย วนี ้เ ราก็เ กิด เปลี ่ย นแปลง : พวกที ่เ คยชอบความอดทน โดยเฉพาะคนไทยหรือพุทธบริษัทนี่ เคยชอบความอดกลั้นทางจิตใจดวยแลวชอบ
www.buddhadassa.in.th
๑๗๘
อริยศีลธรรม
ความอดทนทางรา งกายดว ย; ก็เ กิด ไปตามเขา ในทางที ่ไ มช อบความอดกลั ้น อดทน, ก็ เ ลยลามปามมาถึ ง ไม ค วบคุ ม สั ญ ชาตญาณแห ง ตั ว กู - ของกู , สั ญ ชาตญาณแห ง ตั ว กู มั น ยกหู ชู ห าง. สั ญ ชาตญาตแห ง ของกู มั น ก็ ล ะโมบ โลภลาภ จะกอบจะโกยอะไรตา ง ๆ; ไมย อมควบคุม สัญ ชาตญาณเหลา นี้แ ลว ก็เกิ ดความโลภ ความโกรธ ความหลง ไหลนองท วมท นไปหมด ทั่วทั้ งบานทั้ ง เมือ งทั้ง โลก เพราะไมช อบการควบคุม สัญ ชาตญาณที่เ ห็น แกตัว ไมล ดมัน เสีย ไมทําลายมันเสีย. ที ่เ รีย กวา ตัว กูนี ้ ก็ย กหู ชูห างไมย อมใคร, เห็น แกเ กีย รติ เปน บา เปน หลัง ไมย อมใคร. "ของกู" นี้ก็ล ะโมบโลภลาภ; เมื่อ ไมไ ดอ ยา ง ที่ โ ลภมั น ก็ โ กรธ. ความโกรธก็ คู กั น กั บ ความอยาก, ความโกรธนี้ มั น ต อ งคู กั น , เมื่อไมไดตามที่อยากมันก็โกรธ, หรือมันมีกิเลสที่จะไมยอมใคร มันก็ยกหูชูหาง. ทั้ง หมดนี้มี รายละเอีย ดมาก เหลือ เกิน เราเรีย กสั้น ๆ วา ตัว กู - ของกู สองคําเทานั้น.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org คนในโลกเวลานี ้ ไม ย อมควบคุ ม สั ญ ชาตญาณแห ง ตั ว กู ของกู ก็ ทํ า ให โ ลกนี ้ ม ั น ไหลนองไปด ว ยความโลภ ความโกรธ ความ หลงซึ่ง เปน อาการของสิ่ง ที่เ รีย กวา ตัว กู - ของกู. นี่ห ลับ ตาทํา ทั้ง นั้น เพราะ ไมรูจัก จึงปลอยไปตามความรูสึกของอายตนะ ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ คือทําผิด ยิ่งขึ้นทุกที ๆ : เห็นแกความสุข สนุกสนาน ทางวัตถุ ทางเนื้อทางหนัง ยิ่งขึ้น ทุก ที ๆ, อยา งอื่น มองไมเ ห็น ไมเ ขา ใจ. นี้ค ือ ความโงห รือ ความหลง ซึ่ง เป น เหตุ ใ ห ทํ า บาป หรื อ ความชั ่ ว ทุ ก ประการ ที ่ กํ า ลั ง เป น ป ญ หาท ว มท น ไปทั้งบาน ทั้งเมือง อยางที่วามาแลว.
www.buddhadassa.in.th
ความรูสึกของมนุษยตอปญหาทางศีลธรรม (ตอ)
๑๗๙
ฉะนั ้น ขอใหร ะลึก ถึง หลัก ที ่ว า ปาปานิ กมฺม านิ กโรนุต ิ โมหา - สั ต ว ทั้ ง หลายทํ า บาปกรรมเพราะโมหะ; โมหะ คื อ ความมื ด ความโง ความ หลง นี้มันมีขอบเขตกวางมาก ก็ทําไดกวางขวางมาก. จงชว ยกัน พิจ ารณาขอ นี ้ ใหม ากที ่ส ุด วา บาปกรรมทั ้ง หลายนี้ ทํ า ด ว ยความหลงทั ้ ง นั ้ น ถ า ไม ห ลงแล ว ก็ ทํ า ไม ไ ด ; ฉะนั ้ น ขอให ส นใ จ กับ คํ า วา "ความหลง" นั ่น แหละใหม าก มัน เปน แสงสวา งที ่บ ัง ลูก ตา. ที่ พู ด ว า ค ว า ม โ ง ค ว า ม ห ล ง ห รื อ โ ม ห ะ เ ป น แ ส ง ส ว า ง ที ่ บ ั ง ลู ก ต า ; นี้ มั น ยิ่ ง กว า ความมื ด ; ถ า มื ด ไม เ ห็ น อะไรไปเสี ย ที ห นึ่ ง มั น ก็ ไ ม ต อ งทํ า อะไรมาก กว า ; แสงสว า งนี ้ ม ั น หลอก ไ ม แ สดงตามที ่ เ ป น จริ ง คนก็ ห ลง ; เป น แสงสวา งของอวิช ชา. คนก็ค ุย ฟุ ง ไปเลย แลว อวดดีไ ปดว ย วา ตัว รู รู เกง ถูก อยา งนั ้น อยา งนี ้; แตแ ลว มัน ผิด ทั ้ง นั ้น นี ่เ พราะเปน แสงสวา งของ อวิชชา.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org นี ่ ทั ้ ง ห ม ด นี ้ เ ป น ตั ว อ ย า ง ห ล า ย ๆ ป ร ะ ก า ร เ กี ่ ย ว กั บ ความโง หรือ อคติ ที ่ทํ า ไปโดยไมรู ส ึก ตัว ของมนุษ ยเ รา ซึ ่ง เปน ปญ หา ทางศี ล ธรรม เป น ป ญ หาใหญ และยื น ตั ว ยื น โรง อยู ต ลอดเวลาในทางศี ล ธรรม; แล ว ก็ ค ลอดลู ก ออกไป เป น ป ญ หาทางเศรษฐกิ จ ทางการเมื อ ง ทางการศึ ก ษา ทางกสิก รรม ทางทุก อยา งทุก ประการในโลก. ปญ หาทั ้ง หลายเหลา นั ้น มัน เกิ ดมาจากป ญหาทางศี ลธรรม ที่ ตั้ งอยู บนความโง หรื อความหลง อคติ ที่ ไม รู สึ กตั ว. ฉ ะ นั ้ น ข อ ใ ห ด ู ก ั น เ สี ย ใ ห ด ี ๆ ใ น ข อ นี ้ ใ ห เ ห็ น ว า ม นุ ษ ย เ ร า กํ า ลั ง มี ค ว า ม รู ส ึ ก ต อ ป ญ ห า ท า ง ศี ล ธ ร ร ม ห รื อ ไ ม ? อ ย า ง ที ่ อ า ต ม า ไ ด
www.buddhadassa.in.th
๑๘๐
อริยศีลธรรม
กลาวมาแลวขางตนวา จะพูดวาไมรูสึกเสียเลยนั่นแหละจะถูกกวา, ไมมีความรูสึก ตอ ปญหาทางศีลธรรมกันเสียเลย พูดอยางนี้ถูกกวา ที่จะไปพูดวากําลังรูสึกกัน อยูอยางไร หรือวารูสึกอยูอยางผิด ๆ เพราะวามันไมมีผลอะไรจากความรูสึกชนิด นั้น. .… .... …. .… ท ี นี ้ ม า ด ู ก ั น ต อ ไ ป อ ี ก ม ุ ม ห นึ ่ ง ซึ ่ ง จ ะ แ ส ด ง ใ ห เ ห ็ น ความมี ห รื อ ความไม ม ี หรื อ ความเสื ่ อ ม หรื อ ความเจริ ญ ของสิ ่ ง ที่ เรียกวาศีลธรรม. อยากจะสรุ ป เรี ย กสั ้ น ๆ ว า ความรู จ ั ก บาปบุ ญ หรื อ ความ รู จ ั ก บุ ญ รู จ ั ก บ า ป , ค ว า ม รู จ ั ก บุ ญ รู จ ั ก บ า ป นี ่ จ ะ พู ด ถึ ง ค ว า ม รู ; เมื่อ ตะกี้พูด ถึง ความไมรูถึง ความโง ถึง ความอคติ ที่มัน เปน ความไมรู. ทีนี้ม า มองดูในเหลี่ยมของความรู ซึ่งมันควรจะรูและตรงกันขาม.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org แตท ีแ รกนี ้จ ะตอ งดูก ัน เสีย กอ นนะ วา มัน มีข อ เท็จ จริง อยา งไร เกี ่ย วกับ ความรู จ ัก บาปบุญ คุณ โทษนี ้ นี ้ต อ งเปรีย บเทีย บกัน อีก จึง จะ มองเห็ น ง าย; ต อ งเปรี ย บเทีย บกั น ในระหว า งมนุษ ย ที่ มี ก ารศึ ก ษา และมนุ ษ ย ที่ ไมมีการศึกษา. ใชคําพูดธรรมดา ๆ อยางที่เขาใชกันอยูในโลกเวลานี้ เขาเรียก มนุ ษ ย ช นิ ด ไหนว า มี ก ารศึ ก ษา, เขาเรี ย ก มนุ ษ ย ช นิ ด ไหนว า ไม ม ี ก าร ศึกษา แลวก็ศึกษาแผนปจจุบัน.
www.buddhadassa.in.th
ความรูสึกของมนุษยตอปญหาทางศีลธรรม (ตอ)
๑๘๑
ถา เราตั ้ง คํ า ถามอยา งนี ้ คนก็ม ีป ากแข็ง ที ่จ ะตอบ ตามความ รู ส ึก หรือ ตามตอ งการของตัว ; ฉะนั ้น จะไปหาคํ า ตอบจากการโหวตคะแนน เสียง อยางนี้คงทําไมได คงไมมีใครยอม, หรือจะเอามาเถียงกันเฉพาะหนา มัน ก็ค งชกตอ ยกัน ปากแตกไปหมด ไมม ีท างที ่จ ะยอมรับ ได. ฉะนั ้น เราอยา ทํ า อยา งนั ้น เลย; เราก็ ดูที ่ม ัน เปน อยู จ ริง ในเวลานี ้ใ นโลกก็แ ลว กัน ดู ปรากฏการณที่มีอยูจริง โดยแบงเปนยุค ๆ จะไดดูงาย. บางคนอาจจะยัง ไมท ราบวา ยุค อะไร? ก็ข อบอกวา ยุค ที ่เ ขาใช เรี ย กกั น ในเวลานี้ เวลานี้ เ ขาเรี ย กกั น ว า ยุ ค ป ง ปอง ป จ จุ บั น หยก ๆ นี่ เ รี ย กว า ยุคปงปอง; ในระยะ ๒๐ - ๓๐ ปมานี้ เขาเรียกวา ยุคอวกาศ, เกือ บ ๑๐ ป มานี ้. แลว เมื ่อ กอ น ๒๐ - ๓๐ ปม านี ้เ ขาเรีย กวา ยุค ปรมาณู; กอ นนั ้น เรียกวา ยุคไฟฟา เริ่มรูจักใชไฟฟา. เลยนั้นไปอีกก็ ยุคไอน้ํา. ตั้ ง ๓๐๐ - ๔๐๐ ป ม าแล ว มนุ ษ ย มี ค วามรู เ พี ย งแต เ อาไอน้ํ า มาใช เปน กํ า ลัง เดิน รถเดิน หรือ อะไรได; รู เ พีย งแคนั ้น เรีย กวา ยุค ไอน้ํ า . ตอ มา อีก มัน ฉลาดขึ ้น เปน ยุค ไฟฟา : รู จ ัก ประดิษ ฐ แรงไฟฟา ขึ ้น มาใช มัน ก็เ กง ขึ ้น . ตอ มาอีก ใชกํ า ลัง ปรมาณู ได ตอ มาอีก มีค วามรู ไ ปนอกโลก เปน อวกาศนั ้น ได. แตใ นที ่ส ุด ยุค ปจ จุบ ัน นี ้ คือ ยุค ปง ปอง คือ หมดปญ ญา แล ว ไม มี อ ะไรจะช ว ยแก ไ ขป ญ หาทางการเมื อ งแล ว ต อ งใช ลู ก ป ง ปอง คื อ เป น ยุคที่โกหกหลอกลวง เหลาะแหละเหมือนกับลูกปงปอง.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org อ ย า ง ที ่ ๑ ก็ เ ป รี ย บ เ ที ย บ ดู ศ ี ล ธ ร ร ม ค ว า ม รู จ ั ก บ า ป บุ ญ คุ ณ โ ท ษ ; ว า ศี ล ธ ร ร ม ยุ ค ป ง ป อ ง กั บ ศี ล ธ ร ร ม ยุ ค อ ว ก า ศ นั ้ น อั น ไ ห น
www.buddhadassa.in.th
๑๘๒
อริยศีลธรรม
เลวกวา กัน ดีก วา กัน ? ก็ย ุค ปง ปอง มัน ยุค โกหกหลอกลวงเหมือ นลูก ปง ปอง ก็เ ปน ศีล ธรรมที ่เ ลวกวา ยุค อวกาศ ที่ผ า นไปแลว ที่รู จัก เที่ย วไปในอวกาศ. ศีลธรรมในยุคอวกาศ กับยุคปรมาณู ตองยอนหลังไปอีก มันก็สูศีลธรรมในยุค ปรมาณูไ มไ ด . ศีล ธรรมในยุค ปรมาณูก็สูศีล ธรรมในยุค ไฟฟา รูจัก เพีย งแค ไฟฟา นั้น ไมไ ด. ศีล ธรรม ยุค ไฟฟา ก็สูศีล ธรรมยุค ไอน้ํา ไมไ ด. ศีล ธรรม ยุค ไอน้ํา นั้น ก็ยัง สูศีล ธรรมในยุค การใชเ ครื่อ งทุน แรงโบรมโบราณ ลากแอก ดวยคอดวยบา ดวยวัวดวยควายก็ ไมได. ยุคที่เราทํานาดวยบา ดวยวัวดวยควาย มีศีล ธรรมดีก วา ยุค ที่รูจัก ใชเ ครื่อ งทุน แรง. อยา งนี้ จริง หรือ ไมจ ริง ? ขอให ไปดูดวยตนเอง แลวไมตองมาตอบมาเถียงกันหรอก นี้เพียงแตบอกใหดู ใหดู ปรากฏการณเหลานี้ โดยเทียบกันเปนยุค ๆ. ทีนี ้ถ า จะเทีย บกัน รวดเดีย ว แตต น สุด มาถึง ปลายสุด คือ เที ย บศี ล ธรรมในยุ ค โบรมโบราณ กั บ ยุ ค ป ง ปองนี ้ ม ั น ต า งกั น อย า งไร? อั น ไหนเป น ศี ล ธรรมหรื อ ไม เ ป น ศี ล ธรรม? ไปคิ ด ดู ก ็ แ ล ว กั น ไม ใ ช เ รื ่ อ ง พูด เลน ไมใ ชเ รื ่อ งประชดประชัน ใครอะไร; ตอ งการแตเ พีย งใหช ว ยกัน ดู ความจริง. ใหชวยกันดูขอเท็จจริง ที่มันเกี่ยวกันอยูกับความเปนความตายของ มนุษยเราในโลกนี้ คือความมีศีลธรรมหรือความไมมีศีลธรรมนั่นเอง. นี่เรียกวา เราดูกันกวาง ๆ อยางนั้น.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org อย า งที่ ๒. ที นี้ ม าดู แ คบ ๆ กั น ต อ ไปอี ก ว า ศี ล ธรรมของ ลูกเด็ก ๆ ของยุวชน นี่เราเปรียบเทียบกันดู.
www.buddhadassa.in.th
ความรูสึกของมนุษยตอปญหาทางศีลธรรม (ตอ)
๑๘๓
อาตมารู ส ึ ก อย า งนี ้ จ ริ ง ๆ ว า ศี ล ธรรมหรื อ ความรู จ ั ก บาป บุญของเด็ก ๆ สมัยที่มันนั่งเรียนกลางดิน หรือนั่งเรียนตามศาลาวัด กระรองกระแรง นั้น ยังดีกวานักเรียนสมัยที่เรียนบนตึกราคาแสนราคาลาน. นี่ทานก็เขาใจไดแลว วา สมั ยก อ น สั ก ๔๐ - ๕๐ ปม านี้ เด็ ก ๆ เรี ย นศาลาวั ด กระหรองกระแหรง, หรือ บางที ก็ต อ งเรียนกลางดินโคนต นไมก็ มี. เดี๋ยวนี้ เด็ก ๆ เรียนบนอาคารราคา แสนราคาลาน; แลวดูซีศีลธรรมของเด็ก ๆ ทั้ง ๒ พวกนี้ จะเห็นวา เด็กสมัยที่ เ รี ย น ศ า ล า วั ด มี ค ว า ม รู ส ึ ก ต อ บุ ญ แ ล ะ บ า ป ห รื อ ศี ล ธ ร ร ม ม า ก ห รื อ ดีกวาเด็กสมัยนี้ นี่ไมตองอธิบายละมัง ก็ดูปญหาอยางที่กําลังเกิดอยูในโรงเรียน ราคาแสนราคาลาน กระทั่งในวิทยาลัย กระทั่งในมหาวิทยาลัย เวลานี้เขามีอะไร กันบาง กระทั่งชั้นครูบาอาจารยเลย. อย า งที ่ ๓. ดู ไ ด อ ย า งนี ้ อ ี ก ที ห นึ ่ ง ว า เมื ่ อ เด็ ก ๆ ตั ว เล็ ก ๆ ๓ ป ๕ ป เรี ย นชั้ น อนุ บ าลนี้ มี ค วามกลั ว บาป, รู จั ก คํ า ว า บาป แล ว ก็ ก ลั ว บาป.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org พ อ โ ต ขึ ้ น ไ ป เ รี ย น ชั ้ น ป ร ะ ถ ม มั น เ ห ลื อ น อ ย ล ง แ ล ว ; ค ว า ม กลัวบาป หรือศีลธรรมเหลือนอย.
พอโตขึ ้น ไปเรีย นชั ้น มัธ ยม เหลือ สัก ครึ ่ง หนึ ่ง ก็แ ทบจะไมไ ด ความรูสึกบาปบุญหรือศีลธรรม. พอเรียนชั้นเตรียม ชั้นอุดมแลวหมดเลย.
www.buddhadassa.in.th
๑๘๔
อริยศีลธรรม
พอขึ ้น ชั ้น มหาวิท ยาลัย แลว ความรู ส ึก อัน นี ้ก ็ยิ ่ง หมดเลย มีแ ต ความมุทะลุ ฮึดฮัดตามอารมณ ตามที่เขาไดเรียนมาวาตองอยางนั้น ตองอยางนี้ ตองเรียกรองอยางนั้น ตองเรียกรองอยางนี้ ตองตอรองอยางนั้น ตองสูอยางนั้น ต อ งสู อ ย า งนี ้ ตามหลั ก ของคนบ า ประชาธิ ป ไตย เพราะเขาสอนกั น อี ก จนที ่เ รีย กวา ประชาธิป ไตยเฟอ ประชาธิป ไตยบา ขึ ้น สมองคนเหลา นี ้ ไมใ ช เปนประชาธิปไตย ที่ประกอบไปดวยธรรมมะเสียเลย. ฉ ะ นั ้ น เ ร า จึ ง เ ห็ น ไ ด , เ ร า ต อ ง ย อ ม รั บ ด ว ย ว า เ ด็ ก ชั ้ น อนุบ าลมีศ ีล ธรรมกวา เด็ก ชั ้น ประถม โดยสัญ ชาตญาณ; โดยสัญ ชาตญาณ ด ว ย ซ้ํ า ไ ป , เ ด็ ก ชั ้ น ป ร ะ ถ ม มี ศ ี ล ธ ร ร ม ดี ก ว า ชั ้ น มั ธ ย ม , ชั ้ น มั ธ ย ม ก็ย ัง ดีก วา ชั ้น เตรีย ม หรือ ชั ้น อุด มในที ่ส ุด .. นี ่เ รีย กวา ดูก ัน ตามระดับ อายุแ ลว เปน ไปตามธรรมชาติ และสิ่ง แวดลอ มตามที่มีอ ยูจ ริง กับ บุค คลนั้น ๆ มีผลพอแสดงใหเห็นอยางนี้.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org อยา งที ่ ๔. จะดูใ หม ัน กวา งกวา อีก ทีห นึ ่ง ซึ ่ง จํ า เปน จะตอ งดู หรือเปนขอเท็จจริงที่สําคัญมากเหมือนกัน และเปนปญหาอยางยิ่งดวย คือ ยุวชน ของชาติ ที ่ เ ขาเรี ย กว า พั ฒ นาเต็ ม ที ่ กั บ ยุ ว ชนของชาติ ที ่ กํ า ลั ง ด อ ย พัฒนา.
ป ร ะ เท ศ เ ล็ก ๆ ป ระ เ ท ศล า หลัง อ ยา ง ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย เ ร า นี ้ เ ข า เ รีย ก วา ประเทศดอ ยพัฒ นา; แตเ ขาเกรงใจหนอ ยหนึ ่ง , เขาเอาใจเราหนอ ยหนึ ่ง , เขาเรียกวา ประเทศกําลังพัฒนา แลวเขาก็เรียกประเทศเขาวา ประเทศที่พัฒนา แลว . เราก็เ ลยไดป ระเทศทั้ง หลายในโลกเปน ๒ ชนิด วา ประเทศพัฒ นา, กับ
www.buddhadassa.in.th
ความรูสึกของมนุษยตอปญหาทางศีลธรรม (ตอ)
๑๘๕
ประเทศดอยพัฒนา. ใน ๒ ชนิดนี้ เด็ก ๆ ของประเทศไหนมันมีศีลธรรมดีกว า หรือ ผู ใ หญก ็ต าม ของประเทศชนิด ไหน มีศ ีล ธรรมดีก วา คือ มัน รู จ ัก คา ของศีลธรรม นับถือศีลธรรมรูจักบุญบาปมากกวากัน? นี้ดูอยางกวาง ๆ ไมตอ ง ต อ บ ก็ ไ ด แ ล ว ว า ป ร ะ เ ท ศ ที ่ ยิ ่ ง ด ว ย ก า ร พั ฒ น า นั ้ น บ า วั ต ถุ ไ ม เ ห็ น แ ก ศี ล ธรรม มี แ ต ก อบโกย; ประเทศด อ ยพั ฒ นาเล็ ก ๆ ยั ง โง อ ยู ก็ ไ ม รู จ ะกอบโกย อะไร มันยังกลัวบาปอยูบาง ก็มีศีลธรรมดีกวา, มีพระเจามากกวา. ที นี ้ มั น ยั ง มี อ ี ก อ ย า ง ห นึ ่ ง ว า ป ร ะ เ ท ศ ไ ห น เ ป ลี ่ ย น แ ป ล ง หลั ก ศี ล ธรรมมาก? ประเทศที ่ ยิ ่ ง ด ว ยพั ฒ นา มั น เปลี ่ ย นแปลงหลั ก ทาง ศี ล ธรรมกี่ ม ากน อ ย? ประเทศที่ ยั ง ด อ ยพั ฒ นาอยู มั น ไม ก ล า เปลี่ ย นแปลงหลั ก ทางศี ล ธรรมสั ก กี่ ม ากน อ ย? แล ว ก็ ดี ว า ศี ล ธรรมของประเทศไหน มั น เปลี่ ย น แปลงมากกว า นั ่ น เอง ? ก็ จ ะเห็ น ได โ ดยไม ต อ งพู ด อี ก ว า ประเทศพั ฒ นา ก็มุ ง แตพ ัฒ นา มุ ง แตป ระโยชนท างวัต ถุ เขาก็แ กไ ขกฎเกณฑท างศีล ธรรม เกิดความนิยมอันใหม จนไมตองผิดศีลธรรม.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ข อ นี ้ เ อ า ยุ ว ช น เ ป น เ ค รื ่ อ ง ดู ก ั น ก อ น ว า ยุ ว ช น ใ น ป ร ะ เ ท ศ ที่ เจริ ญ คื อ พั ฒ นามาก กั บ ยุ ว ชนในประเทศที ่ ย ั ง ด อ ยพั ฒ นานี ้ ใ ครยั ง มี ศ ี ล ธรรมมากกวา กัน ? รู จ ัก บุญ และบาปมากกวา กัน , กลัว บาปรัก บุญ มากกวา กั น ; จนกระทั่ ง ว า คํ า ว า บาปและคํ า ว า บุ ญ นี่ ได เ ปลี่ ย นแปลงความหมายไป อยา งมากมายนั ้น มัน เปลี ่ย นแปลงกัน ในหมู ช นประเทศชนิด ไหน? คือ ประเทศ ที่พัฒนาหรือประเทศดอยพัฒนา. ขอใหศึกษากันดู ดวยจิตใจที่เที่ยงธรรม.
อ ย า ง ที ่ ๕ ที นี ้ ย ั ง เ ห ลื อ อ ยู อ ี ก ห น อ ย ห นึ ่ ง ก็ อ ย า ก จ ะ พู ด ถึง ครูบาอาจารย บาง.
www.buddhadassa.in.th
๑๘๖
อริยศีลธรรม
คํ า วา ครูบ าอาจารยนี ้ ความหมายที ่ ๑ คือ ผู เ ปด ประตู ตามตั ว หนัง สื อ ที่แ ปลว า ผู นํ า ทางวิ ญ ญาณนั้ น เดิม ตั ว หนั งสื อ แท ๆ ของสมั ย โบราณในประเทศอิน เดีย คํา วา ครู นี้เ ขาแปลวา ผูเ ปด ประตู. รากศัพ ทจ ะ เป น อย า งไร ก็ ไ ม มี ใ นคั ม ภี ร ฝ า ยบาลี แล ว มั น เก า เกิ น ไปด ว ย; แต เ ป น ที่ รั บ รอง ต อ งกั น หมดว า คํ า ๆ นี้ โ ดย รากของศั พ ท แ ท ๆ แล ว แปลว า ผู เ ป ด ประตู เหมือ นกับ วา สัต วมัน ถูก ขัง อยูใ นเลา มืด ๆ ในคอกมืด ๆ แลว มีค นมาเปด ประตู ในสัต วเ หลา นั ้น มัน ออกไปสู ที ่โ ลง ที ่แ จง ที ่อ ากาศดีม ีแ สงสวา ง. ผู เ ปด ประตูนั้นแหละ คือคําวาครู. ตอ มาเอาความหมายที ่ ๒ ความหมายที ่ง า ยขึ ้น มาอีก ก็แ ปลวา ผู นํ า ในทางวิ ญ ญาณ, ครู บ าอาจารย เ ป น แสงสว า งในทางวิ ญ ญาณ ส อ งแสง ให ค นทั ้ ง หลายเดิ น ตามไปอย า งถู ก ต อ ง. ที ่ เ รี ย กว า ครู นี ่ เ ราถื อ ว า มี บ ุ ญ คุ ณ เป น ปู ช นี ย บุ ค คล; ก็ เ รี ย กว า ครู ก ั น มาเรื ่ อ ย ๆ ว า เป น ผู ม ี บ ุ ญ คุ ณ อันหนัก, หรือเปนผูที่เราจะตองมีความเคารพหนัก; นี่คือคําวาครู.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org สว นที ่ภ ายหลัง ครูไ ดเ ปลี ่ย นแปลงความหมาย ไปเปน ลูก จา ง สอนหนัง สือ นั ้น มัน อีก เรื ่อ งหนึ ่ง อยา เอามาปนกัน . พอเปน ครูก ็ต อ งทํ า หนา ที่ ผู เ ปด ประตู กัน ตอ ไป, หรือ เปน ผู ทํ า ทางวิญ ญาณ หรือ เปน ปูช นีย บุค คล; มีไวเปนหลักเกณฑในโลกนี้ สําหรับสองแสงสวางทางวิญญาณ. นี้เรียกวา ครูบา อาจารยรวม ๆ กันไป. ทีนี ้ก ็ม าถึง สมัย นี ้ ปจ จุบ ัน นี ้ ก็ย ัง มีบ ุค คลประเภทครูนี ้อ ยู ใช คํ า เดิม ๆ วา ครู ซึ ่ง เปน ผู เ ปด ประตูท างวิญ ญาณ; แตว า การกระทํ า มัน
www.buddhadassa.in.th
ความรูสึกของมนุษยตอปญหาทางศีลธรรม (ตอ)
๑๘๗
เปลี่ ย นไปตามยุ ค ตามสมั ย อย า งที่ เ รี ย กว า ยุ ค ป ง ปองแล ว ตั ว โลกตั ว เหตุ ก ารณ ในโลกมัน เปลี ่ย นแปลง ตัว "ครู" จะทนอยู ไ ดอ ยา งไร; มัน ก็เ ปลี ่ย นแปลงดว ย ก็เป นธรรมดาที่ วา บุ คคลประเภทผูนํ าทางวิ ญญาณ หรือสองแสงสวางทางวิญญาณ นั ้น มัน ไดม ีก ารเปลี ่ย นแปลง; ฉะนั ้น จะดูก ารเปลี ่ย นแปลงนี ้ก ัน , แลว เรา จ ะ เ ข า ใ จ ว า ทํ า ไ ม จึ ง เ ป น ผ ล ร า ย แ ก โ ล ก ใ น ป จ จุ บ ั น ถึ ง ข น า ด นี ้ ? แ ล ว ก็ ดูกันแตในยุคปงปองนี้ดีกวา, ซึ่งครูจะกลายเปนผูรับใชการเมืองไปแลว. ค รู ทั ้ ง ห ล า ย ใ น ยุ ค ป จ จุ บ ั น นี ้ เ มื ่ อ ไ ม เ ค ย ไ ป เ รี ย น เ มื อ ง ฝ รั ่ ง เปน อยา งไร?แลว เมื ่อ ครูนี ้ไ ดเ คยไปเรีย นเมือ งนอกมาเปน อยา งไร? เมื ่อ นิย มไปเรีย นเมือ งฝรั ่ง กัน แลว ถึง ยุค ครูที ่ต ามกน ฝรั ่ง เต็ม ที ่นี ้ เปน อยา งไร? แลว ก็ม าถึง ยุค ครูที ่อ ยากจะล่ํ า หนา ฝรั ่ง ไปเสีย อีก จะเปน อยา งไร? แลว ก็ มาถึง ครูส มัย ปง ปอง เปน ผู นํ า ในการตอ ตา น ในการประทว ง ในการอะไรก็ มี ม ากยิ ่ ง ข น ทุ ก ที . ครู เ ป น ผู นํ า ในการประท ว งแล ว จะเป ด ประตู ว ิ ญ ญาณ ไดอ ยา งไร? บางทีเ ขาก็ค ิด วา ถูก แลว การประทว งนั ่น แหละคือ การเปด ประตู ทางวิ ญ ญาณของคนโง ของคนอั น ธพาล ให มั น มี โ อกาสที่ จ ะต อ สู ต อ ต า นหรื อ เรียกรอง; มันก็ถูกเหมือนกัน.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org แ ต เ ดี ๋ ย ว นี ้ เ ร า จ ะ ดู ก ั น ใ น แ ง ข อ ง ศี ล ธ ร ร ม ว า ค รู ร ะ ดั บ ไ ห น มี ศ ี ล ธ ร ร ม ม า ก น อ ย ก ว า กั น อ ย า ง ไ ร ? ค รู ที ่ ไ ม เ ค ย ไ ป เ รี ย น เ มื อ ง น อ ก , ครู ที ่ น ิ ย มการไปเรี ย นเมื อ งนอก, ครู ที ่ ต ามก น ฝรั ่ ง , ครู ที ่ อ ยากจะให เ ลย ล้ํ า หนา ฝรั ่ง ไปอีก , กระทั ่ง ครูที ่ม ุท ะลุด ุด ัน ขึ ้น มา เปน ผู นํ า ในการเรีย กรอ ง ประทว งอยา งนั ้น อยา งนี ้ จนไมม ีล ัก ษณะอะไรของความเปน ครูเ หลือ อยู เ ลย; เดี๋ ย วนี้ มี ค รู ช นิ ด ไหนมาก? แล ว ก็ ต อบได ใ นทั น ที ว า ศี ล ธรรมของเด็ ก ๆ จะเป น
www.buddhadassa.in.th
๑๘๘
อริยศีลธรรม
อย า งไร ที่ พู ด มาเพี ย งเท า นี้ ก็ เ ข า ใจแล ว ไม ต อ งพู ด แข ง กั บ ฝนอี ก แล ว ฝนกํ า ลั ง จะมาอีกแลวไมทันจะจบเรื่อง. อ ย า ง ที ่ ๖ เ ร า จ ะ ดู ช น ชั ้ น ป ก ค ร อ ง กั น บ า ง ; จ ะ เ รี ย ก ว า รั ฐ บาลหรื อ เรี ย กอะไรก็ ไ ด ไม ต อ งเกรงใจเรี ย กได เ ลย แต เ รี ย กรวม ๆ ก็ ต อ ง เรีย กวา ชนชั ้น ปกครอง จัด เปน รูป รัฐ บาลหรือ หลัง ฉากรัฐ บาล หรือ หนา ฉาก รัฐ บ า ล อ ะ ไ ร ก็ส ุด แ ท; ช น ชั ้น ป ก ค ร อ ง นี ้ กํ า ลัง ใ หค ว า ม ห ม า ย แ ก ศีล ธรรมอ ย า ง ไ ร ? ช น ชั ้ น ป ก ค ร อ ง ใ น โ ล ก กํ า ลั ง ใ ห ค ุ ณ ค า ท า ง ศี ล ธ ร ร ม อยางไร? ถ า ช น ชั ้ น ป ก ค ร อ ง เ ห ล า นี ้ เ ข า รู จ ั ก ศี ล ธ ร ร ม ดี ใ ห ค ว า ม ห ม า ย แ ก ศ ี ล ธ ร ร ม ดี ก็ ต อ ง จั ด ศี ล ธ ร ร ม ใ น รู ป ที ่ ม ี ป ร ะ โ ย ช น แ ก มนุษย คือมีสันติภาพใหแกมนุษยเปนแน. เ ดี ๋ ย ว นี ้ เ ร า จ ะ ดู ว า ช น ชั ้ น ป ก ค ร อ ง ทั ้ ง ห ล า ย ที ่ ค ุ ม อํ า น า จ ก า ร ปกครองไว นี ้ เขามี จ ิ ต ใจเป น อย า งไร? คนเหล า นี ้ รู จ ั ก บาปบุ ญ คุ ณ โทษ เ ท า ไ ร ? รู จ ั ก บิ ด า ม า ร ด า ค รู บ า อ า จ า ร ย อ ย า ง ไ ร ? รู จ ั ก ศี ล ธ ร ร ม วัฒ นธรรม ศาสนา พระเจา พระสงฆอ ยา งไร? รู จ ัก การเสีย ชาติ หรือ สูญ ชาติกันในลักษณะไหน?
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เ ข า รู จ ั ก ห รื อ ไ ม ว า ป ร ะ ช า ธิ ป ไ ต ย นั ้ น มั น เ ห ม า ะ แ ก ผู มี ศี ล ธรรมเท า นั ้ น ; ถ า ไม ม ี ศ ี ล ธรรมแล ว ประชาธิ ป ไตยอยู ไ ม ไ ด ประชาธิป ไตยอยู ไ ด ก็เ พราะวา มัน มีศ ีล ธรรมเปน รากฐาน; นี ้เ ขาไปหลงกัน แตใ นสว น
www.buddhadassa.in.th
ความรูสึกของมนุษยตอปญหาทางศีลธรรม (ตอ)
๑๘๙
ประชาธิ ป ไตย, แล ว ก็ ไ ม ม องในส ว นศี ล ธรรม มั น ก็ ม ี ป ระชาธิ ป ไตยที ่ เ ป น ที่ พึ่ ง ไ ม ไ ด , มี แ ต ป ร ะ ช า ธิ ป ไ ต ย ที่ เ ป น พิ ษ . ฉ ะ นั้ น ก า ร ป ก ค ร อ ง ร ะ บ อ บ ประชาธิป ไตย สว นใหญม ัน จึง เปน พิษ คือ มัน ผิด ตอ ความจริง ตอ ขอ เท็จ จริง ของธรรมชาติของอะไรตาง ๆ. มี ภ าษิ ต อยู ข อ หนึ ่ ง ดี ม าก ซึ ่ ง ควรจะจํ า ไว เนสา สภา ยตฺ ถ น สนฺ ติ สนฺ โต : เนสา สภา ว า นั้นมิ ใช สภา, ยตฺ น น สนฺติ สนฺโต คือ ในที่ ใด ไมม ีส ัต บุร ุษ ที ่ใ ดไมม ีส ัต บุร ุษ ที ่นั ่น ไมใ ชส ภา. ในสภาผู แ ทนราษฎรของ ช า ติ ทั ้ ง ห ล า ย ต า ง ๆ ใ น โ ล ก นี ้ มี ส ั ต บุ ร ุ ษ ห รื อ ไ ม ; ถ า ไ ม ม ี ส ั ต บุ ร ุ ษ นั ้น ไมค วรเรีย กวา สภา, มัน เปน เพีย งกลุ ม ของคนบา ประชุม กัน ถกเถีย งอะไร ต าง ๆ นานา ไปตามแบบของคนบ า. ถ าจะเป นสภาตามความหมายของพระบาลี นี ้ ของภาษานี ้ม ัน ตอ งประกอบไปดว ยสัน โต สัน ตบุค คล คือ สัต บุร ุษ ; นั ่น มิใชสภา ถาที่ใดไมมีสัตบุรุษ, ในที่ใดไมมีสัตบุรุษ ในที่นั้นไมใชสภา.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org นี ่ เ ดี ๋ ย ว นี ้ เ ข า มี ส ภ า เ ป น ส ภ า สํ า ห รั บ ป ก ค ร อ ง ป ร ะ เ ท ศ ช า ติ , แ ล ว ม า ดู ก ั น ห รื อ เ ป ล า ว า ใ น ส ภ า นั ้ น มี ส ั ต บุ ร ุ ษ ห รื อ ไ ม ? ถ า ไ ม ม ี ส ั ต บุ ร ุ ษ มั น ก็ เ ป น ที่ ร วมกลุ ม ของคนบ า คนเมา ครึ่ ง บ า ครึ่ ง เมา หลงใหลอะไรต า ง ๆ นานา; ไม รู จั ก สิ่ ง ที่ เ รี ย กว า ศี ล ธรรมกั น เสี ย เลย จะพาบ า นเมื อ งไปไม ไ ด หรื อ พาโลกนี้ ไ ป ไ ม ไ ด . นี ่ ค ว า ม รู จ ั ก บ า ป บุ ญ คุ ณ โ ท ษ มี ใ น ส ภ า เ ห ล า นั ้ น ห รื อ เ ป ล า ? ยิ่งกวานั้นมีสัตบุรุษหรือเปลา?
แลว คํ า วา " สูญ ชาติ, เสีย ชาติ" นี ้ มัน เปน คํ า ที ่สํ า คัญ ที ่ส ุด . เ ข า จ ะ รู ก ั น ห รื อ เ ป ล า ว า เ สี ย ช า ติ สู ญ ช า ติ ท า ง วั ฒ น ธ ร ร ม นั ่ น มั น
www.buddhadassa.in.th
๑๙๐
อริยศีลธรรม
รา ยกาจ ยิ ่ง กวา เสีย ชาติ สูญ ชาติ ทางการเมือ ง? ถา สมมติว า เราตอ ง พา ยแพ ตกไปเปน ขา เขาเปน เมือ งขึ ้น เขา แตย ัง คงมีศ ีล ธรรม วัฒ นธรรมของ คนไทย พุท ธบริษ ัท อยู ไ ด ก็ไ มเ รีย กวา เสีย ชาติไ ทย ไมเ รีย กวา สูญ ชาติไ ทย; แมว า โดยภูม ิศ าสตร หรือ โดยการเมือ ง มัน ไปรวมอยู ก ับ ประเทศอื ่น ชาติไ ทย ยีงอยูที่ตัวบุคคลนั้น, วัฒนธรรมไทย ศีลธรรมไทยยังอยู. แ ต เ ดี ๋ ย ว นี ้ ถ า เ ร า ล ะ ทิ ้ ง ศี ล ธ ร ร ม วั ฒ น ธ ร ร ม ไ ท ย อ ย า ง พุ ท ธบริ ษ ั ท เสี ย แต เ ดี ๋ ย วนี ้ ที ่ นี ่ แ ล ว ; มั น สู ญ ชาติ เ สี ย แล ว , มั น สู ญ ชาติ อ ยู ใ นสภา ที ่ เ ขาประชุ ม กั น เพื ่ อ บริ ห ารประเทศนั ่ น เ อ ง . ไ ม ม ี ค วามเป น คนไทยแล ว สู ญ ชาติ ไ ทยแล ว ทั้ ง ที่ แ ผ น ดิ น นี่ ยั ง ไม เ ป น เมื อ งขึ้ น ของใคร. เดี๋ ย วนี้ แผ น ดิ น ไทยยั ง ไม เ ป น เมื อ งขึ้ น ของใคร; แต ว า ชาติ ไ ทยสู ญ ไปเสี ย แล ว ก็ ไ ด คื อ ไม มี วั ฒนธรรมไทย ไม มี ศี ลธรรมไทย ไม มี ความเป นพุ ทธบริ ษั ท อย างไทย ๆ อย างที่ สั ต บุ รุ ษ บรรพบุ รุ ษ พุ ท ธบริ ษั ท ปู ย า ตา ยายของเรา เคยมี ม าแต ก าลก อ น. เดี ๋ย วนี ้เ รีย กวา ชาติไ ทยในทางวัฒ นธรรมมัน สูญ ไปแลว ; ถา เปน อยา งนี ้ สูญ ชาติแลว, แมวาแผนดิน ยังไมเปนของคนอื่น.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เดี ๋ย วนี ้เ ขามาหลับ ตามองเห็น แต แผน ดิน นี ้ๆ อยา งเปน ความ บา หลัง มุท ะลุ มุม านะ อยา งเดีย ว ดา นเดีย ว ขา งเดีย ว ไมม องความเสีย ช า ติ ส ู ญ ช า ติ ท า ง น า ม ธ ร ร ม ท า ง จิ ต ใ จ ท า ง ม โ น ธ ร ร ม กั น เ สี ย เ ล ย ; เพราะฉะนั้ น จึ ง สู ญ ชาติ ใ นส ว นจิ ต ใจ หรื อ ส ว นวั ฒ นธรรม, แล ว ไม เ ท า ไร ความ สูญชาติอันนี้จะนําไปสูความสูญชาติ ทางเนื้ อหนัง ทางแผนดิน ทางวัตถุ อะไรหมด เดี๋ ย วนี้ เ มื่ อ เราไปตามก น เขา ทุ ก อย า งทุ ก ประการ ในการกิ น การอยู การทุ ก ๆ อยา งทุก ประการ ไปตามกน ขาหมด จนไมม ีค วามเปน ไทยเหลือ ; ไมเ ทา ไร
www.buddhadassa.in.th
ความรูสึกของมนุษยตอปญหาทางศีลธรรม (ตอ)
๑๙๑
ก็ส มัค รที ่จ ะเปน ทาส เปน ขา เขา เทา นั ้น แหละ. ปากก็พ ูด ไปอีก อยา งหนึ ่ง , แตน้ําใจนั้นไปหมดแลว. นี่เรียกวา ความสูญชาติไทย ที่นากลัวที่สุด. ทีนี ่ป ระเทศอื ่น ก็เ หมือ นกัน อีก ไมเ ฉพาะแตป ระเทศนี ้ นี ้ม ัน ขึ ้น อยู ที ่ว า ชนชั ้น ปกครอง จะเปน รัฐ บาลหรือ เปน รัฐ สภา เปน อะไรที ่ไ หนกัน อีก ก็ส ุด แท ที ่ว า รวมกัน เปน ผู ทํ า หนา ที ่คุ ม ครองประเทศชาตินั ้น มีศ ีล ธรรมกัน เพีย งไหน? ถา มีศ ีล ธรรมมากพอ ความเปน ชาติเ ปน ไทยเปน อะไรก็อ ยู ไ ด ความเปน มนุษ ยก ็อ ยู ไ ด สัน ติส ุข สัน ติภ าพก็ม ีอ ยู ไ ด ; ถา ไมม ีศ ีล ธรรม แลวก็หมดไป ๆ ในทางจิตใจกอน แลวในที่สุดก็จะหมดไปทั้งทางรางกาย ทางวัตถุ. .…
....
….
.…
นี ่ เ รี ย ก ว า ดู ก ั น ถึ ง ที ่ ส ุ ด ใ น ทุ ก แ ง ท ุ ก ๆ มุ ม แ ม จ ะเป น อย า ง ยอ อยางสังเขป ก็ดูกันทุกแง ทุกมุม วาศีลธรรมมีปญหาอยางไร.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org พวกเราทั้ ง หลายที่ เ ป น มนุ ษ ย นี้ รู สึ ก ต อ ป ญ หานี้ อ ย า งไร? ทุ ก คน เถีย งวา รู ส ึก ; แตถ า ความรู ส ึก นั ้น มัน ไมถ ูก ตอ ง ยัง หลับ ตาอยู นั ่น เอง; ก็ เรี ย กว า ไม มี ค วามรู สึ ก เสี ย ดี ก ว า . นี่ จึ ง แก ป ญ หาไม ถู ก , แก ป ญ หาไม ไ ด . ถ า รู สึ ก จริง มัน ก็แ กป ญ หาได; นี ้ทํ า ไมจึง เรีย กวา แกป ญ หาไมไ ด? เพราะดูซ ิ มีแ ต วิ ก ฤติ ก ารณ ไปทั่ ว ทุ ก หั ว ระแหง, มี ค วามระส่ํ า ระสายเดื อ ดร อ น, ไม มี สั น ติ สุ ข สวนบุคคล, ไมมี สัน ติภ าพในสว นรวมกันเสีย เลย; นี่เ รียกว า ไมมี ค วามถูก ตอ ง ในทางศีลธรรมนั่นเอง.
www.buddhadassa.in.th
๑๙๒
อริยศีลธรรม
ถา วา เขารู อ ะไรกัน บา ง ก็รู ไ ปตามทางของความไมม ีศ ีล ธรรม แลว ไปสมมติเ อามาเปน ศีล ธรรม; ไปเอาสิ ่ง ที ่ม ิใ ชธ รรมมาเปน ธรรม คือ ขอ เท็จ จริง ที ่กํ า ลัง เปน อยู ใ นโลกนี ้เ วลานี ้. ฉะนั ้น คนปจ จุบ ัน ในโลกนี ้ มีก ารกระทํ า ตอ ศีล ธรรมอยา งไร, มีค วามรู ส ึก ตอ ศีล ธรรมอยา งไร, วัน นี ้เ ราก็ไ ดพ ูด กัน พอ สมควร. เดี ๋ ย วนี ้ ที ่ เ ขาเก ง กั น อยู ห น อ ยหนึ ่ ง ก็ ค ื อ ว า มี ป ากพู ด ได ม าก ในเรื ่อ งปรัช ญาทางศีล ธรรมแตก ็ไ มกี ่ค น; แลว ไวถ กเถีย งกัน ในหมู น ัก ปราชญ ไมกี ่ค นในปรัช ญาทางศีล ธรรม. สว นคนนอกนั ้น ไมรู จ ัก และไมป ฏิบ ัต ิ ไมมี ใครปฏิ บ ั ต ิ ; เพราะไม ม ี ใ ครอยากจะปฏิ บ ั ต ิ , เพราะอยากจะเอาเวลาไป หาความสุข สนุก สนานทางเนื ้อ ทางหนัง ทางเพลิด เพลิน อยา งนั ้น . ถา มีศ ีล ธรรมแลว มัน ถูก จํ า กัด มัน แคบ, แลว เขาก็รู ส ึก วา ตอ งอดทนเกิน ไปบา ง, หรื อ บางที ก ็ รู ส ึ ก ว า ไม ม ี ร สไม ม ี ช าติ ; เลยไม ต อ งการ; โลกมั น เป น อย า งนี้ รูสึกอยางนี้ ตอปญหาทางศีลธรรม.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org บางคนอาจจะคิด สั ้น ๆ วา ใหโ ลกมัน ฉิบ หายไปก็แ ลว กัน , ส ว นตั ว ฉั น นี้ ใ ห ไ ดสนุ ก สนานเอร็ ด อร อ ยตามความต อ งการของฉั น . แล ว นี้ เ ป น ความถูก ตอ ง; อยา งนี ้ก ็จ ะมียิ ่ง ขึ ้น แลว ก็ม ากขึ ้น ๆ. ความรู ส ึก ของมนุษ ย ตอปญหาทางศีลธรรม มันมีขอเท็จจริง อยูอยางนี้; ฉะนั้นขอใหนําไปพิจารณาดู. ที นี ้ ก็ เ ราทั ้ ง หลาย ในฐานะที ่ เ ป น พุ ท ธบริ ษ ั ท มั น ก็ ต อ งอยู รว มโลกกับ คนอื ่น เหมือ นกัน ; ฉะนั ้น เราตอ งรับ รู ตอ งสนใจ และตอ งรับ รู สัง คมนุษ ย เกี ่ย วกับ เรื ่อ งราวของมนุษ ย, เกี ่ย วกับ ความอยู ห รือ ความรอดของ
www.buddhadassa.in.th
ความรูสึกของมนุษยตอปญหาทางศีลธรรม (ตอ)
๑๙๓
มนุ ษ ย , หรื อ เกี่ ย วกั บ ความวิ น าศ ความทํ า ลายของมนุ ษ ย , จึ ง เอามาพู ด กั น เ พ ร า ะ วา ค ว า ม เ ปน พุท ธ บ ริษ ัท ก็ค ือ ค ว า ม เ ปน ผู ม ีป ร ะ โ ย ช น ใ น ก า ร ที่ จ ะ ทํ า ต น เ อ ง ห รื อ ผู อื ่ น ใ ห ม ี ค ว า ม ส ง บ สุ ข ; ถึ ง แ ม ต ั ว พุ ท ธ ศ า ส น า ก็ ม ี เ พื ่ อ ใ ห โ ล ก นี ้ ม ี ค ว า ม ส ง บ ส ุ ข , ธ ร ร ม ะ ทั ้ ง ห ล า ย ก ็ เ พื ่ อ คุ ม ค ร อ ง โ ล ก เ พื ่ อ ค้ํ า จุ น โ ล ก ใ ห ม ั น อ ยู ใ น ส ภ า พ ที ่ ป ร ก ติ ห รื อ เ ป น สุ ข ต า ม ค ว า ม ห ม า ย ของคําวา ศีลธรรม. เพราะฉะนั้ น ขออย า ได ลื ม เสี ย ว า อาตมาได พู ด มาหลายครั้ ง หลาย หนแลว วา คํ า วา "ศีล ธรรม" นั ้น สํ า คัญ อยู ต รงคํ า วา ศีล หรือ สีล ะ. สีล ะ ก็ แ ป ล ว า ป ร ก ติ ; เ มื ่ อ มั น ป ร ก ติ ก็ ไ ม วุ น ว า ย ไ ม ม ี ป ญ ห า ไ ม ม ี ค ว า ม ทุ ก ข ; ก็ เ อาเพี ย งเท า นั้ น ก็ พ อ ไม มี กิ เ ลสและความทุ ก ข มาทํ า ความวุ น วาย แล ว ก็ เปน สีล ะ คือ เปน ปรกติ. นี ้ก ็เ ปน ของวิเ ศษที ่ส ุด แลว สํ า หรับ มนุษ ย ที ่จ ะอยู ก ัน ในโลก.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ป ญ ห า เ รื ่ อ ง ส ี ล ะ ค ื อ ค ว า ม เ ป น ป ร ก ต ิ ข อ ง ม น ุ ษ ย นี ้ เ ป น สิ่ ง ที่ ค วรสนใจ, แล ว ก็ ข อให ส นใจกั น ให สุ ด กํ า ลั ง สติ ป ญ ญาของตน ๆ; เพราะว า เกิด มาชาติห นึ ่ง นี ้ จะไดชื ่อ วา ไดช ว ยกัน สุด ความสามารถ สุด ฝไ มล ายมือ แล ว เพื่ อ ให ม นุ ษ ย นี้ อ ยู ด ว ยความหมายแห ง ความเป น มนุ ษ ย ที่ ถู ก ต อ งทุ ก ๆ ประการ. วั น หลั ง เราก็ จ ะได ค อ ยพู ด กั น ถึ ง ป ญ หาของศี ล ธรรมในแง อื่ น ต อ ไปอี ก .
ใ น วั น นี ้ ก ็ พ อ ส ม ค ว ร แ ก เ ว ล า ก็ ข อ ยุ ต ิ ไ ว ท ี เ ป น โ อ ก า ส ที ่ ใ ห พระเจ า พระสงฆ นี้ ท า นจะสวดสิ่ ง ที่ เ ป น เครื่ อ งกระตุ น เตื อ นใจ ในการปฏิ บั ติ ศี ล ธรรมตอไป. ----------------
www.buddhadassa.in.th
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรม -๗๑๗ สิงหาคม ๒๕๑๗
ปญหาตาง ๆ ที่กําลังทับถม แกปญหาทางศีลธรรม
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ทานสาธุชน ผูมีความสนใจในธรรม ทั้งหลาย,
การบรรยายเรื่ อ ง อ ริ ย ศี ล ธ ร ร ม ประ จํา วั น เสาร เ ป น ครั้ ง ที่ ๗ ในวัน นี้นั้น อาตมาจะไดก ลา วโดยหัว ขอ วา ปญ หาตา ง ๆ ที่กํา ลัง ทับถม แกปญหาทางศีลธรรม.
ข อ ท บ ท ว น แ ล ะ ซั ก ซ อ ม ค ว า ม เ ข า ใ จ อ ยู บ อ ย ๆ ว า เ ร า ตอ งสนใจเรื ่อ งของศีล ธรรม และปญ หาตา ง ๆ ที ่มัน ขัด ขวางความเจริญ ของศี ล ธรรมในโลกนี ้ ; ไม ใ ช ว า เราจะไปสอดรู ส อดเห็ น นอกเรื ่ อ ง ของตั ว ไปรู เ รื่ อ งของโลกทั้ ง หมด. ขอให ร ะลึ ก นึ ก ถึ ง พระพุ ท ธดํา รั ส ๑๙๕
www.buddhadassa.in.th
๑๙๖
อริยศีลธรรม
ที ่ว า "ตถาคตเกิด ขึ ้น ในโลก เพื ่อ ประโยชนเ กื ้อ กูล แกส ัต วโ ลกทั ้ง ปวง ทั ้ง เทวดาและมนุษ ย" เปน ตน ; นี ้ย อ มแสดงวา สิ ่ง ที ่พ ระพุท ธองคท รงมุ ง หมาย ส ว น ใ ห ญ ก็ ค ื อ ใ ห โ ล ก มี ค ว า ม ส ง บ สุ ข , ถ า ส ว นบุ ค ค ล ก็ ข อ ให ม ี ส ั น ติ ส ุ ข . สว นโลกทั ้ง โลก ก็ข อใหม ีส ัน ติภ าพ. "สว นบุค คลมีส ัน ติส ุข สว นสัง คมใหมี สันติภาพ" นี้ เปนความประสงคของการเกิดแห งพระตถาคต หรื อของการที่มีศาสนา อ ยู ใ น โ ล ก นั ่ น เ อ ง ฉ ะ นั ้ น ข อ ใ ห ท ุ ก ค น ม อ ง เ ห็ น ข อ นี ้ อ ย า ไ ด เ ข า ใ จ ไ ป ว า มันนอกหนาที่ของเรา พุ ท ธ บ ร ิ ษ ั ท ร ั บ ห น า ที ่ ส ื บ อ า ย ุ พ ร ะ ศ า ส น า ก ็ เ พื ่ อ ใ ห พระพุท ธประสงคไ มเ ปน หมัน นั ่น เอง; หรือ ถา จะมองกัน อีก ทางหนึ ่ง ก็ ตอ งมองไปในทางที ่ว า เราก็เ ปน คนหนึ ่ง ที ่อ ยู ใ นโลก จะดูด ายปลอ ยใหโ ลก เปน โลกของความเสื ่อ ม มีแ ตค วามทุก ข อยา งนี ้ม ัน ก็ไ มถ ูก แน, และมัน ก็ เหมือ นกับ วา เราแกลง ตัว เองดว ยเหมือ นกัน เพราะฉะนั ้น จึง เอามาพิจ ารณา ใหชวยกันแกไขไปตามที่จะทําได.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org อีก ประการหนึ ่ง เรื ่อ งศีล ธรรมในที ่นี ้ ก็ม ีคํ า วา "อริย ศีล ธรรม" ที ่จํ า กัด ความชัด ลงไปแลว วา เปน ศีล ธรรมของพระอริย เจา หรือ ศีล ธรรมใน พุท ธศาสนา; ไมใ ชศ ีล ธรรมแตป ากวา ที ่เ ขาวา กัน วา "ศีล ธรรมอัน ดีข อง ประชาชน" ซึ่งมันนาหวัววาถาศีลธรรมแลว ยังจะตองมีอันดีอีก. .…
....
….
.…
เ ดี ๋ ย ว นี ้ ม ี ป ญ ห า ท า ง ศี ล ธ ร ร ม เ ป น ป ญ ห า ที ่ สํ า คั ญ ที ่ ส ุ ด ที่ ม นุ ษ ย จ ะ อ ยู ร อ ด ไ ด ด ว ย ค ว า ม ผ า สุ ก ห รื อ ไ ม ; แ ต แ ล ว ก็ ไ ม ม อ ง เ ห็ น ว า
www.buddhadassa.in.th
ปญหาตาง ๆ ที่กําลังทับถม แกปญหาทางศีลธรรม
๑๙๗
มั น มี ค วามจริ ง อย า งนี้ , ก็ เ ลยไม เ อาใจใส เ รื่ อ งศี ล ธรรม หรื อ ป ญ หาทางศี ล ธรรม มัน ก็เ กิด เปน ปญ หาซอ นขึ ้น มาอีก อัน หนึ ่ง คือ การที ่ไ มเ อาใจใสท างศีล ธรรม นี่ ก็ เรี ยกว าเป นป ญหาเฉพาะหนาได นี้ เมื่ อมี ความสนใจที่ จะแก ไขป ญหาทางศี ลธรรม มัน ก็ม ีป ญ หาอื ่น แทรกแซงเขา มารอบดา น มาขัด ขวาง มาทํ า ใหไ มส ามารถแก วิกฤติการณตาง ๆ ของโลกในทางศีลธรรมไดนั่นเอง. ความรู ส ึก ของมนุษ ยใ นโลก ในปจ จุบ ัน นี ้ ก็ม ีน อ ยเกิน ไป ตอ สิ่ ง ที่ เ รี ย กว า ศี ล ธรรม หรื อ ป ญ หาทางศี ล ธรรม; หรื อ ถ า จะพู ด กั น ตรง ๆ ไม เ กรงใจ กัน แลว ก็พ ูด ไดเ ลยวา เรีย กวา ไมม ีค วามสนใจกัน เสีย เลยก็ไ ด คนทั ้ง โลก เวลานี ้ไ มส นใจ ไมรู ส ึก ตอ ปญ หาทางศีล ธรรมในหลาย ๆ กรณี เพราะไป มองที ่อื ่น หมด; โดยเฉพาะอยา งยิ ่ง ไมม องเห็น วา ขอ ขัด ขอ งหรือ วิก ฤติก ารณ ทั ้ ง ห ล า ย ป ญ ห า ต า ง ๆ นั ้ น ม า จ า ก ค ว า ม ไ ม ม ี ศ ี ล ธ ร ร ม ข อ ง ม นุ ษ ย . นี้ เขาไปคิด เสีย อยา งอื ่น มัน ก็แ กป ญ หาทางศีล ธรรมไมไ ด, แลว ก็ยิ ่ง ละเลยไม สนใจที่จะแกปญหาทางศีลธรรม.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org โ ล ก นี ้ เ หมื อ น กั บ ว า ถู ก ล ง โ ทษ โ ด ย พร ะ เจ า อ ยู ก ็ ไ ด ; ที ่ แ ท ม ั น ก็ถ ูก ลงโทษโดยความอกตัญ ูข องตัว เอง. มนุษ ยม ีค วามอกตัญ ูต อ ศีล ธรรม ทั ้ง ที ่ ศีล ธรรมนั ้น มีห นา ที ่ที ่ จะชว ยโลก หรือ ชว ยโลกอยู มนุษ ยก ็เ หยีย บ ย่ํ า หรื อ มองข า มไปเสี ย จึ ง มี อ าการเหมื อ นกั บ ถู ก ลงโทษ คื อ เต็ ม ไปด ว ยวิ ก ฤติ การณ คื อ ความทุ ก ข ย ากลํ า บากนานาประการ ประดั ง กั น เข า มารอบด า น แล ว ยิ ่ง ทรุด หนัก ลงไปทุก ทีด ว ย. นี ่ค ือ ขอ ที ่ต อ งทบทวน ถา ไมอ ยา งนั ้น เราก็จ ะเปน
www.buddhadassa.in.th
๑๙๘
อริยศีลธรรม
คนหนึ่ ง อี ก ที่ ไ ม ส นใจเรื่ อ งของศี ล ธรรม หรื อ ป ญ หาทางศี ล ธรรม ที่ มี อ ยู ใ นโลก เวลานี้. .… .... …. .… ที นี ้ ก ็ อ ย า ก จ ะ แ น ะ ใ ห ด ู ต อ ไ ป อี ก ชั ้ น ห นึ ่ ง คื อ ดู ว า ป ญ ห า ต า ง ๆ เ ห ล า นี ้ เ ป น สิ ่ ง พ ร า ง ต า ไ ม ทํ า ใ ห ม อ ง เ ห็ น อ ย า ง ถู ก ต อ ง เหมือนกับของหลอกลวง ของพรางตา หลาย ๆ อยาง. เ ร า ม อ ง ผิด ม อ ง ไ มถ ูก ตัว จ ริง ; แ มจ ะ ม อ ง ที ่ต ัว จ ริง ก็ไ มมี ป ญ ญาที่ ม องให ถู ก จึ ง มองไขว กั น อยู เ สมอ นี้ ก็ เ ป น เหตุ ใ ห แ ก ป ญ หานั้ น ไม ไ ด ; เกี ่ ย วกั บ ศี ล ธรรม จะมี ป ญ หาที ่ เ รี ย ก ว า พรางตาอย า ง ไ ร ขอให พ ิ จ ารณา ดูกันตอไป:ลํ า ดั บ แ ร ก ก็ ด ู ที ่ ป ร า ก ฎ ก า ร ณ ที ่ ม ี อ ยู จ ริ ง ใ น โ ล ก เ ว ล า นี ้ : ใ น โ ล ก นี ้ เ ต็ ม ไ ป ด ว ย อ า ช ญ า ก ร ร ม ยิ ่ ง ขึ ้ น ทุ ก ที ทุ ก ป ร ะ เ ท ศ ; ถ า เ ร า ไม เ คยไปที่ อื่ น เราก็ เ ห็ น ได ใ นประเทศไทย ว า มั น มี อ าชญากรรมนานาชนิ ด เกิ ด ขึ้ น อย า งระส่ํ า ระสาย ถึ ง ขนาดที่ บ น กั น ออกมาแล ว ว า มั น ไม มี ขื่ อ ไม มี แ ปรสํ า หรั บ ประเทศ. แต ทั้ ง โลกมั น ก็ เ ป น อย า งนั้ น โลกนี้ ไ ม มี วี่ แ ววเสี ย เลยว า จะมี สั น ติ ภ าพ แมแตชั่วขณะไมตองพูดถึงสันติภาพอันถาวร.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ก า ร ที ่ โ ล กมั น ร ะ ส่ํ า ระ ส าย เ ต็ ม ไ ป ด ว ย อ า ช ญ า ก ร ร ม อ ย า ง นั ้ น โดยแทจ ริง แลว ก็เ นื ่อ งมาจากความไรศ ีล ธรรม ของคนในโลก ไมม ีศ ีล ธรรม
www.buddhadassa.in.th
ปญหาตาง ๆ ที่กําลังทับถม แกปญหาทางศีลธรรม
๑๙๙
อยู ใ นโลก; นี ่ม ัน เปน ปญ หาทางศีล ธรรม. ขอใหจ ับ จุด นี ้ใ หไ ดว า โลกกํ า ลัง จะวิน าศ เพราะวา ไมม ีศ ีล ธรรม. นี ่เ ปน ปญ หาทางศีล ธรรม; แตเ ราก็ม องไป อีก ทางหนึ ่ง : ไปเห็น ปญ หาเสีย วา เพราะการศึก ษาไมพ อ, วา การศึก ษา ไมท ัน โลก ที ่กํ า ลัง เปลี ่ย นแปลง. เราไมเ ห็น วา ปญ หาทางศีล ธรรม แตม า เห็นวาเปนปญหาเกี่ยวกับการศึกษาไมเพียงพอไมทันโลกที่เปลี่ยนแปลง. พ ร อ ม กั น นั ้ น เ ร า ไ ม ม า ม อ ง เ ห็ น ว า ก า ร ศึ ก ษ า ที ่ เ ร า มี อ ยู แ ล ว มีม าแลว นั ้น เปน การศึก ษาที ่ผ ิด ; มัน เปน การศึก ษาที ่ไ มส ง เสริม ศีล ธรรม และเปน การศึก ษาที ่ทํ า ลายศีล ธรรม โดยไมรู ส ึก ตัว เราก็ไ มม องเห็น อยา งนั ้น . นี ่เ รีย กวา พรางตาเรา มัน หลอกเรา ใหเ ขา ใจไปวา เราก็ม ีก ารศึก ษาที ่ถ ูก ตอ ง คื อ เข า ใจว า จะเป น การศึ ก ษาที่ ช ว ยให มี ศี ล ธรรม; แต แ ล ว การศึ ก ษาที่ มี อ ยู จ ริ ง นั้ น มิไดชวยใหมีศีลธรรม. เ ร า ไ ม ม อ ง ว า โ ล ก นี ้ ข า ด ศี ล ธ ร ร ม เ ร า ม อ ง ว า เ พ ร า ะ ก า ร ศึ ก ษาไม พ อ, แล ว ก็ เ ข า ใจผิ ด คื อ ไม เ ข า ใจว า การศึ ก ษาที่ เ รามี อ ยู นั้ น มั น ทํ า ลาย ศีล ธรรม การศึก ษาแบบนี ้ยิ ่ง มีม ากขึ ้น ก็ยิ ่ง ทํ า ลายศีล ธรรมมากขึ ้น , ยิ ่ง เพิ ่ม การศึ ก ษาชนิ ด นี้ ตามแบบนี้ แ ล ว โลกนี้ จ ะไม มี ศี ล ธรรมยิ่ ง ขึ้ น และไม มี สั น ติ ภ าพ ยิ ่ง ขึ ้น . เราไมม องเห็น อยา งนี ้ ก็ยิ ่ง มองเห็น วา "การศึก ษาไมพ อ, การศึก ษา ไม พ อ, การศึ ก ษาไม พ อ," อยู แ ต อ ย า งนี้ เ อง; ไม รู ว า การศึ ก ษาชนิ ด นี้ มั น เป น อั น ตราย ยิ่ ง มี ม ากยิ่ ง ทํ า ลายโลก คื อ ทํ า ให ไ ม มี ศี ล ธรรม มั น ก็ เ กิ ด เป น ป ญ หาทาง ศีล ธรรมที ่อ ยู ล ึก แลว ก็ว นเวีย นไมม ีที ่สิ ้น สุด เลน ซอ นหากัน อยู ก ับ ปญ หาแหง การศึกษา.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.buddhadassa.in.th
๒๐๐
อริยศีลธรรม
นี่ อ าตมาอยากจะเรี ย กว า ป ญ หาพรางตา ที่ ทํ า ให เ ราไม ม องเห็ น ตามที่ เ ป น จริ ง : ตั ว จริ ง นั้ น เป น เรื่ อ งศี ล ธรรม แต ม องเห็ น เป น เรื่ อ งการศึ ก ษา ; แล ว การศึ ก ษาที่ จั ด อยู นั้ น มั น ผิ ด ก็ ม องเห็ น เป น ว า ถู ก และยั ง ไม พ อ, แล ว ยิ่ ง ไป เพิ่มมันเขา มันก็ยิ่งไมมีศีลธรรม ในโลกนี้มากขึ้นนั่นเอง. ม อ ง เ ห ็ น ข อ นี ้ ก ั น ใ ห ด ี ๆ ว า ใ น โ ล ก นี ้ ม ี ก า ร ศึ ก ษ า ช นิ ด ที ่ ทํ า ใ ห ค น มึ น เ ม า ใ น วั ต ถุ น ิ ย ม ใ น เ นื ้ อ ใ น ห นั ง ส ง เ ส ริ ม กิ เ ล ส ทั ้ ง นั ้ น เ พ ร า ะ มี ก ารศึ ก ษาด า นเดี ย ว คื อ มี แ ต ใ ห ฉ ลาด แต ไ ม มี ศี ล ธรรม. เอาเวลาไปหาความ ฉลาด หาประโยชนใ นทางวัต ถุเ นื ้อ หนัง จนไมม ีเ วลาหรือ การกระทํ า ที ่จ ะเปน ตัวศีลธรรมขั้นมา. นี่ปญหาพรางตามีอยูอยางนี้. .…
....
….
.…
ทีนี ้ก ็ไ ด โ อ ก า ส ข อ ง ป ญ ห า อื ่น ๆ ที ่จ ะ ข อ เ รีย ก ก ัน ต อ ไ ป วา เ ป น ปญหาทับถม.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ป ญ ห า จ ร ิ ง ม ี อ ยู อ ย า ง ห นึ ่ ง แ ล ว ก ็ ม ี ป ญ ห า ท ั บ ถ ม เ ข า ม า ก ลุ ม รุ ม ใ ห ม ั น ม า ก ขึ ้ น เ พิ ่ ม ค ว า ม ลํ า บ า ก ใ ห แ ก ก า ร ที ่ จ ะ แ ก ป ญ ห า ท า ง ศี ล ธ ร ร ม . ป ญ ห า มั น ก็ เ ล ย ยุ ง กั น ไ ป ห ม ด นุ ง กั น ไ ป ห ม ด เ ห มื อ น กั บ ว า ด า ยยุ ง ที่ เ ป น สํ า นวนบาลี "เศษด า ยที่ เ ต็ ม ไปด ว ยปมใหญ ๆ เล็ ก ๆ สั้ น ๆ ยาว ๆ เอามาขยุ ม ทํ า ใหเ ขา ดว ยกัน จนยุ ง สางไมไ หว" หรือ มิฉ ะนั ้น ก็เ หมือ นกับ หญา บางชนิ ด เถาวั ล ย เล็ ก ๆ บางชนิ ด ที่ มั น ประสานกั น ยุ ง จนดู ไ ม อ อก ตามในป า นี ้ ยุ ง ขนาดอยา งยิ ่ง อยา งมากมาย แลว จะทํ า อยา งไร ไมรู ว า ปญ หาตัว จริง อยู ที่ไหน, ปญหาแทรกแซงมากมายนั้น กลุมรุมเขามาจากทางไหน.
www.buddhadassa.in.th
ปญหาตาง ๆ ที่กําลังทับถม แกปญหาทางศีลธรรม
๒๐๑
นี ่ เ ป น สิ ่ ง ที ่ ต อ ง พิ จ า ร ณ า ดู ใ ห รู จ ั ก ว า ป ญ ห า ต า ง ๆ ที ่ เ ข า ม า ทั บ ถ ม แ ก ป ญ ห า ท า ง ศี ล ธ ร ร ม นั ้ น มี อ ย า ง ไ ร บ า ง ; เ พื ่ อ ว า รู แ ล ว ก็ จ ะ ไ ด สะสางให ถู ก ต อ ง โดยการกระทํ า พร อ ม ๆ กั น ไป. ถ า ไม ทํ า พร อ มกั น ไป มั น ก็ ทํ า ไม ไ ด เพราะมั น เนื่ อ งกั น ไปหมด. ฉะนั้ น ในบรรดาป ญ หาทั้ ง หลาย ก็ อ าจจะแยกได เ ป น ๒ พ ว ก พ ว ก ห นึ ่ ง คื อ ป ญ ห า ท า ง ศี ล ธ ร ร ม โ ด ย ต ร ง ห รื อ เ ฉ พ า ะ ห น า ก็ต อ งแกไ ขศีล ธรรมใหไ ด ทีนี ้อ ีก พวกหนึ ่ง ก็เ ปน ปญ หานานาชนิด เขา มา กลุ ม รุ ม ทั บ ถม ลงไปบนป ญ หาหลั ก อั น เป น ป ญ หาหลั ก คื อ ป ญ หาทางศี ล ธรรม; นี้เราเรียกวาปญหาทับถม นี่ปญหาทับถมนี้ มีทั้งโดยตรงและโดยออม. เ ดี ๋ย ว นี ้เ ร า จ ะ พิจ า ร ณ า กัน แ ตเ ฉ พ า ะ ปญ ห า ทับ ถ ม ; เ พ ร า ะ ป ญ หาโดยตรงคื อ เรื่ อ งศี ล ธรรม ป ญ หานั้ น ก็ ไ ด พู ด มามากแล ว แล ว ตั ว ป ญ หามั น ก็ อยู ที ่ว ิก ฤติก ารณ ที ่กํ า ลัง เดือ ดรอ นทนทรมานอยู ใ นโลกนี ้ มัน เปน ปญ หาทาง ศี ล ธ ร ร ม โ ด ย เ ฉ พ า ะ ที ่ เ ป น ป ญ ห า ทั บ ถ ม โ ด ย ต ร ง ก็ ค ื อ ป ญ ห า เ ข า ใ จ ผิ ด เกี ่ย วกับ การศึก ษา; แลว ปญ หาทับ ถมโดยออ ม นั ้น มีม ากมาย เหลือ ที ่จ ะพูด ให ห มดได ก็ จ ะยกมาเป น ตั ว อย า งที ห ลั ง . วั น นี้ เ วลาคงจะมี แ ต เ พี ย งสํ า หรั บ จะดู ปญหาทับถมโดยตรง.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org .…
....
….
.…
ป ญ ห า ที ่ เ ข า ม า ก ลุ ม ร ุ ม ท ั บ ถ ม ป ญ ห า ศ ี ล ธ ร ร ม โ ด ย ต ร ง คื อ ป ญ ห า แ ห ง ค ว า ม เ ข า ใ จ ผิ ด เ กี ่ ย ว กั บ ก า ร ศึ ก ษ า นั ่ น เ อ ง อ ย า ง ที ่ ไ ด ชี ้ ใ ห เห็นขางตนแลวเล็ก ๆ นอย ๆ.
www.buddhadassa.in.th
๒๐๒
อริยศีลธรรม
เ ดี ๋ย ว นี ้จ ะ ชี ้ใ หเ ห็น ล ะ เ อีย ด ยิ ่ง ขึ ้น ไ ป ; มัน เ ห มือ น กับ เ ลน ต ล ก เลน ซอ นหา เลน อาเถิด กัน อยู ระหวา งของสองสิ ่ง นี ้ นี ้ค ือ การศึก ษากับ ศีล ธรรม. ศีล ธรรมเปน ตัว สํ า คัญ ; แตเ รามีก ารศึก ษาอีก ชนิด หนึ ่ง ซึ ่ง ไมใ ช การศึ ก ษาศี ล ธรรม เอาเข า มาจั ด เป น เรื่ อ งศี ล ธรรม ก็ เ รี ย กว า เป น ป ญ หาที่ เ ข า มา แทรกแซงใหการจัดทางศีลธรรมเปนไปไมไดหรือเปนไปไมถูกตอง. ป ญ ห า นี ้ ค ื อ ค ว า ม เ ข า ใ จ ผิ ด เ กี ่ ย ว กั บ ก า ร จั ด ก า ร ศึก ษาของโลก นี ้แ หละเขา มาเปน ปญ หาทับ ถม หรือ ปด บัง หรือ พรางตา หรือ วา ทํ า ใหส ับ สน แกป ญ หาทางศีล ธรรม; ถา เขา ใจก็ด ี; ถา ไมเ ขา ใจก็ เอาไปคิด ดูเ รื ่อ ย ๆ ไป วา โลกกํ า ลัง ไมม ีศ ีล ธรรม เพราะไปหลงเรื ่อ งการศึก ษา ที่เขาใจผิดวาจะชวยทําใหมีศีลธรรม ; แตมันกลับทําลายศีลธรรมหรือไมสงเสริมศีลธรรม. ค ว า ม ห ล ง อั น นี ้ อ ย า ก จ ะ เ รี ย ก ชื ่ อ มั น ว า
ค ว า ม มื ด
สีขาว.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ค ว า ม มื ด สี ข า ว ก็ ค ื อ เ ห็ น อ ะ ไ ร อ ยู อ ย า ง จ ริ ง จั ง ช นิ ด ห นึ ่ ง ที เ ดี ย ว เ ห็ น อ ย า ง จ ริ ง จั ง ช นิ ด ห นึ ่ ง ข า ว ไ ป เ ล ย ; แ ต ม ั น เ ป น ค ว า ม ผิ ด , ความไม ถ ู ก เรี ย กว า "ความมื ด แต ส ี ม ั น ขาว" คนก็ ห ลงว า นี ้ แ สงสว า ง นี้ ก็ ถู ก ต อ ง อะไรนี้ ; หลงความมื ด สี ข าว หรื อ ว า แสงสว า งก็ ต าม ถ า มั น พร า ตา แลว ก็ม องไมเ ห็น เหมือ นกัน มัน เปน แสงสวา งที ่พ รา ตา ที ่ทํ า ใหต าพรา จนมองอะไรไมเห็น; จะเปรียบอยางนี้ก็ได.
www.buddhadassa.in.th
ปญหาตาง ๆ ที่กําลังทับถม แกปญหาทางศีลธรรม
๒๐๓
แตถ า เปรีย บใหส มน้ํ า หนา คน ก็ต อ งเปรีย บวา มัน เปน ความ มืด สีข าว ที่ทํา ใหค นเรามองไมเห็น สิ่ง เหลา นี้อ ยา งถูก ตอ ง; หมายความวา คน มีค วามเห็น ของคน, มีทิฏ ฐิข องคน, มีค วามดื้อ รั้น ของคน, เห็น อยูชัด ๆ เลย, นี่ผิดทั้งนั้น. แตเพราะเขาเห็นอยู เขาจึงถือวาเปนแสงสวาง ก็ยึดถือในแสงสวาง ชนิด นี้; คนก็ไ ดค วามรูผิด ๆ ขอ เท็จ จริง ผิด ๆ อะไรผิด ๆ มาหมด แกไ มไ ด. นี่เรียกวาความมืดสีขาว. ความมื ด สี ข าว, ถ า แปลกหู ไ ปบ า งก็ ช ว ยกั น จํ า ไว ใ ห ด ี แล ว ยั ง ขอร อ งต อ ไปถึ ง กั บ ว า ช ว ยจํ า ไว ใ ห ดี สํ า หรั บ จะเอาไปใช พู ด จากั น ต อ ไปข า ง หนา ดว ย; เพราะวา ยัง มีเ รื ่อ งอื ่น ๆ อีก มากในหมู ม นุษ ยนี ่ ที ่เ ขาไดแ ตค วาม มืด สีข าว ที ่ทํ า อะไรผิด ๆ ที ่ไ มย อมใคร ที ่จ ะเถีย งตะพึด คือ วา จะอวดดี จะยกหู ชู ห างอะไรก็ ต าม มั น เป น เรื่ อ งของความมื ด สี ข าวทั้ ง นั้ น แต เ ข า ใจไปว า เปนแสงสวาง. .… .... …. .…
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เอาละ, ทีนี้ก็จะมาดูเฉพาะเรื่อง ที่เรากําลังจะพูด
ความมื ด สี ข าว ในที ่ นี ้ ก็ ค ื อ ป ญ หาเกี ่ ย วกั บ การศึ ก ษา ที่ จับ ไปผิด ๆ โดยเขา ใจวา ถูก .การศึก ษาที่มีอ ยูใ นโลกรวมทั้ง ประเทศเราดว ย นี่จ ัด ไปผิด ; เพราะเขา ใจวา ถูก จึง จัด ฉะนั้น ถา ไปถามเขา เขาก็ต อ งถือ วา มัน ถูก ; เพราะเขาเขา ใจวา มัน ถูก เขาจึง จัด แตที ่วา มัน ผิด นี ้ เราหมายถึง วา มัน ทํ า ลายศีล ธรรม; แตเ มื่อ เขาไมม องเห็น วา เปน การทํ า ลายศีล ธรรม เขาก็
www.buddhadassa.in.th
๒๐๔
อริยศีลธรรม
ตอ งถือ วา มัน ถูก ,แลว เขาก็เ พอ ฝน ตอ ไปอีก วา การศึก ษาอยา งนี ้จ ะแกป ญ หา ในโลกนี้ได ทําใหโลกมีสันติภาพได. เ ร า ก็ พ ย า ย า ม พิ ส ู จ น ใ ห เ ห็ น ว า ยิ ่ ง มี ก า ร ศึ ก ษ า อ ย า ง นี้ โลกยิ ่ ง ไร ศ ี ล ธรรม แล ว ไม ม ี ท างที ่ จ ะมี ส ั น ติ ภ าพ. เพราะว า การศึ ก ษาที่ จัด ชนิด นี ้ มัน ผิด ตอ ขอ เท็จ จริง ของธรรมชาติข องกฎธรรมชาติ แลว เปน ธรรมชาติที่เกี่ยวกับกิเลสของคนเราดวย. ขอ เท็จ จริง ตามกฎของธรรมชาติ นี ้ ก็พ อจะมองเห็น ไดว า : เมื ่อ คนเราไปหลงในเรื ่อ งของวัต ถุ ความสะดวกสบาย เอร็ด อรอ ย สนุก สนาน เกี ่ย วกับ วัต ถุ ที ่ก ารศึก ษาสมัย นี ้ นํ า มาใหอ ยา งรุ ง เรือ งที ่ส ุด นั ้น มัน ก็มี แตดึงไปใหหลงใหล ใหเปนเรื่องของกิเลส. เมื่ อ พู ด มาถึ ง ตอนนี้ ที ไ ร ก็ ข อให ทุ ก ๆ ท า นนึ ก ถึ ง คํ า พู ด ประโยค หนึ ่ง ที ่เ คยพูด อยู เ สมอ ๆคือ : เรื ่อ งความ ๒ ตัว ไถนา หรือ วา อะไรก็ไ ด ก็ ต อ ง ๒ ตั ว ; ตั ว ห นึ ่ ง เ ป น กํ า ลั ง , ตั ว ห นึ ่ ง เ ป น ค ว า ม รู ที ่ ถ ู ก ต อ ง . ตัว ที่เ ปน กํา ลัง มัน จะพาไป ตัว ที่เ ปน ความรู มั นจะทํ าใหเ กิด ความถูก ตอ ง. เดี๋ ย ว นี ้เ รามีแ ตค วายบา ตัว เดีย วที ่ม ีแ รงมาก มัน ก็พ าไปตามความมุท ะลุด ุด ัน ของกิ เลส คือความบาหลังในเรื่ องของวัตถุ ฉะนั้น ความรู สึ กผิ ดชอบชั่วดี ในทาง ศีลธรรม มันจึงไมมี.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ถา พูด วา ควาย ๒ ตัว คือ อะไร? ก็ต ัว หนึ ่ง วิช าความรู อยา ง ที ่ไ ดจ ากการศึก ษา สมัย ปจ จุบ ัน , ตัว ที ่ส อง คือ วิช าความรู แ ละการปฏิบ ัติ
www.buddhadassa.in.th
ปญหาตาง ๆ ที่กําลังทับถม แกปญหาทางศีลธรรม
๒๐๕
ในทางศี ล ธรรม, ความตั ว หนึ ่ ง ชื ่ อ ศึ ก ษา,ควายตั ว หนึ ่ ง ชื ่ อ ศี ล ธรรม. ถาควายสองตั วนี้เทียมคูกันไปแลว มันก็ ลากเอาโลกนี้ไปสูความปลอดภัยได คื อ สันติภาพ สันติสุขได. เดี ๋ย ว นี ้ก า ร ศึก ษ า ไ มม ีอ ะ ไ ร ค วบ คุม ; มัน เ ปน ก า ร ศึก ษ า ดา น เดี ย ว, ให ฉ ลาดด า นเดี ย วเพื่ อ เจริ ญ ทางวั ต ถุ ด า นเดี ย ว แล ว คนก็ โ ง ว า ทํ า อย า งนี้ พ อแล ว ที่ โ ลกนี้ จ ะมี สั น ติ ภ าพ นี่ เ รี ย กว า ผิ ด ต อ กฎของธรรมชาติ , และเกี่ยวกับกิเลส ก็ตรงที่วา มันสงเสริมกิเลส. กฎของธรรมชาติเ ขามีอ ยู ต ายตัว : ถา ทํ า อยา งที ่ส ง เสริม กิเ ลส, มัน ก็ส ง เสริม กิเ ลส ถา ทํ า อยา งที ่กํ า จัด กิเ ลส, มัน ก็กํ า จัด กิเ ลส. เดี ๋ย วนี ้ก าร ศึ กษานี้ มั นส งเสริ มกิ เ ลส; ก็ เ รี ย กว า ผิ ด กฎของธรรมชาติ ที่ เ กี่ ย วกั บ การกํ า จั ด กิเ ลส, กลายเปน สง เสริม กิเ ลส. นี ่ค วามหมายที ่ช ัด เจนยิ ่ง ขึ ้น ของคํ า พูด ที ่ว า มันเปนความมืดสีขาว, ความมืดที่หลอกลวงอยางยิ่ง, พรางตาอยางยิ่ง.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ฉ ะ นั ้น ยิ ่ง จัด ก า ร ศึก ษ า ช นิด นี ้ มัน ก็ยิ ่ง เ ห มือ น กับ ป ลอ ย ใ ห ควายเปลี่ยวล่ําสัน มุทะลุดุดัน, ควายบาตัวเดียว ลากเกวียน หรือวาลากไถอะไรไป; มัน ก็ไ ปสู ค วามวิน าศในที ่ส ุด . เดี ๋ย วนี ้ก ็เ ห็น ไดว า ควายตัว นี ้ กํ า ลัง ทํ า พิษ อยู ในโลกนี ้ ลุ ม หลงแตเ รื ่อ งเนื ้อ หนัง ; ก็เ กิด เปน อัน ธพาลขึ ้น เต็ม บา นเต็ม เมื อ ง, อาชญากรรมหลายประเภทหลายชนิ ด โดยเฉพาะอาชญากรรมทางเพศ รุนแรงกวาอยางอื่น รุนแรงกวาทางลักขโมยเสียอีก.
www.buddhadassa.in.th
๒๐๖
อริยศีลธรรม
นี ่เ รีย กวา กิเ ลสไดร ับ การสง เสริม ดว ยการศึก ษาชนิด ที ่กํ า ลัง หลงใหลกัน อยูใ นโลกเวลานี้; เรื่อ งศีล ธรรมเก็บ ไปทิ้ง ที่ไ หนหมด แยกออกไป จากการศึกษาของโลกไปเสียเลย. .… .... …. .… ต ร ง นี ้ ก ็ เ ห มื อ น กั น อ ย า ก จ ะ ข อ ย้ํ า แ ล ว ย้ํ า เ ล า ไ ม ก ลั ว ใ ค ร จะรํ า คาญ วา เดี ๋ย วนี ้ม ีก ารทํ า ผิด อยา งยิ ่ง : แยกการศึก ษาทางศาสนา ออกไปเสีย จากการศึกษาของชาวบาน. เรื ่ อ งทางธรรม ทางศาสนานี ้ เคยรวมอยู ใ นการศึ ก ษาของ ช า ว บ า น ; ส มั ย ใ ห ม นี ้ เ ข า เ กิ ด ก า ร นิ ย ม แ ย ก อ อ ก ไ ป ไ ว เ สี ย ต า ง ห า ก ไมต อ งเอามาสอน มาเรีย นกัน ในโรงเรีย น ในวิท ยาลัย ในมหาวิท ยาลัย . เขาให เหตุผลวา มันเปนเรื่ องสวนตัว ใครอยากรู อยากได อยากดี ก็ไปหาเอาเอง เปนเรื่องสวนตัว.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เดี ๋ย วนี ้เ ขาจะจัด การศึก ษาเปน สว นรวม; ใหท ุก คนเรีย นเร็ว ๆ รวมกั น มาก ๆ ใช ไ ด แ ก ทุ ก คน. ต อ งเอาศาสนาออกไปเสี ย จะได ง า ย จะได เ ร็ ว จะไดก า วหนา อยา งยิ ่ง ; เรีย กวา แยกศาสนา หรือ การธรรมะ การศีล ธรรมนี้ ออกไปเสี ย จากการศึ ก ษาของชาวบ า น. นี่ ฝ รั่ ง เขานํ า ก อ น, แล ว คนไทยเราก็ ไ ป ตามกนเขา. ก า ร ศึ ก ษ า ข อ ง ไ ท ย เ ร า ก็ พ ล อ ย ไ ม ม ี เ รื ่ อ ง ศี ล ธ ร ร ม ไ ม มี เรื ่อ งศาสนาที ่แ ทจ ริง รวมอยู ด ว ยเลย; มัน จึง เปน โอกาสของกิเ ลส ที ่เ กิด ขึ ้น
www.buddhadassa.in.th
ปญหาตาง ๆ ที่กําลังทับถม แกปญหาทางศีลธรรม
๒๐๗
เพราะการศึก ษาทํ า ใหลุ ม หลงในวัต ถุ, ทีนี ้ก ิเ ลสนั ่น แหละ มัน ก็ล วงเรา; กิเ ลส ในที่ นี้ ก็ ห มายถึ ง ความโง ความหลงหรื อ อวิ ช ชา มั น ก็ ล วงเรา ให ห ลงวนอยู ใ น เงื่อนงําซับซอนของปญหาตาง ๆ เหลานั้นเอง. นี ่ เ รี ย ก ว า เ ป น ป ญ ห า ที ่ เ ข า ม า ทั บ ถ ม แ ก ก า ร แ ก ป ญ ห า ท า ง ศี ล ธรรม มี ม า ก ย ก ม า ทั ้ ง หมดไม ไ หว ; ก็ ย กมาเป น ตั ว อ ย า ง แ ล ว ก็ ข อ เนน ขอย้ํา ขอซ้ํา ที่มันมีอยูจริง. เ ดี ๋ ย ว นี ้ เ ข า มี ค ว า ม ห ล ง ว า ก า ร ศึ ก ษ า ดํ า เ นิ น ไ ป ไ ม ท ั น กั บ การเปลี ่ ย นแปลงของมนุ ษ ย โ ลก. ลองฟ ง ดู ใ ห ด ี ๆ เถอะว า สั ง คมมนุ ษ ย ในโลกนี ้เ ปลี ่ย นแปลงอยา งหมุน จี ๋ท ีเ ดีย ว; เพราะวา อะไรก็อ ีก เรื ่อ งหนึ ่ง ไวพ ูด กัน ที ห ลั ง เ อ า ข อ เ ท็ จ จ ริ ง ข อ แ ร ก ว า โ ล ก ห รื อ สั ง ค ม ม นุ ษ ย นี ่ กํ า ลั ง เ ป ลี ่ ย น แ ป ล ง อ ย า ง ยิ ่ ง เ ห มื อ น กั บ ว า วิ ่ ง ไ ป ; เ พ ร า ะ ก า ร ศึ ก ษ า ที ่ ม ี อ ยู ใ น โ ล ก นั ้ น มัน ไมท ัน กัน ไมพ อ ไมทั ่ว ถึง กับ ความเปลี ่ย นแปลงของสัง คม. นี ่แ หละคือ ความมืดสีขาว.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org สัง คมเปลี ่ย นแปลงเร็ว จริง นี ้เ ขายอมรับ . แลว ก็ไ มม ีส ัน ติภ าพ ในสั ง คมชนิ ด นั้ น ไม มี สั น ติ สุ ข ในสั ง คมชนิ ด นั้ น, แล ว ความเปลี่ ย นแปลงนั้ น มั น ก็ มาจากการศึ กษาผิ ด ๆ ของโลกป จจุ บั น นั้ นเอง; เขากลั บ ไปโทษว า การศึ ก ษานั้ น ยั ง ไม พ อแก ค วามเปลี่ ย นแปลงของสั ง คม ต อ งเพิ่ ม กั น ใหม ต อ งระดมกั น ใหญ ให การศึกษาชนิดนั้นแหละมันพอขึ้นมาอีก. นี ้ เ รี ย ก ว า โ ล ก จ ะ วิ น า ศ โ ด ย แ น น อ น เ พ ร า ะ สั ง ค ม ที ่ เ ป ลี ่ ย น แปลงไปนั ้น มัน เปลี ่ย นแปลงไปในทางความหลงใหลในวัต ถุ เจริญ ทางวัต ถุ;
www.buddhadassa.in.th
๒๐๘
อริยศีลธรรม
แล ว ก็ เ กิ ด ความคิ ด เลวทราม มี จิ ต ต่ํ า ทรามในบุ ค คลเหล า นั้ น . เขาจึ ง สร า ง อาชญากรรม ขึ้น มา เพราะการศึก ษาชนิด นั้น นั่น เอง; แลว เรายัง วา การ ศึก ษาไมพ ออีก กลับ เพิ่ม การศึก ษาทํา นองนั้น ขึ้น มาอีก . ทีนี้มัน ก็เ พิ่ม อาชญากรรมหรือปญหาตาง ๆ มากขึ้นมาอีก นี่คือความหลงไปวา การศึกษาที่เรา มีอ ยูแ ลว หรือ กํา ลัง มีอ ยูนี้ มัน จะแกปญ หาสัง คมได. นี่เ ปน ความมืด สีข าว อยางยิ่ง. การศึก ษาที่มีอ ยูใ นเวลานี้ทั้ง โลก หรือ วา ยอ นหลัง ไปดว ยก็ไ ด มันไมอาจจะแกปญหาของมนุษยไดเลย, คือไมทําใหโลกนี้มีสันติภาพได เพราะเปนการศึกษาที่จัดอยูแบบใหควายบาเปลี่ยนตัวใหญ พาไป. นี่เขาก็ยังคิด ประชุมกันคิด วาจะเพิ่มการศึกษา ใหทันแกความเปลี่ยนแปลงของโลก หรือ ของสังคม. .… .... …. .…
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ที นี ้ ดู ผ ล ที ่ ไ ด จ า ก ก า ร จั ด โ ล ก ใ ห ม ี ก า ร ศึ ก ษ า ช นิ ด นี้ มั น ก็ ค ื อ ยิ ่ ง ย าก ขึ ้ น ทุ ก ที ่ ที ่ จ ะมี ศ ี ล ธรรม; ยิ ่ ง จั ด การศึ ก ษาชนิ ด นี้ ก็ยิ่งยากที่วา พลเมืองจะมีศีลธรรม.
พู ด ให สั ้ น ให จํ า กั น ง า ย ๆ ว า ยิ ่ ง จั ด การศึ ก ษาชนิ ด นี ้ ก็ ยิ ่ ง ยากที ่ จ ะให พ ลเมื อ งมี ศ ี ล ธรรม และยิ ่ ง ไร ศ ี ล ธรรมยิ ่ ง ขึ ้ น ไปอี ก ; แล ว มันจะเกิดอะไรขึ้น ถาพลเมือ งไรศีล ธรรม. ยิ่ง ไปกวานี้ มันจะเกิด อะไรขึ้น ? มันก็เกิดวิกฤติการณ; ความเสื่อม ความวินาศ อยางอื่นตามประดังกันเขามา.
www.buddhadassa.in.th
ปญหาตาง ๆ ที่กําลังทับถม แกปญหาทางศีลธรรม
๒๐๙
พูด อยา งสมัย นี ้ใ หไ พเราะหนอ ยก็ว า จะเกิด ปญ หาอยา งอื ่น หลายแขนงเพิ ่ม เขา มา : คือ เปน ปญ หาทางเศรษฐกิจ , เปน ปญ หาทางการ ปกครอง, เป น ป ญ หาทางการเมื อ ง, เป น ป ญ หาทางการอนามั ย , การกสิ ก รรม, พาณิช ยกรรม, ปญ หาในการถนอมทรัพ ยากรตามธรรมชาติ ของธรรมชาติ, ในที่ สุ ด ป ญ หาเรื่ อ งเป น โรคเส น ประสาท เป น โรคจิ ต กั น หนาแน น ขึ้ น มาในโลกนี้ . นั่นปญหา ที่เปนผลของการที่เขาใจผิด ในการศึกษาที่ทําอยู. ป ญ ห า เ ศ ร ษ ฐ กิ จ แ ก ไ ม ไ ด เ พ ร า ะ พ ล เ มื อ ง ไ ม ม ี ศ ี ล ธรรม; จริ ง ไม จ ริ ง ขอให คิ ด ดู . ป ญ หาเศรษฐกิ จ ภายในประเทศ ภายนอก ประเทศ, หรือ ปญ หาเศรษฐกิจ ในครอบครัว บา นไร ปลายนา อะไรก็ต าม มั น แก ไ ม ไ ด ; เพราะคนไม ม ี ศ ี ล ธรรม ในหลาย ๆ อย า ง จะลั ก จะขโมย จะโกง จะเอาเปรีย บ จะหลอกลวง แมกระทั่ง จะขี้เกี ยจ ก็ เรียกว าไม มีศี ลธรรม. ปญ หาเศรษฐกิจ ของประเทศมัน ก็แ กไ มไ ด เพราะวา พลเมือ งไม มี ศ ี ล ธรรมพอ : นายทุ น ก็ ไ ม ม ี ศ ี ล ธรรม, กรรมการก็ ไ ม ม ี ศ ี ล ธรรม เขา จึงตองทะเลาะกัน ไปดูก็จะเห็นเองวา ไมมีศีลธรรม แขงกันอยางไรบาง?
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ป ญ ห า ท า ง ก า ร ป ก ค ร อ ง ก็ ไ ม สํ า เ ร็ จ ไ ด ไ ม เ รี ย บ ร อ ย ไ ด เพราะพลเมื อ งไม ม ี ศ ี ล ธรรม. นี ่ ก ็ จ ะต อ งดู ก ั น ไปตั ้ ง แต ว า พลเมื อ งไม มี ศีล ธรรม, แลว ก็เ กิด เจา หนา ที ่ไ มม ีศ ีล ธรรม, กระทั ่ง อัย การ ศาล ราชทัณ ฑ อะไรมั น ก็ ล ว นแต ไ ม ม ี ศ ี ล ธรรม แล ว มั น จะเป น ไปได อ ย า งไร; แล ว การ ปกครองมั น จะเป น ระเบี ย บเรี ย บร อ ยและราบรื ่ น ได อ ย า งไร. ป ญ หาการ
www.buddhadassa.in.th
๒๑๐
อริยศีลธรรม
ปกครองเกิด มากขึ ้น ก็เ พราะคนไมม ีศ ีล ธรรมมากขึ ้น นั ่น เอง ; ยิ ่ง ฝา ย เจาหนาที่ เปนผูไมมีศีลธรรม เสียดวยแลว มันก็หนักขึ้นไปอีก. ที นี้ ดู ป ญ หาทางการเมื อ ง : การเมื อ งในประเทศ, การ เมือ งนอกประเทศ, ระหวางประเทศก็ตาม; มัน ลว นแตไ มมีศีล ธรรม. ยิ่ง การเมืองระหวางประเทศดวยแลว ยิ่งไมมีศีลธรรม; เพราะตางฝายตางตั้งหนา มุงมาเพื่อจะเอาเปรียบใหแกประเทศของตน, จะเอาประโยชนใหแกประเทศของตน ดวยการเอาเปรียบผูอื่นทั้งนั้น. ในการประชุมทางการเมือง ไมวาที่ไหน; แต วาปากนี้เขาก็พูดกันไพเราะ เพื่อความถูกตอง เพื่อความยุติธรรมอะไรตาง ๆ; แตแลวเผลอนิดเดียวก็ไมได มันก็มีการเอาเปรียบ. นี่การเมืองระหวางประเทศ มันก็เปนเสียอยางนี้; แมการเมืองในประเทศ มันก็ยุงอยางเดียวกัน. ระหวาง รั ฐ สภา กั บ ระหว า ง รั ฐ บาลนี้ ถ า เกิ ด ไม มี ศี ล ธรรมแล ว ก็ พู ด กั น ไม รู เรื่อ ง ; เขาก็จ ะมุง ตอ สูกัน ตะพึด , แลว ประเทศชาติก็แ หลกละเอีย ดลงไป. ไมมีศีลธรรมอยางเดียว การเมืองมันมีปญหาทวมหัว ทวมหูทีเดียว.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ทีนี้ข องที่ไมนาจะเปน ปญ หากับเขาดวย วาจะเรื่อ งเล็กนอ ยก็ไ ม เล็ก ; แตวา มัน ไมน า จะเปน ปญ หากับ เขาดว ย คือ เรื่อ งอนามัย ของคน. คนไมมีอนามัยก็เพราะไมมีศีลธรรม เพราะเขาทําแต อบายมุข ดื่มน้ําเมา เที่ยว กลางคืน ดูการเลน เลนการพนัน คนคนชั่วเปนมิตร เกียจครานทําการงาน; เอาแต ๖ อยางนี้ เทาที่พระพุทธเจาทานตรัสไวก็พอ ไมมีศีลธรรมเพียงเทานี้ ก็ไมมีอนามัยดีได คน ๆ นั้น; นี้ทางกาย.
www.buddhadassa.in.th
ปญหาตาง ๆ ที่กําลังทับถม แกปญหาทางศีลธรรม
๒๑๑
แลว ทีนี ้ อนามัย ทางจิต ยิ ่ง ไมม ีใ หญ ; อนามัย ทางจิต นั ่น มัน สง เสริม อนามัย ทางกาย ไมม ีอ นามัย ทางจิต แลว ทางกายมีอ นามัย ดีไ มไ ด. เมื่ อ ขาดศี ล ธรรมก็ ไ ม มี อ นามั ย ทางจิ ต , ไม มี ค วามพั ก ผ อ นแห ง จิ ต , ไม มี ค วาม บริส ุท ธิ ์แ หง จิต , ไมม ีค วามมั ่น คงแหง จิต มัน ก็เ ลยเสีย อนามัย ไปหมด เพราะ ไมมีศีลธรรม. การทํ า มาหากิน อ ยา งอื ่น เ ชน ก า ร ก สิก ร ร ม พานิช ก ร ร ม หั ต ถ ก ร ร ม ก็ เ ห มื อ น กั น ; ถ า ไ ม ม ี ศ ี ล ธ ร ร ม แ ล ว มี แ ต ค ว า ม ล ม เ ห ล ว ; คือ มัน จะแขง กัน แยง ชิง กัน ริษ ยากัน ลัก ขโมยกัน เอาเปรีย บกัน ทุก ระเบีย ด นิ้ว; มันก็เสียหมด. ทีนี ้ด ูป ญ หาอีก ปญ หาหนึ ่ง วา ทรัพ ยากรตามธรรมชาติ ตน ไม ภูเ ขาเลากา หว ย หนองคลอง บึง บาง อะไรตา ง ๆ เหลา นี ้; ถา ไมอ ยู ใ น สภาพที ่ ถ ู ก ต อ งเรี ย บ ร อ ยละก็ บ า นเมื อ งหาความสงบสุ ข ไ ม ไ ด ; แม ฝ น ก็ ไ ม ต ก, ถ า ตกมั น ก็ ไ หลท ว มบ า นท ว มเมื อ ง ไม ซึ ม ซาบอยู ใ นแผ น ดิ น อย า งนี้ เหมื อนที่เป นป ญหาให เห็นแล วทางภาคเหนื อ ที่ ทํ าลายป าไม เสี ยหมด เหลื อแต ภู เขา เกลี ้ย ง ๆ ฝนก็ไ มค อ ยตก พอตกก็ต กอยา งทว มบา นเมือ ง เพราะไมม ีอ ะไรจะ ยึ ดน้ํ าฝนนั้ นไว ได อย างนี้ . เขาจึ งมี หลั กที่ จะคุ มครองสงวนทรั พยากรของธรรมชาติ .
