<0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 1
openbooks
1/1/70 7:13:08 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
พิมพครั้งที่ 1 สิงหาคม 2553
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
สํานักพิมพ openbooks 286 ถนนพิชัย แขวงถนนนครไชยศรี เขตดุสิต กรุงเทพฯ 10300 โทรศัพท 0-2669-5145 โทรสาร 0-2669-5146
เลขมาตรฐานสากลประจําหนังสือ 978-616-7347-11-0 ราคา 80 บาท บรรณาธิการบริหาร ภิญโญ ไตรสุริยธรรมา บรรณาธิการ วศิน ศิวสฤษดิ์ ถอดความ พนิต วัฒนกูล ออกแบบปกและรูปเลม ธีรณัฏฐ ขวัญกิจประณิธิ
www.onopen.com onopenon@yahoo.com จัดจําหนาย บริษัท เคล็ดไทย จํากัด 117-119 ถนนเฟองนคร ตรงขามวัดราชบพิธ กรุงเทพฯ 10200 โทรศัพท 0-2225-9536-40 โทรสาร 0-2222-5188
บทเรียนจาก วิกฤตซับไพรม รศ.ดร.สุพจน จุนอนันตธรรม รวมดวย รศ.ดร.ภาณุพงศ นิธิประภา
ขอมูลทางบรรณานุกรมของสํานักหอสมุดแหงชาติ สุพจน จุนอนันตธรรม. บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม. -- กรุงเทพฯ : โอเพนบุกส, 2553. 96 หนา. 1. วิกฤตการณการเงิน -- สหรัฐอเมริกา. 2. สหรัฐอเมริกา – ภาวะเศรษฐกิจ I. ชื่อเรื่อง. 330.973 ISBN 978-616-7347-11-0
-2<0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 2-3
ศ.ดร.อารยะ ปรีชาเมตตา รศ.ดร.วิมุต วานิชเจริญธรรม
เศรษฐ’ธรรมศาสตร สัมมนา ลำดับที่ 5 -3-
1/1/70 7:13:09 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
คำนำ ดวยยึดมั่นวาหนาที่สำคัญประการหนึ่งของสถาบัน การศึกษา คือการใหบริการทางวิชาการแกสังคม คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร จึง ได ป ฏิ บั ติ ห น า ที่ ดั ง กล า วอย า งต อ เนื่ อ ง ทั้ ง การ จั ด ทำตำราเศรษฐศาสตร การจั ด ทำวารสาร เศรษฐศาสตรธรรมศาสตร การจัดทำ เศรษฐสาร และการจัดสัมมนาทางวิชาการ ไมวาจะในรูปแบบ ของงานอภิ ป ราย การเสวนา และการนำเสนอ ผลงานวิจัยของอาจารยและนักศึกษา เพื่อเผยแพร องคความรูดานเศรษฐศาสตรสูสาธารณะ เพื่ อ ให อ งค ค วามรู ด า นเศรษฐศาสตร แพร ห ลายในวงกว า งยิ่ ง ขึ้ น คณะเศรษฐศาสตร มหาวิ ท ยาลั ย ธรรมศาสตร จึ ง ได ริ เ ริ่ ม โครงการ “เศรษฐ’ธรรมศาสตร ตลาดวิ ช า” เพื่ อ ตี พิ ม พ ผลงานวิชาการของอาจารยและอดีตอาจารยคณะ -4<0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 4-5
เศรษฐศาสตร มหาวิ ท ยาลั ย ธรรมศาสตร และ ถอดความการสัมมนาทางวิชาการครั้งสำคัญของ คณะ ออกมาในรู ป แบบหนั ง สื อ เล ม และวาง จำหน า ยตามร า นหนั ง สื อ ทั่ ว ไป โดยได รั บ ความ รวมมือจากสำนักพิมพ openbooks โครงการ “เศรษฐ’ธรรมศาสตร ตลาดวิชา” ประกบดวยการตีพิมพหนังสือ 3 ชุด ไดแก 1. ชุ ด เศรษฐ’ธรรมศาสตร คลาสสิ ก (ECON TU Classics Series) เพื่อตีพิมพผลงาน วิ ช าการด า นเศรษฐศาสตร ชิ้ น สำคั ญ การแสดง ปาฐกถาพิเศษที่คณะจัดขึ้น รวมทั้งหนังสือที่ระลึก เนื่องในวาระสำคัญของคณะ 2. ชุ ด เศรษฐ’ธรรมศาสตร สั ม มนา (ECON TU Seminar Series) เพื่อถอดความงาน สัมมนาครั้งสำคัญของคณะ 3. ชุ ด เศรษฐ’ธรรมศาสตร วิ ช าการ (ECON TU Academics Series) เพื่ อ ตี พิ ม พ บทความวิชาการดานเศรษฐศาสตรสาขาตางๆ หนั ง สื อ บทเรี ย นจากวิ ก ฤตซั บ ไพรม เป น หนึ่ ง ในชุ ด เศรษฐ’ธรรมศาสตร สั ม มนา (ECON TU Seminar Series) เนื้อหาของหนังสือ มาจากการถอดความและเรี ย บเรี ย งงานเสวนา -51/1/70 7:13:09 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
วิชาการเชิดชูเกียรติ รศ.ดร.สุพจน จุนอนันตธรรม อดี ต คณบดี ค ณะเศรษฐศาสตร มหาวิ ท ยาลั ย ธรรมศาสตร ซึ่ ง ประกอบด ว ยปาฐกถาเรื่ อ ง “เราเรียนรูอะไรจากวิกฤตซับไพรม” โดย รศ.ดร. สุพจน จุนอนันตธรรม เศรษฐศาสตรดุษฎีบัณฑิต กิ ต ติ ม ศั ก ดิ์ ประจำป ก ารศึ ก ษา 2551 และงาน เสวนาทางวิชาการเรื่อง “การจัดการภาคเศรษฐกิจ การเงิ น ระหว า งประเทศของไทย: บทเรี ย นจาก วิกฤตการเงินสหรัฐอเมริกา” ซึ่งจัดขึ้นเมื่อวันที่ 14 กันยายน พ.ศ. 2552 ผูรวมเสวนาประกอบดวย รศ.ดร.ภาณุพงศ นิธิประภา ศ.ดร.อารยะ ปรีชาเมตตา และ รศ.ดร.วิมุต วานิชเจริญธรรม โดยมี ดร.พิสุทธิ์ กุลธนวิทย เปนผูดำเนินรายการ คณะ เศรษฐศาสตร มหาวิ ท ยาลั ย ธรรมศาสตร ขอ ขอบคุณผูรวมเสวนาทุกทานมา ณ โอกาสนี้ ท า นที่ ส นใจสามารถติ ด ตามข า วสาร เกี่ยวกับการสัมมนาทางวิชาการที่จัดขึ้นตอเนื่อง ตลอดทั้งปของคณะ รวมทั้งดาวนโหลดไฟลเสียง ของการสัมมนาในอดีตไดที่ http://www.econ.tu. ac.th/seminar/ คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร -6<0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 6-7
เราเรียนรูอะไรจากวิกฤตซับไพรม รศ.ดร.สุพจน จุนอนันตธรรม