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เชน ปา อยา งนี ้ ถา ไมม ีศ ีล ธรรมแลว ปา ก็คุ ม ครองไวไ มไ ด; เดี๋ ย วนี้ ป า ก็ ถู ก ทํ า ลายเพราะคนไม มี ศี ล ธรรม ในหลายทิ ศ หลายทาง อย า ต อ ง จาระไนกัน เลย แลว ทรัพ ยากรธรรมชาติอื ่น ๆก็ถ ูก ทํ า ลายใหห มดไป. ถา คน มี อายุ สั ก ๖๐ - ๗๐ ป แล วก็ ลองเปรี ยบเที ยบกั นดู ว าอะไรมั นถู กทํ าลายไปแล ว
www.buddhadassa.in.th
๒๑๒
อริยศีลธรรม
เทาไร; แลวมันเปนความเปลี่ยนแปลงตามความตองการของผูที่ไมมีศีลธรรม. นี้รายกาจมาก คือไมมองเห็นประโยชนสวนรวม ที่จะสงวนไวเปนสวนรวม. เมื่อ ๓๐ - ๔๐ ปมาแลว อาตมาเคยเดินขึ้นไปที่ปากหมาก ก็ผาน ดงมะไฟที่เหลืองไปรอบทิศ เหมือนกับวาเอาผาเหลืองไปคลุมไวที่ตนไม เปนลูก มะไฟเต็ม ไปทุก ตน ; เดิน ไปตั ้ง กี ่น าที๒ ๐ - ๓๐ นาที ก็ไ มห มดเขตดง มะไฟที ่ส วยงามนี ้. แลถ ามดูเ ดี ๋ย วนี ้ไ มม ี, ไมม ีเ หลือ เลย แมแ ตส ัก ตน ที่ ตรงนั้น แหละ. นี่เ รีย กวา มัน เปลี ่ย นไป โดยใครก็ต ามใจ; และก็ไ มตอ งมี ใครรับ รองรับ รู . ทรัพ ยากรธรรมชาติม ัน ก็เ ลยเปลี ่ย น; หมดความสวย หมด ความงาม แลวก็เปลี่ยนไปจนลําบากยากแคน. เรื ่อ งแรธ าตุ เรื่อ งทรัพ ยากร ที ่มีค า อยา งอื ่น ก็ยิ ่ง เสีย หายกวา นี ้; ขุดคนกันจนไมมีเหลือ จนวา แผนดินนี้จะไมมีของมีคาเหลือ อยูในแผนดินอีก ตอไป แลว ก็มาใชทําลายสันติภาพ. เชนขุดแรธาตุ โลหะ มาทําอาวุธรบกัน , ขุดน้ํามัน มาลางผลาญทําลายชีวิต กัน ในการสงครามนี้; หรือ รองลงมา ก็ใ น การเที่ยวเลนหาความสนุกสนานระหวางหญิงชายไมมีที่สิ้นสุด. นี้ก็เรียกวาทําลาย ทรัพยากรธรรมชาติ โดยบุคคลที่ไมมีศีลธรรมพอ; ก็ทําลายเสียโดยไมจําเปนที่ จะตองทําลาย. นี่ปญหาใหม ปญหาเพิ่ม ปญหาทับถมเกิดขึ้น.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ข อ สุ ด ท า ยที ่ ว า เดี ๋ ย วนี ้ มี โ รคเส น ประสาทเพิ ่ ม ขึ ้ น มี โ รค จิต เพิ ่ม ขึ ้น ทั ่ว ทั ้ง โลก นี ้รู ด ีก ัน อยู แ ลว เพิ ่ม ขึ ้น อยา งไมน า เชื ่อ ; เพราะ ทุกคนอยูดวยจิตที่ไมสงบ, อยูดวยความกลัว อยูดวยความวิตกกังวล. สิ่งที่ทําได
www.buddhadassa.in.th
ปญหาตาง ๆ ที่กําลังทับถม แกปญหาทางศีลธรรม
๒๑๓
ขึ ้น มานั ้น ก็ไ มทํ า ใหโ ลกมีส ัน ติภ าพ; ก็เ พิ ่ม โรคจิต โรคเสน ประสาทมากขึ ้น ; ฉะนั้นคนที่เปนโรคจิตโรคประสาทนี้ ก็ทําอาชญากรรมไดทุกอยางเหมือนกัน. .… .... …. .… ข อ ใ ห ม อ ง ดู ว า ผ ล ที ่ ไ ด จ า ก ก า ร ศึ ก ษ า ที ่ ผ ิ ด ต อ ก ฎ เ ก ณ ฑ ข อ ง ศี ล ธ ร ร ม มั น ทํ า ใ ห เ กิ ด ป ญ ห า ใ ห ม ๆ ขึ ้ น ม า อ ย า ง นี ้ เ รี ย ก ว า ปญ หาทับ ถม; เพราะฉะนั ้น เราควรจะสํ า นึก : หยุด ดูแ ลว ก็สํ า นึก คิด ใหไ ด แล วมองให เห็ นกันเสี ยที วาถ าจั ดการศึ กษาใหถู กต องจริ ง ๆ ถู กต องตามกฎเกณฑ ของธรรมชาติ ที่ เ กี่ ย วกั บ ศี ล ธรรมจริ ง ๆ ; แล ว ก็ สั ง คมจะไม วิ่ ง ไปอย า งเป น บ า เหมือนที่รองออกมาวา การศึกษาตามไมทัน. ถ า เ ร า จั ด ก า ร ศึ ก ษ า ถู ก ต อ ง สั ง ค ม จ ะ ไ ม วิ ่ ง ไ ป ใ น ท า ง เสื่ อม อยางเป น บาเป นหลั ง จนการศึ กษาตามไมทั น เหมื อ นที่ กํา ลั ง เพิ่ม กั นอยู , เหมือ นที ่กํ า ลัง เปน หว งกัน อยู อ ยา งผิด ๆ ถา จัด การศึก ษาถูก ตอ ง เปน การ ศึก ษาชนิด ควาย ๒ ตัว มีศ ีล ธรรมคู ก ัน ไปกับ การศึก ษาแลว ; ปญ หาอยา งที่ วามาตะกี้นี้มันก็ไมมี.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เ ดี ๋ ย ว นี ้ ก า ร ศึ ก ษ า ที ่ ผ ิ ด เ ก ณ ฑ ท า ง ศี ล ธ ร ร ม นี ้ ทํ า ใ ห สัง คมเปลี ่ย น เหมือ นกับ เปน คนบา วิ ่ง แลว ก็ม ารอ งตะโกนวา การศึก ษาตาม ไมท ัน ; เพราะวา การศึก ษานี ้ม ัน งมงาย งุ ม งา ม, สง เสริม ใหส ัง คมวิ ่ง อยา ง เปน บา โดยอาการที ่ข าดศีล ธรรม. ถา สํ า นึก ไดอ ยา งนี ้ม ัน ก็ร อดตัว ก็จ ะ ไดเ ปลี ่ย นกัน ใหม, เปลี ่ย นวิถ ีท างกัน ใหม, เปลี ่ย นแนวกัน ใหม; เพีย งแต
www.buddhadassa.in.th
๒๑๔
อริยศีลธรรม
ศีลธรรมมีเขามาเทานั้นแหละ ปญหานานาชนิ ดเหลานั้นจะหายไปเอง : ปญหาเรื่อง อาชญากรรม, เรื ่อ งเศรษฐกิจ . เรื ่อ งการปกครอง, เรื ่อ งการเมือ ง การอะไร ตาง ๆ มันก็หายไปเองได. เ ดี ๋ ย ว นี ้ ไ ป แ ก ก ั น แ ต ป ล า ย เ ห ตุ คื อ บั ง คั บ เ ข า ม า ; ตั ้ ง องค ก ารนั้ น องค ก ารนี้ มี เ กี ย รติ ใ หญ โ ตมโหฬาร ก็ ไ ม ส ามารถจะแก ป ญ หาทาง การเมื อ งระหว า งชาติ ไ ด ; มี แ ต เ พิ่ ม มากขึ้ น จนเขาพู ด ว า มั น กลายเป น เวที สํ า หรับ เอาเปรีย บกัน เสีย แลว . องคก ารที ่เ กีย รติอ ยา งยิ ่ง ในโลก เชน องคก าร สหประชาชาติ องค ก ารอะไรก็ ต าม, มั น จะถู ก ใช เ ป น เวที สํ า หรั บ เอาเปรี ย บแก กั น แ ล ะ กั น ใ น ท า ง ก า ร เ มื อ ง เ สี ย แ ล ว ; ฉ ะ นั ้ น ข อ ใ ห ร ี บ แ ก ไ ข ป ญ ห า ท า ง ศี ล ธ ร ร ม ใ ห ถ ู ก ต อ ง . อ ย า ใ ห ก า ร ศึ ก ษ า มั น เ ป น เ ค รื ่ อ ง ทํ า ล า ย ศี ล ธ ร ร ม แลวโลกนี้ก็จะมีสันติสุข. ทีนี ้ค ง จ ะ มีค น คา น นัก คา น นัก แ ยง มัน ก็ม ีอ ยู ม า ก ; แ ลว ก็น า ค า นด ว ยเหตุ ผ ลง า ย ๆ ก็ มี ค นย อ นขึ้ น มาว า : อ า ว! ไฟกํ า ลั ง ไหม บ า นอยู อ ย า งนี้ ; จะมานั ่ ง ศี ล ธรรม, มานั ่ ง ถึ ง ศี ล ธรรมกั น อยู ไ ด อ ย า งไร; ก็ เ ดี ๋ ย วนี ้ ม ั น เต็ ม ไปด ว ยความระส่ํ า ระสาย ทุ ก ข ย ากลํ า บาก แล ว จะมานั ่ ง ศี ล ธรรมกั น อยู ไดอยางไร.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เราก็ ไ ม ต อบอย า งอื ่ น ตอบว า : ไฟกํ า ลั ง ไหม บ า นนั ่ น แหละ มั น คื อ ก า ร ล ง โ ท ษ ท า ง ศี ล ธ ร ร ม , พ ร ะ เ จ า ล ง โ ท ษ , ห รื อ ศี ล ธ ร ร ม ล ง โ ท ษ , อ ะ ไ ร ล ง โ ท ษ ก็ ต า ม ที ่ ทํ า ใ ห ม ี อ า ก า ร เ ห มื อ น กั บ ไ ฟ ไ ห ม บ า น ; แลว มัน ก็ต อ งแกไ ข ตน ตอแท ๆ ที ่ทํ า ใหไ ฟไหมบ า น. ถึง ไฟไหมบ า นอยู ก็ต อ ง
www.buddhadassa.in.th
ปญหาตาง ๆ ที่กําลังทับถม แกปญหาทางศีลธรรม
๒๑๕
มานั ่ ง นึ ก ถึ ง ต น ตอ ต น เหตุ ที ่ ทํ า ให ไ ฟไหม บ า น; ฉะนั ้ น แม ไ ฟไหม บ า นอยู ก็ ค ว ร จ ะ นึ ก ถึ ง ศี ล ธ ร ร ม ; แ ม จ ะ หิ ว อ ด จ น จ ะ ต า ย อ ยู แ ล ว ก็ ต อ ง นึ ก ถึ ง ศีล ธรรม ถา ความหิว นั้น มัน มาจากการไมม ีศ ีล ธรรม การขาดศีล ธรรม ความ ไรศีลธรรม. ฉ ะ นั ้น เราไมพ ูด อ ยา ง ที ่เ ขาพูด กัน วา มัน ตอ ง ร อ ใ หท อ ง อิ ่ม เสี ย ก อ น จึ ง จะศึ ก ษาศี ล ธรรม จึ ง จะศึ ก ษาศาสนา; มี ค นพู ด กั น อย า งนี้ มากขึ้ น . ผู พู ด ก็ เ ป น นั ก ปราชญ เป น นั ก การเมื อ งผู รู ผู คุ ม อํ า นาจบริ ห ารประเทศ ด ว ยซ้ํ า ไป ที่ เ ขาจะพู ด ว า ท อ งอิ่ ม เสี ย ก อ นจึ ง จะไปสนใจเรื่ อ งศาสนา หรื อ เรื่ อ ง ศีลธรรม. อาตมาคิด วา ถา ถือ หลัก อยา งนั ้น แลว มัน ก็ว ิน าศแน; เพราะ ความเดือดรอน เสียหาย ระส่ําระสาย นั้น มีมูลมาจากความไมมีศีลธรรมแท ๆ; ฉะนั ้ น เราทนหิ ว ทนอดไปหน อ ยก็ ไ ด แก ไ ขทางศี ล ธรรมให ด ี เ สี ย ก อ น; แล ว ค ว า ม ไ ม ต อ ง อด ไม ต อ ง หิ ว ไม ต อ งเลว ไม ต อ ง เบี ย ดเ บี ย น อ ะ ไ ร มันก็จะมีตามขึ้นมาเอง.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ทั ้ ง โล กเป น อย า งนี ้ ตลอ ดเวลานี ้ ; อ าตมาพยายามศึ ก ษา เทา ที ่จ ะศึก ษาได ถึง เรื ่อ งราวตา ง ๆ ในโลกนี ้ ทั ่ว ๆ ไปทั ้ง โลก ไมใ ชเ ฉพาะ ประเทศไทย ก็พ บวา มัน เหมือ นกัน แหละ, ปญ หามัน เหมือ นกัน เปน คนที่ เหมือนกัน, มีปญหาอยางเดียวกัน มีกิเลสอยางเดียวกัน, เอาเปรียบอยางเดียวกัน, ไมมีศีลธรรมอยางเดียวกัน; ดังนั้นจึงขอยืนยันไปตามเดิม. .… .... …. .…
www.buddhadassa.in.th
๒๑๖
อริยศีลธรรม
สํ า ห รั บ ข อ ยื น ยั น นี ้ จ ะ มี ว า ต อ ง ห ยิ บ ป ญ ห า ท า ง ศี ล ธ ร ร ม ขึ้นมาพิจารณาในการที่จะจัดระบบการศึกษา. ผู ที ่ ม ี อํ า น า จ ห รื อ ห น า ที ่ ใ น ก า ร จั ด ร ะ บ บ ก า ร ศึ ก ษ า ข อ ง ป ร ะ เ ท ศ จ ะ ต อ ง ห ยิ บ เ อ า ป ญ ห า ท า ง ศี ล ธ ร ร ม ขึ ้ น ม า ก อ น ; ม า ดู ใ ห ด ี , มาดูใ หทั ่ว ถึง แลว จึง จะไดจ ัด ระบบการศึก ษาใหม ัน สง เสริม ความมีศ ีล ธรรม. นั่นแหละจึงจะมีความสงบสุข หรือวารอดอยูได เปนไปได. ทีนี ้ไ ปจัด การศึก ษา โดยเพง แตว ัต ถุ เนื ้อ หนัง ความเจริญ ทาง ร า ง ก า ย ; อ ย า ง นี ้ ม ั น ก็ ค ื อ ไ ม เ ห ลี ย ว แ ล ศี ล ธ ร ร ม ; ก็ จ ั ด ผิ ด , ก ร ะ ทํ า ผิ ด ตอ สิ ่ง ที ่เ รีย กวา ศีล ธรรม. ในที ่ส ุด ก็ถ ูก พระธรรมนี ้ล งโทษ ใหเ หมือ นกับ ที่ เป น อยู เ ดี๋ ย วนี้ คื อ เต็ ม ไปด ว ยอาชญากรรม, เต็ ม ไปด ว ยวิ ก ฤติ ก ารณ , เต็ ม ไปด ว ย ความเดื อ ดร อ นระส่ํ า ระสาย; เหมื อ นกั บ ว า ไฟกํ า ลั ง ไหม บ า นที เ ดี ย ว. หยิ บ ปญ หาทางศีล ธรรมขึ ้น มาชูไ วเ ปน หลัก ; แลว ก็จ ัด การศึก ษาหรือ จัด การอะไร ก็ต าม ใหถ ูก ตอ งกับ วัต ถุป ระสงคข องศีล ธรรม มนุษ ยเ ราก็จ ะมีค วาม ผาสุก.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org อยากจะพูด ใหเ ขาหัว เราะเยาะเลน แตข อยืน ยัน ที ่ด ูว า จริง ที ่ส ุด คือ อยากจะพูด วา ตอ งจัด ตั ้ง กระทรวงศีล ธรรม ใหม ัน ยิ ่ง กวา กระทรวงใด ๆที ่มี อยู ใ นเวลานี ้. เวลานี ้ เราไมม ีก ระทรวงศีล ธรรม; ขอมีคํ า พูด นิด หนึ ่ง แฝงไว ฝากไว กั บ กระทรวงศึ ก ษาธิ ก าร ว า ในส ว นศี ล ธรรม ใช ไ ม ไ ด จะต อ งจั ด กระทรวง ศีล ธรรมขึ ้น โดยเฉพาะ ใหยิ ่ง ใหเ ปน ที ่ยิ ่ง กวา กระทรวงใด. ทั ้ง นี ้ก ็เ พราะวา จะสามารถแกปญหาของกระทรวงอื่นทั้งหมด.
www.buddhadassa.in.th
ปญหาตาง ๆ ที่กําลังทับถม แกปญหาทางศีลธรรม
๒๑๗
สมมติ ว า เรามี ก ระทรวงต า ง ๆ ทํ า หน า ที่ ต า ง ๆ อยู ๑๒ กระทรวง อย า งนี้ เต็ ม ไปด ว ยป ญ หาแน น อนอั ด อยู ทุ ก ประการ ทํ า ไปไม ไ ด : กระทรวง เศรษฐกิจ หรือ กระทรวงเศรษฐการ การเมือ งอะไร; มัน อึด อัด ลม ลุก คลุ ก คลาน เป น ไปไม ไ ด ; ถ า ว า จั ด กระทรวงศี ล ธรรมขึ้ น มาได ป ญ หาของทุ ก กระทรวงก็จ ะหมดไป ฉะนั ้น ควรจะถือ วา เปน กระทรวงที ่ค วรจะลงทุน แลว ก็ จั ด ให ม ากกว า กระทรวงใด เพราะมั น แก ป ญ หาของทุ ก กระทรวงได . ไม ว า ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย ห รื อ ป ร ะ เ ท ศ ไ ห น อ ยู ใ น ส ภ า พ อ ย า ง นี ้ ด ว ย กั น ทั ้ ง นั ้ น ฉ ะ นั ้ น อ ย า มั ว แ ก ป ญ ห า ป ล า ย เ ห ตุ ข อ ง แ ต ล ะ ก ร ะ ท ร ว ง อ ยู เ ล ย ; ต อ ง ไ ป แกปญหาที่ตนเหตุแทๆ คือศีลธรรม. เ ดี ๋ ย ว นี ้ ทั ่ ว โ ล ก มั ว แ ต แ ก ป ญ ห า ป ล า ย เ ห ตุ ก ั น ทั ้ ง นั ้ น ก็ มี อาการอยา งดีที ่ส ุด ก็เ หมือ นกับ จับ ปูใ สก ระดง ; ไดด ูม ัน อยู ใ นกระดง ชั ่ว เวลา นิด เดีย ว, แลว มัน ก็วิ ่ง ลงไปเสีย อีก ก็จ ับ อีก . ไดด ูม ัน นิด เดีย ว เดี ๋ย วก็วิ ่ง ลง เสีย อีก , มัน ก็ต อ งจับ อีก , ฉะนั ้น โลกนี ้ไ มม ีส ัน ติภ าพ โลกมีแ ตว ิก ฤติก ารณ อันถาวร.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ทีนี ้พ ูด ใ หส ะ ดุด ใจกวา นี ้ ก็ต อ ง พูด วา จงจัด ใ หก า ร ศึก ษ า นี้ เปน สุน ัข รับ ใชข องศีล ธรรมเถิด . สุน ัข รับ ใชนี ้ภ าษาคอมมูน ิส ต ที ่เ ขาดา พวกที ่ไ มเ ปน คอมมูน ิส ต; เดี ๋ย วนี ้เ ราก็ย ืน มาใช เพราะมัน ดี. ใหจ ัด การ ศึ ก ษาของประเทศนี่ ให เ ป น สุ นั ข รั บ ใช ข องศี ล ธรรม; คื อ ศี ล ธรรมต อ งการอย า งไร ก็ ขอให จั ดการศึ กษาในฐานะเป นสุ นั ข รั บ ใช ข องศี ล ธรรม แล วการศึ กษานี้ มั น ก็ จ ะ ไม ผิ ดได คื อมั นจะส งเสริ มศี ลธรรมให มี ขึ้ นมา แล วประเทศก็ อ ยู ด วยความสงบสุ ข. เดี ๋ย วนี ้ไ ปมัว ใหก ารศึก ษาชนิด ที ่ทํ า ลายศีล ธรรม หรือ ไมส ง เสริม ศีล ธรรม หรือ วา ขุด รากศีล ธรรมใหพ ัง ทะลาย จนเกิด ปญ หาทับ ถมขึ ้น มามาก
www.buddhadassa.in.th
๒๑๘
อริยศีลธรรม
เหลื อ จะแก ไ ขได . ป ญ หาทางศี ล ธรรมแก ไ ม ไ ด เพราะป ญ หาทางการ ศึก ษา มาบัง หนา มาทับ ถมโดยตรง. อยา งนี้เ ราเรีย กวา ปญ หาทับ ถมโดยตรง ที ่ท ับ ถมแกป ญ หาศีล ธรรม; ยิ ่ง จัด การศึก ษา ก็ยิ ่ง เพิ ่ม ศัต รูแ กศ ีล ธรรม. อาตมาเขา ใจวา ไมมีใ ครเชื่อ อาตมา, พวกที่จัด ระบบการศึก ษาก็ค งไมเ ชื่อ ; แตยังขอยืนยันอยางนี่อยูตลอดไป. ทั้ง หมดนี้ ก็พ อจะสรุป ไดว า เทา ที่ก ลา วถึง เรื ่อ งนี ้ คือ ปญ หา ทั บ ถมศี ล ธรรมโดยตรง. ถ า ไม ม ี ป ญ หานี ้ คื อ จั ด การศึ ก ษาถู ก แล ว ป ญ หาโดยอ อ มอี ก เป น อั น มาก ก็ จ ะไม ม ี โ ดยแน น อน. นี ่ ต น ตอมี อ ยู เทานี้ มีอยูที่ปญหาตัวเดียว; คือ ปญหาศึกษาที่ทําไปผิด ๆ จนทําลายศีล ธรรม. นี้เราจะแกปญหาทางศีลธรรมไมได ก็เพราะวาปญหาผิด ๆ ทางการศึกษามันทับถม เขา มา, ยิ ่ง ทับ ถมเขา มาก็ยิ่ง แยง โอกาส, ชิง โอกาสไมใ หจัด การศึก ษาทาง ศีลธรรมใหถูกตองได.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ฉ ะ นั ้ น ข อ ใ ห ห ั น ห น า ร ะ ด ม กํ า ลั ง ทุ ม เ ท กั น ไ ป แ ก ป ญ ห า การศึ ก ษา, ป ญ หาการศึ ก ษาที่ ทั บ ถมบั ง หน า อยู กั บ ป ญ หาศี ล ธรรมนั้ น แล ว ปญหาตาง ๆ ก็จะหมดไปเอง. แตถาเพื่อใหชวยใหเร็วเขา ก็ตองแกปญหาตาง ๆ ที่ชวยกันเขามาทับถมนั่น พรอม ๆ กันไปดวย; จะมีรายละเอียดอยางไรบาง ก็จะ ไวพ ูด กัน ในคราวตอ ไป เพราะมัน มีม าก. และวัน นี ้ก ็ไ มม ีเ วลาแลว ; เพราะ เปนวันอุโบสถจะตองยุติการบรรยาย ใหไปลงอุโบสถไดทันตามกําหนดเวลา.
ขอยุ ติ ก ารบรรยายนี้ ไ ว เ พี ย งเท า นี้ เป น โอกาสให พ ระสงฆ ท า นสวด คณสาธยาย สงเสริมกําลังใจใหมีมากขึ้น ในการฟนฟูแกไขสงเสริมศีลธรรมตอไป ตามสมควร. -------------------
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรม -๘๒๔ สิงหาคม ๒๕๑๙
ปญหาที่กําลังทับถมแกปญ หาทางศีลธรรม (ตอ)
ทานสาธุชน ผูมีความสนใจในธรรม ทั้งหลาย,
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ก า ร บ ร ร ย า ย ป ร ะ จํ า วั น เ ส า ร ใ น ชุ ด อ ริ ย ศี ล ธ ร ร ม เ ป น ครั ้ง ที ่ ๘ ในวัน นี ้ อาตมาจะไดก ลา วโดยหัว ขอ ยอ ย วา ปญ หาที ่กํ า ลัง ทั บ ถ ม แ ก ป ญ ห า ท า ง ศี ล ธ ร ร ม ต อ อี ก ค รั ้ ง ห นึ ่ ง จ า ก ก า ร บ ร ร ย า ย ที ่ ย ั ง ไมจบในครั้งที่แลวมา.
เ รื ่ อ ง นี ้ ต อ ง ข อ โ อ ก า ส พ ิ เ ศ ษ ต า ม เ ค ย สํ า ห ร ั บ ท า น ทั ้ ง ห ล า ย ที ่ ม า ฟ ง เ ฉ พ า ะ ค ร า ว แ ล ว จ ะ ต อ ง ฟ ง เ รื ่ อ ง ซึ ่ ง พู ด ม า เ ป น ต อ น ๆ โ ด ย ไ ม ท ราบว า ต อ น ที ่ แ ล ว ม า นั ้ น ไ ด พ ู ด ว า อ ย า ง ไ ร จึ ง ทํ า ค ว า ม เ ข า ใ จ ไ ด ไมสมบูรณ ซึ่งมันก็เปนเรื่องที่ชวยไมได. ๒๑๙
www.buddhadassa.in.th
๒๒๐
อริยศีลธรรม
อาตมาจะพยายามเทา ที ่จ ะทํ า ได โดย ทบทวนใจความสั ้น ๆ ที ่ แ ล ว ม า ว า เ ร า กํ า ลั ง พู ด กั น ถึ ง ป ญ ห า ศี ล ธ ร ร ม เ พื ่ อ จ ะ แ ก ป ญ ห า ท า ง ศีล ธรรม; เพราะวา โลกกํ า ลัง มีค วามลํ า บากระส่ํ า ระสาย หรือ ขนาดที ่เ รีย กได วา วิก ฤตการณ อยู ต า ง ๆ นานาชนิด แลว เราก็แ กม ัน ไมต ก มีแ ตยิ ่ง ทับ ถม ทวีขึ ้น ๆ ; เพราะเราเขา ใจผิด อยา งหลับ หูห ลับ ตา มองขา มสิ ่ง ที ่เ ปน ตน เหตุ อันแทจริงเสีย แลวก็ไมไดแกที่สิ่งนั้น ไปมัวแกที่ปลายเหตุ สิ ่ ง ที ่ เ ป น ต น เ ห ตุ โ ด ย แ ท จ ริ ง ก็ ค ื อ สิ ่ ง ที ่ เ รี ย ก ว า ศี ล ธ ร ร ม ; ไรศ ีล ธรรมหรือ ศีล ธรรมบกพรอ งก็เ ปน เรื ่อ งลํ า บากทุก ขย ากระส่ํ า ระสาย; ถาศีลธรรมสมบูรณ มันก็เปนเรื่องที่มีความสงบสุข อยูในภาวะที่นาพอใจ สํ า หรับ คํ า วา "ศีล ธรรม" นั ้น ตามตัว หนัง สือ แท ๆ ก็ต อ งแปลวา สิ่งที่ทําความปรกติ ขอใหทราบวาใน ภาษาบาลี นั้น คําวา ศีล หรือ สี - ละ นี้ แ ปลว า ปรกติ หรื อ ความปรกติ . คํ า ว า "ธรรม" ในกรณี อ ย า งนี้ ก็ เ ป น คํ า ธรรมดา มีค วามหมายแตเ พีย งวา เปน สิ ่ง , สิ ่ง ใดก็ไ ดที ่ม ีอ ยู ต ามธรรมชาติ. ศีล ธรรม ก็ค ือ สิ ่ง ที ่ทํ า ใหม ีค วามปรกติ ทํ า ใหเ กิด ความปรกติ หรือ อยู เ ปน ปรกติ ก็ไ มม ีป ญ หา; ฉะนั ้น ถา โลกนี ้ม ีศ ีล ธรรม โลกนี ้ก ็ไ มม ีป ญ หา; ปญหามันเกิดมาจากการผิดปรกติ. ถาศีลธรรมเสื่อม ก็หมายความวาสภาพปรกตินี้ มั น วิ ป ริ ต ไปแล ว ; ถ า ไร ศี ล ธรรม ก็ คื อ ไม มี ส ภาพปรกติ เ ลย. คํ า นี้ มี ค วามหมาย อยางนี้ เปนอยางอื่นไมได
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org สํ า ห รั บ ภ า ษ า ไ ท ย ซึ ่ ง ยื ม ม า จ า ก ภ า ษ า บ า ลี ห รื อ ภ า ษ า อื ่ น ในประเทศอิ น เดี ย ; ไทยเราได ร ั บ วั ฒ นธรรมอิ น เดี ย ; คํ า ทั ้ ง หลายจึ ง ยื ม
www.buddhadassa.in.th
ปญหาที่กําลังทับถมแกปญหาทางศีลธรรม (ตอ)
๒๒๑
มาจากประเทศอินเดีย; แลวถาศึกษาตนตอของคําในภาษาอินเดีย ก็พอจะเขาใจ คํา เหลา นี้ไ ด. มัน ลํา บาก ก็ต รงที่เ อาไปแปลเปรีย บเทีย บกับ คํา ในภาษาอื่น ตอไปอีก; ความหมายมันก็สับสนไปบาง ก้ํากึ่งกันบาง, หรือผิดไปเลยบางก็มี เดี๋ ย วนี้ เ อาที่ แ น น อนที่ สุ ด คํา ว า ศี ล ธรรม ในภาษาบาลี นั้ น มันก็แปลวา สิ่งที่ทําความปรกติ; จําแนกไดมากมาย เปนทางกาย ทางวาจา ทางใจ; ในระดับ ต่ํา ระดับ กลาง ระดับ สูง สารพัด อยา ง แตวา รวมความ แลว ก็คือ สิ่งที่ทําความปรกติเทานั้นเอง .… .... …. .… ป ญ ห า ใ น โ ล ก ทั ้ ง โ ล ก ก็ ค ื อ ค ว า ม ไ ม อ ยู ก ั น เ ป น ป ร ก ติ สุ ข ; เ พ ร า ะ ข า ด ศี ล ธ ร ร ม ใ น ร ะ ดั บ ไ ห น ก็ ต า ม เ รี ย ก ไ ด ว า ข า ด ศี ล ธรรมทั้ ง นั้ น ที นี้ เ ราต อ งการความปรกติ ก็ ไ ปแก ป ญ หาปลายเหตุ ที่ เ กิ ด มาจากความไม มี ศี ล ธรรม; เช น ป ญ หาเศรษฐกิ จ ป ญ หาการเมื อ ง ปญ หาการทหารอะไรก็ต าม มัน เปน เรื่อ งปลายเหตุ คือ มาจากความไมมี ศี ล ธรรม อี ก ต อ หนึ่ ง . ดั ง นั้ น จึ ง แก ไ ม ไ ด ต ลอดมาจนบั ด นี้ ; และยิ่ ง ขึ้ น ๆ ก็เพราะวาโลกนี้ละเลยตอสิ่งที่เรียกวาศีลธรรมนั้นมากขึ้น ๆ ; แลวเขาก็ไมรูสึกตัว
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ขอให ม องให ดี ๆ ว า โลกกํา ลั ง ละเลยต อ สิ่ ง นี้ อ ย า งไร? ถ า เป น สมั ย ก อ นสิ่ ง ที่ เ รี ย กว า ศาสนาจะแฝดติ ด กั น อยู กั บ การศึ ก ษาทั่ ว ไป,
www.buddhadassa.in.th
๒๒๒
อริยศีลธรรม
และมาแฝดติด กัน อยูกับวัฒ นธรรมในบา นเรือน; มีอ ยูใ นเลือดในเนื้อ ของคน. ศีลธรรมมีอยูในเลือดในเนื้อของคน โดยไมตองสอนกันดวยปาก คนก็มีศีลธรรมได. เดี๋ยวนี้ศีลธรรมก็เหินหางไป, เหินหางไป ; เพราะวาไปหลงใหล ในสิ่งที่ยั่วยวน; สิ่งหนึ่ง คือความเปนสุขสนุกสนานในทางวัตถุ แลวขยับขยาย ใหมันมากขึ้นไป ในทางคนควา ในทางประดิษ ฐ จนกระทั่ง พบสิ่ง ที่อํา นวย ใหสํา เร็จ ประโยชน ตอ ไปอีก ที่เ ราหลงใหลกัน นัก ในโลกนี้ใ นเวลานี้ ก็คือ สิ่งที่เรียกวาเทคโนโลยี่ทุกแขนง ฉะนั้นศีลธรรมมันก็ตองหายไป ผูห ญิง ฝรั่ง ที่เ คยสวมเสื้อ ยาว ๆ ถึง ขอ มือ กระโปรงถึง ตาตุม , พวกเอเซียภาคกลางผูหญิงตองคลุมหนา แลวคลุมไปถึงตาตุม; มันก็เปลี่ยนไป คลุมนอยเขาจนไมคิดจะคลุมกันเลยเดี๋ยวนี้. นี้เปนวัตถุที่แสดงออกมาใหเห็นการ เปลี่ย น ไปลุม หลงในเรื่อ งของกามารมณ; ฉะนั้น โลกมัน ก็ตอ งเปลี่ย น เพราะวาจิตใจของคนมันเปลี่ยน แลวก็เปลี่ยนมากถึงขนาดนี้
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ศีล ธรรมมัน อยูไ มไ ดกับ จิต ใจที่เ ปลี่ย นไป ตามอํา นาจของความ หลงหรือ กิเ ลสตัณ หา; จึง ดูไ ดพ รอ มกัน มาเลยวา ศีล ธรรมมัน ก็เ ปลี่ย นไป ในทางเสื่อมลงไป, เสื่อมลงไป จนกระทั่งไรศีลธรรมเลย ในบางกรณี.
เมื่ อ คนไปหลงในวั ต ถุ แ ห ง ความใคร ทั้ ง หลาย มากขึ้ น คน ก็ละเลยศีลธรรม มีผลออกมาเปนความเห็นแกตัว อยางรุนแรงยิ่งขึ้น ๆ ; ฉะนั้นจึงทําอะไรไปตามความเห็นแกตัวทุกแขนง. โลกจึงสูญเสียความเปนปรกติสุข; เต็มไปดวยการแยงชิง เพื่อแสวงหาความสุข ทางวัตถุ ดวยความเปนแกตัวนั้น ๆ.
www.buddhadassa.in.th
ปญหาที่กําลังทับถมแกปญหาทางศีลธรรม (ตอ)
๒๒๓
ครั้ น คนมี ค วามทุ ก ข ย ากลํา บากหนั ก ขึ้ น คนทั้ ง โลกนี้ ก็ ห า ทางแก, ก็แ กอ ยา งหลับ หูห ลับ ตา คือ ไปแกต รงที่จุด เล็ก ๆ ที่เ ปน ผลของ ความเสื่อมเสียทางศีลธรรม, ไมไดไปแกถึงตัวรกรากของมัน คือตัวศีลธรรม ใหมีขึ้นมา; มันก็แกไมตก. เดี๋ยวนี้ก็ยังมีปญหาคาราคาซัง คือปญหาการที่จะ แกไขศีลธรรมนี้ ใหดีขึ้น. นี้เปนตัวปญหาที่แทจริง แลวอยูลึกที่สุด เ ร า แ ก ป ญ ห า นี ้ ไ ม ไ ด เ พ ร า ะ มี สิ ่ ง ที ่ เ ป น ป ญ ห า อื ่ น ๆ มาทับถม อยูเปนชั้น ๆ หลายชั้น; ก็คือปญหาที่มันเกิดออกมาจากความเสื่อม ศี ล ธรรมนั้ น เอง. เหมื อ นอย า งต อ งการจะกิ น เนื้ อ ในของมะพร า ว ก็ มี เ ปลื อ ก มะพรา วนั่น เอง; ไมใ ชมีเ ปลือ กอื่น มาหุม หอ ไว, เปลือ กมะพรา วนั่น เอง หุม หอ เนื้อ มะพรา วไว; ฉะนั้น อุป สรรคมัน ก็เ กิด จากสิ่ง นั้น หรือ คามมีสิ่ง นั้น โดยแทจริง. เราตองแกปญหาที่จริงแทอยางนี้ดวย ลงไปตามลําดับ จึงจะถึง ปญหาสุดทายที่แทจริง แลวก็แกได
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ป ญ หาทาศี ล ธรรม มั น อยู ที่ ค วามเห็ น แก ตั ว อั น มาจาก ความหลงนิยมเรื่องทางวัตถุดานเดียว โดยสวนเดียว หรือเกินไป; แลวก็มีปญหา ตาง ๆ ออกมาจากการทําผิดขอ นั้น ที่เปนโดยตรงก็มี, ที่เปนโดยออมก็มี. .…
....
….
.…
ที่เ ปน การทํา ผิด โดยตรง ก็คือ ปญ หาทางการจัด การศึก ษาผิด , หลั บ หู ห ลั บ ตาจั ด การศึ ก ษาผิ ด ๆไปทั้ ง โลก คื อ การศึ ก ษาที่ จ ั ด ขึ้ น นั ้ น ไมสงเสริมความมีแหงศีลธรรม แลวยังกลับทําลายศีลธรรม
www.buddhadassa.in.th
๒๒๔
อริยศีลธรรม
การศึ ก ษาแบบวั ต ถุ แบบเทคโนโลยี ่ นี ้ ทํ า ให ค นหลใหลใน วัตถุ ไมคิดจะมีศีลธรรม, หรือคิดวาศีลธรรมนี้ มันเปนเครื่องขัดขวาง ความ เอร็ ด อร อ ยสนุ ก สนานของตน. นี่ ก ารจั ด การศึ ก ษาผิ ด กลายเป น การ ศึก ษาที่ไ มสง เสริม ความมีศีล ธรรม แตทํา ลายศีล ธรรม มัน ก็มีผ ลใหเ กิด ปญ หาอยา งอื่น ขึ้น มากมาย; เรีย กวา เปน ปญ หาที่ทับ ถมอยูโ ดยตรง . ปญ หาทับ ถมโดยตรง คือ การศึก ษาที ่จับ ผิด ๆ นั้น ไดพูด กัน มาแลว อยา ง ละเอี ย ด ในการบรรยายครั้ ง ที่ แ ล ว มานี้ ในวั น นี้ จ ะได ก ล า วถึ ง ป ญ หา ที่ทับถมศีลธรรม ที่มีอยูโดยออมตอไป ข อ ท บ ท ว น คํ า พู ด บ า ง คํ า อ ยู เ ส ม อ ว า ต อ ง จั ด ก ร ะ ท ร ว ง ศีลธรรมขึ้นมา ใหใหญโตมโหฬารกวากระทรวงทั้งหลาย เพื่อเปนสุนับรับใช ของกระทรวงทั้งหลายทุก ๆ กระทรวง. การที่กระทรวงทั้งหลายทุกกระทรวง ทําหนาที่ตามความมุงหมายของตนไมได ก็เพราะวาขาดศีลธรรม. โดยหลักการก็ดี , โดยบุคคลก็ดี, มีอะไรที่ขาดศีลธรรม. ถามีอะไรมาชวยใหมีศีลธรรมละก็ ทุก กระทรวงก็ปฏิบัติหนาที่ของตนได. นี้จะตองมีกระทรวงศีลธรรม เพื่อชวยทําให ทุกคนมีศีลธรรม หรือเพื่อชวยควบคุมความมีศีลธรรม ของหลักการ แผนการ วิธีการตาง ๆ โดยทั่วไป
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ใช คํา ว า "สุ นั ข รั บ ใช " นี ้ มั น น า เกลี ย ด หรื อ โสกโดกอยู บ า ง แตมันก็ดี ตรงที่วามันลืมไดยาก, แลวมันเปนภาษาพวกคอมมูนิสตเขาใชดวย มัน ก็ยิ่ง ลืม ยากขึ้น ไปอีก , แลว ก็ดูน า จะมีป ระโยชน ในขอ ที่เ อามาใชใ ห มันถูกตอง ไมใชใชในทางที่ผิด.
www.buddhadassa.in.th
ปญหาที่กําลังทับถมแกปญหาทางศีลธรรม (ตอ)
๒๒๕
นี่ ค ื อ ความจํ า เป น ที ่ ว า เราจะต อ งพิ จ ารณากั น ถึ ง ป ญ หา ที่ทับ ถมปญ หาศีล ธรรม อยูโ ดยออ ม เพื่อ ใหเ ห็น ชัด กัน เสีย ทีห นึ่ง กอ นวา มันมีปญหาเหลานี้อยูรอบดาน เต็มไปหมด มากมาย แลวก็เกี่ยวพันกันอยางฟน เฝอ จนงงแกการที่จะแกไข. ชาวโลกก็ไปสนใจกันแตเรื่องวัตถุ เพราะความ นิยมวัตถุ จึงยังไมมองเห็นทางที่จะแกไขได .… .... …. .… ที นี ้ ก ็ จ ะ ไ ด พ ิ จ า ร ณ า กั น ถึ ง สิ่ ง ที ่ เ รี ย ก ว า ป ญ ห า แ ว ด ลอม ประเภทโดยออม ตอปญหาทางศีลธรรม. คํา ว า "โดยอ อ ม" นี้ เ ข า ใจว า คงจะเข า ใจกั น ได อ ยู แ ล ว ; ที นี้ ก็ประสงคเพียงวา มันเปนปญหาที่มิใชโดยตรง. มันเปนเพียงปญหาแวดลอมอยู รอบ ๆ แลวมันแยกแขนงออกมาจากตัวปญหาที่เปนประธาน กระทั่งออกมาเปน ปญหาหยุมหยิ่มกระจุกกระจิก, แลวก็งอกงามตอ ๆ ตอ ๆ ไปอีก; เกิดเปนปญหา ฝอยหยุมหยิมไปหมด. นี้เรียกวาเปนปญหาโดยออม และควรจะเรียกวาปญหา บริวาร แวดลอมปญหาที่เปนประธาน; แตก็ตองจัดการปญหาบริวารนี้ พรอม กันไปกับปญหาประธาน เพราะวามันเกี่ยวกันกันอยู
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ขอย้ํา อยู ใ นข อ ที่ ว า จะต อ งไปนึ ก ถึ ง ศี ล ธรรมที่ เ สื ่ อ มไป เพราะจัดการศึกษาผิด; และการศึกษาผิดนั้นมันทําใหเกิดปญหาทางอื่นขึ้น มาอีกมากมายหลายแขนง ที่เรียกวาเปนปญหาโดยออม
www.buddhadassa.in.th
ปญหาที่กําลังทับถมแกปญหาทางศีลธรรม (ตอ)
๒๒๗
มหาวิทยาลัยพนออกไป ก็ไมมีเรื่องของธรรมะ หรือของศาสนา หรือที่เราเรียก ในที่นี้วาศีลธรรม. ศี ล ธรรมในที่ นี้ ที่ เ ป น ชั้ น สู ง คื อ อริ ย ศี ล ธรรม - ศี ล ธรรม ตามแบบของพระอริยเจา; ไมใช "ศีลธรรมอันดีของประชาชน" อยางที่เขาชอบ พูดกัน. แตเดี๋ยวนี้แมศีลธรรมอันดีของประชาชน มันก็หาทํายาหยอดตาไมไดอยู แลว ; จะไปเรียกหาศีลธรรมของพระอริยเจานั้น ก็ยิ่งไกลออกไปอีก. แตเรา ก็ตองการ เพราะวาถาไมมีสิ่งนี้ โลกนี้มันก็วินาศ. เราจะต อ งทํา ทุ ก อย า งให สุ ด ความสามารถ ที่ จ ะดึ ง เอา ระบบที่ ศ าสนา หรื อ ธรรมะ ควบคู กั น อยู กั บ การศึ ก ษา; เหมื อ นกั บ ควาย ๒ ตัวลากไถคันเดียวไปนี้ ใหกลับมาอีก เหลานี้เรียกวามันเปนปญหา โดยออมที่มากมาย ที่เกิดมาจากการศึกษาที่จัดไปผิด ๆ ; เพราะการศึกษานั้น นิยมแยกสิ่งที่เรียกวา ธรรมะหรือศาสนาออกไปเสีย ไมใหมาเกี่ยวของนั่นเอง .… .... …. .…
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ที นี ้ ก ็ จ ะ ได ย ก ตั ว อ ย า งป ญ หาโดยอ อ ม ที ่ ว า นี ้ มั น มี มากมายจนเอามากลาวใหหมดไมได; จะทําไดเพียงยกมาใหดูเปนตัวอยาง
ป ญ หานี้ ก็ ไ ด ก ล า วมาแล ว ว า ป ญ หามี ขึ้ น มาเมื่ อ มี ค วามไร ศีลธรรม, บกพรองทางศีลธรรม, ศีลธรรมรวนเร, กระทั่งศีลธรรมลมจมไป ในที่สุด, เหลานี้มันมีอยูจริง.
www.buddhadassa.in.th
๒๒๘
อริยศีลธรรม
ขอให ทุ ก คนทํา ใจเป น กลาง ทํา ใจบริ สุ ท ธิ์ แล ว มองดู กั น ไปจริง ๆ วา ในบา นเมือ งเราหรือ กระทั่ง ในโลกนี้ทั้ง หมด หรือ กระทั่ง วา ใน ตัวเขาเองคนเดียวนี้ มันมีความบกพรองรวนเรทางศีลธรรมตาม ๆ กันไปทั้ง หมดหรือ เปลา ? ถา ถึง กับ วา ไรศีล ธรรมก็ เรีย กวา มัน วิน าศถึง ที่สุด ; ถา บกพรอ งบา งก็ยัง คอ ยยัง ชั่ว , ถา รวนเร มัน ก็ยัง พอจะแกไ ขใหมัน ตรงได, แตถามันลมจมไปหมดแลว ไรศีลธรรมแลว ก็เรียกวา เปนเคราะหกรรม อยางยิ่งของมนุษยเรา. ทีนี้ สิ่งเหลา นี้มีอยูอ ยา งไรบา ง? อาตมาก็ตอ งยกตัวอยางเทา ที่ เวลาจะอํา นวย; ก็ตอ งขออภัย ที่วา ถา มีก ารกระทบกระทั่ง บา ง ก็ข อให ถื อ เสี ย ว า ไม มี เ จตนาร า ย ที่ จ ะกระทบกระทั่ ง เลย; แต ด ว ยความหวั ง ว า เราจะแก ไ ขสถานการณ ข องเรา ให มั น ดี ขึ้ น เมื่ อ คนทั้ ง โลก หรื อ ประเทศอื่ น เขาจะไม แ ก ไ ข ก็ ต ามใจ; เราเป น พุ ท ธบริ ษั ท เป น คนไทยอยางพุทธบริษัท บูชาความถูกตอง ความดี ความจริง ความเปน ธรรม ความงดงาม อะไรนี้ ก็ตอ งพยายามไปตามธรรมชาติข องพุท ธบริษัท
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ปญ หาที ่ ๑ ที ่จ ะยกขึ ้น มาเปน ตัว อยา ง คือ ปญ หาวา เมื ่อ มี ความรวนเรล ม จมทางศี ล ธรรมแล ว ก็ มี ป ญ หาเกี่ ย วกั บ การจงรั ก ภั ก ดี ตอประเทศชาติศาสนาพระมหากษัตริย.
เ ดี ๋ ย ว นี ้ ไ ม ม ี ค ว า ม จ ง รั ก ภั ก ดี ต อ ป ร ะ เ ท ศ ช า ติ เ ป น ต น ที่ เ พี ย งพอ ไม จ ริ ง พอ; หรื อ ว า ถึ ง กั บ หน า ไหว ห ลั ง หลอก. ที่ ป ากพู ด ว า
www.buddhadassa.in.th
ปญหาที่กําลังทับถมแกปญหาทางศีลธรรม (ตอ)
๒๒๙
"จงรักภักดีตอประเทศชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย" นั้น มันปากวา หรือ วาเขียนเปนตัวหนังสือก็พอแลว ไมไดปฏิบัติโดยสมบูรณ; ยิ่งไปกวานั้นอีก ก็แทบจะไมรูวาประเทศ ชาติ ศาสนา พระมหากษัตริยนั้น คืออะไรดวยซ้ําไป เพราะลูกเด็ก ๆ เหลานี้ถูกสอนใหทองจํามา ชินปาก เคยลิ้น มาตั้งแตเล็ก; เขาก็ไมตองสนใจ วาอะไรก็ได, เขาจําไดก็แลวกัน ถา เปรีย บเทีย บกัน ดูกับ คนโบราณ สมัย ปูยา ตายายโนน อาจ จะมองเห็น และเชื่อ ได วา มัน จริง อยา งนั้น คือ เขามีค วามจงรัก ภัก ดี ตอ ประเทศชาติ ศ าสนา พระมหากษั ต ริ ย ยิ่ ง กว า คนสมั ย นี้ ซึ่ ง นิ ย มจงรั ก ภั ก ดี ต อ วั ต ถุ ต อ ความสุ ข สนุ ก สนาน เอร็ ด อร อ ยทางวั ต ถุ . เอากํา ลั ง ความจงรักภักดี มาใสกับสิ่งนี้เสียหมด, ทางฝายโนนมันก็จางไป. ที ่ก ลา ววา "ไมรู จ ัก สิ ่ง ที ่เ รีย กวา ชาติ" เปน ตน นี ้ ก็ล อง พิจารณาดู วาการสูญชาติของมนุษยมันมีหลายความหมาย. ถาสูญชาติในทาง ศี ล ธรรมมั น ก็ ห มดชาติ ข องมนุ ษ ย ชาติ ม นุ ษ ย จะหมดไป; เป น ชาติ สัตวปา เดรัจฉานอะไรไป ถามันขาดศีลธรรม นี่รูจักชาติในลักษณะอยางนี้ กัน หรือ เปลา ? ยัง มีคํา วา ชาติใ นทางวัฒ นธรรม ทางจิต ใจ; ถา เราสูญ ไป, เช น ไป นิ ย มวั ฒ นธรรมชาติ อื่ น ก็ เ ป น อั น ว า จิ ต ใจนั้ น มั น เป น ชาติ อื่ น ไปแลว; นี่ก็มีอยูมาก
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ที่วา ไปตามกัน ฝรั่ง ในเรื่อ ง การกิน การอยู การเลน การหวัว อะไรต า ง ๆ นั้ น ก็ จ นสู ญ ชาติ ไ ทยไปแล ว โดยจิ ต ใจหรื อ โดยวั ฒ นธรรม.
www.buddhadassa.in.th
๒๓๐
อริยศีลธรรม
วัฒนธรรม วัฒนธรรมในสายเลือดมั นถูกรีดออกมาทิ้งหมดอยางนี้ แลวก็ไปรับเอาของ ใหม เ ข า มาแทน: เป น วั ฒ นธรรมแบบวั ต ถุ ; นี่ ก็ เ รี ย กว า สู ญ ชาติ ไ ปแล ว ในทาง วัฒนธรรม ทีนี ้ก ็จ ะ เปน เหตุใ หส ูญ ช า ติอ อ ก ม า ถึง กับ วา สูญ ชาติท า ง ก า ร เมือ งคือ ประเทศชาตินี ้เ ปน เมือ งขึ ้น เขา เปน ขี ้ข า เขา; นี ่เ รีย กวา สูญ ชาติท าง การเมื อ ง นี ้ เ ร า ก็ รู จ ั ก แต เ รื ่ อ ง สู ญ ชาติ ท างการเมื อ ง ; พู ด กั น ม า ก กลั ว กั น ม า ก . แ ต ห า รู ไ ม ว า มู ล เ ห ตุ ที ่ แ ท จ ริ ง นั ้ น ถ า มี ก า ร สู ญ ช า ติ ใ น ท า ง จิตใจแลว จะตองสูญชาติในทางการเมืองตามมาเปนแนนอน อ า ต ม า รู ส ึ ก ว า ก า ร สู ญ ช า ติ ใ น ท า ง ก า ร เ มื อ ง นี ้ ยั ง เ ล ว น อ ย ก ว า สู ญ ช า ติ ท า ง จิ ต ใ จ ห รื อ ท า ง วั ฒ น ธ ร ร ม ห รื อ ท า ง ศี ล ธ ร ร ม . ขอใหรู จ ัก สิ ่ง ที ่เ รีย กวา "ชาติ ประเทศ" กัน อยา งนี ้บ า ง ถา เปน ชาติไ ทย ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย ก็ ต อ ง ร ะ วั ง อ ย า ใ ห ม ั น สู ญ ช า ติ ไ ป ใ น ท า ง จิ ต ใ จ ห รื อ ท า ง ศีลธรรม.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ท ี นี ้ ศ า ส น า นี ้ เ ป น ห ล ั ก ที ่ จ ะ ใ ห ย ั ง ค ง อ ยู ใ น ท า ง จ ิ ต ใ จ หรื อ ทางศี ล ธรรม ก็ อ ย า ให ส ู ญ ไปเสี ย . พระมหากษั ต ริ ย โ ดยทั ่ ว ไปก็ เ ล็ ง ถึ ง ชนชั้ น ปกครอง ซึ่ ง มี ห น า ที่ ทํ า การรั ก ษาคุ ม ครองสิ่ ง เหล า นี้ ให ค งอยู ใ นสภาพ อยา งนี ้ เปน พระมหากษัต ริย ที ่ป ระกอบอยู ด ว ยทศพิธ ราชธรรม เปน ตน ; เมื ่อ ทา นทํ า หนา ที ่ข องทา นบริส ุท ธิ ์แ ลว เปน ผู ที ่ค วรจงรัก ภัก ดีอ ยา งยิ ่ง ไมมี อะไรจะยิ่ ง ไปกว า ในระหว า งบุ ค คลด ว ยกั น . เพราะว า รั บ ผิ ด ชอบในความสู ญ ชาติ
www.buddhadassa.in.th
ปญหาที่กําลังทับถมแกปญหาทางศีลธรรม (ตอ)
๒๓๑
ของคนทั้งประเทศ ทั้งในแงของศีลธรรมวัฒนธรรม และทั้งในแงของการเมือง. ฉะนั้ น เราจะต อ งรู จั ก สิ่ ง เหล า นี้ ดี จึ ง จะมี ค วามจงรั ก ภั ก ดี ต อ สิ่ ง เหล า นี้ ไ ด เดี๋ย วนี้ค วามไมมีศีล ธรรม ความไมนิย มสิ่ง ที่ถูก ตอ งตามหลัก ธรรมนี้ เขามาครอบงํา; มันก็มีปญหาเรื่องการจงรักภักดีขึ้นมา คือมันไมจริง พออยา งหนึ่ง หรือ มัน ถึง กับ หนา ไหวห ลัง หลอกไปเลย;แลว มัน ก็ร วนเรขึ้น เปน ขอแรกในชนชาตินั้น ไมเฉพาะชาติไ ทย ขอใหรูไวเสมอไปวา เรากําลัง กลาวถึงเรื่องของมนุษย ไมวาชาติไหน จะเปนเรื่องของคนทั้งโลกก็ได หรือ จะไปเปนของประเทศเล็ก ๆอยางประเทศไทยเราก็ได นี ่ ป ญ ห า โ ด ย อ อ ม ไ ด เ กิ ด ขึ ้ น ม า แ ล ว คื อ ว า เ กิ ด ไ ม ม ี ค ว า ม จงรั ก ภั ก ดี โ ดยแท จ ริ ง ต อ ประเทศชาติ ศ าสนา พระมหากษั ต ริ ย เ ป น ต น ; ก็เปนเครื่องทําความยุงยาก ใหแกการที่จะปรับปรุงศีลธรรมของบานเมืองนั่นเอง. ขอใหดูวา ปญหานี้มันเปนปญหาโดยออม เขามาทับถมแกการแกปญหาทาง ศีลธรรมอยางไร?
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org .…
....
….
.…
ดู กั น ต อ ไ ป ข อ ที่ ๒ ป ญ ห า ที ่ เ ป น ค ว า ม ร บ ก ว น ม า จากอันธพาลนานาแบบ.
ความเป น อั น ธพาลนานาแบบ มั น ค อ ยเกิ ด ขึ ้ น มา จาก การที่ศีล ธรรมมัน เสื่อ มไป, และจากการศึก ษาที่จัด ผิด ๆ ทํา ลายศีล ธรรม
www.buddhadassa.in.th
๒๓๒
อริยศีลธรรม
เสี ย เอง. อั น ธพาลนานาแบบนี้ ตั ว อย า งเช น ว า อาชญากรรมทางเพศ; เดี๋ยวนี้ทั่วโลกยอมรับวา อาชญากรรมทางเพศกําลังทวีขึ้นอยางรวดเร็ว อยาง ไมนาเชื่อ. เชนวาในบางประเทศมีอาชญากรรมทางเพศเกิดขึ้น โดยเฉลี่ยแลว ทุก ๆ ๗ วินาทีเปนตน.อาตมาเคยอานพบอยางนั้น. เมื่อมีความลุมหลงในทาง กามารมณเรื่อย ๆ ไป มันก็เกิดความวิปริตมันก็ขยายตัวออกไป เปนเรื่องปญหา ทางกามารมณมากมาย. ที ่เ รีย กวา เปน คนเจา สํ า ราญนั ้น ไมไ ดจํ า กัด อยู แ ตใ นคนที่ ร่ํารวยเหลือกินเหลือใช แตระบาดลงมาถึง แมแตคนยากจน มันก็ยังอยากเปน เจา สํา ราญ. เมื่อ ไมมีเ งิน มัน ก็ตอ งไปหามา;หาโดยสุจ ริต ไมไ ด ก็ห าโดย ทุจ ริต เพื่อ เอามาซื้อ ความเปน เจา สํา ราญอยา งนี้; ก็เ ลยออกไปถึง การติด ความสนุ ก สนาน หรื อ มหรสพนานาชนิ ด . อย า งในภาษาธรรมะเขา เรียกวา วัตถุกาม หรือความใคร หรือของใคร ที่เปนวัตถุที่ตั้ง ก็เปนปญหา มากมายเหลือที่จะนับไหว; มิใชแตเพียงอาชญากรรมทางกามารมณอยางเดียว.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ทีนี ้ม ัน ยัง มีอ าชญากรรมทางโทสะจิต , รวม ๆ กัน เรีย กวา อาชญากรรมทางโทสะจิต คือวา โกรธ หรือ ประทุษรา ย ดว ยกิเ ลส ที่ชื่อ วา โทสะ หรื อ โกธะ นี้ ต อ มาจากอาชญากรรมทางกามารมณ หรื อ ทาง ราคะมันเนื่องกันอยู มันตองดูพรอมกันไป.
ความรูสึกที่เปนความโลภ หรือเปนราคะทางกามารมณนั้น มัน เปนเหตุใหเกิดโทสะ, หรือความโกรธ พอไมไดอยางใจมันก็โกรธ; ถาอยาไป
www.buddhadassa.in.th
ปญหาที่กําลังทับถมแกปญหาทางศีลธรรม (ตอ)
๒๓๓
ตอ งการสิ ่ง อยา งนั ้น มัน ก็ไ มม ีอ ะไรที ่จ ะทํ า ใหไ มไ ดอ ยา งใจ มัน ก็ไ มม ีก ารโกรธ ที่นี้ไปลุมหลงของรัก เมื่อไมไดอยางใจ มันก็ตองโกรธ. เ รื ่ อ ง ค ว า ม โ ก ร ธ นี ้ ก ็ แ ย ก ตั ว อ อ ก ม า เ ป น ป ญ ห า อี ก อั น ห นึ ่ ง ; มีโ ทสะจิต มีอ าฆาต มีจ องเวร มีส ัน ดานพาลโหดรา ย ยิ ่ง กวา สัต วป า นี้ อาชญากรรมก็เ กิด ขึ ้น มาอีก แผนกหนึ ่ง อีก แบบหนึ ่ง คือ อาศัย โทสจิต เปน มูล. ค น เ ร า พ อ โ ก ร ธ แ ล ว มั น ก็ ไ ม เ ป น ม นุ ษ ย แ ล ว พ อ ทํ า ล ง ไ ป แ ล ว มั น ก็ จ ะ ต อ ง มี ก า ร ต อ บ แ ท น , มั น ก็ แ ก แ ค น , อ า ฆ า ต ส ว น กั น ไ ป ส ว น กั น ม า ; ก็ ว ิ น า ศ กั น ล ง ไ ป ทุ ก ที พ ร อ ม ทั ้ ง ส ร า ง นิ ส ั ย สั น ด า น ทารุณ โหดรา ยเพิ ่ม ขึ ้น . ฉะนั ้น ที ่เ ขารบกัน ทั ้ง โลกอยู ไ ดเ ดี ๋ย วนี ้ มัน ก็ม ีเ หตุนี้ เป น เหตุ ส ว นหนึ่ ง ที่ ร วมอยู ด ว ย คื อ ความเกลี ย ดชั ง กั น หรื อ เรี ย กว า มั น อาฆาต กันอยูตลอดเวลา.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ที นี้ ป ญ หาอาชญากรรมต อ ไปอี ก ก็ เ ช น เกี่ ย วกั บ การแสวงหา ป ร ะ โ ย ช น , ต อ ง ก า ร ป ร ะ โ ย ช น โ ด ย ต ร ง . เ จ า ะ จ ง ที ่ ป ร ะ โ ย ช น แ ล ว ก็ ลั ก ก็ ข โมย; แม ที่ สุ ด แต ว า เป น ผู ที่ เ ข า ที่ คั บ ขั น หรื อ ว า จนตรอก ในการประกอบ อาชีพ มันก็ตองขโมย.
นี ่ เ รี ย ก ว า เ ห มื อ น กั บ สั ต ว ม ั น จ น ต ร อ ก แ ล ว มั น ก็ ต อ ง กั ด แ ต ม นุ ษ ย นี ้ ย ั ง แ ป ล ก อ อ ก ไ ป ว า ถ า จ น ต ร อ ก ใ น เ รื ่ อ ง ก ร ะ ทํ า โ ด ย สุ จ ริ ต ; แล ว มั น ก็ ทํ า ทุ จ ริ ต จึ ง มี อ าชญากรรมอี ก ประเภทหนึ่ ง เกิ ด ขึ้ น มา กระทั่ ง
www.buddhadassa.in.th
๒๓๔
อริยศีลธรรม
รับ จา งฆา เขา อยา งนี้; ไมไ ดมีเ รื่อ งอะไรกับ เขา แตเ พราะเราอยากจะได เงินก็รับจางฆาคนอื่น มันเปนเรื่องของการแสวงหาประโยชน. นี่ย กมาเปน ตัว อยา งก็เ ขา ใจกัน ไดทัน ที วา ภาวะเชน นี้ มัน มีอ ยู ในโลกนี้อยางไร ในระหวางบุคคลก็ดี ในระหวางประเทศก็ดี หรือรวมๆ กัน ทั้งโลกดี มันมีการกระทําอยางนี้. คนยัง แบง กัน อยูเ ปน ๒ ชนิด ; แลว ก็นา หวัว ดว ย ที่อ าตมา เคยพูดถึงมาครั้งหนึ่งแลว ในการบรรยายครั้งกอน ๆ โนนวา ; พวกหนึ่งเขาถือ หลั ก ว า "ขอทานดี ก ว า ขโมย" เป น ขอทานดี ก ว า ขโมย แต อี ก พวกหนึ่ ง เขาถือ หลัก ที่วา "ยิ่ง รวยยิ่ง กอบโกย" มัน เดิน กัน คนละทางอยา งนี้ ทีนี้ ขอ ทานดีกวาเปนขโมยนั้น มันจึงพายแพ มันยิ่งพายแพ มันถอยไป, ถอยไป จนไม คอ ยจะมีใ ครยอมรับ นับ ถือ แลว เดี๋ย วนี้ทีวา ขอทานดีก วา เปน ขโมยนั้น . มัน ไปขยายทาง "ยิ่ง รวยก็ยิ่ง กอบโกย, แลว ก็ยิ่ง อยากรวม แลว ก็ยิ่ง กอบโกย" นี้มันเปนอาชญกรรมที่ปรากฎออกมาใหเห็นชัดแลว; ที่ยังซอนเรนอยูในจิตใจอีก มากมายนัก.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org "ยิ ่ ง รวยยิ ่ ง กอบโกย" ไม ผ ิ ด กฎหมาย ไม ผ ิ ด รั ฐ ธรรมนู ญ เพราะเปนกฎหมายหรือรัฐธรรมนูญที่คนโงเขียนขึ้น; คนที่ยิ่งรวยยิ่งกอบโกย จึ ง ไม ผ ิ ด กฎหมาย และไม ผ ิ ด รั ฐ ธรรมนู ญ ใด ๆ.แต ม ั น ผิ ด กฎหมายของ พระเจ า ผิ ด ศี ล ธรรมของพระเจ า ; มั น ก็ ต อ งมี เ รื่ อ งเสี ย หาย และต อ งมี การลงโทษที่สาสม คือ ใหมนุษยชนิดนี้อยูดวยความระส่ําระสาย ทุกขยาก ลําบาก เดือดรอน หาความสงบสุขมิได.
www.buddhadassa.in.th
ปญหาที่กําลังทับถมแกปญหาทางศีลธรรม (ตอ)
๒๓๕
ทีนี้ อาชญากรรมประเภทอื่น ตอ ไปอีก ก็เ ชน มีจิต วิป ริต จิต ไมส มประกอบ ขนาดเปน สัน ดานพาล เปน ผูรา ยโดยกํา เนิด อะไรไปเลย; จิตวิปริตนี่อยาทําเลนกับสิ่งนี้ เพราะมันมีอาํ นาจมาก แลวมันแตกแขนงไดมาก. พระพุ ท ธเจ า หรื อ หลั ก พุ ท ธศาสนาวางไว เ ป น หลั ก ว า "ไม มี อ ะไรที่ สํา คั ญ ยิ่งกวาจิตที่ตั้งไวถูกตอง" จิต ที่ตั้ง ไวถูก ตอ ง ไมใ ชจิต ตามธรรมชาติเ ฉย ๆ ตอ งจิต ที่ตั้ง ไวถ ูก ตอ ง จนแยกออกไปเปน ๒ ฝา ย วา ไมม ีโ จรหรือ อัน ตราย หรือ อุป สรรคศัต รูใ ด ๆ รา ยไปกวา จิต ที่ตั้ง ไวผิด . และวา ไมมีมิต รสหายผูห วัง ดี ชวยเหลืออะไร ดียิ่งไปกวาจิตที่ตั้งไวถูก. เ ดี ๋ ย ว นี ้ ค น มี จ ิ ต วิ ป ริ ต ก็ ค ื อ ว า มั น ไ ม ม ี ก า ร ตั ้ ง ไ ว โ ด ย ถู ก ตอ ง; มูล เหตุก็ม าจากอะไรหลาย ๆ อยา ง ที่เ ปน เหตุใ หมีจิต วิป ริต แลว ปญหามันก็ไมมีที่จะสิ้นสุดได ในเมื่อจิตยังวิปริตอยู เมื่อเปนอยางนี้กันมากเขา ก็เ กิด ปญ หาขึ้น มาทัน ทีวา ; เดี๋ย วนี้เ ราตอ งอยูรว มโลกกับ คนบา . ใครมอง วาเดี๋ยวนี้เรามีปญหาที่จะตองอยูรวมโลกกับคนบา; นี่มากขึ้นทุกที.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org นี ่ค นคือ มนุษ ยข องเรา ไมเ ปน มนุษ ย; เปน คนที ่ม ีจ ิต วิป ริต หลงใหลในความเห็ น แก ต ั ว บู ช าความเห็ น แก ต ั ว ทํ า อะไรไปตาม กิเ ลสนี้จ นเปน นิสัย ไป. หรือ วา ที่ยัง ดี ๆ อยูเ มื่อ เล็ก ๆ นี้ มัน ก็ถูก กระทํา ให เปน จิต วิป ริต ยิ่ง ขึ้น เมื่อ โตขึ้น มา, โตขึ้น มา. เพราะวา ผูใ หญเ หลา นั้น มีจิต วิปริต ทําอะไรวิปริตเสียแลว; เด็กเล็ก ๆ ที่เกิดมา จิตบริสุทธิ์ผุดผอง ก็คอย หมุนไปตามทางที่ผิด ที่จะเปนปญหาที่ใหญหลวงยิ่งกวาปญหาใด ตอไปขางหนา.
www.buddhadassa.in.th
๒๓๖
อริยศีลธรรม
เพราะวาการศึกษาที่จัดนั้น มันจัดผิดมันทําใหจิตนี้วิปริต ใหลุมหลงในวัตถุ ใน เนื้อหนัง. ที นี้ ยั ง มี ป ญ หาอาชญากรรม เกี่ ย วกั บ การเสพติ ด ที่ มั น ก็เจริญกาวหนามากเหมือนกัน;จะตองคิดดูวา กอนนี้มันไมมีสิ่งเสพติดมึนเมา เชน เหลา เชนฝน เชนยาเสพติดใด ๆ ไมมากเหมือนเดี๋ยวนี้. เดี๋ยวนี้มันมาก; ยิ่งมีการศึกษามาก มนก็ยิ่งมียาเสพติดมาก มันนาประหลาด ที่วาเขาจัดการ ศึกษา ถึงระดับอุดมศึกษากันในโลกมากขึ้น ยาเสพติดมันยิ่งเจริญงอกงามในโลก มากขึ้น. คํา ว า "เสพติ ด " นี้ มี ค วามหมายกว า ง จะเป น วั ต ถุ สิ่ ง ของ ก็ ไ ด เป น การกระทํา ก็ ไ ด เ ป น ความรู สึ ก ก็ ไ ด . กิ น ยาเสพติ ด ก็ ก ลายเป น ขี้เมา; แมแตวาคนขี้เกียจ ก็คือคนกินยาเสพติด, มันเปนยาเสพติดทางจิตใจ. พอขี้เกียจแลวมันก็สบายใจ ครึ้มใจเหมือนกับ สูบกัญชา นี้ก็เรียกวายาเสพติด ทางจิต ใจ แมก ารพนัน นี้ มัน ก็ไ มไ ดกิน เขา ไป ไมไ ดส ูบ สูด เขา ไป แตก็ เสพติด มัน เปน เสพติด ทางจิต ใจ; ก็เ รีย กวา เปน ปญ หา เพราะสามารถ ทํา ใหเ กิด อาชญากรรมขึ ้น มาได. นี ่ล องพิจ ารณาดูใ หด ี ๆมนุษ ยเ รากํ า ลัง เปนทาสยาเสพติด กันมากขึ้นทั่วไปทั้งโลก ยิ่งขึ้น ๆ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ความคิด ที ่น า หวัว หรือ นา สงสาร ตัว อยา ง เชน วา เขาจะ ประดิษ ฐป รุง ของที่สูบ ไดแ ทนบุห รี่ แตไ มใ หมีธ าตุเ สพติด . นี่เ ทา กับ รัก ยา เสพติ ด ถึ ง ขนาดที ่ ว า จะปรุ ง สิ ่ ง ที ่ เ ส พได เ อ ร็ ด อร อ ย แต ไ ม ใ ห โ ทษ เหมือนกับบุหรี่ อยางนี้ มนุษยเหลานั้น ก็คิดวาเปนความเฉลียวฉลาด เปน
www.buddhadassa.in.th
ปญหาที่กําลังทับถมแกปญหาทางศีลธรรม (ตอ)
๒๓๗
ความกาวหนา เปน ความเจริญ ทางอารยธรรม แต ทางศาสนาถือ วา เปน ความโงที่ลึก มากขึ้นไปอีก; นี้มันควรจะทิ้งเสีย ไมตองไปทํามัน. อยา งจะคิด ทํา บุห รี่เ ทีย ม ที่ไ มใ หโ ทษทางเสพติด นี้ มัน ก็ยิ่ง โง อยู นั่ น แหละ มั น เสี ย เวลา และไม มี ป ระโยชน อ ะไร; แล ว มั น ก็ จ ะต อ ง ถื อ ว า เป น เสพติ ด อี ก นั่ น แหละ คื อ เสพติ ด ในทางจิ ต ใจ.มั น ไม ใ ห โ ทษ ในทางรายกายก็จริง แตมันก็เสพติดในทางจิตใจอยูตามเดิม. อย า งนี้ ก็ ต อ งเรี ย กว า อาชญากรรม; ถ า มนุ ษ ย ไ ม ย อมรั บ ว า เปนอาชญากรรมของมนุษยมันก็ตองเปนอาชญากรรมตามแบบของพระเจา, ตอง พูดกันภาษาพระจาจึงจะเรียกวานี้เปนอาชญากรรม. การคนควาอุต ริตาง ๆ ที ่ เ ก ง ม า ก เ ฉ ลี ย ว ฉ ล า ด แ ต ไ ม จํ า เ ป น ห รื อ ไ ม มี ป ร ะ โ ย ช น เ ล ย , มี เ จตนาทุ จ ริ ต แฝงอยู มี ค วามโง แ ฝงอยู ; นี่ ต อ งถื อ เป น อาชญากรรม ทางวิญญาณตามแบบของพระเจา ในฐานะเปนเรื่องทางวิญญาณ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ตั ว อ ย า งป ญ หาอาชญากรรมต า ง ๆ เนื ่ อ งมาจากความ เปนอันธพาลของมนุษย มันมีอยูอยางนี้ เปนตัวอยาง. ความเปนอันธพาลนี้ ภาษาไทยรูกัน นอ ย, อยา งทา นทั้ง หลาย ก็ค งคิด วา อัน ธพาลคือ คนที่มัน หยาบชาทารุณ เกเร ขมเหงคนอื่น. แตตามหลักของพระศาสนาหรือแมแต หลักของภาษา คือตัวหนังสือ มันไมเปนอยางนั้น มันมากกวานั้น.
อันธะ นี้แ ปลวา มืด หรือ ตาบอด, แลว พาละ นี้ แปลวา ออน หรือ โงหรือ เขลา; อันธพาล รวมกันแลว คือ ความออนหรือเขลา อยาง
www.buddhadassa.in.th
๒๓๘
อริยศีลธรรม
มืด เหมือ นกับ ตาบอด. ฉะนั้น ไมตอ งไปทํา อัน ตรายใครดว ยดาบ ดว ยหอก ดว ยปน ผาหนา ไม; มัน ก็ทํา อัน ตรายโดยปญ หาตา ง ๆกระทั่ง ฆา ตัว เองดว ย ความโง, ดําเนินชีวิตผิด ๆ. ผู ที่ ว างระบบการศึ ก ษาออกมาในโลกนี้ อ ย า งผิ ด ๆ ก็ เ ป น คน อัน ธพาลได. นี่พูด ตรง ๆไมตอ งกลัว ใครโกรธ วา เจา หนา ที่ว างระบบการ ศึ ก ษาของโลกทั้ ง โลก ไม เ ฉพาะประเทศไทย ที่ ว างระบบออกมาผิ ด ๆ ไมส ง เสริม ศีล ธรรมกลับ ย่ํ า ยีศ ีล ธรรม; นั ้น แหละคือ พวกอัน ธพาลที ่ส ุด , อันธพาลรายกาจที่สุด ยิ่งกวาอันธพาลที่ถือดาบ ถือหอก ถือปน เที่ยวฆาเที่ยวยิง เ ข า เสียอีก. เพราะอันธพาลชนิดโนนมันทําลายจิตใจ ทําลายวิญญาณของมนุษย; อัน ธพาลชนิด นี้ ทํา อัน ตรายไดแ ตเ พีย งรา งกาย. ฉะนั้น ปญ หาอัน ธพาลนี้ จะตองดูกันใหมากถึงขนาดนี้; วามันเกิดมาจากการที่จัดการศึกษาผิดตางหาก จึงเกิดอันธพาลทุก ๆ แขนงขึ้นมาในโลก. ... ... ... ...
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ที นี ้ ป ญ ห า ต อ ไ ป ป ญ ห า ที ่ ๓ อ ย า ก จ ะ ย ก ตั ว อ ย า ง ปญ หาทางการปกครอง หรือ การปราบปราม ของผูมีห นา ที่ปกครองหรือ ปราบปรามในบานในเมือง.
เมื่อ ศีล ธรรมมัน เสื่อ มแลว มัน ก็เ ปน ปญ หามหาศาลขึ้น มาทัน ที ทั่วทั้งโลก. เจาหนาที่ที่จะปกครองบานเมืองหรือปราบปรามทุจริต นี่ก็ไมสามารถ ทีนี้ ถ าเจ าหน า ที่ไ ม มีศี ล ธรรม เสี ย เองดวยแล ว ก็ ไม ต อ งพู ดกั น เลย. ถา ว า
www.buddhadassa.in.th
ปญหาที่กําลังทับถมแกปญหาทางศีลธรรม (ตอ)
๒๓๙
ประชาชนทั่ ว ไปไม มี ศี ล ธรรม เหลื อ อยู แ ต เ จ า หน า ที่ ที่ มี ศี ล ธรรม ก็ ยั ง ไม ส ามารถจะ ทําอะไรได; เดี๋ยวนี้มันก็จะปนกันไปเสียหมดในความไมมีศีลธรรม. ฉะนั ้น ความเสื ่อ มทางศีล ธรรมนี ้ มัน ทํ า ใหไ มส ามารถปกครอง หรือ บกพรอ งในการปกครอง,หรือ ไมจ ริง จัง ไมถ ูก ตอ ง ไมย ุต ิธ รรม ในการ ปกครอง ในการปราบปราม ; อยา งที ่เ ราเห็น กัน อยู แ ลว ไดฟ ง ไดย ิน กัน อยู ทั ่ว ไปแลว ตามหนา หนัง สือ พิม พ ไมต อ งพูด ดีก วา . แตข อใหจ ับ ใจความสํ า คัญ ใหไ ดว า เพราะความเสื ่อ มทางศีล ธรรม ปญ หาจึง เกิด ขึ ้น แกก ารปกครอง, การปราบปรามผู ทุ จ ริ ต ในบ า นเมื อ ง; จึ ง ไม ส ามารถปกครองบ า ง บกพร อ งไปบ า ง กระทั่งวาไมจริงไมจังไปเลย. ตั ว อ ย า ง เ ช น เ ดี ๋ ย ว นี ้ ก็ ย ั ง มี ร ะ บ บ พึ ่ ง นั ก เ ล ง คุ ม ค ร อ ง อ ยู ทั ่ว ไป ทั ่ว ประเทศ.อาตมาไดย ิน ไดฟ ง ดว ยตนเอง. มัน ยัง ตอ งมีร ะบบนัก เลง, หรื อ นั ก เ ล ง อั น ธ พาลก็ ม ี ช ว ย คุ ม ค ร อ ง ใ ห ; เ พ ร า ะ ว า เ จ า หน า ที ่ ไ ม ส าม าร ถ จะคุ ม ครอง. การที่ จ ะไปตั้ ง สํ า นั ก งานในป า ในดง รั บ เหมาทํ า การก อ สร า งนี้ ส ว น ใหญก ็ไ ดย ิน วา ตอ งอาศัย ระบบนัก เลงชว ยคุ ม ครองดว ย. นี ่ก ็เ ปน เครื ่อ งวัด ให็รูวาศีลธรรมของเราเปนอยางไร.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ห ร ื อ แ ม ที ่ ส ุ ด แ ต ว า อ ยู ก ั น ต า ม ป ร ก ต ิ นี ้ ย ั ง ต อ ง อ า ศ ั ย ผู ที่ ตั ้ง ตัว เปน นัก เลง; แตไ มใ ชน ัก เลงอัน ธพาลรา ยกาจ แตเ ปน นัก เลงที ่ค นเขา เ ก ร ง . ต อ ง พึ ่ ง นั ก เ ล ง อ ย า ง นี ่ อ ยู ; แ ล ว ต อ ม า มั น ก็ เ ลื ่ อ น ไ ป พึ ่ ง อั น ธ พ า ล แล ว ก็ เ ลื่ อ นไปถึ ง กั บ ว า ไปเป น คอมมู นิ ส ต ดี ก ว า , เขาคุ ม ครองให ดี ก ว า . มั น มี ความรวนเรเปลี่ ย นแปลงหมด ไปถึ ง ขนาดที่ ว า เจ า หน า ที่ ถู ก เขากล า วหาว า อยาก
www.buddhadassa.in.th
๒๔๐
อริยศีลธรรม
ใหมีอ าชญากรรมเสีย เองเพราะเปน โอกาสที่จ ะไดล าภ; ฉะนั้น เราจึง เห็น วา การคอรรัปชั่น การกินสินบนอะไรตาง ๆมันก็คืบหนา ขยายตัวออกไปอยา ง กวางขวาง ลึกลับ ซับซอน เพราะการบกพรองทางศีลธรรมในขอนี้.
นี่ขอใหดูไวทีละขอ ๆ วาเราไมตองการจะพูดถึงปญหานี้โดยตรง, แต ต อ งการจะพู ด ถึ ง ข อ ที ่ ว า ความเสื ่ อ มศี ล ธรรมทํ า ให เ กิ ด ป ญ หานี้ แลว การแกไ ขทางศีล ธรรมทํา ไมไ ด; เพราะมีปญ หานี้ข วางหนา อยู : มัน ลึกเกินกวาที่จะไปแตะตองตัวปญหาทางศีลธรรมโดยตรง. มันมีปญหาอยางนี้ คือผลของการไรศีลธรรมนี้ มันขวางหนาอยู ... ... ... ... ป ญ หาที่ ๔ จะระบุ ว า ระบบงานยุ ติ ธ รรม งานรั ก ษา ความยุติธรรม มันก็รวนเรเปนอคติ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ระบบงานรั ก ษาความยุ ต ิ ธ รรมนี ้ อย า งศาล อย า งอั ย การ อยา งราชทัณ ฑอ ะไรตา ง ๆนี้ ก็ร วมอยูใ นระบบนี้ มัน รวนเรหมด; เพราะ ความเสื่อมศีลธรรมในทางจิตใจ. สิ่งหนึ่งมันเขามาแทนคือ วา อํานาจ เปน ใหญใ นโลก; อยา งที่พ ระพุท ะเจา ทา นตรัส . คนเราอาจจะไมพูด อยา งนั้น แต พระพุทธเจาทานตรัสอยางนั้น วา อํานาจเปนใหญในโลก ; ลวนแตจะเล็ง ถึง อํานาจเงินหรือ อํานาจความยั่วยวน หรือ อํานาจอิทธิพล หรือวา อํานาจ ความดี อํา นาจความนา รัก นา บูช า หรือ วา อํา นาจของธรรมะ ก็ต าม; นี้ เรียกวาอํานาจทั้งนั้น ทุกคนตกอยูใตอํานาจใดอํานาจหนึ่ง.
www.buddhadassa.in.th
ปญหาที่กําลังทับถมแกปญหาทางศีลธรรม (ตอ)
๒๔๑
แต นี ่ โ ลกตกอยู ใ ต อํ า นาจอั น ธพาล คื อ กิ เ ลส เสี ย มากกว า ระบบความยุติธรรมในโลกมันก็เสียไป; คลายกับวาโลกเสียที่พึ่ง ไมใชระบุวา ศาลประเทศเรา; แม แ ต ศ าลโลกมั น ก็ ถู ก คนชี้ ห น า ว า มี ส ว นที่ ไ ม ถู ก หรื อ ไมยุติธรรม เพราะวาในโลกมันอยางนี้เองแหละ. ถา วา ศาลโลกมีผูพิพ ากษา ๑๐ คน แลว คนเห็น ดว ยอยา งนั ้น เพียง ๘ คน, อีก ๒ คนเขาไมเห็นดวย. จะเรียกวาอยางไร มันก็ตองมีสวน ที่ไมถกู หรือวาอะไรอยูฝายใดฝายหนึ่ง. ในเรื่องของมนุษยที่ไมรูจะออกทางไหน ก็เอาระบบออกเสียงโหวตนี้เปนใหญ เพราะไมมีอะไรจะพึ่งไมมีศีลธรรมจะพึ่งพา อาศัย ก็ตอ งเอาระบบโหวตออกเสีย เปน ใหญ; แลว คนสว นมากในกลุม นั้น เปนคนไมมีศีลธรรมจะวาอยางไร, โหวตมันจะออกมาอยางไร. นี ่เ รีย กวา ระบบงานสถิต ยุต ิธ รรมของโลก มัน ก็ต อ งเสีย ไป; เพราะความไรศีล ธรรม. เมื่อ เราจะแกปญ หานี้ ก็มีอัน นี้ม าขวางหนา อยูอีก เพราะวายังมีคนตองการอะไรเปนสินจางอยูบางอะไรบาง. หรือวาอยางนอย ที่สุด ความหลง ความโงของเขา โดยไมเจตนานั่นแหละ ทําใหเปนคนอคติ; เพราะวาเขาเรียนมาแตอยางนี้, เพราะวาการศึกษาในโลกมันผิดเสียแลว มันแยก ธรรมะแยกศาสนาออกไปจากคน จาการศึกษาเสียแลว. ... ... ... ...
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org แลวดูกันตอไปอีกก็ได ไมเสียดายเวลา วา ปญหาที่ ๕ ปญหา ความสะอาดเรียบรอยสวยงามของบานเมือง.
www.buddhadassa.in.th
๒๔๒
อริยศีลธรรม
ถ า ค น ไ ร ศ ี ล ธ ร ร ม แ ล ว มั น จ ะ ทํ า ไ ด อ ย า ง ไ ร ? จ ะ เ อ า เงิน ที่ไ หนมารัก ษาความสะอาดของบา นเมือ ง หรือ วา กระทั่ง ของธรรมชาติ. ความสวยงามนี้มีอยู ๒ แบบ คือ แบบที่มนุษยจัดหรือควบคุมอยู, แลวอีก แบบหนึ่ง ก็ ธรรมชาติมันเปนไปเอง แตวาจะสวยงาม. ถาคนไรศีลธรรมแลว ก็ทํา ลายความสวยงามเหลา นี้ห มดเลย ไมมีศีล ธรรม จะไมเ ห็น แกค วาม สวยงาม, คนไมมีศีล ธรรม คนไมรูจัก ความสวยงาม; เราก็เ ลยสูญ เสีย ความเปนระเบียบเรียบรอย ความสะอาดนาดูของบานเมือง หรือบานเรือนกอน แลวก็ของโลกกวางออกไปกระทั่งของธรรมชาติ เพราะคนมันไมมีศีลธรรม. เดี๋ย วนี้ค นก็นิย ม ความสวยงามกัน มาก แมค วามสวยงามของ ธรรมชาติ แต ก็ รั ก ษาไว ไ ด น อ ย. การสงวนพั น ธุ ไ ม สงวนพั น ธ ส ั ต ว ป า สงวนความสวยงามอะไรต า ง ๆ ไม สํา เร็ จ ตามที่ ต อ งการ เพราะคนไร ศีลธรรม พูดกันไมรูเรื่อง. ... ... ... ...
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ปญหาที่ ๖ จะยกความสุรุยสุรายขึ้นมา.
ค น ไ ร ศ ี ล ธ ร ร ม จ ะ สุ รุ ย สุ ร า ย เ พ ร า ะ โ ง เ พ ร า ะ เ ห็ น แก ตั ว . เดี๋ ย วนี้ ค นใช จ า ยในสิ่ ง ที่ ไ ม จํา เป น มากขึ้ น ; ถ า ใช จ า ยแต สิ่ ง ที่ จําเปนตามหลักของ ปู ยา ตา ยาย แลว คนจะไมวุนวายเดือดรอนมากเหมือน อยางที่เปนอยูอยางเดี๋ยวนี้.
www.buddhadassa.in.th
ปญหาที่กําลังทับถมแกปญหาทางศีลธรรม (ตอ)
๒๔๓
ค น ไ ป รั บ ก า ร ศึ ก ษ า ม า ผิ ด นิ ย ม ผิ ด มี เ ส พ ติ ด มี อ ะ ไ ร ต า ง ๆ; เห อ จะเป น อยู อ ย า งแข ง กั บ เทวดา; ฉะนั ้ น เงิ น เดื อ นก็ ไ ม พ อใช เพิ ่ม อีก เทา ตัว ก็ไ มพ อใช, อีก ๒ เทา ตัว ก็ไ มพ อใช เพราะความเหอ การเปน อยูมันมากออกไป. นี ่ เ พ ร า ะ ข า ด ศี ล ธ ร ร ม ; ไ ม ป ร ะ ห ยั ด อ ย า ง ที ่ เ รี ย ก ว า "กิ น อยู แ ตพ อดี" ; ฉะนั้ น จึง มี ลัก ษณะเปน ทาสหรือ เป นเปรต อย างใดอย างหนึ่ ง อยูเรื่อยไป. เ ป น ท า ส ก็ ค ื อ ว า กิ เ ล ส มั น บี บ บั ง คั บ ใ ห ไ ป ห า เ งิ น ม า ; นั่นเปนทาสกิเลส เปนทาสเศรษฐกิจ. แลวเปนเปรตก็คือหิวเรื่อย ตามความหมาย ของคํ า วา "เปรต" เปรตนี ้จ ะปอ นเขา ไปเทา ไร ก็ไ มรู จ ัก อิ ่ม จะหิว อยู เ รื ่อ ย; ถึงขนาดที่มี กลาวไวในพระบาลีวา ตอใหภูเขากลายเปนทองคําทั้งลูก สักสอง ลูก ก็ไ มพ อแกค วามตอ งการของคน ๆ เดีย ว. คน ๆ หนึ่ง ภูเ ขาทองคํา สองลูก ก็ไมพอแกความตองการของเขา; แลวคนทั้งโลกจะตองการกี่มากนอย ที่เรียกวา หิวอยางนี่ก็เปนเปรต.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ใ น เ รื ่ อ ง เ ศ ร ษ ฐ กิ จ ก็ บ ั ง คั บ ใ ห ห า ห า ม า เ พื ่ อ บํ า รุ ง บํ า เ ร อ เนื้อ หนัง ความสุข กามารมณอ ะไรตา ง ๆ เพราะเขาตอ งการจะเปน อยา งนั้น ไมต อ งการจะกิน อยู แ ตพ อดี. ไปหลงคํ า ผิด ๆ วา "กิน ดีอ ยู ด ี" ซึ ่ง ไมมี ข อ บ เ ข ต . เ ป น ค น ชั ้ น ผู น อ ย ก็ อ ย า ก จ ะ มี ก า ร เ ป น อ ยู ชั ้ น ผู ใ ห ญ ห รื อ ผู ใ หญยิ ่ง ขึ ้น ไป; เมื ่อ เปน อยา งนี ้แ ลว ก็ไ มม ีใ ครมาหา มได ที ่จ ะไมใ หเ ขา แสวงหาโดยทุจริต.
www.buddhadassa.in.th
๒๔๔
อริยศีลธรรม
สํา หรั บ พระพุ ท ธเจ า นั้ น ท า นแนะให "เป น อยู แ ต พ อดี " . ใครควรจะอยูเทาไร มีพอดีเทาไรก็เอาเทานั้น; ไมตองเทากันทุกคน. แตใหทุกคน แตใ หทุก คน เปน อยูก ิน อยู เทา ที่พ อดีสํา หรับ คนนั ้น อยา งพระภิก ษุมีจีว ร เครื่อ งนุง หม ๓ ผืน กุฎินั้น ๗ ฟุต x ๑๒ ฟุต ที่เ รีย กวา คืบ พระสุค ต; แม แ ต บ าตรก็ ไ ม มี ม ากกว า หนึ่ ง ใบ นอกนั้ น ก็ ไ ม ใ ห ส ะสมอะไร นี่ เ รี ย กว า "กิ น อยู พ อดี " สํา หรั บ ภิ ก ษุ แ ล ว .สํา หรั บ ฆราวาสก็ ข ยายออกไปได ตาม สมควรแกหนาที่การงานของตน ๆ . เดี ๋ ย วนี ้ ไ ม ม ี ศ ี ล ธรรม ไม ต อ งการแต ส ว นจํ า เป น ที ่ พ อดี ; ” ตอ งการไมม ีข อบเขต ไมม ีที ่สิ ้น สุด . ไดม าก็ส ุรุ ย สุร า ย ไมไ ดค ิด จะทํ า ประโยชนผูอื่น สิ่ง ที่เ อามาใชส อย ไมไ ดใ ชใ หห มดคา ของมัน คือ ทิ้ง ขวา ง เสียกอน. เรื่อ งเศรษฐกิจ สว นบุค คลนี้ อาตมาเคยเลา เรื่อ งพระอานนทกับ พระเจาอุเทนใหฟง มาแลว. บางคนอาจจะยังไมเคยฟง นี้อยากจะเลาใหฟง ในฐานะที่ ขอใหถือวานี้เปนหลักทางเศรษฐกิจ ในพระพุทธศาสนา.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org พระเจ า อุ เ ทนเป น พระเจ า แผ น ดิ น สงสั ย ว า ภิ ก ษุ นี ้ จ ะเป น อยูอยางสุรุยสุราย ไมไดประหยัด จึงไปซักถามพระอานนท :
ใชจีว รอยา งไร ในเมื ่อ มัน เกา เขา ? พระอานนทท า นก็วา ปะ ถามันเกาเขาไปอีก มันจะเปอย ก็ดามเปน ๒ ชั้น.
www.buddhadassa.in.th
ปญหาที่กําลังทับถมแกปญหาทางศีลธรรม (ตอ)
๒๔๕
ดามเป น ๒ ชิ้ น ก็ ไ ม ไ หวแล ว ก็ ทํา อย า งไร? เอามาพั บ ๆ เขาทําเปนที่นอน เปนผาปูที่นอน ถ า นอนเป น ผ า ปู น อนก็ ไ ม ไ หว มั น เป อ ยแล ว ? ก็ เ อามาพั บ ใหหนาไปอีก ทําผารองนั่งเปนอาสนะเล็ก ๆ. ถาเปนอาสนะเล็ก ๆ ก็ไมไหวอีกแลว มันเปอยแลวจะทําอะไร? เอามาทําผาเช็ดเทา. ถา ทํา ผา เช็ด เทา ก็ไ มไ ด แลว จะทํา อยา งไร? ก็เ อาไปเผาไฟ เอาขี้เถามาคลุกกับมูลวัว แลวก็ฉาบฝาผนังกุฎิที่ทําดวยดิน ใหมันใหม ใหมัน สะอาดขึ้นมา ใชใหหมดที่เปนขี้เถาทุก ๆ อณู ทุก ๆ สวนของขี้เถา. พระเจา อุเ ทนจึง เกิด เลื่อ มใส ในพระพุท ธศาสนา คิด ดูเ ถอะ ว า แม แ ต เ รื ่ อ งประหยั ด ก็ ทํ า ให ค นเลื ่ อ มใสในธรรมะ ในพระพุ ท ธศาสนาได.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เดี ๋ ย ว นี ้ เ ราไม ม ี ศ ี ล ธ ร ร ม นี ้ ต อ ง ข อ ส า ร ภ า พ ว า แ ม ภ ิ ก ษุ สามเณรก็ไมมีศีลธรรมในขอนี้ ใชจีวรใชอะไรหยาบคาย แลวก็ยังทิ้งกอนที่จะ ใชใ หถึง ที่สุด อยา งนี้ ที่มัน เปน ความเปลี่ย นแปลงของโลก จะโทษกัน นัก ก็ไมได. อาตมาก็พูดวา ถาโยมอยาถวายใหมันมากนักก็จะดี ไมรูวาจะเก็บ ไวที่ไหนแลว มันเปนความเปลี่ยนแปลงเขาใจผิดทบกันไปทบกันมา จนกลาย เปน สิ่ง ที่ไ มนา ดูขึ้น มาอยา งนี้ ทีนี้ถา วา ศีล ธรรมแลว จะไมมีก ารสุรุย สุรา ย,
www.buddhadassa.in.th
๒๔๖
อริยศีลธรรม
แลวมันมีอาการที่เรียกวาพอใชหรือเหลือใชนี้ ฆราวาสเขามีเสื้อเปนตู ๆ จนตอง เรียกวาแมผีเสื้อ เพราะมีเสื้อมากนัก. ถ า สุ รุ ย สุ ร า ย ก็ ต อ ง เ ป น ท า ส แ ก เ ศ ร ษ ฐ กิ จ ข อ ง ตั ว เ อ ง , มีค วามหิว เปน เปรต, แลว ในที่สุด ก็จ ะเปน ทาสทางเศรษฐกิจ แกบุค คลอื่น แกประเทศอื่น. ฉะนั้นปญหาเรื่องขาดดุลยการคาอะไรตาง ๆนี้ก็มาจากคนโง สุ รุ ย สุ ร า ย ไม รั ก ษาข อ ธรรมะข อ นี้ เลยทํ า ให ป ระเทศชาติ ต อ งเป น ทาสทาง เศรษฐกิจแกประเทศอื่น, อยางที่เรียกวาดุลยการคาเสียไปบางอะไรบาง อีก หลายอยาง ไมตองพูดถึงก็ได.แตใหรูไววาเรื่องสุรุยสุรายนี้เปนอันธพาลดวย เหมือนกัน; เปนปญหาที่เกิดมาจากการไมมีศีลธรรมแลวก็มาขวางหนาแกการ แกไ ขปญ หาทางศีล ธรรมอยา งที่สุด . เราจะชวนใหมีศีล ธรรม; เขาตอ งการ จะแตงตัวสวย ๆ อยางนี้ มันก็เลยพูดกันไมรูเรื่องอยูอยางนี้เอง. ... ... ... .
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ปญหาที่ ๗ ปญหาที่เกิดมาจากการริษยากัน.
ถา คนไมมีศีล ธรรมแลว ไปดูเ ถอะ มัน จะมีจิต ริษ ยา แมแ ตจ ะ เปนพระเปนเณรนี้ ก็ยังมีจิตอิจฉาริษยากัน, คอยตําหนิกัน, คอยหาชองผิดแกกัน ไมมีความเปนพระเปนเณรเลยก็มี.
พระพุ ท ธเจ า ท า นตรั ส ว า ไม ใ ห พู ด ร า ย ไม ใ ห ทํา ร า ย ไม ใ ห คิดราย ไมใหอิจฉาริษยา; บางองคก็ยังมีความริษยา ความมุงราย พูดราย
www.buddhadassa.in.th
ปญหาที่กําลังทับถมแกปญหาทางศีลธรรม (ตอ)
๒๔๗
ทํา รา ย. ผูมีปญ ญา เขายอมรับ ตรงกัน หมดอยา งที่ก ลา ววา อรติ โลกนาสิก า - ความริษ ยาเปน สิ ่ง ที ่ทํ า ใหโ ลกใหฉ ิบ หาย. อรติ แปลวา ไมย ิน ดีด ว ย, กูไ ม ยินดี กับ มึง มึง จะไดดี อย างไร กู ก็ไ มยิ นดี กับ มึง ; อย างนี้เ รียกวา อรติคื อ ความ ริษยา, แลวก็ โลกนาสิกา นี้ทําโลกใหวินาศ. มัน มีก ารแกง แยง มีก ารชว งชิง มีค วามเปน ตัว กู - ของกูเ ต็ม ที ่; ทั ้ง โลกกํ า ลัง เปน อยา งนี ้. ในพวกกัน เอง บางทีใ นครอบครัว ก็อ าจจะมีร ิษ ยา, บางทีพี่นองคลานตามกันมา ยังริษยากันเลย, แลวในหมูบานก็ริษยา ในประเทศ ก็ริษยา, ในโลกนี้มันก็ริษยา; เพราะวาตองการจะครองโลก. คนตอ งการจะเปน เจา โลก ไมใ หม ีใ ครมาเกี ่ย วขอ ง ในการที่ จะเป น ผู ค รองโลก ก็ ต อ งริ ษ ยา; จึ ง มี แ ผนการริ ษ ยา แล ว ก็ ทํ า ลายซึ ่ ง กั น และกั น . นี้ โ ลกเรากํ า ลั ง อยู ด ว ยความริ ษ ยา คื อ ความไร ศี ล ธรรมแห ง ความ เมตตากรุณ า จึง เปน อยา งนี ้, อยา งที ่เ ห็น ๆ กัน อยู นี ้; แลว มัน เนื ่อ งดว ย ปญหาอื่นอีกหลายปญหาจนดูไมคอยออก วามันปญหาอะไรกันแน, มันพันกันยุง เหมือนกับดายยุง. ... ... ... ...