ผมไดรับเชิญใหมาพูดเรื่องซับไพรม ตอนแรก ผมก็ พ ยายามหาข อ มู ล และใช ค วามคิ ด ทาง ด า นเศรษฐศาสตร ว า ซั บ ไพรม คื อ อะไร แล ว นํ า ไปสู ป ญ หาวิ ก ฤตทางการเงิ น ของสหรั ฐ อเมริกาไดอยางไร คําวา ซับไพรม (Subprime) คือ ของที่ ต่ ำ กว า มาตรฐาน ไพรม บอร โ รเวอร (Prime Borrower) คือผูกูจากธนาคารพาณิชยชั้นดี ดังนั้น ซับไพรมคือผูกูชั้นสอง ชั้นสาม บางคนกูเงินจาก ธนาคารไม ไ ด เ ลย เช น SMEs ทั้ ง หลายที่ ข าย บะหมี่ ขายปาทองโก ดังนั้น ซับไพรมพวกนี้จึง เปนปญหา ปญหาที่เกิดขึ้นนั้นเกิดจากซับไพรม และอสังหาริมทรัพยเปนหลักใหญ
-71/1/70 7:13:10 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
ทีนี้ผมอยากจะยอนไปที่ อลัน กรีนสแปน1 (Alan Greenspan) ช ว งที่ เ ขาดํ า รงตํ า แหน ง ประธานธนาคารกลางสหรัฐอเมริกา ผมติดตาม นโยบายการเงิ น ของกรี น สแปน เขาลดอั ต รา ดอกเบี้ย 11 ครั้ง2 ถาผมจําไมผิด อัตราดอกเบี้ย จาก 6.75 เปอรเซ็นต หลังจากฟองสบูดอตคอม ในป 2000 3 ลดลงมาเหลื อ 1 เปอร เ ซ็ น ต พอ ดอกเบี้ยถูก คนอเมริกันก็อยากจะลงทุนกันเยอะ สวนหนึ่งของการลงทุนก็คือบาน คนอยากมีบาน ดังนั้นจึงเกิดการกอสรางมากขึ้น ดอกเบี้ยถูก คนก็ อดีตประธานธนาคารกลางสหรัฐอเมริกา ดำรงตำแหนงตั้งแต วันที่ 11 สิงหาคม 1987 ถึงวันที่ 31 มกราคม 2006 2 คณะกรรมการกำหนดนโยบายการเงิน (The Federal Open Market Committee: FOMC) ไดประกาศลดอัตราดอกเบี้ย นโยบาย (The Federal Funds Rate) เพื่อกระตุนเศรษฐกิจ หลังฟองสบูดอตคอมแตกในป 2000 อยางตอเนื่อง ตั้งแตการ ประชุมในวันที่ 3 มกราคม 2001 - 25 มิถุนายน 2003 รวม ทั้งสิ้น 13 ครั้ง อัตราดอกเบี้ยนโยบายปรับลดจากรอยละ 6.5 ในการประชุมเดือนมกราคม 2000 มาอยูที่รอยละ 1 ในการ ประชุมเดือนมิถุนายน 2003 3 ฟองสบูดอตคอม (dot-com bubble/I.T. bubble) เกิดขึ้นใน ชวงป 1995-2000 โดยสงผลใหดัชนีหุนแนสแด็ก (Nasdag) เพิ่มขึ้นสูงสุดในวันที่ 10 มีนาคม 2000 ณ ระดับ 5132.52 จุด ทั้งนี้สาเหตุสำคัญคือการเก็งกำไร (Speculative) ในหุนกลุม เทคโนโลยี 1
-8<0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 8-9
กูไปลงทุน ไมจําเปนตองลงทุนในบานเทานั้น ผมเคยไปเขารวมสัมมนาที่มหาวิทยาลัย ธุ ร กิ จ บั ณ ฑิ ต ย ผมถามวิ ท ยากรในการประชุ ม ครั้งนั้นวา Construction Boom นี้จะเปนอยางไร เขาบอกวาไมนาจะมีปญหา แตผมคิดถึงป 1997 ของเมืองไทย เพราะตอนนั้นเราก็มี Construction Boom เราได เ งิ น สนั บ สนุ น จากมู ล นิ ธิ ข องญี่ ปุ น มามาก ผมไดไปทํางานวิจัยที่ญี่ปุน ในงานเลี้ยง มีการเชิญเอกอัครราชทูตญี่ปุนมา ทานยังบอกผม เลยวา เวลาทานขึ้นไปบนตึกสูงๆ ทานเห็นเครน ทั่วกรุงเทพฯ เลย แสดงวาตอนนั้นกรุงเทพฯ มี Construction Boom ความจริงกอนหนานั้นสัก 10 กวาป ผม จําไดวาตอนนั้นก็มีปญหาอุปทานมากกวาอุปสงค แต ส ว นใหญ เ ป น บ า นห อ งแถว และฟองสบู นี้ ไมรุนแรง แตป 1997 ของเรารุนแรงมาก ไมใชแค เรื่ อ งที่ ดิ น อย า งเดี ย ว ธนาคารพาณิ ช ย ล ม หมด อัตราแลกเปลี่ยนก็คงไวที่ 25 บาทเศษๆ ทั้งๆ ที่ เราใช ร ะบบอั ต ราแลกเปลี่ ย นคงที่ ที่ ส ามารถ ปรับเปลี่ยนได ผมก็แปลกใจประกาศของธนาคาร แหงประเทศไทย วาทําไมเขาไมเปลี่ยนระบบอัตรา แลกเปลี่ยน ในประกาศบอกวาเรามีอัตรานี้อยูที่ 27 บาท แตมีขอหนึ่งบอกวาเราสามารถเปลี่ยน -91/1/70 7:13:10 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
อัตรานี้ได ถาประเทศคูคาที่สําคัญและสถานการณ การคาระหวางประเทศมีปญหา ผมจําได เพราะวา ผมอยู ใ น ศปร. 24 และได ทํ า การประเมิ น ความ เสียหายของระบบอัตราแลกเปลี่ยนแบบคงที่ แต พอเกิดปญหา อัตราแลกเปลี่ยนไปอยูที่ 50 กวา บาท จะเห็นไดวาเกิด Disequilibrium รุนแรงมาก กลับมาที่ระบบการเงินอเมริกา เนื่องจาก ตลาดเงินและตลาดทุนของที่นั่นมีขนาดใหญมาก Money Market Fund ในอเมริกาเปนกองทุนที่ถูก จัดตั้งขึ้นมา 30-40 ปแลว เพื่อที่จะรับเงินออมจาก ประชาชน ซึ่งใหผลตอบแทนดีกวาธนาคารและมี ความมั่ น คงพอสมควร ทํ า ให ดึ ง ดู ด คนอเมริ กั น จํานวนหนึ่ง ประชาชนไมไดคาดการณเลยวาจะมี ปญหาเกิดขึ้น โดยมีจํานวนเงินหมุนเวียนอยูเปน ลานลานดอลลาร สมัยกอน กองทุนเหลานี้ก็จะนําเงินออม จากประชาชนไปลงทุน ทั้งในสวนของพันธบัตร รัฐบาลสหรัฐอเมริกา ตราสารหนี้ของบริษัทตางๆ ที่มีเกรดสูง เชน CD (Certificate of Deposit) ซึ่ง ใหดอกเบี้ยสูงกวาธนาคารพาณิชยทั่วไป ตัว CD สวนใหญจะเปนเงินฝากกอนใหญๆ ตอนผมเรียน คณะกรรมการศึกษาและเสนอแนะมาตรการเพิ่มประสิทธิภาพการบริหารจัดการระบบการเงินของประเทศ (ศปร.) 4
- 10 <0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 10-11