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ปญหาที่ ๘ คือปญหาเกิดมาจากการเกียจคราน.
การศึ ก ษาที่ ผิ ด ที่ จั ด ผิ ด อย า งหลั บ หู ห ลั บ ตา มั น นํ า ไปสู นิ สั ย ของ ความเกีย จครา น; ฉะนั ้น ลูก เด็ก ๆ หรือ ยุว ชนของเราไมช อบทํ า งาน; ไม เหมื อ นกั บ คนโบราณ ที่ เ ขาอบรมกั น จนรู สึ ก ว า การทํ า งานเป น ของสนุ ก สนาน, การทํา งานเปน นี่ส นุก สนาน การศึก ษาผิด แหง สมัย ใหมนี้ ทํา ใหเ ห็น วา การ
www.buddhadassa.in.th
๒๔๘
อริยศีลธรรม
ทํา งานนี่นา เกลีย ด นา ชัง นา เบื่อ นา ระอา; ฉะนั้น ใหห าวิธีช นิด ที่ไ มตอ ง ทํา งาน แต ใ ห ไ ด เ งิ น หรื อ ให มี อ ะไรมาก โดยไม ต อ งทํา งาน อย า งนี้ มั น ก็ เลยผิดหลักของธรรมชาติ ในทางจิตใจ; จิตใจจึงเสื่อมไป เลวไป ไมชอบการ ทํางาน ไมสนุกในการงาน. อาตมาบอกเขาว า "การทํา การงานนั้ น เป น การปฏิ บั ติ ธ รรม" เขาหั ว เราะเยาะ ก็ ไ ม เ ป น ไร คนโง หั ว เราะเยาะ ไม เ สี ย ใจ. ถ า ใคร ทําการงาน ได คนนั้นตองฉลาด ตองมีธรรมะหลายขอ : มีวิริยะ มีอุตสาหะ มีส ติสัม ปชัญ ญะ ฯลฯ ฉะนั้น การที่ทํา งานนั้น หมายความวา ยอ มมีก าร ปฎิบัติธรรมที่สําเสร็จแลวอยูในตัว. พอบอกอยางนี้เขาไมเชื่อ เขาวาการงาน ก็ก ารงาน; การงานมัน ก็ไ ดเ งิน เอาเงิน มา ก็ห าความสนุก สนาน, มัน ไป กับรูปนั้น. ที นี้ ไปหลงความสนุ ก สนาน มั น ก็ เ กี ย จคร า นที่ จ ะออกแรง ก็เ ลยหาโดยทุจ ริต ทีนี้ส ติปญ ญาก็กาวหนา ; ทํา เครื่อ งทุน แรงขึ้น มา แลว ก็ ทํา ใหม นุษ ยขี้เ กีย จมากขึ้น ทางหนึ่ง , คือ เกลีย ดการทํา งานมากขึ้น ; แลว ก็ ไปใชเครื่องจักรทํา แลวก็ไดมาก็เพื่ออบรมนิสัย ใหมันเปนอยางนั้นมากขึ้น. ฉะนั้นระวังใหดี สิ่งเหลานี้มันเฟอและเหลือเฟอ มันทํามนุษยใหเปนมนุษยที่ พิกลพิการไปแลว.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เครื่ อ งทุ น แรงนี้ ส ร า งป ญ หาในโลกขึ้ น มามากมาย ป น ป ว น วุนวาย; มันเกินที่ตรงนั้น ขาดที่ตรงนี้ ไปเกินที่ตรงโนนมากเหลือเกิน. แมแต
www.buddhadassa.in.th
ปญหาที่กําลังทับถมแกปญหาทางศีลธรรม (ตอ)
๒๔๙
เครื่องคอมพิวเตอรก็ระวังใหดี จะทําใหคนโงมากไปกวาเดิม หรือขี้เกียจคิด ขี้เ กีย จใชส มอง อะไรตอ ไป จนไมเ หมาะสม จนผิด กฎธรรมชาติ; รวมอยู ในพวกขี้เกียจทํางาน ดวยเหมือนกัน. เมื่อมีอบรมผิด ๆ มีการศึกษาที่จัดออกมาผิด คนก็เกิดนิสัยเกลียด การงาน ไมสนุกในการทํางานเหมือนคนโบราณ ศีลธรรมก็เสื่อ ม; ศีลธรรม เสื่อมแลว มันก็ทําใหคนขี้เกียจทําการงาน, แลวมันก็มีเรื่องกอบโกย. ... ... ... ... ป ญ ห า ที ่ ๙ ป ญ ห า ที ่ เ กิ ด ม า จ า ก ท รั พ ย า ก ร ธ ร ร ม ช า ติ อันนี้ก็อยากจะใหนึกถึงกันอยูเสมอ. ทรั พ ยากรธรรมชาติ มั น ต อ งรั ก ษา ต อ ง ส ง เสริ ม ต อ ง ทํา ใหมีกํา ไรใหถูก วิธี; อยา งเอามาถลุง เสีย หมด ทรัพ ยส มบัติใ นแผน ดิน มันเปนของพระเจา ประหยัดใหถูกวิธี ใชใหถูกวิธี; อยาเอามาถลุงเสียหมด. เดี๋ยวนี้มนุษยขุด ๆ ขึ้น ถลุงไปในทางที่ไมเปนประโยชน แทบทั้งนั้น; แลวที่ ใชร บราฆา ฟน กัน นั้น ก็ม ากทีเ ดีย ว ไมไ ดป ระโยชนแ ลว ก็ยัง ฆา ฟน กัน อีก . กลับสรางนิสัยอันธพาลมากขึ้นไปอีก. ใครขุดไดขุดเอา เอาทรัพยากรใตดินขึ้นมา ใชไมใหมีประโยชน แลวทําลายมนุษยกันเอง.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ทีนี้พ ระเจา ผูเ ปน เจา ของก็ล งโทษมนุษ ย ใหเ ปน อยูกัน อยา งเจ็บ ปวดแสนสาหั ส , ดิ น ฟ า อากาศก็ เ ปลี่ ย นแปลงหมด ผิ ด ไปจากธรรมชาติ
www.buddhadassa.in.th
๒๕๐
อริยศีลธรรม
เดิม; ทั้งมีความโง ทําใหเขาใจวา ตองทําลายธรรมชาติอันนี้แลว; ตองยอม ทําลายธรรมชาติอันสวยงาม อันมีป ระโยชนม าก อัน นี้, แลว เพื่อ ประโยชน อยางนั้นอยางนี้; ประโยชนนั้นก็เพื่อความฉิบหายตอไปอีก; อยางนี้ก็มีอยูมาก ทั่ว ๆ ไปทั้งโลก. ส ว น ใ ห ญ ธ ร ร ม ช า ติ ก ็ ถ ู ก ทํ า ล า ย โ ด ย ผู เ ห็ น แ ก ต ั ว โ ด ย กิเลส ละโมบโลภลาภ เห็นแกตัว นี่ก็มีอ ยูมาก ; เขาตองการอะไรนิดหนึ่ง เขาก็ทําลายกันมาก ๆ : แบบคนที่วา ตองการผลไมสักหาบหนึ่งนี้มันก็โคน ตน ไมเ ลย; ตน ไมถูก กระทํา อยา งนี้มีอ ยูทั่ว ๆ ไป. หรือ วา อยากจะเอาปลา ๒ - ๓ ตัว ก็ใชลูกระเบิดเลย; ปลาก็ตายหมดทั้งหนองทั้งคลองนี้. นี่เรื่อ ง ความไมมีศีลธรรมยอมทําลายทรัพยากรของธรรมชาติ, แลวก็เปนหนักขึ้น ๆ.
นี ้ อ ย า ก จ ะ พู ด ถึ ง ป ญ ห า ข อ ง แ พ ง บ า ง ป ญ ห า ที ่ ๑ ๐ ปญหาของแพง.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เดี ๋ ย วนี ้ ข องแพง แล ว เงิ น ถู ก ความจนเดื อ ดร อ น เขาก็ มองกั น แต ท างเศรษฐกิ จ ว า ของมั น แพง ว า เงิ น มั น ถู ก ว า คนจนเดื อ ดร อ น; แล ว ไ ม ม อ ง ใ ห ล ึ ก ล ง ไ ป ถึ ง ว า ต น เ ห ตุ แ ท จ ริ ง มั น ม า จ า ก ค ว า ม ไ ม มี ศีลธรรม. ความไมมีศีลธรรมของใครก็ตาม หรือของหลาย ๆ ฝายก็ตาม ทํา ใหเกิดความปนปวนอยางนี้ คือ ของแพงเงินถูก มันเนื่องกันอยูหลายทิศทาง. แต ไ ปดู เ ถอะ; ในที ่ ส ุ ด มั น จะไปสรุ ป รวมลงที ่ ค วามไม มี ศีล ธรรมของมนุษ ย ; เอาที่ใ กล ๆกัน ก็เ พราะวา ไมป ระหยัด อยา งที่พูด
www.buddhadassa.in.th
ปญหาที่กําลังทับถมแกปญหาทางศีลธรรม (ตอ)
๒๕๑
มาแลววา คนเดี๋ยวนี้ไมประหยัดเหมือนคนรุน ปู ยา ตา ยายเขาสรางความไม สมดุล ยขึ้น มา ในมุม นั้น บา ง มุม นี้บา ง มุม โนน บา ง แลว ก็มีเ ปลี่ย นแปลง วนเวีย นอยูเ รื่อ ย; เดี๋ย วนี้กํา ลัง อยูใ นจัง หวะที่วา ของแพงเงิน ถูก แลว การ ผลิตของ มันผลิตขึ้นมาไมได หรือจะไมผลิตดวยซ้ําไป เพราะความไมมีศีลธรรม. ถาเห็นวา ไมผลิตดีกวา เราไดกําไร เขาก็ไมผลิต หรือมันไรศีลธรรมมันก็ไม ผลิต; เพราะขี้เกียจก็ได มันก็แกปญหาที่วาของแพงนั้นไมได. เรื่ อ ง เงิ น ถู ก ก็ เ หมื อ นกั น ; การจั ด ที่ ไ ม ถู ก ต อ ง ด ว ยความ โงก็ดี ดวยความเห็นแกตัวก็ดี ดวยอะไรก็ตาม มันมีปญหาทางเงินตรานี้ขึ้นมา. คนจนเดือ ดรอ น ขา ราชการผู น อ ยเดือ ดรอ น;คํ า เหลา นี ้ม ีเ ต็ม ไปตามหนา หนัง สือ พิม พเ วลานี้. มัน เปน ปญ หาซับ ซอ นอยูดว ยกัน ทั้ง ขา งบนขา งลา ง ขา งนอก ขา งใน; แตส รุป แลว อยูที่ค วามไมมีศีล ธรรม แงนั้น แงนี้ แง โนน มารวม ๆ กันเขา ไมรูตนเหตุ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org คนมี ศี ล ธรรมก็ จ ะประหยั ด ก็ จ ะเมตตา กรุ ณ า ก็ จ ะไม เอาเปรี ย บ; แต เ ดี๋ ย วนี้ เ ราทํา คนเดี ย วไม ไ ด เพราะเป น ประเทศเล็ ก . เมื่อประเทศใหญเขาแกลงเรา เราก็ตองรับเคราะห ก็เอาความไมมีศีลธรรมไปโยน ใหกับประเทศที่เขาคุมอํานาจทางเศรษฐกิจ ก็ไมมีใครคานเลย. ... ... ... ...
นี่ ๑๐ ปญ หานี้ก็เ ปน ตัว อยา งที่ค วรจะพอแลว มัน เปน ปญ หา ทั่ว ๆ ไป นับตั้งแตธรรมชาติทางจิตใจขึ้นมา. ทีนี่ อาตมาอยากจะยกตัวอยางดวย ปญหาอีกประเภทหนึ่ง ที่เรียกวา.:-
www.buddhadassa.in.th
๒๕๒
อริยศีลธรรม
ป ญ ห า พิ เ ศ ษ แ ล ะ เ ป น ป ญ ห า ที ่ สํ า คั ญ ที ่ ม า ใ ห ม แ ล ะ ที ่ กํ า ลั ง ร ะ บ า ด อ ยู ทั ่ ว โ ล ก คื อ ป ญ ห า ร ะ ห ว า ง ช น ก ร ร ม า ชี พ กั บ นายทุน. ป ญ ห า ร ะ ห ว า ง ช น ก ร ร ม า ชี พ คื อ ค น ย า ก จ น กั บ พ ว ก นายทุน คือ คนร่ํ า รวยนี ้ เพิ ่ง เกิด มาเมื ่อ ไมกี ่ส ิบ ป หรือ วา สองสามรอ ยปนี ้; กอนนี้ก็ไมคอยจะรูจักกัน เพราะเปนอยูอยางคอนขางจะสม่ําเสมอกัน เอื้อเฟอกัน เมตตากัน ศาสนายังครองจิตใจคน; ฉะนั้นปญหาชนิดนี้ ยังไมเกิด. ทีนี ้ พอคนเริ ่ม ละเลยศาสนา นี ้ท างหนึ ่ง , เริ ่ม รู จ ัก ใชเ ครื ่อ งมือ ทุน แรงผลิต นี ้ท างหนึ ่ง ,มัน ก็เ กิด ปญ หาอัน รา ยกาจ ระหวา งคนรวยกับ คนจน ทิ้งกันไกล ; จนตองคุมพวกกันตอ ตาน เรียกวาพวกนายทุนพวกหนึ่ง, พวกชน กรรมชีพ พวกหนึ่ง . นี่ก็เ ปน อยูทั้ง โลก เปน อยูทั่ว โลก ไมมีป ระเทศไหนในโลก ที่ไมประสบปญหานี้ จึงเรียกวาเปนปญหาของโลกดีกวา, มันเปนปญหาสําคัญ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org คนที ่ ช า ง สั ง เกต ห รื อ ผู รู เขาสั ง เกต ; แล ว เขาก็ บ อ กอ ยู โต ง ๆ ว า ที ่ กํ า ลั ง รบ รา ฆ า ฟ น กั น ทั ้ ง โ ล ก เ ว ล า นี ้ มั น ก็ เ ป น เรื ่ อ ง ลั ท ธิ นายทุนกับลัทธิชนกรรมาชีพ. ลัทธินายทุนเขาถือวา ถาเขายังครองโลกไดอยู มันก็เปน ประโยชน แ ก เ ขา; ลั ท ธิ ช นกรรมาชี พ เขาก็ ว า ถ า เขาครองโลกได ความยากจน ของเขาก็จะหมดไป. มันก็เลยแยงกันครองโลก ระหวางนายทุนกับชนกรรมาชีพ; ตา งฝา ยตา งมีเ หตุผ ล ที่จ ะแกตัว หรือ จะยกโทษใหแ กตัว เอง. แตตา งฝา ยตา ง ไมมองในขอที่วา มันไรศีลธรรม มันจึงไดเกิดของสองอยางนี้ขึ้นมา.
www.buddhadassa.in.th
ปญหาที่กําลังทับถมแกปญหาทางศีลธรรม (ตอ)
๒๕๓
น า ย ทุ น เ กิ ด ขึ ้ น ม า ใ น โ ล ก ก็ เ พ ร า ะ ค ว า ม ไ ร ศ ี ล ธ ร ร ม , คนจนเกิ ด ขึ้ น มาในโลก ก็ เ พราะความไร ศี ล ธรรม; แต เ ขาไม ม อง. ฉะนั้นเราในฐานะที่เปนพุทธบริษัท จะไมเปนทั้งสองอยาง จะไมเปนทั้งนายทุน จะไมเ ปน ทั้ง ชนกรรมาชีพ ; แตจ ะเปน คนที่ป รกติ หรือ วา คนที่มีธ รรมะ เรา มองทั้งสองอยางเราจึงพบ. ถ า จะดู กั น ในแง ข องชนกรรมาชี พ ก อ น คื อ คนจนเดี๋ ย วนี้ เขาเกิดรวมหัวกันเปนลัทธิเปนกลุมอะไรขึ้นมา ก็มีหลักมีปรัชญา มีอะไรของ ตนเอง แต แ ล ว ก็ ไ ม พ น ไปจากกฎของธรรมชาติ คื อ ความเห็ น แก ตั ว ; เชนเดียวกับที่พวกนายทุน ก็เต็มไปดวยความเห็นแกตัว, แลวชนกรรมาชีพก็เต็ม ไปดวยความเห็นแกตัว, แลวก็ขาดศีลธรรม คนจนเขามักจะอางเหตุผลวา เพราะ นายทุนเขาเปนอุปสรรค อยูทุกทาง; เขาไมยอมมองในความบกพรองของเขา. เขามองดานเดียว ไมมองในการที่ตัวเองมีอบายมุข คือปากทางแหงความเสื่อม.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org อ บ า ย มุ ข นี ้ เ อ า ต า ม ห ลั ก ธ ร ร ม ะ ใ น พุ ท ธ ศ า ส น า โ ด ย เฉพาะอบายมุข ๖ วา ดื่มน้ําเม เที่ยวกลางคือ ดูการเลน เลนการพนัน คบ คนชั่ว เปน มิต ร แลว เกีย จครา น ในหนา ที่ข องตน; หกอยา งนี้ทํา ใหค นจน. ข อ เกี ย จคร า นในหน า ที่ ข องตนนั้ น รวมมาถึ ง การศึ ก ษา การไม ป รั บ ปรุ ง การศึกษา ไมทําความกาวหนาในทางการศึกษา นี้ก็โงเขลา นี้ก็เปนตนเหตุของ การทํ า อะไรไม ถ ู ก . นี่ ส ว น ดื ่ ม น้ํา เมาเที ่ ย วกลางคื น ดู ก ารเล น เล น การพนัน นี้เขาก็ไมยอมแพพวกคนรวย; แลวมันกลายเปนนาสงสาร เพราะ ทําไปดวยความไมรู เพราะการศึกษาไมพอ มันไมรู ก็บังคับกิเลสชั่วขณะไมได.
www.buddhadassa.in.th
๒๕๔
อริยศีลธรรม
เรื่ อ งจริ ง มี อ ยู ที่ บ า นนี้ แ หละ ที่ ต ลาด คนมี เ งิ น ๓ บาท จะมาซื้อยาใหลูกที่นอนเจ็บอยู.พอดีมาเจอเพลงที่เขามาแสดง มันเผลอแวบเดียว เอาเงินไปซื้อตั๋วเขาไปดูเพลง หรือดูหนังเสียก็ไมทราบ; แลวเงินก็หมด ไมได ซื้อ ยาไปใหลูก ที่น อนเจ็บ อยูที่บา น. นี้ก็ล องคิด ดูวา มัน เผลอแวบเดีย ว มัน ก็ เปนโอกาสของกิเลส เพราะวาการศึกษาไมพอ หรือเพราะการอบรมจิตใจไมพอ อะไรก็ตาม;อยางนี้ก็เรียกวาอบายมุขเหมือนกัน. ฉะนั้น ชว ยจํา อบายมุข ๖ ไวใ หดี เปน ปากประตูแ หง อบาย ปดอุดกันเสียใหดี; แลวก็คําวา "ความยากจน" นี้มันจะหายไป ทีนี้ก็มองแต ดา นเดีย วแลว ก็ย กโทษไปในพวกนายทุน ก็ไ มแ กไ ขสว นของตัว แลว มัน ก็ เปนไปไมได. เมื่อ รวมกลุม กัน เปน ลัท ธิช นกรรมาชีพ แลว ก็ตั้ง ความปรารถนา ใหญ ตั้งวงตอสูไวกวางขวาง. กลายเปนเรื่องของคนที่อาฆาตมาดรายกันไป, ตอ งการความเสมอภาค; อยา งนี้มัน ผิด หลัก แหง กรรม, ที่วา ธรรมชาติ นั้นสรางคนมาใหตาง ๆ กันโดยกฎแหงกรรม.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org อย า ไปฝ น ให เ ท า กั น , หรื อ เหมื อ นกั น ทุ ก คนเลย; เอาแต ทุกคนไมเดือดรอนก็พอแลว ถาใครจะดี จะมีบุญวาสนาบางก็ตองปลอยไป เพราะเปน เรื่อ งที่เ ปน ไปตามกฎของกรรม อยา ไปคิด วา ถา คนมัน รวยแลว มันจะเปนคนทําผิดไปเสียหมด คนทําถูกรวยก็มี.
www.buddhadassa.in.th
ปญหาที่กําลังทับถมแกปญหาทางศีลธรรม (ตอ)
๒๕๕
ทีนี ้ค นจนเหลา นี ้ ไมย อมรับ "ลัท ธิก ัด ฟน ทน" ที ่อ าตมาอยาก จะเรีย กวา "ลัท ธิไ มค านปด ทอง" : มีเ ศรษฐีค นหนึ ่ง ไมต อ งออกชื ่อ เก็บ ไม ค านอั น หนึ่ ง ไว บ นหิ้ ง ที่ บู ช า ไม ค านอั น นั้ น ป ด ทองให ลู ก หลานบู ช าหรื อ ไหว อ ยู วาเขามาจากเมืองจีนไมมีอะไรเลย มีแตไมคาน, แลวก็ตั้งตัวดวยไมคานจนกระทั่ง เปนเศรษฐี ไดเปนใหญเปนโต มียศฐานบรรดาศักดิ์, นี่จะตองเรียกวาลัทธิไมคาน ปด ทอง. คนนี ้ก ็ไ มไ ดโ กงอะไร อยา งที ่เ รีย กวา ทุจ ริต คดโกง เขาอาศัย อํ า นาจ ไมค านแท ๆ ; แลว ทํ า ไมคนจนไมถ ือ ลัท ธิไ มค านปด ทอง แกค วามยากจน กันบาง. ที ่ช ุม พร มีค นจีน คนหนึ ่ง เขามาใหม ๆ มาหาบของขาย ซื ้อ ผัก ขายอะไรนี้ เขากินขาวดวยใบมะขามตม. ชาวบานถามวาทําไมอยางนี้เลา? เขา บอกวา มัน เปน โรคอยา งหนึ ่ง กิน ไมไ ด, กิน เนื ้อ , กิน ปลาไมไ ด; กิน ใบมะชาม ตม, แลวตอมามันก็รวยขึ้น มีรานชําเล็ก ๆ เขาก็กินใบมะขามตมปลาตมอะไรบาง. พอมีร า นใหญแ ลว มัน จึง กิน เนื ้อ กิน หมู กิน ไก; คนนั ้น ก็ถ ามวา ทํ า ไมเดี ๋ย วนี้ กิน อยา งนี ้เ ลา , ก็บ อกวา เดี ๋ย วนี ้ห ายแลว , เดี ๋ย วนี ้ห ายโรคนั ้น แลว . นี ้ก ็เ ปน ตัว อยา งอัน หนึ ่ง ที ่วา ควรจะเอามาคํ า นวณดู วา ใครมีค วามอดทนอยา งนี ้กี ่ค น. ในโลกนี้ มี ๒ - ๓ คนที่ เ รารู จั ก แล ว เขาก็ ร อดตั ว มา พ น จากความเป น คนจน แลว คนเหลา นี ้ก ็ไ มตํ า หนิน ายทุน ไมตํ า หนิใ ครเลย. ถา ถือ ลัท ธิอ ยา งนี ้ ลัท ธิ ชนกรรมชีพก็จะไมเกิดขึ้น.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เดี ๋ย วนี ้ม ีแ ตว า จะยกบาปใหฝ า ยตรงขา ม คือ นายทุน ; แลว คอยทํ า ลายนายทุ น แล ว มี อ ะไรผิ ด ๆ มากต อ ไปอี ก เช น ไม มี คํ า ว า "ผู มี บุ ญ ".
www.buddhadassa.in.th
๒๕๖
อริยศีลธรรม
ลัท ธิช นกรรมชีพ จะไมย อมรับ สถาบัน ของผูมีบุญ วา มัน ตอ งมีค นที่มีบุญ ในโลกนี้ ที่ จ ะรวยโดยง า ย อะไรโดยง า ย ซึ่ ง ต อ งมี ; เขาก็ ไ ม ย อมรั บ , ความถูก ตอ ง ความยุติธ รรมของเขานั้น หรือ เสรีภ าพของเขานั้น ก็ คือ การประท ว ง การยื้ อ แย ง ด ว ยกํา ลั ง , การทํา ลายนายทุ น ; แล ว ยั ง เข า ใจ คําพูดผิด ๆ ในพระพุทธศาสนา. เขาวาคนที่เรียกตนเองวา พุทธทาส ธรรมทาส สังฆทาส นี้เปนคนที่อยากจะเปนทาส, เปนทาสที่รักโซตรวน, ไมอยากจะพนไป จากโซต รวน. นี ่ล องฟง ความคิด เห็น ของคนอยา งนี ้ด ูท ีเ ถอะ วา เขาเขา ใจ ความหมายของคําพูดตาง ๆอยางไร; ฉะนั้นเราจึงพูดกันไมรูเรื่อง เพราะไมมี ศีลธรรม มีศีลธรรมคนละอยาง. ถา เขาเปน ทาสของลัท ธิช นกรรมาชีพ , เราก็มีสิท ธิที่จ ะเปน ทาส ของพระพุทธเจา ของพระธรรม ของพระสงฆ ได จะเปนอะไรไป; มันก็ควรให ความเปนธรรมกันอยางนี้ จึงจะถูกตอง.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org นี้ ต อ งมองให ส รุ ป ความได ว า ลั ท ธิ ผิ ด ๆ เห็ น แก ตั ว ข า งเดี ย ว นี้ เกิ ด มาจากไม ม ี ศ ี ล ธรรม.ความไม ม ี ศ ี ล ธรรม มั น สร า งความคิ ด เห็นอยางนี้ขึ้นมา แลวมันขัดขวางแกการแกไขอยางยิ่ง. ถาเราจะแกไขโลกให หมดจากปญ หาเรื่อ งชนกรรมาชีพ กับ นายทุน แลว ก็ตอ งมีศีล ธรรม, ถา ไมมี ศีลธรรม มันก็ขัดขวางทันที มันแกไมได.
ที นี ้ ถ า ดู ก ั น ฝ า ยนายทุ น บ า งก็ เ ป น ผู ถ ื อ เสรี ภ าพในการ กอบโกย : เมื่อกฎหมายหรือรัฐธรรมนูญบัญญัติไวอยางไร ทําไปไมผิดแลว เขา ก็กอบโกยได; เพราะวากฎหมายและรัฐธรรมนูญในโลกนั้น เขียนดวยคนโงบาง
www.buddhadassa.in.th
ปญหาที่กําลังทับถมแกปญหาทางศีลธรรม (ตอ)
๒๕๗
หรือเขียนดวยคนที่อยูภายใตอิทธิพลของนายทุนบาง จึงเปดชองใหกอบโกยโดย ไมตองผิดกฎหมายโดยไมตองผิดรัฐธรรมนูญเปนตน. เขาก็เลยเปนผูมีอํานาจใน ทางเศรษฐกิจบีบบังคับอยางไรก็ได แลวคอยจองคอยหาโอกาส แตที่จะกอบโกย ดว ยสายตาที่แ หลมยิ่ง กวา นกเหยี่ย ว.อาตมายืม คํา ของคนอื่น มาพูด ในทาง วรรณคดี ที่วา "สายตานกเหยี่ยว" นี้มันแหลมคม อาจจะเห็นตัวแมลงเล็ก ๆ ที่ ซอนอยูใตใบไมก็ได; เขามีสายตาขนาดนั้น ในการที่จะกอบโกยก็เลยรวยเร็ว รวยใหญ แลวมีอํานาจ แลวก็ผูกมัด, แลวก็ผูกขาด, ผูกมัดเอาไวในอํานาจ, แลว ก็ผูก ขาดการกอบโกย.เขาทํา ทั้ง โดยตรง โดยออ ม ทั้ง ใตดิน ทั้ง บนดิน ; ความยุติธรรมก็คือมือใครยาวก็สาวเอาใหยาวใหสุดมือ; ถือเปนความยุติธรรมแลว. สรุป แลว เขาลืม ไปวา โดยแทจ ริง นั้น "สัต วทั้ง หลายเปน เพื่อ น ทุกข เกิด แก เจ็บตาย ดวยกันทั้งหมด ทั้งสิ้น" นี้เปนความจริงของธรรมชาติ หรือเปนความตองการของพระเปนเจา ที่ใหทุกคนยอมรับ, และถืออยางแนนแฟน วา "สัตวทั้งหลายเปนเพื่อนทุกข เกิด แก เจ็บ ตาย ดวยกันทั้งหมด ทั้งสิ้น" ; ฉะนั้นในโลก ในยุคที่คนยังมีศาสนาอยูกับเนื้อกับตัว ก็ไมเกิดคนชนิดนี้ขึ้นมาได; แตคอยเกิดขึ้นมาตามยุคตามสมัย ที่เปลี่ยนไป. สมัยกอนก็มีคนมั่งมี แตเขาไม เรียกวานายทุน; ถามั่งมีอยางเศรษฐีในพระพุทธศาสนาแลว กลายเปนคนละคน คนละแบบ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org คํา ว า "เศรษฐี " ในพุ ท ธศาสนานานั้ น มี ส ั ญ ลั ก ษณ ก ็ ค ื อ การตั้ ง โรงทาน; ถ า เป น มหาเศรษฐี ก็ ห มายความว า มี โ รงทานหลายโรง. ฉะนั้นการผลิตหรือการมีทาสกรรมกรอะไรก็ตาม ผลิตมากไดมาก ก็เพื่อหลอเลี้ยง
www.buddhadassa.in.th
๒๕๘
อริยศีลธรรม
โรงทาน; ทาสกรรมกรเลยกลายเปนผูรวมทําบุญไปหมด ไมใชเครื่องมือเพื่อ ขูดรีดทารุณของเศรษฐี เหมือนกับลูกจางกรรมกรสมัยนี้. ถา เขาจะสะสมทรัพ ยส มบัติใ นฐานะเปน เศรษฐี ก็มีเ พื่อ จะหลอ เลี้ยงโรงทาน ในอนาคตขางหนา เผื่อวาเหตุการณมันเปลี่ยนแปลง. นี่ขอความ ในพระคัม ภีรมีอ ยูอ ยา งนี้ สํา หรับ เศรษฐีที่เ ปน พุท ธบริษัท มัน ไกลกัน ลิบ กับ นายทุนสมัยนี้ ที่ขูดรีดกรรมกรลูกจาง. เ ศ ร ษ ฐี เ ห ล า นั ้ น มี ห ลั ก ธ ร ร ม เ ห มื อ น กั น ห ม ด ใ น พุ ท ธ หรื อ ในไชนะ ในลั ท ธิ อื่ น ว า เมตตากรุ ณ านี้ มั น เป น เบื้ อ งหน า เสี ย จริ ง ๆ "สัตวทั้งหลายเปนเพื่อน ทุกข เกิด แก เจ็บ ตาย ดวยกันทั้งหมดทั้งสิ้น" นั้น เปนสิ่งที่มีอยูในจิตใจ; แลวก็ไมตองการกุมอํานาจเศรษฐกิจของบานเมือง หรือ ของโลกเหมือนนายทุนสมัยนี้.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เดี๋ย วนี้ค วามไมมีศีล ธรรม สรา งลัท ธิน ายทุน อยา งนี้ขึ้น มา แลว ก็ขัดขวางแกการแกไข; ฉะนั้นอาตมาจึงถือวา มันเปนปญหาทับถม สะกัดกั้น แกการแกไข ปญหาทางศีลธรรทโดยออม; เหมือนเปลือกมะพราว มันปองกัน เนื้อในมะพราว แตวามันมากกวานั้น มันรุนแรงกวานั้น การจัดการศึกษาผิด นี้เปนอุปสรรค, เปนปญหาที่เปนตัวประธาน. ทีนี้ผลที่มันเกิดมาจากการศึกษา ผิดอีกหลาย ๆสิบอยางนี้ มันก็เกิดเปนปญหาหรืออุปสรรคโดยออม ที่เขามาทับถม มาสมทบ ใหปญหานี้แกยากยิ่งขึ้นทุกที. รวมความก็จ ะเห็น ไดวา ลัท ธิช นกรรมาชีพ ก็ดี ลัท ธิน ายทุน ก็ดี มีมูลฐานมาจากความไมมีศีลธรรมตามแบบของพระเปนเจา. ถาจะเปนใหถูกตอง แล ว เป น พุ ท ธบริ ษ ั ท ของธรรมชาติ ก ็ ไ ด คื อ มี ค วามรู ที ่ ถ ู ก ต อ งว า โดย
www.buddhadassa.in.th
ปญหาที่กําลังทับถมแกปญหาทางศีลธรรม (ตอ)
๒๕๙
ธรรมชาติจะตองเปนอยางไร. ความถูกตองตามธรรมชาติหรือของพระเปนเจานั้น เปน อยา งไร, แลว คนเราก็จ ะอยู ไ ดใ นลัก ษณะที ่ไ มต อ งเปน ชนกรรมาชีพ หรื อ ว า จะต อ งเป น นายทุ น คื อ ไม มี ป ญ หาเหล า นั้ น . ทุ ก คนจะมี ค วามพอใจได ตามอัตภาพของตน ๆ แตไมตองเทากันโดยปริมาณของทรัพยสมบัติ เปนตน. นี ้เ รีย กวา ปญ หาที ่กํ า ลัง ระบาดอยู ทั ่ว โลก ทุก ประเทศ ก็ค ือ ปญ หา ที ่ค วามไมม ีศ ีล ธรรมมัน สรา งขึ ้น มา แลว มัน ขัด ขวางแกก ารแกไ ข. ปญหาโดยออมเหลานี้มีมาก ไมอาจจะยกมาใหหมดได.ยกมาก็พอเปนตัวอยาง ที่แ สดงวา เราจัด การศึก ษาผิด ธรรมชาติ, ผิด พลาดตอ กฎของธรรมชาติ, หรือ จะเรี ย กว า พระเจ า ก็ ไ ด . ที่ ว า ผิ ด พลาดต อ หลั ก ธรรมะ หลั ก ศาสนา โดยเฉพาะ หลัก กฎแหง กรรม แลว ก็ยิ ่ง ผิด ตอ กฎธรรมชาติอ ัน ลึก ซึ ้ง , ที ่ม องเห็น ยาก ในชั ้น ปรมัต ถธรรมดว ย; โลกจึง อยู ใ นสภาพที ่เ ดือ ดรอ นระส่ํ า ระสาย เปน วิกฤติการณอันถาวร; เพราะวาไรศีลธรรม มีการศึกษาที่เพิ่มความเสื่อมศีลธรรม ที่จะคุมครองโลก.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เ ป น อั น ว า นี ้ ก ็ เ ป น ตั ว อ ย า ง ที ่ เ พี ย ง พ อ แ ล ว สํ า ห รั บ ป ญ ห า ของมนุษย ที่ไปไมรอด ที่จะแกไขอุปสรรคาของสันติภาพไมได ก็เอามาพอเปน ตั ว อย า ง; เป น อั น ว า ได ชี้ ใ ห เ ห็ น หมดแล ว ว า ป ญ หาของเราที่ เ ดื อ ดร อ น ความ ระส่ํ า ระสาย นั ้น มัน เกิด มาจากตน เหตุโ ดยตรง คือ การศึก ษาที ่จ ัด ไปผิด ; แลวมีปญหาตาง ๆ อีกมากมาย ที่ออกมาจากการจัดการศึกษาผิด ๆ นั้น มาเปน เครื่องกีดขวางแกการแกไขทางศีลธรรม ใหถูกตอง. การบรรยายในวั น นี้ ก็ พ อสมควรแก เ วลาแล ว ก็ ข อยุ ติ ไ ว แ ต เ พี ย งนี้ ขอโอกาสใหพระทานไดสวดสาธยายบทพระธรรม ที่เปนเครื่องกระตุนเตือนใจ ให มีความมานะ เขมแข็งอดทนในการปฏิบัติใหถูกตอง ตอไปอีก. ------------------------
www.buddhadassa.in.th
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรม -๙๓๑ สิงหาคม ๒๕๑๙
การรื้อฟนปรับปรุง และ สงเสริมศีลธรรม
ทานสาธุชน ผูมีความสนใจในธรรม ทั้งหลาย,
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org การบรรยายประจํา วั น เสาร เรื่ อ งอริ ย ศี ล ธรรม เป น ครั้ ง ที่ ๙ นี้ อาตมาจะได ก ล า วโดยหั ว ข อ ย อ ยว า การรื้ อ ฟ น ปรั บ ปรุ ง และ ส ง เสริ ม ศี ล ธรรม ; และเป น การกล า วแต หั ว ข อ ใหญ ๆโดยสั ง เ ข ป ให เ สร็ จ สิ ้ น ไปเสี ย ครึ ่ ง หนึ ่ ง ก อ น, แล ว จั ก ได ก ล า วโดยรายละเอี ย ด ใน คราวหลังสืบไป.
เ ร า จ ะ ต อ ง นึ ก ถึ ง ก า ร บ ร ร ย า ย ใ น ค รั ้ ง ที ่ แ ล ว ม า ซึ ่ ง ไ ด กลา วถึง ปญ หาทางศีล ธรรมที่แ กไ มไ ด เพราะวา มีปญ หาอื่น มาทับ ถม. ปญ หาที่ม าทับ ถมโดยตรง ก็คือ โลกจัด การศึก ษาที่ผิด ๆ เปน การศึก ษาที่ ๒๖๑
www.buddhadassa.in.th
๒๖๒
อริยศีลธรรม
ไมสง เสริม ศีล ธรรม; เพราะทํา ใหล ะโมบหรือ เห็น แกตัว ถา ยเดีย ว แลว ยัง เปน การศึกษาที่เปนอันตราย หรือทําลายศีลธรรมดวย. นี้เรียกวาการศึกษาในโลกนี้ ที่จัดไปผิด ๆ ทับถมอยูบนปญหาทางศีลธรรมโดยตรง.
ป ญ หาโดยอ อ ม ก็ ค ื อ ป ญ หาที ่ อ อกมาจากการศึ ก ษาที ่ จ ั ด ไปผิด ๆ นั ้น อีก ตอ หนึ ่ง ; ซึ ่ง ไดร ะบุม าเปน ตัว อยา ง คือ ปญ หาทางเศรษฐกิจ การเมื อ ง และอื่ น ๆ ออกมาเป น ป ญ หาปลี ก ย อ ย อี ก หลายซั บ หลายซ อ น เช น ปญ หาไมม ีค วามจงรัก ภัก ดีต อ ประเทศชาติ ตอ ศาสนาที ่แ ทจ ริง ; มีก ัน แต ปาก.และ ปญ หาที่ม ีอ าชญากรรมของพวกอัน ธพาล มากขึ้น อาชญากรรม ทางเพศ อาชญากรรมทางโทสะจริต กระทั่ง การมุง แตจ ะหาผลประโยชนของตน ถายเดียว มีจิตวิปริตเหลานี้ ทําใหเกิดปญหามากมาย จนทับถมปญหาทางศีลธรรม. ปญ หาปลีก ยอ ยเหลา นี ้ ทํ า ใหเ สีย เวลาไปหมด : ระบบงาน ยุติธรรมก็เสียไป. ความสะอาดเรียบรอยของบานเมืองก็เสียไป, ความประหยัดก็ เสียไป, มีแตความอิจฉาริษยา ความเกียจคราน ลางผลาญทรัพยากรตาง ๆ ในโลก; มีผ ลสืบ เนื ่อ งกัน เปน ปญ หายุ ง ยาก เกี ่ย วกับ การกิน การอยู . ปญ หาเหลา นี้ รบกวนมาก มันก็เลยไมใครไดสนใจปญหาทางการศึกษาใหถูกตอง แลวยิ่งไมได สนใจปญหาในทางศีลธรรม; โดยเขาใจไปเสียวา ไมมีความสําคัญ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เขาเห็น วา เรื ่อ งปากเรื ่อ งทอ งสํ า คัญ กวา แลว ก็ย ัง เปน ปญ หา เรื ่อ งปากเรื่อ งทอ งไมไ ดอ ยู นั ่น เอง แลว ปญ หาเรื ่อ งปากเรื ่อ งทอ งของคนเรานี้ ก็ม าจากความไมม ีศ ีล ธรรม โดยรอบดา น ขอไดพิจ ารณาดูเ รื่อ งที ่ไ ดก ลา ว
www.buddhadassa.in.th
การรื้อฟนปรับปรุง และ สงเสริมศีลธรรม
๒๖๓
มาแลว วามีอยูอยางนี้. ถาแกปญหาเรื่องการศึกษาที่จัดไปผิด ๆ นี้ไมไดแลว มันก็ไมมีทางที่จะมีศีลธรรม; ปญหาปลีกยอยอื่น ๆ ก็ตองแกพรอมกันไปกับ ปญหาทางการศึกษาที่จัดผิด ๆ. นี่คือสิ่งที่กําลังครอบงํา บีบคั้น มนุษยในโลก อยูเวลานี้ รวมทั้งประเทศไทยเราดวย. ... ... ... ... สํ า ห รั บ วั น นี ้ ก็ จ ะ พู ด ถึ ง ก า ร รื ้ อ ฟ น ป รั บ ป รุ ง สงเสริม สิ่งที่เรียกวาศีลธรรม บางคนอาจจะไมยอมรับ คือไมยอมฟง โดยเห็นวาไมมีเรื่องทาง ศีล ธรรม ที่จ ะตอ งรื้อ ฟน หรือ ปรับ ปรุง , คือ เขาไมย อมรับ วา ศีล ธรรมเสื่อ ม นั่ น เอง; หลั บ ตาพู ด เอาเองว า การศึ ก ษาก็ เ จริ ญ ศี ล ธรรมก็ เ จริ ญ อะไร ก็ลวนแตเจริญ. เดี๋ยวนี้อาตมา มาชี้ใหเห็น หรือแสดงเหตุผลใหเห็นวามันเปน อยา งอื่น , คือ มัน อยูใ นสภาพที่เ สื่อ มทรามอยา งหนัก จนถึง กับ เปน อัน ตราย ที่จะทําความวินาศใหแกโลกนี้; นี่สภาพแหงศีลธรรมในปจจุบันนี้ เปนอยางนี้. แตไมมีใครรูสึกวามันเสื่อมทราม, ไมมีใครถือหรือยอมรับวา เสื่อมทราม ก็เลย พูดกันไมได; จะพูดกันก็แตคนที่ยอมพิจารณาแลวก็เห็นวา มันอยูในสภาพที่ เสื่อมทราม.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org คนที่ไ มเ ห็น วา มีปญ หาทางศีล ธรรมเสื่อ มทรามนั้น ก็โ ทษกัน ไมคอยไดนักเหมือนกัน; เพราะวาเรื่องนี้เปนมาอยางซอนเรน, เปนมาอยาง ลึกซึ้งพรางตาที่สุด คือเปนมาทีละนอย ๆ แลวคนก็เคยชินกันมาเรื่อยๆ. มัน
www.buddhadassa.in.th
๒๖๔
อริยศีลธรรม
เปน สภาพที่เ ห็น วา ดีแ ลว อยูเ สมอ แลว ก็เ คยชิน กัน กับ สภาพไรศีล ธรรมนั้น มาทีละนอยจนไม รูสึกวามันไรศีลธรรม; นอยคนที่จะสังเกตเห็น. แม ค น ที ่ ส ั ง เ ก ต เ ห็ น ก็ ย ั ง เ ห็ น ว า เ ป น ป ญ ห า เ ล็ ก น อ ย ไ ป เสีย อีก ; เพราะวา เขาเพง เล็ง กัน แตป ระโยชนท างวัต ถุ : จะเอาเงิน หรือ วัต ถุที ่ห าไดด ว ยเงิน นี ้ มาเปน หลัก ; ไมม องดูไ ปทางศีล ธรรม. มองดูแ ตที่ ประโยชน เชน ทรัพยสมบัติ เปนตน วานี้มันเจริญดีอ ยูแลว; แลวก็ไมตอ ง คิด อะไรอีก .ศีล ธรรม ก็ตอ งดีแ น โดยไปถือ หลัก วา ถา วัต ถุเ จริญ แลว จิต ใจ ก็ตองเจริญเอง ; อยางนี้วาเอาเองทั้งสิ้น. เดี ๋ย วนี ้ว ัต ถุเ จริญ แลว จิต ใจก็เ สื ่อ มไป จนจะไมม ีเ หลือ ; เพราะนิยมกันแตเรื่องความร่ํารวย มีเกียรติ ชื่อเสียง ที่เรียกกันวา "ลัทธินายทุน" ซึ่ ง กํา ลั ง ครองโลก. เขาบู ช านายทุ น แทนที่ จ ะบู ช าสุ ภ าพบุ รุ ษ ที่ ย ากจน คํา ว า "สุ ภ าพบุ รุ ษ " ได ห ายไปจากโลก มานานหลายป แ ล ว .เมื่ อ อาตมา ยังเล็ก ๆ นั้น ยังพอไดยินอยูบาง : การศึกษานิยมความเปนสุภาพบุรุษ เปนจุด ที่มุงหมาย.มหาวิทยาลัยทั้งหลาย มุงจะผลิตสุภาพบุรุาเทานั้นเอง ; เดี๋ยวนี้ ไมมีแลว.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เขามุ ง จะผลิ ต วิ ช าเทคโนโลยี ให ค นมั น เก ง ให ร วยเร็ ว ทัน ตาเห็น อยา งนี้ทั้ง นั้น ; เรีย กวา บูช านายทุน แทนที่จ ะบูช าสุภ าพบุรุษ ผู ป ระกอบไปด ว ยคุ ณ ธรรม. แล ว ก็ ย อมรั บ ชนกรรมาชี พ คนยากจนที่ เต็ ม ไปด ว ยอบายมุ ข โดยไม เ ห็ น ว า เป น คนจนที่ น า ติ เ ตี ย น; แล ว ก็ ม อง
www.buddhadassa.in.th
การรื้อฟนปรับปรุง และ สงเสริมศีลธรรม
๒๖๕
การที่คนจนกับคนร่ํารวย มุงทําลายกันเทานั้น; ไมมองเห็นวาตางฝายตางไร ศีลธรรมอยางเสมอกันทีเดียว แมวารูปรางของศีลธรรมนั้นมันจะตางกันไปบาง. คนจนก็ ย ั ง ไม ค ิ ด จะถอนตั ว จากอบายมุ ข ทั ้ ง หลาย ที ่ ไ ด มี ไวเปนหัวขอวา ดื่มน้ําเมา เที่ยวกลางคืน ดูการเลน เลนการพนัน คบคนชั่ว เป น มิ ต ร เกี ย จคร า นทํ า การงาน ที ่ กํ า ลั ง มี อ ยู ใ นหมู ค นจน;มั น ก็ จ นอยู อย า งนั้ น เอง. ส ว นทาง คนมั่ ง มี ก็ รู จั ก แต จ ะผู ก ขาด หรื อ ว า กอบโกย หรือวา รวบรัด ใหมีความร่ํารวยมากขึ้น. ในโลกนี้มันจึงเต็มไปดวยของ ๒ สิ่งนี้ ที่ทิ้ง กัน หา งไกล; พูด กัน ไมรูเ รื่อ ง ก็ส รา งปญ หายุง ยากขึ้น มาในโลก. ไมมี ใครมองวา เพราะขาดศีลธรรมจึงไดเกิดสิ่งนี้ขึ้น : เกิดนายทุนขึ้นมาก็เพราะ ขาดศีลธรรม เกิดคนยากจนเข็ญใจขึ้นมา ก็เพราะขาดศีลธรรม, ถามีศีลธรรม ปญหาทั้ง ๒ นี้ก็หมดไป. นี่ เ รี ย กว า สภาพศี ล ธรรมในยุ ค ป จ จุ บั น ถู ก มองข า ม ; ก็ มี ผลเทากับไมไดมอง, หรือวาอยางดีก็มองผิด ๆ ไมตรงตามที่เปนจริง; ฉะนั้น สภาพศีล ธรรมในปจ จุบัน นี้ ตอ งถือ วา เสื่อ มหรือ ทรามถึง ขนาดที่เ ปน อัน ตรายแกม นุษ ย; ตอ งหยิบ ขึ้น มาพิจ ารณา เพื่อ รื้น ฟน ปรับ ปรุง แกไ ข สงเสริม ใหกลับมีศีลธรรมในสภาพที่นาพอใจ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ที นี ้ เ ร า จ ะ ต อ ง ดู ที ่ คํ า ว า " ศี ล ธ ร ร ม " กั น อี ก สั ก ค รั ้ ง หนึ่ง; แมวาจะเปนการพูดซ้ํา ๆซาก ๆ บางคนอาจจะรําคาญแลวก็ได.
www.buddhadassa.in.th
๒๖๖
อริยศีลธรรม
คํ า วา "ศีล ธรรม" ที ่เ ราพูด กัน อยู นั ้น มัน ก็เ หมือ นกับ หลับ ตา พูด ; ไมรู ว า ศีล ธรรมที ่แ ทจ ริง คือ อะไร เขา ใจไปเสีย วา เปน เรื ่อ งเล็ก ๆ นอ ย ๆ ไมม ีก ็ไ ด; ถึง ไมม ีก ็เ ปน อะไร ไมทํ า ใหบ า นเมือ งฉิบ หาย. ถา ยิ ่ง ขืน เขา ใจผิด กันอยูอยางนี้ก็เปนอันวา ไมมีทางที่จะรื้อฟนสงเสริมศีลธรรมใหดีได. อยา ลืม วา คํ า วา "ศีล ธรรม" จะตอ งแปลวา สิ ่ง ซึ ่ง กระ ทํ า ความปรกติ; สีละแปลวาปรกติ ธรรมแปลวาสิ่ง สีลธรรม แปลวา สิ่งที่ทําความปรกติ ตามตัว ภาษาบาลีแ ท ๆ ตอ งแปลอยา งนี ้ แปลอยา งอื ่น ไมไ ด. คํ า วา ศีล ธรรมสิ ่ ง ที ่ ทํ า ค ว า ม ป ร ก ติ ; ป ร ก ติ ข อ ง อ ะ ไ ร ? ป ร ก ติ ข อ ง สิ ่ ง ทั ้ ง ป ว ง ที ่ ม ี อ ยู ในโลก คือ ไมโ กลาหล วุ น วาย ระส่ํ า ระสาย เปน ทุก ข เปน รอ น; นั ่น แหละ เรีย กวา ปรกติ. ถา มีอ ะไรที ่ทํ า ใหเ กิด ความปรกติ สิ ่ง นั ้น ก็เ รีย กวา ศีล ธรรม สิ่ ง ที่ ทํ า ความปรกติ ; เอาตามตั ว หนั ง สื อ เป น อย า งนี้ . ถ า เราเอาตามความหมาย มัน ก็ข ยายออกไปนิด เดีย ววา "สิ ่ง ที ่จ ะทํ า สัง คมใหเ ปน ปรกติส ุข ใหม ีป รกติส ุข ทํ า ใหโ ลกใหม ีป รกติส ุข ", นั ่น แหละคือ ศีล ธรรม เดี ๋ย วนี ้เ ราไมม องลึก ลงไป ถึง ความหมายของศีล ธรรมเชน นี ้ ก็เ ลยเห็น เปน สิ ่ง เล็ก ๆ นอ ย ๆ พูด เลน แตร ิม ฝป าก; ในโรงเรีย นก็ใ หล ูก เด็ก ๆ จดไวใ นสมุด บา ง แลว ก็ป ด สมุด เด็ก ๆก็ไ มมี ศีล ธรรม ฉะนั ้น จึง ไมรู ว า ศีล ธรรมไดเ สื ่อ มไป, หรือ วา ทรามลงไป ขนาดที ่ว า มันเปนอันตรายแลว.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org คํ า ว า " ศี ล ธ ร ร ม " แ ป ล สั ้ น ๆ ว า สิ ่ ง ที ่ ทํ า ค ว า ม ป ร ก ติ เทา นั ้น แหละ แตว า ความหมายมัน หลายชั ้น . ปรกติใ นบุค คลเราคนหนึ ่ง ก็ม ี, คื อ เรามี ร า งกายปรกติ ใจคอปรกติ เราก็ ส บาย เพราะมี ศี ล ธรรมในคนๆ หนึ่ ง . ถา ปรกติข องบา นเมือ ง ของสัง คม ก็แ ปลวา บา นเมือ งเปน ปรกติ; ไมม ีเ รื ่อ ง
www.buddhadassa.in.th
การรื้อฟนปรับปรุง และ สงเสริมศีลธรรม
๒๖๗
เดือ ดเนื ้อ รอ นใจ ไมร ะส่ํ า ระสาย เพราะการเบีย ดเบีย นกัน เปน ตน . ถา เปน ปรกติของประเทศทั้งประเทศ ความหมายก็อยางเดียวกัน กระทั่งเปนความปรกติ ของโลกทั้งโลก ก็เปนโลกที่มีปรกติสุข. แตนี่ในระดับต่ําทั้งสิ้น. ร ะ ดั บ ที ่ ส ู ง ก็ ค ื อ ว า มี ค ว า ม ป ร ก ติ ท า ง จิ ต ใ จ แ ล ว , มี ค ว า ม เปน ปรกติท างสติป ญ ญา คือ มีค วามเห็น ถูก ตอ ง ความคิด ถูก ตอ ง ความ เชื ่อ ถูก ตอ ง จนกระทั ่ง กิเ ลสเกิด ไมไ ด. กิเ ลสเกิด ขึ ้น ไมไ ด นี ่ค ือ ความปรกติส ูง สุด ; ถา ปรกติเ ด็ ดขาดลงไปจริ ง ๆ ก็ คือ การบรรลุ พ ระนิ พพานในพระพุ ทธศาสนา ฉะนั้นคําวาความปรกตินี้ มันหมายความตั้งแตเรื่องเล็ก ๆ นอย ๆ ขึ้นไป จนถึงเรื่อง ใหญโตที่สุดสูงสุดที่สุด คือพระนิพพาน. เดี ๋ ย วนี ้ เ ราพู ด กั น แต เ พี ย งว า ความปรกติ ใ นบ า นเมื อ ง หรื อ ในโลก; เพราะวา สมัย นี ้ถ า พูด ถึง บา นเมือ ง มัน ก็ก ิน ความไปทั ้ง โลก เพราะวา ผิด จากสมัย กอ นซึ ่ง ตา งคนตา งอยู ไมผ ูก พัน กัน เหมือ นสมัย นี ้. ก็ค ิด ดูเ ปน ตั ว อย า ง เช น ว า เขารบกั บ ที่ ป ระเทศอื่ น , เขาเล น ไม ซื่ อ เขาทํ า ลายกั น อิ จ ฉาริษ ยากัน เอาเปรีย บกัน ที ่เ มือ งอื ่น ; แตผ ลสะทอ นนั ้น มัน ก็ม าถึง ประเทศเรา ที่ไมไดทําอะไรกับเขาดวย.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ตั ว อ ย า ง เ ช น น้ํ า มั น แ พ ง น้ํ า มั น ไ ม ม ี ; มั น เ ป น เ รื ่ อ ง ที ่ ค น อื่น เขาทํา แตแ ลว ก็ม าถึง ประเทศที่ไ มไ ดเ กี ่ย วขอ งกับ เขาดว ย พลอยเดือ ดรอ น. นี ่ก ็เ พราะวา โลกสมัย นี ้ม ัน เปน โลกที ่เ ล็ก นิด เดีย วแลว คือ สัม พัน ธถ ึง กัน ไปหมด; เรารู เ รื ่อ งทั ่ว โลกไดภ ายในไมกี ่น าที ไมกี ่ชั ่ว โมง. ปฏิก ิร ิย าตา งๆ
www.buddhadassa.in.th
๒๖๘
อริยศีลธรรม
ที่เกิดขึ้นที่มุมโลกไหน ก็แพรหลายไปเกี่ยวของกับมุมโลกอื่น ภายในไมกี่นาที; ฉะนั้นตองถือวา โลกนี้มันเล็กเทาฝามือแลว. เราพูดถึงศีลธรรมของบานเมือง มันก็ไมพนที่จะเกี่ยวกับศีลธรรม ของโลกทั้ง โลก; ฉะนั้น การที่อ าตมา พูด วา ศีล ธรรม ก็ห มายถึง ศีล ธรรม ของโลก มันไดเปลี่ยนไป, แลวมันไดทรามลงจนมีแตคนเห็นแกตัว ทําความ ยุ ง ลํา บากกั น ขึ้ น ทั่ ว ไปหมด นี่ เ รี ย กว า สภาพของศี ล ธรรมในป จ จุ บั น มั น มีอยูอยางนี้. รายละเอียดอยางอื่น ไดกลาวมาแลวในการบรรยายครั้งที่แลว ๆ มาอยางมากมาย. ในวันนี้ก็ส รุปความกันแตเ พียงวา เราควรจะมองดูภาวะ แห ง ความเสื่ อ มทางศี ล ธรรม ในโลกป จ จุ บั น ให ชั ด เจน ก็ จ ะเกิ ด ความคิ ด ที่จะรื้อฟน ปรับปรุง แกไข หรือวาสงเสริม แลวแตควรจะทําอยางไร มีอีกนิด หนึ่ง ซึ่ง ควรจะเอามาพิจ ารณากัน ก็คือ วา ควรจะเปรีย บเทีย บกัน ดู ระหวา ง ศีล ธรรม ๒ ยุค ๒ สมัย ; ถา เห็น แลว จะตกใจ; เมื่อ ตกใจแลว ก็จ ะเกิด ความกระตือรือรน ในการที่จะปรับปรุงแกไข. แตบางคนอาจจะไมตกใจ คือ ไมรูสึกวาเสื่อมเหมือนอยางที่กลาวมาแลวขางตนก็ได; ฉะนั้นตองขอชักชวน ใหเปรียบเทียบ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ... ... ... ... การเปรี ย บเที ย บที ่ ค ร า ว ๆ หยาบ ๆ ที่ สุ ด ก็ คื อ เปรี ย บ เทียบศีลธรรมในสมัยที่ตางคนตางอยู.
www.buddhadassa.in.th
การรื้อฟนปรับปรุง และ สงเสริมศีลธรรม
๒๖๙
สมั ย โน น สั ก ๑๐๐ ป ๒๐๐ ป ๓๐๐ ป ก็ ไ ด กระทั่ ง ว า สมั ย หิ น สมั ย คนป า เลย มั น ต า งคนต า งอยู ; แล ว สมั ย ป จ จุ บั น วานนี้ ห ยก ๆ ที่ เ รี ย กกั น ว า สมัย ปง ปอง มัน ตา งกัน อยา งไร?ศีล ธรรมสมัย ปง ปอง ทุก วัน นี ้ มีศ ีล ธรรม อยางไร? และศีลธรรมสมัยที่คน ตางคนตางอยู ไมมีทางจะหลอกลวง เอาเปรียบ หรือ คิด ทํ า ลายกัน เหมือ นอยา งคนสมัย ปง ปองนั ้น ตา งคนตา งอยู ; ประโยชน ไมผ ูก พัน กัน มัน ก็ไ มจํ า เปน ที ่จ ะตอ งคิด ทํ า ลายลา งกัน ; ในสมัย นั ้น มัน มี ศี ล ธรรมอย า งไร? ก็ จ ะมองเห็ น ได ด ว ยตนเองทุ ก คนว า มั น ต อ งต า งกั น อย า งที่ ว า จะเปรี ย บกั น ไม ไ ด กั บ สมั ย ที่ ค นต อ งหลอกลวงกั น อิ จ ฉาริ ษ ยากั น ฆ า กั น ทุ ก กระเบียดนิ้ว. เ ป รี ย บ เ ที ย บ สํ า ห รั บ ลู ก เ ด็ ก ๆ ฟ ง ก็ ต อ ง เ ป รี ย บ เ ที ย บ ว า ; เมื่อสัก ๑๐๐ ป มานี้เองกับเดี๋ยวนี้ มันตางกันอยางไร? เราจะเห็นไดจากประวัติ หรือบันทึกตาง ๆ กระทั่งรูปภาพที่เหลืออยูปจจุบันนี้ : สักรอยปมานี้ ผูหญิงฝรั่งเขา สวมเสื้ อยาวถืงข อมื อ กระโปรงถึงตาตุ ม ; คนไทยก็ ตามก นเขาตามเคย ; ฉะนั้ น เราเห็ น รู ปผู ห ญิ งผู ดี เ จา นายสมั ย กอ นนั้ นก็ ส วมเสื้ อ ถึ ง ข อ มื อ กระโปรงถึง ตาตุม ; สมั ย นี้ผู ห ญิง ฝรั่ง นั้ นเขาจะไม นุ งผ า กัน แลว ; ฉะนั้ น ศีล ธรรมมัน จะต า งกั น อย า งไร.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org หรือ วา สมัย เมื ่อ รอ ยปม านี ่ พวกเอเซีย กลาง กระทั ่ง อิน เดีย นี้ ผู ห ญิง ก็ย ัง คลุม หนา ไมม องเห็น หนา , ผา นุ ง ก็ป กถึง ตาตุ ม เหมือ นกัน ; เดี ๋ย วนี้ ก็ต ามกน ฝรั ่ง จะไมนุ ง ผา กัน อีก แลว ก็ล องคิด ดูเ ถอะวา ศีล ธรรมมัน จะตา ง กัน อยา งไร? ถึง ในประเทศไทยเรา ในสมัย ที ่บ รรพบุร ุษ ยัง นุ ง ผา โจงกระเบน สไบเฉีย ง หรือ วา เปน ชายก็ไ มต อ งสวมเสื ้อ นี ่ม ัน ตา งกัน อยา งไรกับ สมัย นี้ ซึ่งฮือไปตามกนฝรั่ง, ผาก็จะไมคอยนุงกันแลว.
www.buddhadassa.in.th
๒๗๐
อริยศีลธรรม
นี้เรียกวาเห็นไดงาย ๆ ถามีอายุประมาณสัก ๖๐ - ๗๐ ป ก็ยัง เห็น , หรือ อยา งนอ ยก็ยัง เห็น ไดจ ากรูปภาพ จากบัน ทึก จากประวัติตาง ๆ; แลวก็เปรียบเทียบกันดูวาศีลธรรมมันจะตางกันอยางไร. สมัย ๕๐ ป มานี้ ผูห ญิง ไมก ลา เหยีย บเงาของพระ. อาตมา เองก็เคยประสบ ที่ผูหญิงเขาหลีกหางไมยอมเหยียบเงา; แลวที่ประหลาดมาก อีกทีหนึ่งก็วา แมไมมีแดดไมมีเงา เขาก็ไมกลาเหยียบตรงที่ ถาสมมติที่วามีแดด แลวเงามันจะอยูที่ตรงไหน เมื่อเดินสวนทางกับผูหญิง ผูหญิงเขาจะหลีกไป ทางบน คือทางตนแสง ไมมีทางที่จะเหยียบเงา. เดี๋ยวนี้ไมมีใหดู ไมมีใหประสบ; แตวาเมื่อไมกี่ปมานี้ก็ยังไดเห็น. เมื ่อ ไปประเทศพมา ไปรว มสัง คายนา ไปเดิน เลน อยู ใ นสนาม ใหญขางที่พัก ซึ่งมีคนมามาก มาเที่ย ว. พระก็ล งไปเดินเหมือ นกัน ; ไดยิน เสียงผูหญิงรองวี้ดวาดอยูทางหลังเหมือนกับถูกงูกัดอะไรทํานองนั้น. พอเหลียว ไปดู ก็ไ ดค วามแตเ พีย งวา เขาไมทัน ดู ก็ไ ปเหยีย บเงาพระเขา นี้เ รีย กวา ประเทศพมา ยัง ลา หลัง ไทย ยัง เหยีย บเงาพระแลว สะดุง เหมือ นกับ ถูก งูกัด ถาอยางนั้นศีลธรรมจะเปนอยางไร?
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org พอมาถึง สมัย นี้ แลว ระวัง เถอะวา ผูห ญิง จะชนพระหกคะเมน. สมัยที่เขาไมกลาเหยียบเงาพระนั้น มันก็มีอะไรที่เปนเครื่องวัดอีกหลายอยาง; เหมือนวา จะออกไปจากวัดตองสะบัดเทา ไมใหทรายในวัดติดเทาออกไปบาน, หรือ กํา ขยะมูล ฝอยในวัด ออกไปทิ้ง นอกรั้ว วัด แลว ก็กํา ทรายในคลองมาใส ในวัด เทาที่จะทําได; แลว สนุกสนานดวยการแหพระ, สนุกสนานดวยการ
www.buddhadassa.in.th
การรื้อฟนปรับปรุง และ สงเสริมศีลธรรม
๒๗๑
ก อ เจดี ย พ ระทราย.เดี๋ ย วนี้ มี ค นไหนบ า งที่ จ ะสนุ ก สนานด ว ยการแห พ ระ, หรื อ ว า กอ พระเจดีย ท ราย; นี ่เ ขาเห็น เปน เรื ่อ งบา บอไปแลว มัน ก็ม ีไ มไ ด. แลว ก็ เที ย บดู เ ถอะว า จิ ต ใจจะต า งกั น อย า ง ไ ร ในสมั ย ที ่ ย ั ง ชอบก อ พระเจดี ย ท ร า ย กั บ ส มั ย ที ่ เ ห็ น เ ป น เ รื ่ อ ง บ า ๆ บ อ ๆ ไ ป แ ล ว เ ข า อ ย า ก จ ะ ไ ป แตงเนื้อแตงตัวยั่วยวนกันมากกวา;นี่สมัยอยางนั้นกับสมัยอยางนี้. ส มั ย นี ้ แ ต ง ตั ว กั น อ ย า ง ที ่ เ รี ย ก ว า อ น า จ า ร ; เ ข า ไ ม ป ก ป ด สว นที ่ค วรจะปกปด .แตไ มม ีใ ครถือ วา เปน อนาจาร เพราะไมป กปด สว นที ่ค วร จะปกปด , ไมม ีใ ครถือ อนาจาร เขาถือ วา นา ดู ดูผู ห ญิง ที ่เ ขานุ ง กระโปรง สั้น เวลาเขาจะนั่งจะลุก หรือวาทําพิธีรีตองตาง ๆ มันนาเกลียด มันเปนอนาจาร; แตเขาก็ไมถือวาเปนอนาจาร เพราะวาไปหลับหูหลับตา ตามกนวัฒนธรรมตะวันตก นี่จึงเปลี่ยนไปมาก อยางกับเรียกวามันตรงกันขาม. เดี๋ยวนี้ไมมีคําวาหิริและโอตตัปปะ สําหรับจะมาตักเตือนกัน, ถึงตักเตือน กั น ก ็ ไ ม ย อ ม ฟ ง . ก า ร ที ่ นุ ง ผ า ไ ม ป ด อ ว ั ย ว ะ ที ่ ค ว ร ป ด นั ้ น เ ป น คนหนา ดา น ไมม ีห ิร ิโ อตตัป ปะ แตไ มม ีใ ครวา ใคร ถึง แมใ ครจะวา ใคร ก็ไ มมี ใครเชื่อ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เมื ่อ จิต มัน ทรามอยา งนี ้แ ลว ศีล ธรรมอื ่น ๆ มัน ก็ห ายไป; เชน เ ดี ๋ ย ว นี ่ ไ ม ม ี ว ั ฒ น ธ ร ร ม ที ่ จ ะ พู ด ว า " น ก กิ น เ ป น บุ ญ ค น กิ น เ ป น ท า น " จะทํ า อะไรลงไปในพื ้น แผน ดิน ละก็ กอ นนี ้เ ขาเผื ่อ นกเผื ่อ ขโมยนกกิน เปน บุญ คนกิ น เป น ทาน; เดี ๋ ย วนี ้ ม ี ไ ม ไ ด . คํ า ว า สั ต ว ทั ้ ง หลายเป น เพื ่ อ นทุ ก ข เกิ ด แก เจ็บ ตาย ดวยกันทั้งหมดทั้งสิ้น นี้ จะเหลืออยูแตในหนังสือ ไมอยูที่ปากคน
www.buddhadassa.in.th
๒๗๒
อริยศีลธรรม
ที่พูดพร่ําพูดทุกเชาทุกเย็น โดยเฉพาะเวลาไหวพระสวดมนต; เพราะวาเขาจะ ไมไหวพระสวดมนตกันเสียแลว. ที นี ้ ม ั น ก็ ล ุ ก ลามขึ ้ น มาเรื ่ อ ย ๆ จนถึ ง กั บ ว า ลั ก ขโมยของ วั ด ก็ ไ ด ของสาธารณะก็ ไ ด เผาอาคารเรี ย น ของรั ฐ บาล ของประชาชน สาธารณะก็ได. นี่อยางที่หนังสือพิมพเขากําลังลงอยูในไมกี่วันนี้. เดี๋ย วนี้เ ขาไมมีม ารดาบิด า ไมมีค รูบ าอาจารยแ ลว ; มีแ ตค นที่ ตา งคนตา งหาประโยชน; เหมือ นที่วา เด็ก ๆ สมัย นี้มัน กิน นมสัต ว ไมไ ดกิน นมแม มัน ก็เ ลยเปน คนที่ไ มมีค วามรูสึก วา บิด ามารดามี. ถา วา เด็ก ดูด นมแม อยูในอก กอดอกแมอยู มันจะรูสึกอยางไร. แลวมันไปกินนมขวด ที่ถือกินเอง ก็ไ ด, หรือ วา จะใหค นอื่น เลี้ย งอยา งเครื่อ งจัก รอะไร; เด็ก ๆ เหลา นี้ จะมี ความรูสึกในนิสัยสันดานตอบิดามารดาอยางไร; นั้นแหละขอใหดูใหดี.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เมื่ อ ทุ ก คนรู จั ก แต ค วามสะดวกสบาย ส ว นตั ว ก็ ส ร า ง ความเห็นแกตัว มีเขามีเรา ก็ดูถูกผูอื่นงายที่สุด กระทั่งดูถูกดูหมิ่นศาสนาอื่น พวกอื่น ; เชน ดูห มิ่น ผิว รัง เกีย จผิว มีแ ผนการทํา ลายผูอื่น แลว เขาก็อ ยูดี กินดีในทางกิเลสตัณหา ชวนกันยกเลิกศีล ขอที่ ๓ เสียโดยปริยาย, คือไมเอามา พูด กัน ยอมรับ เสีย วา มัน ถูก ตอ ง นี่คือ ไมถือ วา ศีล ธรรมเปน สิ่ง จํา เปน จะตองศึกษา ไมสนใจแยกออกไปเสียจากการศึกษา.
www.buddhadassa.in.th
การรื้อฟนปรับปรุง และ สงเสริมศีลธรรม
๒๗๓
สรุ ป แล ว ก็ เ รี ย กว า มั น เป น หน า มื อ กั บ หลั ง มื อ สํ า หรั บ ภาวะทางศี ล ธรรมของมนุ ษ ย ใ นโลกสมั ย ป จ จุ บั น ; เมื่ อ เป น อย า งนี้ แ ล ว จะไมเรียกวาควรจะรื้อฟน ปรับปรุง แกไข สงเสริมกันตอไปใหคืนดี แลวก็จะวา อยางไร. ... ... ... ... ที นี ้ ก ็ จ ะ ว า โ ด ย หั ว ข อ สั ง เ ข ป อ ย า ง ที ่ ว า ม า แ ล ว ว า เ ร า จ ะ ต อ ง รื ้ อ ฟ น จ ะ ต อ ง ป รั บ ป รุ ง จ ะ ต อ ง แ ก ไ ข จ ะ ต อ ง ส ง เสริ ม จะต อ รั ก ษา ตามสมควรแก ก รณี ที่ จ ะต อ งทํา อย า งไร. ที่ จ ริ ง คําเหลานี้มันไมใชคําเดียวกัน อยาเอาไปปนกันเสียหมด แยกออกไปเปนคํา ๆ แลวก็จะมองเห็นชัด ก็จะทําไดเต็มที่วา รื้อฟน แกไข ปรับปรุง สงเสริม และ รักษา เปนตน.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ทีนี้ก็จะพูด ถึง คําวา "รื้อ ฟน" ไมม องกัน อยา งลวก ๆ . เราจะ รื้อ ฟน อะไรบา ง? การรื้อ ฟน มัน คลา ยกับ วา เปน การถอยหลัง เขา คลอง อาตมาพูด วา ถอยหลัง เขา คลอง มีค นสั่น หัว ; แตที่จ ริง มัน ตอ ง "ถอยหลัง เข า คลอง" เช น ไม ค อ ยชอบนุ ง ผ า กั น เดี๋ ย วนี้ ก็ จ ะต อ งย อ นไปหาชอบ นุงผา,แลวผาที่มันสั้นไมปกปดสวนที่ควรปกปดนั้น จะตองถอยหลังเขาคลองไป หาเสื้อผาที่มีปกปดมิดชิดถึงขอเทาถึงตาตุม ทุกสวนที่มันควรปกปด นี่เรียกวา ถอยหลังเขาคลอง, หรือวา เลิกความที่ไมรูจักอายเสีย คือความดานที่ไมรูสึกตัว.
www.buddhadassa.in.th
๒๗๔
อริยศีลธรรม
เดี ๋ ย วนี ้ มี ค วามด า นที ่ ไ ม รู ส ึ ก ตั ว ไม รู ส ึ ก ว า มั น ด า น ไม รู ส ึ ก วา เปน อนาจาร แลว ก็ทํา อนาจารอยู; ฉะนั้น ตอ งยอ นกลับ ไปหาความรูจัก ละอาย ไปมีความละอาย กระทั่งละอายผีสาง. เมื่อเล็ก ๆ เคยไดยินเขาพูดกัน มาก "กูละอายผีสาง"; เดี๋ยวนี้เขาไมพูด, ยิ่งเด็ก ๆ แลวพูดไมเปนวากูละอาย ผีสาง นี้พูดไมเปน สมัยคนแกยังพูดเปนวา กูละอายผีสาง ; ตองยอนกลับ ไปหาสมัยที่พูดเปนวา "กูละอายผีสาง ไมมีใครเห็น กูก็ทําไมได" นี่เรียกวา ถอยหลังเขาคลอง รื้อฟนมาตรฐานอันนี้ขึ้นมาอีก. รื ้ อ ฟ น ทุ ก อ ย า ง ที ่ ค ว ร จ ะ รื ้ อ ฟ น ; ย ก ตั ว อ ย า ง เ ช น ก า ร ศึก ษา การปฏิบัติ และผลของการปฏิบัติ. ในทางพระศาสนานี่มัน ก็ตอ ง รื้อฟนใหเปนปริบัติที่ถูกตอง, เปนการปฏิบัติที่ถูกตอง, แลวหวังผลที่ถูกตอง. เดี ๋ ย วนี ้ เ รี ย นปริ ย ั ต ิ เ พื ่ อ ประโยชน หาเงิ น ทั น อกทั น ใจ; นี ้ ไ ม ถ ู ก ต อ ง ตามความมุ ง หมายของพระพุ ท ธเจ า ถ า ปฏิ บั ติ แล ว ก็ ป ฏิ บั ติ อ วดคนเพื่ อ หา ประโยชน . ถ า ต อ งการผลของการปฏิ บั ติ ก็ ต อ งการผลเป น ลาภสั ก การะ ชื่อเสียง สรรเสริญ เกียรติยศ; เหลานี้ มันไมถูกตอง มันไมแทจริง.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ต อ ง รื ้ อ ฟ น ใ ห ก า ร ศึ ก ษ า ก า ร ป ฏิ บ ั ต ิ แ ล ะ ผ ล ข อ ง ก า ร ปฏิบัตินี้ กลับ ไปสูค วามถูก ตอ งหรือ แทจ ริง จะตอ งเรีย กวา ถอยหลัง เขา คลอง อยูอีก นั่น แหละ เพราะเดิน ผิด คลอง เหมือ นกับ วา เรือ เดิน เขา ไป เกยตื้น ขึ้น อยูมัน ก็แ ตก; ฉะนั้น ตอ งถอยหลัง ใหมัน ลงรอ ง แลว ก็จ ะเดิน ตอไป, หรือวาขับรถจะตกถนนอยูแลว มันก็ตองถอยหลังมาขึ้นถนนกันเสียใหม, หรือวาขับรถไปมันจะตกเหว แลวมันตองถอยหลังมาเสียใหมใหมันถูกทาง.
www.buddhadassa.in.th
การรื้อฟนปรับปรุง และ สงเสริมศีลธรรม
๒๗๕
ข น บ ธ ร ร ม เ นี ย ม จ า รี ต ป ร ะ เ พ ณี อ ะ ไ ร ที ่ จ ะ กํ า จั ด ค ว า ม มี จิ ต ท ร า ม เ สี ย ไ ด นี ้ ต อ ง รื ้ อ ฟ น เ อ า ม า ใ ห ม ก ลั บ ไ ป ห า ข น บ ธ ร ร ม เ นี ย ม ประเพณี ที่ เ คยทํ า ให เ กิ ด ความละอายผี ส าง นั่ น แหละเพื่ อ กํ า จั ด ความมี จิ ต ทราม เสีย ได. จารีต ประเพณีเ หลา นั ้น ตอ งรัก ษาไว แมว า เดี ๋ย วนี ้จ ะดูว า มัน งมงาย นั ่น คนโงด ูไ มเ ปน ;จารีต ประเพณีบ างอยา ง ที ่ค นเดี ๋ย วนี ้, เด็ก สมัย นี ้ว า งมงาย นั่ น แหละ มั น รั ก ษามนุ ษ ย ไ ว ไ ด ไม ใ ห ก ลายเป น คนหน า ด า น ไม ใ ห ก ลายเป น คน มีจิตทราม. ท ี นี ้ จ ะ ต อ ง ย อ น ไ ป ห า ว ั ฒ น ธ ร ร ม ป ร ะ จํ า ช า ต ิ ไ ท ย ที ่ มี ลั ก ษณะแห ง ความเป น ไทยไม ส ู ญ ชาติ ; วั ฒ นธรรมไทย จะต อ งทํ า ความ เปน ไทยเสมอ. นี ่เ ราก็ล ะทิ ้ง เสีย ไปเอาวัฒ นธรรมตะวัน ตก;เพีย งเทา นี ้ มัน ก็สูญชาติแลว, สูญชาติไทยในทางจิตใจ. ถามันมากเกินไป นิยมกิเลสตัณหาแลว ก็ สั ญ ชาติ แ ห ง ความเป น มนุ ษ ย ; มั น ไม เ ป น ชาติ ม นุ ษ ย แ ล ว มั น เป น ชาติ อ ะไรก็ แล ว แต จ ะเรี ย ก มั น จะเลวยิ่ ง กว า ชาติ เ ดรั จ ฉานเสี ย อี ก ; ถ า ไปรั บ ลั ท ธิ วั ต ถุ นิ ย ม เห็นแกกิเลส เห็นแกเนื้อหนังมากเกินไป ก็สูญชาติแหงความเปนมนุษย, แลวก็สูญ ชาติแหงความเปนไทย คือเปนอิสระจากกิเลส หรือ วาเปนอิสระจากการครอบงํา ของพวกอื่น.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ถ า เ ร า ถื อ วั ฒ น ธ ร ร ม ไ ท ย เ ร า จ ะ เ ป น ไ ท ย เ ร า จ ะ มี อ ิ ส ร ะ ; พอเราไปรั บวั ฒนธรรมเนื้ อหนั งของตะวั นตกมา เราก็ สู ญความเป นไทย ก็เรี ยกว า สูญ ชาติไ ทยในทางวัฒ นธรรม ถา เปน อยา งนี ้แ ลว ไมเ ทา ไรก็ส ูญ ชาติไ ทยใน ทางการเมือ ง, คือ จะเปน ขี ้ข า เขาจริง ๆ ดว ย. ระวัง อยา ใหส ูญ ชาติท างจิต ทางวิ ญ ญาณ; แล ว ก็ จ ะไมส ู ญ ชาติ ใ นทางการเมื อ ง. แต เ ดี ๋ ย วนี ้ ส ู ญ ชาติ
www.buddhadassa.in.th
๒๗๖
อริยศีลธรรม
ในทางจิ ต แลวก็ เปนทาสในทางการเมือ งยิ่ง เขาไปทุ กที แลว จนจะเรียกวาเป น สุนัขนับใชเขาก็ได ก็สูญชาติในลักษณะอยางนี้. ต อ ง ย อ น ก ล ั บ ไ ป ห า ว ั ฒ น ธ ร ร ม ไ ท ย ที ่ ไ ม ทํ า ใ ห ส ู ญ ช า ติ ใด ๆ เลย. ต อ งรื้ อ ฟ น ให ก ลั บ มาอี ก ให มี ก ารกลั บ มาแห ง คํ า พู ด ที่ เ ราพู ด กันติดปาก ตั้งแตสมัยหลายสิบปมานี้; เชน คําวา บาป บุญ คุณโทษ อยางนี้ มัน เปน คํ า ประเสริฐ ที ่ส ุด ที ่ค วรจะติด อยู ที ่ป าก นี ่เ ขาก็ไ มไ ดพ ูด กัน แลว มี แตการพูดกันแตวา "ไดหรือไมได, ไดมากหรือไดนอย", เขาจะพูดแตอยางนี้. ถ า ค น โ บ ร า ณ เ ข า จ ะ พู ด ว า มั น มี บ า ป บุ ญ คุ ณ โ ท ษ เ ป น อ ย า ง ไ ร น ะ ดูใ หดีอ ยา งนั้น อยา งนี้, หรือ พูด วาวัด วาอาราม. เดี๋ย วนี้ไ มมีใ ครอยากจะพูด คํา ว า วั ด วาอาราม; เพราะไม รู ว า จะเอาไปทํา อะไร.นี่ ค นแต ก อ นมี จิ ต ใจ อยู กั บ วั ด วาอาราม นั้ น หมายความว า เขาต อ งการความสงบ ต อ งการเรื่ อ ง ที่สูงขึ้นไปในทางจิตใจ เขาจึงพูดวาวัดวาอารามอะไรอยูบอย ๆ อยูเสมอ ๆ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org คํ า วา "พระเจา พระสงฆ" เดี ๋ย วนี ้ไ ดย ิน ไหม? คํ า วา พระเจา พระสงฆ เ คยได ยิ น ไหม?พระเจ า พระสงฆ มี แ ต ที่ เ อาไปด า อยู ต ามหน า หนั ง สื อ พิ ม พ . และไมเ รีย กวา พระเจา พระสงฆด ว ย. คํ า วา "พระเจา พระสงฆ" ที ่เ คยพูด กัน มา แตกอนก็คอยหายไป ๆ. คํ า ว า " น ร ก ส ว ร ร ค " นี ่ ก ็ ไ ม ม ี แ ล ว เ พ ร า ะ ว า แ ป ล ผ ิ ด เ ข า ใจผิ ด ว า นรกอยู ใ ต ดิ น สวรรค บ นฟ า . ที่ จ ริ ง นรกก็ คื อ ความร อ นใจ อยู ใ นอกในใจ
www.buddhadassa.in.th
การรื้อฟนปรับปรุง และ สงเสริมศีลธรรม
๒๗๗
สวรรคคือความสบายใจ อยูในอกในใจ; "สวรรคอยูในอกนรกอยูในใจ" คน โบราณเขาแปลถูก เขาจึงพูดถึงอยูเสมอ. เด็กสมัยนี้โง เขาเรียนมาอยางอื่น ก็ไ มย อมรับ ความหมายของคํา วา นรก หรือ สวรรคเ ปน ตน ; ในที่สุด ก็ไ มรูจัก พระคุณ ของบิด ามารดา. ถา พูด วา พระคุณ ของบิด ามารดา เด็ก สมัย นี้เ ขา หัวเราะเยาะ; อาตมาสังเกตเห็นที่หัวเราะเยาะอยูในใจก็มี. สิ่ ง ที่ ก ล า วมาเหล า นี ้ ต อ งกลั บ มา, ต อ งกลั บ มา, ต อ งรื้ อ ฟ น ใหกลับมา ศีลธรรมจึงจะกลับมา. ในที ่ ส ุ ด ให เ ข า ใจความหมายอั น ลึ ก ซึ ้ ง ทางจิ ต วิ ญ ญาณ ซึ่งมีอยูเปนคูกับกับทางวัตถุ : ถาเรามีทรัพยสมบัติ เปนวัตถุ เชน เงินทอง นี่ก็ เรี ย กว า ทรั พ ย อ ย า งวั ต ถุ ; แต ถ า เรามี ค วามดี มี ธ รรมะเป น ทรั พ ย ส มบั ติ นี้เขาเรียกวา อริยทรัพย พอพูดวา "อริยทรัพย" เด็กสมัยนี้มันก็หัวเราะเยาะ ฮาอีกเหมือนกัน.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org นี ่ สิ ่ ง เหล า นี ้ ต อ งกลั บ มา ยิ ่ ง กว า นั ้ น ยั ง ต อ งรู ค วามหมาย ของคํา ว า "ทางวิ ญ ญาณ" ให ค รบถ ว น; เช น พระพุ ท ธเจ า นี้ ถ า เป น คน ก็เรี ยกอย างวัตถุ . แตถ าพระพุ ทธเจ าอย างเป นธรรม ก็เ รียกวา พูด อย างทาง วิญ ญาณ. พระพุท ธเจา ทา นตรัส วา ผูใ ดเห็น ธรรม ผูนั้น เห็น เรา, ผูใ ด เห็ น เราผู นั้ น เห็ น ธรรม. นี่ เ ป น พระพุ ท ธเจ า ในทางวิ ญ ญาณ. ที นี้ เ ด็ ก ๆ เขารูจักพระพุทธเจากันแตพระพุทธรูปอยางมาก ไมนึกถึงพระพุทธเจาที่เปนคน ๆ เดินอยูในประเทศอินเดีย สมัยโนนดวยซ้ําไป; แลวทําไมจะรูจักธรรมะที่เปน
www.buddhadassa.in.th
๒๗๘
อริยศีลธรรม
พระพุทธเจา อยางยิ่งพระองคตรัสวา "ผูใดเห็นธรรม ผูนั้นเห็นเรา, ผูใดเห็นเรา ผูนั้นเห็นธรรม". หรือวา เรื่อ งอบาย ๔ นี้ ถาเปน ภาษาวัต ถุ นรกก็หมายถึง จับ ไปใสนรก หรือวาเดรัจฉานก็สัตวเดรัจฉานตามทุงนา, เปรตก็คือ เปรตอยางที่เขา เขียนรูปภาพ ตามฝาผนังโบสถ, อสุรกาย ก็ผีชนิดไหนก็ไมรู ไมมีตัวตน; อยางนี้ เรียกวาทางวัตถุ. แตถาทางวิญญาณแลว หมายความอีกอยางหนึ่ง:-นรก คื อ ความร อ นใจ ทุ ก ข ค ราวที่ ร อ นใจ ด ว ยเหตุ อั น ใด ก็ตาม ตัวความรอนใจที่สุมอยูในใจนั้นคือนรก -เดี ย รั จ ฉ าน นั ้ น คื อ ค ว า ม โ ง ที ่ เ กิ ด ขึ ้ น เป น ครั ้ ง คราวใ น จิตใจ นั้นคือความเปนสัตวเดียรัจฉานที่มีอยูในจิตใจ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org -เปรต ก็ คื อ ความหิ ว กระหายอย า งไม มี เ หตุ ผ ลที่ มี อ ยู ใ น
จิตใจ.
-อสุร ภาย ก็คือ ความขลาด ความกลัว ไมมีเ หตุผ ล ไมก ลา ทําสิ่งที่ควรจะทํา มันเปนความกลาเหลือประมาณอยางนี้ นี่คือสุรกายที่มันมีอยู ในจิตในใจ.
อบายทั ้ ง ๔ โดยทางวิ ญ ญาณ แล ว มี อ ยู ใ นจิ ต ใจ; แต ถาโดยทางวัตถุแลว มันอยูที่ไหนก็ไมรู: นรกก็อยูใตดิน, เดรัจฉานก็อ ยูตาม ทุง นา; นี้มัน เปน ภาษาวัต ถุ รูกัน แตเ พีย งเทา นั้น มัน ไมสํา เร็จ ประโยชน, แลวพอมาถึงสมัยนี้ คนก็ไมยอมเชื่อ ปดทิ้งไปหมดเลย. คําวาอบายทั้ง ๔ นี้
www.buddhadassa.in.th
การรื้อฟนปรับปรุง และ สงเสริมศีลธรรม
๒๗๙
เด็ก ๆ สมัยนี้หัวเราะเยาะ เพราะเขาไมรูวามันอยูที่ไหนโดยแทจริง. นี่ตองรื้อฟน ขึ้นมา ใหมีความเขาใจถูกตองกันเสียที ใหมีนรก มีสวรรค มีพระพุทธเจา มี อะไร ชนิดที่แทจริงขึ้นมาอยางนี้. นี่เรียกวา การรื้อฟนในทางศีลธรรม.
ที นี้ ม าถึ ง คํา ว า ปรั บ ปรุ ง สมมติ ว า รื้ อ ฟ น ขึ้ น มาแล ว มั น ก็ ต อ งปรั บ ปรุ ง , หรื อ ว า เดี ๋ ย วนี ้ ม ั น ถู ก น อ ยเกิ น ไปก็ ต อ งปรั บ ปรุ ง ให ม ั น ถูกมากขึ้น. การปรับ ปรุง นี ้ ตอ งปรับ ปรุง ใหเ หมาะกับ โลกที่กา วหนา ทาง วัต ถุ อยา งใหเ ปน ทาสของวัต ถุ; แตใ หเ ปน นายของวัต ถุ. ใหวัต ถุ ความ เจริญทางวัตถุมาสงเสริมศีลธรรม ใหเกิดศาสนาพระศรีอาริยขึ้นมา, คือทางวัตถุ ก็เจริญ ทางจิตใจก็เจริญ; ใหศาสนา ใหศีลธรรมกาวหนา ชนิดที่มันเขากันได กับ ระบบเศรษฐกิจ หรือ การเมือ ง อยา งนี้แ หละคือ ปรับ ปรุง ; เดี๋ย วนี้ไ มมี การปรั บ ปรุ ง ก็ ยิ่ ง หั น หลั ง ให กั น แล ว ก็ ขั ด ขวางกั น ก็ เ ลยเป น มนุ ษ ย ที่ ไมเ ปน มนุษ ย ไมมีศีล ธรรม ไมมีธ รรมแหง ความเปน มนุษ ย. นี่ข อตัด ความ ไวแตเพียงขอนี้ คือขอที่วาปรับปรุง.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เดี๋ย วนี้ไ มใ ชวา จะไมมีศีล ธรรมเอาเสีย เลย, มัน ยัง เหลือ อยูสัก ๑ เปอร เ ซนต ๒เปอร เ ซนต ก็ ไ ด แล ว ก็ อ ยู ใ นสภาพที่ ไ ม รู จั ก ต อ งมา ปรั บ ปรุ ง ให รู จ ั ก ให ใ ช ป ระโยชน ไ ด ก็ จ ะแก ป ญ หาในยุ ค ป จ จุ บ ั น นี้ ไ ด ที่วาเสื่อมทางศีลธรรม.
เดี๋ยวนี้ธรรมชาติ มันก็ไมอํานายแลว การบรรยายนี้ก็ตองหยุดไว เพียงเทานี้กอน. ขอใหพระทานสวด ตองหยุดการบรรยายเพราะฝนจะตก. -------------------------------
www.buddhadassa.in.th
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรม -๑๐๗ กันยายน ๒๕๑๗
การรื้อฟน ปรับปรุงและสงเสริมศีลธรรม (ตอ)
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ทานสาธุชน ผูมีความสนใจในธรรม ทั้งหลาย,
ก า ร บ ร ร ย า ย ป ร ะ จํา วั น เ ส า ร โ ด ย หั ว ข อ ใ ห ญ ว า อ ริ ย ศีลธรรม เป น ครั้ ง ที่ ๑๐ ในวั น นี้ , อาตมาจะได ก ล า วโดยหั ว ข อ ย อ ยว า ก า ร รื ้ อ ฟ น ป รั บ ป รุ ง แ ล ะ ส ง เ ส ริ ม ศี ล ธ ร ร ม ซ้ํ า กั น กั บ ค รั ้ ง ที ่ แ ล ว มา โดยหั ว ข อ เรื ่ อ ง; เพราะว า ในครั ้ ง ที ่ แ ล ว มา ฝนได ต กเสี ย กลางคั น ไม ท ั น จะจบเรื ่ อ ง จึ ง จํ า เป น จะต อ งพู ด ต อ ให จ บในวั น นี ้ . หั ว ข อ นั ้ น ว า การรื้ อ ฟ น แล ว ก็ ป รั บ ปรุ ง และส ง เสริ ม แล ว ก็ รั ก ษาไว ใ นที่ ส ุ ด . นี้คือหนาที่ที่เราจะตองกระทํา ตอสิ่งที่เรียกวาศีลธรรมในทุกวันนี้. ๒๘๑
www.buddhadassa.in.th
๒๘๒
อริยศีลธรรม
สํ า ห รั บ คํ า ว า รื ้ อ ฟ น ก็ ไ ด อ ธิ บ า ย เ ส ร็ จ สิ ้ น ไ ป แ ล ว ใ น ก า ร บรรยายครั้ง กอ น; ก็ค งเหลือ แตคํา วา การปรับ ปรุง การสง เสริม และการ รัก ษา; แมวา คํา วา การปรับ ปรุง นั้น ก็ไ ดก ลา วไปบา งแลว ตามสมควร กอ น แตที่ฝ นจะตกลงมาเสีย แตม ัน ก็ย ัง ไมชัด เจน หรือ ไมจ บ จึง ตอ งพูด ทบทวน กันบางตามที่สมควร. โดยสว นใหญก ็จ ะตอ งทบทวนกัน ใหถ ึง ขอ ความที ่ก ิน ความ กวาง หรือครอบงําไปหมดทุกหัวขอของการบรรยาย ซึ่งจะตองขอย้ําหรือขอเตือน ทานทั้งหลาย ใหระลึกนึกถึงใหแจมแจงอยูตลอดเวลา ;การฟงขอความตอไปนี้ ก็จ ะเปน การงา ยขึ ้น แมที ่ส ุด แตคํ า วา อริย ศีล ธรรม ซึ ่ง เปน ชื ่อ เรื ่อ งนี ้ก ็ จะ ตองทบทวนไวในใจเสมอ. บางคนคงจะรู ส ึก แปลกประหลาด ในการที ่ม ีคํ า วา อริย ะเติม เขามา ; มีคําวาศีลธรรมเพียงคําเดียวไมพอ, ยังตองมีคําวา "อริยะ" เพิ่มเติมเขามา กลายเปน วา ศีล ธรรมที่เ ปน อริย ะหรือ ของพระอริย ะ หรือ ที่เ ปน ชั้น ประเสริฐ สุด ดังนี้เปนตน.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ที ่ เ ติ ม คํ า ว า อ ริ ย ะ เ ข า ม า ก็ เ พื ่ อ จ ะ ใ ห ส ม บู ร ณ ห รื อ ค ร บ ถ ว น นี ้อ ยา งหนึ ่ง และมีเ หตุ เพื ่อ จะแยกตัว ออกมาเสีย จากคํ า วา ศีล ธรรม, หรือ ความหมายของคําวาศีลธรรม ที่เขาใชกันอยูทั่ว ๆ ไป ในภาษาชาวบาน ซึ่งแปลก ประหลาดจนถึงกับตองมีคําประกอบนั่นประกอบนี่เขามา เชนคําวาศีลธรรมอันดี ของประชาชน ซึ่งชวนใหเขาใจผิดไปวา ศีลธรรมอันเลวของประชาชนก็มี.
www.buddhadassa.in.th
การรื้อฟนปรับปรุงและสงเสริมศีลธรรม (ตอ)
๒๘๓
ที นี ้ ก ็ อ ย า ก จ ะ ใ ห ม ี ค ว า ม ห ม า ย ที ่ ช ั ด โ ด ย ที ่ ดิ ้ น ไ ม ไ ด ก็ เ ล ย เติม คํ า วา อริย ะ เขา มาในกรณีข องเรานี ้ ตามธรรมดาหรือ ทั ่ว ๆ ไป คํ า วา " ศี ล ธ ร ร ม " ใ ช ใ น ค ว า ม ห ม า ย ที ่ แ ค บ คื อ เ ฉ พ า ะ เ รื ่ อ ง ป ร ะ พ ฤ ติ ว ั ต ร ป ฏิ บ ั ติ ต า ง ๆ ในทางสั ง คมเท า นั้ น ; นั้ น ก็ พ อที่ จ ะกล า วได ว า เป น ศี ล ธรรมที่ รั บ รองกั น อยู ทั ่ว ๆ ไป ถา ใชคํ า วา อริย ศีล ธรรม แลว ตอ งมากกวา นั ้น ก็เ ลยตอ งถือ เอาตามตัว พยัญ ชนะของคํ า วา ศีล ธรรมใหล ึก ลงไป หรือ ใหม ากไปกวา ธรรมดา ที่เขาถือกันอยู. ด ัง นั ้น จึง ต อ ง ข อ เ ต ือ น ทา น ทั ้ง ห ล า ย ว า เ ร า จ ะ ก ล า ว ถ ึง สิ ่ง ที่ เรีย กวา ศีล ธรรมเปน พิเ ศษ คือ อยา งนอ ยก็ใ นความหมายที ่เ ปน ชั ้น พิเ ศษ; แต ก็ ยิ่ งตรงตามตั วหนั งสื ออย างยิ่ ง ไม ใช ว าพิ เศษแล ว ก็ จะไกลออกไปจากความหมาย ของคํ า นั้ น ๆ ตามตั ว หนั ง สื อ นี้ ก็ เ ป น สิ่ ง ที่ ต อ งขอย้ํ า หรื อ ขอเตื อ นอยู เ สมอด ว ย เหมื อ นกั น ว า ให ถื อ เอาตามความหมายของคํ า ว า ศี ล ธรรมให ลึ ก ซึ้ ง ที่ สุ ด ตามตั ว หนัง สือ อริย ะนั ้น ก็แ ปลวา ประเสริฐ ยกไวก อ นก็ไ ด; แตคํ า วา สีล ะ กับ ธรรมะ นี ้เ ปน ใจความสํ า คัญ โดยตรง สีล ะ แปลวา ปรกติ ตามตัว หนัง สือ แปลว า ปรกติ ไม แ ปลเป น อย า งอื ่ น , คํ า ว า "ธรรม" ในที ่ นี ้ ก ็ แ ปลว า "สิ ่ ง " ในความหมายทั่ว ๆ ไป; ถาเปนเรื่องในทางศาสนาก็หมายถึงการปฏิบัติ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org สํ า ห รับ คํ า วา " ป ร ก ติ" นี ้บ าง ค นส ง สัย วา ทํ า ไ ม , มัน กิน ค ว า ม ไปถึง ไหน? ก็ข อใหถ ือ เอาความรู ส ึก ตามธรรมชาติ ก็แ ลว กัน ; วา ถา ผิด ปรกติ ก็ เ รี ย กว า ผิ ด สี ล ะ หรื อ ศี ล เช น เราถื อ ศี ล ๕ ศี ล ๘ นั่ น ก็ คื อ ทํ า ให มี ค วามปรกติ ขึ้ น ในกาย ในวาจา หรื อ กระทั่ ง ใจ แต ม าเรี ย กว า สี ล ะ ก็ ไ ม ค อ ยเล็ ง ถึ ง คํ า ว า ปรกติ ก็เ ขา ใจผิด ได. แตถ า รู แ ลว ก็เ ขา ใจไดว า แมที ่ส ุด แตก ารถือ ศีล นี ้ก็
www.buddhadassa.in.th
๒๘๔
อริยศีลธรรม
เนื ่อ งดว ยความปรกติค ือ การทํ า ใหป รกติ นี ้ถ า กลา วโดยใจความทั ้ง หมด มัน ก็คือปรกติ ทั้งหมด; อะไรผิดปรกติ นั้นก็เรียกวาเสียไปแลวในสวนศีล. ค ว า ม ป ร ก ติ นี ้ ม ี ไ ด ทั ้ ง ท า ง ก า ย ท า ง ว า จ า แ ล ะ ท า ง ใ จ แ ล ะ มีอ อกไปไดแ มก ระทั ่ง ทางวัต ถุ; แตเ รื ่อ งทางวัต ถุนั ้น ก็ไ มค อ ยไดพ ูด กัน ถา จะพูดกัน ก็ตองพู ดถึงวัต ถุที่เกี่ยวของกั นอยูกับ บุคคล. เชนในบานเรือนที่ อ ยูอาศั ย ถาวัตถุทั้งหลายที่วางเกะกะอยูนั่น มันไมเปนปรกติ ก็เรียกวาบานนั้นไมมีศีลธรรม แสดงถึงความที่เจาของไมมีศีลธรรม ก็ไดเหมือนกัน; เพราะวาวัตถุตาง ๆ ที่วาง อยูในบานเรือ นของบุคคลนั้น มันไมปรกติ. ดูไปทั่ว ๆ บานแลวมันปรกติก็ใชได; ถามาดูที่กายวาจา ของบุคคลก็ปรกติก็เรียกวาใชได คือมีศีลธรรม. ถ า ดู ล ะ เ อี ย ด ล ง ไ ป อี ก ก็ จ ะ เ ห็ น ไ ด ว า ทุ ก อ ย า ง ที ่ เ นื ้ อ ที ่ ต ั ว ของบุค คลนั ้น มัน ก็ป รกติ ;การกิน การถา ย การประพฤติป ระจํ า วัน อะไร ตา ง ๆ มัน ก็ป รกติ; แมแ ตจ ะอยู ด ว ยกัน หลายคนมัน ก็ป รกติไ มก ระทบกระทั ่ง ไม ทะเลาะวิ วาทกั น เหมือนที่ เป นกั นอยู โดยมาก นี้ก็ เรี ยกว าปรกติ ในส วนบุคคล, สวนกาย สวนวาจา ในภายนอก.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ถา คํ า วา ปรกติ นี ้ มีโ อกาสที ่จ ะขยายความสูง ขึ ้น ไป ก็เ ปน การปรกติ ท างจิ ต ใจ คื อ จิ ต ใจไม มี กิ เ ลสรบกวน. ถ า เป น อย า งที่ สุ ด ถึ ง ที่ สุ ด ปราศจากกิเลสรบกวน โดยสิ้นเชิงแลว ก็ตองเรียกวานิพพาน คือความปรกติถึงที่สุด ใ น ชั ้ น นิ พ พ า น ; เ รื ่ อ ง ข อ ง นิ พ พ า น ก็ ก ล า ย เ ป น เ รื ่ อ ง ศี ล ธ ร ร ม ไ ป , ในลัก ษณะอยา งนี ้ ซึ ่ง ควรจะเรีย กวา อริย ศีล ธรรม. แตว า ที ่แ ลว ๆ มา เราไม
www.buddhadassa.in.th
การรื้อฟนปรับปรุงและสงเสริมศีลธรรม (ตอ)
๒๘๕
เอาเรื่อ งนิพ พานมาเปน เรื่อ งของศีล ธรรม เพราะวา เราเอาคํา วา ศีล ธรรมใน ความหมายธรรมดาสามัญมาใชพูดกัน. คํา ที่ ใ ช พู ด กั น อยู ทั่ ว โลกนั้ น ยิ่ ง ต่ํา มาก สํา หรั บ คํา ว า ศี ล ธรรม; แตถา พูดกันแตในวงพุทธศาสนา และโดยเฉพาะภาษาของพุทธศาสนาแลว คํ า วา "ศีล ธรรม" นี ้ก ็จ ะไปไกลจนถึง นิพ พานก็ไ ด; เพราะวา การประพฤติ ปฏิบัติ ในทางศีล สมาธิ ปญญา ทุกอยางทุกประการนั้น ก็เพื่อความเปนปรกติ, และความเปน ปรกติสูง สุด ก็คือ มรรค ผล นิพ พาน ; ฉะนั้น เรื่อ งมรรค ผล นิพ พาน ในฐานเปน ศี ล ธรรมก็พูด ได และเปน ความจริง ดว ย แตวา เขาไมพูด กัน ; เลยเอาเรื่อ งศีล ธรรมมาไวเ ปน เพีย งเรื่อ งต่ํา เตี้ย ๆ ประพฤติ ตอกันในชั้นโลก ๆ หรือระหวางบุคคลที่เกี่ยวของกันอยูในรูปของสังคม เพียงไม กระทบกระทั่งกันก็พอแลว. นี่คือ สิ่ง ที่จ ะตอ งขอเตือ นใหเ ขา ใจกัน ไว เดี๋ย วก็จ ะปนกัน ยุง ; ยิ่ง เมื่อ กลา วถึง คํา วา อริย ศีล ธรรม ดว ยแลว ก็ยิ่ง หมดจดสิ้น เชิง ในเรื่อ ง ของความปรกติ ขอใหเขาใจไวอยางนี้. ... ... ... ...