ที่อเมริกา ผมตองดูเรื่อง CD เหมือนกัน มีการ ควบคุ ม อั ต ราดอกเบี้ ย ไม ใ ห เ กิ น ตามกฎเกณฑ ที่ กําหนด5 ธนาคารพาณิชยก็สามารถเลี่ยงมาออก CD เพราะ CD ไม ใ ช เ งิ น ฝากธรรมดา อย า งนี้ เปนตน ตอมา Money Market Fund เริ่มหันเหไป ลงทุนใน CDO (Collateralized Debt Obligation) ตัว CDO ไดรับการค้ำประกันจากเงินกูซื้อบาน ของลูกคาชั้นสอง (Subprime Mortgage Loan) ที่ อเมริ ก ามี Freddie Mac 6 และ Fannie Mae 7 สถาบันทางการเงินที่ปลอยเงินกูซื้อบาน แลวทั้ง การกำหนดเพดานอัตราดอกเบี้ยเงินฝาก (Interest Rate Ceiling) ในประเทศสหรัฐอเมริกา เกิดขึ้นในป 1933 หลังเกิด เศรษฐกิจตกต่ำครั้งใหญ (The Great Depression) ในป 1930 เพื่อปองกันไมใหธนาคารพาณิชยระดมเงินฝากจากประชาชน โดยการขึ้นดอกเบี้ยเงินฝากที่สูงเกินไป ซึ่งสงผลใหธนาคาร ตองเพิ่มรายไดโดยการนำเงินไปปลอยกูในโครงการที่มีความ เสี่ยงสูงๆ (Excessive Risk Project) นโยบายนี้รูจักกันในชื่อ “Regulation Q” 6 Freddie Mac คือชื่อยอของ The Federal Home Loan Mortgage Corporation (FHLMC) ซึ่งเปนสถาบันการเงินที่ ปลอยสินเชื่อที่อยูอาศัย 7 Fannie Mae คือชื่อยอของ The Federal National Mortgage Association (FNMA) ซึ่งเปนสถาบันสินเชื่อบานที่ไดรับการ สนับสนุนจากรัฐ 5
- 11 1/1/70 7:13:10 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
สองสถาบันก็ลมละลายไปเรียบรอย โดยสรุปก็คือ CDO เปนชุด (Package) ของพันธบัตรและเงินกูที่ ขายในอเมริกา แลวมีหนี้ดอยคุณภาพ (Subprime Debt) หนุ น หลั ง อยู เพราะฉะนั้ น จะเห็ น ได ว า ตลาดเงินอเมริกาคอนขางซับซอน พอมี ก ารซื้ อ ขายสิ น ค า ทางการเงิ น ตั ว นี้ ในรอบแรก คนซื้อคนแรกไมอยากถือ จึงนําไปรวม เปนชุดตอ เรียกวา Securitization แลวขายใน ตลาดหลั ก ทรั พ ย โดยมี ห นี้ ต า งๆ หนุ น หลั ง อยู กระบวนการคื อ ถ า ลู ก หนี้ ผ อ นบ า นได เขาก็ ไ ด ดอกเบี้ ย และเงิ น ต น คื น แต ถ า ลู ก หนี้ ผ อ นไม ไ ด หลักทรัพยตัวนี้จะดอยคา พอล ครุกแมน (Paul Krugman) เขาประเมินวา การปลอยกูแบบนี้ได ผลตอบแทนและมี ค วามเสี่ ย งสู ง มาก Highly Leverage8 ประมาณ 30 เทา สำหรับประเทศไทย ธนาคารแหงประเทศ ไทยจะควบคุ ม การปล อ ยสิ น เชื่ อ ของธนาคาร พาณิ ช ย คื อ ต อ งมี เ งิ น กองทุ น 12.5 เท า แต ที่ อเมริกา 30 เทา ดังนั้น ภาวะทางการเงินที่อเมริกา จึงมีความเสี่ยงมาก เพราะฉะนั้น เมื่อเศรษฐกิจ ตกต่ ำ มู ล ค า ป จ จุ บั น (Present Value) ของ สินทรัพยจึงมีคานอยลง ราคาบานก็ตก ระยะหลัง พวกสถานีขาวของอเมริกามีการไปติดตามวาราคา - 12 <0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 12-13
บานลดลงไปเทาไร ถึงแมจะลดเยอะขนาดไหน ก็ ยังหาคนซื้อลําบาก จริ ง ๆ แล ว ครั ว เรื อ นในอเมริ ก าไม ค อ ย ออมเทาไร สมัยนั้นผมพยายามคํานวณหารายรับ ของแต ล ะบุ ค คลและรายรั บ รายจ า ยของแต ล ะ ครัวเรือนในอเมริกา ผมพบวาเขาใชจายมากกวา ที่หาได สมัยประธานาธิบดีจอรจ ดับเบิลยู. บุช (George W. Bush) รั ฐ ขาดดุ ล เยอะ ใน เศรษฐศาสตรมหภาค เราแบงเปน 3 สวน คือภาค รัฐ ครัวเรือน และภาคเอกชน สองกลุมใหญคือ ครัวเรือนและรัฐบาลไมมีการออม สวนภาคเอกชน ที่ มี ก ารออมก็ จ ะเป น พวกบริ ษั ท ใหญ ๆ ป ญ หา อัตราสวนวัดภาระหนี้สิน (Leverage Ratio) ซึ่งนิยมใชวัด ในทางการเงิน ประกอบดวย 1. อัตราสวนหนี้สินตอทุน (Debt to Equity Ratio: D/E) = หนี้สินรวม (Total Liabilities) / สวนของเจาของ (Total Equity) 2. อัตราสวนหนี้สินตอสินทรัพยรวม (Debt to Total Asset) = หนี้สินรวม (Total Liabilities) / สินทรัพยรวม (Total Asset) ดังนั้น หากธุรกิจมีลักษณะ Highly Leverage จะ หมายความวา ธุรกิจดังกลาวมีความเสี่ยงสูงในการดำเนินธุรกิจ และความสามารถในการกูยืมเงินใหมเพื่อรักษาสภาพคลอง จะต่ำ 8
- 13 1/1/70 7:13:11 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
ตางๆ เกิดจากคนที่ทําตราสารอนุพันธมักจะไมให ความสนใจกับเศรษฐกิจระดับมหภาค วันๆ อยูแต กับ Option, Future หรือราคาหุน แตพอพูดถึง ระดับมหภาคแลวไมรูเรื่อง ทีนี้กลับมาที่ Highly Leverage 30 เทา ผมอยากใหดูตัวเลขจากนิตยสารฉบับหนึ่งเมื่อ 3 ป ที่แลว เขาเขียนเกี่ยวกับ CDO ดวย จากตารางที่ ผมมี อ ยู ธนาคารพาณิ ช ย ใ หญ ๆ ในอเมริ ก าถื อ สินทรัพยพวกนี้อยูคอนขางมาก รวมทั้งกองทุน ต า งๆ ด ว ย เมื่ อ มองย อ นกลั บ ไปดู เ หตุ ก ารณ ทั้ ง หมดที่ เ กิ ด ขึ้ น ผมมองว า สถาบั น การเงิ น ใน อเมริกาไมมีความรับผิดชอบเทาที่ควร ประกอบ กับตลาดหลักทรัพยอเมริกาชวยสงเสริมดวย พอล ครุกแมน เคยพูดวา กรีนสแปนเปน คนทําใหเกิดฟองสบูอสังหาริมทรัพยดวยการลด ดอกเบี้ยเหลือ 1 เปอรเซ็นต แทนฟองสบูดอตคอม ณ ตอนนั้นฟองสบูดอตคอมแตก มีการลดดอกเบี้ย เหลือ 1 เปอรเซ็นต ทําใหอสังหาริมทรัพยเจริญ รุงเรือง จึงกอใหเกิดฟองสบูถัดมา ดังนั้นจึงสรุปได วา ธนาคารตางๆ ในอเมริกาลมเพราะไปเลนกับ ฟองสบู เ หล า นี้ แต พื้ น ฐานที่ สํ า คั ญ คื อ ครั ว เรื อ น อเมริกันไมออมทรัพย แตตอนนี้พอครัวเรือนไมมี งานทํา เริ่มกลับมาออมมากขึ้น ทั้งนี้ทั้งนั้น ครัว- 14 <0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 14-15
เรือนก็เพิ่งเริ่มตนออม รัฐดําเนินนโยบายขาดดุล 8,000 ลานดอลลาร ภาคเอกชนปลดคนงานเพื่อ ปรับตัวกับภาวะทางเศรษฐกิจ ทีนี้สิ่งที่สําคัญคือ สถานการณเศรษฐกิจ ของสหรัฐอเมริกามีผลสะทอนตอไทยอยางไร ผม คิดวาธนาคารแหงประเทศไทยไดรับบทเรียนจาก ป 1997 แล ว พยายามดํ า เนิ น นโยบายอั ต รา แลกเปลี่ ย นที่ ไ ม ค งที่ บริ บ ทต า งๆ ก็ เ ปลี่ ย นไป ไม เ หมื อ นเมื่ อ ป 1997 นอกจากนี้ ยั ง พยายาม ควบคุมธนาคารพาณิชยและบริษัทลูกของธนาคาร พาณิชยดวย ยกตัวอยางเชน ธนาคารกรุงเทพจะ ตองมีเงินสํารองเทานี้ มีอัตราสวนสินทรัพยเสี่ยง เทานั้น นอกจากนี้ ถามีบริษัทลูก ธนาคารกรุงเทพ จําตองแสดงในบัญชีผลประกอบการดวย บริษัท ลูกนั้นมีความสําคัญ เพราะบางครั้งบริษัทลูกอาจ ดําเนินการไมดี ขาดทุน บริษัทแมก็ตองจาย ซึ่ง ทําใหแยลง ดังนั้น ธนาคารแหงประเทศไทยจึงตอง ดูแล แล ว ธนาคารพาณิ ช ย ใ นไทยลงทุ น ใน ซั บ ไพรม ห รื อ ไม เพราะเดี๋ ย วนี้ ก ฎต า งๆ ก็ เ ป ด กวาง ดุลการคา ดุลบัญชีเดินสะพัดของประเทศ เกินดุล แลวก็มีวิกฤตการเงินที่เมืองนอก เงินตางๆ ก็เขามาในไทย หอการคาไทยมักจะพูดอยูเรื่อยวา - 15 1/1/70 7:13:11 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
อยาใหอัตราแลกเปลี่ยนแข็งคาจนเกินไป เนื่องจาก เขาคิดดานเดียว วิกฤตเศรษฐกิจครั้งนี้ทําใหการ สงออกของเราลดลง รวมทั้งการนําเขาดวย ดุล การค า ยั ง เกิ น ดุ ล อยู ถึ ง แม เ ศรษฐกิ จ ในประเทศ จะซบเซา อย า งไรก็ ต าม เศรษฐกิ จ ก็ จ ะค อ ยๆ ปรั บ ตั ว ดี ขึ้ น ตามเศรษฐกิ จ โลก เดี๋ ย วนี้ ธ นาคาร แหงประเทศไทยดูอัตราแลกเปลี่ยนของประเทศ คูคาและคูแขงของเราดวย เพราะฉะนั้น ผมคิดวา นี่เปนนโยบายที่ดี เกียรติประวัติที่สําคัญมากอีกอยางหนึ่ง คื อ ช ว งป 1982-1985 ละติ น อเมริ ก ามี ป ญ หา รายจ า ยมากกว า รายได มี ก ารกดราคาการให บริ ก ารของรั ฐ วิ ส าหกิ จ เพราะมี ก ารใช น โยบาย ประชานิ ย ม กู เ งิ น จากธนาคารในอเมริ ก าก็ ม าก ดั ง นั้ น เมื่ อ ไม ส ามารถชํ า ระหนี้ ไ ด ธนาคารใน อเมริกาก็ลม ผมยังจําได Baker Plan9 และ Brady Plan10 อะไรพวกนี้ มีการนําหนี้ของละตินอเมริกา ที่เขากูมา securitization ไปขายในตลาด หนี้ 100 แผนชวยเหลือปลดภาระหนี้แกประเทศโลกที่สาม จัดทำขึ้นใน ป 1985 โดยการนำเสนอของรัฐมนตรีวาการกระทรวงการคลัง เจมส เบเกอร (James Baker) แตไมประสบความสําเร็จ เพราะ ไมสามารถบรรลุขอตกลงกันไดวาประเทศใดควรจะไดรับความ ชวยเหลือ ตอมามีการออก Brady Plan แทนแผนดังกลาว
เหรียญจะมีคนซี้อเทาไร ตองไปเก็บเงินจากลูกหนี้ เอง ไดหรือไมไดเปนอีกเรื่อง แตขายถูก แลวแต ประเทศ แลวแตเวลา ครุกแมนก็บอกวาการแก ปญหานี้ก็ไมเลว ตัดเปนหนี้สูญ อาศัยกลไกทาง ตลาดเงินและตลาดทุน ใหราคาแกหนี้สินที่เสียแลว มีการทําเปนตลาดเปดประมูลดวย
9
- 16 <0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 16-17
แผนการออกพันธบัตรเพื่อชวยเหลือประเทศละติน-อเมริกา โดยนําชื่อนี้มาจาก นิโคลัส เบรดี (Nicholas Brady) รัฐมนตรี วาการกระทรวงการคลังของสหรัฐอเมริกาในสมัยนั้น 10
- 17 1/1/70 7:13:11 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
เรื่อง “การจัดการภาคเศรษฐกิจ การเงินระหวางประเทศของไทย: บทเรียนจากวิกฤตการเงินสหรัฐอเมริกา” จัดขึ้นเพื่อเชิดชูเกียรติ รศ.ดร.สุพจน จุนอนันตธรรม
โดย รศ.ดร.ภาณุพงศ นิธิประภา ศ.ดร.อารยะ ปรีชาเมตตา รศ.ดร.วิมุต วานิชเจริญธรรม
รศ.ดร.ภาณุพงศ นิธิประภา: วันนี้ผมรูสึกภูมิใจที่ไดมานั่งคูกับอาจารย สุพจนผูเคยประสิทธิ์ประสาทวิชาเศรษฐศาสตรให เปนครั้งแรก เรื่องที่ผมจะพูดวันนี้คงจะขยายความ จากเรื่องที่ทานอาจารยไดพูดไป และอาจจะเลา เรื่องความหลังเล็กนอย เมื่ อ สั ก ครู อ าจารย สุ พ จน ก ล า วถึ ง อั ต รา แลกเปลี่ยน จากภาพที่ 1 จะเห็นไดวาประเทศไทย เราใชอัตราแลกเปลี่ยนที่คอนขางจะตายตัวมาโดย ตลอด มีการปรับขึ้นบางตามที่อาจารยสุพจนได กลาวไปแลวในชวงตนในเรื่องของตะกราเงินตรา ตางๆ และตอนหลังๆ คาเงินบาทก็เริ่มแข็งขึ้น
ดำเนินรายการโดย ดร.พิสุทธิ์ กุลธนวิทย - 18 <0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 18-19
- 19 1/1/70 7:13:12 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
ภาพที่ 1 อัตราแลกเปลี่ยนบาทตอดอลลาร
Source: International Financial Statistics
ทานอาจารยสุพจนเริ่มสอนหนังสือเมื่อป 2513 ผมมีโอกาสไดเปนลูกศิษยรุนแรกๆ ชวงนั้น อาจารย ส อนวิ ช าการเปลี่ ย นแปลงเศรษฐกิ จ ประเทศไทย (EC 204) ตอนนั้ น ก็ ไ ด เ รี ย นรู ถึ ง ระบบอัตราแลกเปลี่ยนตางๆ ที่มีการเปลี่ยนแปลง มาเรื่อยๆ โดยปกติ ถาเราเรียนหนังสือแลวเราชอบ อาจารยทานนั้น เราจะมานั่งขางหนาเสมือนเปน สาวก ผมก็มานั่งแถวหนาเวลาอาจารยสุพจนสอน หองเรียนใหญมาก เปนรอยๆ คน อาจารยเดิน เข า มาก็ ห ยิ บ หนั ง สื อ ของอิ น แกรม 1 (James C. Ingram) ขึ้นมาเปด แลวอาจารยก็พูดรายยาวไป - 20 <0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 20-21