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ทีนี้ก็จ ะพูด ถึง หนา ที่ที่จ ะตอ งทํา ตอ จากครั้ง ที่แ ลว มา. ที่พูด วา รื ้ อ ฟ น นั ้ น ก็ ห ม า ย ค ว า ม ว า มั น ห า ย ไ ป มั น เ สื ่ อ ม ไ ป เ ร า ก็ ต อ ง ดึงกลับมา.
www.buddhadassa.in.th
๒๘๖
อริยศีลธรรม
ถ า อยากรู ว า มั น หายไปอย า งไร ก็ ต อ งเปรี ย บเที ย บ. ในที่ นี้ ก็ ไ ด ทํา การเปรี ย บเที ย บพอให ส ั ง เกตเห็ น ว า ชั่ ว ไม กี ่ ป ม านี้ ศี ล ธรรม ไดห ายไปอยา งไร; นับ ตั้ง แตวา จะเปรีย บเทีย บกัน ดูใ นทางหลัก ประจัก ษ พยานหลักฐาน วาสมัยที่คนเขาแตเนื้อแตงตัว ปกปดรางกายกันมิดชิด เมื่อไม กี่สิบปมานี้ กับถึงสมัยนี้ซึ่งเขาไมคิดจะปกปดรางกาย เพราะวากิเลสมันครอบงํา อยากจะใชสิ่งยั่วยวนเหลานั้นแสวงหาประโยชน ใหแกตน. นี ้ ก ็ ล องเปรี ย บเที ย บดู ว า มั น ต า งกั น อย า งไร. อะไรมั น หายไป? ก็ คื อ หิ ริ โ อตตั ป ปะมั น หายไป, ความหน า ด า นมั น เข า มาแทน. นี่ ก ารรื ้ อ ฟ น มั น ก็ ต อ งกลั บ ไปหาความรู ส ึ ก ที ่ เ รี ย กว า หิ ร ิ แ ละโอตตั ป ปะ; อยางนี้เปนตนก็เรียกวาการรื้อฟน. อยางนี้ไมแปลกไปจากที่ เคยมีมาแลว ก็นับวา เป น ส ว นหนึ่ ง เท า นั้ น คื อ ทํา ให ดี ต ามเดิ ม ใส ว นที่ ข าดหายไป นี้ เ รี ย กว า การรื ้ อ ฟ น ก็ แ ล ว กั น ในส ว นศี ล ธรรมจะต อ งมี ก ารรื ้ อ ฟ น กั น ใหม โดย รายละเอียด ซึ่งไปคิดเอาเองได. ... ... ... ...
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ที นี ้ ก ็ ม า ถึ ง ก า ร ป รั บ ป รุ ง นี ้ เ ล็ ง เ ฉ พ า ะ ลั ก ษ ณ ะ ที ่ โ ล ก มันเปลี่ยนไป ๆ.
โดยเฉพาะอย า งยิ่ ง การศึ ก ษาของโลกมั น เปลี่ ย นไป แล ว สิ่ง ตา ง ๆ ที่เ นื่อ งอยูดว ยการศึก ษานั้น มัน ก็เ ปลี่ย นไป; เพราะความตอ ง การของมนุษ ยมัน เปลี่ย นไป. ทีนี้ สว นศีล ธรรมก็จ ะตอ งไดรับ การปรับ ปรุง
www.buddhadassa.in.th
การรื้อฟนปรับปรุงและสงเสริมศีลธรรม (ตอ)
๒๘๗
ใหกลมกลืนกันไปได กลับความเปลี่ยนไปของสิ่งตาง ๆ ในโลก โดยเฉพาะ คือการศึกษา กระทั่งถึงเรื่องเทคโนโลยีทั้งหลายที่กําลังบูชากันดั่งวาพระเจา; นี้ก็เ ปน สิ่ง หา มไมไ ด การศึก ษาก็ตอ งเปลี่ย นไป. อาชีพ ก็ตอ งเปลี่ย นไป การงานทั้งหลายก็ตองเปลี่ยนไป; นี้เปนเรื่องที่หามไมไดแน. ทีนี้สวนศีลธรรมเลา จะตองทําอยางไร? มันจะเปลี่ยนไปตามนั้น จนใหเ ปน เรื่อ งผิด ไป นี้มัน ก็ไ มไ ดเ หมือ นกัน ; ดัง นั้น จึง ทํา ไดแ ตเ พีย งการ ปรับปรุง ใหมันไปดวยกันได ไมขัดขวางความเจริญกาวหนาของโลก ในปจจุบันนี้. สํา หรั บ การปรั บ ปรุ ง นี้ จะต อ งเล็ ง ไปถึ ง สิ่ ง ที่ เ รี ย กว า การศึ ก ษา เป น สิ่งแรก. นี่ก็เคยเตือน เคยพูดอยางซ้ํา ๆ ซาก ๆ มาแลววา เรากําลังมอง การศึกษากันอยางผิด ๆจนลากเอาการศึกษาไปตามหลังกิเลส ตัณหา ของคน ในโลก; การศึกษาก็เลยผิด แลวก็ใหโทษ คือเปนการศึกษาที่ทําลายศีลธรรม หนัก ขึ้นไปอีก , แทนที่จ ะสง เสริม ศีล ธรรมกลับ ทํา ลายศีล ธรรม. ถา ยิ่งศึก ษา อย า งนี้ ก ั น มากเท า ไร โลกนี ้ ก ็ ยิ ่ ง ไม ม ี ศ ี ล ธรรม; เดี ๋ ย วนี ้ ก ็ กํ า ลั ง บู ช า การศึกษาที่ทําลายศีลธรรมกัน มากยิ่งขึ้นทุกที.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org หรื อ จะพู ด ให เ บาหน อ ย ก็ พ ู ด ว า การศึ ก ษานี้ ไ ม ส ง เสริ ม ศีลธรรมเสียเลย; เพราะเขาใหศึกษากันแตเรื่องวัตถุ, แลวศึกษาการใชวัตถุ การแสวงหาประโยชนจากวัตถุใหมากที่สุด ที่เรียกวาเทคโนโลยี หรืออะไรอีก หลายอยางหลายประการ ใหการศึกษากันแตเพียงเทานี้; เด็ก ๆ ก็รูเพียงเทานี้ กระทั่งเปนหนุม เปนสาวขึ้นมา ก็รูแตจะแสวงหาความสุข สนุกสนาน เพลิดเพลิน
www.buddhadassa.in.th
๒๘๘
อริยศีลธรรม
จากวัตถุ, ก็หาปจจัยเพื่อใหไดอยางนั้น มันก็เลยเห็นแตเงิน เห็นแตได เห็นแต จะหาเงินเพื่อเปนปจจัยซื้อหาความสุขสนุกสนานทางวัตถุ; การศึกษาในโลก มันมีแตอยางนี้. ผลก็ เ กิ ด ขึ ้ น อย า งที ่ เ ราเห็ น ๆ กั น อยู เป น พยานหลั ก ฐาน อยา งที่ไ มตอ งหลีก เลี่ย ง ไมตอ งบิด พลิ้ว อะไรกัน วา มัน เต็ม ไปดว ยวิก ฤติการณ คือภาวะที่เดือดรอนระส่ําระสาย ไมพึงปรารถนานี้ยิ่งขึ้น ๆ เลย เปรียบ เทียบกันไดงาย ทั้งในสวนเหตุ คือการประพฤติกระทํา และทั้งในสวนผลที่เรา ไดรับอยู. อยา งกรุง เทพฯ สมัย ที่มีแ ตร ถลาก ; อาตมาก็เ คยไปเห็น แลว สมัยนี้มันเต็มไปดวยรถยนตจนถนนไมพอ อาตมาก็เคยเห็นเหมือนกัน แลวก็ ดู ศี ล ธรรมของคนลากรถลาก กั บ คนขั บ รถยนต นี้ มั น ต า งกั น อย า งฟ า กับดิน ถาเอามาพูดมันก็จะเปนเรื่องวาคน ซึ่งไมจําเปน ไปดูเอาเองก็แลวกัน วา ศีล ธรรมของคนลากรถลาก กับ ศีล ธรรมของคนขับ รถยนต คนขับ แท็ก ซี่ นี้มันตางกันมาก.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org นี้เ รีย กวา เปน สว นผล ก็บ อกอยูแ ลว ในตัว วา ทํา ไมการศึก ษาที่ เรียกวาเจริญกาวหนานี้ มันไมชวยแกไขปญหาขอนิ้ว ฉะนั้นจึงยกขึ้นมากลาว ในฐานะเป น สิ ่ ง ที่ ว า จะต อ งปรั บ ปรุ ง สิ่ ง แรก คื อ การศึ ก ษาให ถู ก ต อ ง เสียกอน, การปรับปรุง ทางศีล ธรรมจึง จะทําได ถา การศึกษาไมพ อ คนก็โ ง คนก็เขาใจผิด และไมรูเรื่องศีลธรรมมันก็ปรับปรุงกันไมได หรือวาการศึกษา จะดันทุรังไปในทางที่เปนขาศึกแกศีลธรรม มันก็ปรับปรุงศีลธรรมไมได. ดังนั้น
www.buddhadassa.in.th
การรื้อฟนปรับปรุงและสงเสริมศีลธรรม (ตอ)
๒๘๙
จึงเกิดปญหาที่ยุงยากขึ้นมาสองเทาตัวเปนอยางนอย คือวา การศึกษานั้นจะ ต อ งทั น โลกสมั ย ใหม ที ่ เ ปลี ่ ย นแปลงด ว ย และการศึ ก ษานั ้ น จะต อ ง เปนการสงเสริมศีลธรรมดวย ; แลวมันยังยากตรงที่วา ความเปลี่ยนแปลงนี้ มันชางเร็วเหลือเกิน มันเร็วอยางกับวิ่งไปทีเดียว ก็ยิ่งลําบากมากขึ้นไปอีก. ... ... ... ... อ ย า ก จ ะ ข อ ร อ ง ใ ห พิ จ า ร ณ า ดู สิ ่ ง ที ่ เ รี ย ก ว า ก า ร ศึ ก ษ า นี ้ ใ ห ม า ก ใ ห ล ะ เ อี ย ด อ อ ก ไ ป ใ น ข อ ที ่ ว า สิ ่ ง ที ่ เ รี ย ก ว า ก า ร ศึกษานั้น มันเปนอะไรหลาย ๆ อยางพรอมกันไปในตัว. การศึก ษาเปน อะไรหลาย ๆ อยา งพรอ มกัน ไปในตัว ; เปน เครื่อ งกอ สรา งมนุษ ยทั้ง กายและทั้ง ทางจิต ใจขึ้น มา, และยัง เปน รากฐาน ของการเปนอยู หรือของศีลธรรมของมนุษย เปนเครื่องชักจูงมนุษยไปทางไหน ก็ได. เรามีการศึกษาอยางไร สิ่งนั้นมันจะแวดลอมเรา ใหคิดนึกไปแตในทาง นั้น, เราจึงพูดกันไมคอยจะรูเรื่องเพราะเหตุนี้ ในระหวางบุคคลที่มีการศึกษา ตางกัน. ดังนั้นควรจะถือวาสิ่งที่เรียกวาการศึกษานั้น คือสิ่งที่สรางสรรคมนุษย และสิ่งตาง ๆ ที่เกี่ยวของกันอยูกับมนุษย.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ถึ ง แม คํ า ว า "ศึ ก ษา" นั ้ น เอง ก็ ย ั ง กิ น ความไปได ห ลายทิ ศ หลายทาง : เปนตัวการศึกษานั้นโดยตรงก็ได เปนสิ่งแวดลอมการศึกษาก็ได, เกี่ย วกับ การศึก ษาก็ไ ด , สนับ สนุน สง เสริม การศึก ษาก็ไ ด; แตร วมแลว ก็ เรียกกันวา การศึกษา ถาไมแยกดูใหดี มันก็จะมีการกระทําที่บกพรอง เชน
www.buddhadassa.in.th
๒๙๐
อริยศีลธรรม
ไปสง เสริม แตใ หเ รีย นหนัง สือ อยา งเดีย ว; ใหค วามฉลาดอยา งเดีย ว; ไมไ ด ให ความเข าใจที่ ถู กต อง ที่ เกี่ ยวกั บจิ ตใจ หรื อเกี่ ยวกั บสิ่ งที เรี ยกว า วิ ญญาณ หรื อ การประพฤติการปฏิบัติอยางอื่น. เ ดี ๋ ย ว นี ้ พ อ พู ด ถึ ง ก า ร ศึ ก ษ า ก็ ม ี คํ า ว า เ ท ค โ น โ ล ยี พ ว ง ท า ยเข า มา คล า ยกั บ ว า เป น เสพติ ด เทคโนโลยี กั น ขึ้ น มาอี ก อย า งหนึ่ ง แล ว . การ ศึ กษาที่ บู ชาเทคโนโลยี อย างที่ กํ าลั งเป นอยู เดี๋ ยวนี้ มั นไม ใช เป นเทคโนโลยี เฉย ๆ ; แตเ ปน การทํ า ใหม นุษ ยเ ปน ทาสของวัต ถุ พูด ภาษาธรรมะก็ว า เปน ทาส ข อ ง กิ เ ล ส ตั ณ ห า ; ยิ ่ ง ศึ ก ษ า กั น แ บ บ นี ้ ก ็ ยิ ่ ง เ ป น ท า ส ข อ ง กิ เ ล ส ตั ณ ห า ไมเคยมีเทคโนโลยี ที่จะถอนคนออกมาเสียจากกิเลสตัณหา. ว า โ ด ย ที ่ แ ท แ ล ว พ ร ะ พุ ท ธ ศ า ส น า ก็ เ ป น เ ท ค โ น โ ล ยี ; แ ต เป น เทคโนโลยี ที่ ทํ า หน า ที่ ต รงกั น ข า ม คื อ พาคนออกไปเสี ย จากกิ เ ลสตั ณ หา, หรื อ ให ค นชนะกิ เ ลสตั ณ หา , นี ่ เ ป น เทคโนโลยี ข องพระพุ ท ธเข า แต เ ขา ไม ฝ น ถึ ง ไม ป ระสี ป ระสาและไม รู จั ก และไม ต อ งการ ฉะนั้ น การศึ ก ษาถ า นิ ย ม เป น รู ป เทคโนโลยี กั น แล ว มั น ก็ ค วรทํ า พร อ ม ๆ กั น ไปทั้ ง สองฝ า ย คื อ ทั้ ง ทางฝ า ย วัต ถุ และทั ้ง ทางฝา ยจิต ใจการศึก ษาอยา งนี ้เ ทา นั ้น ที ่จ ะสง เสริม ศีล ธรรม, และนํ าไปสู สิ่ งที่ เรี ยกว า สั นติ สุ ขในส วนบุ คคล และสั นติ ภาพในส วนสั งคมทั้ งโลก. สรุปความวา การศึกษานี้มีตัวตนอยางนี้ ที่จะสงเสริมศีลธรรม.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ทีนี ้ย ัง มีก ารศึก ษาโดยออ ม ที ่เ ราเรีย กวา การศึก ษาเหมือ นกัน แ ต ไ ป เ รี ย ก ชื ่ อ อ ย า ง อื ่ น ซึ ่ ง อ ยู ใ น พ ว ก ที ่ จ ะ ต อ ง ป รั บ ป รุ ง ; ย ก ตั ว อ ย า ง เชน การกีฬา.
www.buddhadassa.in.th
การรื้อฟนปรับปรุงและสงเสริมศีลธรรม (ตอ)
๒๙๑
ที่ เ ขาไปเรี ย กชื่ อ มั น ว า การกี ฬ า; แต โ ดยเนื้ อ แท มั น ก็ เ ป น การศึก ษาชนิด หนึ่ง คือ มัน ฝก ฝนความมีจิต ใจที่เ ปน ธรรม เปน สุภ าพบุรุษ หรือ ถูก ตอ ง. ถา มีก ารกีฬ าถูก ตอ ง การกีฬ านั ้น ก็เ ปน การศึก ษาในดา น วิญ ญาณ คือ ลึก ไปกวา จิต ใจเสีย อีก ; มัน ไปถึง เรื ่อ ง สติป ญ ญา ทิฎ ฐิ ความคิด ความเห็น ความเชื่อ อันสูงสุดนั่น. แตเดี๋ยวนี้คนเปนทาสของการ ศึกษาผิด ที่นําไปสูกิเลสตัณหา แลวก็ทําใหการกีฬาพลอยเปนอยางนั้นไปดวย; ฉะนั้น จึงเลนกีฬาอันธพาล เอาเปรียบ คดโกง. อยูเฉย ๆ ก็ไมมีการเอาเปรียบใคร คดโกงใคร ; พอไปเลนกีฬาเขาก็เปนโอกาสที่จะเอาเปรียบและคดโกง. ดู ใ ห ด ี ควรจะเห็ น ว า การกี ฬ านี ้ ไม ค วรจะเป น เรื ่ อ งของ การแพ ช นะกั น อย า งมี โ มหะมาครอบงํา การกี ฬ าอย า งต่ํา ควรจะ เปนการบริหารรางกาย ใหเขมแข็ง เปนพลศึกษา, การกีฬาแทจริงที่สูงขึ้นไป ก็คือ ฝก หัด จิต ใจใหเ ปน ผูรูจัก ยอม รูจัก เสีย สละ ใหจิต ใจเปน นัก กีฬ าสูง ยิ่ ง ขึ้ น ไป.เช น ถึ ง กั บ ว า เรายอมเป น ฝ า ยแพ หรื อ เรายอมเป น ฝ า ยผิ ด ถา เรื่อ งมัน จะเรีย บรอ ยกัน ไป; อยา งนี้จึง จะเรีย กวา นัก กีฬ า. ทั้ง ที่เ ราเปน ฝายถูก เราก็ยอมใหเขาเปนฝายชนะ หรือเปนฝายถูก เรายอมเปนฝายแพก็ได เพื่อใหเรื่องราย ๆ ตาง ๆ มันระงับกันไป.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เดี ๋ ย วนี ้ เ ขาไม ถื อ กั น อย า งนี ้ เขาเป น ฝ า ยผิ ด ด ว ย, แล ว ก็ จ ะ เอาเปนถูกตองดวย แลวก็ยังบุกรุกกาวราว ลวงเกินเขาไปในความถูกตองของ ผูอื่น จนการกีฬาเปนเหตุใหแตกสามัคคีสรางความอาฆาตจองเวร ขวางระเบิด ใสกัน และเปนมูลเหตุใหตองเผาโรงร่ําโรงเรียน ของตัวเอง อยางนี้เปนตน นี่มา จากการกี ฬ าที่ ไ ม เ ป น การกี ฬ า, เป น การศึ ก ษาที่ ไ ม ใ ช เ ป น การศึ ก ษา;
www.buddhadassa.in.th
๒๙๒
อริยศีลธรรม
เพราะวามันเมาความแพและความชนะ ดวยความโงเขลา อยางภูตผีปศาจ พูด อยางนี้ก็ตองขออภัยวาเปนคําหาบ แตวามันตองพูด เพราะวาจํางายดี. การศึ ก ษาคื อ การกี ฬ านี้ กํา ลั ง กลายเป น สิ่ ง ที่ เ ป น ภู ต ผี ป ศ าจ ที่ ทํา ลายสั น ติ สุ ข สั น ติ ภ าพในจิ ต ใจของคน; ฉะนั้ น จะต อ งแก ไ ข จะตองปรับปรุงการศึกษาสวนที่อ ยูในรูปของการกีฬา เดี๋ยวนี้เราก็ไดยินขา ว แมแตการกีฬาระหวางประเทศ คือการกีฬาของโลก นี้มันก็ยังโกงกัน ๑๐๐ เปอรเซนต ไปอานดูก็แลวกันวา เขาทํากันอยางไร. ทีนี้ก ารศึก ษาชนิด อื่น ตอ ไปอีก การศึก ษาที่อ ยูใ นรูป แบของ ศิลปะ. คนบางคนเป น นั ก ศิ ล ปะเกิ น ไป เขาก็ เ อาศิ ล ปะเป น ศิ ล ปะ ที่ จ ริ ง ศิ ล ปะนี้ ก็ เ ป น ส ว นประกอบอั น หนึ่ ง หรื อ เป น การศึ ก ษาชนิ ด หนึ่ ง ที่ทํา ใหค นเราละเอีย ดลออ พวกคนโง ๆ ก็คือ คนไมมีศิล ปะ ที่พูด อยา งนี้ อาจจะไมมีใ ครเชื่อ , แตข อใหไ ปสัง เกตดู ; ถา คนชา งสัง เกตละเอีย ดลออ คนนั้ น จะไม โ ง แ ละคนนั้ น จะมี ศิ ล ปะ ฉะนั้ น บางอย า งเราจะต อ งเสี ย สละ ฝกฝนใหเราเปนคนละเอียดลออ รูจักศิลปะพอใจในศิลปะ กระทั่งสรางศิลปะ ไดดวยตนเองได.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เขาจะเปน คนเฉลีย วฉลาดลึก ซึ้ง สุขุม รอบคอบ มองเห็น อะไร กวา คนธรรมดา แมวา จะมาเรีย นธรรมะกัน เรีย นศาสนากัน คนที่มีจิต ใจ เป น ศิ ล ปะ จะมองเห็ น ธรรมะลึ ก ซึ ้ ง กว า คนโง ที ่ ไ ม ม ี ห ั ว แห ง ศิ ล ปะ
www.buddhadassa.in.th
การรื้อฟนปรับปรุงและสงเสริมศีลธรรม (ตอ)
๒๙๓
เสียเลย. ก็ตองถือวาศิลปะนี้ก็เปนการศึกษาอยางหนึ่ง ที่เรียกวาศิลปะที่แทจริง ไมใชศิลปะลามกอนาจาร ซึ่งเดินผิดทางไปแลว. ถ า เราจะทํ า อะไรใหง าม ใหส วย ใหล ะเอีย ด ใหป ระณีต ให ลึก ซึ้ง เพื่อ ใหจิต ใจดีก วา ระดับ ธรรมดา ควรจะเรีย กวา ศิล ปะ. แลว ยัง อาจจะ เอามาเปนเครื่องมือใชสอยเพื่อประโยชนอ ยางนั้นอยางนี้ อยางโนนไดอีก; โดย เฉพาะอยางยิ่ง แมที่สุดแตในการเผยแพรพระพุทธศาสนา ถารูจักใชศิลปะมันก็ยิ่งดี จะสําเร็จประโยชนไดมากกวา. ที่เ รีย กกัน วา วิจ ิต รศิล ป ก็ห มายความวา ทํ า ยาก แตค นก็ทํ า ได; แตเมื่ อทําไดแลว ก็ไ มทําไปในทางที่ จะเป นประโยชน อยางที่ เขาชอบพูด กันนั ก วา ศิล ปะเพื ่อ ศิล ปะ; อยา งนี ้อ าตมาพูด วา มัน บา . ถา ศิล ปะเพื ่อ ศิล ปะแลว มัน จะมี ป ระโยชน อ ะไร; มั น ต อ งเป น ศิ ล ปะเพื ่ อ สั น ติ ภ าพหรื อ สั น ติ ส ุ ข ของ มนุษ ย. อยา ศิล ปะเพื่อ ศิล ปะเสีย อยา งเดีย ว ตะพึด ตะพือ เหมือ นที่ช อบพูด กัน อยู เ วลานี ้. ตอ งเปน ศิล ปะเพื ่อ สัน ติส ุข หรือ สัน ติภ าพของมนุษ ยเ ราทุก ระดับ ทุก ดา น นั ่น จึง จะเรีย กวา ศิล ปะ ที ่ค วรตอ งการในหมู ม นุษ ย และ โดยที่แทก็เปนการศึกษาฝกฝนชนิดหนึ่งดวยเหมือนกัน.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เ ดี ๋ ย ว นี ้ ค น ใ น โ ล ก ก็ กํ า ลั ง ทํ า ผิ ด ใ น เ รื ่ อ ง นี ้ : ทํ า ศิ ล ป ะ เพื่อศิลปะ แลวก็เตลิดเปดเปง ไปตามความประดิษฐประดอย จนไมมีประโยชน อะไร ทั ้ ง ที ่ ม ั น เป น ศิ ล ปะ เราก็ ย อมรั บ ว า สิ ่ ง เหล า นั ้ น เป น ศิ ล ปะ แต แ ล ว มันก็ไมมีประโยชนอะไร นอกจากทําใหคนพวกหนึ่งบามากขึ้นในโลกนี้ คือ บา ศิลปะชนิดที่ไมเปนประโยชนแกสันติภาพนั่นเอง.
www.buddhadassa.in.th
๒๙๔
อริยศีลธรรม
ก า ร ศึ ก ษ า ที ่ ด ู ต อ ไ ป อี ก ก็ อ ย า ก จ ะ ร ะ บุ เ ช น ด น ต รี ห รื อ เพลง นี้ก็เปนการศึกษา. เ ด็ ก ๆ ที ่ ร อ ง เ พ ล ง ไ ด จ ะ ฉ ล า ด ก ว า เ ด็ ก ที ่ ร อ ง เ พ ล ง ไ ม ไ ด . ที ่เ ปน เด็ก โง จนโตแลว ก็ย ัง รอ งเพลงไมไ ด; ก็เ พราะวา มัน โง แมที ่ส ุด แต ในการใช เ สี ย งใช ลิ้ น ใช ป าก ใช อ ะไรนี้ มั น โง . ถ า เด็ ก ใช เ ป น ก็ ห มายความว า ฉลาด; การที่ จ ะใช ใ ห เ ป น มั น ก็ ต อ งหั ด ถ า ไปหั ด ฝ ก เข า มั น ก็ เ ป น การศึ ก ษา. ฉะนั้ น ดนตรี แ ละเพลง ก็ เ ป น อุ ป กรณ อั น หนึ่ ง ที่ จ ะทํ า ให ค นฉลาดใช อ วั ย วะ เช น ปาก เชนลิ้น เปนตน ใหเปนประโยชนแกมนุษยดวยกัน. ดนตรีแ ละเพลงนี ้เ ขามีม าแตด ึก ดํ า บรรพโ นน คู ก ัน มากับ มนุษ ย ซึ ่ง ใชอ ยา งถูก ตอ งเปน ลํ า ดับ มา คือ ใชด นตรีห รือ เพลงเหลา นี ้ เพื ่อ ระงับ อารมณ ร า ย เพื่ อ หยุ ด อารมณ เ ลว อารมณ บ า เมื่ อ เกิ ด มี อ ารมณ โ กรธ อารมณ เศร า อารมณ ขั ด แค น อะไรขึ้ น มา ก็ ใ ช ด นตรี เ พื่ อ เพลงกวาดล า งอารมณ เ หล า นี้ ออกไปเสีย ฉะนั ้น จึง ใชไ ดแ มแ ตใ นโบสถ เมื ่อ เขาใชถ ูก วิธ ี มัน ก็ม ีป ระโยชน แมแ ตใ นโบสถ คือ จะใชด นตรีห รือ เพลงลา งอารมณรา ยออกไปเสีย ชั้น หนึ่ง กอ น; มี จิ ต ใจดี หรื อ เรี ย กว า เป น กลาง แล ว ก็ ม านึ ก ถึ ง พระเจ า นึ ก ถึ ง พระธรรม นึ ก ถึ ง อะไรมัน ลึก ซึ ้ง ไปกวา นั ้น ; อยา งนี ้ด นตรีแ ละเพลงก็เ ปน ประโยชน และเปน การศึกษายิ่ง ๆ ขึ้นไป.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org พ อ ม า ถ ึ ง บ ั ด นี ้ เ ข า ใ ช ด น ต ร ี ห รื อ เ พ ล ง นี ้ เ ป น เ ค รื ่ อ ง ทํ า ลายมนุษ ย : ใชด นตรีแ ละเพลงกระตุ น อารมณเ ลว อารมณร า ย อารมณที่ บากามารมณจนไมรูจักอาย จนเปนลามกอนาจารแลวไมรูสึกตัว ก็เห็นวาเปนของ
www.buddhadassa.in.th
การรื้อฟนปรับปรุงและสงเสริมศีลธรรม (ตอ)
๒๙๕
ธรรมดาไป ถา เกิด เอามาเปรีย บเทีย บกัน ระหวา งยุค แลว ก็จ ะถึง กับ สะดุ ง . แมแ ตเพลงที่ สง อยูตามสถานีวิ ทยุต าง ๆ นี้ ถ าเราลองเปรียบเทียบกัน ดูระหวา งยุ ค แลว ก็จ ะสะดุ ง เพราะเดี ๋ย วนี ้เ ขามีเ พลง หรือ บทเพลง หรือ เนื ้อ รอ ง ที ่ม ัน สงเสริมกิเลสตัณหา ไมใชเปนเครื่องชวยระงับ หรือขมขี่กิเลสตัณหาเลย. ด น ต ร ี ห ร ื อ เ พ ล ง ก ็ เ ป น สิ ่ ง ที ่ ต อ ง ป ร ั บ ป ร ุ ง ใ น ฐ า น ะ ที ่ เ ป น ต ั ว การศึกษาก็ได, ในฐานะที่เปนอุปกรณแกศีลธรรมก็ได. จะตองปรับปรุงการ ศึก ษาโดยตรงและการศึก ษาโดยออ มอยา งนี ้ จึง จะเปน การปรับ ปรุง สิ ่ง ที ่เ รา เรีย กวา ศีล ธรรมพรอ มกัน ไปในตัว เมื ่อ โลกมัน หมุน เร็ว ยิ ่ง ขึ ้น เพราะวา การคมนาคมหรือ อะไรมันถึงกัน อะไรมันกาวหนา ; เรื่อ งของศีลธรรมก็ตอ ง ป รั บ ใ ห ม ั น ไ ป ด ว ย กั น ไ ด ก็ ต อ ง ป รั บ ป รุ ง ที ่ ก า ร ศึ ก ษ า ที ่ เ ป น ร า ก ฐ า น ข อ ง ทุกสิ่งทุกอยาง ที่รวมทั้งศีลธรรมดวย. นี ่อ า ต ม า เ ร ีย ก ว า ก า ร ป ร ับ ป ร ุง สิ ่ง ที ่เ ร ีย ก ว า ศ ีล ธ ร ร ม ก ็เ พื ่อ เพราะ ความเหมาะสมกับโลกที่กาวหนาทางวัตถุ อยาใหโลกนี้เปนทาสของวัตถุ; มีการศึกษาถูก ตอ งและมีศีลธรรมดี ใหเ ปนนายเหนือ วัตถุ; แลวก็เอาวัตถุม า ส ง เสริ ม ความเป น อยู ภายใต ก ารควบคุ ม ของจิ ต ใจที่ มี ศี ล ธรรม. ถ า ทํ า ได อ ย า งนี้ ศ า ส น า พ ร ะ ศ รี อ า ริ ย ก ็ จ ะ โ พ ล ง ขึ ้ น ม า ทั น ที แ ก พ ว ก เ ร า ส มั ย นี ้ คื อ จิ ต ใ จ ดี แลวก็มีวัตถุเจริญแลวก็สงเสริมซึ่งกันและกัน ; คนก็จะเปนอยูอยางที่เรียกวา โลกในศาสนาพระศรีอาริยไดเปนแนนอน.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ก า ร ป ร ั บ ป ร ุ ง นี ้ ย ั ง จ ะ ต อ ง ทํ า ใ ห ก ว า ง อ อ ก ไ ป ใ ห ก ล ม ก ล ื น กั น ไ ด กั บ ศ า ส น า ทุ ก ศ า ส น า ,ก ล ม ก ลื น ก น ไ ด ก ั บ วั ฒ น ธ ร ร ม ใ น โ ล ก นี้
www.buddhadassa.in.th
๒๙๖
อริยศีลธรรม
ทุก สาขา เดี๋ย วนี้ก็ยัง ทํา ผิด เพราะวา มีกิเ ลสแหง ตัว กู - ของกู จัด เกิน ไป คอยแตจะมองศาสนาอื่นวาผิด, มองวัฒนธรรมอื่น นอกจากของเราแลวก็เปน ของเลว ของผิด; อยางนี้เรียกวาไมรูจักแมแตศาสนาหรือวัฒนธรรมของตน. เป น อั น ว า จะต อ งจั ด การศึ ก ษาที่ เ ป น รากฐานของศี ล ธรรม นี้ ใหเ ขา รูป กัน ไดกับ ระบบทุก ระบบ ที่มัน จํา เปน สํา หรับ มนุษ ย ; จะเปน ระบบการเมือง ระบบเศรษฐกิจ ระบบทุกระบบที่จําเปนสําหรับมนุษย ที่มัน กําลังเปลี่ยนแปลงอยางวิ่งไปทีเดียว แลวก็อยาใหกระทบกระทั่งซึ่งกันและกันใน ระหวางสังคมมนุษย เรียกวาระหวางชาติ ระหวางศาสนา ระหวางวัฒนธรรม สาขาอื่น ๆ. สรุ ป ความว า มี ก ารปรั บ ปรุ ง ที ่ เ นื ่ อ งไปถึ ง ศี ล ธรรม หรื อ ที่ เปน สว นประกอบของศีล ธรรมก็ต ามใจ เพื่อ วา โลกนี้จ ะไดมีศีล ธรรม และมี ศีลธรรมที่ดีขึ้น ๆ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ทีนี้คําต่ําไป ก็คือวา คําวา การแกไข
อยากจะแยกคําวา แกไขออกมาเสียจากการปรับปรุง เพราะมัน มี น้ํ า หนั ก ที ่ ไ ม เ ท า กั น แก ไ ขนี้ ค วรจะถื อ ว า มั น ผิ ด เราต อ งแก ไ ข; ถ า ปรั บ ปรุ ง นั้ น มั น มิ ไ ด ผิ ด หรื อ มิ ไ ด ผิ ด ไปเสี ย ทั้ ง หมด มั น ก็ ต อ งปรั บ ปรุ ง . จะใชกิริยาอาการนี้ใหมันถูกตอง ก็ดูวาอะไรควรปรับปรุง อะไรควรแกไขเลย. แตบางอยาง มันก็ยังเกี่ยวเนื่องกัน. หรือวาเปนเรื่องเดียวกัน จะตองทําการทั้งการ
www.buddhadassa.in.th
การรื้อฟนปรับปรุงและสงเสริมศีลธรรม (ตอ)
๒๙๗
ปรับ ปรุง และการแกไ ขก็มี. อยา ไดยึด มั่น อยา งที่เ รีย กวา กระตา ยขาเดีย ว หรือเถรตรงเกินไป ก็จะทําใหเขาใจไดยาก. จะยกตัว อยา งแมขอ ที่วา เดี๋ย วนี้ มนุษ ยใ นโลกกํา ลัง เปน ทาส ขอ งวั ต ถุ ; ข อ นี ้ ม ั น ก็ ต อ งมี ส ว นที ่ จ ะต อ งปรั บ ปรุ ง , แล ะบาง ส ว นที่ จะตองแกไข เรื่องของศีลธรรมเสื่อม คือวาไมใชตัวธรรมะจะเสื่อมลง แตวา ตัวคนที่ประพฤติธรรมะนี่เสื่อมโดยไปเปนทาสของวัตถุ จะนําโลกไปสูความวินาศ แลวจะมีการตอรองปรับปรุงในสวนที่ควรจะปรับปรุง สวนที่จะแกไขหรือเปลี่ยน กันเสียเลย ก็ตองมี.นี่เปนเรื่อง ที่จะตองระวังกันใหดี ๆ มันจึงจะเปนไปได. พู ด ถึ ง การแก ไ ข เช น ความล า หลั ง หรื อ ความงมงาย การ สืบ กัน มาอยา งปรัม ปราบางอยา งบางประการ. ความลา หลัง นี้ ก็ม าจาก ความไมรูสึก ตัว เหมือ นกัน คนที่รูส ึก ตัว แลว จะยอมลา หลัง นั้น คงหายาก เพราะวาใคร ๆ ก็อยากดีอยากเดน อยากเร็ว อยากไดมาก อะไรดวยกันทั้งนั้น; ฉะนั้นความลาหลัง ก็มาจากการที่ไมดูอะไรใหถูกตอง หรือใหเพียงพอ. การ ศึกษาลาหลัง มันก็มีได;แมในการศึกษาที่เขาพูดวาเจริญกาวหนาที่สุด มันเลน ตลกกันอยูอยางนี้ได.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เช น คนทั้ ง โลกเขาจะพู ด ว า การศึ ก ษาในโลกกํา ลั ง เจริ ญ กํ า ลั ง ก า ว ห น า ; แ ต พ ว ก พุ ท ธ บ ริ ษ ั ท อ า จ จ ะ ม อ ง ดู อ ี ก แ น ว ห นึ ่ ง อี ก ความหมายหนึ่ง วาการศึกษาชนิดนี้มันลาหลังตอการที่จะสรางสันติภาพ ถาพูด อยางภาษาชาวพุทธแท ๆ มันก็คือ ลาหลังในการที่จะบรรลุพระนิพพาน ยิ่งทําไป
www.buddhadassa.in.th
๒๙๘
อริยศีลธรรม
ยิ่ ง โง ยิ่ ง ทํ า ไปยิ่ ง ไกลยิ่ ง ห า งไกลต อ การบรรลุ นิ พ พาน ก็ เ รี ย กว า ล า หลั ง ได ใ น ความหมายหนึ ่ง ฉะนั ้น การศึก ษาที ่จ ัด ไปอยา งวิ ่ง กา วหนา อยา งวิ ่ง แตถ า ผิด จุดหมายของมนุษยแลว ก็เรียกวา ไมถึงจุดหมาย ไกลตอ จุดหมาย หางไกลต อ จุดหมาย ; นี่มันลาหลัง. แตเ มื ่อ เขาไมต อ งการอยา งที ่เ ราตอ งการ มัน ก็พ ูด กัน ไมรู เ รื ่อ ง; แล ว เขาต อ งการความก า วหน า ทางวั ต ถุ . เราต อ งการความก า วหน า ทางจิ ต ใจ. ตางคนตางมองกันในลักษณะที่เรียกวาดูหมิ่นกัน วาตางฝายตางก็ลาหลัง เดี๋ยวนี้ เรามองเห็ น ในส ว นที่ ว า ศี ล ธรรมตกต่ํ า ลงไป มั น ล า หลั ง ต อ การเจริ ญ ก า วหน า ทาง โลก ๆ. โลกที ่จํ า เปน จะตอ งไปตามประสาโลก อยา งที ่ใ ครชว ยไมไ ดนั ้น มัน ก็มี มั น ก็ เ ป น ห น า ที ่ ข อ ง ศี ล ธ ร ร ม ที ่ จ ะ ช ว ย แ ก ไ ข ใ ห เ ข า รู ป เ ข า ร อ ย กั น , อยา ใหศ ีล ธรรมที ่ล า หลัง สํ า หรับ มนุษ ยใ นยุค ที ่ม ัน วิ ่ง ; เหมือ นอยา งวา เขาจะ ไปโลกพระจัน ทรก ัน อยา งนี ้ก ็ต อ งเรีย กวา เปน เรื ่อ งกา วหนา มนุษ ยก า วหนา มากอยา งนี ้. ระบบศีล ธรรมบางอยา งก็จ ะตอ งแกไ ข หรือ ปรับ ปรุง หรือ ทํ า พรอม ๆ กันไป; แลวก็ไมมีใครนึกถึง ไมรูวาใครรับผิดชอบ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org นี ้ ค ื อ ข อ ที ่ น า เวทนาสง สารอย า งยิ ่ ง ในโ ล ก นี ้ : ไ ม ม ี ใ ค ร อ า จ รั บ ผิด ชอบ หรือ เปน ตัว ผู ร ับ ผิด ชอบ ในความผิด พลาดทั ้ง หลาย ที ่ม ัน มี อยู ใ นโลกนี ้. นี ้จ ะไปโทษใครก็ไ มไ ด แมใ นประเทศ ๆหนึ ่ง ๆ ก็ไ มม ีใ ครรับ ผิด ชอบ อยา วาแต จะทั้ง โลกเลย, และเพราะวา มัน รั บผิ ด ชอบไม ไ หว รั บผิ ดชอบ ไมไ ด ความผิด พลาดตา ง ๆ ในทางไหนก็ต าม ; แมใ นทางการเมือ งอยา งนี้ ใครจะรั บ ผิ ด ชอบ? ก็ ไ ม รู ว า ใครจะรั บ ผิ ด ชอบ. แล ว ก็ เ ปลี่ ย นบุ ค คลที่ ทํ า หน า ที่
www.buddhadassa.in.th
การรื้อฟนปรับปรุงและสงเสริมศีลธรรม (ตอ)
๒๙๙
นั้น ๆ แลว ก็ไ มตอ งรับ ผิด ชอบก็ไ ด โดยอา งวา มัน เหลือ วิสัย ; ก็เ ปน เรื่อ งที่ ดึงกันไปดึงกันมา ไมมีใครรับผิดชอบ ก็เลยไมตองปรับใคร ใหเปนความผิด ของใคร. เดี๋ ย วนี้ โ ลกมั น วิ่ ง แต ศี ล ธรรมมั น ล า หลั ง ; ก็ ไ ม รู ว า จะไปโทษ ใหเปนความรับผิดชอบใคร. ที่เรามาพูด กัน อยา งนี้ ดูอีก ทีห นึ่งมันก็คลายกับวา ไรสาระ คือ ทํา ไม ไ ด แต อ าตมามาคิ ด ว า ควรจะพู ด กั น ให รู เ รื่ อ ง. ถ า ใครไม ทํา เรา ทําก็ได ไมเห็นเสียหายอะไร; เพราะอยางนอยมันก็ยังจะเปนประโยชนแกตัว เราเอง. ถ า เผอิ ญ โชคดี พู ด ออกไปมี ค นฟ ง รู เ รื่ อ ง ก็ ค งจะมี ค นมาเห็ น ด ว ย มาปรึ ก ษาหารื อ ช ว ยกั น แก ไ ขได ; ในหมู ค ณะนี ้ ด ี ขึ ้ น หรื อ ว า บานนี้เมืองนี้ดีขึ้น อยางนี้ก็ยังไดรับประโยชนอยู. สํา หรับ สิ่ง ที่เ รีย กวา ความงมงายนี้ มัน ก็มีค วามหมายที่เ ขา ใจ กั น ได , พอจะเห็ น กั น ได ว า เป น อย า งไร แต ทํา ไม มั น มามี อ ยู ไ ด ใ นโลก ในปจจุบันนี้; จะแกไขปญหาอยางไร? ในเมื่อความงมงายไรเหตุผลมันกลับ มาอีก แลวมากกวาเดิม.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เมื่ออาตมาเด็ก ๆ สังเกตเห็นวาศาลพระภูมินี้หาทํายายาก ไมคอย จะเห็น เลย; เดี๋ย วนี้ศ าลพระภูมิก็เ ต็ม ไปหมด, หรือ วา เครื่อ งรางของขลัง รดน้ํามนต อะไรอยางนี้ แตกอนมีนอยมาก แตเดี๋ยวนี้ทําไมมันกลับมากขึ้นอีก? ในสมัยที่เรียกวาโลกนี้กาวหนา การศึกษาเจริญ ทําไมความงมงายมักกลับมา เจริญงอกงามแทนอยางนี่? นี้คงจะเนื่องกันอยูกับความเจริญนั้นเอง เพราะวามัน
www.buddhadassa.in.th
๓๐๐
อริยศีลธรรม
เจริญไปผิ ด, การศึกษาผิ ด, ศีลธรรมเสื่อ ม, มัน ก็เปด ชองโหว ใหความงมงายมั น เขามาเจริญได มันจึงเจริญอยูดวยความงมงาย. ค ว า ม เ จ ริ ญ อ ย า ง วั ต ถุ นั ้ น มั น ทํ า ใ ห เ กิ ด กิ เ ล ส ; นี ้ เ ป น ของที่ แ น น อน เข า ใจกั น ได แล ว กิ เ ลสชนิ ด หนึ่ ง คื อ ความกลั ว ที่ มั น เป น ผลของ ความโงห รือ โมหะนั ้น อัน นี ้เ องเปน เหตุใ หค วามงมงายกลับ มาอีก . ถา เราอยา กลัวอะไรกันใหมากนัก ความงมงายมันเขามายาก. สมั ย โบราณ ปู ย า ตา ยาย ของเราไม ค อ ยกลั ว , ไม มี เ รื่ อ งที่ จ ะ ตอ งกลัว ดว ย. ที ่ว า ไมค อ ยกลัว ก็เ พราะวา ปู ยา ตา ยาย เขายึด มั ่น ใน เ รื ่ อ ง บุ ญ เ รื ่ อ ง ก ร ร ม โ ด ย เ ค ร ง ค รั ด เ ข า ยิ น ดี ร ั บ ; ฉ ะ นั ้ น เ ข า จึ ง ไ ม ก ลั ว . หรือ วา เขาพูด ถึง เรื ่อ งอนิจ จัง ทุก ขัง อนัต ตา กัน มากกวา สมัย นี ้, มัน ก็ช ว ยให ไม ก ลั ว : ทางหนึ ่ ง มั น ป ด ออกไปได เพราะเชื ่ อ บุ ญ เชื ่ อ กรรม, ทางหนึ ่ ง ก็ป ด ออกไปได เพราะวา มัน เปน อยา งนี ้เ อง คือ เปน อนิจ จัง ทุก ขัง อนัต ตา. เมื่อความกลัวไมมาก ก็ไมดิ้นรนไปอยางเขลา ๆ, ความงมงายมันก็นอยลงไมจําเปน จะตองทํา; เพราะไมมีปญหารบกวนใจ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ครั ้น ม าถึง ส มัย นี ้ ที ่ค นมีค ว า ม ตอ ง การมาก มัน ก็ก ลัว ม า ก ; แลวเมื่อมีความอยากมาก มันก็ตองกลัวมาก, แลวก็ยังจะ โกรธ หรือเดือดรอน เปนฟนเปนไฟมาก; นั่นแหละเปนเหตุให ตองไปหาอะไรมาบําบัด ปดเปากัน . เมื่ อ ไม มี อ ะไรที่ ดี ไ ปกว า ก็ ต อ งเอาความงมงาย ; เพราะว า ความงมงายเป น ความเชื่ อ ชนิ ดหนึ่ ง แมจ ะเป นความเชื่ อ ของความโง มั นก็ ระงับความยุ ง ยากหรื อ เดือ ดรอ นใจนี ้ ไดไ ปครั ้ง หนึ ่ง แมจ ะเปน พัก ๆ ก็ย ัง ดี; เขาจึง ตกไปเปน ทาส
www.buddhadassa.in.th
การรื้อฟนปรับปรุงและสงเสริมศีลธรรม (ตอ)
๓๐๑
ของความงมงายกัน อีก . ฉะนั้น จึง เปน สิ่ง ที่จ ะตอ งแกไ ขใหลึก ลงไปถึง ตน ตอ หรื อ รากเหง า ของมั น คื อ ความกลั ว ; มี ค วามปรารถนามากเท า ไร ความกลัว ก็จ ะเกิด ขึ้น มากเทา นั้น . ฉะนั้น รูจัก ปรารถนาใหถูก ตอ งและให พอดี ความกลัวก็จะลดลงไป. แลวความงมงายก็จะลดตาม. ที นี้ ยั ง มี อี ก สิ่ ง หนึ่ ง คื อ การกระทํ า สื บ ๆ กั น มา อย า งไม ไ ด พิจารณา นี้ก็ยังมีอยูอีกสวนหนึ่ง; เปนความถูกก็มี เปนความผิดก็มี ถาการทํา สืบ ๆ กันมานั้นมันเปนความถูก ไมเกิดความทุกข ไมเกิดความยุงยากลําบากก็ไม ควรจะเรียกวาความงมงาย ; ถึงแมวามันจะอยูในรูปของความงมงาย ควรเรียกวา ไมเปนการเชื่อที่ถูก ที่เผอิญมันถูก แลวก็มันสืบกันมาได. โดยมากเรื่องศีลธรรม เรื่องวัฒนธรรม ก็ตกอยูในลักษณะอยางนี้มากเหมือนกัน : ที่วารักษาขนบธรรมเนียมประเพณี วัฒ นธรรมอะไรตา ง ๆ นี้ ก็อยูในพวกที่สืบ ๆ กัน มา อยางปรัมปรา, แลวก็ชวยไดมากดวย; เพราะมันมีกําลังแรง คือความเชื่อมัน มาก แรงกวาที่พวกนักศึกษาสมัยนี้เขาจะอวดวาเขาฉลาด แลวเขาจะรูจักเลือก; เลือกแลวเขาก็ไมไดทํา เพราะมันไมมีกําลังใจที่จะเชื่อมากใหทํามาก; ประเพณี หรือวัฒนธรรมที่ดี ๆที่ถูกตอง มันก็เปนหมันไปได.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ถ า ก ร ณี อ ย า ง นี ้ แ ล ว ก็ ข อ ใ ห พ ิ จ า ร ณ า ใ ห ด ี เ ป น พิ เ ศ ษ วาจะแกไขอยางไรหรือจะปรับปรุงอยางไร, เปนปญหาที่ลําบากอยูเหมือนกัน เพราะฉะนั้นการที่เราเอามาพูดวินิจฉัยกันอยูบอย ๆซ้ํา ๆ ซาก ๆ อยางนี้ มันคงจะมี ประโยชนบาง คือชวยใหมองสิ่งเหลานี้ออก แลวก็แกไขปรับปรุงได.
เมื่อ ตะกี้ไ ดพูด ถึง การปรับ ปรุง แลว ก็ม าพูด ถึง การแกไ ข แลว ก็ อย า ลื ม ว า สิ่ ง ๆ เดี ย วกั น นั้ น แหละจะต อ งทํา ไว เ รื่ อ ยมา ทั้ ง การปรั บ ปรุ ง
www.buddhadassa.in.th
๓๐๒
อริยศีลธรรม
ทั ้ง การแกไ ข. เชน การศึก ษา เปน ตน ปรับ ปรุง แลว ก็ย ัง จะตอ งแกไ ข; เหมือ นกับ ศีล ธรรม ปรับปรุง แลว บางอยางก็ยัง ตอ งแกไ ข. แลว คํา เดีย วกัน นั้น ก็จ ะใชแ กสิ ่ง ทั้ง ๒ นั้น , หรือ วา สิ่ง เหลา นั ้น จะตอ งถูก ใชใ นทุก ๆ หัว ขอ ที ่ไ ดตั ้ง ขึ ้ น ไว ว า จะต อ งทํ า กั น อย า งไร จะต อ งปรั บ ปรุ ง จะต อ งแก ไ ข จะต อ ง สงเสริม จะตองรักษา อยางนี้ เปนตน. แ ม ต ั ว ก า ร ศึ ก ษ า น อ ก จ า ก ก า ร ป รั บ ป รุ ง แ ล ว ยั ง จ ะ ต อ ง แกไ ข, การกีฬ า การเมือ ง การอะไรตา ง ๆ ที่มัน ไมส ง เสริม ศีล ธรรมแลว ตอ ง แกไข. จะแกไ ขการศึก ษาการกีฬ าอยา งไร ก็พ ูด มาแลว ขา งตน ในคํ า วา ปรั บ ปรุ ง : ถ า มั น เลวร า ยกว า ที ่ จ ะปรั บ ปรุ ง ได มั น ก็ ต อ งแก ไ ข หรื อ ถึ ง กับ ยกเลิก . แตถ า มัน เปน เรื ่อ งคาบเกี ่ย วกัน ระหวา งมนุษ ยที ่ม ากเกิน ไป เกิน กวาความสามารถของเรา ก็ตอง ทํากันอยูแตในวงที่จะทําได, แลวยังมีปญหา เรื่ อ งที่ ต กอยู ใ นอํ า นาจของคนพวกอื่ น โดยเฉพาะในสมั ย ประชาธิ ป ไตยอย า งนี้ อํานาจที่ใครจะทําอะไร ๆ มันพัวพันกันยุง บางทีเราอาจจะทําไมไดก็ได. เพราะ สิ่งที่เรียกวา ประชาธิปไตยนั่นแหละ มันจะทําใหทําอะไรตามที่ควรจะทําไมไดก็ได.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org นี่ ก็ ต อ งระวั ง ดู ใ ห ดี จะต อ งไว ไ ปพู ด กั น อี ก คราวหนึ่ ง ว า จะต อ งมี ประชาธิ ปไตยชนิดไหน จึ ง จะไมเ ปนอุ ปสรรคแกก ารที่จะปรับปรุง แก ไขเรื่อ งทาง ศีลธรรมใหดีขึ้น. .… .... …. .…
www.buddhadassa.in.th
การรื้อฟนปรับปรุงและสงเสริมศีลธรรม (ตอ)
๓๐๓
ที ่ นี ้ ถ า จ ะ พู ด ถึ ง ห ลั ก เ ก ณ ฑ สํ า ห รั บ ก า ร แ ก ไ ข หรื อ ปรั บ ปรุ ง ก็ ต าม เราพู ด ได ง า ย ๆ ว า พวกเราในฐานะที่ เ ป น พุ ท ธ บ ริ ษ ั ท จ ะ ต อ ง ร ะ ลึ ก นึ ก ถึ ง หลั ก ต า ง ๆ ที ่ พ ร ะ พุ ท ธ อ ง ค ไ ด ท ร ง วางไว เชน โคตมีสูตร, กาลามสูตร, มหาปเทสสูตร, ไปอานดู อาตมาก็เคย บรรยายแลว เปนรายละเอียดมากอยู จะมาพูดในเวลานี้ มันก็จะยุง จะเผือ; แตก็จะบอกชื่อ หรือวาเอยถึงชื่อ แลวก็ไปศึกษาดู. ตัว อยา งเชน หลัก โคตมีสูต ร วา ประพฤติป ฏิบัติอ ยา งไร จึง จะ เรียกวาถูกตองตามธรรม ตามวินัย ในพระพุทธศาสนา. รวมความแลวก็คือ ไม ตามใจกิ เ ลส ไม เ ป น ทาสของกิ เ ลส เป น คนที่ เ ป น อยู แ ต พ อดี ; มี อ ยู ตั้ง ๘ ประการไปเปด ดู. ถา กาลามสูต ร ก็เ กี่ย วกับ ความเชื่อ :ไมเ ชื่อ เพราะวาฟงตาม ๆ กันมา , ไมเชื่อเพราะวาทําสืบ ๆ กนมา, ไมเชื่อเพราะวา เขากําลังลือกันกระฉอน, ไมเชื่อเพราะวามันมีอยูใ นตํารา เขียนไวอยางนั้น, รวมทั้ง กระทั่ง วา ไมเ ชื่อ เพราะวา ผูพูด นี้นา เชื่อ หรือ วา เปน ครูข องเรานี้; ให เอาความถูกตองเปนหลัก.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org สําหรับ หลักมหาปเทส ฝายธรรมะนั้น ก็มีหลักงาย ๆ พูดไดงาย ๆ วา คือวามัน ตองลงกันไดกับหลักทั่วไป คือหลักใหญ . คําสอนในทางศาสนา จะมีมากมายหลายหมื่นหัวขอก็สุดแท แตจะมีแนวของตัวเอง ซึ่งแสดงชัดวาแนว มันมีอยูอยางนั้น ถาคําพูดอันไหน มันแหวกไปจากแนวนั้น ก็เปนอันวาตัด ทิ้ง ไปได; อยา งนี้ก็เ รีย กวา หลัก มหาปเทสคือ ปเทสใหญ, แนวใหญมีอ ยู อยา งไร? เชน แนวใหญมีอ ยูวา ยึด ถือ ไมไ ด, ไมใ ชตัว ไมใ ชต น, ที่จ ะพูด ตายตัว ลงไปอยา งนั้น อยา งนี้ วา ตายแลเ กิด หรือ ตายแลว ไมเ กิด อยา งนี้ก็
www.buddhadassa.in.th
๓๐๔
อริยศีลธรรม
ไมไ ด มัน ตอ งแลว แตเ หตุปจ จัย ของธรรมชาตินั้น ๆ; อยา งนี้ก็เ รีย กวา แนว หรือ มหาปเทส. ถา คํา พูด คํา ไหนทีเ สนอขึ้น มา ไมเ ขา แนว ก็เ รีย กวา ผิด ตัดทิ้งไปได. นี่ ก ารปรั บ ปรุ ง แก ไ ข หรื อ การขู ด , ขู ด รี ด ออกไป ในส ว น ที่ค วรจะขูด ออกไปเสีย ขูด ใหห มดไปเสีย ก็มีอ ยูอ ยา งนี้ ไปอาศัย พระบาลี เหลานั้น ก็เพียงพอสําหรับหนาที่ของพุทธบริษัท. .…
....
….
.…
ที นี ้ อ า ต ม า ยั ง ม อ ง เ ห็ น อี ก อ ย า ง ห นึ ่ ง ว า มั น เ ป น สิ ่ ง ที่ ควรแกไขโดยดวนที่สุด คือ ความเขาใจผิด. ที่ มี กั น อยู โ ดยมากและมากยิ่ ง ขึ้ น ทุ ก ที คื อ ความเข า ใจผิ ด ; แมใ นประเทศไทยเราที่วา "ธรรมะนี้ มัน ขัด ตอ ความเจริญ ทางโลก" มีพูด กันหนาหูยิ่งขึ้น, วาศีลธรรมนี้มันจะขัดตอความเจริญที่จะเจริญกันในโลก, มีพูด กันหนาหูยิ่งขึ้น วา ศีลธรรมหรือธรรมะมันขัดตอความเจริญในโลก หรือ ยิ่ง ธรรมะชั้น สูง เรื่อ งสัน โดษ เรื่อ งไมยึด มั่น ถือ มั่ น อะไรนี้ ยิ่ง ขัด อยา งยิ่ง ตอ ความเจริญในโลก. นี้คือความเขาใจผิด, หรืออีกทางหนึ่งก็เปนเจตนาเลว คือ คนไมตรง.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org การเขา ใจผิด นั้น คือ ไมรู ก็เ ขา ใจผิด ก็พูด อยา งนั้น ; แต บางคนแกลงพูด เพราะมีเจตนาเลว จะเอาประโยชนอยางใดอยางหนึ่ง เขาก็
www.buddhadassa.in.th
การรื้อฟนปรับปรุงและสงเสริมศีลธรรม (ตอ)
๓๐๕
พูดเหมือนกันวา "เรื่องธรรมะที่เปนหลักพระพุทธศาสนา มันขัดตอความเจริญ ในโลก". หรือ บางทีก็ฟง ไมทัน ศัพ ท ก็จับ ไปกระเดีย ด ; อยา งคนที่พูด วา "เรื่อ งจิต วา งขัด ตอ ความเจริญ ที่จ ะอยูใ นโลก" อยา งนี้ ก็เ พราะวา ฟง คํา วา จิตวางนั้นไมเขาใจ มีเทานั้นเอง. หรือบางทีก็มีเจตนาเลว อยากจะคัดคาน ไปเสียตะพืด เปนนิสัยอยางนี้ก็มี. รวมความว า คํา พู ด ที่ ยั ง ผิ ด ที่ ทํา ให ค นเราเข า ใจผิ ด ต อ พระธรรม ก็ค วรจะรีบ แกไ ข. ขอใหทุก คนชว ยกัน คนละไมค นละมือ ตาม ที่จ ะทํา ได ชว ยกัน กํา จัด หรือ แกไ ข สิ่ง ที่เ ลวรา ยอัน นี้ ซึ่ง เปน อุป สรรคแก ศีลธรรม แกความมีศีลธรรม หรือแกความเจริญของพระศาสนานั้นเอง ก็เรียกวา เปน สิ ่ง ที ่จ ะตอ งแกไ ข. ถา เปน ชั้น การศึก ษา ก็ใ หศ ึก ษาเสีย ใหถ ูก , แลว จะมีการปฏิบัติในทางศีลธรรมที่ถูก, ไมเปนอุปสรรคแกความเจริญ. อย า งเรื่ อ งสั น โดษนี้ เข า ใจผิ ด กั น อยู ตั้ ง ๑๐๐ เปอร เ ซ็ น ต เห็น เปน ของขัด ขวางความเจริญ ; ที่จ ริง สัน โดษ นี้ เปน สิ่ง ที่ทํา ใหม นุษ ย ไมตองเปนบา ไมตองเปนโรคประสาท ก็อยูดวยความผาสุกสนุกสนาน สนุก ในการงาน; ตามที ่ทํ า ไดแ ลว เทา ไรอยา งไร วัน หนึ ่ง ๆ ก็พ อใจ สนุก สนานในการงานนั้น. ถาสันโดษแทจริงจะเปนอยางนี้. คนเขาเอาไปพูดวา สันโดษ นี้ทําใหคนไมทําอะไร; นี่คนโงพูด ; อยาไปเอาตามนั้น.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เรื ่ อ งความไม ย ึ ด มั ่ น ถื อ มั ่ น นี ้ ก ็ เ หมื อ นกั น เป น เครื ่ อ ง ป อ ง กั น ไ ม ใ ห ค น เ ป น บ า ห รื อ เ ป น โ ร ค ป ร ะ ส า ท . ที ่ ว ั ด เ ร า นี ้ ก ็ ม ี ค น ที่เ ปน โรคเสน ประสาททํา นองนี้ม าหามากขึ้น ทุก เดือ น ทุก ป; ซัก ถามดูแ ลว
www.buddhadassa.in.th
๓๐๖
อริยศีลธรรม
มัน ก็เ ปนรูปนี้ทั้งนั้น : เปนโรคเสน ประสาท เพราะมีค วามยึด มั่น ถือ มั่นไมรู จัก สรา ง, ไมกี่ปก็ตอ งเปน โรคประสาทหรือ เปน โรคจิต. ถา เขา ใจเรื่อ งความ ไมยึดมั่นถือมั่น ก็ทําอะไรไปได โดยที่ไมตองยึดมั่นถือมั่น. พู ด ให ฟ ง ก็ ฟ ง ไม ค อ ยถู ก ว า ถ า เรามี เ งิ น ทํา ไมจะต อ งเอา มาทูนไวบนศีรษะเลา? เอาวางไวขาง ๆ ก็ได. นี่มีเงินแลวจะเอามาทูนไวบนศีรษะ มันก็นอนไมหลับ; ไมกี่เดือนก็เ ปนโรคเสนประสาทอยางนี้ คือ เอามายึดถือ ไวในใจ ไมมีเวลาที่ปลอยวาง; เหมือนกับวา เอามาทูนไวบนศีรษะอยูเรื่อย. เรื่อง เขาใจคําวา อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา ผิด, เขาใจคําวา ไมยึดมั่นถือมั่น นี้ ก็ ผิ ด , จะต อ งช ว ยกั น แก ไ ข; รู เ อาด ว ยตนเองก็ แ ล ว กั น ว า ใครนอน ไมห ลับ , หรือ เริ่ม เปน โรคเสน ประสาท ก็รีบ มองดูที่ต รงนี้เ ถอะ; มีเ หตุอ ยูที่ ตรงนี้เอง. นี่ ตั ว อย า งของสิ่ ง ที่ จ ะต อ งแก ไ ข หรื อ อาการที่ จ ะแก ไ ข กันอยางไร มีอยูอยางนี้. ขอย้ําวาจะพูดใหหมดจด ทุกตัวอักษร ทุกคํานั้นมัน ทําไมได เวลาก็มีจํากัด; ฉะนั้นจึงพูดไดแตตัวอยางเปนพวก ๆ ไป.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org .…
....
….
.…
ที นี ้ ก็ จ ะ ม า ถึ ง คํ า ว า ส ง เ ส ริ ม , ทุ ก ต อ น จ ะ ต อ ง เปรี ย บเที ย บว า มั น ต า งกั น อย า งไร ปรั บ ปรุ ง นั ้ น คื อ อย า งไร แก ไ ข นั้ น มั น อย า งไร ส ง เสริ ม นั้ น มั น คื อ อย า งไร.
www.buddhadassa.in.th
การรื้อฟนปรับปรุงและสงเสริมศีลธรรม (ตอ)
๓๐๗
เ ร า มุ ง ห ม า ย ว า จ ะ ใ ห บ ุ ค ค ล เ พื ่ อ น ม นุ ษ ย ข อ ง เ ร า นี ้ มี ศีลธรรม, หรือยางนอยก็พยายามที่จะมีศีลธรรม, แลวเขาจะไดเสวยผลแหง ศีลธรรม. ทีนี้ถาขาดการสงเสริม ซึ่งกันและกันแลวมันก็ยากเหมือนกัน. การ ส ง เสริ ม นี้ มี กํา ลั ง มาก เพราะว า มั น รวมทั้ ง การแนะนํา การชี้ แ จง การ ให กํา ลั ง ใจ แล ว ก็ ค อยช ว ยเหลื อ ทุ ก อย า งทุ ก ประการ ที่ จ ะช ว ยได , เพื่ อ ใหเพื่อนของเรามีธรรมหรือมีศีลธรรม, สงเสริมใหเขามีหรือใหเขาคิดอยากจะมี แลวใหเขาไดประสบความสําเร็จ คือใหไดเสวยผล. เดี ๋ ย วนี ้ ม ั น จะเป น ไปในทางที ่ ต รงข า ม คื อ เฉยเสี ย ไม ช ั ก ชวนกัน ใหเ ห็น ลูท าง หรือ เกิด ความกลา หาญ รา เริง ในการที่จ ะปฏิบัติ ธรรม. ที ่ ม ี อ ยู ไ ม น อ ยเหมื อ นกั น ก็ ค ื อ คอยเป น อุ ป สรรค คอยขู บ า ง คอยหาม เสียบาง วาอยาไปทํามันเขา ไมไดประโยชนอะไร ไมจําเปนแลว หรือ พน สมัยแลว . คนที่หามนั้น บางทีก็เปน คนเลว เปน คนไมจ ริง เปน คน ไมประพฤติปฏิบัติ เปนสุนัขหางดวน แลวก็ไปชวนใหคนอื่นมีหางดวน; อยางนี้ ก็มีอยูมาก. ที่จะไปหามไมใหใครประพฤติ ปฏิบัติธรรม โดยความรูสึกปรกติ ธรรมดานั้น ไมคอ ยมี, เปน ไปไมไ ด. มัน ตอ งมีอ ะไรอยูอ ยา งหนึ่ง เปน เรื่อ ง ส ว นตั ว ของบุ ค คลนั้ น แล ว ก็ ห า ม หรื อ ไปทํา ให ค นอื่ น หยุ ด หรื อ ท อ ถอย ในการที่จ ะปฏิบัติธ รรม; แลว ก็ไ ปชวนกัน ทํา อะไรที่ไ มเ ปน การปฏิบัติธ รรม. อยางนี้ก็มีอยูสวนหนึ่ง ก็ทําใหความกลาหาญนอยไปในโลกนี้ สําหรับผูที่จะ ปฏิบัติธรรม.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ที นี ้ เ มื่ อ นึ ก ถึ ง ข อ ที่ ว า สิ ่ ง ทั ้ ง หลาย เป น ไปตามเหตุ ต าม ปจ จัย ; แมแ ตค นเรานี้ก็ตอ งมีสิ่ง แวดลอ ม มีก ารกระตุน เครื่อ งจรรโลงใจ อะไรก็แลวแตจะเรียก.
www.buddhadassa.in.th
๓๐๘
อริยศีลธรรม
ภาษาสากลเขาเรียก motive เขียนไวยืดยาว อธิบายไวมากใน เรื่อ งของศีล ธรรม :อะไรเปน motive ของศีล ธรรม, แลว ก็ร วมไปถึง สิ่ง แวดล อ ม หรื อ บุ ค คลแวดล อ ม เพื่ อ นฝู ง ที่ ห วั ง ดี ต อ กั น หรื อ กั ล ยาณมิ ต ร ที่ จ ะต อ งมี ก อ น ในชั้ น เริ่ ม แรก. ฉะนั้ น เราก็ ค วรจะกระทํา คื อ ส ง เสริ ม เพื่ อ มนุ ษ ย ข องกั น และกั น ให เ กิ ด ความสนใจ เกิ ด ความอยาก แม แ ต อยากลอง. บางทีเ ราจะตอ งสรา งเพื ่อ นขึ ้น มาสํ า หรับ สนทนา วิพ ากษ วิจ ารณพ ระธรรมกัน ดว ยซ้ํา ไป; ถา เราไมมีเ พื่อ นวิพ ากษวิจ ารณ ก็ไ ม ใครมีเวลาหรือมีโอกาสนอย ที่จะวิพากษวิจารณพระธรรม. ฉะนั้นลองหาเพื่อน ที่จะเปนคูวิพากษวิจารณ แมจะถึงกับถกเถียงกันบางยังได แตอยาใหถึงกับ ทะเลาะวิวาทกัน. ถาเรามีหนังสือธรรมสองเลม เราใหเพื่อนสักเลมหนึ่ง; เขา จะไดเอาไปอาน เขาจะไดเปนผูวิพากษวิจารณธรรมนะนั้น ดวยกัน อยางนี้มันเปน การสงเสริม ดีกวาที่จะทําอยูคนเดียว เดี๋ยวนี้มันก็ไมสนุก หรือทําไดชา.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org นี้ ยั ง จะต อ งนึ ก ต อ ไปถึ ง คนภายนอก คื อ นอกพุ ท ธศาสนา, หรือ แมว า คนไทยนี่แ หละ แตวา เขาไมเ คยสนใจพุท ธศาสนาเลย อยา งนี้ก็เ หมือ นกับ คนภายนอกเหมือ นกัน ; ก็ตอ งดึง เขาเขา มาใหสูค วาม สนใจใหตั้งตนศึกษา, ถาเขาเขาใจแลวเขาก็คงตองปฏิบัติ.
คนบางคนจะคิด เสีย วา "ไมใ ชธุร ะของเรา", บางคนกลัว มาก จนถึง กับ วา ถา ผิด พลาดไปแลว เขาก็จ ะลงโทษเรา; นี้ก ลัว มากไป ; วา
www.buddhadassa.in.th
การรื้อฟนปรับปรุงและสงเสริมศีลธรรม (ตอ)
๓๐๙
อยู ดี ๆ ไม ส นุ ก ไปทํ า ให เ ขามาศึ ก ษาธรรมะ แล ว เขาทํ า ไม ไ ด แล ว เขาเกิ ด กระทบอะไรเขา ก็มาโทษเรา หรือมาโกรธเรา อยางนี้เสียก็มี. ถ า เ ร า นึ ก ถึ ง ข อ ที ่ ว า " เ ร า อ ยู ค น เ ดี ย ว ใ น โ ล ก ไ ม ไ ด " เ ร า ก็ ต อ ง คิ ด ส ร า ง เ พื ่ อ น ที ่ ด ี ๆ ใ ห ม ี ขึ ้ น ม า ใ น โ ล ก ; ไ ม เ ช น นั ้ น จ ะ มี แตคนราย. นี ้ เ ร า พ ย า ย า ม ที ่ จ ะ ใ ห ม ี เ พื ่ อ น ที ่ ด ี ๆ ที ่ จ ะ อ ยู ด ว ย กั น ใ น โ ล ก ; ถ าไม อย างนั้ นมั นจะอยู ท ามกลางคนร าย หรื อคนบ า มั นก็ ยิ่ งลํ าบากมากขึ้ นไปอี ก. นี ่จ ะเรีย กวา เราเห็น แกต ัว ก็ไ ดเ หมือ นกัน ; แตไ มใ ชเ ห็น แกต ัว มัน เห็น แกส ว น รวม: ชว ยทํ า ใหโ ลกนี ้ม ีค นที ่พ ูด กัน รู เ รื ่อ งมากขึ ้น . ถา คนรู ธ รรมะ มัน ก็พ ูด กัน รู เ รื ่อ ง; ถา ไมอ ยา งนั ้น ก็ม ีก ิเ ลส พูด กัน ไมรู เ รื ่อ ง ฉะนั ้น จึง ตอ งขยาย การส งเสริ มความเข าใจอั นดี นี้ ออกไปให กว างขวาง ออกไปจนกระทั่ งระหว างศาสนา คือศาสนาตาง ๆ ที่มีอยูในโลกนี้.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ค ว ร จ ะ ส ง เ ส ริ ม ค ว า ม เ ข า ใ จ อั น ดี ร ะ ห ว า ง กั น แ ล ะ กั น เพราะว า สิ ่ ง ที ่ เ รี ย กว า ศ า ส น า นั ้ น สํ า คั ญ ม า ก ; ความยึ ด มั ่ น ในศาสนา ข อ ง ต น เ ป น เ ห ตุ ใ ห พ ู ด กั น ไ ม รู เ รื ่ อ ง ก็ ม ี , ทํ า ใ ห เ กิ ด ป ญ ห า เ ล ว ร า ย ใ น ทางการเมือ งก็ม ี, ถึง กับ ฆา ฟน กัน วิน าศ ปรากฏอยู ใ นประวัต ิศ าสตรแ ตห น หลัง ก็ม ี. นี ่เ พราะวา คนเราเห็น แกต ัว ไมเ ห็น แกโ ลก ไมเ ห็น แกส ว นรวม มันจึงมีผลขึ้นมาอยางนี้ แลวก็ไมรูจักจะไปโทษใคร.
www.buddhadassa.in.th
๓๑๐
อริยศีลธรรม
สํ า หรับ การทํ า ความเขา ใจระหวา งศาสนา นั ้น ก็เ คยพูด มา มากแล ว โดยสรุ ป ใจความสั้ น ๆ ก็ คื อ ว า ให เ ขามองเห็ น ว า ธรรมะหรื อ ศาสนา นั ้ น มั น ไม ใ ช เ รื ่ อ งของมนุ ษ ย ตั ้ ง ขึ ้ น แต เ ป น เรื ่ อ งของมนุ ษ ย ไ ปพบเอา ความจริงของธรรมชาติมาบอกกลาวกัน. ที นี ้ สิ ่ ง ที ่ เ รี ย ก ว า " ธ ร ร ม ช า ติ " นั ้ น ก็ ม ี อ ย า ง เ ดี ย ว เ ท า นั ้ น มัน ไมมีห ลายอยา ง; ที่ใ ครจะเปน คนไปพบ มาบอกกลา วกัน มัน ก็ตอ งตรงกัน แมว า จะมองกัน คนละทางคนละแงค นละมุม มัน ก็ไ มถ ึง กับ ขัด กัน . ถา มีก าร ขั ด กั น นี ้ ค นมาว า เอาเอง อธิ บ ายเอาเอง มี ค วามโง เ ขลาเข า ใจผิ ด มาสรา งปมขัด แยง ขึ ้น มาเองในตอนหลัง , ไปถือ เปลือ กไปถือ กระพี ้ ของ คําพูด ไมไปถือเอาตัวธรรมะแท ๆ หรือตัวศาสนาแท ๆ. ถ า ถื อ เ อ า ตั ว ศ า ส น า แ ท ๆ มั น จ ะ ต ร ง เ ป น อั น เ ดี ย ว กั น คื อ กฎความจริ ง ของธรรมชาติ ทั ้ ง นั ้ น ไม ว า ศาสนาไหน. ทุ ก ศาสนาจะมี กฎความจริง ของธรรมชาตินั ้น เปน ตัว ศาสนา; จะตา งกัน แตเ พีย งวา พระ ศาสดานั ้ น ๆ พบส ว นนี ้ ที ่ จ ะมาแก ป ญ หาให แ ก ส าวกของตน ในดิ น แดน นี ้ ในยุค สมัย นี ้, แลว มัน ก็ต อ งแตกตา งกัน บา ง ในสว นกระพี ้ห รือ สว นฝอย. แต ส ว นหั ว ใจแล ว จะเหมื อ นกั น หมด คื อ อย า เห็ น แก ต ั ว ; ถ า ไกลไป กวา นั ้น ก็ค ือ วา อยา ไดไ ปติด อยา งโงเ ขลา วา นี ้เ ปน ตัว หรือ เปน ของตัว เพราะวา มัน เปน ของธรรมชาติ, เพราะวา มัน เปน ของพระเปน เจา "ไมใ ชข อง คนโง ๆ อย า งแก ; ที นี้ แ กไปคิ ด ว า มั น เป น ตั ว เป น ของตั ว มั น ก็ ผิ ด เท า นั้ น ".
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.buddhadassa.in.th
การรื้อฟนปรับปรุงและสงเสริมศีลธรรม (ตอ)
๓๑๑
อาตมาขอร อ งว า ไปศึ ก ษาศาสนาทุ ก ศาสนาดู ; ถ า เข า ถึ ง หั ว ใจของศาสนานั้ น แล ว จะพบคํา สอนข อ นี้ ที่ เ ป น รากฐานที่ ส ุ ด ก็ ว า อยา เห็น แกตัว , หรือ จะเลยลงไปถึง วา สัต วทั้ง หลายเปน เพื่อ นเกิด แก เจ็บ ตาย ดว ยกัน ทั้ง หมดทั้ง สิ้น อยา งนี้ก็ไ ด; แตเ ขาพูด ไวใ นคํา พูด อยา ง อื่น, รูปประโยคอยางอื่น. แตใจความมันเหมือนกันวา เราเปนสัตวชนิดหนึ่ง ซึ ่ ง มี ป ญ หาอย า งเดี ย วกั น ; หั ว อกเดี ย วกั น ; คื อ ความทุ ก ข ที ่ เ กิ ด มาจากกิเ ลสก็มี เกิด มาจากความเปน ไปตามธรรมชาติก็มี; ก็ม าชว ยกัน แกปญหาเหลานี้. การที ่ จ ะส ง เสริ ม ความเข า ใจอั น ดี ระหว า งศาสนา ก็ ค ื อ ระหวาง วัฒนธรรมในสาขาตาง ๆ ระหวางประเทศ ระหวางมนุษย. นี้ก็ เปน ปญ หาอัน หนึ่ง ที่ทํา ยาก แตวา ไมเ หลือ วิสัย ; ก็จ ะตอ งทํา ; เรีย กวา การ สงเสริมศีลธรรม, หรือ สงเสริมการศึกษาที่เปนรากฐานของศีลธรรมใหเปนไป อยางถูกตอง. จนกระทั่งวาเราจะทําอะไร ๆ ในโลกนี้ ในสมัยปจจุบันนี้ก็ใหถูก ตองตามศีลธรรม. อยาไปกลาทําใหผิดศีลธรรม ซึ่งจะผิดกฎธรรมชาติ, แลวก็ จะเรียกวาผิดความประสงคของพระเปนเจา. เดี๋ยวนี้กําลังทําอะไรอยางไมเอื้อเฟอ ตอธรรมชาติ ไมเอื้อเฟอแกความประสงคของพระเปนเจา แลวมันจะรับผลราย ยิ่งไปกวาเดิม.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ยกตั ว อย า งเช น การคุ ม กํา เนิ ด นี้ ถ า ทํา ไปตามความโง เขลา ตามหลัก การทางวัตถุ ไมเ อื้อ เฟอ ในทางศีล ธรรม หรือทางหลัก ธรรม แลว เปน ไปดว ยดีไ มไ ด จะมีแ ตผ ลรา ยยิ่ง ขึ้น : คือ มัน ไมสํา เร็จ ถา ไมมี เรื่องจิตใจเขามาชวย ไมมีทางจะสําเร็จ. การใชยา หรือใชวิธีทางวัตถุ ไมเทาไร
www.buddhadassa.in.th
๓๑๒
อริยศีลธรรม
มันก็เกิดความวิปริตอยางอื่นขึ้นมา; เปนมนุษยที่ไมสมประกอบขึ้นมา; มันก็มี ป ญ หาอย า งอื่ น มากกว า เก า . มั น จะต อ งแก ไ ขศี ล ธรรม กระทั่ ง ว า ทํา แท ง นี่ก็ไมผิดศีลธรรม, หรือกระทั่งเกิดนิยมกันขึ้นมาวา ฆาเด็ก ๆมันเสีย อยางนี้ ก็จะไมผิดศีลธรรมในที่สุด. เพราะวาทําผิดเรื่อย ๆ ไป ไกลออกไป ๆ มันไม อาศั ย หลั ก ศี ล ธรรม. ถ า อาศั ย หลั ก ศี ล ธรรมแก ไ ขทางจิ ต ควบคุ ม ทาง จิตใจ ปญหาเหลานี้ก็จะไมเกิด. นี้เ ปน เพีย งตัว อยา งเทา นั้น สํา หรับ สิ่ง ที่มีอ ยูใ นโลก และกํา ลัง เป น ป ญ หาที่ มี อ ยู จ ริ ง ; ฉะนั้ น จึ ง สรุ ป ความว า ถ า จะส ง เสริ ม แก ไ ขปรั บ ปรุงป ญ ห า อ ะ ไ ร ก็ ข อ ใ ห มั น เ ป น ไ ป ต า ม ห ลั ก ข อ ง ศี ล ธ ร ร ม ; อ ย า ไ ด ทิ้งหลักของศีลธรรมเลย; แลวมนุษยก็จะไมสรางปญหาขึ้นมาทับถมตัวเอง, หรือจะเรียกวา จะไมเชือดคอตัวเองยิ่งขึ้น ๆ เหมือนที่กําลังเปนอยูเวลานี้. เหลานี้ เป น ตั ว อย า ง ของสิ่ ง ที่ อ าตมาเรี ย กว า การส ง เสริ ม ต อ มาจากการแก ไ ข ซึ่งตอมาจาการปรับปรุง ซึ่งตอมาจากการรื้อฟน.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org .…
....
….
.…
ที ่ อ ย า ก จ ะ พู ด เ ห ลื อ เ ป น ข อ สุ ด ท า ย ต อ จ า ก ก า ร ส ง เ ส ริ ม ก็ คื อ การรั ก ษา เมื่ อ ได รื้ อ ฟ น ปรั บ ปรุ ง แก ไ ข ส ง เสริ ม อะไรดี แล ว ก็ ต อ งรั ก ษาความดี หรื อ ความถู ก ต อ งนั้ น ไว นี้ ก็ เ ป น สิ่ ง สํา คั ญ ขอหนึ่งดวยเหมือนกัน.
เมื่อ เราแกไ ขสภาพทางศีล ธรรม หรือ การศึก ษาถูก ตอ งเปน ราก ฐานที่ดีข องประโยชน ของสัง คมมนุษ ย แลว ก็ชว ยกัน รัก ษาใหเ ครง ครัด ;
www.buddhadassa.in.th
การรื้อฟนปรับปรุงและสงเสริมศีลธรรม (ตอ)
๓๑๓
เหมือ นกับ ที่วา พิธีรับ นับ ถือ หรือ จะใชคํา วา สบถสาบานอะไรก็ไ ด วา เรา จะประพฤติปฏิบัติอยางนี้ แมจะเสียชีวิตก็ยอมเสีย จะไมยอมสลัดตัดทิ้งความ ถูกตองอันนี้. นี้จึง มีพิธีเ กิด ขึ้น เกี่ย วกับ การรัก ษา แมแ ตพ วกเรา ที่วา มอบ กาย ถวายชีวิต นี้แ กพ ระพุท ธ แกพ ระธรรม แกพ ระสงฆ นี้ก็เ หมือ นกัน มุง หมายอยู ต รงที ่ว า จะไมย อมทํ า อะไรใหผ ิด ไปจากกฎเกณฑห รือ แนว ของพระพุ ท ธ พระธรรม พระสงฆ ; นี้ เ ป น ก ารรั ก ษาที่ เ คร ง ครั ด . ถา วา มีก ารรัก ษาจริง ๆเหมือ นอยา งปากวา ปญ หาก็ห มด; ภิก ษุส ามเณร อุบาสก อุบาสิกา ที่จริงอยางปากวา ที่สัญญากับพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ อยางไร แลวก็รักษาไวใหได ปญหาก็จะหมด. ถามีกันแตอ ยางนกแกว นก ขุนทอง คือวาแตปากแลว มันก็ไมมีผลอะไร. ทํ า ไ ม เ ร า จึ ง ต อ ง รั ก ษ า ? เ พ ร า ะ ว า สิ ่ ง ต า ง ๆ มั น ไ ม สํา เร็จ ไดใ นเวลาในพริบ ตาเดีย ว หรือ วา ในวัน เดีย ว หรือ วา ในคืน เดีย ว; มันตองการเวลา; ตองออบรมอยูกับสิ่งนั้น จนกวามันจะเปนดอกเปนผลขึ้นมา คือ ใหอยูกับความถูกตอง ตลอดเวลา. ขอ นี้ก็เคยบอกเลากันแลว ตักเตือนกัน แลว วา ใหนึก ถึง พระพุท ธภาษิต ที่วา "ถา ภิก ษุทั้ง หลายเหลา นี้ จัก เปน อยูโดยชอบไซร โลกนี้ไมวางจากพระอรหันต".
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org คํา ว า " เ ป น อ ยู โ ด ย ช อ บไ ซ ร " คื อ อ ยู อ ย า งถู ก ต อ ง แล ว ก็เปนระยะยาวนาน, ไมสามารถจะกระทําอะไรไดปุบปบ. ความผิดก็คอยๆ กอมาทีละนอย ๆ กวาเราจะมีอายุเทานี้ มันเปนเวลาเทาไร; แลว การที่จะมา
www.buddhadassa.in.th
๓๑๔
อริยศีลธรรม
แก ไ ขโดยพริ บ ตาเดี ย วใ ห เ สร็ จ นี้ มั น เป น กรณี พ ิ เ ศษมากเกิ น ไป , อ ย า ห วั ง เ ล ย . ฉ ะ นั ้ น อ ยู ใ ห มั น ถู ก ต อ ง ช ด เ ช ย ใ ห มั น ทั น กั น ; นี้เปนหลักธรรมดา. ถาจะเกงถึงขนาดที่วา จะแกไขไดในพริบตาเดียว สําหรับ ปญหา คือความผิดพลาด ที่เปนมาตั้งหลายสิบปนี้ มันก็ตองเปนเรื่องพิเศษเทา นั้น; แลวสังเกตดู คนเรายังโงเขลาในเรื่องนี้อยูมาก. เชน วา จะประชุม ผู เ ชี ่ย วชาญอะไรตา งๆ ทางการเมือ ง ทาง เศรษฐกิจ แกปญ หาเหลา นี้ จะใหมัน เสร็จ ไป ในวัน พรุง นี้; อาตมารูสึก วา มันเปนไปไมได, มันเปนเรื่องของคนหลับตาโง มากกวา. ความผิดพลาดมันมาตั้งแตแรกเริ่มเดิมที ตั้งแตเปนเด็ก กระทั่ง เปนผูใหญ หลายสิบปเต็มที, แลวความผิดพลาดทางการเมืองก็เหมือนกันแหละ ผิ ด พลาดมาเป น สิ บ ๆ ป ; แล ว จะมาทํ า อย า งกั บ ว า แก ไ ขกั น เดี ๋ ย วนี้ ทั น ที นี ่ ก ็ ผ ิ ด , ผิ ด หลั ก ของธรรมชาติ . มั น ต อ งแก ไ ขที ่ ร กรากให ถ ู ก ตอง ซึ่งจะตองมีวิธีการมาก มันจึงจะแกได. ฉะนั้นเราจะตองมีการรักษา คือ ทรงตัว อยู ดว ยความถูก ตอ งใหเ ปน ระยะยาว; ไมใ ชสัก วา พอถูก ตอ ง แลว ปญหาตาง ๆ มันจะหมดไป; มันมีโรคเรื้อรังซอนอยูในนั้นอีก.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ความถู ก ต อ งนี้ จ ะต อ งอยู ย าวนานพอ จึ ง จะถอนความ เรื้อ รัง ความเคยชิน เปน นิสัย เปน อะไรตา ง ๆ ได; จะตอ งรัก ษาอุด มคติ ของสิ่ง ที่เ รีย กวา ธรรมะ ที่ทํา ความถูก ตอ ง. หรือ ที่เ รีย กกัน เดี๋ย วนี้วา ความ ปรกติในรูปของศีลธรรมนี้. สีละ แปลวา ปรกติ , ศีลธรรม คือ ธรรมที่ทํา
www.buddhadassa.in.th
การรื้อฟนปรับปรุงและสงเสริมศีลธรรม (ตอ)
๓๑๕
ความปรกติ จะรั ก ษาสภาพความปรกติ หรื อ การกระทํา เพื่ อ ให มั น ปรกติ นี้ อยูตลอดเวลา; ควรจะใชคําวามัน (ศีลธรรม) เปนคูชีวิตของสิ่งที่มีชีวิต. สิ่ง ที่มีชีวิต นี้ จะเปน ตน ไม หรือ จะเปน สัต วเ ดรัจ ฉาน หรือ จะเปน มนุษ ย เปน เทวดาอะไรก็ต ามใจ ก็เ รีย กวา มัน มีชีวิต ; แลว ก็มัน มี สิ่ง ๆ หนึ่ง ซึ่ง จะตอ งอยูเ ปน คูก ัน กับ ชีวิต นั้น ก็คือ ธรรมะ, หรือ ศีล ธรรม หรือความถูกตองก็ได, จะเรียกความปรกติก็ได. ถาวิปริตผิดปรกติ มันตองตาย; ถาไมวิปริต มันก็ตองถูกตอง นั้นคือ ธรรมะหรือศีลธรรม ตองมีอยูแลวเปนคู กันไปกับชีวิต. อยางนี้ก็หมดความผิดพลาด จะมีแตความถูกตอง; เมื่อความ ถูกตองมีถึงที่สุด มันก็หมดปญหา. เพราะฉะนั้ น เราจะต อ งรั ก ษาธรรมะ หรื อ พระธรรม หรื อ พระเจ า อะไรก็ ต ามแล ว แต จ ะเรี ย ก ให อ ยู ก ั บ ชี วิ ต ; นี้ เ ป น หลั ก ใหญ. นอกนั้น ก็เ ปน เรื่อ งปลีก ยอ ย แตกแขนงออกไป: รัก ษาความถูก ตอ ง ในสว นนั้น ในสว นนี้ ในสว นโนน . แมแ ตรา งกายของเรา ซึ่ง ตอ งมีก ารกิน การถาย การอาบ การนอน อะไร มันก็ตองมีความถูกตอง ที่รักษาอยูตลอด เวลา; ไมใชทําวันเดียวเสร็จ แลวไมตองทําอีก. เรื่องอยางนี้มันเปนอยางนี้, แลวเรื่องทางจิตใจมันก็เหมือนกัน.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ที นี้ เราจะคิ ด ให ไ กลออกไป เป น เรื่ อ งส ว นรวม ของมนุ ษ ย ในโลกทั้ง โลก หรือ วา ของศาสนา เพื่อ ประโยชนแ กโ ลก ก็ข อใหรัก ษาพระ ศาสนาไว ก ็ แ ล ว กั น เป น หลั ก เป น ประธานสํ า หรั บ ความถู ก ต อ งของ มนุ ษ ย เ รา ในแง ข องการศึ ก ษาก็ ดี หรื อ ของศี ล ธรรมก็ ดี . ถ า จะใช คํา ว า
www.buddhadassa.in.th
๓๑๖
อริยศีลธรรม
"ศาสนา", ที่เราจะตองรักษาไว; นี้คือ สิ่งที่เราเรียกวาศาสนา ก็ขอใหนึกถึงเรื่องนี้ ที่เคยพูดแลวพูดอีก, พูดแลวพูดอีก วาขอใหแยกออกไปเปน ๓ สวนเสมอ:ศ า ส น า สว น แ ร ก คือ ป ริย ัต ิ ห รือ ห ลัก วิช า ก า ร ที ่ถ ูก ตอ ง , ศาสนาส ว นที ่ ๒ คื อ ปฏิ บ ั ต ิ ก็ ต อ งปฏิ บ ั ต ิ นั ้ น แหละให ถ ู ก ต อ ง, ส ว นที่ ๓ คือ ปฏิเวธ เปนผลออกมา เปนความรูแจงแทงตลอด ก็ใหถูกตอง. ให มี ก ารศึ ก ษาถู ก ต อ ง, มี ก ารปฏิ บั ติ ถู ก ต อ ง, มี ก ารได ผ ลของการ ปฏิบัติชนิดที่ถูกตอง; ที่วาใหมีการศึกษา มีการปฏิบัติ มีการไดรับผลของการปฏิบัติ ชนิด ที่ถูก ตอ ง คือ ไมหลง ไม งมงาย ไปสับไปไขว กันเสียอยา งนี้. นี่ ขอใหรั กษา ความถู ก ในส ว นทั้ ง สามนี้ แ ล ว ก็ ชื่ อ ว า รั ก ษาพระศาสนาไว ไ ด ; ไม ว า ศาสนาไหน จ ะ เ ป น อ ย า ง นี ้ ทั ้ ง นั ้ น . ที นี ้ ถ า ศ า ส น า มี อ ยู ก็ ค ื อ ผู คุ ม ค ร อ ง โ ล ก นั ้ น มี อยู , คุ ม ครองมนุ ษ ย ม ี อ ยู ; เราก็ จ ะรอดตั ว กั น ได พ ร อ ม ๆ กั น ไป. นี ้ ก็ เปนความมุงหมายของศาสนาทุกศาสนา.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org มนุษ ยจ ะสนองความจริง ดัง กลา วมานี ้ห รือ ไม มัน ก็อ ยู ที ่ว า มนุษ ย นี ้ล า หลัง ไปถึง ไหนแลว ; ถา มนุษ ยกํ า ลัง จะวิ ่ง ไปลงเหวอยู แ ลว มัน ก็พ ูด กั น ไ ม รู เ รื ่ อ ง . นี ่ เ ร า ก็ พ ู ด กั น สํ า ห รั บ ที ่ ว า จ ะป อ ง กั น ค น ที ่ ย ั ง ไ ม ล ง เ ห ว ; พอเรี ย กตะโกนกั น กลั บ มาได ว า ขอให ดู ส ภาพของโลก ของคนที่ อ ยู ใ นโลกในแง ของศีล ธรรม ซึ ่ง ตั ้ง รากฐานอยู บ นการศึก ษา วา ไดผ ิด หรือ ถูก อยา งไร, กํ า ลัง อยูในสภาพอยางไร.
อาตมาจึ ง เอามาพู ด โดยหั ว ข อ ในวั น นี้ ซ้ํ า อี ก ครั้ ง หนึ่ ง ว า การรื้ อ ฟ น การปรับปรุง การแกไข การสงเสริม การรักษา เกี่ยวกับศีลธรรม. ในทุกประการ
www.buddhadassa.in.th
การรื้อฟนปรับปรุงและสงเสริมศีลธรรม (ตอ)
๓๑๗
ทั ้ง ยัง จะตอ งขอพูด ซ้ํ า หรือ ย้ํ า อีก วา เราจะทํ า ไดห รือ ไมไ ด อยา ไปคิด มัน เลย. คิ ด แ ต ใ น แ ง ที ่ ว า มั น เ ป น ห น า ที ่ เ ป น สิ ่ ง ที ่ ค ว ร จ ะ ทํ า ก็ ทํ า ไ ป ก็ แ ล ว กั น ; ชว ยกัน รื ้อ ฟ น ปรับ ปรุง แกไ ข สง เสริม รัก ษา สิ ่ง ที ่จ ะชว ยใหม นุษ ยร อดอยู ไ ด ในฐานะที ่เ ราก็เ ปน มนุษ ย แลว เปน พุท ธบริษ ัท คือ ไมใ ชค นโง. ขอใหม ีค วาม เขาใจกันเชนนี้ ปญหาตาง ๆ ก็จะคอยคลี่คลายไปเอง. คํ า บรรยายเรื ่อ งการรื ้อ ฟ น เปน ตน สํ า หรับ สิ ่ง ที ่เ รีย กวา ศีล ธรรม ที่กลาวมาพอเปนตัวอยางเทานั้น ก็พอสมควรแกเวลา. ขอยุต ิก ารบรรยายนี ้ไ ว สํ า หรับ วัน นี ้เ พีย งเทา นี ้; ขอใหพ ระสงฆ ทั้งหลาย ทานไดสวดคณสาธยายบทพระธรรม ที่จะเปนเครื่องจรรโลงใจใหมีความ กลาหาญ ราเริง ในการทําหนาที่ของตนตอไป อีกดวย. --------------
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.buddhadassa.in.th
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรม ๑๑ ๑๔ กันยายน ๒๕๑๗
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ทานสาธุชน ผูมีความในใจในธรรม ทั้งหลาย,
การบรรยายประจํา วั น เสาร เรื่ อ ง อริ ย ศี ล ธรรม เป น ครั้ง ที่ ๑๑ ในวัน นี้ อาตมาจะไดก ลา วโดยหัว ขอ ยอ ยวา อริย ศีล ธรรม สําหรับยุวชน.
เราได ก ล า วถึ ง อริ ย ธรรมในแง มุ ม ต า ง ๆ ในลั ก ษณะที่ เ ป น ศีล ธรรมกัน มามากมายแลว นับ ตั้ง แตใ หรูจัก เชื่อ และความหมาย ของ สิ่ ง เหล า นี้ ซึ่ ง มั น กํา กวม เพราะเข า ใจได ต า ง ๆ กั น , แล ว ก็ เ ปลี่ ย นไป ตามยุค ตามสมัย และรับ ถา ยทอดแลกเปลี ่ย นกัน ระหวา งสัง คมหรือ ระหวางชาติแลว. ๓๑๙
www.buddhadassa.in.th
๓๒๐
อริยศีลธรรม
ในที ่ ส ุ ด ในโลกนี ้ เ ปลี ่ ย นไปอยู ใ นลั ก ษณะที ่ เ ป น ข า ศึ ก ต อ อริ ย ศี ล ธรรมที่ แ ท จ ริ ง จนกระทั่ ง มนุ ษ ย เ ลื อ กเอาฝ ก ฝ า ย ที่ มิ ใ ช ศี ล ธรรม ยิ่งขึ้นทุกที จึงเกิดปญหาขึ้นแกมนุษยทั้งโลก เปนความทุกข เปนความเดือดรอน. แตแลวก็ไมมีใครมองเห็นหรือยอมรับ วาเพราะความเสื่อมศีลธรรม กลับไปมุง แกปญหาเหลานั้นในทางอื่น; เชน ทางเศรษฐกิจ เปนตน มันก็ยิ่งเพิ่มปญหา ใหทับถมซึ่งกันและกันมากขึ้น. ป ญ หาศี ล ธรรมมิ ไ ด รั บ การแก ไ ข เพราะไม ม องเห็ น ไปแก ไขป ญ หาในแง มุ ม อื่ น ๆ; ก็ ไ ม สํา เร็ จ เพราะว า รากฐานอั น แท จ ริ ง มั น อยู ที่ปญหาทางศีล ธรรม. ที่โ ลกอยูในลักษณะที่สับสนวุนวาย พลัด ตกลงไปใน ความมืดทางจิตใจ ทางศีลธรรมนั่นเอง จะตองมีการรื้อฟน ปรับปรุง สงเสริม กันอยางไรบาง ก็ไดกลาวไปแลว ในการบรรยายครั้งที่แลวมา. .… .... …. .…
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ใ น วั น นี ้ ก็ จ ะ พู ด ถึ ง ป ญ ห า นี ้ เ ฉ พ า ะ ใ น แ ง ที ่ เ กี ่ ย ว กั บ ยุ ว ชน ซึ่ ง มี ค วามจํา เป น อย า งยิ่ ง .
การที ่ ม นุ ษ ย เ ราในอนาคตจะมี ฐ านะทางศี ล ธรรมดี ขึ ้ น ก็ เพราะยุว ชนที ่ศ ีล ธรรมดีขึ ้น ; มิฉ ะนั ้น แลว มัน จะไมม ีม นุษ ยอ ยู ใ นโลก พรอ มกับ ที่ไมมีศีล ธรรม. เรื่อ งนี้ข อเตือ นซึ่ง กัน และกัน ไวใ หร ะลึกถึง อยูเ สมอ วา มนุษยอยูไดเพราะศีลธรรม, หมดศีลธรรมเมื่อไร ก็ไมมีมนุษย.