หนั ง สื อ เล ม นี้ ต อ งถื อ ว า เป น หนั ง สื อ เล ม แรกที่ผมไดอาน เปนหนังสือที่ใหความรูมาก สมัย นั้นไมมีหลักสูตรภาษาอังกฤษ เรียนเปนภาษาไทย เวลาผมมีปญหาอะไร ผมก็เดินไปเคาะประตูหอง อาจารยสุพจน ถามอาจารยวาหนานี้มีความหมาย วาอยางไร อาจารยก็ชวยกรุณาอธิบายใหฟง หลังจากนั้นอาจารยก็พูดถึงทฤษฎีตางๆ ที่อยูเบื้องหลัง สมัยที่มีสนธิสัญญาเบาวริง มีการ เป ด การค า ข า ว ตามทฤษฎี ก็ คื อ มี ก ารใช ป จ จั ย ที่ดินในการผลิตขาวมาก เพราะฉะนั้น ผูที่ไดรับผล ประโยชนคือเจาของที่ดิน ตอมาอาจารยสุพจนก็ได แนะนําบทความของ ปเตอร เอฟ. เบลล (Peter F. Bell) มีการพูดถึงแนวคิดมารกซิสม การกระจุกตัว ของเศรษฐกิจในกรุงเทพฯ และมีความสัมพันธกับ ตางจังหวัดแบบเมืองหลวงกับเมืองบริวาร นั่นคือความทรงจําของผมเมื่อประมาณ 30-40 ปกอน ชวงที่มีการลดคาเงิน วันเวลาตามตาราง ที่ 1 อาจารยสุพจนไดกลาวถึงการลอยตัวคาเงิน ผมก็ จํ า ได เ หมื อ นกั น ช ว งวั น ลอยกระทง เดื อ น พฤศจิกายน 1984 พลเอกอาทิตย กำลังเอก ออก James C. Ingram, Economic Change in Thailand Since 1850 (Stanford, CA: Stanford University Press, 1955). 1
- 21 1/1/70 7:13:13 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
ที วี พู ด คั ด คา นการลดคาเงิน ประเด็นสําคัญคือ มูลคาของอาวุธยุทโธปกรณที่ซื้อจากตางชาติจะ แพงขึ้ น ถึ ง 14-15 เปอร เ ซ็ น ต ส ว นวั น ที่ 2 กรกฎาคม 1997 ผมได พ บกั บ อาจารย สุ พ จน อาจารยถามผมวา รูไหมวาธนาคารแหงประเทศ ไทยประกาศลอยตัวคาเงินบาทแลว
ไมไดปรับตัวมาก และการสงออกก็ยังสามารถไป ไดดี ภาพที่ 2 การเปลี่ยนแปลงอัตราแลกเปลี่ยน บาทตอดอลลารในระยะยาว
ตารางที่ 1 วันและอัตราการเปลี่ยนแปลง อัตราแลกเปลี่ยนของประเทศไทย วันที่ พฤษภาคม 1981 กรกฎาคม 1981 พฤศจิกายน 1984 ธันวาคม 1985 2 กรกฎาคม 1997
อัตราการเปลี่ยนแปลง 1.1 8.7 14.8 1.9 ลอยคาเงินบาท
ถ า ดู ร าคาของเงิ น ดอลลาร ใ นป 1950 (ภาพที่ 2) 1 ดอลลารมีราคาประมาณ 200 บาท แต ป จ จุ บั น อย า งที่ เ ราทราบกั น คื อ 30 กว า บาท เพราะฉะนั้ น จะเห็ น ได ว า เงิ น ดอลลาร มี ค า ถู ก ลง มากเมื่อเทียบกับในอดีต โดยมากผูสงออกมักจะ ขอรองใหคาเงินบาทออน แตจากภาพ เราจะเห็น วาในขณะที่ราคาสินคาเพิ่มขึ้น แตราคาคาเงินบาท - 22 <0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 22-23
Source: International Financial Statistics
เดื อ นกั น ยายนมั ก จะเป น เดื อ นที่ เ กิ ด เหตุการณที่เราจําไดไมลืมเลือน วันที่ 9 กันยายน 2001 ที่ตึกเวิลดเทรดเซ็นเตอร วันที่ 19 กันยายน 2006 วั น รั ฐ ประหารของประเทศไทย ซึ่ ง ทำให ประเทศไทยเปลี่ยนแปลงไปอยางมาก เมื่อสักครู อาจารยสุพจนพูดถึงสถาบันการเงินที่ปลอยกูให กับอสังหาริมทรัพย ก็ลมไปเมื่อวันที่ 7 กันยายน 2007 พรุงนี้ (15 กันยายน 2008) ก็จะครบรอบ 1 ป ก ารล ม ละลายของ Lehman Brothers ที่ เ คย - 23 1/1/70 7:13:15 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
มากวานซื้อสินทรัพยในประเทศไทยในชวงที่เกิด วิกฤตป 1997 มีคนตั้งคําถามวา ประวัติศาสตรจะชวย ชี้นําอะไรเราไดบาง ผมอยากจะเรียนวา มนุษย มักจะลืมเลือนประวัติศาสตร ถ า เราไปดูตัวกระตุนเศรษฐกิจ ตัวหลัก สํ า คั ญ คื อ การส ง ออก ซึ่ ง เป น ทางสุ ด ท า ยของ ประเทศไทย ในชวงป 2007-2008 มีการพูดกัน มากว า เราต อ งการให ค า เงิ น บาทอ อ นลง แต ผ ล กลับกลายเปนวาการสงออกยังขยายตัวได สวน หนึ่งเปนเพราะวาสินคาสงออกมีราคาดี จึงไมถูก กระทบมากจากอัตราแลกเปลี่ยน แตการลงทุนถูก กระทบไปแลวจากความผันผวนทางการเมือง
อาจารย สุ พ จน ไ ด พู ด ถึ ง ความสั ม พั น ธ ระหวางการสงออกและการนําเขา ภาพที่ 4 อัตรา การเปลี่ยนแปลงในป 2008 ทั้งการนําเขาและการ สงออกมีคาลดลง แตบังเอิญวาการนําเขาลดลง มากกว า ผลก็ คื อ เราเกิ น ดุ ล ในบั ญ ชี เ ดิ น สะพั ด มูลคาการสงออกและการนําเขามีความสัมพันธกัน ในระยะยาว ภาพที่ 4 ความสัมพันธระหวาง การสงออกและการนําเขา
ภาพที่ 3 อัตราสวนของการสงออก การนําเขา และการลงทุน ตอ GDP
Source: Bank of Thailand
ในชวงที่เรามีการปรั บ อั ต ราแลกเปลี่ ย น การสงออกกระเตื้องขึ้นมาก ทั้งนี้เพราะคาเงินบาท Source: Bank of Thailand
- 24 <0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 24-25
- 25 1/1/70 7:13:18 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
อ อ นตั ว ลง ในขณะที่ ป ระเทศอื่ น มิ ไ ด ป ระสบกั บ สถานการณเศรษฐกิจตกต่ำ ทําใหเราสงออกไดใน ชวงป 1997-1998 ความผันผวนของอัตราแลกเปลี่ยน (ภาพ ที่ 5) ชวงที่อัตราแลกเปลี่ยนตายตัว จะเห็นไดวา มี ค วามผั น ผวนน อ ยมาก หลั ง จากนั้ น เกิ ด การ เคลื่อนไหววูบวาบมากขึ้น หากการเปลี่ยนแปลง มี น อ ย ความเสี่ ย งจากอั ต ราแลกเปลี่ ย นจะมี ต่ ำ เปนผลดีตอการคาระหวางประเทศ แตจะมิไดสอน ให เ ราพยายามปรั บ ตั ว ให พ ร อ มสํ า หรั บ การ เปลี่ยนแปลงในอนาคต ภาพที่ 5 ความผันผวนของอัตราแลกเปลี่ยน
ในดานความสามารถในการแขงขัน ถา เราไปดูตัวเลข Real Effective Exchange Rate2 จะพบวา ขณะที่เงินดอลลารมีคาออนลง แตเงิน บาทกลับแข็งคาขึ้น ประเด็นที่ผมจะชี้ใหเห็นก็คือ เราไมสามารถพูดถึงความสามารถในการแขงขัน โดยพิจารณาจากทิศทางการเคลื่อนไหวของอัตรา แลกเปลี่ยนที่แทจริงไดเพียงอยางเดียว บางครั้งถา หากมี ก ารเปลี่ ย นแปลงไปในทิ ศ ทางสู ดุ ล ยภาพ การแข็งของคาเงินก็มิไดหมายถึงการสูญเสียความ สามารถในการแขงขัน ถาเรามีการเกินดุลอยูมาก อัตราแลกเปลี่ยนของเราก็นาจะตองแข็งขึ้นเปน ธรรมดา เพราะฉะนั้น อยาเพิ่งดวนสรุปวาความ สามารถในการแขงขันของเราจะตกลงเมื่อเงินบาท มีคาแข็งขึ้น
ดัชนีคาเงินบาทที่แทจริง (Real Effective Exchange Rate: REER) เปนการหาคาเฉลี่ยแบบถวงน้ำหนักของคาเงิน (บาท) จาก Bilateral Exchange Rate สกุลตางๆ ตอ 1 บาท โดยนำ ป จ จั ย ด า นระดั บ ราคาสิ น ค า ในแต ล ะประเทศมาคำนวณด ว ย โดยปกติ การถ ว งน้ ำ หนั ก แต ล ะสกุ ล จะให ค วามสำคั ญ ตาม สัดสวนการคา ในปจจุบัน ดัชนีคาเงินบาทที่แทจริงของธนาคาร แหงประเทศไทย คำนวณจากสกุลเงินที่สำคัญ 21 สกุล โดยให น้ำหนักตามความสำคัญในฐานะคูคาและคูแขงในตลาดโลก 2
Source: Bank of Thailand
- 26 <0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 26-27
- 27 1/1/70 7:13:19 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
ภาพที่ 6 ความสามารถในการแขงขัน กับการคาตางประเทศของไทย สหรัฐอเมริกา และญี่ปุน
Source: International Financial Statistics
ผมจําไดวา 3 เดือนหลังจากการปฏิวัติป 2006 มีการใชนโยบายควบคุมเงินทุนไหลเขา ผล ก็คือ เกิดสวนตางระหวางอัตราแลกเปลี่ยนเงินตรา ภายในกับภายนอกประเทศ จึงทําใหธนาคารแหง ประเทศไทยประสบกับการขาดทุน ทําใหผมนึกขึ้น มาไดวา ในปาฐกถากีรตยาจารยของทานอาจารย สุพจน ทานไดพูดถึงการขาดทุนของธนาคารแหง ประเทศไทยในชวงลดคาเงินบาทป 1997 ถาใคร สนใจ สามารถอานไดจากบทความปาฐกถาในครั้ง นั้นของอาจารยสุพจน
โดยปกติ เงิ น ไหลเข า มาลงทุ น โดยตรง (Foreign Direct Investment: FDI) ในประเทศ ไทยมั ก จะเข า มาอยู อ ย า งถาวร (ภาพที่ 7) แต ปรากฏวากลับมีความผันผวน ทั้งๆ ที่เปนเงินเย็น (Cool Money) ส ว นหนึ่ ง อาจเป น เพราะมี ก าร เปลี่ ย นแปลงเกิ ด ขึ้ น ในช ว งนี้ ทํ า ให เ กิ ด ความ ไม แ น น อนต า งๆ นั ก ลงทุ น ที่ เ ข า มาเขาสนใจ นโยบายของประเทศเราดวย ถานโยบายคงเสนคงวา ไมเปลี่ยนแปลงมาก ความเสี่ยงจะลดลงไป ดังนั้นจะเห็นไดวามีความผิดปกติเกิดขึ้น ถาเปน เงินที่ไหลเขามาทางธนาคารพาณิชย จะเห็นไดวา ชวงหลังๆ ก็เกิดการเปลี่ยนแปลงมากขึ้นเชนกัน (ภาพที่ 8) ภาพที่ 7 เงินทุนไหลเขาประเทศไทย
Source: Bank of Thailand
- 28 <0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 28-29
- 29 1/1/70 7:13:22 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
ภาพที่ 8 เงินทุนไหลเขาธนาคารพาณิชย ในประเทศ
Source: Bank of Thailand
ผมเคยเรียนกับอาจารยสุพจน 2 วิชา คือ วิชาการเปลี่ยนแปลงเศรษฐกิจประเทศไทย (EC 204) กับวิชาเศรษฐศาสตรการเงินการธนาคาร (EC 330) ใชหนังสือของ SS&W อาจารยสอนทั้ง รอบเช า และรอบค่ ำ ผมก็ เ อาเปรี ย บคนอื่ น โดย เขาไปเรียนทั้งสองรอบ เพราะประทับใจอาจารย มาก หลังจากนั้น ผมและอาจารยสุพจนก็ไดเปน เพื่อนรวมงานกัน อาจารยสุพจนเคยพาผมไปที่ สมาคมธนาคารไทย ไปทํางานวิจัยเกี่ยวกับเรื่อง ผลกระทบจากการเก็บภาษีจากดอกเบี้ยเงินฝาก คําถามของงานวิจัยคือจะเกิดอะไรขึ้นถาดอกเบี้ยที่ - 30 <0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 30-31
ประชาชนไดรับจากธนาคารถูกนํามาใชเปนฐาน ในการคํานวณภาษีเงินได งานนั้นถือวาเปนงาน วิจัยชิ้นแรกของผม ซึ่งมีอาจารยสุพจนคอยชวย ดูแล ตอรอง และนําเสนอผลงานใหกับทางสมาคม กลั บ มาที่ เ รื่ อ งการกู ยื ม เงิ น ในระยะสั้ น (OTHER) (ภาพที่ 9) ชวงวิกฤตการณจะมีความ ผันผวนมาก จากนั้นก็คอยๆ หายไป เพราะไมมี ประโยชน อ ะไรที่ จ ะเข า มาเก็ ง กํ า ไร ในเมื่ อ ไม มี ปจจัยที่ทําใหเกิดการเก็งกําไร ภาพที่ 9 ความผันผวนของการกูยืมระยะสั้น
Source: Bank of Thailand
- 31 1/1/70 7:13:25 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
หลายๆ คนอาจจะเคยไดยินคําวา YenCarry Trade (ภาพที่ 10) เนื่ อ งจากดอกเบี้ ย ในญี่ปุนนั้นต่ำมาก เพราะฉะนั้น ชาวญี่ปุนก็จะกู เงินในอัตราดอกเบี้ยต่ำ แลวเอาเงินไปซื้อพันธบัตร ตางประเทศที่ใหผลตอบแทนสูง เงินพวกนี้ไมได กลับเขาไปในประเทศ แตลอยไปมาอยูที่อื่นเพื่อหา กําไร ทําใหหลัก Interest Rate Parity3 ไมเปนจริง และนี่เองก็เปนเหตุผลหนึ่งที่ทําใหเงินหมุนเวียน ในสหรัฐอเมริกามีมาก ในชวงหลังๆ เราจะเห็นได วาอัตราแลกเปลี่ยนแข็งคาขึ้นไปเรื่อยๆ ภาพที่ 10 Yen-Carry Trade