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน
๓๒๑
สําหรับ คําวา มนุษย ก็เตือนแลวเตือนเลา เตือนอีก วา ใหถือ เอาความหมายตามตัวหนังสือ นั้นเองวา มนุษย นี้มาจากคําวา มนะ + อุษยะ แปลวา ใจสูง, ใจสูง จึงจะเรียกวามนุษย. บางคนก็แปลคําวา "มนุษย" นี้วา เปน เหลา กอแหง มนู ก็ไ ดเ หมือ นกัน ; มนุษ ยยัง คงมีใ จสูง และสูง พิเ ศษ เสีย ดว ย จะเปน เหลา แหง มนู หรือ จะเปน ผูมีใ จสูง ดว ยตนเอง ก็ไ ดทั้ง นั้น ก็เรียกวามนุษย. เ ดี ๋ ย ว นี ้ เ ร า พั ฒ น า กั น แ ต ว ั ต ถุ ไ ม พ ั ฒ น า ท า ง จิ ต ใ จ เ ล ย . ลองเปรียบเทียบดูวา ทางวัตถุนี้ มันสูง ๆ ๆ จนนาประหลาดมหัศจรรยอยางยิ่งทุก แขนง : เรื่องโรคภัยไขเจ็บก็ดี, เรื่องกิน เรื่องอยู เรื่องเลน เรื่องสนุกสนาน กระทั่งกามารมณในที่สุดนี้, มีการพัฒนาในแงของวัตถุ สูงเหมือนกับวิ่งไป; สวนเรื่องทางจิตใจนี้ไมมีพัฒนา หรือแตเพียงจะรักษาสถานะเดิม ๆ ไวใหได อยา งนี้ก็ยัง ไมไ ด. จิต ใจจึง ตกต่ํา ลงไป เพราะไมไ ดรับ ความสนใจ; เพราะ ไปมัวหลงไหลเพลิดเพลินแตเรื่องฝายวัตถุหรือทางฝายเนื้อหนัง เรียกวา ตก หลุมพรางของธรรมชาติฝายที่เปนเหมือนกับพญามาร.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เมื่อ วัต ถุมัน สูง แทนจิต ใจเสีย อยา งนี้ ใจมัน ก็ไ มสูง เมื่อ ใจไมสูง ก็เ รีย กวา มนุษ ยไ มไ ด; นั ่น แหละคือ ขอ ที ่ก ลา ววา เดี ๋ย วนี ้เ หมือ นกับ ไมมี มนุษย เพราะไมมีศีลธรรมที่ทําใหจิตใจสูง. คนที่เปนทาสของวัตถุ หลงในวัตถุ มุง พัฒ นาแตใ นวัต ถุนี้ เขามี "ขอ แกตัว " หรือ ถา จะพูด ใหดี ก็ "ขอ แกเ กอ " วา ถารางกายสบายดี แลวจิตใจมันก็ดีเอง.
www.buddhadassa.in.th
๓๒๒
อริยศีลธรรม
นี่ข อใหไ ปนึก ดูทุก ๆ คน วา มัน เปน ไปไดไ หม? ตามที่เ ขาวา ถารางกายของเขานั้น จะไดรับการกินดี อยูดี สนุกสนาน เอร็ดอรอย เพลินเพลิน สมบูรณ เหมือนกับเทวดา หรือบางทีจะยิ่งไปกวาเทวดาก็ได สําหรับมนุษยสมัยนี้ ซึ่งมีอะไรนาเลนนาใช นาสนุกยิ่งกวาเทวดามี อยางที่เราทราบกันอยู; แลวใจ ของมนุษยสมัยนี้มันสูงขึ้นหรือเปลา? ก็ควรจะลองพิจารณากันดู. ถา ดูใ หดีกัน แลว แมแ ตเ ทวดา ตามเรื่อ งราวที่เ ราทราบกัน มา ในคัม ภีรท างพระพุท ธศาสนานั้น เทวดาใจไมสูง เลย; ลุม หลงมัว เมาแต เรื่องรูป เสียง กลิ่น รส โผฎฐัพพะ, ซึ่งรวมเรียกงาย ๆ ดวยคํา ๆ เดียววา เปน ทาสของอายตนะ คํา ๆ นี้อ าตมาไมไ ดก ลา วมาหลายครั้ง หรือ หลายสิบ ครั้ง แลว ก็ ขอรอ งใหจํา อยูเ สมอคือ วา เปน ทาสของอายตนะ ; นี่คือ สิ่ง เลวรายที่สุด สําหรับพุทธบริษัท : เปน ทาสตา ทาสหู ทาสจมูก ทาสลิ้น ทาสกาย เปน ทาสของจิต ใจ ที่เ นื่อ งกัน อยูกับ กาย นี้เ รียกวา เปน ทาสของอายตนะ; ออก เสีย งวา "ทาส" อยา งนี้ อาจไปหลง เปน คํา วา "ธาตุ" ก็ไ ด; ไมใ ช ธาตุ, แตเปน ทาส คือเปนขี้ขา เปนบาวเปนไพร ของ ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ถ า อย า งนี้ แ ล ว ใจจะสู ง หรื อ ไม สู ง ? ถ า ใจไม ส ู ง แล ว จะ เป น มนุ ษ ย ก ั น ที ่ ต รงไหน? เพราะคํา ว า "มนุ ษ ย " นี้ แ ปลว า ใจสู ง ; เมื่อ ใจไมสูง ก็ไมเปนมนุษย มันมีศีล ธรรมอยูต รงไหนกัน ก็ห าไมพบ; ก็เลย เปน อัน วา ไรศีล ธรรม, ไรศีล ธรรมก็คือ วา ไรค วามเปน มนุษ ย. เพราะฉะนั้น
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน
๓๒๓
จึงสรุปความสั้น ๆ วาเมื่อไมมีศีลธรรม ในโลกนี้ก็ไมมีมนุษย มีแตคนที่ทําอะไร เปะ ๆ ปะ ๆ ไปตามกิเลสตัณหาของตัว, ซึ่งมันยังไมพอที่จะเรียกวามนุษย. แต เ ขาก็ ไ ด ว างหลั ก เกณฑ ไ ว แ ล ว แต บ รมโบราณดึ ก ดํ า บรรพ ว า มนุษย คือ มีใจสูง แลวก็ตองเปนอยางนั้น ๆ; ครั้งหนึ่งมันก็จะเปนอยางนั้น จริ ง ได เ หมื อ นกั น คื อ มนุ ษ ย มี จิ ต ใจประกอบไปด ว ยศี ล ธรรม. แต ม า บัด นี ้เ ปลี ่ย นไปมากถึง กับ วัต ถุน ิย มเขา มาแทน มนุษ ยก ็เ มามายแตเ รื ่อ ง วัตถุ; ปญหาก็มีอยูวา จะยอมรับศีลธรรมเดิม ๆ, หรือจะแกไขศีลธรรมกันใหม ตั้งระบบศีลธรรมขึ้นมาใหมใหถูกตอง, คือใหตรงตามความตองการของมนุษย ในสมัยนี้. เท า ที่ ส ั ง เกตดู เ วลานี้ รู ส ึ ก ว า ศี ล ธรรมเปลี่ ย นไป กระทั่ ง มี ศีลธรรมหลายขอที่มนุษย ซึ่งที่แทก็เปนเพียงคนในสมัยนี้ จะไมยอมรับวาเปน ศีลธรรม. ยกตัวอยางเชนวา การเมามายในเรื่องกินเรื่องอยู ซึ่งไมมีศีลธรรม; มัน ผิด ศีล ธรรมเทา กับ การลัก ขโมยเหมือ นกัน ; แตค นสมัย นี้เ ขาก็ไ มย อมรับ อยางนั้น. เรื่องเมามาย เรื่องกิน เรื่องอยู เรื่องเลนหวัว เขาจะทําอยางไรก็ ไดตามใจเขา ตามกิเลส ตัณหาของเขา; เขาไมยอมรับวาผิดศีลธรรมเลย.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org แตเ มื่อ ดูต ามหลัก เกณฑข องศีล ธรรมแลว มัน เปน ไปไมไ ด มัน ผิด ศีล ธรรม; ถึง กับ เราจะพูด ไดเ ลยวา เมามาย ในเรื่อ งกิน เรื่อ งอยู นี่ก็ ผิ ด ศี ล ธรรมเท า กั บ เรื่ อ งลั ก เรื่ อ งขโมย. ถ า เป น การทํา ไม ถู ก ต อ ง ทํา ใหเ กิด ความยุง ยากขึ้น มา ในเรื่อ งกิน เรื่อ งกาม เรื่อ งเกีย รติ นั้น คือ ผิด ศีลธรรมเต็มที่.
www.buddhadassa.in.th
๓๒๔
อริยศีลธรรม
ปญ หาของมนุษ ยมีอ ยู ๓ อยา งนั้น ก็เ ตือ นแลว เตือ นอีก วา จํา ไวใ หดี วา มัน เปน ปญ หามาก: เรื่อ งกิน เปน ปญ หาทีแ รก, ถา อิ่ม แลว ก็ เรื่อ งกาม, เรื่อ งกามอิ่ม แลว ก็ เรื่อ งเกีย รติ; เปน ๓ เรื่อ ง : เรื่อ งกิน เรื่องกาม เรื่องเกียรติ. ถาเรื่องเหลานี้วุนวายขึ้นมา ก็เรียกวาไมมีศีลธรรม; ถามัน สงบเรียบรอยไปในทุกแงทุกมุม เกี่ยวกับเรื่องกิน เรื่องกาม เรื่องเกียรติ ของ มนุษยเราแลวก็เรียกวาเรายังมีศีลธรรม. ฉะนั้นจะมาพูดวา ใครจะทําอะไรตาม ความพอใจใน เรื่องกิน เรื่องกาม เรื่องเกียรติ เมื่อไมผิดกฎหมายแลวก็ไมผิด ศีลธรรม; อยางนี้มันไมได เพราะวากฎหมายนี้ ก็ออกโดยคนบาคนหลงในเรื่องกิน เรื่องกาม เรื่องเกียรติ ฉะนั้น จึงไมมีการหามปราม ในเรื่องกิน เรื่องกาม เรื่อง เกียรติ ชนิดที่ที่ไมมีศีลธรรมวาผิดกฎหมาย เขายกใหเปนเรื่องสวนตัวไปเสียเลย. แต ผู ที่ เ ป น พุ ท ธบริ ษั ท นั้ น ยั ง จะ ต อ งนึ ก ถึ ง มากที เ ดี ย ว วา มีชีวิตเปนอยู อยาใหมีอะไรผิดปรกติ : ผิดปรกติสุข ในเรื่องกิน เรื่องกาม เรื่องเกียรติ. ใหเรื่องศีลธรรมนี้มีความหมายกวางขวาง นับไปตั้งแตเรื่องวัตถุ รางกาย จิต ใจ สติปญญา ในชั้นสูงสุด:
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org วัต ถุ ใ นบ า นเรื อ นนี้ ก็ จ ะต อ งเป น ระเบี ย บ ถ า ไม เ ป น ระเบี ย บ ก็เรียกวาผิดศีลธรรม ไมมีความปรกติได. รางกายนี้ก็เหมือนกัน ตองถูกตอ ง คือไมมีอะไรที่ผิดปรกติ. เรื่อ งกิน เรื่อ งอยู เรื่อ งอาบ เรื่อ งถา ยนี้ ก็ตอ งถูก ตอ ง จึง จะ เรียกวามีความปรกติ แลวก็เรียกวาศีลธรรมของรางกาย.
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน
๓๒๕
เรื่ อ งส ว นที่ เ ป น ความประพฤติ ที่ เ กี่ ย วกั บ กายวาจาก็ ต อ งปรกติ . สวนที่เกี่ยวกับจิตใจ ก็มีใจคอปรกติ เกี่ยวกับสติปญญาคือความ คิด ความเชื่อ ความปรารถนาอะไรตาง ๆ มันก็ตองปรกติ; อยางนี้เรียกวามี ศีลธรรม. นี้ มี ความผิ ด พลาด อี ก อั น หนึ่ ง ซึ่ ง เห็ น ว า เป น ความ เสี ย หายอั น ใหญ ห ลวง เช น แยกเรื่ อ งศี ล ธรรมออกไปเสี ย จากเรื่ อ ง ทั้งหลาย. ที ่ จ ริ ง ความถู ก ต อ งของเรื ่ อ งทั ้ ง หลายนั ่ น แหละ คื อ ศี ล ธรรม เราไมม องกัน ในแงนี้: ยกตัว อยา งเรื่อ ง ที่เ ขาแยกออกไปโดยเจตนา เชนเรื่องการเมือง แลวก็ไมพูดกันเลย วา การเมืองนี้คือศีลธรรม. เขาสงวน เอาโอกาสหรือความหมายไปไว ใหการเมืองนี้เปนเรื่องหลอกลวง โกหกเอาเปรียบ กลิ้งกลอก อะไรก็ตามประสาของนักการเมือง แลวก็ไมผิดศีลธรรม.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ถ า ว า โดยแท จ ริ ง ลองคิ ด ดู ใ ห ดี ๆ การเมื อ งนั่ น แหละก็ คื อ ศี ล ธรรมอั น หนึ่ ง เป น ศี ล ธรรมในระหว า งสั ง คม ไม ว า จะดู กั น ในแง ไ หน เมื่อถูกตอง ตามพยัญชนะ และ อรรถะ แลว จะเห็นวา การเมืองก็คือศีลธรรม คื อ ความปรกติ หรื อ ความถู ก ต อ งในการสั ม พั น ธ กั น ระหว า งสั ง คม; คื อ คนหลายคนหมูหนึ่ง กับคนหลายคนอีกหมูหนึ่ง มีความประพฤติตอกันถูกตอง เปนอยูรวมบานรวมเมือง รวมโลกกันไดดวยความผาสุก นั้นคือการเมือง.
www.buddhadassa.in.th
๓๒๖
อริยศีลธรรม
ดั ง นั ้ น ก า ร เ มื อ ง ก็ ค ื อ ศี ล ธ ร ร ม ใ น ค ว า ม ห ม า ย ที ่ ล ึ ก , คือ ความหมายทางสัง คม. เดี ๋ย วนี ้เ ราก็ไ มย อมรับ หลัก เกณฑอ ัน นี ้; แยกออก ไปจากกั น จนว า การเมื อ งมั น ไม ต อ งมี ศี ล ธรรมไปเลย ก็ เ ป น อย า งนั้ น หนั ก ขึ้ น ๆ. โลกนี ้ก ็เ ปลี ่ย นไปอยา งกับ วิ ่ง ดว ยเหมือ นกัน ; เมื ่อ ความเจริญ ทางวัต ถุ มัน เปลี่ยนแปลงกาวหนาอยางกับวิ่ง อื่น ๆ ก็พลอยเปลี่ยนแปลงกาวหนาอยางกับวิ่ง. ปญ หาที ่จ ะตอ งคิด สํ า หรับ ผู ที ่ไ มเ ห็น แกต ัว ก็ค ือ คิด ถึง วา โลกนี้ มัน จะไปในรูป ไหนกัน ; เมื ่อ มองดูไ ปยัง สิ ่ง ที ่สํ า คัญ ที ่ส ุด คือ กิเ ลสทั ้ง หลาย ที่ สรุปใจความไดสั้น ๆ เพียงคํา ๆ เดียววา "ความเห็นแกตัว" นี้แลว ก็รูสึกวา โลกนี้ นา จะเปน หว งมาก เพราะคนโนโลกนี ้ กํ า ลัง เห็น แกต ัว มากขึ ้น ๆ ตาม ความเจริญ ของวัต ถุ ที ่ม นุษ ยผ ลิต ขึ ้น มา สํ า หรับ ยั ่ว ยวนหรือ มอมตัว เอง ให มึ น เมา. ผู ที ่ ไ ด ร ั บ บาปในข อ นี ้ ม ากที ่ ส ุ ด ก็ ค ื อ ยุ ว ชน; เพราะลู ก เด็ ก ๆ เขาเกิ ด ขึ้ น มาในโลกนี้ มั น ก็ ยั ง ไม รู อ ะไร ไม ป ระสี ป ระสาอะไร มั น แล ว แต ว า ใน โลกนี้มีอะไร เขาไปเกี่ยวของกับเขา.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เด็ก ๆ ลืม ตาขึ ้น มาในโลก ในลัก ษณะอยา งไร มัน ก็แ ลว แต วา สิ ่ ง ใดมั น แวดล อ มเขาอยู . ฉะนั ้ น เขาเกิ ด มาก็ เ ลยเป น ไปตามสิ ่ ง แวดลอ ม เขาจึง ไมรู ส ึก ตัว วา เขาไดก ลายเปน คนที ่เ ห็น แกต ัว เขา ไปทีล ะนิด ทีล ะนิ ด , เห็ นแก ตั ว มากขึ้ น ๆ จนมาอยู ใ นรู ป ของยุ ว ชนวั ย รุ น หนุม สาวอะไรก็ ต าม ที่กําลังทําอะไรดวยความมุทะลุดุดัน ดวยความไมรูสึกตัว; แตเปนความเห็นแกตัว, เปนความไมรูจักสิ่งที่เรียกวาศีลธรรม.
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน
๓๒๗
เพราะฉะนั้ น เราพู ด กั น ถึ ง เรื่ อ งศี ล ธรรมของยุ ว ชนกั น เสี ย บาง ก็เปนสิ่งที่สมควร, หรือวามันมีเหตุผล ที่จะตองเอามาพูดกันแลว. ถ า จะสั ง เกตดู จ ากสิ ่ ง ที ่ ป รากฏอยู ที ่ พ อจะนํ า มาใช เ ป น มาตรการมาตรฐานแลวแตจะเรียก สําหรับการวินิจฉัยเรื่องนี้ วามีน้ําหนัก มากนอยเพียงไร นาอันตรายหรือนากลัวมากสักเทาไร ก็ดูตามที่เปนปรากฏอยู จริง ๆ จะดีกวา เชน: เรายัง มีปญ หา เรื่อ งนัก เรีย น นัก ศึก ษา วิว าทกัน ; ยิ่ง ชั้น สูง ขึ้นไป ก็ยิ่งวิวาทกันหนัก ถึงกับใชอาวุธ ถึงกับเอาอาคารเรียน และอื่น ๆ ใน ระดับนั้น. นี่ก็เปนเพราะวาเขาไมมีความสํานึก ในความหมาย อันแทจริงของ สิ่งที่วาศีลธรรมนั่นเอง. ถาเปนเด็กรุนสัก ๑๐๐ ปมานี้ ไมมีปญญาจะทําอยาง นี ้ : นี ้ ก ็ เ รี ย กว า ความผิ ด พลาดได ค รอบงํ า จิ ต ใจของยุ ว ชนโดยไม รู ส ึ ก ตัวมากขึ้น, เห็นแกตัวมากขึ้น.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ทีนี้ดูสิ่ง ที่แ นบชิด กัน อยูอีก อยา งหนึ่ง กับ การศึก ษาของนัก เรีย น ก็คือ การกีฬา เปนการกีฬาที่ทําลายความเปนนักกีฬา จนไมมีความเปน นักกีฬาเลย; พูดแลวมันก็นาหวัววา เขาเลนกีฬากัน "เพื่อความไมเปนนักกีฬา" เพราะไมรูจัก ศีล ธรรมของกีฬ า ไมรูจัก วา กีฬ า ก็คือ เครื่อ งมือ สํา หรับ ฝก ฝน ศีลธรรม. แตเขาก็ไมใชกีฬาสําหรับเปนเครื่องฝกฝนศีลธรรม; เพราะกิเลส คือ ความเห็นแกตัว มันเขามาอยางเต็มที่ ก็เลนกีฬาเพื่อกิเลส ไมใชเลนกีฬาเพื่อ ฝกฝนอบรมศีลธรรม.
www.buddhadassa.in.th
๓๒๘
อริยศีลธรรม
กีฬ าทั่ว ไปมีตั้ง ๓ ชนิด : เลน กีฬ าเพื่อ เอาแพเ อาชนะกัน ตามกิเลสตัณหาของตัว นี่ก็อยางหนึ่ง; เลนกีฬาเอาแพเอาชนะ เพื่อเอาเกียรติ; อีกอยางหนึ่ง ; เพื่อ ความมีพลานามัย นี่ก็อีกอยางหนึ่ง ; แตอันสุด ทายสูง สุด ก็เ ลน กีฬ า เพื่อ ใหมีน้ํา ใจเปน นัก กีฬ า คือ น้ํา ใจแหง การใหอ ภัย น้ํา ใจแหง การไมถือสากับผูอื่น เมื่อเขาลวงเกินตน นี่เปนเจตนารมณ หรือสปริตของกีฬา โดยแทจริง. เดี๋ย วนี้ไ มไ ดเ ลน กีฬ า โดยน้ํา ใจนัก กีฬ า แหง บุค คลผูใ หอ ภัย เลย; แลวยังไมไดหวังพลานามัยอะไรนัก หวังแตแพและชนะ เพื่อเกียรติของ ตัวและพวกของตัว มันก็เลยไมใชกีฬาเพื่อศีลธรรม หรือไมใชตัวกีฬา ซึ่งเปนตัว ศีลธรรม หรือตัวศีลธรรมซึ่งเปนตัวกีฬา เหมือนอยางความมุงหมายทีแรกเสียแลว. นี่ก ารกีฬ าชนิด นี้ ตอ งปรับ ปรุง ใหเ ปน กีฬ า ที่ถูก ตอ งกัน เสีย ใหม ใหเ ปน ศีล ธรรมขึ้น มาในการกีฬ า , แลว สง เสริม ความมีศีล ธรรมอื่น ๆ ขอ อื่น ๆ ออก ไปใหกวางขวาง กระทั่งใหมีศีลธรรมประจําชาติ เพราะความมีน้ําใจเปนนักกีฬา.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ศี ล ธรรมนั ้ น เราต อ งการผล คื อ ความรู ส ึ ก ให อ ภั ย ไมตรี ร ว มสุ ข ร ว มทุ ก ข กระทั่ ง เป น เพื่ อ นเกิ ด เพื่ อ นแก เพื่ อ นเจ็ บ เพื่ อ น ตาย อยางนี้. ถาเลนกีฬาดวยความรูสึกอยางนี้ จะเปนนักกีฬาประเสริฐที่สุด, เปนกีฬาของพระอริยเจา, และควรจะเรียกวากีฬาของมนุษยที่มีจิตใจสูง; ไมใช สัตวปามันกัดกัน, ไมใชสัตวปามันกัดกันเพื่ออวดเพศตรงขาม คือกองเชียร. กองเชียรนั้น มีลักษณะเหมือนเพศตรงขาม มาชวยเปนกําลังใจใหตัวผูมันกัดกัน.
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน
๓๒๙
นี ่ก ีฬ ามัน ไดเ ปลี ่ย นมาใหม ๆ อยา งนี ้ มาเปน ชนะเพื ่อ เกีย รติ, แล วก็ ชนะด วยกํ า ลั ง , ของคนที่ เ ห็ นแก ตั ว , แล ว ก็ ชนิ ดด วยกํ าลั งที่ ใช ไปอย างทุ จริ ต ผิดระเบียบตาง ๆ. ยุ ว ช น ข อ ง เ ร า กํ า ลั ง เ ล น กี ฬ า ใ น ค ว า ม ห ม า ย ไ ห น ? ก็ ลองไปดู เ อาเอง; มั น จะเป น การฟ อ งตั ว เอง เป น พยานอยู ใ นตั ว เอง, เป น การ วิ นิ จ ฉั ย เด็ ด ขาดอยู ใ นตั ว มั น เอง ว า ผู เ ล น กี ฬ านั้ น เขาแสดงปรากฏการณ อ อกมา อยา งไร; ซึ ่ง เราเห็น กัน อยู ว า การเลน กีฬ าของยุว ชนนี ้ก ลายเปน มูล เหตุ แหง การทะเลาะวิว าท ถึง กับ ฆา ฟน กัน หรือ วา เผาอาคารเรีย น. ตามที ่เ รา ทราบมาจากข าวสื่ อสารมวลชนทั้งหลาย มั นก็ เริ่ มต นมาด วยการกี ฬาทั้งนั้ น นี่เรี ยกว า ยุ ว ชนของเรา กํ า ลั ง มี กี ฬ าชนิ ด ไหน? เป น ศี ล ธรรมอยู ใ นตั ว หรื อ ไม ? ก็ ค วรจะดู กันในคราวนี้. ที นี ้ ม า ดู ถ ึ ง ค ว า ม เ ป น ป ร ะ ช า ธิ ป ไ ต ย ที ่ ย ุ ว ช น ข อ ง เ ร า นิย มกัน นัก ก็ค ือ ความเปน ฮิป ป น านาแบบ นานาชนิด ที ่จ ะเปน อิส ระไมใ ห ใครทั ก ท ว งว า กล า ว วิ พ ากษ วิ จ ารณ ที่จ ะกิ น จะอยู จะแต ง เนื้ อ แต ง ตั ว จะมี ก าร สั ม พั น ธ กั น ระหว า งเพศ หรื อ อะไรก็ สุ ด แท ; เขาต อ งการความเป น อิ ส ระไม มี ขอบเขต. ถา ยุว ชนของเราเปน อยา งนี ้ก ัน ไปหมดแลว ตอ ไปขา งหนา นี ้ โลก จะเปนอยางไร?
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org แลว อีก อยา งหนึ ่ง ซึ ่ง กํ า ลัง จะมีป ญ หาเพิ ่ม ขึ ้น มัน ก็ค ือ เรื ่อ ง เพศศึกษา หรือ เรื่องคุมกําเนิด เปนตน
www.buddhadassa.in.th
๓๓๐
อริยศีลธรรม
เรื ่ อ งคุ ม กํ า เนิ ด ทางฟ ส ิ ค ส อย า งที ่ กํ า ลั ง จั ด กั น อย า งกว า ง ขวางนี้ ส ง เสริ ม ศี ล ธรรมหรื อ ทํา ลายศี ล ธรรมกั น แน ? ขอให ไ ปลอง พิจ ารณาดู. แลว เนื่อ งมาถึง ยุว ชนอยา งไร; ถา มัน เปน ที่ป รากฏวา บัด นี้ หรือตอไป ในกระเปาเสื้อ กระเปากางเกงของยุวชนเต็มไปดวยวัตถุเครื่องคุม กําเนิด แลวศีลธรรมมันจะอยูกันในรูปไหน? การคุม กํา เนิด มีทํา ไดห ลายทาง : ทางยาก็ไ ด, ทางเมคานิค ส คือ ใชเ ครื่อ งมือ ประกอบ ก็ไ ด. แลว ทางอื่น ๆ อีก มากมาย แตตอ งเรีย กวา ทางฟสิคส คือเกี่ยวกับทางวัตถุทางกาย ไมไดเกี่ยวกับทางศีลธรรม; ควบคุม กําเนิดทางฟสิคสอยางนี้ ตอไปจะเปนอยางไร? อาตมาไมเ ปนหมด แตเ ชื่อ เอาตามความรูสึก เขลา ๆ เดา ๆ วา ตอไปจะเพิ่มปญหาโรคภัยไขเจ็บ ทั้งแกทางรางกายและทางระบบประสาท กระทั่งระบบจิตใจของคนเรา : ทางรางกายแท ๆ ที่กินยาอยางนั้นอยูตลอดป ตลอดชีวิตนั้น มันตองสรางอะไรขึ้นมาใหม ซึ่งเปนปญหาทางกาย; ซึ่งจะเรียก วาโรคภัยอันใหมทางกายก็ได, ทางระบบประสาทดวย.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org สว นทางจิต ใจนั้น เปน ที่แ นน อน ; เพราะมัน ตั้ง ตน ทํา ผิด มาตั้ง แตทีแรกแลว เจตนาของกิเลส ที่เปนเหตุใหใชเครื่องมือชนิดนี้ นี่จะมีปญหา แทรกซอ นมีโ รคภัย แทรกซอ น มีค วามรํา คาญอยา งลึก ซึ้ง ที่ร บกวนจิต ใจอยู เสมอ ไมมีความผาสุกใจโดยธรรมชาติเลย; แลวมันก็จะเพิ่มปญหาอื่น ๆ ที่เคยมี. แล ว มนุ ษ ย เ ราจะเป น อย า งไร? ยุ ว ชนของเราจะเป น อย า งไร?
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน
๓๓๑
เรื่อ งนี้ไ มย อมถอยหลัง มัน ก็ดัน หนา ไปเรื่อ ยไป ก็เ ลยแกไ ข ทางศี ล ธรรม กระทั่ ง ว า การทํ า แท ง ไม ผิ ด กฎหมาย หรื อ ว า ทํ า อะไรก็ ไ ม ผิ ด กฎหมาย แลวอันสุดทายก็จะเลยไปถึงกับวา การฆาลูกของตนเองเสียซึ่ง ๆ หนา นี่ก็ไมผิดกฎหมาย เพราะตองการควบคุมจํานวนคน. นี่คือความไรศีลธรรม ในอนาคต ซึ่งมันจะขยายตัวออกไปจากความไรศีลธรรมในปจจุบัน คือการ เสียหายทางจิต มีโรคจิตทรามเพิ่มขึ้นโดยไมรูสึกตัว. ไม มี ใ ครนิ ย ม ค วบ คุ ม การเกิ ด โดยทางจิ ต ห รื อ โด ย ท าง ศีล ธรรม อยางที่บ รรพบุรุษ แตโบราณเขาเคยใช : ใหมีค วามกลัวบาปกลัว กรรม กลัวอะไรตาง ๆ, . รูวาการหมกมุนในทางเพศทางกามารมณนี้เปนบาป ชนิดหนึ่ง แลวยิ่งทํามากจนเกินไปกับความจําเปนแลว ยิ่งเปนบาปเหลือที่จะกลาว ได. ความรูส ึก อยา งนี ้ทํ า ใหเ กิด ความอดกลั ้น แลว หาทางออกอยา งอื ่น บัง คับ จิต ใจอยูใ นรอ งในรอยของศีล ธรรม; มัน จึง กลายเปน เรื่อ งตรงกัน ขา ม มีผลตรงกันขามกับการคุมกําเนิดทางฟสิคส ทางวัตถุ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ควรจะนึ ก ถึ ง การคุ ม กํา เนิ น ทางจิ ต ใจ หรื อ ทางศี ล ธรรม ให เ พี ย งพอกั น มั น จะช ว ยให ม ี ศ ี ล ธรรมดี มั น ก็ ล ดการเกิ ด ได เ หมื อ นกั น คนที ่ม ีศีล ธรรมดี ยิ่ง หลงใหลในทางศีล ธรรม ก็ยิ่ง เกลีย ดการตามใจกิเลส; เดี๋ยวนี้ยิ่งชอบตามใจกิเลส มันก็ยิ่งเกลียดศีลธรรม. ถาใหคนศึกษาปรมัตถธรรม กั นมากขึ้ น ไปตั้ งแต เยาววัย ก็ ยิ่ งจะรูจัก บั งคั บ จิต ใจในทางนี้ ดี ขึ้ น : ให เป น ผู สันโดษในกามารมณ ตามที่จะสันโดษได, และหาวิธีตาง ๆ ที่มันไมผิดศีลธรรม, ไมฝนความรูสึกของตัวเองนั่นแหละ มาควบคุมการเกิด.
www.buddhadassa.in.th
๓๓๒
อริยศีลธรรม
แต เดี๋ ย วนี้ ค นในโลกทํ า ไม ไ ด ไม ทั น อกทั น ใจ หรื อ ไม ทั น กั บ การ เปลี่ย นแปลง ที่มัน เปลี่ย นไปเสียมากแลว; แลวเด็ก ๆ ยุวชนของเรา ก็เกิด มา ในทามกลางความรูสึกอยางนี้ ในทามกลางการยอมรับกันอยางนี้; มันก็มีปญหา วา ตอ ไปในอนาคตศีล ธรรมของยุว ชนจะอยูกัน ในรูป ใด? คือ มัน จะมี ศาสนาเหลื ออยูหรือไมนั่ น เอง. จะมี ศีลธรรมอยูห รือ ไม ? ยิ่งเราหลับ ตาตามก น ตามหลังวัฒนธรรมตะวันตกมากขึ้นทุกทีแลว ก็ยิ่งนาหวงวาจะถึงสภาพไรศีลธรรม หรือไรศาสนาเร็วขึ้น. มีเ รื่อ งนา หวัว ที ่ข อโอกาสเอามาเลา ใหฟ ง กัน ที ่นี ่ : หนัง สือ พิม พ รายวันฉบับหนึ่ง เมื่อวันที่ ๑๒ เดือนนี้ เขาลงชื่อระบุชัด ที่รัฐฟลอริดาในประเทศ อเมริกา เขาฟองหลวงพอสมภารเจาวัดเรียกคาเสียหาย วาหลวงพอไดชักชวนเขา ทําบุญ, และวาเมื่อทําบุญแลว ก็จะมีความเจริญ พระเจาชวย. ทีนี้เขารอมาตั้ง ๓ ป แล วไม มี ล าภผลไม มี อ ะไรเกิด ขึ้น ; แล วเขาก็ได ทํ าบุ ญ ไปถึงหนึ่ งในสิ บ ของ ทรัพยสมบัติที่เขามี. เขาก็เลยฟองศาล หาวาหลวงพอสมภารที่ชักชวนใหทําบุญนั้น เปนผูหลอกลวง, และพระเจาก็เปนผูหลอกลวง คือไมใหอะไรตอบแทนเงินที่เขา ทําบุญไปเลย; ทีนี้ศาล ซึ่งจะตองถือวาเปนศาลที่ประหลาด ไมเคยมีมากอนก็ได ก็ย อมรับ ฟ องพิ จารณา; ก็มี เศรษฐีค นหนึ่งมาขอแทรกแซงวา จะขอชดเชยเงิน รายนี้ใหทั้งหมด ของใหโจทกถอนฟอง โจทกก็ถอนฟองไป เรื่องก็ยุติ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org สิ ่ง ที ่เ ราจะตอ งดูก ัน ก็ค ือ วา เดี ๋ย วนี ้ย ัง มีค นที ่ไ มรู ว า พระเจา คือ อะไร, ศาลคือ อะไร, ทํ า บุญ คือ อะไร, อยา งถูก ตอ ง. เขาหาวา พระเจา หลอกลวง ไมชวยตามที่เขาทําบุญไป จนกระทั่งสมภารก็คือคนหลอกลวงชักจูง
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน
๓๓๓
ใหคนทําบุญ ; แลวมันก็นาจะพิจารณาไปถึงคําวา "ศาล" ดวย. ผูที่ทําหนาที่ ศาลในปจ จุบัน นี้ ยอมรับ ฟงกรณีอ ยางนี้ นี่เปนศาลชนิด ไหน? มัน ตอ งมีแ น ในโลกนี้ เมื่อสิ่งตาง ๆ มันเปลี่ยนไป. ที่ เ ราเอามาพู ด ไม ใ ช ว า จะดู ถู ก ดู ห มิ่ น นิ น ทาอะไรเขา; แต เ รา เอามาพู ด เพื่ อให รูวาโลกไดเปลี่ยนแปลงไปกี่ม ากน อ ย? แลวต อ ไปเมื่ อ โลก เปลี่ย นแปลงไป ถึง กับ ไมรูจัก พระเจา ไมรูจัก ศาสนา ไมรูค วามหมาย ของการทํ า บุญ วา อะไรกัน อยา งนี ้แ ลว ; โลกนี ้จ ะเปน อยา งไร; อยา งนี้ เปน ตน . ขอใหค ิด ดู แลว ก็น ึก กัน ไว : สํ า หรับ อนาคตขา งหนา วา เด็ก ๆ ของเราจะเปนอยางไร. ตัว อยา งที่ย กมานี้ มัน พอแลว สํา หรับ ที่จ ะเปน หว ง หรือ วิต ก วา ยุว ชนจะเปน อยา งไรในอนาคต; ก็ค วรจะไดพ ิจ ารณากัน ถึง เรื่อ งศีล ธรรม ของยุวชน กันเสียที ตามความมุงหมายของการบรรยายในวันนี้.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เรากํา ลั ง มุ ง หมายไปยั ง ยุ ว ชน ที ่ จ ะเติ บ โตขึ้ น เป น ผู ใ หญ ที่ดี สําหรับรักษาความเปนมนุษยในโลกนี้ หรือของประเทศชาตินี้โดยเฉพาะ ไวได; เปนผูใหญที่ไมเคยเปนยุวชนที่ดี ก็ควรจะฟง. หรือ เปนผูใหญที่ไมเคย ผานการมีศีลธรรมไมเคยเปนยุวชนที่ดีก็ควรจะฟงเรื่องของเด็ก ๆ ; แมจะเปนเรื่อง ที่พูดสําหรับเด็ก ๆ วา ยุวชนนี้ควรจะมีศีลธรรมอยางไร. ยุวชนบางคนอาจจะ หัวหงอกแลวก็ได ถาไมมีความรูสึกเต็มตามมาตรฐานหรือกฎเกณฑ ที่วาคนเรา จะตองมีความรูสึกอะไรบาง.
www.buddhadassa.in.th
๓๓๔
อริยศีลธรรม
สํา หรั บ ศี ล ธรรม ของยุ ว ชน นี ้ ก ็ ต อ งใช คํ า ว า อริ ย ศี ล ธรรม ตอไปตามเดิม ทิ้งคําวา "อริยะ" ประกอบเขาขางหนาแลวมันแกวงเหลือเกิน, กํากวมเหลือเกิน เหมือน ๆ กับเทาที่พูดวา ศีลธรรมอันดีของประชาชน วา อยู ดี กิน ดี ตามใจกิเ ลสไมผิด ศีล ธรรมเลย อยา งนี้เ ปน ตน . อาตมาจึง ตอ ง ขอโอกาสพิเศษวาจะตองสงวนคําวา "อริยะ" เติมไวขางหนาเสมอไปวา "อริยศีล ธรรม". เพราะฉะนั้น แมแ ตศีล ธรรม เพื ่อ เด็ก ๆ เพื่อ ยุว ชนวัย รุน ก็ตอ ง เติมคําวา "อริยะ" หมายความวาศีลธรรมที่ถูกตอง ตามแบบแผนของพระอริยเจา; ยังไมถึงกับใหเด็ก ๆ กลายเปนพระอริยเจา; แตใหรูจักรับเอาระบบการสั่ง สอน และปฏิบัติ ของพระอริยเจาเทานั้น. เมื่อพูดกันถึงคําวา ศีลธรรม แลวมันก็นาเศราอยูอยางหนึ่งดวย เหมือ นกัน คือ เราใหความหมายของคํา ๆ นี้ นอยเกิน ไป. แมแ ตอ าตมา เองก็เคยเขาใจอยางนั้น แลวเคยทําผิดอยางนั้น; แตไมคอยมากนัก คือขยาย ขอบเขตของศีลธรรมออกไปถึงความดีที่สุดที่มนุษยควรจะได; ก็ไมนอยนัก.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org แตเ ดี๋ย วนี้เ ราอยากจะใหศีล ธรรมเปน เรื่อ งทุก เรื่อ ง ของทุก สิ่ง แมแตของวัตถุ ของสัตวเดรัจฉาน ของคน ของทุกระดับ เปนเรื่องศีลธรรม ไปหมด; โดยถื อ เอาความหมายว า สี ล ะ แปลว า ปรกติ ภ าวะ, ธรรมะ แปลวา สิ่ง หรือสภาพ, ศีลธรรม คือสภาพที่เปนปรกติ, คือเปนปรกติสุข. หรือถาคําวา ธรรม ในที่นี้หมายถึง เหตุ, ก็หมายถึงการประพฤติปฏิบัติที่นํามา ซึ่งความเปนปรกติสุข, คือความเปน อยูปรกติ นับตั้งแตกอ นหินขึ้นไปเลยไป ถึง ตน ไม ถึง สัต วเ ดรัจ ฉาน ถึง มนุษ ย ถึง ใครก็ต ามที่อ ยูไ ดโ ดยความปรกติ
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน
๓๓๕
ก็เรียกวา ปรกติภาวะ ตรงกับคําวา สีละ; ศีลธรรมก็คือเหตุปจจัยที่ทําใหเกิด ปรกติภาวะอยางนี้. ที่ แ ล ว มาเราก็ ให ค วามหมายกั น ในวงแคบ แล ว ก็ ร ะบุ หั ว ข อ เป น ธรรมะไมกี่ขอ ที่เรีย กวา ศีล ธรรมสําหรับ เด็ก ๆ, แลวไมเกี่ยวกับ ผูใหญก็มี, แลวเปน เรื่องทาสสังคมลวน ๆ ก็มี; โดยมาก ไมเกี่ยวกับ ตัวเอง; โดยเฉพาะ เรื่องศีล สมาธิ ปญญา มรรค ผล นิพพาน ไมมารวมอยูในความหมายนี้เลย. แตเดี๋ยวนี้เราก็จะ พูดกันถึงยุวชน เทาที่เปนปญหาเฉพาะหนา ควรจะพูดใน ระดับที่พอสมควรแกปญหา แตก็ใหมีความหมายกวางไปกวาเดิม. เมื่อ ถามขึ้น มาวา ศีล ธรรมสํา หรับ ยุว ชนมีอ ะไรบา ง? คํา ตอบนี้ เคยมืดมน; อาตมาก็เคยมืดมน เพราะไมคอยจะมีใครบัญญัติไวเฉพาะ วามันมี อะไรบาง เปนระบบที่จัดไวชัดเจน. เราก็ตอบยาก ที่จะชี้ใหมันเปนระบบชัดเจน แมก ระทั่งเดี๋ย วนี้; แตวาเนื่อ งจากที่ไดส นใจเรื่อ งนี้ม านานเปน สิบ ๆ ป แลว ก็มองเห็นนั่นนี่อยู เพิ่มขึ้น ๆ ; ก็เลยอยากจะวาเอาเอง. ไหน ๆ ก็ถูกดาหาวา ทํา อะไรนี้วา เอาเอง ทํา เอาเองอยูม ากแลว ; เรื่อ งนี้ก็ข อโอกาสทํา เอาเอง อี ก ครั้ ง หนึ่ ง ก็ จ ะจั ด ระบบหรื อ หมวดหมู ข องศี ล ธรรมสํา หรั บ ยุ ว ชนกั น ขึ้นมา พอสะดวกแกการที่จะพูดจาอบรมสั่งสอนลูกหลาน. .… .... …. .…
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เ มื ่ อ ยั ง ไ ม มี ร ะ บ บ อ ะ ไ ร ที ่ แ น น อ น เ ร า ก็ มี โ อ ก า ส ที ่ จ ะ ว า ง ร ะ บ บ นี ้ ต า ม ที ่ เ ร า เ ห็ น ว า ดี ที ่ ส ุ ด . อ า ต ม า อ ย า ก จ ะ ใ ห มี
www.buddhadassa.in.th
๓๓๖
อริยศีลธรรม
หั ว ข อ สํ า ห รั บ ศี ล ธ ร ร ม ที ่ เ ป น ห ม ว ด ใ ห ญ ๆ สั ก ๘ ห ม ว ด แลว ก็นึก ถึง คํา ที ่เราพูด กัน อยูต ิด ปากนั่น แหละดีที ่ส ุด อยูแ ลว ก็เอามาใชไดเลย เชน: หลัก ธรรม ๔ ขอ ที ่ใ ชไ ดทั ่ว ไปนับ ตั ้ง แตพ ระโพธิส ัต วล งมาถึง คนธรรมดาสามัญ ที่พูดใหฟงอยูเสมอวา สุทธิ ปญ ญา เมตตา ขันตี; ๔ ขอนี้ ขอเนนหนักยิ่งขึ้นไปอีก และขอใหชวยกันจดจําไปประพฤติปฏิบัติ เพื่อแกปญ หา ทุก กรณี ไมเ ฉพาะแตข องเยาวน. สุท ธิ ปญ ญา เมตตา ขัน ตี นี ้ม ากอ น ; ๔ ขอ : สุท ธิ คือ ความบริส ุท ธิ์ มีค วามหมายขยายออกไปไดม าก, ปญ ญญา ก็ค ือ รู ที ่ค วรจะรู , เมตตา นี ่ค ือ ความรัก ผู อื ่น ขัน ตี นี ้ อดกลั ้น อดทน; ๔ ขอนี้พูดมานานแลว. ที ่ข อ อีก ๔ ขอ ก็ค ือ วา สัง วร หิร ี วิร ิย ัง วุฑ ฒิ: สัง วร ก็ คือ บัง คับ ตัว การบัง คับ ตัว เอง สัง วรระวัง , หิร ี เปน คนละอาดตอ บาป หิริ นั ่น เอง ถา เปน คนก็เ รีย กวา หิร ี ถา เปน ธรรมก็เ รีย กวา หิร ิ, แลว วิร ิย ัง ก็ค ือ ความพากเพีย ร, และ วุฑ ฒิ ก็ค ือ ความเจริญ กา วหนา หรือ การพัฒ นา.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เลื อ กคํ า ที ่ พ อดี สั ม พั น ธ ค ล อ งจองกั น ไปได โดยทางเสี ย งก็ จํ า งา ยขึ ้น วา สุท ธิ ปญ ญา เมตตา ขัน ตี สัง วร หิร ี วิร ิย ัง วุฑ ฒิ ๘ คํ า เป นชื่อของหมวด ๘ หมวด: แตเราต องเขาใจความหมายของคํา ๘ คํานี้ ที่ เป น หัวหนาหมวดนี้ใหกวาง จึงจะเขาใจขออื่น ๆ ไดงาย.
สําหรับคําวา "สุทธิ" ทานทั้งหลายก็พอจะนึกเอาเองได วามันจะมีความ หมายไปถึง ไหน. คํ า วา "สุท ธิ" นี ้ มัน ก็ป ระหลาดอยู ด ว ยตัว หนัง สือ แลว
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน
๓๓๗
แปลวา บริสุทธิ์ ก็ได แปลวา ลวน ๆ ไมมีอะไรปนก็ได; นี้เหมือนกันทั้งภาษาไทย หรือภาษาบาลี กระทั่งภาษาตางประเทศ. มันมีคําอยูคําหนึ่งซึ่งมีความหมายวา ไมมีอะไรเจือปน คือมันเปนอยางนั้นลวน ๆ แลวเขาก็เอาคํานั้นที่ใชมาแตกอ น ในภาษาชาวบาน มาใชในภาษาศาสนาก็กลายเปน "สุทธิ" คือ บริสุทธิ์, บริสุทธิ์ แหงกาย วาจา ใจ ก็แลวแตจะตองการ. ห ม ว ด ที ่ ๑. ก็ ค ื อ สุ ท ธิ มี ค ว า ม บ ริ ส ุ ท ธิ ์ นี ้ ก ็ อ อ ก ม า เปนหัวขอศีลธรรมยอย ๆ เชน : ข อ ๑. ลู ก เด็ ก ๆ ข องเรา จ ะต อ งเป น ค น ที ่ ม ี ธ รรม ะ เป น ผูประกอบอยูดวยธรรมะ คือมีศาสนามีอะไร แลวแตจะเรียก. ตองทําใหยุวชน เล็ก ๆ ของเรา รูจักดํารงตนอยูในลักษณะที่เรียกวา มีธรรมะมีศาสนา พอแมอายุ มากพอแลว ก็ควรจะรูอะไรเปนหลักธรรมะเปนศาสนา ที่จะใหลูกเด็ก ๆ มีธรรม. ข อ นี้ เ รี ย กว า เป น คนมี ธ รรมะ หรื อ ประกอบอยู ด ว ยธรรมะ; พอมี ธ รรมะ ก็เ ปน คนบริสุท ธิ์ ในความหมายหนึ่ง แลว หรือ โดยสัด สว นหนึ่ง แลว นี้ไ ปทํา ใหลูกเด็ก ๆ เขามีธรรมะเปนหลักประจําตัว.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ข อ ๒. ชนะเนื ้ อ หนั ง สอนให เ ด็ ก ๆ เขารู จ ั ก หั ก ห า มความ รูส ึก ที ่เ ห็น แกค วามเอร็ด อรอ ย. ธรรมะขอ นี ้กํ า กวม กิน ความไปถึง หมวด อื ่น ได; แตเดี ๋ย วนี ้เราจะเพง เล็ง เอาเฉพาะที ่วา ถา คนมัน พา ยแพแ กเนื ้อ หนัง แล วจะบริสุ ท ธิ์ อ ยู ไม ได เดี๋ ย วก็ ลั ก เดี๋ ย วก็ ข โมย เดี๋ ย วก็ ป ระพฤติ ผิ ด อย า งอื่ น ; เพราะฉะนั้น ตองใหเขายึดหลักวา เขาจะชนะความตองการของธรรมชาติฝายต่ํา ซึ่งเขาเรียกกันมาแตเดิม ซึ่งเราคงจะไดยินกันมาตั้งเกือบรอยปแลว ที่เขาใชใน
www.buddhadassa.in.th
๓๓๘
อริยศีลธรรม
จริยธรรมสากลวา "ชนะตัวเองคือ ชนะเนื้อ หนัง ชนะความรูสึก ฝายต่ํา " นั่น เอง นี้เราจะเรียกวาชนะเนื้อหนัง. เขาก็บริสุทธิ์ขึ้นมาทันที เด็กคนไหนชนะความเอร็ดอรอย ทางตา ทางหู ฯลฯ ทางอะไรได มันก็เปนเด็กที่บริสุทธิ์ขึ้นมาทันที. ขอ ที ่ ๓. กตัญ ู ซึ ่ง รวมถึง กตเวทีด ว ย ความรู ส ึก กตัญ ูนี้ มันแสดงความบริสุทธิ์ไมมีบาป ไมเห็นแกตัวจนลืมบุญคุณของผูอื่น นี ้เ ราก็พ อจะสบายใจไดบ า งวา ขนบธรรมเนีย มประเพณี ของคน ไทยเรามัน ก็ม ีม ามาก เขม งวดในขอ นี ้. อยา งทํ า บุญ ตายาย พูด กัน แลว กัน อีก ถึ ง ค วา ม ก ตั ญ ู ก ต เว ที ; ถ า จิ ต ใจ ก ตั ญ ู อ ยู ก็ รู ส ึ ก ว า ยั ง เป น จิ ต ใจ ที่ บ ริสุ ท ธิ์อ ยู . ถ าความเนรคุ ณ เขามั น มั น ก็ห มดความบริสุท ธิ์; ดั งนั้ น จึงเพ งเล็ ง เอาสวนนี้ แลวมาจัดไวในศีลธรรมหมวดที่วามีความบริสุทธิ์. ข อ ที ่ ๔. ซื ่ อ สั ต ย เ ด็ ก ๆ เ กิ ด ม า ต อ ง ซื ่ อ สั ต ย อ า ต ม า สัง เกตเห็น ดว ยตนเอง เด็ก ตัว เล็ก ๆ นี ้ ยัง พูด โกหกไมเ ปน ยัง ถือ เอาของ ผู อื ่น ไมเ ปน ใหด ิน สนไปเขีย นพอเขีย นเสร็จ แลว เขาคืน ; ถามวา ทํ า ไมคืน ? เขาบอกวาก็ของหลวงตา เขายังขโมยไมเปน ยังยักยอกไมเปน เขายังซื่อสัตยอยู; แลว ความคดโกงมัน จะมา เมื ่อ รูจ ัก ประโยชน รูจ ัก ความเอร็ด อรอ ยที ่จ ะพึง ได จากประโยชน. ความคิดมันก็นอมเอียงไปในทางที่จะเขาขางตัว มันก็เลยไมซื่อสัตย โกหกก็ไ ด ขโมยก็ไ ด ในขณะนี ้. เราก็จ ะตอ งอุต สาหร ะมัด ระวัง ลูก ตัว เล็ก ๆ ใหรูจักรักษาความซื่อสัตยนี้ไวไดเรื่อย ๆ ไป มิฉะนั้นจะลําบากเมื่อโตแลว ถาเขา เคยโกหก เคยขโมยแลว มันก็ลําบากแน.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ข อ ที ่ ๕. ชอบสงั ด นี ้ อ อกจะมี ป ญ หา : มี ค วามหมายที ่ จ ะ ให ลู กเด็ ก ๆ ชอบสงบสงัด เพราะเขาจะเอะอะมะเทิ่ งอยูเรื่อยไป. เราจะบอกให
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน
๓๓๙
นิยมความสงบสงัด วาที่ไมชอบสงัดนั้น มันก็ไปชอบสิ่งที่มันผิดธรรมชาติ ผิด ปรกติ หรือ ไมบ ริสุท ธิ์. เราไมค วรจะกลัว ความสงบเงีย บ หรือ วาความสงัด ; ชอบนั่งอยูในที่สงัด แลวคิดนึกอะไรในที่สงัด; นี้หมายถึงชอบสถานที่สงัดไป เสียตั้งแตเล็ก ๆ ดีกวา จะไดเกลียดโรงหนังโรงละครไดงายขึ้น จนไมหลงเปน คนบามหรสพอันยั่วยวนอยางนี้เปนตน. ขอ ที ่ ๖. ใหร ัก สงบ นี ้เ กี ่ย วกับ ความรู ส ึก ไมไ ดเ กี ่ย วกับ สถานที่. ใหชอบใจคอที่สงบรักความสงบสุขไมวิวาทกับพี่ ๆ นอ ง ๆ. จะยอม อดทน อยาใหพอแมตองลงโทษเพราะทะเลาะวิวาทกัน. ถามีทะเลาะวิวาทกัน พอแมจะไมตองถามวาใครผิดใครถูก, จะลงโทษทั้งสองฝายเพราะทั้งสองฝายนี้ไม รักสงบ จึงทะเลาะกันได. ถาฝายหนึ่งรักสงบแลว มันทะเลาะกันไมได มันตบ มือขางเดียวไมดัง. ทั ้ ง ชอบความสงั ด ทั ้ ง รั ก สงบ นี ้ เ ป น ความบ ริ ส ุ ท ธิ ์ ต าม ธรรมชาติ ผิดจากนี้แลวมันก็ไมบริสุทธิ์แน.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ข อ ที ่ ๗. ให บ ู ช าบิ ด ามารดา นี ้ อ ธิ บ ายกั น มามากแล ว : บิดามารดา คือ อะไร? เปน สัม มาทิฎ ฐิ ถือ วาบิดามารดามี. เปน มิจฉาทิฎ ฐิ คือ วาบิด ามารดาไมมี. พระพุท ธเจาทา นสอนวา บิด ามารดาเปน ครูค นแรก ของลูก เปน พระพรหมของลูก เปน พระอรหัน ตข องลูก ไปหารายละเอีย ด เอาเอง จากเรื่อ งนั้น ๆ. นี้เราใหบูช าบิด ามารดา ไปตั้งจุด ตั้งตน ที่สุด : วา เปนผูใหชีวิต มา แลวก็ใหทุก อยาง ตั้งตน แตความรู วาจะกิน อาหารอยางไร จะนั่งอยางไร จะเดิน อยางไร. ฉะนั้น การบูช าพอ แมนี้ เปน ความถูกตอ ง ตามกฎเกณฑของธรรมชาติ จึงถือวาเปนความบริสุทธิ์ของลูกเด็ก ๆ
www.buddhadassa.in.th
๓๔๐
อริยศีลธรรม
ข อ ที ่ ๘. มี อ นุ ส ส ติ ใ น พ ร ะ รั ต น ต รั ย . คํ า ว า "พ ระ รัต นตรัย " ในที่ นี้ ให เอาความหมายกวา ง ๆ วา เป น หั วใจหรือ เป น หลั ก ของ ศาสนา เด็กทุกคนจะตองมีศาสนา มีความรูสึกตอศาสนา ยอมรับวามีศาสนา, อะไรเปนหัวใจของพระศาสนา จะตองนึกถึงสิ่งนั้นอยูเสมอไป เรียกวาอนุสสติ. ฉะนั้น ลูกเด็ก ๆ นี้ จะตองพูดวา พระพุทธ พระธรรม พระสงฆ นี้พูดเปน , แลว ระลึก ถึง พระพุท ธ พระธรรม พระสงฆอ ยูเสมอ; คลา ย ๆ กลับ วา เปน อะไรมาคอยเฝาดูเราอยูอ ยางนั้น ไมรูสึก วาเราอยูในที่ลับ ที่ป ราศจากสิ่งนี้. ให ถื อ เหมื อ นกั บ ว า มี พ ระเจ า หรื อ มี พ ระพุ ท ธ พระธรรม พระสงฆ อะไรก็ไ ด มาคอยพูด เราตลอดวัน ตลอดคืน แลว เราก็นับ ถือ , แลว ก็ก ลัว เกรงบาปอะไรอยูแลว ก็ระลึกถึงพระรัตนตรัยอยูเปนประจํา ตามที่ลูกเด็ก ๆขนาด ไหนจะระลึกไดอยางไร. ถา พอ แมไ มขึ้น เกีย จ หรือ ไมโ งเ ขลา หรือ ไมเ ห็น แกตัว เกิน ไป จะตองมีเวลาพูดถึงคําวา พระพุทธ พระธรรม พระสงฆ เหลานี้ กับลูกเด็ก ๆ อยางนอยวันละครั้ง ในความหมายอะไรก็ได; แลวใหเปนศีลธรรมของลูกเด็ก ๆ เกิดขึ้นวา เขาจะตองระลึกถึงพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ อยางนอยครั้งหนึ่ง ในวัน หนึ่ง เชน เวลาจะนอนเปน ตน ก็เปน ศีล ธรรมขอ หนึ่งไดเหมือ นกัน ; ซึ่ง เรียกวา อนุสสติในพระรัตนตรัย จะนํามาซึ่งความบริสุทธิ์ หรือเปนไปเพื่อ ความบริสุทธิ์ แหงการคิด การพูด การทํา อะไรของเขา. เขาจะรูสึกวา มีผูคุม มีผูค อยดูแ ลอยูเ บื้อ งหลัง เสมอ; เหมือ นพวกที่เ ขาถือ พระเจา เขาก็ถือ วา พระเจา มาคอยคุม หลัง อยูเ สมอ ทํา อะไรผิด ไมไ ด, หรือวาเขาทุกขรอนขึ้นมา พระเจ า จะช ว ยทั น ที เ ลย. ถ า เด็ ก ของเรามี ค วามทุ ก ข มี ป ญ หาขึ้ น มาก็ จ ะ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน
๓๔๑
หวัง และเชื่อ ทัน ทีเ ต็ม ที่เ ลย วา พระพุท ธเจา จะชว ย; นี่เ ด็ก ๆ ของเราก็มี จิตใจบริสุทธิ์. ข อ ที ่ ๙. จ ะ ใ ช คํ า ว า "จิ ต เก ลี ้ ย ง " ถ า ใช คํ า ว า จิ ต ว า ง จะมากเกินไปสําหรับเด็ก. เด็กก็จองมีจิตเกลี้ยง; คือใหรูจักวา ธรรมชาติเปน อยางไร, เราเปน มาอยางไร แมวาเราจะรัก บิดามารดาของเราอยางไร, เรา ก็ยังรูวาเปนของที่จะตองเปนไปตามธรรมชาติ; จะมีความรักความอะไรก็ไมถึง กับ วา มัน เปน ตัวกู ของกู ถาอยางนี้มันมากไป มัน เปน เรื่อ งจิต วางมากไป ทําใหเปนจิตเกลี้ยง; คือวาไมยึดมั่นถือมั่นในสิ่งใด จนเกิดความรัก ความโกรธ ความเกลียด ความกลัว. ป ญ หาของเด็ ก ๆ นี ้ ก็ ม ี ค วามรั ก อย า งหนึ ่ ง ความโกรธ อยา งหนึ่ง ความกลัว อยา งหนึ่ง ความเกลีย ด ความอิจ ฉาริษ ยา ตา ง ๆ นานา; เหล า นี้ มั น มาจากความเห็ น แก ตั ว หรื อ จิ ต ไม เ กลี้ ย ง; ก็ ส อน ใหเขารูจักทําจิตใหเกลี้ยง ใหมีเวลาที่จิตมันเกลี้ยงนี้มากขึ้น ๆ. พอเขาเกิดโกรธ ขึ้น มา ก็เตือ นวา "มัน ไมเกลี้ย งแลว " พอกลัว ขึ้น มา เขารอ งไหเ ปน ตน ก็วา "มันไมเกลี้ยงแลว" รีบสลัดออกไปเสียโดยเร็ว ความมีจิตเกลี้ยง นั้นคือความ บริสุทธิ์อันหนึ่ง.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ข อ ที่ ๑๐. ความไม ลํา เอี ย ง ลํา เอี ย งเรี ย กว า อคติ นี่ อ ย า อคติ ไมอ คติ ไมเขา ขา งฝา ยนั้น ไมเขา ขา งฝา ยนี้ ไมเขา แมแ ตฝา ยตัวเอง, ถา ผิด ก็รับ ผิด เมื่อ เกี่ย วขอ งกับ ผูอื่น ก็ไ มชว ยกัน ทํา ใหเ กิด ความลํา เอีย ง ขางนั้นขางนี้. พี่นองทะเลาะกัน ก็ไมเปนพยานเท็จใหกันได นับตั้งแตสิ่งเล็ก ๆ
www.buddhadassa.in.th
๓๔๒
อริยศีลธรรม
นอย ๆ เบื้องตนนี้เรื่อยไป จนกระทั่งมันเกี่ยวกับคนอื่น เกี่ยวกับเปนพยานเกี่ยวกับ อะไรก็ตาม ตองไมลําเอียง ถือวาความลําเอียงนี้เปนบาป เปนของสกปรก เด็กๆ เขาก็ตองกลัวความลําเอียง วามันเปนของที่ไมดี ไมควรจะมาอยูในเรา. ขอ ที ่ ๑๑. ไมดื ้อ พูด งา ย นิด เดีย ว ใหเ ห็น วา ค วาม ดื ้อ นี้ สกปรก ถ า พาลู ก เด็ ก ๆ ของเราไปดู เด็ ก อื่ น ของพ อ แม อื่ น ที่ เขากํ า ลั ง เฆี่ ย น กํ า ลัง ตี กํ า ลัง ทํ า อะไรอยา งโกลาหลวุน วายอยา งยิ ่ง เพราะวา เด็ก นั ้น มัน ดื ้อ ; แลว ลูก ของเราไปยืน ดูก ับ เรา ก็ส อนใหเ ห็น วา ความดื ้อ นั ้น มัน เปน อยา งไร; เด็กก็มีจิตใจนอมเอียงไปในทางที่เกลียดความดื้อ. ให ถ ื อ ว า ค ว า ม ไม ดื ้ อ เป น ค ว า ม บ ริ ส ุ ท ธิ ์ อ ย า ง ห นึ ่ ง ทํ า ให เกิดความสะอาดทั้งทางกาย ทั้งทางวาจา ทั้งทางใจ; ใหบูชาความดื้อ เพราะวา พอแมนี้รักเราไมมีอะไรเปรียบ ที่จะใหรายแกเรานั้นไมมี. เพราะฉะนั้น จึงยอม แกบิดามารดาทั้งหมด กระทั่งเปนวัยรุนเปนหนุมเปนสาวอะไร ก็จะไมดื้อ, ยอม เสียสละทุกอยางตามความประสงคของบิดามารดาได. นี้ก็สมมุติไวในพวกสุทธิ คือความบริสุทธิ์ดวยเหมือนกัน.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ข อ ที ่ ๑๒ ต อ งกิ น ส ะอาด คํ า เหล า นี ้ ผ ู ก ขึ ้ น ใหม เพื ่ อ ง า ย แกค วามจดจํ า . อยา กิน ของสกปรก เขา ไป เชน ไปลัก ขโมยกิน เขา ไป นี ่ก ิน ของสกปรก หรือ วา หามาโดยไมช อบธรรมอะไรก็ต าม มัน กิน ของสกปรก; เพราะฉะนั้นสิ่งที่กินเขาไป จะตองกลาวได ยืนยันไดวา เปนสิ่งที่ไดมาโดยถูกตอง ถ า มั น เป น ของสกปรกแล ว จะไม ย อมกิ น . นี่ คํ า อธิ บ ายมั น ไปได ไกล เดี๋ ย วก็ ไป กระทบกระทั่งคนอื่นเขาอีก.
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน
๓๔๓
นี ่ต ัว อยา งเทา นี ้ก ็พ อแลว วา ใน ๑๒ หัว ขอ ของศีล ธรรมสํ า หรับ เยาวชนของเราในหมวดแรก คือหมวดที่วาดวยสุทธิ คือความบริสุทธิ์ สะอาด หรือถูกตอง ทีนี้มาดูหมวดที่ ๒ กันบาง เดี๋ยวเวลาจะหมด:
หมวดที่ ๒ คือปญญา รูสิ่งที่ควรจะรู พูด สั ้น ๆ ก็ค ือ วา ใหเ ฉลีย วฉลาดในการที ่จ ะประพฤติ หรือ กระทํา ทุก สิ่ง ใหมีผ ลดี ตามความมุง หมายของมนุษ ยเรา วาเกิด มาทํา ไม. มีความรูที่ถูกตองหรือเพียงพอ แกสถานะของตน ๆ ก็เรียกวาปญญาได แลวก็ ไมเฟอ แลวก็ไมลนอะไร. ข อ ที่ ๑. ให ลู ก เด็ ก ๆ ของเรามี ป ญ ญาชนิ ด ที่ มี ค วามทุ ก ข ไดโดยยาก คือจะสอนใหลูก ๆ เด็ก ๆ ของเราเปนทุกขไดยาก ในกรณีทีเขาเปน ทุกขกันนี้ เราจะไมเปนทุกข ; แลวมันคูกับขอที่ ๒ ที่วา "เปนสุขไดงาย" เปนทุกข ไดยาก นี่ตองไปดูวา คนธรรมดาที่เขามานั่งเปนทุกข นั่งรองหมรองไหกันดวย เรื่องอะไร เชนของหายก็รองไห ไมไดอยางใจก็รองไห กระทั่งพอแมตายก็รองไห นี้ก็เรียกวาเปนทุกข. เราจะสอนเด็ก ๆ ของเราใหเปนทุกขไดโดยยาก คือมีปญญา รูจักคิด รูจักนึก รูจักปลงออกไปได ใหมันเปนทุกขไดยากที่สุดจนเกือบจะไมรูจัก กับความทุกข.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ขอ ที ่ ๒. ใหเ ปน สุข ไดโ ดยงา ย อะไรที ่ค นอื ่น เขาทํ า ใหมี ประโยชน หรือใหเปนสุขไมได ลูกเด็ก ๆ ของเราตองทําได ; ฉะนั้นเราไมตองใช
www.buddhadassa.in.th
๓๔๔
อริยศีลธรรม
เงินใหเปลือง ไม ตองลําบาก ไมตอ งมีอะไรมาก เราก็เปน สุขได เราไม มีของ ฟุ ม เฟ อ ย เราไม ต อ งหาเงิ น มาซื้ อ หาของฟุ ม เฟ อ ย เรานอนเสื่ อ กระจู ด ก็ มี ความสุ ข ได เหมื อ นที่ เ ขาจะไปซื้ อ หาพรม ซื้ อ หาอะไรมา. แต เ ด็ ก ๆ เรา ก็เคยนอนเสื่อกระจูด หรือไมมีเสื่ออะไรนอนกระดานก็ได เราเปนสุขได เราก็ เปนสุขไดงาย. ฉะนั้นการกินอะไรก็ไมตองแพง ไมตองลําบาก ไมตองยุงยาก ก็กินได, จะเลนอะไร ก็ไมตองไปซื้อหามาดวยของแพงมันก็เลนได สบายสนุก ได. นี ้ก ็ม ากมายเหลือ เกิน ที ่วา เปน สุข ไดงา ย; แตถ ึง ทีเปน ทุก ข เราก็เปน ทุกขไดยาก. ข อ ที ่ ๓. ถ า มี ป ญ ญ าจริ ง จะต อ ง เป น อยู ต่ํ า หรื อ กิ น อยู ต่ํา ซึ่งคูกับขอที่ ๔ ที่วา มี การกระทําที่สูง . ขอที่ ๓. กินอยูต่ํา ๆ ก็คลาย ๆ กับที่วามาแลว วาทุกขไดยาก สุขไดงาย ไมตองกินของแพง ไมตองกินอยางวิธี การพิธีการที่หรูหราอะไร; แตก็ยังถูกตองตามหลักของวิชาสุขภาพอนามัยตาง ๆ. อยา เขา ใจวา กิน อยูใ หส ูง แลว จึง จะถูก สุข ภาพอนามัย ; ที ่จ ริง กิน อยู ต่ํ า ๆ ง า ยตามธรรมชาติ นี้ มั น ยั ง ถู ก กว า , ถู ก อนามั ย กว า , ถู ก ธรรมชาติ ก ว า , มีประโยชนกวา.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ฉะนั ้ น ส อ น แน ะ ชั ก จู ง ห รื อ ทํ า ตั ว อ ย า ง ก ารกิ น อ ยู ที่ ต่ํ า เขา ไว; ถา ไมอ ยา งนั ้น ก็จ ะเปน พอ แมที ่เ ชือ ดคอลูก วัน ละนิด ๆ; คือ กิ น อยู ต่ํ า นั ้ น มั น ต่ํ า แต กิ น อยู พอที ก ารกระทํ า ของกาย วาจา ใจ นั ้ น มุงหมายสูง. เกิดมาเปนมนุษยเพื่ออะไร? เพราะฉะนั้น จึงไมเห็นแกตัว เห็นแกสิ่ง
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน
๓๔๕
ที ่ส ูง สุด แลว ก็เ สีย สละได. นี ้เ รีย กวา มุ ง กระทํ า อยา งสูง ใหตั ้ง ปณิธ านไวว า เราเกิดมาทีนี้จะตอทําใหดีที่สุด ที่มนุษยจะทําได. ขอ ที่ ๕. หมายถึง เปน ผูที่มีเ หตุผ ล อยูใ นอํา นาจแหง เหตุผ ล ไมโ ง ไมง มงาย, ฉะนั้น จึง เปน คนที่มีปญ ญา ไมโ วยวายไมอ ะไร. เหตุผ ล มันบอกอยูวา เราควรจะทําอยางไร, ควรจะไดเทาไร, ควรจะมีอะไร, ควรจะ เชื่ออะไร, อยูในอํานาจแหงเหตุผลไวกอน; ดีกวาไมอ ยูในอํานาจแหงเหตุผล พูด กัน ไมรูเ รื่อ ง. คนเราอยู ใ นอํ า นาจแหง เหตุผ ลไปกอ น จนกวา จะบรรลุ มรรคผล นิ พ พาน จึ ง จะอยู เ หนื อ เหตุ ผ ล; แต ใ นขั้ น ปุ ถุ ช นคนธรรมดา สามั ญ โดยเฉพาะลู ก เด็ ก ๆ ขอให อ ยู ใ นอํ า นาจแห ง เหตุ ผ ล ก็ จ ะไม มี ปญหา หลายอยางหลายประการ เชน กลัวในใจสิ่งที่ไมควรกลัว, หรือไปสรางวิมาน ในอากาศเลยเถิดไป, หรือวากระทั่งทําอะไรที่งมงายอยูเดี๋ยวนี้; ไปดูเองก็แลวกัน, นั่นมันไมมีเหตุผล.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ข อ ที ่ ๖. ให เ ขา รู จ ั ก บุ ค คล ให เ ขามี ป ญ ญ ารู จ ั ก สั ง เกต บุคคล นับตั้งแตวาพอดูตาก็รูแลว. เด็กบางคนฉลาด ดูตาเทานั้นก็รูวา คนนี้ ชอบเรา หรือ ไมช อบเรา, จะเขา ไปหาไหม, จะพูด จาดว ยไหม. จะควรคบ ควรเขาไปทํา ความติด ตอ ไหม, ใหเขารูจัก บุค คลอยา งนี้. ที่จ ริงธรรมะนี้เปน ธรรมสู ง ที่ เรี ย กว า สั ป ปุ ริ ส ธรรม แต เราลดมาให เด็ ก ๆ ก็ ทํ า ได แล ว ก็ ยิ่ ง ดี สําหรับจะเปนพื้นฐานตอไปในอนาคต สําหรับเปนสัตบุรุษ. ข อ ที ่ ๗ รู จ ั ก สั ง ค ม ห รื อ บ ริ ษ ั ท คื อ ห มู แ ห ง บุ ค ค ล หมูนี้กลุมนี้ คณะนี้ เขาเปนอยางไร. เราดูอ ยูหาง ๆ ใหเขาใจ, . แลวจึงจะ
www.buddhadassa.in.th
๓๔๖
อริยศีลธรรม
เขาไปติดตอดวย; หรือจะตองการอะไร ก็จะสําเร็จประโยชน ที่จะไปขอความ ชวยเหลือจากบุคคลก็ดี จากสังคมก็ดี, หรือวาจะเขาไปคบหาสมาคมรวมเปนรวม ตายอะไรกันก็ดี. นี้มันตองรูจักบุคคล และรูจักคณะบุคคล และสังคม. ข อ ที ่ ๘. ต อ งรู จ ั ก เว ล า . เด็ ก ๆ เข าก็ ไ ม ค อ ย จ ะ รู จ ั ก เวล า วา ควรจะพูด หรือ ยัง , ควรจะรบกวนแมห รือ ยัง , ควรจะรบกวนผูอื่น หรือ ยัง , แล ว ก็ ไ ม ค อ ยรั ก ษาเวลา. ให เ ขารู จั ก สิ่ ง ที เ รี ย กว า เวลา ว า มี ค า อย า งไร, จะต อ งรั ก ษาอย า งไร, จะต อ ปฏิ บ ั ติ อ ย า งไร. ให รู ว า สํา คั ญ ที ่ สุ ด ว า ถ า ทําผิดเวลา แลวก็ไมไดประโยชนเลย ก็ลมละลายหมด ตองทําทันเวลาเสมอ. เด็กบางคนไมคอยขยันเรียน ไมรูเรื่องคาของเวลา ; ถาเด็กที่รูคาของเวลาจะ รีบเรียน เพราะกลัวจะไมทันเขา หรือวาจะหมดเวลาเรียนเสียกอน. ข อ ที ่ ๙ ต อ งรู จ ั ก ตั ว เอง กั น ดี ก ว า ; ถ า รู จ ั ก ตั ว เองแล ว มัน งา ย ที่จ ะไปรูจัก อัน อื่น อีก หลายๆ อยา ง นอกไปจากตัว เอง. ตอ งสอน ใหลูก เด็ก ๆ เขารูจัก ตัว เอง, ดูตัว เองา เปน อยา งไรกัน แน. อยา เขา ขา งตัว ; ถาตัวผิดก็ตองผิด ถาตัวถูกก็ตองถูก, ตัวมีความสามารถเทาไรก็ควรจะยินดี. ตัวของลูกของพอแม ที่ยากจนหรือมั่งมีอยางไร; ก็ควรจะรูจักตัวเอง มันจะได พอดี. เด็ก ๆ ที่ไมรูจัก ตัวเอง ไมรูจัก พอ แม ก็ทําผิด กัน ไปหมด ทั้งแกพอ แม และแกเด็ก ๆ เอง.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ข อ ที ่ ๑๐ จะต อ งมี ไ หวพริ บ ; ถ า มี ไ หวพริ บ นี ้ ก ็ ค ื อ คํ า ว า ฉลาดเฉลียว รวดเร็ว. ปฏิภาณเปนปญญาที่รวดเร็ว เขาเรียกวาปฏิภาณ เร็ว
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน
๓๔๗
กระทั่ ง จะทํา ตอบให ถู ก ต อ งทั น ควั น หรื อ พู ด จาตอบทั น ควั น ; อย า เอา ไปปนกัน เสีย . ปญ ญาเปน ความรู; แตไ มไ ดห มายความถึง วา ตอ งทัน ควัน . ถาปฏิภาณหรือไหวพริบ เขาหมายถึง ทันควัน มีแตปญญาแลวไมมีปฏิภาณ ก็ลําบากเหมือ นกัน ; ไมคอ ยจะสําเร็จ เพราะไมทัน แกเวลา หรือ ไมห มดจด ไมสิ้น เชิง ไมเกลี้ย งเกลา; เพราะวา มัน ไมมีไ หวพริบ ซึ่ง ไดแ กค นที่ปญ ญา มันอยูลึก ปญญามาชา มันคลานงุมงามเหมือนกับเตา; แตก็มีปญญาเหมือนกัน มีปญญาหนาแนนเหมือนแผนดินก็ได แตมันมาชา. ฉะนั้ น ต อ งเอาคุ ณ สมบั ติ แ ห ง ความเร็ ว ในการคิ ด การ ตัด สิน ใจ นี่เ รีย กวา ปฏิภ าณ ในภาษาบาลี; ถา เปน ภาษาไทยก็เ รีย กวา ไหวพริบ. หัดใหลูกเด็ก ๆ ของเรามีปฏิภาณใหตอบปญหาไดทันควัน ทันทวงที. ปญหาเล็ก ๆ นอย ๆ ทายกันเลน ตามประสาเด็ก ๆ นี้ก็ลวนแตมีปฏิภาณทั้งนั้น. ธรรมเนียมโบราณของบรรพบุรุษเคยทําไวดี; เมื่อเด็ก ๆ เราเคยตอบปญหาปฏิภาณ กัน เลน สนุก สนาน เปน ที่พ ออกพอใจ ไมทํา ลายศีล ธรรม. เดี๋ย วนี้มัน ก็ชัก จะเปลี่ยนแลว เปนสมัยใหม ไปพูดไปนั่นกัน ในเรื่องที่ไรศีลธรรมดวยแลวก็ไมชวย สรางปฏิภาณดวย.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ขอ ที ่ ๑๑ มีค วามเห็น ชอบ คือ สัม มาทิฏ ฐิ นั ่น เอง เรื่อ งนี้ กวาง ความหมายกวาง แตวาทุกคนก็รูดีอยูแลว วาสัมมาทิฏฐิคืออะไร มิจฉาทิฏ ฐิคือ อะไร. เราจะตอ งขยายความรู ที่เ ปน สัม มาทิฏ ฐิ ของลูก เด็ก ๆ นี่ ใหขยายกวางออกไป กวางออกไป, กวางออกไป, แลวก็โดยเฉพาะอยางยิ่ง ในเรื่องทีเกี่ยวกับศีลธรรมและศาสนา สัมมาทิฏฐิคํานี้สงวนไวใชอยางนี้; ฉะนั้นไปศึกษาคําวาสัมมาทิฏฐิ แลวไปปรับกันใหเขารูปเรื่อง.
www.buddhadassa.in.th
๓๔๘
อริยศีลธรรม
ข อ ที่ ๑๒ อยากจะระบุ ไ ปยั ง ศรั ท ธา ถ า มี สั ม มาทิ ฏ ฐิ แ ล ว แนน อน วา สิ่ง ที ่เ รีย กวา ศรัท ธาจะมีไ ดโ ดยปลอดภัย . ถา มีม ิจ ฉาทิฏ ฐิแ ลว ศรัท ธาก็มีผิด , ผิด แลว ก็ไ ปกัน ใหญ; ลงความเชื่อ มัน ผิด แลว ก็เ ดิน ไปผิด . เราจะตอ งมีศ รัท ธาคือ ความเชื่อ ที่ถูก ตอ ง แลว ก็ตอ ง ตามหลัง สัม มาทิฎ ฐิ หรือปญญา ที่เรียกวาสัมมาทิฏฐิ. ที นี้ ข ยายคํ า ว า ศรั ท ธาออกไปให ทุ ก แง ทุ ก มุ ม : ศรั ท ธาในพระ ศาสนา, ศรัทธาในบุคคลที่ควรศรัทธา เพราะวาเรามีปญญา เราดูออก กระทั่ง ศรัทธาในตัวเอง ในความสามารถของตัวเอง เชื่อตัวเอง แนใจตัวเอง นี้มันมี ผลอยางอื่น คือทําใหกลาติดสินใจ หรือวาเปนคนองอาจกลาหาญ หรืออะไร นี้มันมีความเชื่อตัวเอง. เด็ก ๆ โดยมากพอเราถามเขาแลว ก็อาย ไมกลาพูด แทบทั้ ง นั้ น . เพราะขาดศรั ท ธาในตั ว เอง. ฉะนั้ น ไปอบรมให มี ศ รั ท ธา ในตัวเองบาง.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ข อ ที ่ ๑๓. จ ะระบุ ไ ป ยั ง ค วาม สุ ข ุ ม ข อ ๑๔ รอ บ ค อ บ , ขอ ๑๕ ชอบไตรต รอง สามขอ นี้ค ลา ยกัน มากจนแทนกัน ได แตอ ยากจะ ใหมันเปนของที่มีความหมายไมเหมือนกัน จะไดทําใหมันครบถวนจริง ๆ
สุข ุม นั ่น หมายถึง ลึก ลงไป, รอบคอบ นั ้น หมายถึง รอบดา น กวางออกไป ความที่มีความรู หรือสติปญญาอะไรที่มันลึกลงไปนี้ ไมยอมใหตื้น ไมยอมใหอยูผิวเผิน อยางนี้ เราจะเรียกวามีความสุขุม มีปญ ญาสุขุม ถาวา รอบคอบมันกวาง ๆ ไปรอบดาน นี้มันขึ้นอยูกับเด็ก ๆ ที่เขามีทุนสํารองในการ ศึก ษา การอบรมแวดลอ มาอยา งไร แตแ ลว มัน ขยายออกได ไมม ีข อบเขต
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน
๓๔๙
จํากัด ฉะนั้น ถาเราสอนใหเด็ก ๆ รูจักยินดีในที่สงัด และรักษาความสงบมา ตั้งแตแรก ๆ แลว; ความสุขุมรอบคอบนี้มันจะมีมางาย, จะมีไดโดยงาย. ที่ ว า ชอบไตร ต รอง นี้ ก็ คื อ ไม ผ ลุ น ผลั น , แล ว ก็ ไ ตร ต รองแล ว ไตรตรองอีก ; เพราะเด็กๆ เขาไมชอบไตรตรองมาก ไมทันแกใจ เราจึงตอง ฝกนิสัยใหดูใหดี. สุ ขุ ม รอบคอบ ชอบไตร ต รอง นี้ ค ล า ยกั น ถ า เขาจะเอา ปนกันเสีย ก็ไมสําเร็จประโยชนเต็มที่ ตองรูจักแยกออกมา. ข อ ที่ ๑๖–๑๗ รู ป ระมาณในการบริ โ ภค; บริ โ ภคนี้ ไ ม เ ล็ ง ถึง อาหารอยา งเดีย ว อะไรก็ต ามให รู ป ระมาณหรือ ความพอดี นี ้ก ็เ ปน ปญ ญาแท ; เกิน ไปก็ไ มดี ขาดไปก็ไ มดี เหมือ นกับ วา อว นก็ไ มดี ผอม กับไมดี อะไรทํานองนั้น ใหเขาเปนผูรูประมาณ ในการที่จะเปนอยู หรือกินอยู หรือใชสอยหรืออะไร เปนผูรูประมาณ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ข อ ที ่ ๑๘ ให เ ขา หวั ง ที ่ จ ะพึ ่ ง ตั ว เอง นี ้ ก็ เ ป น ป ญ ญาอั น หนึ ่ง . คนหวัง พึ ่ง วัต ถุภ ายนอกนั ้น ไมใ ชค นมีป ญ ญา; แมวา เขาจะตอ งพึ ่ง บิดามารดา มักก็ในระยะแรก; ในที่สุดความหมายอันแทจริงทั้งหมด ทุกคนจะ ต อ งพึ ่ ง ตนเอง นี ้ ก ็ ต อ งอธิ บ ายให ด ี ๆ ว า ที ่ ว า พึ ่ ง พระพุ ท ธเจ า แล ว ทําไมมาพึ่ งตัวเอง? พึ่ งพระพุทธเจา ก็คือไปรับคําสอนมา สําหรับพึ่งตนเอง; ฉะนั้น ใจความมัน ก็อ ยูที่พึ ่ง ตัว เอง พระพุท ธเจา ทา นสอนใหพึ ่ง ตัว เอง นั ่น
www.buddhadassa.in.th
๓๕๐
อริยศีลธรรม
แหละ คือ ทา นเปน ที่พึ่ง แกเ รา . ฟง ดูก็นา หวัว พระพุท ธเจา ทรงเปน ที่พึ่ง แกเรา โดยการที่ทรงสอนใหเรารูจักพึ่งตัวเอง. ฉ ะ นั ้ น จึ ง ส อ น ให เ ด็ ก ๆ เข าห วั ง ที ่ จ ะ พึ ่ ง ตั ว เอ ง ; ไม ใ ช อวดดี ไมใ หจ องหองตอ บิด ามารดาหรือ ใคร ๆ แตใ หเ ขารับ รูไ ววา ดูเ ถอะ ไมเทา ไรหรอก ความที่ตอ งพึ ่ง ตัว เองนี้จ ะตามเขา มา,จะตามเขา มา, แลว ก็ มากขึ้ น ฉะนั้ น เตรี ย มเสี ย เดี ๋ ย วนี ้ แล ว ก็ ไ ม พ ึ ง ผี ส าง อย า งนี ้ เ รี ย กว า ไมพึ่งภายนอก เปนความหมายที่กวาง ๆ วา ไมพึ่งปจจัยภายนอก ใหพึ่งภายใน คือ ตัว เอง ผีส างเทวดาอะไรตา ง ๆ มัน มากมาย คํา วา ผีส างนั้น กิน ความ มาก อยาไปหวังพึ่งภายนอกนานาชนิด ; เสียเวลาแจกแจงไมจําเปน เขาใจ เอาเองก็ได วาไมพึ่งเหตุปจจัยภายนอก. ถ า เร า ต อ ง พึ ่ ง เห ตุ ป จ จั ย ภ า ย น อ ก ก็ เ ป น เรื ่ อ ง ชั ่ ว ค ร า ว , หรือถาวา เราตองอาศัยสิ่งใดบาง นั้นมันก็เปนอุปกรณสําหรับการพึ่งตัวเอง. เชน เราจะขี่เ รือ ไปนี้ ไมใ ชเ ราพึ่ง เรือ ; แตเ ราใชเ รือ เปน อุป กรณ ในการที่ เราจะพึ่ง ตัว เอง ขา มฟากไปใหไ ด. คํา พูด มัน สับ สน กํา กวมได; ระวัง ให ดี ๆ. เราพึ ่ ง ตั ว เอง นั ้ น ถ า สอนไม ด ี แ ล ว เด็ ก ๆ จะจองหอง เดี ๋ ย ว จะยุงกัน ใหญ แลวก็เป นคนโง ให เขาเขาใจถู กต อ ง ก็ต องเป น เรื่องพึ่ งตั วเอง อยางถูกตอง.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ข อ ที ่ ๑๙ ไม ถ ื อ โชคลาง คื อ ไม ฝ ากตั ว ไว ก ั บ ที ่ พึ ่ ง พาภาย นอก : ดวงดาว โชคลาง อะไรแลว แตจ ะเรีย ก ซึ่ง ก็เ รีย กวา ไมพึ่ง กรรม เทานั้นเอง ถาพึ่งตัวเองก็คือพึ่งกรรม; ถาวาเกิดไมพึ่งตัวเอง ก็คือไมพึ่งกรรม,
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน
๓๕๑
แลวก็พึ่งขางนอก การพึ่งอะไรทํานองนี้ตองมีคํา ๆ หนึ่งซึ่งรวมความไวหมด ถา พูดใหถูกก็เรียกวาปจจัยภายนอก ชนิดที่เปนนามธรรมที่เขาใจยาก; ที่คนเขาเคย ใชกัน มาแตโบราณคําวา "พรหมลิขิต " นี้ คนวัย รุน ยังยึด มั่น ถือ มั่น อยูเลย, มันโงอยูนั่น . ถาจะเรียกวา พรหมลิขิต ตองใหความหมายถึงกรรม หรือผล ของการกระทําของตัว ที่ไดกระทํามาแลวแตหนหลัง. ข อ ที ่ ๒๐ ให เ ขา รู จ ั ก อุ ด มคติ ข องมนุ ษ ย : รู จั ก ความ เปน มนุษ ย "วา มนุษ ยนั้น คือ อะไร? เพื่อ อะไร? สูง สุด อยา งไร? เรีย กวา อุดมคติของความเปนมนุษ ย; วาเกิดมาทีหนึ่ง ถาเปนมนุษ ยนั้น จะตอ งเป น อยางไร? อยามานั่งรองไหอยูบอย ๆ หรือจะมาลําบากตรากตรําอยู เพราะความ โง ค วามหลง สลั ด ออกไปไม ไ ด . ถ า เขารู จั ก ความเป น มนุ ษ ย ก็ ต อ ง รู ว า เกิ ด มาเป น มนุ ษ ย นี้ เพื ่ อ จะมี ค วามผาสุ ก ตลอดไป ไม มี อ ะไรมาทํ า ใหมีค วามทุก ขไ ด; คลา ย ๆ กับ ที่พูด มาแลว ขา งตน วา มัน ทุก ขไดย าก มัน เปนสุขไดงาย.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เพ รา ะ ฉ ะ นั ้ น อุ ด ม ค ติ นี ้ ก ็ ค ื อ ว า เรา จ ะ ไม เ ป น ทุ ก ข เ ล ย ; พอความทุกขมันเยี่ยมกรายเขามา เทานั้นแหละ ไมตองหาเหตุผลอะไรก็ได, ตวาดมั น ไปเลย "กู ไ ม ไ ด เ กิ ด มาเพื่ อ เป น ทุ ก ข " แล ว ตั้ ง ต น คิ ด กั น ใหม ว า "กูเกิด มาเพื ่อ อะไร" เดี ๋ย วก็พ บวา : กูเกิด มาเพื ่อ อะไรยิ ่ง ขึ ้น ๆ; ฉะนั ้น ใคร ยอมเปน ทุก ขตั ้ง แตท ีแ รก นั ่ง รอ งไหอ ยู นี ่ก ็เ ปน คนที ่ไ มรูจ ัก อุด มคติข อง ความเปน มนุษ ย ก็คือ คนโงนั่น เอง. คํา วา มนุษ ย แปลวา ใจสูง อยา งที่ วา มาแลว ก็ไ มต อ งรอ งไห; ฉะนั ้น เด็ก ๆ ควรจะไดร ับ คํ า แนะนํ า ใหมี ปญญา รูจักอุดมคติของคําวามนุษย.
www.buddhadassa.in.th
๓๕๒
อริยศีลธรรม
ขอที่ ๒๑. ให รู จั ก โลกในตน เพราะที่ โ รงเรี ย นเขาสอน แต เรื่องโลกก อ นดินกลม ๆ นี้ แลวก็อ ยูขางนอกเรา สอนตามวิชาภู มิ ศาสตร วิทยาศาสตร มันโลกกอนดินทั้งนั้นแหละ. เราก็สอนเด็กของเรา ใหรูจักโลก ที ่ ม ี อ ยู ใ นตน ตามความหมายของพระพุ ท ธเจ า ; พอเราคิ ด ว า อะไรมั น เปน อยา งไร อัน นั้น มัน จะมีแ กเ ราขึ้น มาทัน ทีนั้น : จะเปน โลกที่ส วยงาม หรือเปนโลกที่นาเกลียด จะเปนโลกที่รอนหรือโลกที่เย็น แลวแตวาจิตที่มันสราง ขึ้นมาอยา งไร, ฉะนั้น โลกตา ง ๆ นั้น มัน มีอ ยูใ นตน. ใหรูจัก โลกที่แ ลว ก็จ ะ ไดเปรียบ จะไดอยูในโลกที่ดีที่สุด ที่ตนควรจะไดอยู , โดยรูจักโลกที่มีอยูในตน ตามหลักของพระพุทธเจา ขอ ที่ ๒๒. ใหเ ขารูจัก อบาย และ อบายมุข นี้ก็เ คยพูด กัน มามากแลว อบายที่เห็นตัวอยางงาย ๆ คือ นรก เดรัจฉาน เปรต อสุรกาย พอร อ นใจเป น นรก, พอโง เ ป น เดรั จ ฉาน, พอหิ ว ทะเยอทะยานก็ เ ป น เปรต, พอขี ้ ข ลาดก็ เ ป น อสุ ร กาย สํ า หรั บ คนชาวบ า นทั ่ ว ไป ที ่ ท ั น ตา เห็น ในเรื่อ งของอบาย ก็คือ อบายมุข - ปากทางแหง อยาย : ดื่ม น้ํา เมา เที่ย วกลางคืน ดูก ารเลน เลน การพนัน คบคนชั่ว เปน มิต ร เกีย จครา นทํา การงาน ; ๖ อยางนี้แหละไปศึกษาเอาเองก็แลวกัน วานั้นเขาเรียกวาอบายมุข ประตูแหงอบาย.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ถา เราเขา ไปในอบายมุข ขอ ใดขอ หนึ่ง เราก็พ ลัด เขา ไปในอบาย คือ นรก เดรัจฉานเปรต อสุรกาย อยางใดอยางหนึ่ง. นี่ตองใหลูกเด็ก ๆ เขา รูจักอบาย และอบายมุขคูกันไปเลย; แลวก็ไมใชสอนดวยตัวหนังสือ จะตอง
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน
๓๕๓
สอนที่ตัวเขา ที่เขากําลังไดรับอยู; หรือวาจะไปชี้ตัวอยางที่บุคคลอื่นเปนตัวอยาง ที่อยูบานใกลเรือนเคียง ที่เขากําลังเปนอบาย ตกอบายอยูก็ได นี่ตองระวังใหดี ๆ ข อ ที ่ ๒๓ ต อ งรู จ ั ก สวรรค แ ละบั น ไดของสวรรค สวรรค คือความสบายใจอยางบริสุทธิ์ ยกมือไหวตัวเองได นี้เรียกวาสวรรค; เมื่อไร ก็เ มื ่อ นั ้น ถา ชอบใจตัว เองไดเ มื ่อ ไรในทางถูก ตอ ง ก็เ รีย กวา สวรรค. แลว บัน ไดของสวรรคก็คือ ทํา ถูก ตอ ง ซึ่ง มีร ายละเอีย ดมาก มีก าย วาจา ใจ อัน ถูก ตอ ง เปน บัน ไดสวรรคอ ยูคูกัน ; เชน เดีย วกับ อบาย ก็มี อบายมุข , สวรรคก็มีบันไดแหงสวรรค. ข อ ที่ ๒๔ รู จั ก มายา, ข อ ที่ ๒๕ รู จั ก สั จ จะ นี้ มั น ก็ คู กั น อี ก . มายานั ้ น มั น ก็ จ ริ ง ช ว งที ่ เ รายั ง ไม ท ั น จะรู มั น เป น สั จ จะ ชั่ว คราว แลว ทํา ใหเ กิด เรื่อ งเกิด ราว เกิด ผล เกิด อะไรไดม ากเหมือ นกัน ; ก็เ รีย กวา มายาคือ สัจ จะที่ชั่ว คราวที ่ห ลอกลวง . สว นสัจ จะจริง ๆ นั ้น มันจริง, จริงตลอดเวลา. เราเคยถูกหลอกดวยสัจจะชั่วคราวหรือมายานี้กันมา เรื่อย เรื่อยๆ จนบัดนี่แหละ; ไปดูใหดีเถอะ ๆ เมื่อ เล็ก ๆ เรารูเทาไร เราก็เชื่อ วาจริงเทานั้น เทาที่เด็กเล็ก ๆ มันจะรู, ผูใหญเขามาบอกก็ไมยอมเชื่อ พอเรา โตขึ้น ๆ เราก็รูม ากขึ้น แลวสัจ จะมัน ก็เปลี่ย นไป จนกวาจะรูสัจ จะที่แ ทจ ริง ตามหลักของพระพุทธศาสนา นั่นแหละสิ่งที่จริงชั่วคราวนั่นเขาเรียกวามายา; เพราะมัน เปน จริง เหมือ นกัน รูสึก จริง เหมือ นกัน แลว ก็มีอ ยูจ ริง เหมือ นกัน แต เ ป น มายาเปลี่ ย นไปเรื่ อ ย ๆ เมื่ อ ไม จ ริ ง ก็ ห ลอก ส ว นสั จ จะนั้ น ก็ เ รี ย ก วาจริง ในลักษณะที่วาทําลงไปแลวก็ไดผลจริง, ไมหลอก.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.buddhadassa.in.th
๓๕๔
อริยศีลธรรม
ที นี ้ จ ะ เ ข ยิ บ สู ง ขึ ้ น ไ ป เ ผื ่ อ ไ ว สํ า ห รั บ เ ดี ๋ ย ว นี ้ ว า ลู ก เด็ก ๆ นั้น โตขึ้น ทุก วัน , โตมากขึ้น ทุก วัน แลว โตเปน วัย รุน เปน หนุม เปน สาวแลว ก็เตรียมสําหรับจะรูเรื่องที่มันสูงขึ้นไป. ข อ ที ่ ๒๖ ให เ ข ารู เ รื ่ อ งอ ริ ย สั จ จ ใน ค วาม ห ม าย ที ่ เ ป น สากล เรื่ อ งอริ ย สั จ จ ก็ คื อ รู ว า คื อ อะไร จากอะไร เพื่ อ อะไร โดยวิ ธี ใ ด คื อ หลั ก อริ ย สั จ จ เป น logic ไปก อ น. ทุ ก ข คื อ อะไร เหตุ ใ ห เ กิ ด ทุ ก ข มาจากอะไร, ดั บ ทุ ก ข นั้ น เพื่ อ อะไร, ทางดั บ ทุ ก ข นั้ น ดั บ โดยวิ ธี ใ ด, นี่ก็ไดเรื่องของหลักเกณฑอริยสัจจมาวา ตองรูวาสิ่งนั้นคืออะไร, สิ่งนั้นมาจาก อะไร, สิ ่ง นั ้น เพื ่อ ประโยชนอ ะไร, แลว ก็สิ ่ง นั ้น จะทํ า ไดสํ า เร็จ โดยวิธ ีใ ด; อย า งนี้ เ รี ย กว า อริ ย สั จ จ เอาไปใช กั บ เรื่ อ งอะไรก็ ไ ด ; ทุ ก เรื่ อ งไปเลย จะตองอาศัยหลักเกณฑทั้ง ๔ ประการ นี่ก็เปนเรื่องของการมีเหตุผลอยางยิ่ง อยางสูงสุดแลว; แตเรามาแยกวาเปนเรื่องรูอริยสัจจ คือของจริงของพระอริยเจา ไมฝากไวกับอยางอื่น.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ต อ ไ ป นี ้ จ ะ ใ ห รู จ ั ก บ ท ห รื อ คํ า ห รื อ อ ะ ไ ร ที ่ ม ั น สู ง ขึ ้ น ไปตามลําดับ.