อาจารยสุพจนกลาววากรีนสแปนทําผิด จริงๆ แลวตั้งแตป 2002 สําหรับบิน ลาเดน เขา ไม ไ ด แ ค ป ระสบความสํ า เร็ จ กั บ การทํ า ลายตึ ก เวิลดเทรดเซ็นเตอรเทานั้น เขายังสามารถทําลาย เศรษฐกิ จ ของอเมริ ก าด ว ย เพราะหลั ง จากที่ ตึ ก เวิลดเทรดเซ็นเตอรถูกถลม กรีนสแปนพยายามใช อัตราดอกเบี้ยที่คอนขางต่ำจนถึงวันนี้ เพื่อปองกัน ไมใหเศรษฐกิจของอเมริกาตกต่ำ โดยการกระตุน การใชจายของภาคเอกชน ชวงนี้เปนชวงสวนตาง อัตราดอกเบี้ย เงินก็ไหลเขาไปในอเมริกา ทําให เกิ ด ฟองสบู ซึ่ ง สิ่ ง เหล า นี้ เ กิ ด จากการที่ อั ต รา ดอกเบี้ยต่ำยาวนาน สํ า หรั บ CDO (Collateralized Debt Obligation) และ CDS (Credit Default Swap) สิ่ง เหลานี้คือ Weapon of Mass Destruction เพราะ ทําใหเกิดปญหา หลังจากนั้นราคาบานก็ตกต่ำลง เศรษฐกิจตกต่ำ ครัวเรือนไม ส ามารถจ า ยหนี้ ไ ด ครัวเรือนบางสวนจึงกลายเปน Ponzi Borrowers4 ทฤษฎีอัตราดอกเบี้ยเสมอภาค (The Interest Rate Parity) กลาวไววา เปอรเซ็นตความแตกตางของอัตราดอกเบี้ยระหวาง สองประเทศ จะเท า กั บ เปอร เ ซ็ น ต ส ว นเพิ่ ม หรื อ ส ว นลด (Forward Premium/Discount) ของอัตราแลกเปลี่ยนลวงหนา ของเงินสองสกุลนั้น แตมีเครื่องหมายหรือทิศทางตรงกันขาม 4 ผูกูที่พยายามคืนดอกเบี้ยและเงินตนแกผูใหกูโดยการกูจาก ผูใหกูรายใหม 3
Source: International Financial Statistics
- 32 <0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 32-33
- 33 -
1/1/70 7:13:26 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
กลับมาที่เหตุการณในบานเรา นโยบาย กระตุนเศรษฐกิจ ทั้งนโยบายการคลัง นโยบาย อัตราดอกเบี้ยที่ต่ำ อัตราแลกเปลี่ยน หรือใชการ บริโภคนํา ซึ่งอยางหลังนี้จีนประสบความสําเร็จ มาแลวกับการกระตุนเศรษฐกิจของเขา ถาสงออก ไม ไ ด ก็ อ าศั ย การกระตุ น เศรษฐกิ จ ในประเทศ สิงคโปรก็ใชการลงทุนจากภาครัฐ เนื่องจากเขามี แผนสํารองไวอยูแลวสําหรับการลงทุน ในชวงที่ เศรษฐกิ จ ดี เขาจะยั ง ไม ใ ช แต เ มื่ อ การส ง ออก ลดลง ก็สามารถนําแผนการลงทุนที่ทําไวลวงหนา มาใชไดทันที แตบานเรากําลังศึกษากันอยู ซึ่งชา ไป ไมทันการณ นโยบายการเงินยังคงมีผลในการกระตุน เศรษฐกิจ ในขณะที่นโยบายการคลังอาจไมมีผล มากนัก สุดทาย เศรษฐกิจของเราจะฟนตัวอยาง ยั่งยืนไดนั้น ตองรอการฟนตัวของสหรัฐอเมริกา และญี่ ปุ น เสี ย ก อ น จริ ง ๆ แล ว ผู ส ง ออกมี ค วาม สามารถในการปรั บ ตั ว สู ง การช ว ยดู แ ลอั ต รา แลกเปลี่ยนใหมีคาต่ำกวาความเปนจริงจะทําให ผูสงออกเคยตัว และรัฐบาลไมสามารถที่จะเขาไป พยุงไดตลอดเวลา อยางไรก็ตาม หากความเชื่อมั่นกลับคืน มาแลว ทุกอยางก็เปนไปดวยดี ในชวงหลังๆ จะ - 34 <0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 34-35
เห็นไดวาการลงทุนในตลาดทุนดีขึ้น ถาดูจากเดือน มกราคมจนถึ ง ตอนนี้ (กั น ยายน 2552) หุ น ใน ตลาดทุกแหงสูงขึ้น ถามองทางดานนโยบายอัตรา แลกเปลี่ ย น เรายั ง เคยชิ น กั บ การเติ บ โตทาง เศรษฐกิจโดยพึ่งพาการสงออก แตถาหากจะให เติบโตอยางยั่งยืน ก็ตองเริ่มจากการบริโภคภายใน ประเทศ การสงออกของเราขึ้นอยูกับผลทางรายได กับผลทางการทดแทนในอุปสงคของการสงออก ถาเนนแตเพียงผลทางการทดแทน ตางฝายตาง เนนการลดคาเงิน ก็คงจะมีปญหาการแขงกันลด คาเงิน อเมริกาเขาเริ่มใชอัตราภาษีในการตอบโต จีน แตสําหรับผลทางรายไดนั้นขึ้นอยูกับเศรษฐกิจ ของอเมริกา ถาเขาฟน เราก็ฟนดวย เราไมคอยจะเรียนรูจากประสบการณใน อดีตที่ผิดพลาด เรายังคงใชนิสัยเดิม ใชนโยบาย เดิม ยิ่งฟนตัวเร็วเทาไร เชน การฟนตัวรูปตัววี จะ ทําใหเราลําบากในอนาคต เพราะไมมีความจําเปน ที่จะตองปรับตัว “Time is a great teacher, but unfortunately it kills all its pupils” Berlioz, Hector (1803-1869) - 35 1/1/70 7:13:27 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
- 36 <0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 36-37
ศ.ดร.อารยะ ปรีชาเมตตา: ประเด็ น ที่ ผ มจะพู ด ในวั น นี้ คื อ สาเหตุ ผลกระทบ รวมทั้งบทเรียนที่เราไดรับจากวิกฤต เศรษฐกิจในครั้งนี้ สุดทายคือนัยยะตอการจัดการ การเงินระหวางประเทศของไทย ผมขอเริ่มดวยภาพที่ 1 เสนดานบนเปน เสนที่ปรับดวยอัตราเงินเฟอ เราจะเห็นวาในชวง 25 ปที่ผานมา ดัชนีราคาบานจะอยูที่ 100-125 แต พอใกลๆ ป 2000 ก็เริ่มปรับตัวสูงขึ้น และสูงสุด ที่ป 2006 กอนที่จะตกลงมา ภาพที่ 1 ดัชนีราคาบานของสหรัฐอเมริกา U.S. Home Price Index Inflation-Adjusted Home Price Index
Nominal Home Index
Home Price Index
รศ.ดร.สุพจน จุนอนันตธรรม: มีนักเศรษฐศาสตรของไทยบางคนบอกวา เมื อ งไทยเป ด เศรษฐกิ จ มากเกิ น ไป การส ง ออก คิดเปน 70 เปอรเซ็นตของ GDP เราควรจะหันมา พึ่งการบริโภคภายในประเทศ นักเศรษฐศาสตร จากธนาคารโลกก็บอกวาเราเปดประเทศนี่ดีแลว เพราะชวยใหเราเติบโตไดเร็ว ในระยะยาวก็ขึ้นอยู กับวาโลกจะดีไหม ถาโลกดี ประเทศเราก็ดี ทีนี้ ตองกลับมาดูนโยบายในบานเรา นโยบายดอกเบี้ย ตองดี ไมใชลดอยูเรื่อยๆ เหมือนกรีนสแปน เรา ต อ งให เ งิ น ออมของประชาชนเป น บวก ส ว น นโยบายการคลังก็ไมควรใหขาดดุลมากจนเกินไป เพราะฉะนั้ น ผมอยากจะให มี ก ารเป ด ประเทศแบบดั้งเดิม ขณะเดียวกัน เราตองจัดการ นโยบายของประเทศใหมีประสิทธิภาพ ทั้งเรื่อง ดอกเบี้ยและการใชจายของรัฐบาล สําหรับธนาคาร พาณิชย ผมมองวาเปนตลาดผูคานอยราย ทําให เขามีอํานาจในการกําหนดอัตราดอกเบี้ยในระดับ หนึ่ ง ดั ง นั้ น ธนาคารแห ง ประเทศไทยต อ งมี กฎเกณฑที่สามารถควบคุมไดจริง