ข อ ที ่ ๒๗ ใ ห เ ข า รู จ ั ก สิ ่ ง ที ่ เ รี ย ก ว า สั ง ข า ร ว า มั น ไ ม มี อ ะ ไร ที ่ เ ป น ตั ว มั น เอ ง ได ต า ม ลํ า พั ง ตั ว มั น ; มั น ต อ ง ป ร ะ ก อ บ ด ว ย ส ว น ป ร ะ ก อ บ เห ตุ ป จ จั ย ห ล า ย อ ย า ง แ ล ว ก็ เ ป ลี ่ ย น ไ ป ; นั ่ น แ ห ละ คือสังขาร. ฉะนั้นอยาไดยึดมั่นถือมั่นอะไร ที่มีอยูเฉพาะหนา หรือกําลังเปนเนื้อ
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน
๓๕๕
เปน ตัว อยู หรือ วา กํ า ลัง กิน อยู ใชอ ยู ใ หม ัน เกิน ไปนัก ; ใหรู ว า มัน เปน สังขาร สั ง ข า ร นั ้ น เป น สิ ่ ง ป รุ ง แ ต ง ก็ ต อ ง เป ลี ่ ย น ไ ป ต า ม เ ห ตุ ตามปจ จัย ที ่ป รุง แตง . นี ่ร อบตัว เราเต็ม ไปดว ยสัง ขาร, ขา งในเราก็ค ือ สัง ขาร, รา งกายก็ส ัง ขาร จิต ใจก็ส ัง ขาร ความคิด นึก รูส ึก ของจิต ใจก็ค ือ สัง ขาร, รูจัก สัง ขาร คือ รูอ ยา งนี้; แตอ ยา เพอ เขา ใจไปวา จะทํา ใหเ ด็ก ให เปน พระอรหัน ต อาตมาเคยถูก ดา อยา งนี้เสมอ ที่ก รุง เทพฯ เขาดา วา เอา เรื่องของพระอรหันตมาสอนชาวบาน. ข อ ที ่ ๒๘, ๒๙, ๓๐ คื อ รู ก ฎของไตรลั ก ษณ นี ้ ก็ ส ู ง สุ ด ไปเลย อนิจ จัง ทุก ขัง และ อนัต ตา สามอยา งดว ยกัน . เด็ก จะรูไ ดน ะ ไมใ ชวา จะรูไ มไ ด วา มัน ไมเ ที่ย ง แลว มัน นา เกลีย ด ความไมเ ที่ย ง สิ่ง ที่ ไมเ ที ่ย ง นี้ม ัน นา เกลีย ด คือ ทุก ข และอนัต ตานี ้คือ อยา ไปเขา ใจวา ตัว หรือ ของตัว .รูอ ยา งนี้จ ะเปน เด็ก ที่ฉ ลาด จะเปน พระอรหัน ตไ ปแตอ ายุ ๑๕ ก็ชา งเถอะ ยอมใหเปน ถา วา เปน ได อยา ไปหวงไวเลย ใหเขารูจัก อนิจ จัง คื อ ไหลเชี่ ย วเป น เกลี ย ว เปลี ่ ย นแปลงไป, ให รู จั ก ทุ ก ขั ง ว า นั ่ น มั น นาเกลียดนะ อยาไปรักมันเลย ขืนไปรักเขาจะมีความทุกข เพราะมันไมตาม ใจเรา เมื่อมันเปลี่ยนและมันนาเกลียดอยางนี้มันจะมีตัวตนที่ตรงไหน.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ข อ ที ่ ๓๑ ให รู จั ก กฎของอิ ท ั ป ป จ จยตา นี ่ ก ็ อ ธิ บ ายกั น มากแลว คือวาสิ่งตาง ๆ นี้ มิไดสามารถจะตั้งอยูไดตามลําพังตนเอง ยกเวน พระนิพพาน หรือความวางอยางเดียว. สิ่งตาง ๆ คือ กระแสแหงการที่สิ่งนี้มี
www.buddhadassa.in.th
๓๕๖
อริยศีลธรรม
แล ว สิ ่ ง นี ้ ก ็ พ ลอยมี , เพ ราะสิ ่ ง นั ้ น มี สิ ่ ง นั ้ น ก็ พ ลอยมี ; อย า งนี ้ เ รี ย กว า อิทัปปจจยตา. อยางนี้ไมลําบาก เพราะวาเขาเรียนวิทยาศาสตรชั้นสูง ๆ กันมาแลว ชั้นมัธยมศึกษาตอนปลายนี้ พอจะรูไดงาย วาเปนอิทัปปจจยตา อยางไร. ข อ ที ่ ๓๒ ใ ห เ ข า รู จ ั ก ก ฎ แ ห ง ก ร ร ม ให รู จ ั ก แ จ ม แ จ ง ใน กฎแหง กรรม คือ การเคลื ่อ นไหว ตอ งมีป ฏิก ิริย า, เพราะมีก ิริย าแลว ตอ ง มีป ฎิก ิร ิย า ถา กิร ิย านั ้น เปน ของสิ ่ง ที ่ม ีช ีว ิต ใจ และมีเ จตนา ก็เ รีย กวา กรรม; ถาไมมีเจตนาก็เรียกวากิริยา. การเคลื่อนไหวที่ประกอบไปดวยเจตนา ก็เรียกวา กรรม. นี่ระวังกันไว ใหเปนไปแตในทางที่ดี ถา มัน ไมป ระกอบดว ยเจตนา เขาเรีย กวา กิร ิย า; มัน จะเปน ทุก ข หรือ เป น สุ ข จะมาปรับ โทษกั น ไม ได เพราะเราไม ได มี เจตนา ยอมรับ ผิ ด ชอบแต การกระทํ าที่ ก ระทํ าไปด วยเจตนา นี่ เรีย กวา เรารูจั กกฎแห งกรรม. นี้ เป น เครื่อ ง รับประกันไดมากวา ลูกเด็ก ๆ คนนี่จะไมทําผิด หรือไปทําอะไรในสิ่งที่ไมควรทํา.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ขอ ที ่ ๓๓ รู จ ัก กฎแหง วัฏ ฏ ะ คือ ความหมุน เวีย น ในสิ ่ง ที่ หมุน เวีย น ของสิ ่ง ที ่ห มุน เวีย น.นี ้อ ธิบ ายกัน มามากแลว ; ผู ที ่เ ปน พุท ธบริษ ัท ก็เ คยฟง มามากแลว คือ กิเ ลส กรรม วิบ าก. ในชีว ิต ประจํ า วัน ของ ค น เ ร า ทุ ก ๆ ค น มี ว ั ฏ ฏ ะ ;เ ร า อ ย า ก จ ะ ทํ า นี ้ เ ป น กิ เ ล ส เ ร า ทํ า นี ้ เ ป น ก ร ร ม เรา ได ร ั บ ผ ล ข อ ง ก า ร ก ร ะ ทํ า ก็ เ ป น วิ บ า ก ; ค รั ้ น รั บ วิ บ า ก แล ว เราก็ อ ย าก อ ย า งอื ่ น ติ ด ต อ กั น ไป อี ก ก็ ม ี ก ิ เ ล ส อี ก , แล ว ก็ ทํ า อี ก แ ล ว ก็ ไ ด ร ั บ ผ ล อี ก ; มั น มี ต ั ว วั ฏ ฏ ะ อ ยู ที ่ ต ั ว ค น นั ้ น แ ห ล ะ ทุ ก วั น ใ น ชีว ิต ประจํ า วัน นี ้ก ็ต อ งระวัง ใหด ี ถา มัน หนัก นัก แลว มัน ก็จ ะตอ งรอ งไห
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน
๓๕๗
แนน อน. ถาทําใหถูกตอ ง ก็ไดผ ลตามที่ตอ งการไดเหมือ นกัน ก็เรียกวารูจัก กฎแหงวัฎฎะ. ข อ ที ่ ๓ ๔ รู จั ก เ ลื อ ก คั ด ที ่ เ รี ย ก ใ น ภ า ษ า ธ ร ร ม ว า ธัมมวิจยะ เพราะวาสิ่งตาง ๆ มีมาก หรือการปฏิบัติหรือขอปฏิบัติมันก็มีมาก; ทั้งฝายวัตถุทั้งฝายนามธรรม หรือพฤติของมันก็ตาม มันมีมาก. เราตองรูจักเลือก เชนวา พระพุทธเขาตรัสไวตั้ง ๘๔,๐๐๐ ธรรมขันธ เราก็ปฏิบัติไมไหวแน, หรือ ความถูกตอง ดีงามอะไรในโลกนี้ มันก็มีมาก เราไมอาจจะปฏิบัติทั้งหมดได. นี้ก็ตองเลือกเอามาเฉพาะเรื่อง ที่มันเกี่ยวกับตัวเรา หรือจําเปนแกมนุษยโดย แท จ ริ ง ; อย า งนี ้ เ รี ย กว า เลื อ กคั ด ว า ธรรมะไหนจะเหมาะแก เ รา ใน เวลานี้ในสถานการณอยางนี้ นับตั้งแตวารูจักวาเราเปนเด็กนี้จะเลือกเรียนอะไร. เด็ก ที่โ งโ ดยมาก ทั้ง ที่ไ มค วรจะไปเรีย นวิช านั้น เลย ก็ไ ปเรีย น มัน ก็เ หลวเปว เดือ ดรอ นทั ้ง พอ แมด ว ย; เพราะวา ไมรูจ ัก เลือ กคัด . แต บางอยางจะโทษเด็กก็ไมได มันอยูอูที่พอแมจะตองรวมมือ; แตถาเด็กโตแลว เรียนถึงมัธยมศึกษาแลว จะไปเรียนชั้นอุดมนี้ก็ควรจะรูจักเลือกดวยตนเองแลว อยา ขบถตอ พอ แม, อยา หลอกพอ แม นี่ถึง ทางธรรมก็เ หมือ นกัน แหละ; จ ะ ป ฏิ บ ั ต ิ ใ ห ห นั ก ไป ใน ธ รร ม ข อ ไห น อ ย า ง ไร เท า ไร ; นี ้ ต อ ง รู จ ั ก เลือ กเหมือ นกัน ทีนี้ที่จิต จะรูจัก เลือ ก มัน ก็ตอ งรูจัก คน ควา ถา เราไมร วบ รวมมา เราก็ไมรูจักจะเลือกอะไร; ฉะนั้น เราตองคนความาดูใหหมด. เราสามารถ ที่จะคนควาประมวลมา ในสิ่งที่ยังไมเคยพบเคยเห็นอยางนี้ แลวก็เอามาเลือก.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.buddhadassa.in.th
๓๕๘
อริยศีลธรรม
ข อ ที ่ ๓๕ ก็ ค ื อ รั ก ก า ร ศ ึ ก ษ า คํ า ว า "ศึ ก ษ า " ก็ อ ธิ บ า ย กั น แล ว ว า หมายถึ ง อะไร : เรี ย นในโลก ๆ ก. ข. ก. กา ก็ ศึ ก ษา, เรี ย นวิ ช า อาชี พ ก็ ศึ ก ษา, ปฏิ บั ติ ม รรค ผล นิ พ พาน ก็ ศึ ก ษา. ต อ งรั ก การศึ ก ษา เพราะว า มนุ ษ ย นี้ ก าวหน าไปด วยการศึ ก ษาที่ ถู ก ต อ ง; ฉะนั้ น จึ งให ส นใจกั บ คํ าว า "ศึ ก ษา" ใน ทุก ระดับ ; แมแ ตใ หไ ป เรีย ก . ข. ก ก า. นี ้ก ็ต อ งรัก ที ่จ ะเรีย ก จึง จะ รู หรื อ ว า สะดวก หรื อ สนุ ก เดี๋ ย วนี้ เขาก็ มี อุ บ ายล อ หลอกกั น ให รั ก การศึ ก ษา เรา เกือบจะไมตองพูด. ข อ ที ่ ๓๖ นี ้ เ ป น เรื ่ อ ง ค ว า ม รู จ ั ก สิ ่ ง ที ่ ค ว ร รู จ ั ก ส รุ ป ย อ ย โดยรายละเอียดมีมากทีเดียว ตอไปนี้จะยกตัวอยางเรื่องความรูจัก: ๑. เด็ก ๆ จ ะ ตอ งรู จ ัก วา สิ ่ง ที ่เ รีย ก วา บิด าม ารด าคือ อ ะไร? นี่ ค ล า ยกั บ ว า จะเกณฑ ใ ห เด็ ก เป น นั ก ปราชญ ตั้ ง แต อ ยู ใ นท อ ง; ที่ จ ริ ง ก็ ไ ม ไ ด ม าก ถึ งอย างนั้ น เราพยายามจะให เขาเข าใจที ละนิ ด ๆ. พอโตจนพอสมควรก็ รูจั กเลยว า พอ แมนั ่น คือ อะไร, ตอ งรัก เทา ไรตอ งบูช าเทา ไร, ตอ งอะไร เทา ไร อยา งไร หรือ คือ อะไร, คลา ยกับ วา คือ อะไร, บิด ามารดานั ้น คือ อะไร, เด็ก ๆ เล็ก ๆ รู ไ มไ ดห มด มัน ลึก ซึ ้ง เหลือ เกิน . ลัก ษณ ะหรือ คุณ คา ของบิด ามารดาในทาง ฝ ายนามธรรมนี้ มี มากมายลึ กซึ้ งกวางขวาง แต ว าเราก็ ต องให เด็ กเขาพยายามที่ จะ รูจักวา บิดามารดานี้คืออะไร.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ๒. รู จ ั ก ค รู บ า อ า จ า ร ย ว า คื อ อ ะ ไ ร ; เ ดี ๋ ย ว นี ้ เ ด็ ก ไ ม รู จ ั ก ครูบาอาจารย กั นแล ว ดู ที่ เขาทํ าแก ครูบาอาจารย เขาเรียกอ ายเรียกอี ก็ มี แล วถึ งกั บ ทํ าอั นตรายครูอาจารย ก็ มี มี การเข าใจผิ ดด วยเหตุ พั วพั นหลายอย างหลายประการ.
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน
๓๕๙
เชน ครูบ าอาจารยก ็ก ิน เงิน เดือ นของรัฐ บาลซึ ่ง เก็บ ภาษีไ ปจากเรา; อยา งนี้ ความหมายของครู บ าอาจารย ก็ เปลี่ ย นหมด ในสมั ย โบราณเขารู ว า มั น ต อ งมี บุคคลจําพวกนี้อยูในโลก เพื่ อทําใหวิญ ญาณของคนมั นสูง จึงใหเขาทํ าหนาที่ นี้ ไม ต อ งไปทํ า นากิ น เอง เพราะฉะนั ้ น เราต อ งให อ าหารเขา นั ่ น แหละคื อ เงิ น เดื อ น อย า หาเป น เรื่ อ งแลกเปลี ่ ย นอย า งการค า ; ให รู ว า บิ ด ามารดา คือผูใหกําเนิดมา, ครูบาอาจารยคือผูใหวิญญาณใหสูงขึ้นเรื่อย ๆ. ๓. ใ ห รู จ ั ก ค ว า ม ห ม า ย ข อ ง คํ า ว า เพื ่ อ น : ใ ห รู จ ั ก เพื ่ อ น ว า สิ่ ง ที่ เรี ย กว า เพื่ อ นั้ น คื อ อะไร; จะอยู โดยปราศจากเพื่ อ นไม ไ ด : โดยเฉพาะ เพื ่ อ น เกิ ด เพื ่ อ น แ ก เพื ่ อ น เจ็ บ เพื ่ อ น ต า ย นี ้ ห ลี ก ไ ม พ น ; มั น เป น เพื่อนกันอยูโดยธรรมชาติ คนโบราณเขาให ค วามสํ า คั ญ แก คํ า ว า "เพื่ อ น" นี้ ม ากดั ง ตั ว อย า ง ชาดกในเรื่อ งลู ก เศรษฐี ๔ คนขอเนื้ อ จากนายพราน, คนที่ ข อวา "ไอ พ รานให กู บ า ง " นี ้ มั น ได พ ั ง ผื ด มา; "พี ่ พ รานให ฉ ั น บ า ง" ก็ ไ ด เ นื ้ อ มา; "พ อ พราน ใหฉ ัน บา ง" , ก็ไ ดห ัว ใจมา "เพื ่อ นเอย ใหเ ราบา ง" พรานใหห มดเลย. เขา ชอบคําวา "เพื่อน" ที่มัน เล็งไปถึงความเปนเพื่อน เกิด แก เจ็บ ตาย ในสังสารวัฏ ฏ นี ้; ใหรูจ ัก เพื ่อ นอยา งนี ้ เดี ๋ย วนี ้ม ีเ พื ่อ น ชนิด ปลอม มัน ไมใ ชเ พื ่อ น; แตค นที ่โงไ ปเห็น ที ่ป ลอมนั ้น กลายเปน เพื ่อ น มัน ก็ไ ดเพื ่อ นเลว ไปทํ า เลว เลย ตกนรกกัน ไปเลย อยา รูจ ัก เพื ่อ นที ่พ าลงไปนรกเลย; ตอ งรู จ ัก เพื ่อ นที ่จ ะดึง ขึ้นมาบนสวรรคดีกวา.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.buddhadassa.in.th
๓๖๐
อริยศีลธรรม
๔. ควรให รู จ ั ก ประเทศชาติ ค ื อ อะไร. เดี ๋ ย วนี ้ เ ด็ ก ๆ ก็ ไ ม รูจักประเทศชาติ, คนโต ๆ ก็ไมรูจักประเทศชาติ; ตั้งตนเปนคูศัตรูกันกับประเทศ ชาติอยูหลาย ๆ กรณี. ใชคําวา "เขา" ใชคําวา "เรา" กับประเทศชาติกับรัฐบาล กับ อะไรก็ต าม นี้ค วรใหลูก เด็ก ๆ เขารูวา ประเทศชาตินี้คือ อะไรกอ น คือ เปนสิ่ง ๆ หนึ่งที่เปนหลักสําหรับยึดไว ไมใหกระจัดกระจาย ในบรรดาพวกเรา ทั้ ง หลาย ซึ่ ง เป น เพื ่ อ นเกิ ด แก เจ็ บ ตาย ด ว ยกั น ; อย า งนี้ ก็ ยั ง ดี . ถาวาประเทศชาติคืออยางนี้ คนจะไดรักประเทศชาติ, ชวยเหลือสงเสริมสนับสนุน ประเทศชาติ, ชวยกันปองกันรักษา ชําระสะสาง. ๕. ต อ งทํ า ให เ ข ารู จ ั ก สิ ่ ง ที ่ เ รี ย ก ว า ค วาม ดี ค วาม จริ ง ความงาม ความยุ ต ิ ธ รรม เด็ ก ควรจะท อ งได ; แต เ ขาไม รู จั ก ว า อะไรดี อยา งไร. เขาควรจะรูจัก วา ความดีนั่น คือ อะไร; อยา ใหไปเอาดีป ลอมเขา . แลว ความจริง นั ่น คือ อะไร; อยา ไดไ ปเอาเท็จ มาเปน จริง . ความงาม, งามจริง ๆ คือ อะไร อยาไดไปหลงไปหลอกเขา. ความยุติธรรมนั้น คือ อะไร; เดี๋ยวนี้เขาจะเอาแตไดตามใจเขา นั้นคือยุติธรรม. เดี๋ยวนี้โลกกําลังเปนอยางนี้; อยาวาแตลูกเด็ก ๆ เลย, คนโต ๆ ที่มีอํานาจในการจัดโลกนี้ เขาก็ยังถือเอาการ ไดตามประสงคของเขาวานั้น คือความยุติธรรม; ใชอํานาจบาทใหญ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ๖. เด็ ก ๆ ต อ งรู จั ก น้ํ า ใจนั ก กี ฬ า คื อ ว า ให อ ภั ย รั ก ใคร ไมตรี .
๗. เด็ ก ๆ ต อ งรู จ ั ก ศาสนาว า คื อ อะไร จํ า เป น อ ย า งไร มากขึ้นไปตามลําดับ ๆ ไมใชเพียงแตรูจักวัดวาอาราม ที่เห็นสวย ๆ งาม ๆ นี้. มันตองเลยไปถึงความรู และการปฏิบัติจนดับทุกขได.
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน
๓๖๑
๘. ใหเ ด็ก รู จ ัก พระเจา คือ อะไร. พระเจา คือ สิ ่ง ที ่ส ูง สุด ที ่เ รา หลีกเลี่ยงไมได มีอยูจริง,สรางสิ่งตาง ๆ มา, ควบคุมสิ่งตาง ๆ อยู, ทําลายลางสิ่ง ตาง ๆ ได; แตไมจําเปนจะตองมีหนวดยาว ถือไมเทา เหมือนที่รูปเขาเขียน ใหรู แต ว า พระเจ า นั ้ น เป น สิ ่ ง ที ่ แ สดงด ว ยรู ป ภาพไม ไ ด เป น นามธรรมยิ ่ ง กวานามธรรม ไปเสียอีก; นั่นแหละคือพระเจาที่สรางโลกมาได ทําลายโลกก็ได ควบคุมโลกก็ได โดยสวนใหญก็เล็งถึง กฎของกรรม กฎของธรรมชาติ. ๙. เมื ่อ รู จ ัก พระเจา แลว ก็ต อ งรู จ ัก มนุษ ย รู จ ัก ความเปน มนุษ ย อยา งที่วา มาแลว วา มนุษ ยคือ อะไร. เกี่ย วขอ งกับ พระเจา อยา งไร, เกี่ยวของกับศาสนาอยางไร. ๑๐. ถา รูจัก มนุษ ยแ ลว ก็ตอ ง รูจัก สิ่ง ที ่เ รีย กวา ชีวิต : ชีวิต นี้คือ อะไรกัน แน? มัน มีอ ยูกี่อ ยา ง? กี่ชั้น ? ชั้น ไหนสํา คัญ ที ่สุด ? ชีวิต ทาง เนื้อหนังรางกายก็อยางหนึ่ง ทางจิตใจก็อยางหนึ่ง ทางสติปญญาก็อยางหนึ่ง ให รูจักชีวิตอยางถูกตอง.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ๑๑. ที ่ นี ้ รู จ ั ก สิ ่ ง ที ่ ม ั น เนื ่ อ งกั บ ชี ว ิ ต เช น กามารมณ นี ้ ให รูวา มัน อะไร, มีค วามหมายเทา ไร, ถา รูจ ริง ก็ไ มห ลงในทางกามารมณ ; แล ว ก็ เกลี ย ดด ว ยซ้ํ า ไป. ควรจะรูจั ก ว า การสื บ พั น ธุ นั้ น มั น คื อ อะไร; มั น ไม ใช กามารมณ. การสืบ พัน ธุนั้น มัน เปน สิ่ง หนึ่ง ซึ่ง ธรรมชาติตอ งการใหมี; แลว เขาเอากามารมณเปนเครื่องจาง ใหมนุษยและสัตวทั้งหลายยอมทําหนาที่สืบพันธุ ซึ่งทั้งลําบาก ทั้งสกปรก ทั้งไมนาดูทั้งอะไรตาง ๆ ; แตเขามีของดีมาลอมาจาง คือกามารมณ; ตองรูจักมันอยางนี้. ๑๒. ใ น ที ่ ส ุ ด รู จ ั ก สิ ่ ง ที ่ เ รี ย ก ว า สั น ติ ภ า พ ข อ ง ส ว น ร ว ม และสันติสุขของบุคคล โดยรูจักคําวานิพพานคืออะไรก็พอแลว; จนกระทั่งวา
www.buddhadassa.in.th
๓๖๒
อริยศีลธรรม
เราอยู ด ว ยนิ พ พาน คื อ ความเย็ น ;เพราะเรามี ค วามรู ต า ง ๆอย า งที่ ว า มาแล ว หลายสิบ หัว ขอ มัน เปน ความเย็น เพราะเราทํ า ถูก ตอ ง. ถา ไมเ ย็น ก็ร อ น; ถ า ร อ นก็ ไ ม ใ ช น ิ พ พาน ถ า ไม ร อ นก็ เ ย็ น เย็ น ก็ ค ื อ นิ พ พาน. ถ า เย็ น จริ ง ถึ ง ที ่ส ุด แนน อนลงไป ก็เ ปน นิพ พานสมบูร ณ; เดี ๋ย วนี ้ก ็น ิพ พานพลาง ๆ ไปกอ น ซึ่งดีกวาไมรูจัก ก็จะรูจักดํารงตัวใหอยูดวยความเย็น. หมวดศีล ธรรมที ่ว า ดว ยปญ ญ า คือ ความรู , รู ๆ ๆ อะไรบา งก็ ไมใ ชห มด. อาตมายกมาเปน ตัว อยา งนี ่ค งจะรํ า คาญกัน เต็ม ทนแลว มัน มาก, มั นยั งมี อี ก แต ว าพอเป นตั วอย างนี้ ก็ ดี แล ว ๓๖ หั วข อสํ าหรับ สิ่ งที่ เรียกว าป ญ ญา ขอสุดทายนี้แยกออกไปไดมากมาย มีตั้ง ๑๒ อยาง, อยางนี้เปนตน. นี ้เ วลาก็ห มดแลว ไมอ าจจะพูด ใหจ บเรื ่อ งนี ้ไ ด พูด ไดค รึ ่ง เดีย ว ก็ต อ งยุต ิไ วท ีก อ น. แตถ ึง อยา งไรก็ด ี ขอใหเอาไปคิด พิจ ารณากัน ไปพลางกอ น วา ศีล ธรรมสํ า หรับ ยุว ชนนั ้น มัน ไมใ ชเ ลน เสีย แลว ไมใ ชข อ เดีย วหรือ สองขอ เล็ก ๆ นอ ย ๆ พูด กัน ดว ยปากไมกี ่คํ า นี ้ก ็พ อแลว ; มัน ไมใ ชอ ยา งนั ้น . ถา เรา จะสรางสรรค ยุวชนก็เป นมนุษยกันแล ว มั นก็ต องคํ านึงถึงหั วขอศี ลธรรมทั้ งหมดนี้ . สํ า หรั บ คํ า ว า สุ ท ธิ คื อ บริ สุ ท ธิ์ นั้ น ยกตั ว อย า งมาตั้ ง ๑๒ หั ว ข อ สํ า หรั บ คํ า ว า ปญญาก็ยกตัวอยางมาตั้ง ๓๖ หัวขอ แลวยังมีหัวขอยอยของขอสุดทายอีกมากมาย.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เอาละเปนอันวา วันนี้พอสมควรแกเวลาแลว ขอยุต ิไ วท ีก อ น ใหพ ระสงฆท า นสวดคณสาธยาย บทพระธรรม ที่จะเปนกําลังใจ ใหทุกคนมีความกลาหาญ พอที่จะปฏิบัติหนาที่อันยากลําบากของ การเปนมนุษย; ขอนิมนต ---------------------
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรม -๑๒๒๑ กันยายน ๒๕๑๗
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน (ตอ)
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ทานสาธุชน ผูมีความสนใจในธรรม ทั้งหลาย,
การบรรยายเรื่ อ งอริ ย ศี ล ธรรมเป น ครั้ ง ที ่ ๑๒ ประจํ า วั น เสาร นี้ อาตมาจะได ก ล า วโดยหั ว ข อ ว า อริ ย ศี ล ธรรมสํา หรั บ ยุ ว ชน ตอจากครั้งที่แลวมาซึ่งยังไมจบ.
ขอให ท า นทั ้ ง หลายทบทวนถึ ง ข อ ความที่ ไ ด ก ล า วมาแล ว แ ต ต น ถึ ง ข อ เ ท็ จ จ ริ ง ที ่ เ กี ่ ย ว กั บ ศี ล ธ ร ร ม ใ น ป จ จุ บ ั น นี ้ ว า ป ญ ห า อ ยู อย า งไร; ซึ่ ง โดยสรุ ป แล ว ก็ พ อจะเห็ น ได ว า ความเจริ ญ มี ม ากใน กิ จ การทั้ ง หลาย; แต ส ว นศี ล ธรรมนั้ น กลั บ เล็ ก ลง ยิ่ ง จะหายไป ๆ อยางที่เรียกวา นาประหลาดใจ. ๓๖๓
www.buddhadassa.in.th
๓๖๔
อริยศีลธรรม
แม ว า เราสามารถที่ จ ะทํ าอะไรได ห ลาย ๆ อย า ง เหมื อ นกั บ ว า เป น ของทิพ ยข องสวรรคแ ตม ัน ก็เ ปน เรื่อ งเกี ่ย วกับ วัต ถุ หรือ เกี ่ย วกับ การเปน อยู ; สวนความสงบสุ ขอั นแท จริงของสังคม หรือแมแต ของบุ ค คลก็ตาม นี้ ห าได ยาก; เพราะวาความกาวหนาทางวัตถุนั้น ยั่วใหเกิดความสนใจไมมีหยุด.หรือวารบกวน ความสนใจของผูที่ไมอยากจะสนใจ อยางนี้ก็มี. ขอใหพ ิจ ารณ าดูใ หด ีว า แมแ ตค นอายุม ากเปน ตน ไมจํ า เปน จะตองมี จะตองกิน จะตองใช สิ่งที่ประดิษฐขึ้นใหม ๆ เหลานั้น ก็อดสนใจไมได; มันก็ดึงเวลาไป แทนที่จะใชกับความสงบ ก็ใชไปเพื่อตรงกันขาม. ทีนี ้ สํ า หรับ บุค คลที ่กํ า ลัง อยู ใ นวัย จะสนุก สนานเพลิด เพลิน ในโลก นี ้แ ลว ก็ยิ ่ง จะถูก ดึง ไปหมด ทั ้ง เนื ้อ ทั ้ง ตัว ; และยิ ่ง ทั ้ง หมด สํ า หรับ บุค คลที่ ไรก ารศึ ก ษาซึ่ ง ยิ่ ง จะถู ก ดึ ง ไปทํ า ให ผิ ด ทาง. เหมื อ นกั บ ที่ มี ค วามคิ ด เห็ น ร ว มกั น ออกมาเมื ่อ ๒ - ๓ วัน นี ้ว า . อาชญ ากรรมเพิ ่ม ขึ ้น มามาก เพราะเหตุ อยางเดีย ว คือ การแตงตัวยั่ว ยวนของสตรีเพศ และสิ่งตา ง ๆ ซึ่งคลาย ๆ กัน ; นี้ เป น ป ญ หาอั น หนึ่ ง ในทางศี ล ธรรม. เมื่ อ มี สิ่ ง ที ม าทํ า ให ค นเสื่ อ มทางศี ล ธรรม มนุษ ยเ ราก็ไ มม ีศ ีล ธรรม ที ่เ รีย กวา เปน มนุษ ยน อ ยลง, โลกนี ้ก ็เ ปน โลกที ่ไ มมี ศีลธรรม คือไมมีความปรกติตามความหายของคํา ๆ นี้.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org .…
.…
....
.…
อาตมาอยากจะขอร อ งแล ว ขอร อ งอี ก ใคร ใ ห ถ ื อ เอ าค วาม หมายของคํ า ๆ นี ้ ให ต รงตามตั ว หนั ง สื อ คื อ คํ า ว า "ศี ล ธรรม" นั ้ น เอง.
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน (ตอ)
๓๖๕
สี - ละ หรือ ศีล แปลวา ปรกติ ; ธรรม แปลวา สิ ่ง , ที ่เปน เหตุก็ได เปนผลก็ได. ถาธรรม ในที่นี้ เปนเหตุ หมายความวา เหตุที่ทําให เกิด ความปรกติ นี ้ก็เ รีย กวา ศีล ธรรม. ถา ธรรม คํ า นี ้ เปน ผล ก็ห มายถึง ภาวะแหงความปรกติ ซึ่งเปนผลของความมีศีลธรรม นั่นเอง. ความปรกติ แห ง วั ต ถุ จะเป น วั ต ถุ ต ามธรรมชาติ หรื อ วัต ถุใ นบา นในเรือ นก็ต าม ถา คนนั้น มีศีล ธรรมแลว วัต ถุก็ป รกติ. ถา คน ไรศีลธรรม มันก็ถูกทําลาย, หรือวายุงเหยิงสับสนกันไปหมด หาความปรกติไมได. ถ า มองกั น ในส ว นร า งกาย สู ง ขึ้ น มากกว า วั ต ถุ ก็ เ ห็ น ได ว า ถ า มี ศี ล ธรรม, ร า งกายก็ ป รกติ ; ปรกติ นั้ น นั บ ตั้ ง แต ว า ไม มี โ รคภั ย ไข เ จ็ บ จนกระทั่งวาปรกติในการที่จะไมเบียดเบียนตนเองและผูอื่น. ถ า ม อ ง สู ง ขึ ้ น ไ ป ถึ ง เ รื ่ อ ง ข อ ง จิ ต ; ถ า มี ศ ี ล ธ ร ร ม จิ ต นี้
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ก็ สงบ.
ถ า ม อ ง สู ง ขึ ้ น ไ ป อี ก ถึ ง เรื่ อ ง ส ติ ป ญ ญ า ; ถ า มี ศ ี ล ธ ร ร ม สติปญ ญาก็ยังคงถูก ตอ งอยู เปน ไปตามกฎเกณฑที่ถูก ตอ ง. ถา ปราศจาก ศีล ธรรมแลว สติปญ ญาไมป ระกอบไปดว ยสัม มาทิฏ ฐิ มีปญ ญาก็สํา หรับ จะ คดโกงผูอื่น หรือวาทําตามกิเลส. ถ า ส ติ ป ญ ญ า ข อ ง ค น เร า กํ า ลั ง ไ ร ศ ี ล ธ ร ร ม ก็ จ ะ ห มุ น ไ ป ในทางความเห็นแกตัว; เพราะมันมีสิ่งที่มายั่วใหเห็นแกตัวยิ่งขึ้น และอบรม
www.buddhadassa.in.th
๓๖๖
อริยศีลธรรม
สติปญญากันแตในทางที่จะใชเพื่อประโยชนแกคนเห็นแกตัว ที่เห็นแกการกาว หนาตาง ๆ ในโลกนี้กาวไปอยางนาประหลาด มหัศจรรย, แลวก็กาวไปเหมือน อย า งกั บ ว า วิ่ ง ไปที เ ดี ย ว; แต แ ล ว โลกก็ ไ ม มี ศี ล ธรรม ไม มี ค วามสงบสุ ข มีแตปญหาเพิ่มขึ้น ๆ. ขอ นี้ไมตอ งอางอิงอะไรกัน นัก ไมตอ งมีก ารพิสูจ นอ ะไรกัน อยา ง ลึ ก ซึ้ ง ; เพราะว า เป น สิ่ ง ที่ เ ห็ น ได ด ว ยตา. แม แ ต ใ นประเทศไทยเรานี้ ก็ ดี ก็ มี ค วามก า วหน า ในทางวั ต ถุ ; แต ใ นทางศี ล ธรรมนั้ น ก็ ม องเห็ น อยู แ ล ว ว า มั น เต็ ม ไปด ว ยความระส่ํา ระสาย กระทั่ ง การเบี ย ดเบี ย นกั น อย า งที่ ไมเคยมีมาแตกอน. สรุป ความวา ความเจริญ ทางวัตถุมีขึ้นอยางมหาศาล แตสภาพ ทางศี ล ธรรมนั้ น มี แ ต ท รุ ด เสื่ อ มไปอย า งที่ ไ ม น า เชื่ อ ; ก็ ถ า คนมี ส ติ ป ญ ญา จริง แลว ทํา ไมไมทํา ใหเ กิด ความสงบสุข ขึ้น ในโลกหรือ ในบา นเมือ ง หรือ แมแตในครอบครัวของตน
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ในที ่ ส ุ ด นี ้ ก ็ เ ป น อั น ว า เรามี ป ญ ห าทางศี ล ธรรม ที ่ จ ะต อ ง รื้ อ ฟ น ปรั บ ปรุ ง ส ง เสริ ม แก ไ ข หรื อ รั ก ษา แล ว แต ค วรจะทํา อย า งไร. นี้ ป ญ หามั น ก็ ม าเกิ ด ขึ้ น ปะทะหน า กั น กั บ เรื่ อ งทางวั ต ถุ คนส ว นใหญ ใ น โลกไมส นใจเรื่อ งศีล ธรรม. คํา วา "ศีล ธรรม" หายไปจากคํา พูด ของมนุษ ย แมที่สุดแตหนาหนังสือพิมพ.หรือจะหายไปจากปทานุกรมดวยซ้ําไป. ขอใหสัง เกตดูใ หดี ๆ ปทานุก รมในโลก ที่พ ิม พใ หม ๆ นี้จ ะ หาคํ า วา "ศีล ธรรม" หรือ เรื่อ งของศีล ธรรมยาก แลว เขายกใหเ ปน เรื่อ ง
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน (ตอ)
๓๖๗
พิเศษสวนบุคคล ไมใชเรื่องที่จะเอามาพูดพรอม ๆกัน เปนเรื่องของโลกหรือของ สังคม. .…
.…
....
.…
ที นี ้ เ มื ่ อ โ ล ก ไ ร ศ ี ล ธ ร ร ม ม า ก ขึ ้ น ก็ ม ี ว ิ ก ฟ ติ ก า ร ณ ค ว า ม ยุ ง ย า ก ลํ า บ า ก ทุ ก ข ร อ น ร ะ ส่ํ า ร ะ ส า ย ม า ก ขึ ้ น ; ก็ ไ ม รู จ ะ โท ษ ใค ร . ท า ง ห นึ ่ ง ดึ ง ไป สํ า ห รั บ ค ว า ม วิ น า ศ ข อ ง ม นุ ษ ย , อี ก ท า ง ห นึ ่ ง มั น ก็ รั ้ ง ไว ไมไ หว เทา ที ่เ ห็น อยู ใ นปจ จุบ ัน นี ้. ฉะนั ้น จึง ไดแ ตห วัง และภาวนาวา เมื ่อ ไร ทุ ก คนจะหั น มาหาป ญ หาข อ นี้ ; แล วก็ ระดมกํ า ลั งเรี่ย วแรงทั้ ง หมด เพื่ อ จะแก ไข ป ญ หาขอนี้ คือ ใชความสามารถของทุ กคน เพื่ อ ทํ าให เกิ ดมี ศีล ธรรมขึ้น มา เป น ความสามารถที่จะตอตานความลุมหลงในทางวัตถุอยางที่กําลังเปนอยู. เท า ที่ ม องดู ก็ เห็ น ว า ยั ง มี ป ญ หามากเหลื อ เกิ น แทบว า จะหมดหวั ง ; แต ถึ งอย า งนั้ น มั น ก็ ไม มี ท างอื่ น จะเลื อ ก นอกจากว า จะดิ้ น รน ต อ สู ไปตามวิ สั ย ของสั ต บุ ร ุ ษ คื อ ผู ที ่ ไ ม ย อมทํ า ในสิ ่ ง ที ฝ น ความรู ส ึ ก หรื อ สิ ่ ง ที ่ จ ะเป น โทษ เปน ภัย แกต นเองหรือ แกม นุษ ย. นี ่จ ึง นับ วา ยัง มีส ว นตอ ตา นอยู ส ว นหนึ ่ง ; อยางที่ไดกลาวมาแลวในการบรรยายหลายครั้งที่แลวมา จนมาในครั้งสุดทายที่แลว มานี ้ . เราได พ ู ด ถึ ง ศี ล ธรรมของยุ ว ชน ว า จะต อ งช ว ยกั น ปรั บ ปรุ ง อย า งไร ก็เลยบรรยายโดยหั วขอ วา อริย ศี ล ธรรมสํ าหรับ ยุ วชน ในครั้งที่ แ ล วมานั้ น ไม จ บ จึงตองบรรยายตอในวันนี้.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org .…
.…
....
.…
www.buddhadassa.in.th
๓๖๘
อริยศีลธรรม
ในการบรรยายศี ล ธรรมสํา หรั บ ยุ ว ชน นี้ บางคํา ก็ ต อ ง ใหความหมายพิเศษตามระดับของยุวชน. ที่จริงชื่อ ของศีล ธรรมแตละขอ ๆ นั้น ก็ไมไดมุงหมายใชสําหรับ ยุ ว ชนโดยเฉพาะหรื อ ผู ใ หญ โ ดยเฉพาะ; ใช ร วมกั น ได ; แต สํา หรั บ ยุ ว ชน ก็ลดความหมายลงมาใหพอสมควรแกระดับ.
ทีนี้ไดแบงหัวขอธรรมะที่เปนศีลธรรมออกเปน ๘ หมวด ดวยกัน ตามความสะดวก ดังที่ทานทั้งหลายก็ไดฟงมาแลว ๒ หมวด : สองหมวดแรก คือ สุทธิ - ความบริสุทธิ์, และปญญา -ความรอบรู; เหลืออยูอีก ๖ หมวด คือ เมตตา ขันตี สังวร หิริ วิริยะ และวุฑฒิ หรือพัฒนา ซึ่งจะไดกลาวตอไป. อีก อยา งหนึ่ง ขอใหเ ขา ใจวา การที่เ ราแบง ออกเปน ๘ หมวดนี้ ก็เ พื่อ ความสะดวกสํา หรับ สั่ง สอนอบรม; แตวา ชื่อ ของธรรมะขอ หนึ่ง ๆ นั้น อาจจะไปรวมอยูใ นหลายหมวดพรอ มกัน ก็ไ ดย กตัว อยา งเชน คํา วา ศีล คือ การบัง คับ ตัว เอง: การบัง คับ ตัว เองก็อ ยูใ นหมวดของศีล โดยตรง แต จะไปอยูใ นหมวด สัง วร สํา รวม ก็ไ ด, ไปอยูใ นหมวดขัน ติคือ อดทนก็ไ ด, เหลานี้มัน ก็โดยตรง. โดยออมก็อาจจะไปอยูหมวดพั ฒ นาคือวาคนจะพั ฒ นา ทรัพยสมบัติหรือรางกาย วัตถุ จิตใจอะไรก็ตาม มันก็ตองอาศัยสิ่งที่เรียกวาศีล.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org นี ้ข อใหสัง เกตดูใ หด ี อยา เขา ใจผิด ในขอ นี ้ เพราะมัน จะทํ า ให เกิดความรูสึกวากํากวมกันก็มี. ถาวาไดยินชื่อของธรรมะขอหนึ่ง แลวก็เดี๋ยว
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน (ตอ)
๓๖๙
มีในหมวดนั้น เดี๋ยวมีในหมวดนี้ ก็เพราะวาธรรมะขอนั้นมีความหมายหลายระดับ หรือหลายแขนงนั่นเอง. ที นี้ ก็ จ ะได ก ล า วต อ จากครั้ ง ที่ แ ล ว มา ด ว ยหมวดที่ เหลื อ อยู คื อ หมวดที ่วา ดว ยเมตตาตอ ไป.ยุว ชนของเราควรจะไดรับ การอบรมธรรมะหมวดที่ วาดวยเมตตา คือความเปนมิตร.
หมวดที่ ๓ คือ เมตตา เดี ๋ ย วนี ้ เ ราจะสั ง เกต เห็ น ได ว า ยุ ว ชน ขอ งเรามี ค วาม เม ต ต า นอ ยลง หรือ ถึง กับ สูญ สิ ้น ไปในหลาย ๆ ความหมาย; มีแ ตค วามเห็น แกต ัว เขา มาแทน เพราะเหตุผ ลดัง กลา วมาแลว ขา งตน . สรุป แลว ก็ค ือ เต็ม ไปดว ยสิ ่ง ยั่วยวนใหเกิดความรูสึกที่เห็นแกตัว, มาจากความสุขสนุกสนานเอร็ดอรอยของตัว แมที ่ส ุด แตป ระชาธิป ไต ยเพอ ผัน นี ่ก ็ทํ า ใหเ ด็ก ๆ เห็น แกต ัว , เห็น แก ความรูส ึก สว นตัว ตามความพอใจตัว . การศึก ษา การกีฬ า ยิ ่ง ทํ า ไปยิ ่ง เห็นแกตัว : การศึกษาทําใหรูจักเห็นแกปากแกทองละเอียดลออยิ่งขึ้น, การกีฬา ก็ เพื่ อ เห็ น แก ตั วมากขึ้ น ; เพราะเขาเล น เพื่ อ การแพ แ ละการชนะ ไม ใช เล น เพื่ อ อนามัย ไมใชเลนเพื่อมีน้ําใจอยางนักกีฬา
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ทุ ก อ ย า ง ที ่ ม นุ ษ ย เ ค ย ใ ช ใ ห เ ป น ป ร ะ โ ย ช น แ ก ธ ร ร ม ะ ก็ เปลี ่ย นไปเปน ขา ศึก แกธ รรมะ; แมที ่ส ุด แตสิ ่ง ที ่เ รีย กวา ศิล ป ก็น ิย มกัน แต ศิลปที่ทําใหเกิดความลุมหลง ซึ่งนําไปสูความเห็นแกตัว ไมมีเพื่อการทําลายความ เห็น แกต ัว กัน เสีย เลย. สิ ่ง ที ่เ รีย กวา เมตตา ความเปน มิต รหรือ ความรัก ผู อื ่น มันก็หายไป.ทีนี้สําหรับหัวขอธรรมะหมวดนี้ก็มีตามลําดับตอไปนี้:-
www.buddhadassa.in.th
๓๗๐
อริยศีลธรรม ขอ ที่ ๑. ก็จ ะยกคํา วา เมตตา ขึ้น มาเปน หัว ขอ คือ ความ
เปนมิตร. ข อ ใ ห ม ี ร า ก ฐ า น ม า แ ต ธ ร ร ม ช า ติ อ ั น ลึ ก ซึ ้ ง ซึ ่ ง ศ า ส น า ไ ด นํามาสอนวา "สัตวทั้งหลายเปนเพื่อนทุกข เกิด แก เจ็บ ตาย ดวยกันทั้งหมด ทั ้ ง สิ ้ น " สั ต ว ทั ้ ง หลาย หมายถึ ง สิ ่ ง ที ่ ม ี ช ี วิ ต ; แม ใ นระดั บ ต่ํ า เตี ้ ย ก็ ใ ห ถือ วา เปน เพื่อ นทุก ข เพื่อ นเกิด เพื่อ นแก เพื่อ นเจ็บ เพื ่อ นตาย ดว ยกัน ทั้งหมดทั้งสิ้น.นี่คือความเปนมิตร ในความหมายที่ศาสนาตองการ. ที นี ้ คนต อ งการมิ ต รและการช ว ยกั น ทํ า ป ระโยชน ส ร า ง ประโยชนข องตัว เทา นั้น เอง มัน ก็เ ลยเกิด ความเปน มิต รชนิด ที่ทํา ลายผูอื่น ขึ ้ น มา; ดั ง นั ้ น จะต อ งอบรมยุ ว ชนตั ้ แ ต เ ล็ ก ๆ ให รู จ ั ก ความเป น มิ ต ร แมที่สุดแตสัตวเดรัจฉานตัวเล็ก ๆ ก็ยังเปนมิตร สูงขึ้นมาจนกระทั่งเปนมนุษย ดวยกัน.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ค ว า ม เ ห็ น แ ก ต ั ว มั น ตั ้ ง ต น เ มื ่ อ ไ ป พ อ ใ จ ใ น ค ว า ม เอร็ด อรอย หรือความสุขสวนตัว; จึงตองระวังใหดี ที่จะอบรมสั่งสอนกันใน ขณะนั้น ในเวลานั้น ใหเขารูจักสิ่งที่สูงไปกวาเรื่องปากเรื่องทอง.
ถ า เร า ช ว ย เห ลื อ ผู อื ่ น เร า ก็ จ ะ ต อ ง ข า ด ส ว น ที ่ เ ร า จ ะ ไ ด รั บ ไปบ า ง; แต มั น ไปงอกงามแก ผู อื่ น มากมาย อย า งนี้ ค วรจะให เ ด็ ก ๆ รูจ ัก ตัด สิน วา เปน สิ ่ง ที ่ค วรกระทํ า เหมือ นอยา งวา ถา เรากิน เองมัน ก็ถ า ย เปน อุจ จาระออกไปในวัน รุง ขึ้น ; แตถา ใหผูอื่น มัน ก็ไ ปฝง อยูใ นจิต ใจของ
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน (ตอ)
๓๗๑
คนๆ นั้น; และฝงอยูในจิตใจของเราผูใหดวย เปนวันเปนเดือนเปนป, หลายป แลวมานึกถึง ก็ยังรูสึกสบายใจ เปนสุขใจในการที่ไดใหอะไรแกกันและกันกิน; อยางนี้เปนตน. นั่นคือความรูสึกที่เปนมิตรอันแทจริงเรียกวาเมตตา. ... ... ... ... ขอที่ ๒ กรุณา คือ ความสงสาร. ความสงสารนี้ คือ เมื่อ นึก ถึง ขอ ที่วา ทุก คนเปน เพื่อ น เกิด แก เจ็บ ตาย ดวยกันทั้งหมดทั้งสิ้นแลว ก็ตองมีความสงสารซึ่งกันและกัน เมตตา หมายถึง ความรักซึ่งกันและกัน ในแงที่วาเปนเพื่อนกัน. กรุณ า คือ สงสาร ซึ่งกันและกัน ในฐานะที่วา เปนเพื่อนทุกขเพื่อนยากซึ่งกันและกัน พรอมที่จะ เสียสละที่จะชวยกันและกัน.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เมตตากั บ กรุ ณ า นี้ มั ก จะพู ด พร อ ม ๆ กั น รวมกั น ไป; เมื่ อ มีค วามรัก ก็มีค วามสงสาร มีค วามคิด ที่จ ะชว ยเหลือ . ตอ งสอนใหเ ด็ก ๆ รูจักชวย ในเมื่อมีอะไรอยูในสภาพที่นาชวย. บางคนคิดวาปวยการที่จะสอนลูก เด็ก ๆ ใหชวยมดแมลงที่มันตกน้ํากําลังจะตายอยู, อยางนี้เปนตน; นั่นเขามุง หมายจะใหมันเพาะนิสัย หรือปลูกเชื้อของความสงสารที่จะชวย; ตอไปขางหนา เด็กจึงจะชวยสิ่งที่มีคามากกวานั้น. ... ... .... ...
www.buddhadassa.in.th
๓๗๒
อริยศีลธรรม ขอที่ ๓. ก็จะพูดถึงสิ่งที่เรียกวา มุทิตา.
มุ ท ิ ต า นี ้ ก ็ ค ื อ ค วาม พ ล อ ยยิ น ดี ด ว ย ; โด ยมุ ง ห ม าย อั น แทจริง ตองการจะกําจัดเสียซึ่งความอิจฉา ริษยา. ถาพูดเปนภาษาไทยก็จะ พูดวาอิจฉาได; แตถาภาษาบาลีแลวก็ไมไดเขาใชคําวาอิสฺสา แตมาตรงกับคํา ไทยที่เราพู ดกันอยูวา ริษยา นี้ก็เปน อันตรายนับ ตั้งแตวา เด็ กเล็ก ๆ จะรูจัก อิจฉานอง; นองตัวเล็ก ๆ ก็รูจักอิจฉาพี่ แลวเด็ก ๆ โตขึ้นมามันก็อิจฉาเรื่อยไป จนกระทั่งเปนการอิจฉาระหวางประเทศ. เดี ๋ ย ว นี ้ โ ล ก นี ้ ม ี ว ิ ก ฤ ติ ก า ร ณ อ ย า ง ใ ห ญ ห ล ว ง ; ม อ งดู แ ล ว ก็จะพบวามีอยูสวนหนึ่งหรือทางหนึ่งดวยเหมือนกัน ที่มีมูลมาจากความอิจฉา ริษยาไมอยากใหใครไดดี, ไมอยากใหใครมาครองโลก เราจะเปนผูครองโลก เสียเอง. นั่นมันก็ยังเปนความหมายที่สลัวมาก คือตัวเองอาจจะคิดวา เราจะทํา ได ดี ก ว า . แต ถ า ว า โดยแท จ ริ ง แล ว มั น คื อ ความริ ษ ยา ไม อ ยากให ผู อื่ น ได รั บ ประโยชนหรือไดดี.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เดี๋ยวนี้คนธรรมดาสามัญก็จะตองมีสิ่งที่เรียกวาความอิจฉาริษยา; รูจักเอาเองก็แลวกันไมตองพูดกันมาก. ตองการจะพูดแตวาสิ่งที่เรียกวา มุทิตา ในทางศี ล ธรรมนั้ น ต อ งการจะกํา จั ด ความริ ษ ยา ซึ่ ง เป น สิ่ ง ที่ จ ะทํา ใหโ ลกวิน าศ ก็ตอ งสอนลูก เล็ก ๆใหเขารูจัก มุทิต า เมื่อ คนอื่น ไดร างวัล เรา ก็ควรจะยินดีดวย อยาอิจฉาริษยา แมแตอิจฉานองของตัวเอง ดังที่เปนกันอยู. .…
.…
....
.…
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน (ตอ)
๓๗๓
ขอ ที่ ๔. อยากจะอา งถึง คํา วา เอื้อ เฟอ หรือ ใหท าน เปน การเฉลี่ยเวลาหรือกําลังหรืออะไรก็สุดแท เอื้อเฟอผูอื่น โดยความคิดที่วา เราจะ อยูในโลกคนเดียวไมได. พยายามใหลูกเด็ก ๆ เล็ก ๆ เทาไรก็ตาม ใหเขารูวา เราจะอยู คนเดียวในโลกไมได, และพอแมของเราจะอยูคนเดียวในโลกไมได, ทุกคน จะอยูในโลกคนเดียวไมได; เพราะฉะนั้น เราจึงตองเอื้อเฟอกันตามที่จะทําได ใหทุก คนไดอ ยูพ รอ ม ๆ กัน หลาย ๆ คน โลกนี้มัน จึง เปน โลก ก็เลยเอื้อ เฟ อ เรียกวาใหทานก็ได. ถ า มากขึ้ น ไปสู ง ขึ้ น ไป การให ท านหรื อ การเอื ้ อ เฟ อ นี ้ ค วร จะมุง หมายเปน การทําลายความเห็น แกตัวเหมือนกัน. เดี๋ยวนี้จะใหทานกัน สักที ก็เพื่อประโยชนหรือกําไรที่มากกวา อยางนี้ไมเปนการใหทานแตเปนการแลก เปลี่ยนหรือเปนการลงทุนคากําไร. ถาจะสอนลูกเด็ก ๆ ใหรูจักใหทานที่แทจริง ควรจะสอนกัน ในแงนี้; ถาจะสอนวาทําบุ ญ สักนิดหนึ่ง จะไดสวรรคไดวิม าน อยางนี้มีสวนที่จะเปนอันตราย คือวา เพิ่มความโลภของเขาใหมีมากขึ้น, เพิ่มความเห็นแกตัวใหมากขึ้น นี้ไมใชใหทาน มันไมใชความเอื้อเฟอ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ถ า เอื ้ อ เฟ อ มั น ต อ งทํ า ลายความ เห็ น แก ต ั ว ห รื อ ป ระโยช น สุข สว นตัว . สอนลูก เด็ก ๆ ใหเ ขารู จ ัก เสีย สละของสว นตัว เพื ่อ จะเปน ประโยชนแ กผู อื ่น ในฐานะที ่ว า เราจะตอ งอยู ใ นโลกนี ้ร วม ๆ กัน พรอ ม ๆ กัน ถาดีกวานั้น ใหเขารูวา ความเห็นแกตัวนี้ทําใหเรามีความทุกข. .…
.…
....
.…
www.buddhadassa.in.th
๓๗๔
อริยศีลธรรม ขอที่ ๕. อยากจะเรียกวา การแบงบุญ.
เมื ่อ สมัย อาตมาเด็ก ๆ จะพบไปเสีย แทบจะทั ่ว ทุก แหง วัน ละ หลาย ๆ หน คือ คํ า พูด วา "เอาบุญ มาใหน ะ, เอาบุญ มาใหน ะ" เดิน อยู กลางถนนก็ไดยินคนพูดอยางนี้; เพราะคนหนึ่งเขากลับมาจากวัดไปฟงเทศนมา พอเห็นหนาคนหนึ่งก็บอกวาเอาบุญมาใหนะ, เอาบุญมาให. แตเดี๋ยวนี้มันหายไปไหน หมด และถาใครทําอยางนั้น มันก็กลายเปนเครื่องหัวเราะของคนอื่น. นี ่ ค นดี ขึ ้ น หรื อ ว า เลวลง ก็ ข อให เ อาไปคิ ด ดู ในธรรมเนี ย ม ทํ า วั ต รแบบโบราณ ก็ มี ก ารแบ ง บุ ญ , แลกส ว นบุ ญ ซึ่ ง กั น และกั น ซึ่ ง ภิ ก ษุ สามเณรจะตองปฏิบัติอยูเปนประจํา. โดยเฉพาะอยางยิ่งในวันเขาพรรษา มีการ กล า วว า บุ ญ ที่ ท า นทํ า ขอให ข า พเจ า มี ส ว น; บุ ญ ที่ ข า พเจ า ทํ า ขอให ท า น อนุโมทนาและมีสวน. เดี๋ยวนี้ก็มักจะทํากันแตป ากวา ; เพราะเปนภาษาบาลี ไมคอยรูเรื่อง.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org แ บ ง บุ ญ ห รื อ แ บ ง ค ว า ม ดี ห รื อ แ ล ก เ ป ลี ่ ย น ค ว า ม ดี เปนอยางนอย. การใหบุญ นี้มันประหลาดที่วา มันไมรูจักหมด ยิ่งใหก็ยิ่งมาก; ยิ่ ง ให ไป คนให ก ลั บ ได รั บ มากขึ้ น อี ก การแบ ง ส ว นบุ ญ หรื อ แบ ง ส ว นกุ ศ ลเป น อยางนี้ ไมเหมือนกับวัตถุ. เราไปทํ า อะไรไดบ ุญ มา แลว ก็แ บง บอกใหแ กเ พื ่อ นฝูง วา แบง สว นกุศ ลให; คนนั้น เขาอนุโ มทนารับ เอาสว นบุญ ก็พ ลอยไดไ ปอีก คนหนึ่ง . ที นี ้ ผู แ บ ง กลั บ ได บ ุ ญ ใหม เ พิ ่ ม ขึ ้ น เพราะการแบ ง บุ ญ นั ้ น อี ก ที ห นึ ่ ง มั น ยิ ่ ง
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน (ตอ)
๓๗๕
มากขึ ้น ไป; อยา งนี ้จ ึง เปน สิ ่ง ที ่ค วรจะถือ วา ประหลาด; ยิ ่ง ให ยิ ่ง แบง ยิ ่ง แจกจายกัน มันยิ่งมากขึ้น ๆ. ค ว ร จ ะ ชี ้ ใ ห ล ู ก เด ็ ก ๆ ข อ ง เร า ไ ด รู จ ั ก สิ ่ ง สิ ่ ง นี ้ ห รื อ สิ ่ ง ที่ แปลกประหลาดนี้ ข อ เท็ จ จริ ง อั น นี้ ; แลกเปลี่ ย นส ว นกุ ศ ล แลกเปลี่ ย นความดี แลกเปลี่ยนบุญซึ่งกันและกันอยูเสมอ ใหรูจักทําตั้งแตเด็ก ๆ เล็ก ๆ ไปทีเดียว. ข อ ที ่ ๖ ก า ร ผู ก พั น ซึ ่ ง กั น แ ล ะ กั น นี ้ ห ม า ย ค ว า ม ไ ป ในทางดี ไมใชใหผูกพันกันใหลําบาก. ใ ห ผ ู ก พ ั น กั น ค ื อ ว า อ ย า ใ ห ม ั น สิ ้ น เ ชื ้ อ ห รื อ ข า ด ต อ น เมื ่อ คนนี ้ใ หแ กค นนี ้ คนนี ้ก ็ใ หต อบ, แลว คนนี ้ก ็อ ยา คิด วา พอแลว เลิก กัน . มัน ควรจะใหก ลับ อีก แลว คนนั ้น ก็ใ หก ลับ อีก ; กลับ ไปกลับ มาเปน การผูก ผัน กันอยางนี้มันก็ไมสิ้นสุด ยังเรียกวาเปนการผูกพันกันอยูนั่นเอง, มีลักษณะแหงความ เป นมิ ตรที่ ผู กพั นให มั นแน นแฟ นยิ่ งขึ้น ๆ. อุ ตส าห ชวยกั นสอนลู กเด็ ก ๆ ตาดํ า ๆ ใหมั นมี ความผูกพั นกับเพื่ อนฝูงใหมากขึ้นในลักษณะอยางนี้ ก็จะเกิดความเมตตา แนน แฟน ลึก ซึ ่ง ขึ ้น ยากทีจ ะเลือ นไปได, มัน เหมือ นกับ ชว ยกัน รัก ษาหรือ ชวยรดน้ําพรวนดิน ใหแกสิ่งทีเรียกวาเมตตานั่นเอง
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org .…
.…
....
.…
ที นี ้ ก็ ม ี ข อ ปลี ก ย อ ยที ่ อ ยากจะพู ด ในลั ก ษ ณ ะที ่ เ ป น การแนะ บางสิ่งบางอยาง.
www.buddhadassa.in.th
๓๗๖
อริยศีลธรรม
ข อ ที ่ ๗ นี ้ อ ยากจะระบุ สิ ่ ง ที ่ เ รี ย กว า พ ยายาม ผ ลิ ต ส ว น เกินเพื่อประโยชนแกผูอื่น. เราจ ะ ไม ค ิ ด เพี ย งว า เราไม เ อ าส ว น เกิ น ก็ พ อ แ ล ว เราจ ะ ต อ งคิ ด เลยไปถึ ง ว า เราจะพยายามให ม ี ส ว นเกิ น ให ม าก ๆ ไว เ พื ่ อ จะ ให แ ก ผู อื่ น . อย า งที่ ได ย กตั ว อย า งมาว า ถ า เป น เศรษฐี ค รั้ ง พุ ท ธกาล ก็ คื อ ผู ที่ พยายามผลิต ส วนเกิ น ให ม ากขึ้น ไว เพื่ อ หล อ เลี้ยงโรงทาน บํ ารุงโรงทาน ผลิ ต สวนเกินเพื่อประโยชนผูอื่น ตัวเองกินไมหมด กินไมไหว ก็ไวเพื่อบํารุงโรงทาน. แมจ ะฝงไว ก็ฝงไวเพื ่อ เปน ทุน สํารอง ในการเลี้ย งโรงทานขา งหนา ; อยา งนี้ เขาผลิตสวนเกินเพื่อประโยชนแกผูอื่น. .…
.…
....
.…
ข อ ที ่ ๘ อ ย า ก จ ะ เ รี ย ก ว า เ จี ย ด ส ว น เ กิ น อ อ ก ม า ใ ห
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org จนได.
ค น เรามั ก จ ะ คิ ด ว า ยั ง ไม พ อ ที ่ ช ว ย ผู อื ่ น ; เดี ๋ ย วนี ้ เ ราก ลั บ พูด วา จะตอ งมีสว นที่เ จีย ดออกมาได เพื ่อ ประโยชนแ กผูอื่น เพราะวา มันเปนการทําที่มีผลมากกวาที่จะไมเจียดออกมาได แมจะสวนเล็ก ๆ นอย ๆ นั้น. ให พยายามสอนลู ก เด็ ก ๆ ให ตั ้ ง จิ ต อธิ ษ ฐานว า ทุ ก วั น เราจะเจี ย ดส ว นของ เราออก ใหเปนสวนเกิด ใหเปนประโยชนแกผูอื่นใหได.
เช น ว า แม เขาให ส ตางค ม า ๑๐ สตางค สํ า หรั บ มาโรงเรี ย นตอน กลางวั น ในวั น หนึ่ ง ที่ จ ริงมั น ก็ น อ ยมาก กิ น เองก็ ไม ค อ ยจะพออยู แ ล ว ; แต ถึ ง
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน (ตอ)
๓๗๗
อยางนั้นเราก็เจียดสัก ๑ สตางค ใหเพื่อนคนที่ไมมีเลย เรากินเราใช ๙ สตางค นี้มัน ก็พ อจะอยูได ถาคิด อยา งนี้ก็มีสํา หรับ จะเจีย ด; แตถาเราไมคิด อยา งนี้ แมจะมีตั้งบาท ตั้ง ๒ บาท มันก็ไมมีความคิดที่จะเจียดอยูนั่นเอง. แมวา ผูใหญก็เหมือนกัน จะตองถือหลักออยางเดียวกัน ในการ ที่ จ ะต อ งมี ส ว นที่ จ ะเจี ย ดออกมาให เ ป น ส ว นเกิ น ให เ ป น ประโยชน แ ก ผูอื่นใหจนได; โดยไมตองคํานึงถึงวา บุญนั้นมันจะกลับมาสนองเรา หรือเขาจะ รักเรา แตเราจะแสดงความเปนมิตร หรือเมตตาที่บริสุทธิ์ใหเจริญงอกงามขึ้นมา ในนิสัยสันดานเทานั้นเอง. .…
.…
....
.…
ขอที่ ๙ อยากจะเรียกวา การชวยอยางมีเหตุผล.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เ ม ต ต า ก็ ค ื อ รั ก , ก รุ ณ า ก็ ค ื อ ช ว ย ; แ ต ว า ก า ร ช ว ย นี้ ตอ งมีเหตุผ ล คือ ไมทํา ลายผูรับ นั้น เอง. การใหไ ปอยา งไมมีเ หตุผ ล ก็อ าจ จะเป น โทษแก ผู ไ ด รั บ ; เช น ทํา ให เ ขากลายเป น คนที่ ไ ม คิ ด จะช ว ยตนเอง ซึ่ง มีอ ยูม าก. แตถา ชว ยกัน อยา งมีเ หตุผ ล มัน ก็ไ มเ กิด อาการอยา งนั้น ขึ้น ; ฉะนั้นการที่จะออกกฎหมายหามการขอทานเสียโดยสวนเดียว นี้ก็ไมถูก; มันก็มี สวนที่ควรจะชวย ในเมื่อมันมีเหตุผล.
เหตุ ผ ล ในที่ นี้ ก็ เ ล็ ง ไปถึ ง การที่ ช ว ยให เ ขาช ว ยตั ว เองรอดได ; ในเมื่ อเขายังชวยตัวเองไมไดจริง ๆ ก็ชวยใหเขารอดชีวิตอยูได . นี้ก็มีเหตุ ผล เหมือนกัน, แลวจึงชวยตอไปในลักษณะที่เขาชวยตัวเองได.
www.buddhadassa.in.th
๓๗๘
อริยศีลธรรม
ใหลูก เด็ก ๆ คิด ไดวา การที่ชว ยมดแมลงที่ต กน้ํ า จะตาย ใหม ัน รอดตายนี้มันมีเหตุผลหรือไม? หรือวาจะชวยคนที่ไมมีอะไรไรจริง ๆ กําลังจะตาย อยูจริง ๆ นี้ จะมีเหตุผลหรือไม? มันจึงจะสูงขึ้นไปตาลําดับ จนไปถึงเรื่องชวย ประเทศ ชาติ ศาสนา หรือกระทั่งชวยมนุษยในฐานะที่เปนมนุษย ไมตองเปนใคร เปนเขา เปนเรา หรือเปนอะไร นี่เรียกวาเมตตา หรือคามเปนมิตรเหมือนกัน . ถาทําผิดขอนี้มันจะไมเปนเมตตาก็ได ก็กลายเปนการฆาเขาไปเสียเลยก็ได จึง ตองมีหลักวาชวยอยางมีเหตุผล. .…
.…
....
.…
สิ ่ง ปลีก ยอ ยตอ ไปอีก ก็เ กี ่ย วกับ ความรูส ึก ที ่เปน ขา ศึก แกเมตตา ดังนั้นจึงมี:ข อ ที ่ ๑๐. ซึ ่ ง จะเอ ย อ า งถึ ง ธรรม ะที ่ เ รี ย กว า ไม ม ั ก โก รธ , ไมโกรธ หรือไมมักโกรธ หรือไมขี้โกรธอะไรนี่ไดทั้งนั้น อยูในคํา ๆ เดียวกันนี้; ในสิ่งที่คนอื่นเขาโกรธ, ในกรณีที่คนอื่นเขาโกรธเราจะไมโกรธ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ลูก เด็ก ๆ ควรจะไดรับ บทเรีย นขอ นี ้ใ หม าก หรือ หัด ไมโ กรธ ในเมื่อเด็กอื่นมักโกรธในเรื่องอยางเดียวกัน หรือวาเขามาทําแกเราดวยความโกรธ เราก็ จ ะไม โกรธ. เราจะถื อ ตามพระพุ ท ธภาษิ ต หรือ ธรรมภาษิ ต ทั่ ว ๆ ไปว า ตอนที่โกรธตอนนั้นมันเลวกวาคนที่โกรธทีแรก. เพราะวาการที่เขาจะมาทําอะไร เราเขา นี ้ ก็ต อ งทํ า ดว ยความโกรธ; ถา เรารับ ความโกรธนั ้น เราก็โ กรธตอบ; มันกลายเปนโกรธดวยกันทั้งสองฝาย.
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน (ตอ)
๓๗๙
นี้ ก็ เ รี ย กกว า เป น ป ญ หา คื อ พวกหนึ่ ง ก็ จ ะเห็ น ว า เป น การ ยุติธ รรมแลว ; เพราะวา เขามาทํา แกเ รากอ น เพราะฉะนั้น เราก็ตอ งทํา ตอบ. เราเปนฝายถูกไปเสียเลย ผูโกรธตอบกลายเปนฝายถูกไปเสียเลย. แตหลักใน ทางศาสนาไมไ ดถือ อยา งนั้น คือ ไปถือ ตรงกัน ขา มวา คนที่โ กรธตอบนั้น เลวกวาคนที่โกรธมาทีแรก. คงจะลําบากหนอย ที่จะอธิบายใหลูกเด็ก ๆ เขาเขาใจในขอนี้ วา เราไมไปโกรธเขากอน แมเขาโกรธเรามาเราก็ไมโกรธตอบ; เปนอันวาเราไมมี เรื่อ งที่จ ะตอ งโกรธ. ใหนึก ภาวนาในขอ ที่วา "สัต วทั้ง หลายเปน เพื่อ นทุก ข เกิด แก เจ็บ ตาย ดวยกันทั้งหมดทั้งสิ้น" อยูเสมอไป; ฉะนั้น ขอที่บางคน หรื อ บางเวลาเผลอไปโกรธนี้ เ ป น เรื่ อ งธรรมดา. เราควรจะสงสารเขา; เพราะวาเวลานั้นเขาโงไป เผลอไป, หรือมีอะไรทําใหเขาเขาใจผิดก็ยังมี. ฉะนั้น ไม โ กรธเอาไว ก อ นดี ก ว า และถ า เขาโกรธมาแล ว ก็ ไ ม โ กรธตอบด ว ย.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org …
.…
....
.…
ขอที่ ๑๑. จะไมอาฆาต หมายความวา ไมผูกโกรธ.
ความที ่ อาฆาตมาดร า ย โกรธไม รู สิ้ น สุ ด นี ้ เกลี ย ดไม รู สิ ้ น สุด พยาบาทไมรูสิ้นสุดนี้; ใหมองใหดีวามันเปนเรื่องทําลายตัวเรา; เหมือ น เราเอาไฟมาสุ ม เอาไว ต ลอดเวลา ไม ย อมซั ด ออกไป.พู ด ให น า กลั ว ก็ ว า เหมือนกับวาเราจับตัวเราใสลงไปในนรก หรือพานรกมาสวมเราอยูตลอดเวลา. อย า เข า ใจว า ที่ ไ ปคิ ด โกรธ อาฆาต พยาบาทนั้ น จะมี ผ ลดี แ ก เ รา หรื อ ว า
www.buddhadassa.in.th
๓๘๐
อริยศีลธรรม
แกใครก็ตาม; มันไมมีผลดีแกใครเลย ฉะนั้นเราตายเสียดีกวา ที่จะอยูดวย ความอาฆาตจองเวรอยางนั้น นี่ก็เปนเมตตาอันหนึ่ง ชนิดหนึ่งลักษณะหนึ่ง. .…
.…
....
.…
ข อ สุ ด ท า ย ข อ ที่ ๑๒. อยากจะเอ ย ถึ ง คํา ว า ชนะเวรด ว ย ความไม มี เ วร. เมื่ อ ผู อื่ น เขาอาฆาตเรา พยาบาท เรา จองเวรเรา นี่ เ รา ก็ จ ะเอาชนะเวรนั้ น ด ว ยความไม มี เ วร; แม ว า มั น จะลํา บากบ า ง หรื อ จะ ยืด ยาวบา ง ก็ยัง มีท างที่จ ะทํา ได. สอนใหเ ขารูจัก ชนะเวรดว ยความไมมี เวร;เพราะวาถาจะยิ่งเอาเวรมาเปน เครื่อ งชนะเวร มัน ยิ่ง มากขึ้น ไปอีก ไมมี ทางที่จ ะชนะได. ฉะนั้น สิ่ง ที่เ รีย กวา เวรนี้จ ะชนะไดก็เ พราะยอมระงับ เวร; แมวาจะตองเปนฝายที่เสียเปรียบหรืออดทนอะไรก็ตาม. นี่คือความเมตตาที่ ถึ ง ขนาดสู ง สุ ด ยอมเป น ฝ า ยถู ก กระทํา หรื อ เสี ย เปรี ย บ หรื อ อะไรก็ ไ ด เพื่อวาใหเวรมันระงับไป.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org นี่ตัว อยา งเทา นี ้ก็พ อแลว จะพูด ไดไ มมีที ่สิ้น สุด ถึง คุณ ธรรม ในกลุ ม ทีเ รีย กวา เมตตา. ถา เด็ก ๆ ของเราไดรับ การอบรมบม นิส ัย ใน เรื่ อ งเมตตากรุ ณ ากั น อย า งนี ้ ก็ น ั บ ว า ศี ล ธรรมส ว นหนึ่ ง ได ส มบู ร ณ ขึ้ น ในด า น นั ้ น คื อ ด า น ที ่ เ รี ย กว า เป น ความ เม ตตากรุ ณ า. ที นี ้ ก ็ ทํ า การ เบีย ดเบีย นกัน ไมไ ด; จะเกิด บุญ เกิด กุศ ลชนิด ที่ใ หน อนตาหลับ , จะเกิด ความรูสึกเปนสุขอยางแทจริง โดยที่ไมตองไปแสวงหาความสุขทางเนื้อทางหนัง ทางเรื่อ งวัต ถุ เรื่อ งกิเ ลส เรื่อ งกามารมณ เปน ตน ; นับ วา เปน ศีล ธรรม หมวดหนึ่งหรือกลุมหนึ่ง ที่มีประโยชนลึกซึ้งควรจะสนใจ. .…
.…
....
.…
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน (ตอ)
๓๘๑
หมวดที่ ๔. คือ ขันตี. ขอใหสังเกตดูใหดีวาเราจะจัดกลุมธรรมะตั้งหลายสิบหลายรอยให เหลือ เพีย ง ๘ หมวด;มัน ก็จํา เปน อยูเ องที่จ ะตอ งเอาพวกที่ค ลา ย กัน หรือ เนื่องกันอยูมาใสไวในกลุมเดียวกันเสีย. ฉะนั้นหมวดขันตินี้ก็ตองมีเรื่องบางเรื่อง ที่เพียงวามันเนื่องกันอยูกับขันติ ก็เอมาไวในหมวดนี้. ข อ ที่ ๑. ก็ จ ะเอ ย ถึ ง สิ่ ง ที่ เ รี ย กว า ขั น ติ ตามชื่ อ ของหมวด นั่น เอง. ขัน ติ คํา นี้แ ปลวา อดทน หรือ อดกลั้น ; อะไรที่ค วรอดทนอดกลั้น ก็ตองอด. อ ย า ง ที ่ ๑. สิ ่ ง แ รก ก็ ค ื อ ค ว า ม เป น ไ ป ต า ม ธ รร ม ช า ติ ซึ่งอยูในโลกนี้ มี อ ะไรมาสั ม ผั ส มาถู กต อ ง ที่ ทํ าให ต อ งอดกลั้ น เชน ความรอ น ความหนาว เหลือบ ยุง ลม แดด อะไรก็ตาม มันก็เปนสิ่งที่จะตองอดกลั้น; ไมใชวาจะปลอยใหมันกัดหรือมันทรมานอยูตลอดเวลา แตวาตองอดกลั้นที่จะ ไม ทํา จิ ต ใจให มั น เป น ทุ ก ข ขึ้ น มา ในเมื่ อ มั น หลี ก ไม พ น มั น ก็ ต อ งอดกลั้ น แลวก็แกไขไปตามเรื่อง.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org อย า งที ่ ๒. ยั ง มี ค วาม เจ็ บ ไข ไ ด ป ว ย นี ่ ก ็ เ ป น เรื ่ อ งที ่ จ ะ ตองรูจักอดกลั้น; ถาไมรูจักอดกลั้นหรือ เฉยได ก็เทากับ กินของแสลง ทําให สูญเสียกําลังใจ หรือทําใหเปนความรูสึกเปนทุกขทรมานที่เพิ่มขึ้นอีกสวนหนึ่ง. นี่ไมมีประโยชนอะไร จึงตองอดกลั้นตอความเจ็บไขไดปวย.
www.buddhadassa.in.th
๓๘๒
อริยศีลธรรม
อย า งที ่ ๓. ที ่ อ ยู ใ นโลกนี ้ ก ็ ย ั ง มี อ ยู ร วมกั น กั บ คนพาลหรื อ คนบ า ซึ่ ง หลี ก ไม พ น ฉะนั้ น คนพาลหรื อ คนบ า นั้ น ก็ ย อ มทํา อะไรชนิ ด ที่ จะ ตองให เราต องอดกลั้น ; ก็ตองอดกลั้ นได. แม คนดี ๆ ที่ เขาเรียกกั นวาดี ตาม ธรรมดานั้นก็มีกิเลส; ถาเกิดมีกิเลสก็คือคนบานั่นเอง แตเปนบาชนิดที่ไมมีใคร เรียกวาคนบา; ฉะนั้นคนมีกิเลสก็ยอมลวงเกินผูอื่น; บางทีก็ไปดาผูอื่น หรือ ไปดูห มิ่น ดูแ คลนอะไรเขา;มัน ก็ตอ งเปน เรื่อ งที่ตอ งอดกลั้น . การอดกลั้น นั้น ดีก วา ที ่จ ะไปเปน คนบา ขึ้น มาเปน คนที ่ ๒ แลว ก็ไ ดท ะเลาะกัน ไดฆ า กันอยางนี้. อย า งที ่ ๔ นี ้ อ ดกลั ้ น สู ง สุ ด อี ก อย า งหนึ ่ ง ก็ ค ื อ อดกลั ้ น ต อ การบี บ คั ้ น แห ง กิ เ ลสของตนเอง ทุ ก คนมี กิ เ ลส; กิ เ ลสมั น ต อ งการ ตามประสากิ เ ลส แล ว มั น ผิ ด ทั้ ง นั้ น ; เพราะฉะนั้ น เราต อ งอดกลั้ น นั บ ตั้ง แตวา อยากจะสูบ บุห รี่ มัน ก็ตอ งยอมอดกลั้น หรือ วา ถา ติด บุห รี่แ ลว ก็ตอ ง อดกลั้น เพื่อจะทิ้งมันเสีย. นี่กิเลสตัวเล็ก ๆ มันก็ยังเปนอยางนี้.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org อยากไปดู ห นั ง อยากไปดู ล ะคร อยากกิ น เหล า เมายา อยากไป แสวงหากามารมณ ตอ งอํา นาจของกิเ ลสนั้น ๆ; ก็ลว นแตเ ปน เรื่อ งที่ตอ ง อดกลั ้ น . อย า งนี ้ เ รี ย กว า อดกลั ้ น ต อ การบี บ คั ้ น ของสิ ่ ง ที ่ เ รี ย กว า กิ เ ลส เปนการอดกลั้นสูงสุด.
ทั้ง หมดนี้ก็รวมเรีย กวา ขัน ติ คือ ความอดกลั้น อดทน ดว ยกัน ทั้ งนั้ น . เราจะต อ งอธิ บ ายให ลู ก เด็ ก ๆ เขารูจั ก ความอดกลั้ น เหล า นี้ , แล ว ก็ สรรเสริญ เขาเมื่อ เขาอดกลั้น ได; ใหเขาเกิด นิสัย แหง บุค คลผูมีขัน ตี ซึ่ง เปน
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน (ตอ)
๓๘๓
ประโยชนอยางยิ่งแกคนทุกชนิดทุกสถานะ, จะเปนฆราวาส หรือเปนบรรพชิต เป น พระ ก็ ร อดตั ว ไปได เ พราาะความอดกลั ้ น ซึ ่ ง จะได พ ู ด กั น ต อ ไปใน ความหมายอื่น. .…
.…
....
.…
ขอที่ ๒ อยากจะเรียกชื่อธรรมะที่มีชื่อวา โสรัจจะ คํา นี้ แ ปลว า ยิ้ ม แย ม . อดกลั้ น ได แต ถ า หน า บึ ้ ง ก็ ไ ม ดี หรื อ ไม เ ก ง . ถ า อดกลั ้ น ได ก ็ ต อ งยิ ้ ม แย ม ได ; แม เ จ็ บ ปวดเหลื อ ประมาณ เลือ ดไหลอยูก็ค วรจะยิ้ม แยม ได หรือ วา ถูก เขาดา มัน ก็ค วรจะยิ้ม ได.ถา ถูก กิ เ ลสลี บ คั ้ น ก็ ค วรจะหั ว เราะเยาะกิ เ ลสได อย า งนี ้ เ รี ย กว า โสรั จ จะ ความยิ้มแยม มันเปนขันติที่แสดงผลสูงสุด เลยไปถึงอาการที่นาเลื่อมใส.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org .…
.…
....
.…
ข อ ที่ ๓. อยากจะระบุ สิ่ ง ที่ เ รี ย กว า การบั ง คั บ ตั ว , ภาษา บาลี เรียกวา ทมะ.
ทมะ แปลว า บั ง คั บ ตั ว , บั ง คั บ ตั ว คื อ บั ง คั บ กิ เ ลส; แต เ รา มักจะมองกันที่การกระทําขางนอก เชนการบังคับการกระทําที่ไมควรจะทําอยา ให ม ั น มี ขึ ้ น มา ที ่ แ ท ก ็ ค ื อ การบั ง คั บ กิ เ ลส นี ่ ม ั น เป น การตั ด บทตั ้ ง แต ที แ รก ว า เรามี ก ารบั ง คั บ ตั ว ไม ใ ห ไ ปกระทบ กระทั ่ ง ผู อื ่ น ; นี ่ ป ญ ห า มันก็หมดไปมากทีเดียว.
www.buddhadassa.in.th
๓๘๔
อริยศีลธรรม
ก า ร บั ง คั บ ตั ว นี ้ มุ ง อ ย า ให เ กิ ด ค ว าม รู ส ึ ก เล วร า ย อ ะไร ขบกัดเราอยู แมเนื่องดวยผูอื่น;แตความประสงคสวนใหญก็หมายถึง บังคับใน สวนที่มันจะออกมาขางนอก เปนการกระทํา แลวมันไปกระทบกระทั่งถึงสิ่งอื่น หรือบุคคลอื่น. การบัง คับ มีค วามหมายกวา งขวางมาก ควบคุม ตัว เอง บัง คับ ตั ว เอ ง ใ ห อ ยู ใ น อํา น า จ ; มี ห ลั ก สํา ห รั บ ป ฏิ บั ติ ม า ก ม า ย , ก ร ะ ทั่ ง ถึง บังคับ จิต ตามวิธีของกรรมฐานภาวนาอีก มากมาย. นี้ก็อ ยูในพวกที่บังคับ ตัว ทั้งนั้น ศีลธรรมสากลไดเอยถึงคํานี้มาก คือการบังคับตนเอง. .…
.…
....
.…
ขอที่ ๔ อยากจะเอยชื่อ ความไมเถียง ความไมดื้อรั้น.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ความไมเ ถีย งนี ้ต อ งเปน การฝก เฉพาะ เพราะวา คนมัน เคยดื ้อ เคยเถียงมาตั้งแตออนแตออก; ถาใหดีละก็ตองอบรมเด็ก ๆ เล็ก ๆ ไมใหมี นิสัยที่จะดื้อหรือจะเถียง ใหยอมฟง.
นึ ก ถึ ง พ ระ พุ ท ธ ภ า ษิ ต ที ่ ว า บุ ต รห ล า ย ๆ ช นิ ด บุ ต รที่ ประเสริ ฐ ที ่ ส ุ ด ก็ ค ื อ บุ ต รที ่ ย อมเชื่ อ ฟ ง .พระพุ ท ธเจ า ไม ไ ด ต รั ส ยกย อ ง บุ ต รที ่ เ ฉ ลี ย วฉ ล าด เก ง กล า ส าม ารถ แต ท า น ย ก ย อ งบุ ต รที ่ เ ชื ่ อ ฟ ง ; เพราะบุตรที่เชื่อฟง มันมีแตสวนดีโดยสวนเดียว. ฉะนั้น ก็ตองอบรมลูกเด็ก ๆ ใหเปนคนเชื่อฟง แมมันยังไมมีเหตุผล ก็พูดกันได ไมตองเถียง ไมตองดื้อ.
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน (ตอ)
๓๘๕
ให ถ ื อ ว า การเถี ย งหรื อ การดื ้ อ นั ้ น เป น เรื ่ อ งเลว, เป น เรื ่ อ ง ของภูตผีปศาจ ใหดูหนาตาจิตใจของคนที่กําลังดื้อกําลังเถียง มันเหมือนกับ ภูต ผีปศ าจ มัน ไมใ ชลูก มนุษ ยเ สีย แลว ; ฉะนั้น ลูก มนุษ ยมัน ก็ไ มค วรจะดื้อ จะเถียง ใหมองหนากันไดอยางมนุษย. .…
.…
....
.…
ขอที่ ๕. การยอมได คือ สมัครเปนผูยอม. ป ญ หามี อ ยู ที ่ ไ ม ม ี ใ ครยอม จึ ง ไม ร ะงั บ เรื่ อ งอะไรลงไปได . การกระทบกระทั่งกันตองมีเปนธรรมดาในโลกนี้; แตการที่ฝายหนึ่งจะยอมเสีย โดยใหเรื่องระงับไปไดนี้หาไดยากมาก. ฉะนั้น พระพุทธเจาทานจึงสรรเสริญ คนยอม; แลว ตัว เปน ฝา ยถูก ก็ย อมได เพื ่อ ใหเรื่อ งมัน ระงับ ไปเสีย , ตัว เปน ฝายถูก เสียหายก็นิดเดียว แตประโยชนมันไดมาก ถาเรื่องตาง ๆ มันระงับไปได.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org บางที ก็ เป น เรื่อ งวิ น าศของบ า นเมื อ งของประเทศชาติ ไปเลย ถ า เกิ ด การไม ย อม. ฉะนั้ น ยอมเสี ย ประโยชน ซึ่ ง ไม เท า ไร, หรื อ ว า ยอมเสี ย เกียรติ ยอมเสียอ ะ ไ ร ก็ ต า ม ที่ เ รี ย ก ว า มั น เ ป น เ รื่ อ ง เ สี ย แ ล ว ค ว า ม วิ น า ศ ข อ ง สวนรวมจะหายไปได. นี่ก็เรียกวามีป ระโยชนดีทีสุด ทางศีล ธรรมในระดับ พื้น ฐานทั่วไป; แตถาเปนเรื่องศีลธรรมสวนสูงทางจิตทางวิญญาณละก็ การยอมนี้ เปนการฆากิเลส, ยอมไดเทาไรก็ฆากิเลสของตัวเทานั้น. ฉะนั้น การยอมไดนั้น ชวยใหเปนพระอรหันตเร็วขึ้น; แตนี่มันเกินขอบเขตของยุวชน เราจึงไมพูด .…
.…
....
.…
www.buddhadassa.in.th
๓๘๖
อริยศีลธรรม ขอที่ ๖. จะระบุ การอดโทษและการขอโทษ.
ค น ทั ่ ว ไ ป ไ ม ย อ ม อ ด โ ท ษ ; ใ ค ร เป น ผู ย อ ม อ ด โ ท ษ ค น นั ้ น เรี ย ก ว า ดี ก ว า ธ ร ร ม ด า คื อ ต อ ง เป น สั ต บุ ร ุ ษ จึ ง จ ะ ย อ ม อ ด โท ษ ค น ธรรมดานั้นคิดจะไมอดโทษ และคิดจะปรับเอาประโยชน จากการที่เขามาลวงเกิน เรา; ไม ค ิ ด จะอดโทษ มี แ ต จ ะค า กํ า ไรบนการขอโทษของผู อื ่ น . ถ า เป น สั ต บุ ร ุ ษ ต อ ง อ ด โท ษ ,อี ก ท า ง ห นึ ่ ง ก็ ต อ ง ข อ โท ษ . จ ะ เป น ก า ร ล ว ง เกิ น เล็กนอยเทาไรก็ตามจะตองขอโทษ จะไมตองรีรอในการขอโทษถาเราเปนฝายผิด. เราจะตอ งสอนลูก เด็ก ๆ ใหเ ขารู จ ัก ขอโทษ เปน นิส ัย ทีเ ดีย ว และพรอ มกัน นั ้น ก็ต อ งอดโทษดว ย ในเมื ่อ ผู อื ่น เขาขอโทษ. สิ ่ง เหลา นี ้ต อ ง ทํ า ดว ยความอดทน ทั ้ง นั ้น , เปน การอดทนตอ อํ า นาจขอกิเ ลสในภายในใจ; ไมอ ดทนแลว มัน ก็ไ มย อมขอโทษ. หรือ เขาขอโทษเราก็ไ มใ ห และยัง ผูก โกรธ, หรือวาจะถือเอาการลวงเกินนั้นเปนเรื่องแสวงหาประโยชนอยูร่ําไป.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org .…
.…
....
.…
ขอ ที ่ ๗. จะเรีย กวา ถอ มตัว นี ้ไ มไ ดม ีค วามหมายเปน ขัน ตี โดยตรง. เปนขันติทางออม.
ถ า เร า ถ อ ม ตั ว เร า ก็ ต อ ง มี ค ว า ม อ ด ก ลั ้ น อ ด ท น อ ยู เ ป น ธรรมดาตลอดเวลา; จะถอ มตัว ดว ยความหมายอะไรก็ต าม มัน ก็ม ีล ัก ษณะ ของความอดกลั้น กิเ ลสมัน ตอ งการใหย กหูชูห าง; ถา เราถอ มตัว เราตอ ง
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน (ตอ)
๓๘๗
อดทนตอ การบีบ คั้น ของกิเลส ที่มัน ตอ งการใหย กหูชูห าง. การถอ มตัว เปน นิสัย นั้น ก็เ ปน การชนะกิเ ลสอยูต ลอดเวลา ดว ยเหมือ นกัน ; ฉะนั้น รูจัก ถอมตัวดีกวาที่ยกหูชูหาง เหมือนอยางที่เขามีกันอยูทั่ว ๆ ไป. ... ... ... ... ขอที่ ๘. เรียกวา ความรํางับลงได. ความรํ า งั บ ลงได นี ้ ห มายถึ ง สติ ป ญ ญ า ที ่ จ ั ด ให เ รื ่ อ งราว รํา งับ ลงได; เรีย กอีก อยา งหนึ่ง ก็ม าเขา รูป เขา รอยสํา หรับ ที่จ ะระงับ ลงได. นี้ก็ตอ งอาศัย ความอดทนเปน เบื้อ งหนา หรือ วา เปน ระยะแรก; ไมอ ยา งนั้น มันไมมีทางที่จะจัดจะปรับปรุงเราหรือผูอื่นหรืออะไรก็ตาม ที่เกี่ยวของกัน ใหมัน เขารูปเขารอยกันได.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org โดยเฉพาะการประพฤติธ รรมะในพระพุท ธศาสนา ซึ ่ง มัน มี ลําดับขอธรรมะหลายลําดับและหลายขอ กวาธรรมะเหลานั้นจะเปนธัมมสมังคี คื อ เข า รู ป เข า รอยกั น ได ดี แ ล ว ตั ด กิ เ ลสได นั้ น เราต อ งมี ค วามอดทน เปน แนน อน; ไมอ ยา งนั้น ธรรมะทั้ง หลายจะไมเ ขา รูป เขา รอยกัน ได อยา ง ธรรมะหมวดโพชฌงค เปนตน มันตองรอได คอยได กวาจะเปนอุเบกขา. .…
.…
....
.…
ข อ ที่ ๙ ความสุ ภ าพ, ความสุ ภ าพนี้ จ ะเรี ย กว า เป น ความ อดทนก็ ได หรือ จะเรีย กเป น สั งวรระวัง สํ ารวมอะไรก็ ได , จะเรีย กเป น ความ บริสุทธิ์ก็ได.
www.buddhadassa.in.th
๓๘๘
อริยศีลธรรม
แต เ ดี ๋ ย วนี ้ อ ย าก จะชี ้ ใน แง ที ่ เ ป น ค วาม อ ด ท น ท น รั ก ษ า ความสุภาพนั่นเอง. ใครบางถาอยากจะมีความสุภาพอยูตลอดวันตลอดคืนแลว ไมตองอดทน ในการรักษาความสุภาพของตน. ฉะนั้ น ความสุ ภ าพมี เ นื ้ อ แท เ ป น ความอดทน จนกว า มั น จะชิน เป น นิ สัย ; แลวมั นก็ คาบเกี่ย วกัน กับ ที่ วา มั น มี สิ่งที่ มาทําให เราสูญ เสี ย ความสุ ภ าพ เชนเขาด า เป น ตน ; มั น ก็ ต องอาศั ย ความอดทนอี ก ที่ จะรัก ษา ความสุภาพไวได. นี้ขอใหชวยกันสั่งสอนลูกเด็ก ๆ ใหรูจักการตอสูดวยความ อดทน จะรักษาความปรกติหรือความสุภาพไวได. .…
.…
....
.…
ข อ ที่ ๑๐. จะเรี ย กว า อุ เ บกขา; แต ไ ม ใ ช อุ เ บกขาชั้ น สู ง ในพระพุทธศาสนา.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org อุ เ บ ก ข า นี ้ เ ป น เพี ย ง เฉ ย ได ห รื อ ร อ ไ ด ; พ ย า ย า ม ใ ห เ กิ ด ความรู สึ ก ที่ เ ฉยได ไม ห วั่ น ไหวไปตามสิ่ ง ที่ ม าทํา ให รั ก หรื อ ให โ กรธ. มั น มี ๒ เรื่องเทานั้นในโลกนี้ : อยางหนึ่งทําใหรัก, อยางหนึ่งทําใหโกรธ, จะทํา ไปในทางที่จะเฉยไดก็ตองอดทนเหมือนกัน.
อุ เ บ ก ข า อี ก ค ว า ม ห ม า ย ห นึ ่ ง นั ้ น คื อ ร อ ไ ด เช น ว า ป ลู ก ดอกไววันนี้ จะใหมีดอกพรุงนี้ มันทําไมได; ก็แนะใหลูกเด็ก ๆ เห็นวา จะให ตนไมมีดอกขึ้นมา ในวันพรุงนี้มะรืนนี้ นั้นทําไมได ตองมีความปรกติของจิต
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน (ตอ)
๓๘๙
รอไดต ามลํา ดับ ของมัน ; รดน้ํา พรวนดิน ดีแ ลว มัน ก็ง อกงามของมัน ไปเอง, เราก็รอกวามันจะออกดอกมา. ความรอไดนี้ก็เปนลักษณะที่เรียกวาอุเบกขา มาจากขันติ มีความอดทนดวย. เดี ๋ ย วนี้ ค น รอ ไม ค อ ย ได ก็ เ กิ ด ทํ า ต า ม อํา น า จ ข อ ง กิ เ ล ส ไปลักไปขโมย เปนตน; หรือเมื่อ ไมทําถึงอยางนั้น ก็เรารอนอยูในใจ เพราะ ไมทันอกทันใจเสียเลย. คนที่เขาพูดวาไมทันอกทันใจเสียเลยนี้ ก็เพราะวาเขา ขาดคุณธรรมขอนี้; เมื่อเขาทําดีที่สุดในสวนที่ควรจะทําแลว ก็ควรจะมีคุณธรรม ขอนี้: ทําใหมีความพอใจ สบายใจเพราะความรอได, สบายวามันไดทําถูกตอง. แลว มันตองออกมาเปนผลตามที่เราตองการเปนแนนอน, รออยูไดดวยใจคอ ปรกติ นี่ก็เรีย กวาอุเบกขา; แลว ดูใหดี ในนั้น มัน มีลัก ษณะขัน ติ คือ ความ อดทนรวมอยูดวยเหมือนกัน. ขอที่ ๑๑. อยากจะเรียกวา ความเปนคนไมเอาหนา.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ตามปรกติ เ ราจะเห็ น บุ ค คลแย ง เข า ไปเอาหน า : ทํ า อะไรก็ อยากจะไดหนาไดเกียรติแกตัว,อยากเปนหัวหนาความดีที่คนอื่นทํา, อยากจะ ใหคนทั้งหลายเขาเขาใจตัวเองทํา; นี้มันเปนโรคจิตชนิดหนึ่งซึ่งมีอยูทั่ว ๆ ไป. ถาจะแกกันในชั้นแรก มันก็ตองมีความอดทนไมตองไดหนา ไมตองการจะเอาหนา ตองการจะอยูอยางคนที่ไมไดหนา; แลวก็อยากจะเลยไปถึงขอสุดทายวา:-
www.buddhadassa.in.th
๓๙๐
อริยศีลธรรม ขอที่ ๑๒ สมัครที่จะเปนคนปดทองหลังพระ
นี่ค นโบราณเขาเขา ใจดีแ ลว ก็ไดพ ูด ไว เปน คํา สุภ าษิต พังเพย อะไรมาก ว า "ป ด ทองหลั ง พระ" คนพาลไม ย อม แต ค นดี ส มั ค ร. คิดดูซิการปดทองหลังพระนี้ คนโง คนพาล คนเขลา คนโลภเขาไมยอม; เขา จะใหมันเดนเพื่อใหเขามันเดน, เขาตองการแตเพื่อจะใหมันเดน, แตถาเปน สัตบุรุษมีธรรมะกลับชอบ วามันเปนสิ่งที่เหมาะสมแลว คือ เราไมตองการจะ เอาหนา; เราตองการจะเอาดีจริง. ถา จะเอาบุญ กัน จริง แลว ก็ป ด ทองขา งหลัง พระคงจะไดบ ุญ กวา; เพราะวาขางหนานั้นใคร ๆเขาก็ชอบจะปด, ขางหลังไมคอยมีใครอยากปด. ถาไมมีใครยอมปดขางหลัง มันก็คางเติ่งอยูนั่น มันก็ไมสําเร็จประโยชนอะไร; ฉะนั้น ความสําเร็จมันอยูที่คนยอมเสียสละปดทองหลังพระ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ดู ใ ห ด ี , มั น มี เ ค า เงื่ อ นแห ง ความอดกลั ้ น อดทน อยู ใ นนั ้ น ไมใชเปนเรื่องของปญญาลวน ๆ ;เพราะมันตองบังคับกิเลส ที่อยากจะไปตาม รองรอยธรรมดาสามัญ คือ การอยากเอาหนา มันตองทนหนอย จึงจะทําหนาที่ ปด ทองหลัง พระได; แลว ก็กิน ความลงไปถึง การที่ไ มใ หใ ครรู ไมใ หใ ครเห็น วาเราปดทองหลังพระดวยซ้ําไป เราแอบเมื่อไมมีใครเห็นไปปดทองหลังพระ ให มันเสร็จใหมันบริบูรณเสียที. จะทําบุญทําความดี แมแตจะรักษาศีลปฏิบัติธรรม ก็เหมือนกัน; ถาจะใหดีแลวอยาใหใครเขารูจะดีกวา คือ ไมตองการใหใครเขา สรรเสริญ.
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน (ตอ)
๓๙๑
เดี๋ย วนี้จ ะทํา อะไรสัก นิด จะตอ งเหมือ นกับ ตีฆอ งรอ งเปา ใหค น เขาเห็นเขารูวา ฉันทําความดี, จะปฏิบัติธรรมะในพระพุทธศาสนา ก็เหมือนกัน ยั ง ไ ม ว า ย ที ่ จ ะ โอ อ ว ด กั น ; นั ่ น เพิ ่ ม กิ เ ล ส ,แ ล ว ก็ ยิ ่ ง ลํ า บ า ก ม า ก ขึ ้ น ตั้งใจไววาจะละกิเลส, มันกลายเปนเพิ่มกิเลสเสียอยางนี้ มันก็ลําบากมากขึ้น. นี ่ ต ั ว อย า งเท า นี ้ ก ็ พ อแล ว สํ า หรั บ เรื่ อ งของขั น ตี คื อ ความ อดทนโดยตรงบาง โดยออมบางที่มันสัมพันธกันอยูบาง ขอใหจดจําไปสําหรับ อบรมลูกเด็ก ๆ ตาดํา ๆ ใหมีรากฐานแหงศีลธรรมหมวดนี้คือความอดทนดวย. ... ... ... ...
หมวดที่ ๕. คือ สังวร. ที นี้ ห มวดต อ ไปเป น หมวดที่ ๕. ซึ่ ง ให หั ว ข อ กลุ ม นี้ ว า สั ง วร - ความสํารวมระวัง ซึ่งมัน จะกิน ความเลยไปถึง การบังคับ ควบคุม การรัก ษา ดู แ ลอะไรด ว ย แต เ ราจะเรี ย กสั้ น ๆ ว า สั ง วรแปลว า สํา รวม. ถ า สํา รวม ไมรู ว า อะไร ก็ค ือ รู ว า ระวัง ก็แ ลว กัน ; ระวัง อยา ใหม ัน ผิด พลาดได คือ สํา รวม อย า ให มั น เกิ ด ช อ งโหว เกิ ด อะไรขึ้ น มาสํา หรั บ การผิ ด พลาดได , นี้เรียกวาสํารวม ถาเปน ภาษาบาลีก็เรียกวาสังวร.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ขอที่ ๑. อยากจะเอยถึงสิ่งที่เรียกวา สติ. สติ นี ้ แ ปลว า ความระลึ ก ได ; มั น ไม ใ ช เ ป น ตั ว การสั ง วร โดยตรงอยา งเดีย ว มัน เปน โดยออ ม. ถา ไมม ีส ติก็ไมม ีท างจะสัง วร; ถา เรา
www.buddhadassa.in.th
๓๙๒
อริยศีลธรรม
ระลึกไมได หรือไมมีสมปฤดี อยางนี้ ก็เรียกวา ไมมีทางจะสังวร ตองมีสติใหรู ว า อะไรเป น อะไรอย า งถู ก ต อ งทั น แก เ วลาอยู เ สมอ นี้ เ รี ย กว า สติ . ถ า กลัวจะพลาด ก็ตองหัดใหมันเร็วกวานั้นขึ้นมาอีก, อยางที่เรียกวานับสิบกอน. นิท านสํา หรับ ลูก เด็ก ๆ เรื่อ งนับ สิบ กอ นนั้น คือ เขามุง จะสอน เรื่อ งใหโอกาสแกส ติ; ใหส ติมัน มีโอกาสที่จ ะมาทัน แกเวลา. ถา ไมอ ยา งนั้น มัน มาไมทัน มัน มีเ รื่อ งที่ทํา ใหโ กรธ ใหพูด อะไรไปเสีย กอ นแลว ; ฉะนั้น จึงหัดนิสัยไมพูดหรือไมทําอะไรสวนออกไป; โดยที่ไมมีระยะเวลาหรือรออยูสัก ขณะหนึ่ง เพื่อใหเกิดสติโดยสมบูรณ. อาการที่เ ราวา นับ สิบ กอ น ก็ร วมอยูใ นสิ่ง ที่เ รีย กวา สตินั้น เปน เบื้ อ งต น ; แล วมั น ก็ ม ากขึ้น ไปสู งขึ้น ไป ถึ งสติ ที่ ต อ สู กั บ กิ เลส, ถึ งสติ ที่ มั น จะ ทํ า ลายกิ เ ลสอยู ใ นตั ว . ที ่ เ ราเรี ย กว า สติ ป ฏ ฐาน นั ้ น แหละคื อ สติ ที่ ตั้ง มั่น และสมบูร ณ. สตินี้กิน ความมากเหลือ เกิน แลว ก็ส มกับ ที่ พระพุท ธเจาตรัส วา สตินี้เปน สิ่งที่ตอ งใชในทุก ๆ กรณี . ใชคําวา "ทุก กรณี" ไมย ก เวนอะไร, ไมมีอะไรที่ไมตองการสติ. ... ... ... ...
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ขอที่ ๒. เรียกวา สัมปชัญญะ นี้เปนเกลอกันกับสติ.
เ ร า ไ ด ย ิ น คํ า พู ด ที ่ ว า ส ติ ส ั ม ป ชั ญ ญ ะ ; ส ติ นี ้ ต อ ง ทํ า หน า ที ่ ร ะลึ ก มาได เป น ความรู ที่ ม าทั น แก เ วลา. พอมาแล ว ก็ รั ก ษาไว ,
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน (ตอ)
๓๙๓
อยา ใหห นีก ลับ หายไปเสีย อีก ก็เ รีย กวา สัม ปชัญ ญะ ระดับ พื้น ฐาน มัน เปนอยางนี้. ถา พูด ใหส มบูร ณ จะตอ งพูด ถึง สิ่ง อีก สิ่ง หนึ่ง ดว ย คือ สิ่ง ที่เรีย ก วา ปญญา; ในโอกาสที่เรามีอยู สําหรับการศึกษา, ก็ศึกษา ๆ จนมีความรู ถูก ตอ ง และเพีย งพอในเรื่อ งนั้น ๆ สว นนั้น เรีย กวา ปญ ญา. ครั้น พอถึง คราวที่มีเรื่องเกิดขึ้นจริง ๆ เฉพาะหนาขึ้นมาจริง ๆ ปญญานั้นมันอาจจะมา ก็ ไ ด , ไม ม าก็ ไ ด . ถ า ป ญ ญานั้ น มา นั่ น จึ ง เรี ย กว า สติ ; ถ า มาช า ไป ก็ไมสําเร็จประโยชน. สติก็ตองมาเร็ว จึงจะเรียกวา สติที่ทันแกเวลา, สติคือ ปญ ญาที่ม าทัน แกเวลา. แลว สัม ปชัญ ญะ คือ การที่รัก ษาปญ ญานั้น ไวอ ยู ตลอดเวลาที่เ รายัง จะตอ งใชมัน อยู นี้มัน จึง เปน ของที่เ นื่อ งกัน ไปสํา หรับ สติปญญาหรือสติสัมปชัญญะ คํา ว า สั ม ปชั ญ ญะ มี ค วามหมายของคํา ว า ป ญ ญา รวม อยู ใ นนั ้น แลว วา รูสึก ตัว ทั ่ว พรอ ม ถา หมายถึง กิริย าที ่รูส ึก ตัว ทั ่ว พรอ ม เรียกวาสติสัมปชัญ ญะ ; แต ความรู นั้น เรียกวา ปญ ญา. เพราะฉะนั้น ในสัมปชัญญะนั้นยอมมีปญญา ซึ่งสติเปนผูพามาทันทวงที; ถาพามาไมทันทวงที ก็เหมือนกับไมมีปญญา. ฉะนั้น คนมีปญญาจึงไดวินาศไปแลว เพราะวาเขา ไมมีส ติ. สติ จึง ไดรับ เกีย รติ หรือ ไดรับ การยกยอ งวา สํา คัญ กวา ปญ ญา, จะมีคายิ่งกวาปญญาดวยซ้ําไป.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org .…
.…
....
.…
www.buddhadassa.in.th
๓๙๔
อริยศีลธรรม ข อ ที ่ ๓. เรี ย ก ว า ร ะ วั ง จิ ต , ก า ร สํ า ร ว ม ร ะ วั ง นั ้ น คื อ
ระวังจิต. สิ่งที่เรียกวา จิตนี้ อยาเอามาวิจารณ กันในที่นี้เลย ไมมีเวลาพอ; เอาตามที่รูสึกอยูก็แลวกัน วาสิ่ง ๆ หนึ่งซึ่งมันคิดนึกได, แลวมันก็คิดนึกไว ยิ่งกวาสายฟาแลบ, แลวมันคิดดีก็ได, คิดไมดีก็ได คิดอยางถูกอยางผิดอะไรได ทั้ ง นั้ น . ต อ งมี ก ารระวั ง ระวั ง จิ ต อย า ให มั น ปรุ ง ความคิ ด แล น ไปผิ ด . ถาถือเอา ตามแบบฉบับที่มีอยูแลวในพระบาลีนั้น:๑. ระวังจิตอยาใหกําหนัด ในสิ่งที่มายั่วใหกําหนด คือไปในทางที่รัก. ๒. ระวังจิตอยาใหขัดเคือง ในสิ่งที่มายั่วใหขัดเคือง; นี้คือทางโกรธหรือเกลียด.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ๓. ระวังจิตอยาใหหลงโงไป คือ เผลอไป สะเพราไป,
๔. ระวัง จิต อยา ใหม ัว เมา คือ ไปเสพติด อะไร แลว ก็ถ อนตัว ออกมายาก.
ใน ๔ ประการนี ้ เรี ย กว า ระวั ง จิ ต เป น สิ ่ ง ที ่ จํา เป น ที ่ ส ุ ด , หรือ วา ประเสริฐ ที ่ส ุด วิเศษที ่ส ุด . ควรจะใหล ูก เด็ก ๆ ไดรูจัก ๔ อยา งนี ้; เพราะมีอยูรอบดาน มีอยูตลอดเวลา. เราจะทําอยางไรดี จึงจะรูจักระวังจิต คงจะเปนเรื่องสนุกเหมือนกัน ไมนาเบื่อนัก.
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน (ตอ)
๓๙๕
ขอที่ ๔. เรียกวา ศีล นี้มาอีกแลว. คํา นี้ เ ป น หั ว ข อ ข อ ง ก า ร บ ร ร ย า ย ชุ ด นี้ คื อ ศี ล ธ ร ร ม . มีคํา วา ศีล มาแลว แตแ ยกตัว ออกมาเปน สวนนอ ย มาอยูในกลุม ที่เรีย กวา สังวร - สํารวม ระวัง; ถายังสังวรระวังไดอยู ก็ยังมีศีลอยูคือปรกติอยู. ขอเตื อ นเป น ร อ ยครั้ ง พั น ครั้ ง ว า ให ถื อ เอาความหมายของ คํา วา "ศีล " ใหถูก ตอ ง ใหเ ต็ม ที่ ใหส มบูร ณ คือ แปลวา ปรกติก็แ ลว กัน . พอผิ ด ปรกติ แ ล ว ก็ ค ื อ ไม ม ี ศ ี ล ; ถ า ยั ง ปรกติ อ ยู ก ็ ค ื อ มี ศ ี ล อยู . จะเป น ศีลชนิดไหนก็ตามในระดับไหนก็ตาม; ถือเอามีศีลตรงที่มีความปรกติ. ถาเปน เรื่อ งของลูก เด็ก ๆมัน ก็เรื่อ งศีลพื้นฐานทั่วไป ที่เรียกวาศีล ๕; แตวาควรจะ สอนเขาใหรูจักใหดีวา ที่สอน ๆ กันอยู ศีล ๕ ขอ ๑. ไมใ หฆา สัต ว, ขอ ๒. ไมใ หลัก ทรัพ ย, ขอ ๓. ไมใหทําชู, ขอ ๔. ไมใหพูดเท็จ, ขอ ๕ ไมใหดื่มน้ําเมา. ถามเด็ก ๆ ก็ตอบ อยา งนี ้ทั ้ง นั ้น ; เพราะวา ครูที ่โ รงเรีย นสอนอยา งนั ้น ที ่ถ ูก ควรจะใหเ ขา ขยายความหมายของคําเหลานี้ออกไป ๆ จนสมบูรณ เชนวา:-
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ศี ล ข อ ที ่ ๑. คื อ อ ย า ไ ป ป ร ะ ทุ ษ ร า ย ชี ว ิ ต ร า ง ก า ย ผู อื ่ น . อยาไปกระทบกระทั่งทํารายชีวิตรางกายผูอื่น อยางนี้มันก็จะกินความหมด วา ฆาก็ไมได หรือทําอยางไหน ๆ ก็ไมไดทั้งนั้น มันมีอีกมากอยาง. เดี๋ยวจะเขาใจ แคบ ๆ วา เอามีดไปฟนใหเขาตาย อยางนี้จึงจะผิดศีล; อยางอื่นมันไมผิด.
www.buddhadassa.in.th
๓๙๖
อริยศีลธรรม
ศี ล ข อ ที ่ ๒. ข อ ลั ก ท รั พ ย ก็ เ ห มื อ น กั น อ ย า ไ ป ป ร ะ ทุษรายทรัยพสมบัติของเขา. ศี ล ข อ ที ่ ๓. ว า ก า เ ม ฯ นี ้ อ ย า ไ ป ป ร ะ ทุ ษ ร า ย ข อ ง รั ก ของเขา. ถา เราใหค วามหมายอยา งนี้แ ลว ; เด็ก อายุ ๔ - ๕ ขวบ ก็ตอ ง ถือ ศีล ขอ นี้. เพราะวา เด็ก จะเล็ก เทา ไร ก็มีข องรัก เปน ตุก ตา เปน อะไรก็ ตามใจ; เด็ก อีก คนหนึ่ง ก็อ ยา ไปประทุษ รา ยของรัก นั้น ใหเด็ก ที่เปน เจา ของ เขาเดือดรอนใจ ซ้ําใจ; ถือศีล อยางนั้น จึงจะเปนศีล. ที นี้ ไ ปสอนกั น จนว า เด็ ก ๆ ก็ ไ ม ต อ งถื อ ศี ล ข อ กาเมฯ ชั้ น ครูบาอาจารย ที่มีชื่อเสียง ไมตองออกชื่อวาใคร ก็ยังสอนอยางนั้น : วาเด็ก ๆ ไมตอ งถือ ศีล ขอ กาเมฯ จนกวา มัน จะเปน หนุม เสีย กอ น; อยา งนี้ไ มถูก ตาม ที่พ ระพุท ธเจา ทา นทรงมุง หมาย. เพราะพระพุท ธเจา ทา นมุง หมาย จะให ไม ไ ปประพฤติ ผ ิ ด ต อ สิ ่ ง ที ่ เ รี ย กว า กามะ. กามะ คื อ ของรั ก ของใคร ของใครก็ได; ไมใชจะตองทําลายอยางทําลายทรัพยสมบัติ แตมันไปทําลาย น้ํ า ใจ สิ ่ ง ที ่ เ ป น ข อ ง รั ก ข อ ง ผู อื ่ น นั ้ น เรา ไป ทํ า ให เ ข า เจ็ บ ช้ํ า น้ํ า ใ จ ก็เรียกวา เราผิดศีลขอนี้.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ศี ล ข อ ที ่ ๔. นี ้ ก ็ อ ย า ให ใ ช ว าจานี ้ ทํ า ลายความถู ก ต อ ง ความเปนธรรม หรือสิทธิอันชอบธรรมของใคร.
ศีล ขอ ที ่ ๕. สุร านั ้น อยา ไปทํ า สิ ่ง ที ่ม ัน ประทุษ รา ยสติ สัม ปชัญ ญะของตัว เอง; จะไปพูด วา ดื่ม น้ํา เมา, เพีย งแตดื่ม น้ํา เมานั้น มัน
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน (ตอ)
๓๙๗
ก็ไ มรูว า มีค วามมุ ง หมายอยา งไร. แตค วามมุ ง หมายของศีล ขอ นี ้ ตามตัว หนังสือแท ๆ ก็คือวา อยาไปทําสิ่งที่ประทุษ รายแกสติปญ ญาของตัวเอง ก็ เรียกวาความไมประมาท. เมื่อไปทําสิ่งที่เปนที่ตั้งแหงความประมาท, ก็ทําลาย ความไมประมาท; ความประมาทมันก็ทําลายสติสปฤดีสัมปชัญญะของตนเอง. ฉะนั้น ก็ตัด บทวา อยา ไปทํา สิ่ง ที่ทํา ลายความเปน ปรกติข องสมปฤดีข อง ตนเอง ก็พ อแลว นี้ข อใหชว ยกัน สอนลูก เด็ก ๆ ใหรูจัก ศีล ๕ ใหถูก ตัว จริง เสียที แลวก็เพียงพอดวย. .…
.…
....
.…
ขอ ที่ ๕. อยากจะใชคํา วา วัต ร ซึ่ง เปน ภาษาวัด ใหค นอื่น เขาลอบาง วาเรานี้ชอบใชภาษาวัดเสียเหลือเกิน. ต อ งมี วั ต ร, มี ศี ล ก็ ต อ งมี วั ต ร; ฉะนั้ น คํา ว า ศี ล นี้ อ ยู ในลักษณะที่ บังคับเขมงวด, วัตร นี้มันชักจะ ปลอยไดบาง คือสมัครก็เอา ไมสมัครก็ได. แตที่แทควรสมัครที่จะมีวัตร ซึ่งหมายถึงมารยาทหรือหนาที่.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org สิ ่ ง ที ่ เ รี ย ก กั น ว า เป น ห น า ที ่ ต อ ง ป ฏิ บ ั ต ิ นี ้ เ รี ย ก ว า วั ต ร ; โดยเฉพาะอย า งยิ่ ง คื อ มารยาทที่ จ ะต อ งประพฤติ ต อ ผู อื่ น ต อ ตั ว เอง แ ล ว ก็ ต อ วั ต ถุ สิ ่ ง ข อ งที ่ ม ี อ ยู เกี ่ ย วข อ งอ ยู . ฉ ะนั ้ น ผู ที ่ ม ี ว ั ต รดี ก็ ต อ ง มีบ า นเรื อ นสะอาด มี วั ต ถุ เ ครื่ อ งใช ไ ม ส อยเรี ย บร อ ย มี เ นื้ อ หนั ง สะอาด มีอ นามัย ดี กระทั่งเปน ที่เคารพนับ ถือ พอใจของผูอื่น เพราะเราประพฤติตอ เขาดี; อยางนี้ก็เรียกวา วัตร ประพฤติวัตร; บางทีก็ใชคําวา พรต. พรต หรือ
www.buddhadassa.in.th
๓๙๘
อริยศีลธรรม
วั ต ร นี ้ เ ป น คํ า เดี ย วกั น . ถ า ไม สํ า รวมระวั ง แล ว ก็ ไ ม ม ี วั ต ร หรื อ พรต ไปได; วัตรจึงอยูในพวกสํารวมระวัง จนถึงกับพูดวา บําเพ็ญ พรตเต็มไปดวย ความสํารวม ระวัง. .…
.…
....
.…
ขอที่ ๖. ความมีระเบียบ ค ว า ม มี ระ เบี ย บ นี้ แ ย ก อ อ ก ม า จ า ก วั ต ร โด ย มุ ง ห ม า ย จะให อ ยู ใ นระเบี ย บอย า งแท จ ริง บางคนรูระเบี ย บแต ไม ป ระพฤติ , รูว า วั ต รนี้ เป นอยางไร แตไมประพฤติเสียก็มี ; แตถาวาเปนคนอยูในระเบียบ เปนคนมี ระเบียบตั้งอยูในระเบียบ แลวมันก็ไมเวนที่จะตองทําตามระเบียบ คือตามหนาที่. นี้ ก็ เ ป น เรื่ อ งเดี ย วกั น อี ก ที่ จ ะปฏิ บั ติ ต อ บุ ค คลหรื อ ว า ต อ ตนเอง หรื อ ว า ต อ วั ต ถุ สิ่ ง ของ นี้ ต อ งมี ค วามเฉี ย บขาดต อ การประพฤติ ต ามระเบี ย บนั้ น .
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org .…
.…
....
.…
ขอที่ ๗. ใชคํางาย ๆ วา พูดดี.
เป น คนมี คํา พู ด ดี คื อ สํา รวมปาก. พู ด ดี ก็ เ อาตามพระบาลี ที่วา : ไมพูดเท็จ, ไมพูดคําหยาบ, ไมพูดสอเสียด, ไมพูดเพอเจอ; อยางนี้ ก็เรียกวาพูดดี, เปนคําพูดที่ไมทําลายผูใด, ไมกระทบกระทั่งผูใด. ถ า ใ ห ส ู ง ขึ ้ น ไ ป ก ว า นี ้ ต อ ง เ ป น คํ า พู ด ที ่ ม ี ป ร ะ โ ย ช น ; คํ า พูด ที ่ไ มม ีป ระโยชน อยา ใหเ ขาพูด และชัก จูง ใหเ กิด นิส ัย . ถา ไมมี
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน (ตอ)
๓๙๙
ประโยชน แ ล ว นิ่ ง เสี ย ดี ก ว า , นิ่ ง เป น คนไม รู อ ะไรเสี ย ดี ก ว า คื อ จะพู ด แต ที่ มี ประโยชน มัน ก็เ ปน คํ า พูด ที ่ด ีม ากขึ้น ไปอีก . แตโ ดยพื ้น ฐาน ทั ่ว ไปแลว ตองการแตวา อยาพูดเท็จอยาพูดคําหยาบ อยาพูดสอเสียด ยุยงใหแตกกัน อยาพูดเพอเจอ เสียเวลาเปลา ๆ; นี่ไปอยูในขอที่วา พูดแตที่มีประโยชน ... ... ... ... ขอที่ ๘ เจียมตัว. นี ่ ค งจะสั ง เกตเห็ น ได ว า หั ว ข อ ธรรมะเหล า นี ้ เป น เรื่ อ งที่ ดึงเอามาเขาพวก เขาหมวดหมูกัน ในลักษณะที่เรียกวาเปนเพียงอุปกรณ ก็มี, เป น ตั วการก็ มี ; หรือ เป น ลั ก ษณะที่ แ สดงออกมา เพื่ อ จะยึ ด ถื อ เป น เครื่อ งวั ด เครื่องทดสอบก็มี.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เมื ่ อ พู ด ถึ ง เจี ย มตั ว ก็ เ ป น ผู ร ะวั ง ตั ว ก อ น จึ ง จะเจี ย มตั ว อยู ไ ด. การไมเ จีย มตัว ก็เ ปน กิเ ลส; ทีนี ้ก ็ย อมตอ สู ก ับ กิเ ลส ระวัง ไมใ ห กิเ ลสยกหูชูห างเกิด ขึ้น มา ก็เ รีย กวา "เจีย มตัว ". คํ า พูด นี ้ ดูจ ะไมค อ ยมี ความหมายอะไร; แต ที ่ จ ริ ง มี ค วามหมายมาก. เจี ย มตั ว เป น ที ่ ตั ้ ง แห ง ความนารักนาเอ็นดู ที่จะมีประโยชนตอไปอีกอยางกวางขวาง.
ฉะนั้น เราอุต สา ห พยายามใหลูก เด็ก ๆ เขามีค วามเจีย มตัว ดีก วา ; อยา ยั่ว ใหเขาจองหองพองขน แลว ตัว เองก็ส นับ สนุน . อยา กระทํา ชนิด ที่ทํา ใหค รูตอ งขอโทษลูก ศิษ ย : ไปหานายอํา เภอมา ไปหาผูวา การมา
www.buddhadassa.in.th
๔๐๐
อริยศีลธรรม
บัง คับ ใหค รูที่ส อนลูก ของเราขอโทษลูก ของเรา; เหมือ นที่เ คยมีเ รื่อ งจริง . นี้เพราะไมเจียมตัวกอนทั้งหมด, ไมยอมแพ ไมยอมอยูขางฝายต่ําตอย. .…
.…
....
.…
ขอที่ ๙ อินทรียสังวร. นี ้ เ ป น ธ ร ร ม ะ สู ง สุ ด เ ป น ชื ่ อ ธ ร ร ม ที ่ ส ู ง สุ ด แ ต เ ร า จ ะ เอาเพียงระดับทั่วไป. อิ น ทรี ย ส ั ง วร ในระดั บ ต น สํ า หรั บ เด็ ก ๆ ก็ ใ ห ร ะวั ง ตา หู จมู ก ลิ ้ น กาย ใจ : อย า ทํ า ให เ กิ ด เรื่ อ งราวขึ ้ น มาเพราะสิ ่ ง เหล า นั ้ น , อยาให ตองรองไห เพราะความสนุ กสนานทาง ตา หู จมูกลิ้ น กาย ใจ, หรือ ยอมเสียหาย เสียชื่อ เสียเกียรติ เสียเงิน เสียของอะไร เพราะวามันไมสํารวมระวัง ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ. อธิบายไมยาก, อธิบายทีละอยางวา ถาเรามันเปน ทาส เปนบาวของ ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ. แลวอะไรมันจะเกิดขึ้น อธิบาย ทีละอยาง ๆ แลวก็แนะใหสํารวมอยาใหเปนอยางนั้น.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org อิ น ท รี ย ส ั ง ว ร นี ้ มี ค ว า ม ห ม า ย สู ง ขึ ้ น ไ ป จ น ถึ ง ว า ห ม ด กิเลสเปน พระอรหัน ต ระดับ สูง สุด อยา งนั้น ใหถึง กับ วา ตาเห็น รูป ก็สัก วา เห็น สั ก ว า ดู หู ไ ด ย ิ น เสี ย ง ก็ ส ั ก ว า ได ย ิ น คื อ ไม เ กิ ด กิ เ ลสนั ่ น เอง; นั ้ น เป น พระอรหัน ต ในระดับ นั ้น ไมใ ชเ รื่อ งต่ํ า ๆ . เดี ๋ย วนี ้เ อาเพีย งเรื่อ งต่ํ า ๆ ที่ มี ป ระจํ า วั น ในบ า นเรื อ นนี ้ ; อย า ให เ ราต อ งเกิ ด ความเสี ย หายเดื อ ดร อ น เสี ย เงิน วุน วาย อะไรขึ้ น มา เพราะเรื่อ งเกี่ ยวกั บ ตาบ าง หู บ าง จมู ก บ าง ลิ้ น บาง ฯลฯ; รวมความแลวก็เรื่องปากเรื่องทอง, เรื่องเอร็ดอรอยทั้งนั้น.
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน (ตอ)
๔๐๑
ขอที่ ๑๐. เรียกวา กินโดยรูสึกตัว. คํ า พู ด ออกจะโสกโดกว า กิ น โดยรู ส ึ ก ตั ว ; จะกิ น ทางปาก หรือทางตา ทางหู ทางจมูก ก็เรียกวากินไดทั้งนั้น แลวกินโดยรูสึกตัว. ธรรมดา กิน อาหาร ก็กิน ดว ยสติสัม ปชัญ ญะ; อยา โง หยา หลงใหลในเรื่อ งอรอ ย หรือไมอรอย จนเกิดเรื่องเพราะเหตุนั้น อยางนี้. กิ น โดยรู สึ ก ตั ว อยู เ สมอ จะดี ทั้ ง ในแง ที่ ว า ; จะหลี ก ของ ที ่ ไ ม ค วรกิ น ได , แล ว จะกิ น แต สิ ่ ง ที ่ ค วรกิ น , แล ว มั น ก็ จ ะกิ น อย า งที ่ ว า ไมเปลือง หรือวามันไมเสียหาย ไมผิดพลาด ไมเกิดกิเลสในที่สุดจะกินทางหู ทางจมูก อะไรก็เหมือนกัน. ถา เราจะมีข องสวยงาม เอร็ด อรอ ยทางหู ทางจมูก ทางลิ้น ทางผิว หนัง อะไรบา งก็ใ หรูสึก ตัว อยูเ สมอ; บางทีก็อ าจจะสลัด ทิ้ง ไปเอง ไมอยากจะกิน, หรือไมอยากจะเสียเวลา, ไมอยากจะเปนทาสของอายตนะเหลานี้. อยางนี้เรียก กินโดยรูสึกตัว ก็แลวกัน ฉะนั้น จึงไมมีเรื่องกินเลว ๆ กินผิด ๆ เชน กินเหลา, เชนสูบบุหรี่, เชนอาบทา เครื่องที่ไมควรจะอาบทา เพื่อความ สวยงามเอร็ดอรอย.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org .…
.…
....
.…
ขอที่ ๑๑. เชื่อฟง นี้จําเปนสําหรับลูกเด็ก ๆ ตองเชื่อฟง.
www.buddhadassa.in.th
๔๐๒
อริยศีลธรรม
ค วา ม เชื ่ อ ฟ ง นี ้ ตั ้ ง อ ยู บ น ก ารสํ า รวม , ไม สํ า รวมไม ม ี ท าง จะเชื่ อ ฟ ง , หรื อ มั น กลั บ กั น ได ถ า เชื่ อ ฟ ง , ก็ ช ว ยให สํา รวม; จะเอาเป น เหตุก็ได จะเอาเปน ผลก็ได สํา หรับ ความเชื่อ ฟง นี้. เมื่อ ความไมเชื่อ ฟง เกิด ขึ้ น แล ว ก็ เ รี ย กว า เสี ย หายหมดสํา หรั บ ยุ ว ชน; พู ด กั น ไม รู เ รื่ อ ง ฟ ง กั น ไมถูก ทั้งเด็กตัวเล็ก ๆ กระทั่งยุวชนคนตัวโต ๆ ที่กําลังอาละวาด. ความเชื่ อ ฟ ง คื อ ต อ งเชื่ อ ฟ ง บิ ด ามารดา ครู บ าอาจารย แมที ่ส ุด แตค นที ่เ ขามีอ ายุม ากกวา เราก็แ ลว กัน ; เขามีอ ายุม ากกวา เขา ตองมีอะไรที่เขาไดผานไปแลวมากกวา. ฉะนั้น เราก็ฟงเขากอ น, เราจะเชื่อ หรื อ ไม เ ชื่ อ นั้ น มั น อี ก เรื่ อ งหนึ่ ง ; แต ว า เราจะฟ ง เขาก อ น. ถ า เขาบอกว า หยุ ด ก็ จ ะหยุ ด ก อ น แล ว ก็ จ ะคิ ด ดู จะทํา อย า งไรต อ ไป; เพราะว า ถาเราไมเชื่อฟง นั้นคือวา ไมมีทางที่จะไปเขารูปเขารอยของความถูกตองได. ฉะนั้ น การเชื่ อ ฟ ง ไว ก อ น ก็ ไ ม ม ี ท างผิ ด ; เพราะเอามาคิ ด ดู จ นในที่ ส ุ ด เชื่อตัวเองนี้.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org .…
.…
....
.…
ขอที่ ๑๒. เคารพผูที่เจริญกวา.
เขามี ห ลั ก ไว ว า เขาเจริ ญ กว า โดยชาติ กํ า เนิ ด , เจริ ญ กว า โดยอายุ , เจริ ญ กว า โดยความดี , เจริ ญ กว า โดยวิ ช าความรู ; รวมความ วาเจริญกวาโดยอะไรก็ตาม ขอใหเคารพไวกอนไมมีทางผิดพลาด.
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน (ตอ)
๔๐๓
ถา เขามีอ ายุม ากกวา , เขาตอ งรูอ ะไรมากกวา , เขาจะบอก อะไรไดม ากกวา . แมวา เขามีช าติต ระกูล สูง ก็ค วรเคารพไวกอ น ในฐานะ เป น สั งคมธรรมะชนิ ด หนึ่ ง ธรรมสั งคม สั งคมธรรมะ เพราะวาผู ที่ อ ยู ในชาติ ตระกูลสูง ยอมไดรับการศึกษาดี อบรมดีกวาเปนธรรมดา; หรือเมื่อคนทั้งเมือง เขาเคารพนับถือ เราไมเคารพนับถือนี้ มันก็มีสวนผิดมากกวา ที่จะเปนสวนถูก. ฉะนั้น คนที่เรียกวา ชาติสกุลสูงนี้ก็มีความหมายอยูในสวนหนึ่งเหมือนกัน. เรื่อง ประชาธิปไตยเฟอ ๆไปนี้ มันมีชองโหวที่ตรงนี้เอง; สวนคนที่มีสติปญ ญาดี มีความรูมากกวา มีคุณธรรมดีกวานั้น ก็ตองเคารพโดยประการทั้งปวงอยูแลว. .…
.…
....
.…
ข อ ที ่ ๑๓. ไ ห ว เ ป น นิ ส ั ย ห รื อ จ ะ เ รี ย ก ว า มื อ อ อ น ไหวเปนนิสัย.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org นี ้ด ูจ ะมุ ง หมายเปน เครื ่อ งรางอะไรชนิด หนึ ่ง มากกวา ที ่ค น โบราณ คนแกคนเฒา เขาตองการใหลูกหลานยกมือไหวเปนนิสัย โดยไมตองคิด; จะเรียกวาความสํ ารวมระวังก็ไม ถูก จะตองเรีย กในทางความป อ งกัน . สั งวร สํา รวมนี้ เปน เรื่อ งปอ งกัน อยูม ากเหมือ นกัน ; ฉะนั้น ถา คนที่ไ หวเ ปน นิสัย มันเปนเรื่องปองกัน.
อาตมาไปที่ประเทศอินเดีย สะดุดตาดวยเรื่องอะไรหลาย ๆ เรื่อง; ก็มีอ ยูเรือ งหนึ่ง คือ เรื่อ งที่เขาไหวเปน นิสัย นี่ เปน ชนชั้น มีค วามรูดว ยซ้ํา ไป. เขายกมือไหวกอน ที่เรายังไมทันจะไหวเขานี้ เขาจะชิงกันไหวเสียกอน; เปน
www.buddhadassa.in.th
๔๐๔
อริยศีลธรรม
พวกครูบาอาจารยเปนพวกสวามีนี้ เขายังชิงไหวกอนที่เราไมทันจะไหว. รูสึก วานี้ไมใชจะไมมีความหมาย ; มันมีความหมาย, มันเปนเครื่องปองกันในทางจิตใจ อยางลึกซึ้ง. ให ลู ก เด็ ก ๆ เขามี รั้ ว ป อ งกั น เขา ด ว ยความเป น ผู แ สดง ความเคารพตามขนบธรรมเนียมประเพณี ที่เรียกวาไหวนี้เปน นิสัย, พอ เหลือบตาพบก็ไหวเสียแลว แลวใครจะไปทําอะไรได. .…
.…
....
.…
ขอที่ ๑๔. ความไมผลุนผลัน. นิ ส ั ย แห ง ความผลุ น ผลั นั ้ น มี ม ากแก บ างคน. เราดู เ ด็ ก ๆ บางคนผลุนผลันกวาเด็กบางคน; นี่วาจะตองมีดวยกันทุกคน ไมผลุนผลันมาก ก็ ผ ลุ น ผลั น น อ ย. ถ า เราตั ้ ง หลั ก ว า เราจะไม ผ ลุ น ผลั น อย า งเดี ย ว ก็ เ กิ ด การสัง วรขึ้น มาเองโดยอัต โนมัติ. ความผลุน ผลัน คือ ความไมมีส ติ. ก็คือ ไมสังวร.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เดี๋ ย วนี้ จ ะมาดู กั น แค ผ ลุ น ผลั น จะควบคุ ม เรื่ อ งความผลุ น ผลั น , อาการแหงความผลุนผลัน รวมทั้งสะเพราหรืออะไรดวยเสร็จ. สะเพราเลว ๆ ก็เ รีย กวา ผลุน ผลัน มาก; สะเพรา ธรรมดาก็เ รีย กวา สะเพรา . ถา มีร ะวัง สังวร มัน ก็ไมเกิด ความผลุน ผลัน ; เมื่อ ประพฤติเปน ผูไมผ ลุน ผลัน มัน ก็ ยอมเปนการสังวรอยูในตัว; จะเอาอยางไหนก็ได. .…
.…
....
.…
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน (ตอ)
๔๐๕
ขอที่ ๑๕. ความไมหวั่นไหว. ความไมห วั่น ไหวนี้ เปน คุณ ธรรมสูง สุด สํา หรับ เปน พระอรหัน ต; นี้เราไมตองการถึงนั้น ตองการแตเพียงใหทําตามอยางพระอรหันต คือไมหวั่นไหว เป น ผู ไ หวยาก หวั่ น ไหวยาก. ความหมายอั น แท จ ริ ง ก็ ค ื อ หวั่ น ไหวยาก; มีอะไรมาทําใหรัก ใหโกรธ ใหเกลียด ใหกลัวนี้ ไมยอมเปนอยางนั้นงาย ๆ เรียกวา หวั ่น ไหวยาก. หวั ่น ไหวมากเกิน ไป มัน ก็เ ปน โรคเสน ประสาท, เปน ลม; อยา งที ่ค นขวัญ ออ นเกิน ไป อยา งนี ้ม ัน ผิด ปรกติแ ลว ; เปน คนที ่ห วั ่น ไหวงา ย จนถึงกับเปนลม เปนอะไรไดงาย ๆ. นี่เพราะหัดใหเขาชินตออารมณ ที่ทําใหจิต หวั่นไหว ไปสอนใหเขารูจักตอสูดวยความไมหวั่นไหว. .…
.…
....
.…
ข อ ที่ ๑๖. เรี ย กว า ปรกติ เรี ย กว า equilibrium หรื อ เรี ย กว า อะไรก็แลวแตจะเรียกไปเถอะ ชื่อมันมากมายแตเอาเปนความปรกติ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org นี ่ ค ื อ ไม ห วั ่ น ไห วโด ย แ ท จ ริ ง ห รื อ เป น ป รก ติ อ ยู ไ ด ; แ ม ว า ขางนอกปรกติก็ยังดี. ถาขางในหวั่นไหว จิตหวั่นไหว, แตรางกายปรกติก็ยังดี. ร า ง ก า ย ห วั ่ น ไห ว แ ต จ ิ ต ไม ห วั ่ น ไห วนี ้ ก ็ ยิ ่ ง ดี ; ถ า ไม ห วั ่ น ไห ว ทั ้ ง ก า ย ทั ้ง จิต นี ้ก ็ด ีที ่ส ุด , ความเปน ทุก ขรอ น นี ้มัน ก็เ พราะความหวั่น ไหว; ถา ไมหวั่นไหวมันก็ไมทุกข. .…
.…
....
.…
www.buddhadassa.in.th
๔๐๖
อริยศีลธรรม
ข อ ที่ ๑๗. ข อ สุ ด ท า ย อยากจะเรี ย กว า มี อนุ ส สติ ใน ความเกิด แก เจ็บ ตาย. เขามัก จะคิด วา เราสอนลูก เด็ก ๆ เลยเถิด ไปเสีย แลว . ใหลูก เด็ก ๆ ไปสนใจเรื่องความเกิด ความแก ความเจ็บ ความตาย. เดี๋ยวนี้เราอยาก จะเอาผลตรงที่วา ถา เขาสนใจเรื่อ ง เกิด แก เจ็บ ตาย เขาจะเปน คน สังวรระวังไดโดยงาย. ถ า เราต อ งการให เ ขาสั ง วร, สอนให เ ขาเป น คนคิ ด ถึ ง ความ เกิด แก เจ็บ ตาย อยูเสมอแลว จะสังวรงายที่สุด จะสํารวมในอะไรก็ได จะสั ง วรในอะไรก็ ไ ด ; มั น ง า ยกว า . ควรจะให นึ ก ถึ ง ความเกิ ด แก เจ็ บ ตาย ในแงดี ในแงที่ถูก ตอ ง, คือในแงที่ทําใหเขาเปน คนไมป ระมาท; เปน คนรูจักยับยั้งอะไรตาง ๆ เหลานี้; ไมสอนเรื่อง เกิด แก เจ็บ ตาย ใหเขากลัว เขาขลาด ใหเปนบาไปเลย.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org .…
.…
....
.…
ทั้ง หมดนี้ ตัว อยา งศีล ธรรมในหมวดสัง วร คือ รวมกลุม กัน แลว ก็เรียกวา ความสังวรระวังนี้มีตัวอยางอยางนี้ จะใหมันมากไปกวานี้ก็ได แต ไมจํา เปน . สรุป แลว ก็ใ หเ ขาอยูด ว ยสติสัม ปชัญ ญะ ระวัง สิ่ง ตา ง ๆ ดว ย ธรรมะเหลานี้, แลวธรรมะเหลานี้ มันก็จะชวยคุมครองเขา. สิ่งที่เรียกวาสังวร นั่นเอง จะกลายเปนรั้วกันภัยที่ดีทีสุดสําหรับลูกเด็ก ๆ เหลานั้น.
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน (ตอ)
๔๐๗
หมวดที่ ๖. คือ หิริ หรือ หิริกะ ขอที่ ๑. หิริ คือ ความละอาย. หิ ริ แปลว า ความละอาย ถ า เป น บุ ค คลเขาเรี ย กว า หิ ริ ก ะ คือบุคคลผูละอาย. เกือบจะไมตองถามเลยวาละอายอะไร? ก็ละอายสิ่งที่ควร ละอาย; เชน ถา ไมนุ ง ผา มัน ละอายอะไร; ละอายนั ้น ก็เ รีย กวา หิริ ได เหมือนกัน มันเปนหิริขั้นตน ๆ ขั้นลูกเด็ก ๆ. ถามันมีเรื่องที่ควรละอายอยางอื่นสูงขึ้นไป ๆ ก็ตองรูจักละอาย ๆ สูงขึ้น ไป กระทั่ง ละอายความชั่ว ไมมีใครเห็น ก็ล ะอายอยูไดต ามลําพัง ตัว ; นั่นคือความละอายที่แทจริง. ละอายที่เมื่อคนอื่นเห็น นั้นมันก็เปนความละอาย เหมือนกัน เรียกวา หิริ เหมือนกัน; แตไมใชสูงสุด, เปนเพียงจุดตั้งตนที่จะ ไปสูสูง สุด , ฉะนั้น สอนใหเ ขา รูจัก ละอายไวเ ถอะเปน การดี; แมแ ตนุง ผา ไม เรีย บรอ ย อย างนี้ ก็ ค วรจะละอาย, แล วทํ าอะไรยิ่ งไปกวานั้ น อี ก ก็ ควรจะ ละอาย, จนกระทั่ง ละอายแกตัวเองในการทําความชั่ว.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org .…
.…
....
.…
ขอที่ ๒. โอตตัปปะ คือ ความกลัว.
นี ้ก ลัว สิ ่ง ที ่ต อ งกลัว จะกลัว อะไรขบกัด ก็ต อ งเรีย กวา กลัว เหมือ นกัน มัน เปน จุด ตั้งตน ที่เราจะตอ งกลัว สิ่งที่ค วรจะกลัว. นี้ก็เลยไปถึง สิ่ ง ที่ ค วรจะกลั ว อั น แท จ ริ ง คื อ ความชั่ ว ; ไม มี อ ะไรยิ่ ง ไปกว า ความชั่ ว
www.buddhadassa.in.th
๔๐๘
อริยศีลธรรม
ในบรรดาสิ่งทั้งหลายที่นากลัว. นอกนั้นมันเปนเรื่องนากลัวนอย ๆ ทั้งนั้น ก็เลย มีหิริแ ละโอตตัป ปะ ๒ ชื่อ นี้; เปน ธรรมะที่เปน เกลอกัน ไปไหนไปดว ยกัน . หิ ริ โอตตั ป ปะ เรี ย กว า เป น เทวธรรม สํ า หรั บ ทํ า บุ ค คลให เ ป น เทวดา, คุ ม ครองโลกนี ้ใ หร อดอยู ไ ด, คุ ม ครองคนใหร อดอยู ไ ด. หิริแ ละโอตตัป ปะ มีความสําคัญอยางนั้น เอามาเปนชื่อของหมวด. .…
.…
....
.…
ขอที่ ๓. ความเคารพตัวเอง. เคารพตัวเองนี้เด็ก ๆ คงจะฟงไมคอยถูก. ทําไมจะตองมาเคารพ ตัว? เราสอนกันแตเคารพบิดา มารดา ครูบาอาจารย เคารพพระพุทธเจา สิ่ง ศักดิ์สิทธิ์ทั้งหลาย; เดี๋ยวนี้มาสอนใหเคารพตัว ก็ตองอธิบายกันหนอย.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เคารพตั ว คื อ อย า งไร? ถ า เคารพตั ว ได หมายความว า ตั ว มั น มี ความดี มีค วามประเสริฐ ;ถา ตัว ๆ ไหนเคารพไมไ ด มัน เปน ตัว เลวไรส าระ. ฉะนั ้ น อุ ต สาห ทํ า ให เ คารพตั ว ได ก็ ห มายความว า ในตั ว นั ้ น มี สิ ่ ง ที่ ประเสริฐ . ถา ใครรูนึก เคารพตัว ก็เ ปน อัน แนน อนวา เขาตอ งมีค วามดี. ถ า ใครไม เ คารพตั ว ก็ เ ป น อั น ธพาล. ฉะนั้ น ความเคารพตั ว ได ก็ เ ป น เครื่องรับรองวา มีความดี. .…
.…
....
.…
ขอ ที ่ ๔. ไมม ัก ได. นี ้จ ะพูด แตเ พีย งตัว เอยา ง ไมม ัก ได, ความโลภ เรียกวาความมักได.
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน (ตอ)
๔๐๙
ตั ว อ ย า งขอ งบุ ค ค ล ผู ไ ม ล ะ อ าย มั น มั ก ได ; แ ต ถ า ไม ม ั ก ได มันก็ตรงกันขาม คือเปนบุคคลผูมีความละอาย. เดี๋ยวนี้เราไมพูดถึงแงความละอาย; เราพูด ถึง แงข องกิเลส. ความมัก ไดเ ปน ความโลภที ่เ ปน อัน ตราย จะตอ ง พยายามทุก ทางที ่ใ หไ มเปน อัน ตราย; ก็ม องดูใ หด ีว า การมัก ไดนั ้น มัน สนุก แตทีแรกเทานั้น เสร็จแลวมันจะตองมาเดือดรอนทีหลัง. .…
.…
....
.…
ขอที่ ๕. ไมยักยอกสวนเกิน. ข อ นี ้ แ กล ง พู ด ให ม ั น แ ป ล ก อ อ ก ไป คื อ ไม เ อ าเป รี ย บ ผู ใ ด ไมเ อาเปรีย บสัง คม ไมเ อาเปรีย บใคร ๆ . . คนธรรมดา พอมีโ อกาส มีช อ งที ่ต ัว จะไดเปรีย บก็เอาทัน ที นี ้ค นหนา ดา น ยอ มยัก ยอกสว นเกิน . สว นเกิน นั ้น มัน เปน ของผู อื ่น ควรจะไดแ กผู อื ่น ; ก็ค อยแตจ ะกอบโกยมาเปน ของตัว . เพราะความไมล ะอาย จึง ยัก ยอกสว นที ่ไ มค วรจะได เอามาเปน ของตัว . ให ลูกเด็ก ๆ เขารูจักละอายขอนี้ใหมาก คือไปกวาดเอาสวนที่ไมควรจะได ไมใชของ ตัว เอามาเป นของตั ว. ถาพู ด วายักยอกสวนเกิน นี้ มั น เกินความกวางออกไปได ทุกแงทุกมุม.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org .…
.…
....
.…
ข อ ที ่ ๖. เ ก ลี ย ด สั ง ฆ เ ภ ท , นี ้ ภ า ษ า วั ด . เก ลี ย ด ค ว า ม ร า วฉ าน เก ลี ย ด ค วาม แต กส ามั ค คี เก ลี ย ด ค วา ม ที ่ ร วม ก ลุ ม กั น ไม ไ ด ดวยอํานาจความรัก ความเมตตา; เหลานี้เกลียด.
www.buddhadassa.in.th
๔๑๐
อริยศีลธรรม
ที่วาเกลียดสังฆเภท เกลียดความแตกหมู เกลียดการแตกแหงหมู แหง คณะ คือ เห็น วา การแตกหมูแ ตกคณะนี้เ ปน เรื่อ งชั่ว รา ย นา ละอาย. ถา เราอยูใ นหมูใ นฐานะเปน คนดี มัน ก็แ ตกกัน ไมไ ด; เราตอ งเปน คนชั่ว มันจึงจะแตกกันได. ฉะนั้นเราไมอยากจะใหหมูคณะมีคนชั่ว, หรือเปนหมูคณะ ที่ส รา งสรรไมได. ลูก เด็ก ๆ เขาก็ร วมหมูกัน อยูบ อ ย ๆ; เดี๋ย วนี้ท ะเลาะกัน เดี๋ยวก็ดีกัน เดี๋ยวทะเลาะกัน. สอนใหเขาเกลียดความที่จะทําใหเกิดการแตกคือ โกรธกัน ทะเลาะกันนั้นเสีย. .…
.…
....
.…
ขอที่ ๗. เกลียดหิงสกธรรม. หิ ง สกธรรม แปลว า สิ่ ง ที่ เ ป น ความเบี ย ดเบี ย น, ใน ความหมายที่กวางสุด ; เบียดเบียนโดยรูตัว เบียดเบียน โดยไมรูตัว; อะไร ก็ตาม ก็จะเรียกวา หิงสกธรรมทั้งสิ้น, โดยเจตนาไปเบียดเบียนเขา นี้มันเลวมาก; ถึงไมไดเจตนาเผลอไป, หรือวาเพราะเห็นแกความสนุกสวนตัว ไมเห็นแกความ เดือดรอนของผูอื่น นี้ไปทําเขา ก็เปนการเบียดเบียน.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org การเบี ย ดเบี ย นทุ ก ชนิ ด จะต อ งเกลี ย ด : เบี ย ดเบี ย น ตนเอง, เบีย ดเบีย นผูอื่น , เบีย ดเบีย นทั ้ง ๒ ฝา ย, เบีย ดเบีย นโดยเจตนา, เบียดเบียนโดยไมเจตนา; ก็ดูเหมือนจะหมดกันเทานั้นเรื่องการเบียดเบียน. ขอให เห็นวาเปนสิ่งที่นาขยะแขยง เปนของผูที่ไมมีศีลธรรม หรือวาไมมีปญญา ถาเด็ก.
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน (ตอ)
๔๑๑
เขามีความรูสึกอยางนี้ ก็นับวาประเสริฐแลว; ไมมีทางที่จะโตขึ้น แลวเบียดเบียน เหมือนอยางที่กําลังเปนอยูเวลานี้ทั่ว ๆ ไป. .…
.…
....
.…
ขอที่ ๘. รักบุญ. คํ า ว า "บุ ญ " นี ้ ข อ ใ ห ตั ้ ง ต น ไ ป ตั ้ ง แ ต ที ่ พ อ แ ม เ ข า บ อ ก ตั ้ง แตเ ล็ก ๆ โดยที ่ไ มต อ งรู ว า อะไร. ถา พอ แมเ ขาวา บุญ ละก็ รัก ไปกอ นเถอะ; จนกว า มั น จะค อ ย ๆ รู ค อ ย ๆ รู สู ง ขึ้ น มาว า บุ ญ นี้ ถ า เป น ผลก็ เป น ชื่ อ ของ ค ว า ม สุ ข ; ถ า เ ป น เ ห ตุ ก็ เ ป น ชื ่ อ ข อ ง ก า ร ล า ง บ า ป . ถ า เ ป น เ ห ตุ ก็หมายความวา สิ่งที่จะเปนการลางบาป หรือการลางบาปนั่งเอง, ถาเปนผลก็คือ ความสุข ที่ไ ดรับ ; นั่น เแหละคือ บุญ ที ่แ ทจ ริง .ไมตอ งพูด ถึง สวรรควิม านอะไร ก็ไ ด เดี ๋ย วมัน จะยอ นกลับ ไปในความเห็น แกต ัว อีก . รัก บุญ คือ รัก สิ ่ง ที ่ท ุก คน เขาบูชากัน วาจะเปนที่พึ่ง.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org .…
.…
....
.…
ข อ ที ่ ๙. ทํ า โล ก นี ้ ใ ห ส ะ อ าด นี ่ ก า วไป รั ก เกี ย ร ติ , นี ่ ก ็ อ ย า ทําใหมันเกิดตีกันเสียระหวางรักบุญกับรักเกียรติ.
เราตอ งมีเ กีย รติ วา เราเปน คนดีแ ละมีบ ุญ ; นี ่ร ัก เกีย รติอ ัน นี้ บางคนรักเกี ยรติ ผิ ด ๆ รักเกี ยรติ เลว ๆ รัก เกี ยรติ อ ย างโลก ๆ; แล วมั น ก็ ไปทํ าชั่ ว เพื ่อ จะใหม ีเ กีย รติ. อยา งนี ้ไ มเ รีย กวา รัก เกีย รติ. ถา รัก เกีย รติก ็ต อ งเกีย รติ ที่เปนเกียรติที่ถูกตอง หรือมาจากบุญ. .…
.…
....
.…
www.buddhadassa.in.th
๔๑๒
อริยศีลธรรม
ข อ ที ่ ๑๐. รั ก ธรรมะ รั ก พระธรรม รั ก ธรรมะ รั ก ความดี ความจริง ความงาม ความถูกตอง, หรือที่เรียกวาธรรมะ กระทั่งจะเรียกวาพระเจา ไปเสียเลยก็ได. ถ า เราจะชอบคํ า ว าพระเจ า แล ว ก็ ไม มี อ ะไรยิ่ งไปกว า สิ่ งที่ เรีย กว า ธรรม เปน ที ่พึ ่ง ไดจ ริง แลว เปน ผู ส รา งสิ ่ง ทั ้ง ปวงจริง ๆ. พระเจา ที ่เ ขาถือ วา สรา งโลกนั้น เราไมไปรูข องเขา; แตฟ งดูแ ลว มัน นา หัว เราะอยู เพราะเขาเล็ง ถึง พระเจา ที ่เ ปน บุค คล. แตถ า พูด อยา งชาวพุท ธก็พ ูด วา ธรรมะที ่ส รา งโลก นั ่น แหละคือ พระเจา จริง , เปน สิ ่ง ที ่ไ มม ีร ูป รา ง ไมม ีต ัว ตน; ไมม ีคํ า พูด ไหน จะบรรยายลักษณะของพระเจานั้นได พระเจาตองเปนอยางนั้น. ถ า พู ด ไ ด ว า พ ร ะ เ จ า มี ห น า ต า อ ย า ง นั ้ น เ ห มื อ น ค น ๆ นี้ แลว ก็ไ มใ ชพ ระเจา ; พระเจา ตอ งอยูเ หนือ การบรรยายวา มีลัก ษณะอยา งไร มีสมรรถภาพอยางไรดวยซ้ําไป. ฉะนั้น เราไมอาจจะวาดภาพพระเจาหรือนิยาม อะไรตา ง ๆ ใหแ กพ ระเจา ได; นั่น แหละเรีย กพระเจา จริง . สิ่ง สูง สุด อยา งนี้ ในภาษาบาลีเ ขาเรีย กวา ธมฺม คือ พระธรรม นี่เ รารัก พระเจา ; เรารัก กัน ในลั ก ษณะนี ้ , รั ก ธรรมะต่ํ า ๆ เรื่ อ ยขึ ้ น ไปจนถึ ง ธรรมะสู ง สุ ด ในลั ก ษณะ ของพระเจา.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org .…
.…
....
.…
ขอที่ ๑๑. รักตัว นี่ก็อยาเอาไปปนกับความเห็นแกตัว.
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน (ตอ)
๔๑๓
ถ า สอนผิ ด มั น ก็ เ ห็ น แก ตั ว แล ว ก็ รั ก ตั ว ด ว ยความเห็ น แก ตั ว มัน ก็วิน าศ. รัก ตัว ในที่นี้ก็ห มายถึง วา ตอ งทํา ใหตัว มัน ดีขึ้น , ตอ งชว ยให ตั ว มั น ดี ขึ ้ น . ถ า มี ต ั ว กู ก็ ไ ด เ หมื อ นกั น ; ที แ รกก็ ม ี ต ั ว กู แล ว ทํ า ให ม ั น ดี ขึ้ น ๆ จนกระทั ่ ง มั น ไม รู ส ึ ก ว า ตั ว กู ; เมื ่ อ มี ค วามจริ ง ความถู ก ต อ ง หรื อ พระธรรมนั ่น แหละเปน ตัว ก็ดีก วา , แลว ตอ ไปอีก ก็ไมตอ งมีตัว : มัน เปน ธรรมชาติ. รักตัวของลูกเด็ก ๆ ก็คือวา ใหชวยตัวขึ้นมาใหถูกตอง นี่เรียกวารักตัว. .…
.…
....
.…
ขอที่ ๑๒. อยากจะระบุวา รักอุดมคติ. คื อ อ ย า เ ห็ น แ ก ป า ก แ ก ท อ ง อ ย า เ ห็ น แ ก ว ั ต ถุ . รั ก อุ ด มคติ ข องความเป น อะไร นั บ ตั ้ ง แต ข องความเป น มนุ ษ ย ว า ต อ งเป น มนุษ ยใหได : ถา เปน ลูก ก็เปน ลูก ที่ดีของพอ แม, ถาเปน ศิษ ยก็เปน ศิษ ยที่ดี ของครูบาอาจารย, เป น เพื่ อนก็ เป นเพื่ อ นที่ดี ของเพื่ อ น, เป น พลเมื องที่ดี ของ ประเทศชาติ หรือวา เปนสาวกที่ดีของพระพุท ธเจา. นี้ก็เรียกวารักอุด มคติ. รวมความแลว มัน อยูที่รัก อุด มคติข องความเปน มนุษ ยดีก วา มัน ก็กิน ความหมด.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เดี๋ย วนี้เ ขาถือ วา อุด มคตินี้มัน ซื้อ อะไรกิน ไมไ ด สูเงิน ไมไ ด ก็รัก เงิน กัน เสีย มากกวา รัก อุด มคติ; นี้เ ปน จุด ตั้ง ตน ของความเสื่อ มศีล ธรรม ระบาดไปทั่วโลก. เขาเหยียดหยามอุดมคติหนักขึ้นทุกที, เห็นแกวัตถุมากขึ้น; เอาอุดมคติไปเปนทาสของวัตถุ; เมื่อกอนนี้เขาเอาวัตถุนี้มาเปนทาสของอุดมคติ เขาบูชาอุดมคติ; กลับกันอยู
www.buddhadassa.in.th
๔๑๔
อริยศีลธรรม ข อ ที ่ ๑๓. ไ ม ดื ้ อ ไ ม บ ิ ด พ ลิ ้ ว นี ้ เ ป น ลั ก ษ ณ ะ ข อ ง หิ ริ
อยางดี. คนเรามั น ดื้ อ แล ว ก็ เ ป น อย า งมากก็ คื อ บิ ด พลิ ้ ว และแก ตั ว . ถา ไมแ กต ัว คือ ไมบ ิด พลิ ้ว มัน ก็ม ีล ัก ษณะเปน ไมดื ้อ ; จะใชคํ า ไหนก็ไ ดทั ้ง นั ้น เปน ลัก ษณะของหิริ ความละอายตอ บาป. เด็ก ๆ เริ่ม ปด เท็จ แลว ก็บ ิด พลิ ้ว แล ว ก็ ดื ้ อ จึ ง ใช คํ า ว า ไม ดื ้ อ คํ า เดี ย ว; ถ า ไม ดื ้ อ ก็ โ กห กไม ไ ด บิ ด พ ลิ ้ ว ไมได อะไรไมได. .…
.…
....
.…
ขอที่ ๑๔. เสียชีพไมเสียสัตย. เด็ก มัก จะไดย ิน คํ า นี ้อ ยู ม ากแลว เรื่อ งลูก เสือ อะไรตา ง ๆ เขาใช คํ า นี ้ อ ยู แ ล ว "เสี ย ชี พ ไม เ สี ย สั ต ย " เสี ย ชี พ ไม ย อมเสี ย ธรรมะ; ในทาง ศาสนาเขาใชคําอยางนี้ แปลวาบูชาธรรมะ รักอุดมคติอะไร ก็ตามแตจะใชคําไหน; แตแลวในที่สุดมันก็ยอมรักษาสิ่งนั้นไวได แมแตจะตองแลกเอาดวยชีวิต.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org กอ นนี ้ก ็พ ูด กัน มากในฝา ยพุท ธบริษ ัท เดี ๋ย วนี ้ก ็ช ัก จะหายไป คื อ พระโพธิ ส ั ต ว เ ขาจะรั ก ความจริ ง ความถู ก ต อ ง ยอมเสี ย ชี ว ิ ต ได . เดี๋ยวนี้ก็เหลืออยูมากในพวกคริสเตียนเขามี martyrdom (มาเทอดัม) คือผูยอมรักษา พระศาสนาหรือ พระธรรมคํา สอนไวได โดยยอมเสีย ชีวิต ; เมื่อ เสีย ชีวิต ไปแลว เขาแตง ตั้ง ใหค นเหลา นี้เ ปน นัก บุญ ทั้ง นั้น ใหเ กีย รติสูง สุด . บางทีก็เ ปน เด็ก
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน (ตอ)
๔๑๕
ผูหญิ ง เขาตอสูจนตัวตาย ไมยอมใหถูกขมเหง หรือทําชั่วลวงละเมิด; ไดรับ ยกย อ งเป น มาตี รม าเธอรห รือ มาธี ร, แล วแต จ ะใช ภ าษาไหน. นี่ คื อ พวกที่ ว า เสียชีพไมยอมเสียธรรมะ. นี่ เป น จุ ด สู ง สุ ด ของสิ่ ง ที่ เรี ย กว า หิ ริ แ ละโอตตั ป ปะ โดยยอมเสี ย ชี วิ ต ; จะทํ า ได ห รื อ ไม ไ ด ก็ ล องไปคิ ด กั น ดู . แต เมื่ อ ก อ นเราสอนกั น อย า งนี้ เป น อุ ด มคติ โพธิ สั ต ว ใ นพุ ท ธศาสนา, หรื อ ว า เป น เครื่ อ งยกย อ งของศาสนา บางศาสนาในปจจุบันนี้. ที่ลูกเสือเอามาใชนี้เอามาใชกันแตปาก นี่นาเสียดาย. .…
.…
....
.…
หมวดที่ ๗. วิริยะ : ความเพียร ข อ ที ่ ๑. ก็ ค ื อ วิ ร ิ ย ะ คื อ พ า ก เพี ย ร . เรารู จ ั ก กั น แ ต ชื ่ อ พอถึงเอาเขาจริงก็ไมคอยจะพากเพียร เพราะมันเหน็ดเหนื่อย มันลําบาก. นี่ เนื่องกันมาแตหลักเกณฑอันเดียวกันวา มันไมมีอะไรที่จะสําเร็จไดทันใจ; ตอง อดทนบาง ตองรอได คอยไดบาง ตองพากเพียรเรื่อยไปบาง. ถายิ่งเปนเรื่อง สู งสุ ด เท าไร ยิ่ งต อ งการความพากเพี ย รมากเท านั้ น ; ฉะนั้ น ขอให บู ชาความ พากเพียร วาสําเร็จประโยชนไปไดเพราะความพากเพียร ถาอยางนี้ภาษา บาลี ก็ใชคําวา วิริยะ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org .…
.…
....
.…
www.buddhadassa.in.th
๔๑๖
อริยศีลธรรม ขอที่ ๒. นี้จะวา บึกบึน หรือ ตั้งมั่น.
เขาใชคํ า วา ธิต ิ อา นวา ธิ - ติ แปลวา หยุด ; แตม ัน ไมใ ช หยุด อยา งไมทํ า อะไร. มัน หยุด สู หยุด ที ่เรีย กกัน วา บึก บึน ตั ้ง หลัก สู ; ก็อ ยู ในพวกวิริยะหรือความเพียร. .…
.…
....
.…
ขอที่ ๓. จะเรียกวา กลาหาญ. วีร ะ นี ้ก ็แ ปลวา กลา หาญ รวมอยู ใ นเครือ วิร ิย ะ; เพราะวา วิริยะนี้ ตองกลาหาญตอความยากลําบาก หรือจะกลาหาญชนิดไหนก็ตาม มันตอง อยูในอาการของความพากเพียรทั้งนั้น.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org .…
.…
....
.…
ขอที่ ๔. เรียกวา ตอสูทําสงคราม.
ทํ า ส ง ค ร า ม กั บ ข า ศึ ก ข า ศึ ก ก็ ค ื อ สิ ่ ง ที ่ เ ป น อุ ป ส รรค ; โด ย เฉพาะอยา งยิ ่ง ก็ค ือ ความชั่ว หรือ กิเ ลส ขา ศึก ที ่เ ปน คน ๆ ภายนอกนั ้น ไม เท าไร; แต ถึ ง อย างนั้ น ก็ ต อ งสู เหมื อ นกั น แหละ แต วา ต อ สู ในทางธรรมะนี้ มั น ตองตอสูขาศึกคือกิเลส. .…
.…
....
.…
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน (ตอ)
๔๑๗
ข อ ที ่ ๕ ม า น ะ ม า น ะ นี ้ ไ ม ใ ช ถ ื อ ตั ว ที ่ เ ป น กิ เ ล ส มานะนี้หมายถึงวา มีกําลังใจที่จะมานะไมยอมแพ. คํา วา มานะนี้มีอ ยู ๒ คํา : มานะหนึ่ง เปน กิเ ลส คือ ความ ถือตัว จัดตัวเองใหเปนอยางนั้นอยางนี้ อยางนั้นเปนกิเลส ที่จะตองละ. สวน มานะในที่นี้เปนความหมายทางศีลธรรม คือมานะไมยอมแพ. .…
.…
....
.…
ขอที่ ๖. พยายาม เปนภาษาบาลี ก็วา วายามะ เราสวดทอ งอยูแ ทบทุก วัน วา สัม มาวายาโม นั่น วายะมะ คํา นั้น แหละ คือ คํา วา พยายาม, ถอดมาจากสัน สกฤต; พยายามเรื่อ ยไป, สัมมาวายาโม. ไปศึกษาดูรายละเอียด เรื่องนี้ดีมาก. บางทีก็ใชคําวา ปธานะ. ปธานะ ความเพีย ร ๔ อยา ง คือ วา จะระวัง ไมใ หเ กิด ความชั่ว , จะละ ความชั่วที่เกิดแลว, จะทําความดีใหเกิดขึ้น, จะรักษาความดีที่เกิดแลว รวม อยูในคําเหลานี้. .… .… .... .…
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ขอ ที่ ๗. เรีย กวา ไมถ อย; บาลี เขาก็เ รีย กวา อปฺป ฎิว านี. อัปปฏิวานี แปลวา ไมยอมถอย.
www.buddhadassa.in.th
๔๑๘
อริยศีลธรรม ขอที่ ๘. ไมหยุด ทําเรื่อย เรียกวาไมหยุด. ข อ ที่ ๙. ไม ท อ แท คื อ ไม อ อ นเพลี ย คื อ ไม ทํ า ไปอย า งท อ แท . ขอที่ ๑๐. เรียกวา ปรักกมะ คือ รุดหนาเรื่อย.
ข อ ที ่ ๑๑. ใ ห น ึ ก ถึ ง อิ ท ธิ บ า ท ๔ ป ร ะ ก า ร ฉั น ท ะ วิริยะ จิตตะ วิมังสา เอามาใชเปนความเพียรหมด. ฉัน ทะ ก็พ อใจ ก็ใ หม ัน พ ากเพ ีย รที ่จ ะพ อใจ. วิร ิย ะ ก็ใ ห พากเพียรที่จะทํา จิตตะ ก็พากเพียรที่จะเอาใจใส วิมังสา ก็ไปพากเพียรที่จะ สอดสอง เอาอิทธิบาทมาเปนความเพียรเสีย. นี้เปน หัว ขอ เทา นั้น ไมมีเ วลาที่จ ะอธิบ ายพอ ไปดูเอาเอง แลว ไปอธิบายใหลูกเด็ก ๆเขาเขาใจโดยละเอียดดวย.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org หมวดที่ ๘. คือ วุฑฒิ
ห ม ว ด สุ ด ท า ย ห ม ว ด ที ่ ๘. ใ ช คํ า ว า วุ ฑ ฒิ ห รื อ พัฒ นา คํา ที่กํา ลัง กอ งไปหมดในประเทศเรา เดี๋ย วก็พัฒ นา เดี๋ย วก็พัฒ นา ที่ นั ่ น ที ่ นี ่ ; นี ้ ก็ ด ี เ หมื อ นกั น ถ า มั น ไปถู ก ทาง. ศี ล ธรรมหมวดสุ ด ท า ย ก็ใชคําวา พัฒนา หรือ วุฑฒิ คือ ทําความเจริญ.
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน (ตอ)
๔๑๙
ข อ ที ่ ๑. ก็ โ ผ ล ม า เป น ชื่ อ ธรรม ะ ไม เ ป น ค น รก โล ก . เปนหลักพื้นฐาน. อยาใหเสียที่ที่เกิดมาเปนมนุษ ย แลวก็ไมมีประโยชนอะไร จนถูกจัดวาเปนคนรกโลก. นี่ก็จะเปนรากฐานของสิ่งที่เรียกวาพัฒนา .…
.…
....
.…
ขอที่ ๒. อยูในประเทศที่สมควร มันจึงจะพัฒนา. ถา ประเทศหรือ สิ่ง แวดลอ มไมอํา นวยแลว ก็พัฒ นาไมไ ด. ผูที่ จะพัฒ นา ก็จะตองเลือ กใหถูกตองตามหลักธรรมะ, แลวก็เปน หลักธรรมะที่ พระพุทธเจาไดตรัสไวแลว, เราไมตองคิดมาก. เดี๋ย วนี้เอามาลํา ดับ ขอ กัน ใหม ใหมัน ตรงกับ ความประสงคข อง เราที่จะพูดกันในหัวขอนี้ วาอยูในประเทศสมควร นั่นแหละคนเขาจึงตองไป; บางทีไปตั้งขามโลก ไปอยูคนละฝายโนนจึงจะพบประเทศที่สมควร; นั้นเปน เรื่องทํามาหากิน.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org แต ถ า เป น เรื่ อ งทางจิ ต ใจ ทางศาสนา ในประเทศสมควร นั ้ น ก็ เ ป น ประเทศที ่ ม ี ส ั ต บุ รุ ษ คื อ มี พ ระพุ ท ธเจ า หรื อ มี คํ า สอ นขอ ง พระพุ ท ธเจ า หรื อ มี ส าวกของพระพุ ท ธเจ า ที่ เ ป น แสงสว า งในทาง
www.buddhadassa.in.th
๔๒๐
อริยศีลธรรม
วิญ ญาณ. ประเทศใดมีสิ่งเหลานี้ ก็เรียกวาประเทศสมควร, ตองไปหรือ อยู ในประเทศสมควร. ถา เปน เรื่อ งของวัต ถุก็ไ ปซิ ดิน แดนไหนมัน มีบอ เงิน บอ เพชร บอพลอย บออะไรก็ไปหาไปขุดกันที่นั่น; มันคนละเรื่อ งไมเกี่ยวกับ เรื่องนี้. .…
.…
....
.…
ข อ ที่ ๓. คบสั ต บุ รุ ษ เพราะว า เราอยู ใ นประเทศสมควร ก็มี สัตบุรุษ คือ ครูบาอาจารยที่ดี ผูนําที่ดี, ตัวอยางทีดี ก็เรียกวา สัตบุรุษ, ข อ ที ่ ๔. ฟ ง จากสั ต บุ รุ ษ นี ่ เ ข า ใจได แ ล ว ว า ต อ งฟ ง จาก ผูที่มีความรู มีความประพฤติดี มีความเปนสัตบุรุษ. ข อ ที ่ ๕. โย นิ โ น ม น สิ ก าร เอ าม าทํ า ใน ใจ โด ย แย บ ค าย คือไดฟงมาแลว ก็ตองมาทําในใจใหถูกตอง เขาใจถูกตอง แยบคายที่สุด เห็นจริง ที่ สุ ด . อย า งเดี ย วกั บ หลั ก กาลามสู ต ร; ไม ใ ช ฟ ง มาแล ว เชื่ อ ไม ใ ช ฟงมาแลว ตอ งมาทําในใจใหเห็น แจง วา มัน จริง อยา งนั้น แน โดยเชื่อ ตัวเอง; แมจะเปนการลองดู ก็ยังใชได เพราะมันไมมีทางอื่นที่จะสงสัยแลว. ถาจะดี กวานี้แลว ก็ตองลองดู. เมื่อมันมีโยนิโสมนสิการแลว ก็ตองมีขอตอไป:-
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org .…
.…
....
.…
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน (ตอ)
๔๒๑
ข อ ที่ ๖. คื อ ธั ม มานุ ธั ม มปฏิ บั ติ ปฏิ บั ติ ธ รรมให ส มควร แกธรรม. ค ว า ม ห ม า ย ข อ นี ้ ม ั น อ ยู ที ่ ส ม ค ว ร แ ก ธ ร ร ม ; ไ ม ใ ช ว า ปฏิบัติลงไปอยางหลับหูห ลับตา, บากบั่นลงไปอยางหลับ หูหลับตา โงเขลา, มัน ตอ งถูกตอ งโดยสมควรแกธ รรม. ปฏิบัติธ รรมสมควรแกธรรม นี่ฟงดูก็ฟง ยากนะ แตก็ไมยากจนเกินกวาที่จะเขาใจได คือวาทําใหมันถูกเรื่องนั่นแหละ พูด กัน ธรรมดาสามัญ หนอ ย ใครค รวญดีแ ลว ก็ทํา ใหมัน ถูก เรื่อ ง เรีย กวา ธัมมานุธัมมปฏิบัติ ถูกเรื่องนี้ มันถูกเวลา ถูกเหตุผล ถูกกาละ ถูกทุกอยาง. ข อ ที่ ๗. ตั้ ง ตนไว ช อบ ดํ า รงตนไว อ ย า งถู ก ต อ งเสมอไป. ขอที่ ๘. สะสมความดี.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ขอ ที่ ๙. ซึ่ง มีก ลา วไวใ นหลัก ธรรมทั้ง หลาย ตอ งขอเอามาใส ไวที่นี้ดวยวา มีความดีที่ทําไวแตปางกอน.
ถ า เป น คนเชื ่ อ เรื ่ อ งชาติ ห น า ก็ ห มายความว า ชาติ ก อ น ๆ โนน ชาติแลว ๆ มาเราไดทําความดีไว; เดี๋ยวนี้ก็มาสงผลสนับสนุนสวนหนึ่ง อยา งนี ้ก ็ไ ด. แตถ า เราไมย อมเชื ่อ อยา งนั ้น ; เราก็ต อ งถือ วา เมื ่อ วาน เปนตนไป ตองเรียกวาชาติกอนโนน, กระทั่งถาวาจริงกวานั้น ก็หมายความ วา เมื่อ เรื่อ งสุด ทา ยที่มัน เกิด แกเ รานี้, ความผิด หรือ ความถูก อะไรก็ต าม, มันเกิดแกเราเปนเรื่องสุดทายดวยกิเลสแลว ก็เรียกวาชาติหนึ่ง ๆ ทั้งนั้น.
www.buddhadassa.in.th
๔๒๒
อริยศีลธรรม
ที นี ้ ก ็ จ ั ด ให ช าติ ข องเราทุ ก ๆ ชาติ เป น ชาติ ที ่ ทํ า ความดี ทั ้ง นั ้น , ไมม ีทํ า ความชั ่ว ; อยา งนี ้ก ็เ รีย กวา ทุก ๆ ชาติแ ตห นหลัง ก็มี ความดี นี้เปนกําลังใจวา เราไดทําความดีไว ฉะนั้น เราอยาหมดความหวัง. .…
.…
....
.…
ข อ ที่ ๑๐. เว น อบายมุ ข , ผู ที่ จ ะพั ฒ นาต อ งเว น อบายมุ ข . เดี ๋ย วนี ้เ ข าไมเ วน อ บ าย มุข ; เขาก ลับ บูช าอ บ าย มุข , ใน กรุงเทพฯ เต็มไปดวยอบายมุขเพิ่มขึ้นเหลือประมาณทุกป ๆ เปนแหลงอบายมุข; นี่ม ัน ผิด กับ เรื่อ งของธรรมะที ่จ ะพัฒ นา. อบายมุข นับ ตั ้ง แตวา ดื ่ม น้ํ า เมา เที่ยวกลางคืน ดูการเลน เลนการพนัน คบคนชั่วเปนมิตร เกียจครานทําการ งาน; เหลา นี้ไ ปหาอา นดูจ ากตํา รานัก ธรรมอะไรนั่น มีอ บายมุข เปน ปาก ของความฉิบ หาย. อบาย อยา ไปทํา เขา ถา ไปทํา เขา มัน ก็วิน าศ; ถา ไมทํา มันก็พัฒนา. อบายมุขมีดังที่เห็น ๆ อยูนี้.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org .…
.…
....
.…
ข อ ที่ ๑๑. ถ า จะพั ฒ นา ก็ ต อ ง มี ศี ล มี สั ต ย ไม เ อาเปรี ย บ คดโกง. ถา เอาเปรีย บคดโกง มัน เปน การหลอกเขาไดชั่ว ระยะสั้น . ถามีศีล มีสัตย มันก็ลงรากฐานที่ดี ที่จะทําใหคนเชื่อถือ. .…
.…
....
.…
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน (ตอ)
๔๒๓
ข อ ที ่ ๑๒. ป ระหยั ด นี ้ อ ย า อธิ บ ายกั น เลย รู แ ต ว า คน เดี๋ยวนี้เขาไมประหยัด เขาไปใชจายในสิ่งที่ไมตองใชจายกันมากขึ้น ไปดูของที่ เขาขายซื้อกันอยู มันเปนสิ่งที่ไมจําเปนแทบทั้งสิ้น นี้มันคือความไมประหยัด .…
.…
....
.…
ข อ ที ่ ๑๓. ต อ งพึ ่ ง ตั ว , ต อ งคิ ด พึ ่ ง ตั ว ถ า ไม ค ิ ด พึ ่ ง ตั ว มั น ไม มี ท างที่ จ ะพั ฒ นา. เราพู ด กั น ติ ด ปากว า อตฺ ต า หิ อตฺ ต โน นาโถ: ตนเปนที่พึ่งแกตน ; แตแลวก็ไมทํา. .…
.…
....
.…
ขอที่ ๑๔. ตองสะสมสิ่งที่ควรสะสม.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org นี่ ก็ อ ยู ใ นพวกประหยั ด เหมื อ นกั น แต เ ขาแยกออกมาให เ ห็ น วา มัน ตอ งสะสมสิ่งที่ค วรสะสม แลวก็ไมทอ แทวา มัน ชา เหลือ เกิน . จะยก ตัว อยา ง ปลวกสะสมจอมปลวกนั้น ; ใหค นถือ หลัก อยา งนั้น . เดี๋ย วนี้ค น ไมถือหลักอยางนั้น มันก็เลยโกง คอรรัปชั่นเขา มันไมทันใจของมัน มันไมยอมทํา อยางปลวก คือสะสม. .…
.…
....
.…
ขอที่ ๑๕. อยากจะใชคําวา รูจักแลกเอาสิ่งที่ดีกวา. ข อ นี ้ อ ย า ฟ ง เ ป น ว า ค า กํ า ไ ร เ กิ น ค ว ร ; ใ ห เ ป น ก า ร คากําไรที่ถูกตองก็แลวกัน รูจักแลกเอาสิ่งที่ดีกวา. เพราะธรรมดาเราจะตอ ง
www.buddhadassa.in.th
๔๒๔
อริยศีลธรรม
มีสิ ่ง ที ่ม ีค า นอ ย; แลว เราก็รู จ ัก แลกใหม ัน ไดสิ ่ง ที ่ม ีค า มากขึ ้น มา แตแ ลว ก็ไ ม โกงใคร ไมทํ า ใหใ ครเดือ ดรอ น. หรือ วา จะทํ า ใหท ุก ๆ ฝา ยไดกํ า ไรพรอ ม ๆ กั น ขึ้ น มาในทางที่ ถู ก ต อ ง; รูจั ก แลกเอาสิ่ งที่ ดี ก ว า เช น ว า กํ า ลั ง แขน กํ า ลั ง ขา กํ า ลัง มือ เทา อะไรนี ้ มัน มีอ ยู เ ทา นี ้ เอาไปทํ า ใหม ัน ไดป ระโยชน เปน สิ ่ง ที่ มีค า มากกวา อยา งนี ้ก ็ไ ด. ที ่ม ีท รัพ ยส มบัต ิอ ยา งนี ้, ก็ทํ า ใหม ัน เกิด ทรัพ ย สมบัต ิอ ยา งอื ่น ที ่ส ูง ขึ ้น ไป; กระทั ่ง วา เปน เรื ่อ งมรรค ผล นิพ พาน, รู จ ัก ทํ า ใหมีการแลกใหไดมาซึ่งสิ่งที่มีคาสูงยิ่ง ๆ ขึ้นไป. เดี ๋ ย วนี ้ ค นโง ไปบู ช ากามารมณ ไปบู ช าเนื ้ อ หนั ง ; เขาก็ ค ิ ด วา นี ้สิ ่ง ที ่ม ีค า เหมือ นกัน แลว สูง ขึ ้น ไปเหมือ นกัน ; แตม ัน สูง สํ า หรับ คนโง. ฉะนั ้ น คนโง ก ็ ต อ งลงอบาย เพราะไปหลงเอาของไม ม ี ค า เป น ของมี ค า หรือเอาของมีคานอยเปนของมีคามาก. .…
.…
....
.…
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ข อ ที ่ ๑๖. เลี ้ ย งง า ย . ลู ก เด็ ก ๆ ทุ ก ค น ค วรจ ะ เลี ้ ย งง า ย ที่จริงลูกเด็ก ๆ บานนอกเรามันก็เลี้ยงงายอยูแลว. อยาไปแกไขนิสัยนี้เสีย ไปทํา ใหม ัน ตอ งกิน อรอ ย หรือ วา กิน ดีอ ยู ด ี แบบที ่เ ขาพูด กัน บูช ากัน จนตอ งไป คอรรัปชั่น .…
.…
....
.…
ข อ ที ่ ๑๗. ว อ งไว . ร า งกาย ว อ งไว จิ ต ใจ ว อ งไว ก ระ ป รี้ กระเปรา จึงจะพัฒนา รางกายวองไวก็ทํางานไดดี สมองวองไว ก็คิดไดดีทําไดดี. .…
.…
....
.…
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน (ตอ)
๔๒๕
ข อ ที ่ ๑๘. มี เ พื ่ อ นดี นี ้ อ ย า พู ด อธิ บ ายเลย เพราะรู ๆ กั น อยูแลว. ถามีเพื่อนดีหมายความวาเพื่อนดีก็แวดลอมไปแตความดี มันงายขึ้น มากมายทีเดียว ที่จะทําอะไร. .…
.…
....
.…
ข อ ที ่ ๑๙. สั น โด ษ สั น โด ษ ช นิ ด แ ท จ ริ ง ไม ใ ช สั น โด ษ ที่พูด ผิด ๆ สอนกัน ผิด ๆ วา สัน โดษนี้ทํา ใหบา นเมือ งไมเจริญ นั้น คนโงพูด พระพุทธเจาไมไดพูด. ถ า สั น โดษ ก็ ค ื อ ว า สิ ่ ง ที ่ ทํ า ให อิ ่ ม มี กํ า ลั ง อยู เ สมอ สํ า หรั บ ทํ า การงานต อ ไป. เราทํ า ได เ ท า ไรก็ พ อใจเป น ความอิ ่ ม แล ว ก็ เ ห็ น ว า เป น ทางที่ ถู ก ต อ งแล ว ก็ ทํา ต อ ไปอี ก . นี่ คื อ สั น โดษยิ น ดี ด ว ยสิ่ ง ที่ มี อ ยู ; แตมิไดหามไมใหทําสิ่งที่ตองทําตอไป.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org .…
.…
....
.…
ขอ ที่ ๒๐. พากเพีย ร ยืม หมวดพาดเพีย รมาไวที่นี่อีก ที ใน หมวดพัฒนา ตองพากเพียรทั้งในความหมายที่วาพากเพียร และในความหมายที่วา กลาหาญ. ขอที่ ๒๑. ปธาน นี้คือความพากเพียร ที่ลงรากมั่นคง. ขอ ที ่ ๒๒. ปอ งกัน : มีก ารปอ งกัน มีก ารอารัก ขาที ่ทํ า ดี ครบถวนทุกดาน : รักษาทรัพยสมบัติ ก็รักษาถูกตอง, รักษารางกาย ชีวิตนี้
www.buddhadassa.in.th
๔๒๖
อริยศีลธรรม
ก็รักษาถูกตอง, รักษาคุณความดีก็รักษาถูกตอง, ก็เรียกวา อารักขาปองกัน ดีหมดทุกทาง จึงจะพัฒนา. ข อ ที ่ ๒๓. อยากจะยื ม คํ า โบราณมาใส ไ ว ที ่ นี ่ อ ี ก ที ห นึ ่ ง ว า จุดไฟบานรับไฟปา. เดี ๋ย วนี ้เ ราไมค อ ยรู จ ัก ใชว ิธ ีนี ้ เราจึง ฉิบ หายไมท ัน รู ต ัว . คน โบราณเขาทําไรอยูในกลางดง ถึงเวลาฤดูแลวเขาจุดไฟรอบ ๆ บานใหหมดเสีย เปนที่เตียนเสีย; พอไฟปาไหมมาก็ทําอะไรไมได. นี้การปองกันอยางฉลาดที่สุด สําหรับบุคคลที่มีกําลังนอย. เหมือ นวา ประเทศไทยเราเปน ประเทศเล็ก ๆ ถา วา จะปอ งกัน ภัยที่มาจากประเทศใหญ ตองใชอุบายนี้ ; "รูจักจุดไฟบานใหรอบ ๆ นี้รับไฟปา" ไฟปามาถึงทําอะไรไมได; โดยใจความแลว ก็หมายถึง มีธรรมะพอที่จะปองกัน สิ่งที่เปนอธรรม การพัฒนาทุกอยาง ก็ตองมีหลักอยางนี้.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org .…
.…
....
.…
ข อ ที ่ ๒๔. กํ า ลั ง จิ ต หรื อ พั ฒ นาจิ ต กํ า ลั ง ที ่ ส ู ง สุ ด คื อ กําลังจิต ฉะนั้น จึงตองมีการพัฒนาจิตใหเจริญ และมีกําลังจิต จึงจะพัฒนา ภายนอก หรือวัตถุอะไรได. ตอไปนี้ก็เปนเรื่องเบ็ดเตล็ดที่ควรทราบ.
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน (ตอ)
๔๒๗
ข อ ที ่ ๒๕. มี เ ส น ห มี ค วามน า รั ก . คนที ่ จ ะพั ฒ นาได เ ร็ ว ; ต องมี อะไรที่ น ารั กแก คนทั่ วไป; ถ ามี อะไรที่ ว าน าเกลี ยดแก คนทั่ วไป ก็ ไม มี ใคร สนับสนุน. ข อ ที ่ ๒๖. น า เอ็ น ดู ; น า รั ก กั บ น า เอ็ น ดู ไ ม ใ ช อ ย า ง เดีย วกัน . นา เอ็น ดูนี ้จ ะมีกํ า ลัง มาก นา สงสารก็ไ ด. เพราะวา ถา ดีจ ริง แลว ก็จะมีคนสงสาร; ถาทําจริง มันเสียสละจริงอยางไมคิดแกความยากลําบากนี้. นี้ก็นาเอ็นดู. .…
.…
....
.…
ขอ ที่ ๒๗. นา ไวใ จ. นี่เ ราไมคอ ยจะอบรมลูก เด็ก ๆ ของเรา ใหทําตนใหเปนที่นาไวใจ นี่บกพรองมาก.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org บางที มั น ก็ เ ก ง มั น ก็ ฉ ลาด ทํา อะไรน า ฉลาด แต ไ ม น า ไว ใจเลย; มัน พรอ มที่จ ะคดโกง. คนบางคนที่ม าเกี่ย วขอ งกับ เราก็เ หมือ นกัน เขามีอ ะไรดีหลาย ๆ อยาง; แตมัน มีบ กพรอ งสัก อยา ง คือ วาไมนาไวใจละก็ เลิก กัน . ถา เรามีล ัก ษณะที ่เปน ที ่ไ มน า ไวใ จของผู ที ่เกี ่ย วขอ งแลว , มัน ก็ไ ม พัฒนาแน. .…
.…
....
.…
ข อ ที ่ ๒๘. น า นั บ ถื อ จะโดยอะไรก็ ต าม มั น มี ล ั ก ษณ ะ แสดงใหนานับถือ เราจะบอกลูกเด็ก ๆ ของเราวา แมเปนตัวเล็ก ๆ ลูกเด็ก ๆ นี้
www.buddhadassa.in.th
๔๒๘
อริยศีลธรรม
ทําใหดีเถอะ; คนแก ๆ เขาก็ยังนับถือ! คนแก ๆ เขาก็ยังนับถือ! คนแก ๆ เขา นับถือลูกเด็ก ๆ ไดนะ; ขอใหทําตัวใหนานับถือ. .… .… .... .… ขอ ที่ ๒๙. นา เกรงขาม ถา ลูก เด็ก ๆ เขาทํา ตัว ดี มัน ก็นา เกรงขาม; แมแตคนแกๆ หรือผูใหญ. คนที ่ทํ า ตัว ใหพ ัฒ นานั ้น ถา สามารถทํ า ตัว ใหเ ปน ที ่น า เกรง ขามไดก็ยิ่งดี ไมใชนาเกรงขามดวยกําลังกาย กําลังอาวุธ มันยิ่งมีนาเกรงขาม อยางอื่น. ดูเถอะคนบางคน หรือเปนพระเปนเจา อะไรนี้ ไมไดมีกําลังอาวุธ ไมไดมีกําลังอะไร ที่ทําใหคนตายได; แตก็มีคนเกรง มีคนกลัว มันนาเกรงขาม เพราะมีคุณความดี. ฉะนั้น เด็ก ๆ ก็ทําตัวใหเปนที่เกรงขามแกคนแกได, หรือ จะพูดใหชัดเขามา, บางทีลูกศิษยที่ทําตัวนาเกรงขามแกอุปชฌาอาจารยก็ได ถาทําตัวดี คือเกรงใจอยางนอย.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org .…
.…
....
.…
ขอ ที ่ ๓๐. สามัค คี. นี ้อ ยา ทํ า ลายความสามัค คี จะไมมี
พัฒนา.
ข อ ที่ ๓๑. ส งเค ราะห . การส งเค ราะห เป น สิ่ ง ที่ ต อ งทํ า. คํ า ว า ส ง เ ค ร า ะ ห นี ้ ไ ม ใ ช ห ม า ย ถึ ง ก า ร ใ ห : ก า ร ใ ห ม ั น อยู พ วกเอื้ อ เฟ อ หรื อ ให ท านอย า งนี้ . การสงเคราะห นี้ คื อ การผู ก พั น ;
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน (ตอ)
๔๒๙
ตามตัวหนังสือนี้ก็แปลวา ผูกพัน ; เคราะห หรือ คะหะ นี่ แปลวา จับเอา หรือ ถือ เอา สง นี่แ ปลวา หมด หรือ ครบถว น หรือ พรอ มเลย จับ เอาหมดเนื ้อ หมดตัวเลย ; นี่เรียกวาสงเคราะห. ฉะนั ้ น เราทํ า อะไรให เ ขารั ก เราด ว ยจิ ต ใจเลย; นั ้ น แหละ คือ เราสงเคราะหเ ขา คือ เราจับ ตัว เขาได; เชน วา เราเอาอะไรไปใหเ ขานี้ เราชนะจิตใจเขา เขาก็ยอมทําตามความประสงคของเรา. คํ า ว า สงเคราะห นี ้ ไม ไ ด เ ล็ ง ถึ ง เมตตากรุ ณ าอย า งเดี ย ว หมายถึง การผูก พัน ไวดว ยความดี เรีย กวา สงเคราะห; ฉะนั้น จึง สงเคราะห ไดรอบดาน. คนที่ดีกวาเรา ก็สงเคราะห คนที่เลวกวาเราต่ํากวาเราก็สงเคราะห, คนที่เสมอกันก็สงเคราะห, แลวเปนสงเคราะหรอบดาน. .…
.…
....
.…
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ข อ ที่ ๓๒. เป น สํ า นวนพู ด ของที่ นี่ : เลี้ ย งควายทั้ ง ๒ ตั ว .
นี ่ผู ที ่เ คยฟง คํ า บรรยายมาแลว ก็เ ขา ใจแลว วา หมายความวา อะไร; คื อ ว า ต อ งมี ค วามถู ก ต อ ง ทั ้ ง ส ว นร า งกายและส ว นวิ ญ ญ าณ สว นจิต ใจ. คนสมัย นี้มีแ ตค วามถูก ตอ งทางกาย ทางเนื้อ หนัง ทางความรู ความคิดที่เปนไปเพื่อวัตถุเนื้อหนัง; ไมมีความถูกตองทางวิญญาณ หรือทางจิต หรือทางธรรมะ แลวมันจึงวินาศ, หรือถาไมวินาศมันก็มีวิกฤติการณ ไมสิ้นสุด
www.buddhadassa.in.th
๔๓๐
อริยศีลธรรม
เหมือนกับโลกสมัยปจจุบัน. โลกทั้งโลก สมัยปจจุบัน มันมีแตควายตัวเดียว, คือ ควายถึก ทะมึน ทึน มีแ รง กํ า ลัง แรงมาก เปน ควายเปลี ่ย วบา คือ ไมมี ศาสนานั่นเอง. ถา จิต ใจมีศ าสนา มีธ รรมะ มีเ รื่อ งทางวิญ ญาณดว ย จะเปน ควายตั ว ที่ ๒ ที่ จ ะดึ ง ควายตั ว ที่ ๑ ให เดิ น ไปถู ก ทาง และสํ า เร็จ ประโยชน ; เหมือ นไถนาดวยควาย ๒ ตัว : ตัวหนึ่งเปน ตัวแรง, ตัวหนึ่งเปน ตัวรู; แลว มันก็เดินไปดวยกัน, การไถนานั้นก็สําเร็จประโยชนดี การทํานาชีวิตนี้ก็เหมือนกัน ใหเลี้ยงควาย ๒ ตัวใหถูกตอง ที่นี้ มาถึง การพัฒ นา เราก็มีถูก ตอ งทั้ง ทางวัต ถุ และทางฝา ย จิ ต ใจ ให ลู ก เด็ ก ๆ ของเรามี ค วามถู ก ต อ ง ทั้ ง ทางฝ า ยร า งกายและฝ า ย จิตใจ เรียกวาเขารูจักเลี้ยงควาย ๒ ตัว.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ข อ ที ่ ๓๓. ข อ สุ ด ท า ย มี อ นุ ส ส ติ ใ น ห น า ที ่ ข อ ง ม นุ ษ ย นี้มันเปนเหมือนกับหางเสือ เปนหลักรับประกันไมใหผิดได.
อ นุ ส ส ติ ห รื อ ระ ลึ ก ถึ ง อ ยู ต ล อ ด เวล าอ ย า งยิ ่ ง เรี ย ก ว า อนุส สติ; เหมือ นที่ร ะลึก ถึง พระพุท ธเจา ระลึก ถึง พระธรรมอะไร เรีย กวา อนุสสติ.
เดี๋ ย วนี้ ต อ งการให มี อ นุ ส สติ ใ นหน า ที่ ข องมนุ ษ ย . มนุ ษ ย ก็แ ปลวา มีใ จสูง , หรือ เหลา กอของผูมีใ จสูง ; อนุส สติ อยูใ นขอ นี้ ก็ทํา ให
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน (ตอ)
๔๓๑
ต่ํา ไม ไ ด . เพราะฉะนั้ น เราต อ งพั ฒ นาเป น แน น อน; ถ า ใจต่ํ า แล ว มั น ไมเปนมนุษย เปนสัตวธรรมดาหรือเปนคนธรรมดา. ฉะนั้น เราจึงหวังพัฒ นา ทางจิตกอน คือเปนมนุษยมีใจสูงใหได; นี้รางกายเนื้อหนังวัตถุ ทรัพยสมบัติ มันก็จะเดินถูกทางตามหลังไปเอง การพัฒนาก็สมบูรณ. .…
.…
....
.…
นี้ต ัว อยา งตั ้ง ๓๓ หัว ขอ สํ า หรับ สิ่ง ที ่เรีย กวา ความเจริญ หรือ การพัฒนา สําหรับยุวชนมีอยูอยางนี้. ขอใหทํ า ความเขา ใจกัน ใหถ ูก ตอ ง วา เรามีห ัว ขอ ศีล ธรรม สําหรับยุวชน มากมายหลายสิบหลายรอยหัวขอก็ได; แตเอามาแบงเปน ๘ หัวขอ หรือ ๘ หมวด :
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org หมวดวาดวย สุทธิ คือ ความบริสุทธิ์. หมวดวาดวย ปญญา คือ รูในสิ่งที่ตองรู. หมวดวาดวย เมตตา คือ รักใครคนหรือสิ่งที่มีชีวิตดวยกัน.
หมวดวา ดว ย ขัน ตี ตอ งอดทน ไมย กเวน อะไรเลย ที่จ ะไมตอ ง อดทนไมมี; ยิ่ง ใจดียิ่ง ตอ งอดทน, ยิ่ง อยูกับ คนพาลในโลกยิ่ง ตอ งอดทน. เดี๋ยวนี้เราตองอยูรวมโลกกับคนพาล เราตองอดทน. หมวดวา ดว ย สัง วโร - สัง วร คือ ปอ งกัน ไมใ หเ กิด ผิด พลาด ขึ้นมา.
หมวดวา ดว ย หิรี นี ้ช ว ยใหล ะอาย เกลีย ดความชั ่ว มัน ก็ไ กล ความชั่วเปนแนนอน.
www.buddhadassa.in.th
๔๓๒
อริยศีลธรรม
หมวดวา ดว ย วิริย ะ ความพากเพีย รก็ข าดไมไ ด เพราะวา สิ่ง ตาง ๆ มันไมงอกงามทีเดียวสําเร็จได. หมวดสุด ทา ยคือ พัฒ นา หรือ วุฑ ฒิ โดยหลัก วา จะไมเ ปน คนรกโลก. นี้มี ๘ หมวดดว ยกัน ก็ห ลายสิบ หัว ขอ แลว ก็เ ปน ตัว อยา งที่ พอแลว สําหรับวาจะอบรมยุวชนอยางไร . นี ่ ข อ ให พ ิ จ ารณ าดู ทํ า ไม จึ ง ต อ งใช คํ า ว า อ ริ ย ศี ล ธ รรม . นี่ ก็ ข ออย า ได ลื ม ว า เราจะให ศี ล ธรรมอย า งแบบของพระอริ ย เจ า ; ไม ใ ช คํากํากวม. ศีลธรรมของคนสมัยใหมนี้ เขาแกไขเรื่อ ย จนไมรูวามันอยูที่ไหน แกไขจนกระทั่งวา ที่เคยลามกอนาจารนั้น ก็จะไมลามกอนาจารแลว, จึงมีศิลปะ ลามกอนาจารเกิด ขึ้น ทีนี้การทําชนิด ที่มัน เคยถือ กัน วาผิด นี้ มัน ก็กลายเปน ถูกแลว. ศีลธรรมของคนสมัยใหมนี้ เขากําลังจะยกเลิกศีลขอ กาเมฯ ขออะไร ต า ง ๆ กั น แล ว อี ก มากมาย; นี่ มั น ไม ใ ช ศี ล ธรรม; แต เขาก็ เรี ย กว า ศี ล ธรรม สําหรับสมัยนี้. ฉะนั้นเราไมอยากใหปนกัน ; เราก็ตองใชคําวา อริยศีลธรรม ศีล ธรรมที ่แ ทจ ริง , ศีล ธรรมที ่ป ระเสริฐ ศีล ธรรมที ่พ ระอริย เจา รับ รอง.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org นี่พูด เฉพาะอริย ศีล ธรรมสําหรับ ยุวชน เปนการบรรยาย ๒ ครั้ง ยืดยาวมาก นับ วาเราอดทนพูด อดทนฟงกันมาไมนอ ย; เพื่อ เห็นแกม นุษ ย ซึ่งมีปญหามากขึ้น มีวิกฤติการณมากขึ้น กําลังจะวินาศอยูแลว, และไดหวังวา จะไดแกไขได โดยการแกไขยุวชน เปนทางหนึ่งซึ่งสําคัญ มาก. ขอใหเอาไป
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรมสําหรับยุวชน (ตอ)
๔๓๓
คิ ด ดู ให ม ี ก ารปรั บ ปรุ ง รื้ อ ฟ น ปรั บ ปรุ ง ส ง เสริ ม ศี ล ธรรมของยุ ว ชน กั น เสี ย ทุ ก คน ตามที่ เ ราจะได ; เชื่ อ ว า ไม เ หลื อ วิ สั ย เลย. การบรรยายในเรื่อ งอริย ศีล ธรรมสํา หรับ ยุว ชน วัน นี้ก็ส มควร แกเวลา หรือวาเกินเวลาไปบางแลว ก็ขออภัย. ตอนี้ไปขอใหพระสงฆทั้งหลายไดสวดคณสาธยาย สงเสริมกําลังใจ ของทานสัตบุรุษทั้งหลาย ตามที่เคยกระทํามาแลว ตอไป. ----------------
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.buddhadassa.in.th
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.buddhadassa.in.th
อริยศีลธรรม -๑๓๒๘ กันยายน ๒๕๑๗
สิ่งกระตุน และอานิสงสของศีลธรรม
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ทานสาธุชน ผูมีความสนใจในธรรม ทั้งหลาย,
การบรรยายเรื่ อ ง อริ ย ศี ล ธรรม เป น ครั้ ง ที ่ ๑๓ ซึ ่ ง เป น ครั้ง สุด ทา ยของการบรรยายประจํา วัน เสาร ในวัน นี ้ อาตมาจะไดก ลา ว โดยหัวขอยอยวา สิ่งกระตุนและอานิสงสของศีลธรรม. ก า ร บ ร ร ย า ย ใ น ค รั ้ ง นี ้ เ ป น ค รั ้ ง สุ ด ท า ย ไ ม ม ี เ รื ่ อ ง อ ะ ไ ร มากมายนั ก แต เ ป น การกล า วสรุ ป เรื่ อ งทั้ ง หมดเสี ย มากกว า ; แต ยั ง มี ก า ร แ น ะ ถึ ง สิ ่ ง ซึ ่ ง จ ะ เ ป น ก า ร ก ร ะ ตุ น ห รื อ ด ล ใ จ ใ ห เ กิ ด กํ า ลั ง ใ น การปฏิ บั ติ ศี ล ธรรม พร อ มทั้ ง เป น การแสดงอานิ ส งส ข องศี ล ธรรม ๔๓๕
www.buddhadassa.in.th
๔๓๖
อริยศีลธรรม
ไปดวยในตัว. เพราะวาถาคนมองเห็นอานิสงสของศีลธรรมแลวก็อยากจะมีศีลธรรม ขึ้นมาทัน ที; เพราะฉะนั้นการไดทราบถึงอานิสงสของศีลธรรมนั้น ยอมเปนสิ่ง ที่กระตุนใหเกิดกําลังใจในการประพฤติปฏิบัติ. สิ่งกระตุนใหเกิดกําลังใจ ในการ กระทําสิ่งสั้น ๆ หรือใหมีสิ่งนั้น ๆ เกิดขึ้น เรียกกันสั้น ๆ ดวยภาษาธรรมดาสามัญวา motiveเปนคําสั้น ๆ กลาวงาย ๆ ประหยัดเวลา. รวมความวา วันนี้เราจะไดกลาว ถึงสิ่งที่เรียกวา motive ของศีลธรรม. .…
.…
....
.…
ข อ ให ท า น ทั ้ ง ห ล า ย ท บ ท ว น เรื ่ อ ง ที ่ ก ล า ว ม า แ ล ว ก อ น หนานี้ ๑๒ ครั้ง ซึ่งไดกลาวถึงศีล ธรรม และสิ่งที่เกี่ยวเนื่องกัน อยูกับ ศีล ธรรม ในแง มุ ม ต า ง ๆ ซึ่ ง พอจะสรุ ป ได ว า เดี๋ ย วนี้ โลกเราทั้ ง โลก กํ า ลั ง มี ป ญ หาหรื อ วิกฤติการณ นานาชนิด จนเรียกวามีวิกฤติการณ ถาวร กําลังไดรับความลําบาก เกี ่ย วกับ การแกไ ขวิก ฤติก ารณเ หลา นี ้ ซึ ่ง มีอ ยู ใ นรูป ของความไมส งบสุข , ความขาดแคลน, อาชญากรรมนานาชนิด นานาแบบ เต็มไปทั่วโลก .
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เราแกป ญ ญาเหลา นี ้ไ มไ ด เพราะวา มองตน เหตุข องมัน ผิด คือ มองที ่ป ลายเหตุ แลว ก็เลยคิด วา เปน ตน เหตุ เปน อยา งนี ้เสีย โดยมาก. แตใน บางกรณี แมเราจะมองถึง ตัว ตน เหตุเราก็ย ัง แกม ัน ไมไ ด, เพราะวา มีป ญ หา อยางอื่นทับถม ซับซอนกันอยูอีกหลายชั้น ยกตัวอยางเชน การศึกษาของยุวชน ที่กําลังมีอยูในโลกเวลานี้ ไมเปนไปเพื่อสงเสริมศีลธรรม แตเปนไปเพื่อความไร ศีลธรรมเสียมากกวา.
www.buddhadassa.in.th
สิ่งกระตุน และอานิสงสของศีลธรรม
๔๓๗
นี ่ แ ห ล ะ เรี ย ก ว า เร า แ ก ว ิ ก ฤ ต ิ ก า ร ณ ใ น โ ล ก ไ ม ไ ด เพ ร า ะ ปฏิบ ัต ิผ ิด ตอ เรื ่อ งศีล ธรรมนี ้เ อง; และไมเ ห็น วา เปน สิ ่ง ที ่สํ า คัญ , ไปเห็น ที ่ป ลายเหตุ เชน การเมือ ง การเศรษฐกิจ เปน ตน ; ก็ม ัว แกแ ตที ่ส ว นนั ้น โดย ไม คํ า นึ ง ถึ ง ว า ส ว น นั ้ น มั น ม า จ า ก ก า ร ที ่ ค น เร า ไร ศ ี ล ธ ร ร ม อี ก ที ห นึ ่ ง . เรา จึ ง คิ ด ถึ ง ก า รแ ก ไ ข ศี ล ธ รรม เป น ส ว น ให ญ ; เพื ่ อ แ ก ป ญ ห า ที ่ ต น เห ตุ โดยแทจ ริง แลว ก็น ึก ถึง ยุว ชนกอ นอื ่น ดัง ที ่ไ ดก ลา วถึง ศีล ธรรมของยุว ชนมา เปนอันมากแลว ในครั้งที่แลวมา. .…
.…
....
.…
บัด นี ้จ ะไดพ ูด ถึง สิ ่ง ที ่จ ะชว ยในการแกป ญ หานั ้น ๆ กลา วคือ การทํ า ใหม ีศ ีล ธรรมเกิด ขึ ้น มา, จึง ตอ งพิจ ารณากัน ถึง ขอ ที ่ว า อะไรเปน motive ของการปฏิ บั ติ ศี ลธรรม, เป น motive โดยตรงก็ มี อยู พวกหนึ่ ง, เป น motive โดยออ มก็ม ีอ ยู พ วกหนึ ่ง . ขอใหพ ยายามกํ า หนดดูใ หด ี ๆพิจ ารณากัน ใหด ี ๆ จะเปน การชว ยกัน แกไ ข ส ภ าพ ไรศ ีล ธรรม ใน โล กนี ้ ซึ ่ง ม นุษ ยท ุก คนก็มี ความรับผิดชอบรวมกัน.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ปญ หาเกี ่ย วกับ เรื ่อ งนี ้ มีอ ยู ม ากมาย เทา ที ่ก ลา วมาแลว จะ ยกมากล า วย้ํ า หรื อ เพื่ อ เป น ตั ว อย า งเกี่ ย วกั บ การบรรยายครั้ ง นี้ อี ก ในบางเรื่ อ ง เพื่อวาใหเขาใจดีขึ้น.
เดี ๋ ย ว นี ้ ค ว า ม คิ ด เห็ น เกิ ด แ ต ก แ ย ก กั น เป น ๒ ฝ า ย คื อ ว า ฝ า ยหนึ ่ ง เห็ น ว า ศี ล ธรรมนั ่ น แหละเป น ตั ว สํ า คั ญ เป น ตั ว การเป น ตั ว เหตุ
www.buddhadassa.in.th
๔๓๘
อริยศีลธรรม
เปนตัวเรื่อง เกี่ยวกับความรอดหรือความตายของมนุษย. อีกพวกหนึ่งไมรูจัก สิ่งที ่เรีย กวา ศีล ธรรมเลย จะไมเคยเอย ปากพูด ถึงสิ่งที่เรีย กวาศีล ธรรมก็ได ; เพราะวาเขาไปมัวมองไปยังสิ่งอื่นที่ตรงกันขามกับสิ่งที่เรียกวาศีลธรรม. ตั ว อ ย า งเช น พ วก ห นึ ่ ง ว า ม นุ ษ ย จ ะต อ งมี อ าการอิ ่ ม ป าก อิ่มทอง เชนเศรษฐกิจดี เปนตนเสียกอน, แลวคนก็จะมีศีลธรรม หรือวาจะหมด วิกฤติการณ ความทุกขยากลําบากในโลก, หรือจะหยุดทําชั่ว หยุดประกอบ อาชญากรรมตางๆ เปนตน. สรุปวาเขาวาตองใหอิ่มปากอิ่มทองเสียกอน ก็จะ หมดปญหาความเดือดรอน. ทีนี้เ ราวา คนไมอิ่ม ปากอิ่ม ทอ งนั ้น เพราะไมมีศีล ธรรม, ไมมี ศีล ธรรมชั้น รากฐาน. ถา มีศีล ธรรม แลว จะอิ่ม ปากอิ่ม ทอ งดว ย หรือ จะ รวยด ว ย, หรื อ แม จ ะไม ร วย ก็ ไ ม ส ร า งป ญ หาทางศี ล ธรรม. หรื อ แม ว า จะไมอิ่มปากอิ่มทอง เขาจะไมสรางปญ หาที่มาจากความไรศีลธรรม. เรามอง เห็นวา แมคนจะอิ่มปากอิ่มทองแลว ก็ไมสามารถจะปองกันสภาพไรศีลธรรม; เพราะวาความไรศีลธรรมนี้ ยังมีอยางอื่นอีกมาก แลวโดยแทจริงแลวความไร ศีลธรรมนั้น มิไดมาจากการที่ยังไมอิ่มปากอิ่มทอง.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เราเห็ น ว า ถ า แ ก ป ญ ห าศี ล ธ รรม ได ป ญ ห าอื ่ น ๆ จะต ก ไปในตัว พรอ มกันไปในตัว; อยางที่พูดวา ถาจะตั้งกระทรวงศีล ธรรมขึ้น มา ใหเปนกระทรวงใหญ เทากับกระทรวงทั้งหลายรวมกัน นั่นแหละจะเหมาะสม คือ มัน จะแกปญ หาของทุก กระทรวง ที่มีอ ยูใ นปจ จุบัน นี้ไ ด แมแ ตก ระทรวง
www.buddhadassa.in.th
สิ่งกระตุน และอานิสงสของศีลธรรม
๔๓๙
ศึก ษาธิก าร. แตก็ไ มมีใ ครนึก วา จะตอ งมีก ระทรวงศีล ธรรม; ถา ตั้ง ขึ้น มา ก็เปนกระทรวงที่ครึคระที่สุด ก็พ ากันรังเกียจ. เขาเห็นกันวา ถาทองอิ่ม คือ วัตถุสมบู รณ แลว ใจก็จะดีเอง, นั่นมันเปนปรัชญาของพวกวัตถุนิยม ไมเป น ความจริงสําหรับธรรมชาติ. เราถือ วาตองใจดีเสียกอ น; แลวทางกายจึงจะดี ทางวัต ถุจึง จะดี ไมมีเ หตุใ หเ ดือ ดรอ น. นี้เ ปน ตัว อยา ง ที่มีมีค วามขัด แยง กันอยู ระหวางบุคคลที่นิยมศีลธรรม กับไมนิยมศีลธรรม. ตั ว อย า งป ญ หาสด ๆ ร อ น ๆ เช น ป ญ หาของชาวนา ซึ่ ง กํ า ลั ง อาละวาดรบกวนรัฐบาล รบกวนทุกคน; เขาวาจะแกปญหาชาวนา ก็ตองชวย หาทางใหเขาผลิตไดมาก ใหขายไดแพง คนที่มองกันแตในแงวัตถุ เขาก็มอง อยางนี้. ส ว น เ ร า ก็ ม อ ง ไ ป อี ก ท า ง ห นึ ่ ง ว า ต อ ง ทํ า ใ ห ช า ว น า มี ศีล ธรรม; ที่ย ากจนนั้น มัน เนื่อ งมาจากไมมีศีล ธรรม เพราะมีอ บายมุข บา ง มีโมหะความหลงหลายประการบาง เขาจึงไดลําบาก ยากจน ขัดสนนานาชนิด; มัวแกแตเพียงวา ใหเขาผลิตไดมาก ใหเขาขายไดแพง เขาก็คงจะทําผิดในการ ไรศีลธรรมมากขึ้นไปกวาเดิม มันไมมีทางที่จะไลกันทัน หรือบางทีจะเปนการ สงเสริมใหเสื่อมศีลธรรมมากขึ้นอีกก็ได.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ถ า จ ะ ตั ด ต น ต อ ข อ นี ้ ก็ ต อ ง ให ช า ว น า เป น ผู ที ่ ม ี ศ ี ล ธ รร ม เคร ง ครั ด ในทางธรรม เหมื อ นแต โ บราณกาล ซึ่ ง จะได พู ด กั น ให ล ะเอี ย ด สักคราวหนึ่ง.
www.buddhadassa.in.th
๔๔๐
อริยศีลธรรม
เพ ราะวา เขาไม ม ีศ ีล ธรรม เขาจึง ไมส นุก ใน ก ารทํ า งาน ; เขา ต อ งการจะสนุ ก ด ว ยวั ต ถุ ก ามารมณ ไปตามอย า งคนมั่ ง มี . ถ า เป น ชาวนาสมั ย กอ น สมัย บรรพบุร ุษ หลาย ๆ ชั ่ว ขึ ้น ไปนั ้น เขาสนุก ไดใ นการงาน คือ การ ทํ านานั่ น เอง; หรือ แม ที่ สุ ดแต จ ะสนุ กได ด วยเรื่อ งบุ ญ กุ ศ ลซึ่งไม ต อ งมี การใช จาย อะไร ไม มี อ บายมุ ขอะไร. ไม เหมื อ นกับการทํ าบุ ญ ทํากุศ ลสมั ยนี้ ซึ่งเอาอบายมุ ข ไปลอ หลอกคนจนใหม าทํ า บุญ ; มัน ก็เ ปน การเสีย หายแกจ ิต ใจมากขึ ้น ทุก ที, และคนจนเชนชาวนาเป นต น ก็ตองยากจน. ถาชาวนาคนไหนไม ตกอยูในลักษณะ อยางนี้ ไมเทาไรก็พนจากสภาพความเปนคนจน. นี ่ค วรจะชว ยใหเ ขามีศ ีล ธรรม โดยเราแนะนํ า ใหเ ขาพิจ ารณ า จนเห็น ชัด , แลว ก็ป ฏิบ ัต ิใ นทางศีล ธรรมอยู เ ปน ปรกติ วา การงานในหนา ที่ ของตน ๆ นั ้น มิใ ชเ พีย งเพื ่อ อาชีพ หรือ เพีย งเพื ่อ ความร่ํ า รวย. อยา ไปคิด อย า งนั้ น เลย; คิ ด ว า มั น ยั ง มากไปกว า นั้ น คื อ มั น ยั ง เป น บุ ญ เป น กุ ศ ล ทํ า ลาย กิเลส ทําลายความเห็นแกตัว หรือวาชวยเพื่อนมนุษยในโลกดวยก็ได.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ข อ นี ้ อ า จ จ ะ ฟ ง ย า ก สํ า ห รั บ ค น ส มั ย นี ้ ที ่ ว า ก า รทํ า ง า น เป น ก า ร กุ ศ ล ห รื อ เป น ก า ร ป ฏิ บ ั ต ิ ธ ร ร ม ะ ; แ ต ถ า เป น ส มั ย ก อ น เข า มี ทํ า กัน อยู โ ดยพื ้น เพของขนบธรรมเนีย มประเพณี ที ่ฝ ง อยู ใ นจิต ใจ. เขามีค วาม พอใจในการเปน ชาวนา, แลว ก็ส นุก สนานในการที ่ต อ งอดกลั ้น อดทน. การ อดกลั ้น อดทนนั ่น แหละ คือ การปฏิบ ัต ิธ รรม; เขาก็ม ีค วามพอใจในเมื ่อ ได กระทํ า . แมย ัง ไมท ัน ไดรับ ผลของการกระทํ า เขาก็ย ัง มีค วามสุข คือ ความพอใจ วาไดทําสิ่งที่ดีตามหนาที่ของมนุษย จึงมีความปรกติสุข.
www.buddhadassa.in.th
สิ่งกระตุน และอานิสงสของศีลธรรม
๔๔๑
เดี๋ย วนี้เขา ตอ งการเงิน , ตอ งการเอาไปมีค วามสนุก สนานทาง วัตถุ, หรือที่เรียกวาทางกามารมณ ก็แลวกัน ; มันมีความรูสึกในจิตใจ ที่ท น ทรมานหิวกระหาย ในทางกามารมณอยูตลอดเวลา ก็เบื่อที่จะทํางาน หรือไม สนุ ก ในการงาน. นั่ น แหละเขาขาดศี ล ธรรม อั น มี อ ยู ใ นฐานะเป น รกราก อันลึกซึ้ง ของจิตใจของมนุษย ที่จะอยูอยางมีความรูสึกเปนสุขได ในทุกกรณี. หรือ จะดูกัน เปน ขอ สุด ทา ยอีก ทีห นึ ่ง วา ทํา ไมเขาจึง ไปเปน ผูก อ การร า ย? นั่ น เพราะว า เขาไม รู เ รื่ อ งศี ล ธรรมเสี ย เลย. ถ า รู เ รื่ อ งศี ล ธรรม พอสมควร; ก็ ไ ม มี ใ ครที่ จ ะไปเป น ผู ก อ การร า ย. แล ว ทํา ไมจึ ง ปราบปราม ผูก อ การรา ยไมสํ า เร็จ ? ก็เพราะวา ผู ป ราบปรามนั ้น ไมม ีศ ีล ธรรมเสีย เลย หรื อ มี ศ ี ล ธรรมน อ ย, หรื อ ไม ป ราบปรามตามวิ ถี ท างของศี ล ธรรมมั น จึ ง ปราบปรามไมได. นี่ปญ หาทางศีลธรรม ก็มีรกรากลึกซึ้ง, และมีสาขาแผซาน กวางขวาง ครอบคลุมไปหมด ทุกๆ กระแสของวิกฤติการณของมนุษยเรา.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org นี่ คื อ ป ญ หาต า ง ๆ ที ่ ส รุ ป ได เ ป น ใจความว า เราไม ม องเห็ น ตน เหตุอ ัน แทจ ริง ไมแ กไ ขที ่ต น เหตุอ ัน นั ้น ไมใ ชสิ ่ง ซึ ่ง สามารถจะขจัด ปญหานั้น ๆ ได; ไปมัวแกแตปลายเหตุ เลยไมไดผล แมแตสักวาจับปูใสกระดง ก็ยังเทียบกันไมได. .…
.…
....
.…
ที นี ้ ดู ต อ ไ ป ก็ พ บ ว า เ ดี ๋ ย ว นี ้ ศ ี ล ธ ร ร ม มั น อ ยู ใ น รู ป ที่ เปลี่ยนแปลง, แลวคนมีอํานาจก็บันดาลสิ่งตาง ๆ.
www.buddhadassa.in.th
๔๔๒
อริยศีลธรรม
เดี ๋ ย วนี ้ ก ็ ม ี อํ า น าจชนิ ด ห นึ ่ ง คื อ ค วาม นิ ย ม ของค นม าก ๆ เกือ บทั้งโลกพรอม ๆ กัน นั้นคืออํานาจอันใหญหลวง ยิ่งกวาอํานาจอาวุธหรือ อํานาจอะไรเสียอีก. เมื่อคนสวนใหญเกือบทั้งโลก เขานิยมอะไรพรอมกันแลว มั น มี อํ า นาจที ่ จ ะเปลี ่ ย นแปลง, จึ ง เปลี ่ ย นแปลงระบบศี ล ธรรมไปได โดยไมรูสึกตัว โดยไมมีใครคัดคาน และโดยไมมีใครเห็นวาเปนอันตราย. ทีนี ้ ศีล ธรรมสมัย กอ น ก็เ ปน ศีล ธรรมแทจ ริง คือ สรา งความ ปรกติ แ ก สั ง คม; ศี ล ธรรมสมั ย นี้ เ ป น ศี ล ธรรมเที ย มหรื อ ปลอม; แล ว ไมสามารถจะสรางความเปนปรกติใหแกสังคม สมตามความหมายของคําวาศีลธรรม ซึ่ง แปลวา สิ่ง ซึ่ง สรา งความปรกติ. ถา เปน สมัย กอ น ทุก คนจะยอมรับ วา การเมามายในเรื่อ งการกิน เรื่อ งเสวยสุข สํา เริง สํา ราญ; เพีย งเทา นี้มัน ก็ ผิด ศีล ธรรมแลว , ผิด เทา ๆ กับ ไปลัก ไปขโมยเหมือ นกัน ; เดี ๋ย วนี ้เ ขาก็ สํา เริง สํา ราญ เรื่อ งกิน เรื่อ งกาม เยย พวกเทวดาเสีย อีก ก็ไ มมีใ ครถือ วา ผิดศีลธรรม. ถาตามหลักศีลธรรมแท ตองถือ วา ถามีความผิดปรกติในเรื่อ ง กิน เรื่องกาม เรื่อง เกียรติ ๓ เรื่องนี้แลว ก็ตองถือวาผิดศีลธรรม; เดี๋ยวนี้กลับ เห็นวาเปนเรื่องที่ควรจะนิยมชมชอบ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ที นี ้ มั น ก็ ค าบเกี ่ ย วมาถึ ง เรื่ อ งการเมื อ ง. ถ า ว า คนที ่ เ ป น พลเมืองหรือพลโลกก็ตาม ทําผิดในแงของศีลธรรมอยางนี้แลว ก็สรางปญหาทาง การเมืองขึ้นมา, หรือวามีการเปลี่ยนแปลงทางการเมืองอันใหญหลวง. เขาก็ ไม ม องเห็ น ว า นั ่ น คื อ เรื่ อ งของศี ล ธรรม: เห็ น เป น เรื่ อ งของการเมื อ ง ลวน ๆแลวก็แยกตัวออกไป.
www.buddhadassa.in.th
สิ่งกระตุน และอานิสงสของศีลธรรม
๔๔๓
ที ่ จ ริ ง เรื ่ อ งการเมื อ งนั ้ น ก็ เ ป น ศี ล ธรรม เรี ย กว า ศี ล ธรรม สว นสัง คม; ถา ทํ า สัง คมใหป รกติไ ด ก็เ รีย กวา ศีล ธรรมของสัง คม ตาม ความหมายของคําวา ศีลธรรม ซึ่งแปลวา สิ่งซึ่งทําความปรกติ. สีละ แปลวา ปรกติ ; ขอเตื อ นแล ว เตื อ นอี ก เตื อ นแล ว เตื อ นเล า ให ช ว ยกั น จํา ไว ว า คนมี ศี ล - นั่ น คื อ คนปรกติ . ถ า สั ง คมปรกติ ก็ เ รี ย กว า สั ง คมมี ศี ล ธรรม นั่นก็คือการเมือง. ถาโลกปรกติ ก็หมายความวาทั้งโลก มีศีลธรรม, ศีลธรรม เป น การเมื อ งของโลก; จะดู กั น ในแง ไ หนก็ เ ป น อย า งนี้ ตั ว หนั ง สื อ ก็เปนอยางนี้ โดยความหมายก็เปนอยางนี้. ถ า ดู อ ย า งผิ ว ๆ อี ก ที ห นึ่ ง ก็ ยั ง พบว า แม เ รื่ อ งการเมื อ งเขา ก็ม ีอุด มคติ ในทางที ่จ ะสรา งสัน ติภ าพ; แตแ ลว ที ่ส รา งไมไ ด นั่น เพราะ เหตุที่ถือเอาความหมาย หรืออุดมคติหรือเจตนารมณ ของคําวาการเมืองผิดพลาด นั่นเอง. คําวา "การเมือง" ก็หมายถึงศีลธรรม จะเปนของสังคมหนึ่ง หรือวา ของโลกทั้งโลกก็ตาม; นี้ก็เปนการถูกตอง ตามที่ธรรมชาติตองการ หรือตาม ที่พระเจาตองการ ไมมีใครขัดขวางได. เดี๋ยวนี้คนถือเอาผิดหลักที่พระเปนเจา ตองการ พระเปนเจาก็เปนผูขัดขวาง คือทําใหมนุษยไมประสบความสําเร็จ ใน การที่จะแสวงหาสันติภาพ เพราะวาคนไดทําผิด เหยียบย่ําศีลธรรม.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org .…
.…
....
.…
ทีนี้ใ จความสํา คัญ ที่ดูตอ ไปอีก ชั้น หนึ่ง ก็คือ วา มนุษ ยทั้งหมด กํา ลัง มีศัต รูอ ยา งยิ่ง อยา งที่เ รีย กวา หมายเลข ๑, หรือ อะไรทํา นองนั้น ; คือวัตถุนิยม.
www.buddhadassa.in.th
๔๔๔
อริยศีลธรรม
อยา ไปคิด วา มนุษ ยนี ้ม ีโ รคภัย ไขเ จ็บ หรือ มีก ารไมรู ห นัง สือ การอดอาหาร, เปน ศัต รู หรือ เปน ปญ หา. นั้น มองอยา งผิว เผิน , มองอยา ง ลู ก เด็ ก ๆ มอง. ศั ต รู อ ั น แท ข องมนุ ษ ย ก ็ ค ื อ ความหลงใหลในวั ต ถุ น ิ ย ม เปน ทาสของวัต ถุ. ถา เราเรีย ก ตามภาษาธรรมะ ก็เ รีย กวา เปน ทาสของ อายตนะ คือเปนทาสของตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ นี้คือศัตรูหมายเลข ๑ ของมนุษย ทั้งโลกหรือกี่โลกก็ตามใจ. เราไมม องกัน อยา งนี ้ ก็เ ลยรับ เอาศัต รูห มายเลข ๑ นั ่น แหละ มาเปนเพื่อนที่ดีที่สุด หรือเปนสิ่งที่เคารพบูชาไปเลย; แลวมนุษยจะเปนอยางไร? มนุษยเปนมนุษยชนิดไหน? เปนมนุษยอะไรกันแน? ควรจะลองพิจารณากันดู. เป น มนุ ษ ย จ ริง หมายความว า มี จิ ต ใจสู ง ตามความหมายของคํ า ๆ นี้ . ตาม พยัญ ชนะ คําวามนุษยนี้ แปลวาใจสูง, ตามความหมายของคําก็แปลวาใจสูง; ใจสูง ก็ต อ งไมม ีอ ะไรมาครอบงํ า . แตเ ดี ๋ย วนี ้ม ัน มีก ามารมณค รอบงํ า , มี ค ว า ม โง ค ร อ บ งํ า , มี ป ญ ห า น า น า ช นิ ด ค ร อ บ งํ า แ ล ว ใ จ จ ะ สู ง ไป ไ ด อย า งไร.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ทํ า ไมใจไม ส ู ง ? นี ้ เ พราะว า เราพั ฒ นา เอาแต ว ั ต ถุ สํ า หรั บ มามอมตัว เอง ใหม ึน เมา, ใหจ มลงในเหยื ่อ ลอ ของวัต ถุทั ้ง หลาย. นี ่เ รา รั บ เอาศั ต รู ห มายเลข ๑ มาเป น พระเจ า เป น ที่ บู ช า. ยิ่ ง หลงใหลในวั ต ถุ ก็ ยิ่ ง พัฒ นาแตใ นทางวัต ถุ; แลว ตะโกนบอกกัน วา เมื ่อ กายดีแ ลว ใจก็ด ีเอง, เมื ่อ ทอ งอิ ่ม แลว ศีล ธรรมก็ม ีม าเอง. คิด ดูใ หด ีว า มัน จะเปน ไปไดอ ยา งนั ้น อย า งไรกั น ; เพราะเมื ่ อ เป น อย า งนั ้ น แล ว ก็ เ กื อ บจะเรี ย กได ว า มั น ไม มี ศีลธรรม.
www.buddhadassa.in.th
สิ่งกระตุน และอานิสงสของศีลธรรม
๔๔๕
เดี๋ย วนี้กํา ลัง บูช าวัต ถุม ากขึ้น จนความนิย มในทางนามธรรม หรือทางความสะอาด สวางสงบ ของจิตนั้นสูญหายไปหมด; บางทีก็เอาสภาพ อยา งนั้น วา เปน พระนิพ พานไปเสีย เลย. ถา อยา งนี้แ ลว มัน ก็จ ะเปน การ "ถอยหลังเขาคลอง" ไปตั้งหลายพันป อยางที่กลาวไวในพระบาลี วาคนสมัยหนึ่ง คือ กอ นพุท ธกาลนั ้น เคยถือ เอาความสมบูร ณท างกามารมณ วา เปน นิพ พานกัน มาแลว ยุค หนึ่ง ทีเ ดีย ว. การทํา อยา งนั้น มัน แกปญ หาไมไ ด; แลวจะยิ่งแกปญหาไมไดสําหรับยุคนี้ นอกจากจะสรางปญหาเพิ่มเติม จนเหลือ วิสัยที่จะแก; ก็แปลวาตองยอมทนอยูในกองไฟกันอยางนี้เรื่อย ๆ ไป. ขอย้ํ า สั ้ น ๆ อี ก ครั้ ง หนึ ่ ง ว า วิ ก ฤติ ก ารณ ทั ้ ง หลาย ที ่ เ กิ ด อยู ทั่ว โลก มาจากความไมมีศีล ธรรม, ความลํา ยากยากแคน ทุก หัวระแหง ใน เมืองหลวงก็ดี บานนอกก็ดี, เกี่ยวกับอันธพาลทั้งหลายนี่ ก็มาจากความไมมี ศีลธรรม ซึ่งมันซับซอนกันอยูหลาย ๆ ชั้น หรือในคนหลาย ๆ พวก.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org .…
.…
....
.…
ทีนี้ เราก็คิดถึง การแกปญหาทางศีลธรรม.
ในเมื่ อ มองเห็ น ความจริ ง ข อ นี้ การแก ป ญ หาทางศี ล ธรรมนี้ ก็ตองนึกถึงวา มันผิดมาเปนสิบ ๆ ป แลวจะแกใหกลับตรงกันขาม หนามือเปน หลัง มือ ทัน ทีอ ยา งนี้ไ มไ ด. ถา จะพูด วา เราหลงไปทํา ผิด ในเรื่อ งศีล ธรรมนี้ เปนเวลา ๓๐ - ๔๐ ปมาแลว ก็จะตรงกับความจริง; ตั้งแตมันยังนอยอยู ๆแลว มันก็มากขึ้น ๆ จนกระทั่งบัดนี้ มันก็คงจะชั่ว ๑ - ๒ อายุที่มันผิดมาแลว. แต
www.buddhadassa.in.th
๔๔๖
อริยศีลธรรม
ครั้ง แรกมัน นอ ยมาก จนไมมีอัน ตรายเห็น ชัด ; เดี๋ย วนี้มัน มีอัน ตรายเห็น ชัด . เมื่อความผิดมีมา ๓๐ - ๔๐ ป จะแกกันในวันสองวัน มันก็ทําไมได; ในปหนึ่ง สองป ก็ทํา ไมได มัน ก็ตอ งแกกัน ใหเปน ระยะยาวพอ ๆ กัน ทีเดีย ว และยิ่ง กว า นั ้ น ยั ง จะต อ งนึ ก ถึ ง ว า จะต อ งแก ที ่ ล ู ก เด็ ก ๆ หรื อ ยุ ว ชนที ่ กํ า ลั ง จะเติบโตขึ้น. เดี๋ย วนี้เราก็กําลังเห็น ชัด อยูแ ลว วา ปญ หายุว ชนมีม ากในทางไร ศีลธรรม เปนเครื่องพิสูจนอยู จึงเปนอันแนนอน เปนที่แนนอนวาเราจะยกเอา ปญหาของยุวชนขึ้นมาเปนเครื่องพิจารณา. ข อ แรก ที ่ ส ุ ด ก็ ค ื อ คํ า ว า "บาป" ; เดี ๋ ย วนี ้ เ ด็ ก ๆ ไม รู จ ั ก คําวาบาป. เพราะไมรูจักคําวาบาป จึงไมกลัวบาป ไดยินคําวาบาปก็ไมสะดุง สะเทือ น หรือ เรีย กวา ไมร ะคายขนอะไร เมื ่อ ไดยิน คํา วา บาป. แตถา ใช ความหมายของคํา ว า "บาป" มาพู ด กั น บางที อ าจจะรู ส ึ ก บ า ง; เช น อยางจะพูดวาจะมีโชคราย หรือที่เขาเรียกกันวา "ซวยตลอดชาติ" อยางนี้คงจะ มีผล คือทําใหกระทบความรูสึกบาง ยิ่งกวาคําวาบาปนี้.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org คํ า ว า "บาป" กลายเป น คํ า สํ า หรั บ ล อ เล น เสี ย แล ว ; แต ถ ึ ง อยางไรก็ดี ตกมาถึงสมัยหลังสุดนี้ คําวา "ซวยตลอดชาติ" เด็ก ๆ ก็ไมกลัวแลว เพระมันหนาแนนมากยิ่งขึ้นทุกที ดวยความบูชาวัตถุ, เมื่อกอนบอกวา "บาป" นี้เด็ก ก็ยัง หยุด หรือ เชื่อ ฟง ; เดี๋ย วนี้ไมห ยุด ไมเชื่อ ฟง . โชคราย ก็ยัง พอฟง ออก ยัง นึก กริ่ง เกรงกัน อยู บ า ง; แตพ อตอ งการวัต ถุห นัก เขา ก็ไ มรูล ะ, โชคดีโชครายก็ไมรู; ตองการวัตถุที่ตอ งการ ที่ประสงค นั่นแหละเปนดีที่สุด.
www.buddhadassa.in.th
สิ่งกระตุน และอานิสงสของศีลธรรม
๔๔๗
นี ่ ค ื อ ป ญ หาที ่ ม ี อ ยู ใ นเวลานี ้ แล ว คํ า ว า "บาป" นี ่ ไม ม ี ใ คร กลั ว ไม กี่ วั น เด็ ก เหล า นั้ น ก็ โ ตขึ้ น มาเป น ผู ใ หญ : ผู ใ หญ นี้ ก็ ไ ม ก ลั บ บาป, ไมกลัวคําวาบาป; คําวาบาปไมมีความหมาย. นี่เรียกวารกรากของศีลธรรม นี้มันพังทะลาย เพราะไมมีใครกลัวสิ่งที่เรียกวาบาป. เราควรจะมีคํ า อะไรที ่ม าแทนคํ า นี ้ ที ่พ อพูด ออกไปแลว ทุก คน สะดุง . อาตมาก็ยังนึกไมเห็น คิด ไมอ อก วา จะมีคําอะไรมาแทนคําวาบาป. พอพูดออกไปแลวคนสะดุง; เหมือนที่ ปู ยา ตา ยายบรรพบุรุษของเรา พอ ไดยินคํานี้เขาแลวก็สะดุง. ใครมีความคิดเห็นอยางไร ก็ขอใหชวยกันคิด วาจะ มีคําพูดอะไรที่จะหยุดยุวชนหรือคนทั่ว ๆ ไป, ใหยั้งคิดสักหนอย ในเมื่อเขาจะ ทําผิดทางศีลธรรม. ข อ นี ้ ด ู ต อ ไปอี ก หน อ ยหนึ ่ ง ก็ ว า ทํ า ไมจึ ง เป น ม าก ๆ ถึ ง อยางนี้ สําหรับเด็ก ๆ เกี่ยวกับคําวาบาป? เดี๋ยวนี้มันมีอะไรบางอยาง เขามา ทําลายความหมายของภาษาศีลธรรมทั้งหลาย เชนคําวาบาปเปนตน
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ขอ สอง อยากจะมองดูไ ปยัง สิ่ง ที ่เ ขาพูด กัน เทิด ทูน กัน มาก แลวสอนใหเด็ก ๆ มึนเมาลุมหลงอยูสิ่งหนึ่ง สิ่งนั้นคือคําวา ประชาธิปไตย, สอนให เ ด็ ก ๆ ลุ ม หลงและบู ช าประชาธิ ป ไตย ทั้ ง ที่ ไ ม มี ค วามหมายอั น ถูก ตอ ง; จะเปน ตามอยา งฝรั่ง หรือ ตามอยา งคนพวกไหนก็สุด แท ที่ส อน ใหมึนเมาในประชาธิปไตย ที่ไมมีความหมายอันรัดกุมหรือถูกตอง.
www.buddhadassa.in.th
๔๔๘
อริยศีลธรรม
นี ้ เ รา จึ ง แ ก ป ญ ห า ต า ง ๆ ข อ ง ยุ ว ช น ทั ้ ง ห ล า ย ไม ไ ด ; แ ก ปญหาเรื่องเด็กไมเคารพครูไมได เพราะวาเด็กเขาประชาธิปไตย, หรือบางทีก็เลย ประชาธิ ป ไตยไปเสี ย อี ก . เมื่ อ เด็ ก ไม เ คารพครู อ ย า งเดี ย วเท า นั้ น แหละ; คิ ด ดู เ ถอะจะมี อ ะไรเหลื อ อยู สํา หรั บ จะเป น รากฐาน, สํา หรั บ สร า งความ รู ส ึ ก ที ่ ด ี ที ่ ง าม ตามแบบของศี ล ธรรม เช น มี ห ิ ริ โ อตั ป ปะเป น ต น ก็ ไ ม มี อะไรเหลือ. อนึ ่ ง ยั ง มี ข อ เท็ จ จริ ง เป น หลั ก ฐานพยานอยู ; ครู บ างคน ถูก บัง คับ ใหข อขมานัก เรีย นเล็ก ๆ ที่พอ แมเ ขามีอิท ธิพ ล โดยแมแ ตท างการ ก็ ย อ ม รั บ รู ห รื อ ร ว ม รู ด ว ย . อ ย า ง นี ้ ม ั น เค ย มี ที ่ ไ ห น ใน โล ก ; ตั ้ ง แ ต โบราณกาลนั้น มันเคยมีที่ไหนในโลก มันจะเพิ่มมีประเทศไทยเมื่อเร็ว ๆ มานี้. นี่ จ ะเป น เพ ราะ ว า ค นมึ น เม า ใน ป ระ ช าธิ ป ไต ยม าก เกิ น ไป แ ล ว ; เด็ ก ๆ ไม ม ี เ จ ต น า รม ณ ที ่ เ ป น สั ง ค ม นิ ย ม , ไม ร ั ก ส ม บั ติ ข อ ง ช า ติ , ไ ม รั ก ป ร ะ โ ย ช น ส ว น ร ว ม . เ ข า โ ก ร ธ ขึ ้ น ม า เ ข า เ ผ า เขาทําลายอะไรตาง ๆ ก็ได; เด็กพวกนี้อาจจะบูชาประชาธิปไตยเพอฝนอยางนี้ ยิ่ง กวา ชีวิต ของตัว เองก็ได. แตวา เปน ประชาธิป ไตยชนิด ที่จ ะเชือ ดคอเด็ก ๆ เหลานั้นเอง ใหตายเปลาๆ ไมไดประโยชนอะไรที่เกิดมาทีหนึ่ง.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org นี่ เ ราม อ ง กั น ให เ ห็ น ว า นี้ มั น เป น ป ระ ชาธิ ป ไต ยเพ อ ฝ น ; เด็ ก ยั งไม ค วรได รับ ประชาธิ ป ไตยชนิ ด นั้ น ควรจะมี ป ระชาธิ ป ไตยที่ มั น อยู ใน ขอบเขต. หรือถาใหถูกตองที่สุด ตองอยูใตระบอบเผด็จการโดยความถูกตอง โดยความเปนธรรมไปกอน.
www.buddhadassa.in.th
สิ่งกระตุน และอานิสงสของศีลธรรม
๔๔๙
การเลิก ไมเ รีย ว ในโรงเรีย น; อาตมารูส ึก วา เปน เรื่อ งบา ๆ บอ ๆ ไมใ ชป ระชาธิป ไตย ไมใ ชจิต วิท ยาที่ดี; พิสูจ นไ ดดว ยผลที่เ กิด อยู เดี๋ยวนี้ ปรากฏอยูเดี๋ยวนี้ วามันเปนอยางไรบาง. เราควรจะสอนเด็กใหเปนทาสของพระพุทธ พระธรรม เสียดีกวา คือเปนทาสของพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ หรือเปนทาสของธรรมะ นี้จะ ตองปฏิบัติ ยอมใหธรรมะขมขี่; เพราะวาเมื่อปฏิบัติธรรมะ มันก็ตองลําบาก ต อ งอดกลั้ น อดทน. ให เ ด็ ก เขาหลงความเป น ทาสของพระธรรม ดี ก ว า ไปหลงประชาธิป ไตยเพอ เจอ ที่เ ตรีย มไวสํา หรับ สอนเด็ก ที ่กํา ลัง พูด กัน หนักหนา. ทีนี้ มาดูกัน ถึง พวกครู, ก็มีค รูจํา พวกหนึ่งซึ่งมีม ากขึ้น ๆ ที่ไมมี สป ริต ของคํ า วาครูเหลื อ อยู . ดู เหตุ ก ารณ ที่ เขาทํ ากั น เมื่ อ เร็ว ๆ นี้ ก็ ได โดยครู จํา พวกนี้; อยา งนี้มัน เปน การพิสูจ นวา ไมมีศีล ธรรมเหลือ อยู. การสอน ศีลธรรมก็มีแตบอกใหจดใสสมุดแลก็ปด; แมที่เรียกกันวา วิชาหนาที่พลเมือง อันนี้ก็เปนเรื่องอยางเดียวกันสําหรับจดไวในสมุด, แลวก็ปดไมตองประพฤติ; พอจะสอบไลก็นึกขึ้นมาเขียนคําตอบก็พอแลว.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ควรจะเลิก ประชาธิป ไตย นอ ยนิด ที่กํา ลัง มึน เมากัน อยูนี้เ สีย ที; มานิ ย มเผด็ จ การโดยระเบี ย บ โดยข อ บั ง คั บ โดยพระธรรม หรื อ โดย พระศาสนา กัน เสีย อีก ทีจ ะดีไ หม? เราจะตอ งถือ วา เขาเปน เด็ก , และยัง เปนเด็ก; แมเรียนในชั้นมหาวิทยาลัย ชั้นอุดมศึกษา ก็ยังเปนเด็ก. ถาเด็กไม รูเรื่องศีลธรรม, ไมรูเรื่องการบังคับตัวเอง, ไมรูเรื่องของความเปนมนุษย วามี
www.buddhadassa.in.th
๔๕๐
อริยศีลธรรม
ความหมายอยางไร, ก็ยังตองถือวาเด็ก; ถาเมื่อยังเปนเด็ก ก็ควรใชระบบเผด็จการ โดยระเบียบ โดยพระธรรม. ถา ขืน ปลอ ยไวอ ยา งนี ้ ก็จ ะไมม ีศ ีล ธรรม มัน ก็ไ มม ีอ ะไร มีแ ต มึ น เมาด วยประชาธิป ไตยเพ อ เจ อ อย างนี้ ; ไม เท าไร สั ต วเดรัจฉานจะมี ศี ล ธรรม มากกวา คน. ควรจะตอ งรู ต ัว รู ส ึก ตัว ในขอ นี ้ แลว เคลื ่อ นไหว เพื ่อ จะ รั ก ษ า เกี ย รติ ข อ ง ค ว า ม เป น ม นุ ษ ย ไ ว ใ ห ไ ด . ถ า เป น ป ระ ช า ธิ ป ไต ย ก็ ต อ งเป น แบบที ่ ถ ู ก ต อ ง อย า งเป น แบบที ่ ป ระกอบได ด ว ยธรรมะ; แล ว ก็ เ ห็ น แ ก ผู อื ่ น ไ ม ใ ช เ ห็ น แ ก ต ั ว เอ ง . เดี ๋ ย ว นี ้ เ ร า มี เ ส รี ป ร ะ ช า ธิ ป ไ ต ย ใครอยากจะเห็น แกต ัว เองสัก กี ่ม ากนอ ย ก็เ ห็น ไดเ ต็ม ที ่ด ว ยกัน ทั ้ง ๒ ฝา ย : คนผิด ก็ไ ด คนถูก ก็ไ ด, คนมั ่ง มีก ็ไ ด คนจนก็ไ ด, มีส ิท ธิที ่จ ะเห็น แกต น อยางเสรี. อยางนี้ มันไมถูกตามที่ธรรมชาติตองการความสม่ําเสมอ : มันไมถูก ตามความประสงคของพระเปนเจา. ขอใหคิดดูใหดี ๆ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ขอ สาม สิ ่งที ่ไพเราะอีก คํา หนึ่ง เขาเรีย กกัน วา สิท ธิม นุษ ยชน นี้ ฟ งดู ก็ ไพเราะ, บั ญ ญั ติ ความหมายไวก็ ดี . แต ถ ามั น ไม ป ระกอบไปด วยศี ล ธรรม มั น ก็ ใ ช ไ ม ไ ด , ห รื อ เมื ่ อ ไม น ิ ย ม ศี ล ธรรมนั ้ น เอง; การใช ส ิ ท ธิ ม นุ ษ ยชน ก็ เ ป น ไปไม ไ ด เป น ไปลํ า บาก หรื อ เป น ไปอย า งผิ ด ๆ. สิ ท ธิ ม นุ ษ ยชนกั บ คํ า วา เสรีป ระชาธิป ไตย สองคํ า นี ้อ ธิบ ายกัน ไป อธิบ ายกัน มา จนฟ น เฝอ จนตีก ัน ยุ ง จนปฏิบ ัต ิไ มไ ด: เด็ก ก็ป ฏิบ ัต ิไ มไ ด ครูก ็ป ฏิบ ัต ิไ มไ ด ประชาชน ก็ปฏิบัติไมได.
www.buddhadassa.in.th
สิ่งกระตุน และอานิสงสของศีลธรรม
๔๕๑
ถ า ครู ต รวจจดหมายของนั ก เรี ย นในโรงเรี ย น ก็ ห าว า ครู ไ ม เคารพสิท ธิม นุษ ยชน. นี ่ค วามมึน เมาประชาธิป ไตยหลับ หูห ลับ ตา มัน ก็ม ิไ ด มากถึงอยางนี้, คือมีไปในทางที่จะทําใหไมมีศีล ธรรมเหลือ ; ทําใหไมมีโอกาส ที ่จ ะควบคุม ศีล ธรรม หรือ ความมีศ ีล ธรรมของลูก เด็ก ๆ ได. นี ้จ ึง เปน สิ ่ง ที่ ตองคิดดูกันใหดีวา นี่จะนําไปสูความเจริญของมนุษย หรือวาจะนําไปสูความลมจม กันแน. อาตมากลา วไดแ ตสั ้น ๆ วา สิท ธิม นุษ ยชน ที ่ไ มเ ปน ไปเพื ่อ ศี ล ธรรม, หรื อ เพื ่ อ ความมี ศ ี ล ธรรมนั ้ น มั น เป น ช อ งโหว เหลื อ ประมาณ แลวก็ม ากมายเหลือ เกิน ที่จ ะใหเล็ด ลอดออกไปสู ความไมมีศีล ธรรม ฉะนั้น จึง ไมเห็น วา มีป ระโยชน. เราจะตอ งวกกลับ มาใหม มาดูที่ส ภาพแหง ความมี ศีลธรรมอันแทจริงอันถูกตอง แลวพยายามชวยกันในสวนนั้น. คํ า ว า "สิ ท ธิ ข อ ง ผู อื ่ น " นั ้ น ก็ ค ว ร เค า ร พ ; แ ต ว า สิ ท ธิ ชนิด นั ้น ของใครก็ต าม ตอ งไมทํ า ลายศีล ธรรม ซึ ่ง จํ า เปน สํ า หรับ ทุก คน รวม ทั ้ ง ตั ว ผู นั ้ น เอ งด ว ย. เดี ๋ ย วนี ้ เ ราก็ ส อ น ให เ ด็ ก ๆ มึ น เม าใน สิ ่ ง ที ่ จ ะ ทําลายตัวเขาเอง นั่นเอง ก็เลยสรางปญ หาทางศีลธรรมมากขึ้น ในการที่จะแก ปญหาทางศีลธรรม มันก็มีความยากลําบาก เพราะมีปญหาหลายอยางหลายประการ มาดักอยูขางหนา.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เดี ๋ย วนี ้ใ นที ่ส ุด สมมุต ิว า เรามองเห็น กัน วา เรื่อ งของศีล ธรรมนี้ เปน เรื ่อ งจํ า เปน ในฐานะที ่ต อ งมี เปน รากฐานของสิ ่ง ทั ้ง ปวงในโลกนี ้; เพราะวา ไมวา อะไรในโลกนี้ ไมวา กิจ การงานแขนงไหน หรือ วา สิ่ง ของวัต ถุ
www.buddhadassa.in.th
๔๕๒
อริยศีลธรรม
อะไร ก็ประสงคความสงบ ความเปนอยูอยางสงบ ตามความหมายของคําวา ศีล ธรรม. ถา ใครมีป ญ ญาลองคิด ดูท ี, ลองหาเหตุผ ลอะไรมาดูท ี, วา ยัง มี อยางอื่นนอกไปจากนี้ ที่เราควรจะตองการ. อาตมาก็ก ลา วตามคํา ของทา นผูรูทั้ง หลาย บัณ ฑิต ในกาลกอ น มีพ ระพุท ธเจา เปน ตน ทา นก็ก ลา วกัน ไวอ ยา งนี้ วา วัต ถุป ระสงคอัน แทจ ริง อยางเดียวหรือจุดหมายปลายทาง ก็คือตองการความสงบ แลวก็ไมมีความสุข อยางอื่นนอกไปจากความสงบ; สงบมากก็สุขมาก, สงบนอยก็สุขนอย, สงบ จริง ก็ส ุข จริง , สงบปลอมก็สุข ปลอม; ไมม ีค วามสุข อยา งอื ่น นอกไปจาก ความสงบ แลว ความสงบนี้คือ คํา วา ศีล ธรรม. เพราะคํา วา ศีล ะ แปลวา ปรกติ หรื อ สงบ; ก็ พ ู ด ได ท ั น ที ว า ไม ม ี ค วามสุ ข อั น อื ่ น นอกไปจาก ความมีศีลธรรม. เปนอันวา จะตองมีศีลธรรม เปนจุดที่มุงหมาย. ถา ศีล ธรรมในฐานะที ่เ ปน เหตุ ก็ห มายความวา สิ ่ง ที ่จ ะสรา ง ความสงบ; ถา คํา วา ศีล ธรรมในฐานะที่เปน ผล ก็คือ ภาวะแหง ความสงบ. เราตองมีศีลธรรม อยางที่เปนเหตุแหงความสงบ แลวเราก็จะไดศีลธรรมที่เปนผล คือภาวะแหงความเปนอยูกันอยางสงบสุข. ถาจะมีอุปกรณอื่นใด ก็ตองใหเปน อุป กรณข องศีล ธรรม; ถา จะมีระบบการเมือ ง ระบบเศรษฐกิจ ระบบทหาร ระบบอะไรก็สุดแท ตองเปนอุปกรณ แหงศีลธรรม คือมีความสงบสุข. ถาไมมี ความสงบสุ ข ก็ คื อ ไม มี ศี ล ธรรม; จะต อ งเอาศี ล ธรรมเป น หลั ก เพื ่ อ จัดการกับสิ่งอื่น ๆ ทุกสิ่ง ใหเปนอุปกรณแกศีลธรรม, มีผลเปนสภาพของศีลธรรม, ความมีศีลธรรม, เปนอยูอยางมีศีลธรรม.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org .…
.…
....
.…
www.buddhadassa.in.th
สิ่งกระตุน และอานิสงสของศีลธรรม
๔๕๓
ที นี ้ เ ร า จ ะ ม อ ง ดู ก ั น ต อ ไ ป ถึ ง ข อ ว า ทํ า อ ย า ง ไ ร เ ร า จ ะ เกิ ด ความ รั ก ในการที่ จ ะมี ศี ล ธ รรม และอยากจะมี ศี ล ธรรมขึ้ น มา ที่ เ รี ย กว า motive ของศี ล ธรรม. ในขั ้น แรก อยากจะยืม หลัก เกณฑ ของจริย ธรรมสากล เขา กลาวไวเปนหลัก ในแบบฉบับของจริยธรรม ของนักจริยธรรมชั้นเอก ของโลก ทั้งหลาย เขาก็ล งมติกัน ไวอ ยางนั้น วา motive ของศีลธรรมนั้น พอจะแบง ออกไดเปน ๓ พวก :พ วก ที ่ ๑. เนื ่ อ ง กั น อ ยู ก ั บ ศ าส น า นี ่ ก ็ ม ี อ ยู พ วก ห นึ ่ ง นี้ ได แ ก ความกลั ว ต อ ความทุ ก ข แล ว ความหวั ง ที่ จ ะได รั บ ความสุ ข fear of misery, hope happiness. นี ้ กลัว ความทุก ข หวัง จะไดค วามสุข . อัน นี้ เปน motive ที่ทําใหคนปฏิบัติศีลธรรม. เราพิจารณาดูก็มองเห็นจริง แลวมัน ก็จริงอยูเรื่อ ย ๆ มา จนมองเห็น อยูวา กระทั่งบัด นี้; ถาเปน เรื่อ งของศาสนา คนที่นับถือศาสนาแลว เขามีหลักอยางนี้ : เขากลัวความทุกข, เขาอยากได ความสุข ตามความหมายหรือตามวิธีการของทางศาสนานั้นเอง.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org พวกที ่ ๒. ก็ เ ป น เรื ่ อ งทางการบ า นการเมื อ ง เรี ย กว า ทาง politic คือกลัวจะถูกลงโทษ แลวหวังความกาวหนารุงเรือง : fear of punishment, hope of advancement. นี้ก็ม องเห็น ไดวา ในเรื่องของชาวบาน ที่เกี่ยวกับ เปนอยูกันมาก ๆ ตามระเบียบของมนุษยนี่ เขาไมอยากจะถูกลงโทษ; ฉะนั้น จึง ประพฤติศีล ธรรม ซึ่ง รวมทั้ง กฎหมาย ระเบีย บประเพณีอ ะไรดว ย. เขา
www.buddhadassa.in.th
๔๕๔
อริยศีลธรรม
อยากจะมีความเจริญรุงเรืองกาวหนาไปตามวิถีทางของมนุษย จึงไดทําใหเกิด อยากมีศีลธรรม, หรือถือศีลธรรม. พ ว ก ที ่ ๓. ม อ ง ดู ใ น แ ง ส ั ง ค ม ท า ง social ก ลั ว สั ง ค ม จะขั บ จะกระทํา ป พ พาชนี ย กรรมคื อ ไม นั บ ถื อ . เขาหวั ง ที่ จ ะได รั บ ความ รวมมือ ชวยเหลือ จากเพื่อนมนุษยดวยกัน fear of social ostracism เขามักจะ แปลคํานี้วา ปพพาชนียกรรม. เขากลัวสังคมจะลงปพพาชนียกรรม ไมยอม รั บ นั บ ถื อ , hope of finding favour with one fellow อ ย าก จ ะ ได รั บ ประโยชนไดรับ อะไรตางๆ จากเพื ่อ นที่อ ยูใ นสังคมดวยกัน , ไดรับ ความยิน ดี ปรีดาตอนรับของสมาชิกสังคมนั้น. ถาหวังอยางนี้ มันก็คงมีอํานาจ มีกําลังที่ จะทําใหประพฤติศีลธรรม. สิ่ง เหลา นี้ม ัน ก็ยัง พอจะเรีย กไดวา ยัง มองเห็น อยู ยัง ควรจะทํ า ได; แตแลวทําไมคนจึงไมมีศีลธรรม.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เรื ่ อ ง ศ า ส น า นี ้ ด ู จ ะ ค ล า ย ๆ กั บ ถู ก ย ก เลิ ก ไ ป แ ล ว . เข า กลับเจรจากับยมบาล หรือเขาจะใหสินบนยมบาล อะไรก็ได. เขาไมกลัวถูก ประฌาม ไม ก ลั ว ถู ก ลงโทษ: ขอแต ให เขาร่ํา รวย. แล ว เขาถื อ ว า เมื่ อ ความ ร่ํารวยมีมาได จากการไมตองถือศีลธรรม; ก็ไมตองถือศีลธรรม, ถือเอาความ ร่ํารวยเปนความกาวหนา เปนความเจริญรุงเรือง.
ทีนี้ เรื่อ งที่วา สัง คมจะลงโทษ จะประณาม จะไมค บ ก็ยิ่ง ไมคอ ยมีค วามหมาย. เขากลา พูด วา เดี๋ย วนี้ถา มีเ งิน แลว ทุก คนจะนับ ถือ
www.buddhadassa.in.th
สิ่งกระตุน และอานิสงสของศีลธรรม
๔๕๕
จะยินดีคบคาสมาคม; ถาไมมีเงิน ถึงจะดีวิเศษอยางไร ก็หาคนคบคาสมาคม ยาก. นี่มัน เปน เสีย อยา งนี้; แลว เมื่อ เขามีเ พื่อ น ที่มีก ารประพฤติก ระทํา อยางเดียวกัน เขาก็ทําไปดวยกันไมได ในระหวางเพื่อนที่ไมมีศีลธรรมดวยกัน. นี่หลักเกณฑทางศีลธรรมนี้ มันก็เปนหมันไปก็ได. แตถ ึง อยา งไรก็ด ี เราพิจ ารณาดูแ ลว เราจะเห็น วา กฎเกณฑ ทางจริยธรรมสากลนี้ใชได เปนความจริง เปนความถูกตองที่เขาวางไว; สวน ที่ค นจะประพฤติป ฏิบัติต ามหรือ ไมนั้น มัน อีก เรื่อ งหนึ่ง . เขากลัวความทุก ข เขาอยากไดค วามสุข นี ้ม ัน ก็จ ริง และมีเ หตุผ ล. เขากลัว ถูก ลงโทษเขา ต อ งการความเจริ ญ ก า วหน า ก็ ถู ก มี เ หตุ ผ ล. เขาต อ งการให ส ั ง คม ยกย อ งนั บ ถื อ มั น ก็ ถ ู ก . แต ว า ประโยชน เ พี ย งเท า นี ้ มั น ดู จ ะยั ง เป น ศีลธรรมในขั้นตน ๆ, ศีลธรรมในขั้นโลกิยะอยู. .… .… .... .…
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เราควรจะมองดูใ หไ กลออกไปถึง motive ที ่ไ มตอ งอิง อาศัย สิ่งเหลานั้น คืออาศัยความถูกตองที่ยิ่งไปกวานั้น , อาศัยความเปน ธรรมที่ยิ่ง ไปกว า จริ ย ธรรมสากลนั ้ น : เพราะว า ตามที ่ ก ล า วมานั้ น มั น ยั ง เป น เรื่ อ ง โลก ๆ อยู, และยังเปนเรื่องที่เห็นแกตัวอยู.
เ ร า จ ะ ม อ ง ดู ใ ห พ น จ า ก ค ว า ม เ ห็ น แ ก ต ั ว ห รื อ ว า ถึ ง กั บ วา เปนเรื่องโลกุตตระไปดวย. ถาอยางนั้นเราจงรูแยกความรูสึกที่เปน motive ขอ งศี ล ธ รรม นี ้ อ อ ก เป น ๒ ส ว น คื อ เป น motiveอ ย า งวิ ส ั ย โล ก ๆ
www.buddhadassa.in.th
๔๕๖
อริยศีลธรรม
อยางชาวบานทั่วไปก็มี, เปน motive อยางเปนธรรมะแท กระทั่งถึงโลกุตตรธรรม อยางนี้ก็มี, จะเห็นไดงาย ในเมื่อเอามาเปรียบเทียบกัน โดยหลักที่รูจักกันดีทั่วไป คือ หลักอธิปไตย ๓ อยาง. อธิ ป ไตย มี อ ยู ๓ อย า ง : อั ต ตาธิ ป ไตย ปรารภตน เ ป น ใ ห ญ , โ ล ก า ธิ ป ไ ต ย ป ร า ร ภ โ ล ก เ ป น ใ ห ญ . ธ ร ร ม า ธิ ป ไ ต ย ปรารภธรรมเปนใหญ. พ ว ก ที่ ๑ ที่ เป น อั ต ต า ธิ ป ไต ย . ก็ มี ๒ ค ว า ม ห ม า ย : เห็น แกต นเปน ใหญ นี ้ถ า เปน อยา งโลก ๆ มัน ก็เ ห็น แกต ัว กู, เห็น แกกิเลสของกู ประโยชนร ายไดข องกู. นี่ก็เปน motive ที่ใหเขาปฏิบ ัติ ศีล ธรรมก็ไ ด: ถา เขามีค วามเชื ่อ และมองเห็น วา ศีล ธรรมจะอํ า นวย ประโยชน อยา งนี ้ เขาก็ป ฏิบ ัต ิศ ีล ธรรม อยา งอัต ตาธิป ไตย. แตม ัน เปน อัตตาอยางเลว, อัตตาอยางโลก คืออัตตาที่เห็นแกตัวกู, เห็นแกกิเลสของตัวกู.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org แตถ า เปน อัต ตาธิป ไตยอยา งสูง คือ เปน อัต ตาธิป ไตยอยา ง ธรรม ก็ ต อ งเอาตั ว กู ที ่ เ ป น ธรรม เอาตั ว ตนที ่ เ ป น ธรรม , เอาธรรม เป น ตน เอาตนเป น ธรรม: แล ว ก็ เ ห็ น แก ต นชนิ ด นั้ น มั น ก็ วิ เ ศษ ; เป น อั ต ตาธิ ป ไตยอย า งนี ้ ก ็ ถู ก เต็ ม ที ่ . ที ่ เ รา "เอาธรรมเป น ตน เอาตนเป น ธรรม" นี้ไมใชเราจะบัญญัติกันเดี๋ยวนี้ พระพุทธเจาทานก็ไดบัญญัติไวแลว วา "ทาน ทั้ งหลาย, จงมี ตนเป นที่ พึ่ ง มี ตนเป นสรณะ". คื อการมี ธรรมเป นที่ พึ่ ง มี ธรรมเป น สรณะ”.
www.buddhadassa.in.th
สิ่งกระตุน และอานิสงสของศีลธรรม
๔๕๗
ก า ร มี ต น เ ป น ที ่ พึ ่ ง มี ต น เ ป น ส ร ณ ะ นั ้ น คื อ ก า ร มี ธ ร ร ม เ ป น ที ่ พึ ่ ง มี ธ ร ร ม เ ป น ส ร ณ ะ ; ฉะนั้ น พึ่ ง ตนก็ คื อ พึ่ ง ธรรม, พึ่ ง ธรรมก็ค ือ พึ ่ง ตน. ถา เห็น แกต น ที ่แ ทที ่ด ี ที ่บ ริส ุท ธิ์ ก็ค ือ เห็น แกธ รรมที่ เป น ตน หรื อ ตนที่ ป ระกอบอยู ด ว ยธรรม. ถ า ผู ใ ด "เห็ น ตนที ่ เ ป น ธรรม" อยา งนี ้ แลว ปฏิบ ัต ิศ ีล ธรรมเพื ่อ จะมีต นชนิด นี ้ ก็เรีย กวา อัต ตาธิป ไตย ได เหมือนกัน; ฉะนั้นอัตตาธิปไตยจึงมีไดทั้งที่ต่ําและที่สูง. พ ว ก ที่ ๒. เป น โล ก าธิ ป ไต ย ป ร ารภ โล ก เป น ให ญ . โลกนี้ ก็ มี ๒ ชนิ ด : โลกอย า งต่ํ า และโลกอย า งสู ง . หรื อ ถ า โลกาธิ ป ไตยอย า งโลก ๆ ก็ ป ฏิ บั ติ ธ รรม เพราะว า กลั ว ชาวโลกเขาจะ ติเตียน. ทําความดีหรือมีศีลธรรมอะไร ก็เพราะกลัววาชาวโลกเขาจะติเตียน มันก็เปน motive ได ดีกวาไมมี.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org แต ถ า โลกาธิ ป ไตยอย า งดี ไปกว า นั้ น อย า งสู ง ไปกว า นั้ น ก็ ต อ งว า เราทํ า ความดี นี้ เ พื ่ อ ประโยชน แ ก ส ั ต ว โ ลก แก โ ลกทั ้ ง หลาย. แมจะเปนอยางวิสัยโลก เราจะประพฤติธรรมะศีลธรรม เพื่อเห็นแกโลก, เพื่อ ประโยชน แก โลกทั้ งโลก; แม จะเป น อยางวิสั ย โลก ๆ อยางนี้ ก็ ยังสู งกวา ที่ วา ปฏิบัติความดี เพราะกลัววาชาวโลกจะติเตียน. โลกาธิปไตยก็มี ๒ ความหมาย คือ อยางต่ํา ก็มี อยางสูงก็มี เปน motive ของการประพฤติศีลธรรมไดดวยกันทั้งคู.
www.buddhadassa.in.th
๔๕๘
อริยศีลธรรม พวกที่ ๓. เปนธรรมาธิปไตย.
ถ า เป น อ ย า ง ต่ํ า ก็ ค ื อ ไม ใ ช ธ ร รม ะ แ ท จ ริ ง เห อ ต า ม ๆ เขาไป, คื อ เห อ ธรรมะ แล ว ก็ ป ฏิ บั ติ ธ รรมะตาม ๆ เขาไป; อย า งนี้ ต อ ง พูดไดเหมือนกันวา เขาปรารภธรรมะเปนใหญ แตวาทําไปดวยความงมงาย แต ก็เปน motive ที่มีกําลังเหมือนกัน ที่คนนั้นจะมีศีลธรรม. ถ า ธ ร ร ม า ธิ ป ไ ต ย ชั ้ น สู ง ก็ เ ห็ น แ ก ธ ร ร ม แ ท เป น ไ ป เพื ่ อ ธรรมแท, ปฏิบัติธ รรมสมควรแกธ รรม ดว ยไมม ากไมนอ ย ไมข าดไมเ กิน นี้เปนธรรมาธิปไตยโดยแท. ขอใหเ หลือ บตาดูท ีเ ดีย วพรอ ม ๆ กัน ใหม ัน หมดทั ้ง ๓ ชนิด แลว แตละชนิดมีอยูเปนคู ๆ:-
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org อั ต ตาธิ ป ไตยอย า งโลก เห็ น แก ตั ว กู - ของกู จึ ง ปฏิ บั ติ ธ รรม. อัตตาธิปไตยอยางธรรม ก็เห็นแกตัวตน ที่เปนธรรม, แลวก็ปฏิบัติธรรม.
โลกาธิป ไตยอยา งโลก ๆ ก็ก ลัว โลกเขาจะตํ า หนิต ิเ ตีย น, จึง ปฏิบัติธรรม. โลกาธิปไตยอยางสูง เปนธรรมะแท ก็มุงหมายจะประพฤติธรรม เพื่อประโยชนแกโลกทั้งโลกเสียเลย.
ธรรมาธิป ไตยอยา งต่ํ า ๆ ก็เ หอ ธรรมะดว ยความไมรูจ ัก ธรรม แลวก็ ป ระพฤติ ธ รรมได เ หมื อ นกั น . ถ า ธรรมาธิ ป ไตยแท ก็ มี ส ติ ป ญ ญา มี สัมมาทิฎฐิ ปฏิบัติธรรมถูกตอง สมควรแกธรรม.
www.buddhadassa.in.th
สิ่งกระตุน และอานิสงสของศีลธรรม
๔๕๙
นี้เ ห็น ไดวา motive ทั้ง ๓ อยา งนี้ มัน ก็มีก ารแยกอยูกัน เปน คู ๆ คือมีต่ํามีสูง, หรือถาจะพูดภาษาอริยเจาทานก็ตองพูดวา มีทั้งถูกและผิด ทั้ง ๓ กลุมนั่นแหละ. ที นี ้ เ ราก็ ไ ด สิ ่ ง ที ่ เ รี ย กว า motive ของศี ล ธรรม ตามหลั ก ที่ พูด กัน ในพุท ธศาสนา เปน ๓ หัว ขอ : ปรารภตน ก็ม ี ปรารภโลกก็มี ปรารภธรรมก็ ม ี แล ว ก็ ไ ปได ไ กลถึ ง ที ่ ส ุ ด ; ไม เ หมื อ นกั บ กฎเกณฑ ข อง จริยธรรมสากล ที่กลาวไวในวงจํากัด, เปนแตเรื่องของชาวโลก เปนเรื่องโลก ๆ เรื่องสังคม มากกวา. จะพูดวาความทุกข ก็ทุกขอยางที่ชาวบานเขามุงหมายกัน. จะพูดวาความสุข ก็สุขอยางที่ชาวบานเขามุงหมายกัน. ไมเลยไปถึงสุขแทจริง อยา งสุข ที่ห มดกิเ ลสอะไรเปน ตน . เมื่อ หลัก เกณฑมีอ ยูดัง นี้ ก็ข อใหทุก คน แตละคน มองดูใหดี ๆ แลวก็ชวยกันชําระสะสางสิ่งที่เรียกวา motive ของศีลธรรม ของตัว เอง ใหถูก ตอ ง ใหชัด เจน ใหกา วหนา . เราสมัค รใจจะเอาขอ ไหน เปนหลัก ก็ทําขอนั้นใหมันดีที่สุด.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org .…
.…
....
.…
ทีนี ้ ก็จ ะพูด ตอ ไปอีก หนอ ย ถึง เรื ่อ งที ่เ กี ่ย วกับ ศีล ธรรม ที ่จ ะ จําแนกตามลักษณะของสิ่งที่เรียกวา motive : เราจะตองแยกเปนศีลธรรม อย า งของปุ ถุ ช นพวกหนึ ่ ง , แล ว ก็ แ ยกเป น ศี ล ธรรมของพระอริ ย เจ า หรืออยางอารยะพวกหนึ่ง เปน ๒ พวก.
www.buddhadassa.in.th
๔๖๐
อริยศีลธรรม
หั ว ข อ บรรยายเรื่ อ งนี้ มี ว า อริ ย ศี ล ธรรม มุ ง หมายจะกล า ว ถึง ศีล ธรรมที่เ ปน ชั้น อริย ะ หรือ ของพระอริย ะ, หรือ ที่จ ะทํา บุค คลใหเ ปน พระอริยะ, นี่เรียกวาอริยศีลธรรม. แตมันยังมีศีลธรรมบุถุชนคนธรรมดาชาวโลก อยูอีก ระดับ หนึ่ง ซึ่ง อาจจะตรงกับ คํา ที่เ ขาพูด กัน เสมอ ๆ วา "ศีล ธรรม อัน ดีข องประชาชน" ก็ไ ด; จะไดห รือ ไมไ ดก็ล องพิจ ารณาดู วา ศีล ธรรม อันดีของประชาชนนั้น มันมีขอบเขตสูงขึ้นมาไดเพียงไหน. เมื ่ อ พู ด ถึ ง เรื ่ อ ง นี ้ ก็ ต อ ง ดู ถ ึ ง สิ ่ ง ที ่ เ รี ย ก ว า ก า รง า น ห รื อ สิ่งที่เปน หนา ที่ ที่จ ะตอ งทํา . การงานสว นตัว ก็มี, การงานเพื่อ สว นรวมก็มี, งานอดิเรกก็มี, งานจําเปนเปนหนาที่เต็มรูปเต็มแบบก็มี; แลวทุกคนมีหนาที่ จะต อ งทํา การงาน. เพราะว า ชี วิ ต ก็ คื อ การงาน, ถ า ไม มี ก ารงานแล ว ก็ ไมควรจะเรียกวาชีวิต หรือวามีชีวิต แตท ีนี ้เ มื ่อ ทํ า การงานนี ้ บุถ ุช น เขาทํ า ดว ยความมุ ง หมาย อยา งหนึ ่ง ; ถา พระอริย เจา ก็ทํ า ดว ยความมุ ง หมายอีก อยา งหนึ ่ง . แมก าร ปฏิบัติศีลธรรม ก็ตองเรียกวาการงานเหมือนกัน เรียกวาหนาที่เหมือนกัน. ฉะนั้น ศีล ธรรมของบุถ ุช นก็เ ปน อยา งหนึ ่ง , ศีล ธรรมของพระอริย เจา ก็เ ปน อีก อยางหนึ่ง; ตางกันโดยที่เอาความมุงหมายนั่นแหละ เปนเกณฑสําหรับแบง กัน คือมันมี motive ที่ตางกัน.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ศี ล ธ ร ร ม ข อ ง บุ ถ ุ ช น ก็ ม ี motive คื อ ค ว า ม เห็ น แ ก ต ั ว ; ความเห็น แกตัว กู - ของกู มัน เปน motive ทํา ใหบุถุช นปฏิบัติศีล ธรรม; จะเปนเรื่องตัวกู - ของกูอยางเลว, หรือตัวกู - ของกูอยางดี, หรือตัวกู - ของกู
www.buddhadassa.in.th
สิ่งกระตุน และอานิสงสของศีลธรรม
๔๖๑
อยางดีที่สุด ก็ตองเรียกวามีความเห็นแกตัวทั้งนั้นแหละ. แตวาความเห็นแกตัว เพื่อตัวกู เพื่อของกูนี้ มันยังขยายออกไปได; เชนวา :เห็นแกปากแกทอง แลวก็ทนปฏิบัติศีลธรรม, เห็นแกเงินทอง ทนปฏิบัติศีลธรรม, เห็นแกบุตร ภรรยา สามี ก็ทนปฏิบัติศีลธรรม, หรือ แมที่สุด แตวา เห็น แกอํา นาจ อยากจะมีอํา นาจ เกีย รติย ศ ชื่อ เสีย ง ก็ป ฏิบัติธ รรมปฏิบัติศีล เพื่อ จะมีเกีย รติสูง สุด ในทางเปน ผูสั่ง สอน ซึ่งเปนเรื่องของตัวกูเห็นแกตัว ก็ทนปฏิบัติธรรม. อยากจะพู ด ว า แม ที่ สุ ด แต วา เห็ น แก บิ ด ามารดา ครูบ าอาจารย ประเทศชาติ ศาสนา หรือเห็นแกหนาที่ ที่เขามอบหมายใหอยางนี้ ก็ทนปฏิบัติ ธรรม. นี้ ยั ง ต อ งเรีย กว า เป น เรื่ อ งของความเห็ น แก ตั ว หรื อ ของตั ว เช น บิ ด า มารดาของเรา ครูบ าอาจารยของเรานี้ ประเทศชาติ ของเรานี้ มั น ก็ ยั งอยูใน ประเภทที่เรียกวา ตองทําไปดวยความเห็นแกตัวหรือของตัว.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ฉ ะ นั ้ น ศี ล ธ ร ร ม ข อ ง ปุ ถ ุ ช น จึ ง มี ตั ้ ง แ ต อ ย า ง ต่ํ า ขึ ้ น ม า จนกระทั่งวาไมต่ํา : ทําเพื่อ บิดามารดา ครูบาอาจารย ประเทศชาติ ศาสนา หนาที่ที่เขาบังคับมอบหมายให; อยางนี้ก็พอ, ก็เรียกวาปฏิบัติธรรม มีศีลธรรม ไดเหมือ นกัน . ถาเขากลัวบาป แลวก็ห ามา, โดยประพฤติ, กระทําถูกตอ ง, มันก็เปนศีลธรรมโดยสมบูรณ ; แมจะทําเพื่อปาก เพื่อทอง เพื่อเงิน เพื่อทอง เพื่อบุตร ภรรยา สามีมันก็เปนศีลธรรม.
www.buddhadassa.in.th
๔๖๒
อริยศีลธรรม
ที นี้ อี ก ประเภทหนึ ่ ง ไม ใ ช อ ย า งที ่ ก ล า วมานี ้ ; เป น อริ ย ศีล ธรรม ทํา เพื่อ ธรรม, เปน ไปดว ยธรรม; ตรงกัน ขา มกับ กลุม แรก ที่ทํา เพื่อตัวกู หรือทําดวยความรูสึกที่เห็นแกตัว. สวนชนิดที่ ๒ นี้ ทําดวยความ รูสึก ที่เ ห็น แกธ รรม; ถา อยา งนี้แ ลว กระโดดขึ้น ไปสูง ในทางสูง , ก็เ ห็น แกพระเจา หรือเห็นแกพระเปนเจา. ตามลัทธิศาสนาที่เขาถือพระเปนเจาเขาก็ ทําเพื่อพระเปนเจา เพราะวาเขาอุทิศชีวิตใหแกพระเปนเจา. ถ า ใ น ศ า ส น า พุ ท ธ เรา พ ร ะ เป น เจ า นี้ ก็ คื อ พ ระ ธ ร รม , พ ร ะ ธ ร ร ม อั น สู ง สุ ด พ ร ะ ธ ร ร ม ใ น ฐ า น ะ ที่ เ ป น ก ฎ เ ก ณ ฑ ข อ ง สิ่ ง ทั้ง ปวง พระธรรมที่เ ปน ระเบีย บแบบแผน เปน ความถูก ตอ งดีง ามตา ง ๆ. หรื อ จะเรี ย กว า พระพุ ท ธ พระธรรม พระสงฆ ก็ ไ ด . ทํา เพื่ อ เห็ น แก พระพุทธ พระธรรม พระสงฆ เพื่อบูชาพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ อยางนี้ มันไมใชเห็นแกตัว.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org แล ว ยั ง อ า จ จ ะ แ ย ก อ อ ก ไป ว า ทํ า เพื ่ อ เห็ น แก ม นุ ษ ย ช าติ หรื อ มนุ ษ ยภาวะ หรื อ ว า อุ ด มคติ ข องมนุ ษ ยชาติ ; เพราะว า ถ า อยากจะ เปนมนุษย เราตองทําใหตรงตามความหมายของคําวามนุษย.
เราต อ งทํ า อย า งไร? คื อ มี จ ิ ต ใจสู ง แต ไ ม ว กมาเพื ่ อ เห็ น แก ตั ว เพื่ อ ประโยชน ล าภผลอะไร. อี ก ชั้ น หนึ่ ง ก็ ยั ง คงบู ช าอุ ด มคติ ของความเกิดมาเปนมนุษย, ก็จะทําอยางมนุษย มีความหมายอยางมนุษย; หรือวาคนบางพวกเขาอยากจะทําเพื่อโลก เปนสวนรวม เขาประพฤติความดีความ งาม, ประพฤติธรรมทั้งหลาย เพื่อประโยชนแกโลกเปนสวนรวมก็ได.
www.buddhadassa.in.th
สิ่งกระตุน และอานิสงสของศีลธรรม
๔๖๓
ถา เขาถือ หลัก วา "สัต วทั ้ง หลายเปน เพื ่อ นทุก ข เกิด แก เจ็บ ตาย ดว ยกัน ทั้ง หมดทั้ง สิ้น ; อยา งนี้ เขาทํา เพื่อ สัต วทั้ง หลาย อยา งนี้มัน ก็ เปนชั้นที่ทําไปเพื่อธรรม, ไมใชเพื่อเห็นแกตัว. ห รื อ จ ะ ว ก ก ลั บ ไ ป เป น มี ต ั ว ; ก็ ม ี ต ั ว ธ ร ร ม : มี ธ ร ร ม ะ เป น ตน มี ต นเป น ธรรมะ, อย า งนี้ ก็ เ ลยไม ใ ช ตั ว กู - ของกู อ ย า งพวกแรก นี้มันเปนตนหรือธรรม, เปนธรรมคือตน; เห็นแกธรรมที่เปนตน แลวจึงปฏิบัติ ศีลธรรม อยางนี้ก็ตองจัดไวในประเภทที่เปนศีลธรรมของพระอริยเจา. ฉะนั้น ขอใหม องดูวาการจะมีศีล ธรรมนั้น มัน มีไดดวยเหตุอ ะไร ดวย motive อะไร? มันมีอยูเปนชั้น ๆ อยางนี้ : อยางบุถุชนธรรมดา ก็ตอง เห็ น แก ตั ว , ถ า อย า งพระอริ ย เจ า ก็ เ ห็ น แก ธ รรม. แต แ ม ว า จะเป น เรื่ อ งที่ เห็นแกตัว มันก็ยังแยกออกไปไดวาตัวชนิดไหน, เห็นแกโลกก็ยังแยกออกไป ไดวา เปนโลกชนิดไหน, เห็นแกธรรม ก็ยังแยกออกไปวาเปนธรรมชนิดไหน ธรรมแทหรือวา ธรรมที่วาเหอ ๆ ตาม ๆ กันไป.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ทั ้ ง หมดนี ้ เ ราเรี ย กว า เครื ่ อ งดลบั น ดาล ให เ กิ ด การปฏิ บ ั ติ ธรรม. ถา เปน ปญ หาสว นเรามีอ ยู ก็ส ะสางใหดี; แลว นอกจากนั้น ก็ชว ย กัน แกไ ข หรือ วา ปรับ ปรุง สง เสริม ที่เ กี่ย วกับ ของผูอื่น ใหมัน ดีต าม ๆ กัน ไปดว ย ชว ยกัน ทํา ใหโ ลกนี้มีศีล ธรรม. ทั้ง หมดนี้เ ปน การแสดงถึง motive โดยตรง. .…
.…
....
.…
www.buddhadassa.in.th
๔๖๔
อริยศีลธรรม
ที นี ้ เ ร า จ ะ ดู ก ั น บ า ง ถึ ง สิ ่ ง ที ่ เ รี ย ก ว า motive แ ต เป น ชนิ ด โดยอ อ ม. ขอ นี ้อ าตมาไดก ลา วมาแลว วา เราตอ งดูถ ึง ประโยชนห รือ อานิส งสข องความมีศีล ธรรม โดยรวม ๆ กัน ไป. ถา มองเห็น อานิส งสข อง ศีล ธรรมแลว ความมองเห็น อัน นั้น จะเปน motive ที่ทํา ใหอ ยากประพฤติ ธรรม. ถ า เกี่ ย วกั บ เรื่ อ งยุ ง ยากลํา บากของประเทศชาติ เดี๋ ย วนี้ ก็ ไปดูที่วิกฤติการณหรือวาความชั่วรายทั้งหลาย. แลวก็มองตอไปถึงวา ความ ชั่ ว ร า ยเหล า นี ้ ไม ม ี ท างจะขจั ด ออกไปได โ ดยวิ ธ ี อื ่ น นอกจากการมี ศี ล ธรรม คื อ ทํ า ให ศี ล ธรรมกลั บ มา: เราก็ จ ะได รั บ ประโยชน สุ ช ก็ เ กิ ด กระตือรือรนในกาทีจะประพฤติศีลธรรม หรือวาจะชักชวนซึ่งกันและกันตักเตือน ซึ่งกันและกน ใหประพฤติศีลธรรม.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org จะยกตัว อยา งก็ไ ด มัน ก็เปน การพูด ทบทวนถึง สิ ่ง ที ่ล ว งมาแลว
เชนวา:-
ถาเราอยากจะใหการศึกษาของยุวชน ไมเหลวเปว อยางเดี๋ยวนี้ ก็ตองจัดใหการศึกษานี้เปนตัวศีลธรรม หรือประกอบอยูดวยศีลธรรม. หรื อ ว า ถ า เราจะไม ใ ห สื่ อ มวลชนทั้ ง หลายทุ ก ชนิ ด เดี๋ ย วนี้ ที ่ ทํ า การสื ่ อ อยู นี ่ เป น สื ่ อ มวลชนที ่ โ ปรยยาพิ ษ โปรยเชื ้ อ โรค สร า ง
www.buddhadassa.in.th
สิ่งกระตุน และอานิสงสของศีลธรรม
๔๖๕
ความเสพติดในทิฎฐิ สัทธิความคิด ความเห็น สรางความริษยาอาฆาต หรือวา อ ย า งน อ ย ก็ เ ป น เพ อ เจ อ ; ก็ ต อ งทํ า ให สื ่ อ ม วล ชน ทั ้ ง ห ล าย เห ล า นั ้ น ประกอบไปดว ยศีล ธรรมกัน เสีย กอ น คือ วา บรรจุศีล ธรรมเขา ไปในสถาบัน ของสื่อมวลชนเหลานั้น. หรือ วา จะดูไ ปถึง ความลม เหลว ที่กํา ลัง ลม เหลว ลม เหลวเลา อยูในทางเศรษฐกิจ ทางการเมือง ทางการทหาร ทางการกสิกรรม อุตสาหกรรม อะไรก็ ต าม กี่ ช นิ ด ก็ ต าม นี ้ ม ี ค วามล ม เหลว ก็ เ พราะว า คนที ่ เ กี่ ย วข อ ง ทุก ฝา ย ไรศ ีล ธรรม. ลองมีศ ีล ธรรมแลว สิ ่ง เหลา นี ้จ ะดีจ ะถูก จะเจริญ พรึ บ ขึ้ น มาที เ ดี ย ว; อย า งเรื่ อ งเศรษฐกิ จ เป น ต น เรามี ก สิ ก รดี มี ช าวนาดี มีพอคาดี มีเจาหนาที่ดี อะไรดี มีศีลธรรม เทานั้นแหละ มัน ก็ห มดปญ หา; เดี๋ยวนี้มันมีแตเพิ่มปญหา. ทีนี ้ดูไ ปถึง การที ่เดี ๋ย วนี ้ มัน มีป ญ หาเรื่อ งพูด กัน ไมรูเรื่อ ง ตกลง กันไมได แมในขอบเขตแคบๆ ในครอบครัวก็ดี ในบานเมืองก็ดี ในประเทศก็ดี ไมตองพูดถึงทั้งโลกดอก; มันพูดกันไมรูเรื่อง เพราะตางฝายตางไมมีศีลธรรม, หรือ วา เขามีศีล ธรรมแบบใหมข องเขาเอง วา "ได" นั่น เปน ดี, ไดเ ปรีย บ นั ่น แหละคือ ดี; ฉะนั ้น ไดเ ปรีย บขา งเรา นั ่น แหละคือ ศีล ธรรมของเรา. อยาออกชื่อคนที่กลาวเลย.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เมื ่อ เร็ว ๆ นี ้ม ีค นสูง สุด ของโลกกลา วอยา งนี ้ วา ถา ขาไมฆ า คนเหลา นั ้น เสีย แลว เขาก็ไ มชื่อ วา มีศ ีล ธรรม; เขาพูด อยา งนี ้ เพราะวา ระบบศีลธรรมมันเปลี่ยน.
www.buddhadassa.in.th
๔๖๖
อริยศีลธรรม
เดี๋ย วนี้เ ราจะมองกัน ตามตรง, ตรงไปตรงมา วา การที่พูด กัน ไม รู เ รื่ อ ง; เพราะทุ ก ฝ า ยขาดศี ล ธรรม. ที่ นี้ ต า งมี เ สรี ภ าพในการกอบโกย มั น ก็ มี แ ต วิ ก ฤติ ก ารณ ; ถ า พอศี ล ธรรมเข า มา อั น นี้ จ ะหายไป; ฉะนั้ น เราจึ ง กระหาย อยากที่จะใหมีศีลธรรมขึ้นมา เพื่อขจัดปญหาอันนี้. ตัวอยางที่นาหวัวอีกอยางหนึ่ง ที่อาตมาอานมาจากหนังสือพิมพ, ผูมีปญ ญาเขาพูดกันวา ของแพงทําใหสุขภาพจิตของแมบานเสื่อมลงไป; แต ทําไมเขาไมกลาพูดวา ถาของถูกจะทําใหสุขภาพจิตดีขึ้น. มันตลบแตลงอยางนี้; เพราะไดของถูก มันก็ไมทําใหสุขภาพจิตของแมบานดีขึ้น. เขาพู ด เอาข า งเดี ย วว า ของแพงแพงขึ้ น ทุ ก ที สุ ข ภาพจิ ต ของ แม บ านมั น ก็ เสื่ อ ม; จะเป น โรคประสาทบ าง, อะไรบ าง, อย างนี้ ไม ยุ ติ ธ รรม. เพราะว า ไม ม ี ศี ล ธรรมต า งหากเล า ที ่ จ ะอดกลั้ น อดทน, หรื อ จะแก ไ ข หรือจะอะไรตาง ๆ นั่นตางหาก. สุขภาพจิตจะอยูไดหรืออยูดี เพราะมีศีลธรรม. ของจะถูกหรือแพง มันอยูที่วามีศีลธรรมหรือไมมีศีลธรรมตางหาก; เดี๋ยวนี้เรา มันมองกันแตเรื่องวัตถุ วัตถุเขาตา มองอื่นไมเห็น.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org .…
.…
....
.…
ที นี ้ อ ยากจะขอพู ด ต อ ไปถึ ง ว า เรื่ อ งศี ล ธรรมนี ้ ยั ง มี อ ะไร ลึ ก ไปกว า นั้ น มาก จะไม เ ล็ ง กั น แต เ พี ย งเรื่ อ งทางวั ต ถุ , ต อ งเล็ ง ไป ถึงเรื่องทางจิตใจ.
www.buddhadassa.in.th
สิ่งกระตุน และอานิสงสของศีลธรรม
๔๖๗
ศีลธรรมทางจิตใจนั่นแหละ เปนตัวแทของศีลธรรม. ถามีศีลธรรม. แล ว จะแก ป ญ หาทางจิ ต ใจได คื อ มี จ ิ ต ใจเข ม แข็ ง เหนื อ การบี บ คั ้ น ของ วัตถุ. ปญหาทางวัตถุก็ทําอะไรไมได, หรือทําไดก็นอยมาก;แปลวาถึงอยางไร เขาก็ยังทนได ไมเปนโรคประสาท.
ที นี ้ อ ย า ก จ ะ พู ด ไ ป ถึ ง สิ ่ ง ที ่ กํ า ลั ง แ ต ก ตื ่ น กั น อ ยู เ ว ล า นี้ คือสิ่งที่เรียกวาสมาธิ. ฝรั่ง เขาก็แ ตกตื ่น เรื่อ งสมาธิ ทุก คนที ่ม าที ่นี ่ จะถามหาเรื่อ ง สมาธิ; แตยัง เปน ที่ส งสัย วา เขาเขา ใจหรือ รูจัก สมาชิก โดยแทจ ริง หรือ ไม? ที่จริงเรื่องนี้สําคัญมาก มันมีประโยชนมาก. อาตมาจะขอโอกาสพูด ใหฟง แตไ มเ ชื่อ วา ทา นทั้ง หลายจะเชื่อ อยางที่อ าตมาพูด วา จิต ที่อ บรมใหเปน สมาธิดีแ ลว วัน นี ้ จะแกปญ หามาก เหลือ เกิน คือ มัน จะอยูเหนือ ความรูส ึก ทั ้ง ปวง ที ่เขาเปน ทุก ข เราไมเปน ทุก ข, ที่เขารองไห เราก็ไมรองไห, ที่เขาจะรัก เราก็ไมรัก, ที่เขาจะหลงเราก็ไมหลง, ถาวาจิตถูกควบคุมไวดี อยางที่เรียกวาเปนสมาธิ; นี้จะแกปญหาทางศีลธรรม มากถึงขนาดนี้.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org สิ ่ ง ที ่ จ ะเรี ย กโดยชื ่ อ สั ้ น ๆ ว า รส ช าติ ข องสม าธิ มั น เป น ผลเลิศทางศีลธรรม ในทางฝายจิต จะแยกออกเปน ๒ ฝาย:-
www.buddhadassa.in.th
๔๖๘
อริยศีลธรรม
ข อ ที ่ ๑. ร ส ช า ติ ห รื อ ป ร ะ โ ย ช น ห รื อ อ า นิ ส ง ส ข อ ง สมาธิที่เปนเรื่องธรรมดาสามัญที่สุด ก็มีอยูแผนกหนึ่ง; เชนวาถามีสมาธิแลว เด็ก ๆ ก็จะเรียนดี คิดเกง จําเกง. แมผูใหญก็เหมือ นกัน จะเสวยสุขชนิด ที่ ไมตองลงทุนดวยสตางคแพง, จะเสวยความทุกขที่ไมทําลายเศรษฐกิจของประเทศ ชาติ, จะเปนคนที่มีสมรรถภาพทางจิตสูง ในการทํางาน ในการเจ็บไข การ ปองกันโรค การตอสูทั้งหลาย ทั้งหมดนี้เรียกวาประโยนชนอยางธรรมดาสามัญ เทานั้น ใคร ๆ ก็พอจะมองเห็น. ขอ ที่ ๒. ทีนี้ที่อ ยากจะพูด ที่วา ไมมีใ ครเชื่อ นั้น คือ วา อํา นาจ ของความเปนสมาธินี้จะแกปญหา อยางที่วาปญหาอาชญากร หรือ อาชญากรรม ทั ้ ง หลายได ; ถ า ทํ า สมาธิ เ ป น ,ได รั บ รสของสมาธิ จ ริ ง . มั น จะพอใจ ในความสุข ที่เ กิด จากสมาธิ ยิ่ง กวา ความพอใจในความสุข อยา งอื่น . มีค น เริ่ม มองเห็น ขอ เท็จ จริงอัน นี้ แลวเขาก็เขีย นออกมา: อาตมาก็เห็น ดวย. ยก ตัวอยางวาคนที่ติดเฮโรอีน ใหเขากินยาระงับไปได; แตเสร็จแลวมันก็ยังกลับ ยอ นไปเสพเฮโรอีน อีกเมื่อ ไดโ อกาส. ทีนี้ห มอคนหนึ่ง เขาฉลาดกวา คนธรรม เขาใหทําสมาธิ ชนิดที่พอสําเร็จแลว รูสึกเปนความสุขอยางยิ่ง. นักเสพเฮโรอีน เมื่อกินยาแลว สลัดเฮโรอีกออกไปไดชั่วคราว แลวก็มางวนอยูกับการเสวยสุข เกี่ยวกับสมาธิแมไปเจอะเจอเฮโรอีนเขาอีก มีโอกาสจะสูบอีก มันก็ไมสูบ เพราะ สุขนี้อรอยกวา.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org พูด กัน ตรง ๆ สั้น ๆ ก็คือ อยา งนี้ คือ วา รสของสมาธินี้ อาจ จะครอบงํารสของสิ่งเสพติดมึนเมา : สุรา ยาฝน กระทั่งเฮโรฮีน เปนตนได;
www.buddhadassa.in.th
สิ่งกระตุน และอานิสงสของศีลธรรม
๔๖๙
ถา รูจัก ใชใ หเ ปน ประโยชน. เรื่อ งการมีส มาธินี้ก็ตอ งสงเคราะหไ วใ นเรื่อ ง ของศีลธรรม มัน ยัง มีเ รื่อ งอื่น มากไปกวา นั้น อีก ; โดยเฉพาะอยา งยิ่ง ก็เ รื่อ ง บาหลังในทางกามารมณอยางที่เขาเรียกวาอึดอัดกลัดมันอะไรก็ตาม. จะเปน คนหนุ ม หรือ คนแก ที ่ม ีค วามอึด อัด ในทางกามารมณเ มื ่อ ไดอ าศัย รสของ สมาธิเขามาเกี่ยวของ; นี้ก็จะคลายความอึดอัด, หรือจะชนะไดโดยเด็ดขาด. ที ่ผู ฟ ง จะไมเ ชื ่อ ยิ ่ง ขึ ้น ไปอีก ก็ค ือ วา พวกอัน ธพาล เปน ฝูง ๆ ตามถนนหนทางที่ ก รุ ง เทพฯหรื อ ที่ ไ หนก็ ต าม; ถ า เขาทํา สมาธิ ไ ด , รู จั ก รสของสมาธิ , มั น จะคลายความเป น อั น ธพาล. รสของสมาธิ ใ ห ค วาม พักผอน ใหความพอใจ ยินดี เสียสละ แมแตจะอดมื้อกินมื้อ มันก็ยังสมัครที่จะ กินรสของสมาธิ ความเปนอันธพาลจะละลายไป.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ห รื อ ว า ก ารที ่ ส ต รี จ ะต อ งไป ห าอ าชี พ ท างโส เภ ณี เพ ราะ ความบีบ คั้น ทางจิต ใจเปน สว นใหญ; ถา มีร สของธรรมะเขา ไปชว ยใหพน จากความบีบ คั้น อัน นั้น แลว ยัง มีกํา ลัง ใจที่จ ะอดทนความยากจน อดกลั้น อดทนตอความเหน็ดเหนื่อย; แลวก็จะไปประกอบอาชีพที่ไมผิดศีลธรรมได.
กระทั่งวาคนจะฆาตัวเอง ทํา ลายชีวิต ตัวเองอยา งนี้ เพราะเปน คนโง ม ี ค วากลั ด กลุ ม ; ถ า เคยรู ร สของธรรมะแล ว จะไม ม ี ค วามคิ ด เดิ น ไปในทางนั ้ น . หรื อ ถ า ในขณะที่ จ ะฆ า ตั ว เองนี้ . มี โ อกาสที ่ ไ ด ชิ ม รส ของพระธรรมของสมาธิ เขาก็จะหยุดการฆาตัวเอง.
www.buddhadassa.in.th
๔๗๐
อริยศีลธรรม
สรุ ป ความว า การที่ มี ค วามคิ ด จะทํา ความชั่ ว ช า อะไรต า ง ๆ นั ้ น จะหยุ ด ได ถ า เกิ ด ไปได กิ น หรื อ ได ชิ ม รสของพระธรรม ที ่ อ ยู ใ นรู ป แหง รสของสมาธิ ฉะนั้น อาตมาจึง สรุป ความในขอ นี้วา ผลเลิศ ของศีล ธรรม ทางจิต จะแกปญหาอันธพาลตาง ๆ ได อยางที่พูดแลวจะไมมีใครเชื่อ. .…
.…
....
.…
ที นี้ จะดู ป ระโยชน ข องศี ล ธรรมต อ ไปอี ก บางอย า งเท า ที่ เวลา อํานวยอยูนิดหนอยวาศีลธรรมนั้น ถาถือตามหลักของพระศาสนาทุก ๆ ศาสนาแล ว ก็ มี ลั ก ษณะเป น สั ง คมนิ ย ม คื อ เห็ น แก ตั ว ไม ไ ด นี้ พู ด กันตามความหมายของศาสนา. ถา ไมเ ห็น แกต ัว เราก็เ รีย กวา เห็น แกผู อื ่น , ถา เห็น แกผู อื ่น ก็ เรียกวา สังคมนิยม. ระบบศีลธรรมทั้งหลาย ไมวาระบบไหนของศาสนาไหน จะเปน ระบบที ่เ ห็น แกผู อื ่น ทั ้ง นั ้น จึง เปน สัง คมนิย ม; ฉะนั ้น ธาตุแ ทข อง ศีล ธรรม ก็ค ือ สัง คมนิย ม. เมตตาเปน เบื ้อ งหนา , เห็น แกผูอื ่น กอ นที ่จ ะ เห็นแกตัว, หรือวาเห็นพรอมกันเปนอยางนอย จะไมเห็นแกตัวขางเดียว.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org อย า ลื ม ประโยคที่ ว า "สั ต ว ทั้ ง หลายเป น เพื่ อ นทุ ก ข เกิ ด แก เจ็บ ตาย ดว ยกัน ทั ้ง หมดทั ้ง สิ ้น " เปน อุด มคติข องทุก ๆ ศาสนา และโดย เฉพาะอย า งยิ่ ง ก็ ค ื อ พุ ท ธศาสนา; ความรู ส ึ ก อย า งนี ้ เป น สั ง คมนิ ย ม; ไมใชเสรีนิยม อยางที่เขาพูดกัน เสรีนิยมนั้นแยกทางไปตามความตองการของ กิเลสไมตอ งคํา นึง วา เขาวา เราอะไร เมื่อ ศีล ธรรมเปน สัง คมนิย มอยา งนี้แ ลว ก็ไมสรางปญหาขึ้นมาในโลก.
www.buddhadassa.in.th
สิ่งกระตุน และอานิสงสของศีลธรรม
๔๗๑
เดี๋ ย วนี้ โ ลกมี ป ญ หาใหญ หลวง ยื ด เยื้ อ เรื้ อ รั ง ไม รู จั ก จบ ก็ คื อ ปญ หาระหวา งคนมั่ง มีกับ คนยากจน ที่เราเรีย กวา นายทุน กับ ชนกรรมาชีพ . ถามีศีลธรรมในโลก โลกเปนสังคมนิยม ก็ไมสรางนายทุน ไมสรางชนกรรมาชีพ. พิ จ า ร ณ า ดู น ิ ด เ ดี ย ว ก็ เ ห็ น ว า น า ย ทุ น นี ้ ก ็ ไ ม ม ี ศ ี ล ธ ร ร ม . เพราะว า นายทุ น เป น ทาสของกิ เ ลส เป น ทาสของอบายมุ ข ทั ้ ง ๖ : ดื ่ ม น้ํ า เมา เที ่ย วกลางคืน ดูก ารเลน เลน การพนัน คบคนชั่ว เปน มิต รเกีย จครา น การทํางาน นี้; แตมันมีความหมายอีกระดับหนึ่ง. ส ถ า น เ ริ ง ร ม ย ม ห า อ บ า ย มุ ข ทั ้ ง ห ล า ย เ ข า ส ร า ง เ พื ่ อ นายทุน , หรือ สรา งโดยนายทุน และเพื ่อ นายทุน มัน เปน อบายมุข ระดับ สูง ; แปลวา นายทุน ทั ้ง หลาย ก็เ ปน ทาสแหง อบายมุข ไมม ีศ ีล ธรรมนี ้.กรรมกร ทั ้ง หลายก็เ ปน ทาสแหง อบายมุข อยา งเดีย วกัน แตใ นอีก ระดับ หนึ ่ง ก็เ ลย ไมมีศีลธรรม.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ถ า ม ีศ ีล ธ ร ร ม จ ะ ไ ม เ ก ิด น า ย ท ุน แ ล ะ จ ะ ไ ม เ ก ิด ช น ก ร ร ม า ชี พ ; คื อ จ ะ เกิ ด ค น ดี ๆ เส ม อ กั น ไ ป ห ม ด ; แ ม จ ะ มี เ งิ น ท อ ง มากน อ ยต า งกั น มั น ก็ ไ ม มี ค วามหมายเป น นายทุ น หรื อ เป น ชนกรรมาชี พ ได ; เรียกวาศีลธรรมจะขจัดปญ หาชนกรรมาชีพหรือนายทุน ออกไปเสียไดจากโลกนี้. ถาเรามองเห็นอยางนี้ คงจะตาโพลงขึ้นมาบาง วาชวยกันระดมใหเกิดสิ่งที่เรียกวา ศีลธรรมขึ้นมาในโลก. .…
.…
....
.…
www.buddhadassa.in.th
๔๗๒
อริยศีลธรรม
ขอสุดทายก็อยากจะพู ดอยางที่ไมมีใครเชื่ออีกตามเคยวา ศีล ธรรม เท า นั ้ น แ ห ล ะ ไ ม ต อ ง มี อ ย า ง อื ่ น อี ก จ ะ ส ร า ง ร ะ บ บ พ ร ะ ศ รี อ า ริ ย เมตไตรยขึ ้ น มาในโลกนี ้ ก ็ ไ ด ในพริ บ ตาเดี ย ว, ถ า ว า มี ศ ี ล ธรรมได ใ น พริบ ตาเดีย ว. จะตอ งมีศ ีล ธรรมกอ น จึง จะมีร ะบบพระศรีอ าริย เมตไตรย ขึ้น มาได . ถ าสมมติ วาสรางศี ล ธรรมขึ้ น มาได ในโลกนี้ ในพริบ ตาเดี ย ว ; ระบบ พระศรีอาริยเมตไตรย ก็จะโพลงขึ้นมาในโลกนี้ ในพริบตาเดียวดวยเหมือนกัน. ศี ล ธ ร ร ม ต า ม ห ลั ก พ ร ะ พุ ท ธ ศ า ส น า เ ป น สั ง ค ม นิ ย ม จั ด คื อ ไ ม เ ห็ น แ ก ต ั ว เ ห็ น แ ก ผู อื ่ น แ ก ท ุ ก ค น แ ล ว ป ร ะ ก อ บ อยูดวยธรรมะ คือความถูกตอง. นี ้ ห ม าย ค วาม ว า เห็ น แ ก ส ั ง ค ม เห็ น อ ย า งถู ก ต อ ง แล ว ยั ง มีล ัก ษณะเผด็จ การ ; เหมือ นพระพุท ธเจา เมื ่อ ทา นจะปฏิบ ัต ิอ ะไรลงไป ท า นปฏิ บ ั ต ิ อ ย า งเผด็ จ การ คื อ ไม ม ั ว รี ร อชั ก ช า อยู ให ธ รรมะเผด็ จ การ ใหค วามถูก ตอ งเผด็จ การ; ไมใ ชป ระชาธิป ไตยเพอ เจอ ใครทํ า อะไรก็ทํ า ได. ผลแหงศีลธรรม อาจจะนํามาซึ่งระบบพระศรีอาริยเมตไตรย พระศรีอาริยก็เรียกกัน สั้ น ๆ ; ได ใ นพริ บ ตาเดี ย ว. ถ า ใครมองเห็ น อย า งนี้ จ ริ ง ๆ มั น เกิ ด motive อั น ใหญหลวง คือกระหายที่จะมีศีลธรรมขึ้นมา.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เดี ๋ ย วนี ้ เ ขาก็ ไ ม เ ชื ่ อ ว า มั น จะมี อ ย า งนี ้ ไ ด ; แล ว บางที เ ขาจะ คิ ด เสี ย ว า สู ร ะ บ บ วั ต ถุ น ิ ย ม ก า ม า ร ม ณ ไ ม ม ี ข อ บ ขี ด นี ้ ไ ม ไ ด แ ม ใ น ระบบพระศรีอริยเมตไตรย ก็ยังสูระบบวัตถุนิยม แหงโลกปจจุบันนี้ไมได; ถาเขา
www.buddhadassa.in.th
สิ่งกระตุน และอานิสงสของศีลธรรม
๔๗๓
คิด เสีย อยางนี้ เขาเชื่อ อยางนี้ แลว มัน ก็ห มดหนทางเหมือ นกัน . มัน ก็ตอ งมี ศีล ธรรมตามแบบของพวกวัตถุนิย ม ก็เรียกวาชวยไมได พระเจาก็ชวยไมได ใคร ๆ ก็ชวยไมได; เพราะมนุษยไมยอมรักตัวเอง ไมยอมเคารพนับถือตัวเอง มันก็ชวยไมได. นี้คือ อานิส งสข องศีล ธรรม ที่จ ะทํา ใหเ กิด ความสงบสุข สัน ติสุขอันถาวร; ใครมองเห็นแลว จะเกิดความกระหายกระตือรือรน ที่จะปฏิบัติ ธรรม; อาตมาจึงเรียกวา motive แหงศีล ธรรมโดยออ ม; คือ วาตองมองไป ๒ ชั้น , หรือตองกระทําไป ๒ ชั้น จึงจะไดผลอันนั้น. ถ า โดยตรงเราก็ เ ห็ น อยู เช น เรากลั ว ตํา รวจจั บ เรามี ศี ล ธรรม นี้มัน ก็เห็น ชัด ๆ อยูค วามกลัว ตํา รวจจับ มัน ก็เปน motive ที่ทํา ใหป ระพฤติ ศีลธรรม; นี่เรียกวา motive โดยตรงเปนตัวอยาง.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org รวมความแลว ก็ว า motive เพื ่อ ศีล ธรรมนี ้ม ีทั ้ง อยา งโดยตรง และอย างโดยอ อม แล วก็ ต อ งมุ งหมายจะใช อ ะไรรวม ๆ พรอ มกั น ไป ทั้ ง ๒ ประเภท ก็จะเปนผลดี .…
.…
....
.…
ในที ่สุด นี ้ ขอใหท บทวนวา เรื่อ งอริย ศีล ธรรม ไดบ รรยายมา จนครบ ๑๓ ครั้งในครั้งนี้ลวนแตพิจารณากันโดยละเอียด ในแงมุมตาง ๆ เทาที่ จะพิจารณาได, ลวนแตเกี่ยวกับ ปญ หาทางศีลธรรมทั้งนั้น. ฉะนั้น จึงหวังวา
www.buddhadassa.in.th
๔๗๔
อริยศีลธรรม
ท า นทั ้ ง หลาย จะได เ อาไปพิ จ ารณ าดู จะใช ป ระโยชน ไ ด อ ย า งไร แก ตนเองหรือ แกผู อื ่น แลว ก็ช ว ยกัน ใช คือ ทํ า ใหม ัน มีขึ ้น มา ; แลว ก็ สอน เด็ก เล็ก ๆ ยุว ชนทั ้ง หลายใหเ ขารูจัก สิ ่ง นี ้. แลว ก็ อยา ลืม วา ไดข อรอ ง ไววา ถา ใครสามารถจะ จัด สรรคํา ใดคํา หนึ่ง ขึ้น มาใช แทนคํา วา บาป ที่เขาไมกลัวกันเสียแลวนั้น ใหเขาเกิดความรูสึกกลัวกันขึ้นมามาสักคําหนึ่ง; ขอนั้น จัดเปนรากฐานของ motive ที่ทําใหเกิดศีลธรรมอยางยิ่ง. อาตมาขอยุติการบรรยายชุดนี้ ซึ่งเปน ชุด สุด ทายของป. ตอจากนี้ ก็ จะหยุ ดการบรรยายวั นเสารไว ที ห นึ่ งก อ น เป นระยะเวลา ๓ เดื อ น ตลอดฤดู ฝน.ขึ้นเดือนมกราคม จึงคอยเริ่มกันใหมโดยชุดอื่น. เปนอันวาการบรรยายในวันนี้ ก็สิ้นสุดลง ดวยความสมควรแกเวลา แลว. ขอยุติไว เปนโอกาสใหพระสงฆทั้งหลาย สวดคณสาธยายบทพระธรรม ซึ่ง เปน motive หรือเปนเครื่องจรรโลงใจในการปฏิบัติธรรมดวยเหมือนกัน สืบตอไป ณ กาลบัดนี้. -----------------------
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.buddhadassa.in.th