Year
Source: http://mysite.verizon.net/vzeqrguz/housingbubble/
- 37 1/1/70 7:13:28 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
สวนภาพที่ 2 แสดงการเปรียบเทียบราคา บานกับวิกฤตการเงินครั้งนี้กับครั้งกอนๆ ผมเอา มาจากงานที่ตีพิมพใน AER (American Economic Review) สิ่งที่เขาทําคือเปรียบเทียบราคาบาน ของสหรัฐอเมริกากับวิกฤต 5 ครั้งใหญๆ และเฉลี่ย วิกฤตอื่นๆ หลังสงครามโลกครั้งที่ 2 โดยสมมติวา วิกฤตเกิดที่เวลา T แลวมองยอนกลับไปดูการปรับ ตัวของราคาบาน สิ่งที่เห็นจากภาพนี้คือ เริ่มตนที่ ป 2003 ราคาบ า นปรั บ ขึ้ น ไปสู ง กว า ราคาเฉลี่ ย แลวก็ตกลงมา เราจะเห็นวาเปนตัวชี้อยางหนึ่งที่ ทําใหเราทราบวามีฟองสบูเกิดขึ้น
คําถามก็คือ สาเหตุมาจากอะไร ก็มาจาก การที่ธนาคารกลางลดอัตราดอกเบี้ย (ภาพที่ 3) จาก 6 เปอรเซ็นตเหลือ 1 เปอรเซ็นต เราจะเห็น วา ARM (Adjustable Rate of Mortgage Loan) เริ่ ม ปรั บ ตั ว สู ง ขึ้ น ในป 2004 เพราะกลั ว ป ญ หา เงินเฟอ แลวพอเกิดวิกฤตก็ปรับอัตราดอกเบี้ยลง แตตอนที่ปรับลง จะสังเกตไดวาอัตราการกูซื้อบาน ไม ไ ด ล ดลงด ว ย เพราะสิ น ทรั พ ย เ หล า นี้ มี ค วาม เสี่ยง ภาพที่ 3 อัตราดอกเบี้ยนโยบายของ สหรัฐอเมริการะหวางป 2001-2008
ภาพที่ 2 ราคาบานเปรียบเทียบ
Source Data: U.S. Federal Reserve, Freddie Mac
Source: Reinhart and Rogoff (AER, Vol. 98, No. 2, May 2008)
- 38 <0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 38-39
- 39 1/1/70 7:13:31 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
นอกจากอัตราดอกเบี้ยจะเปนสาเหตุของ วิกฤตในครั้งนี้ ราคาบานก็มีสวนสําคัญ ในชวงป 2006-2007 เนื่องจากเปนวัฏจักรของตลาดอยูแลว พอราคาปรั บ ตั ว สู ง ขึ้ น ตลาดก็ ป รั บ ตั ว โดยผลิ ต สินคาออกมามากขึ้น ทายที่สุด เนื่องจากมีบาน เยอะเกินไป ราคาก็เลยตกลงมา นอกจากนี้ก็ยังมีอีกปญหาหนึ่ง ในระยะ หลัง สหรัฐอเมริกาเปนประเทศที่กูเงิน บริโภคเกิน ความสามารถในการผลิต แลวเงินที่เกินมานี้ก็ไหล ไปจากประเทศในแถบเอเชียและประเทศที่ผลิต น้ ำ มั น ซึ่ ง หากเราดู จ ากภาพที่ 4 เส น ด า นล า ง แสดงสัดสวนการคาของประเทศพัฒนาแลวกับของ โลก โดยมี แ นวโนมลดลง ขณะที่สัดสวนการถือ สิ น ทรั พ ย ร ะหวางประเทศในประเทศพัฒนาแลว สูงขึ้นเรื่อยๆ จึงทําใหเกิดปญหาในเชิงโครงสราง มีหลายสาเหตุที่ทําใหเกิดปรากฏการณนี้ ขึ้น เชน กฎเกณฑที่กํากับการเงินการลงทุน การ พัฒนาทางเทคโนโลยีทําใหตนทุนการสื่อสารลดลง และการเกิดขึ้นของตลาดยูโรมีสวนทําใหประเทศ สมาชิกไปถือสินทรัพยตางประเทศมากขึ้น เพราะ ความเสี่ ย งทางด า นความผั น ผวนของอั ต ราแลก เปลี่ยนลดลง
- 40 <0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 40-41
ภาพที่ 4 สัดสวนการคาของประเทศพัฒนาแลว กับของโลกและสัดสวนในการถือสินทรัพย
Source: Reinhart and Rogoff (AER, Vol .98, No. 2, May 2008)
ถาเราเปรียบเทียบบัญชีเดินสะพัดขาดดุล ของป 2003 (ภาพที่ 5) เวลา t คือปที่เกิดวิกฤต การเงิ น ก อ นป นั้ น บั ญ ชี เ ดิ น สะพั ด ติ ด ลบที่ 6 เปอร เ ซ็ น ต ซึ่ ง การขาดดุ ล นี้ สู ง กว า ค า เฉลี่ ย ของ วิกฤตครั้งกอนๆ ที่ผานมา สะทอนใหเห็นปญหา เรื่องการใชจาย รวมทั้งนิสัยการไมเก็บออมของ ครัวเรือนอเมริกัน
- 41 1/1/70 7:13:32 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
ภาพที่ 5 สัดสวนบัญชีเดินสะพัดตอ GDP
ภาพที่ 6 Leverage Ratio
Source: Reinhart and Rogoff (AER, Vol. 98, No. 2, May 2008)
ภาพที่ 6 เป น ข อ มู ล Leverage Ratio ของธนาคารใหญๆ ในสหรัฐอเมริกา ซึ่งเราจะเห็น วาธนาคารเหลานี้ตัดสินใจเสี่ยงมากขึ้นจนถึงปที่ เกิดวิกฤตการเงิน
- 42 <0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 42-43
Source Data: Company Annual Reports (SEC Form 10K)
หลั ง จากปลายป 2007 ฟองสบู แ ตก จํานวนบานที่ถูกยึดก็มีมากขึ้นเรื่อยๆ (ภาพที่ 7) ซึ่ ง เป น ผลมาจากอั ต ราดอกเบี้ ย และราคาบ า น เนื่ อ งจากก อ นหน า นี้ อั ต ราดอกเบี้ ย ต่ ำ และกู ใ น ลักษณะอัตราดอกเบี้ยลอยตัว เงื่อนไขในการขอกู นั้ น ง า ย แต พ อไปถึ ง จุ ด ที่ เ ศรษฐกิ จ จํ า เป น ต อ งมี อัตราดอกเบี้ยสูงขึ้น ดอกเบี้ยเงินกูก็ตองปรับสูง ขึ้น ทำใหผอนไมไหว แลวราคาบานหรือสินทรัพย ที่นําไปค้ำประกันก็ลดลงอีก สองอยางนี้รวมกันจึง ทําใหเกิดปญหา
- 43 1/1/70 7:13:35 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
แล ว ป ญ หาในเรื่ อ งของอสั ง หาริ ม ทรั พ ย ก็โยงไปถึงสถาบันการเงิน พอถูกยึดมากๆ ความ สามารถในการจายเงินกูของผูกูไปซื้อบานก็ลดลง เพราะคนจ า ยเงิ น กู ไ ม ไ ด สิ น ทรั พ ย MortgageBacked Security (MBS) ก็ มี ค า ลดลง ทํ า ให ธนาคารขาดทุ น เมื่ อ ทุ น น อ ยลง ธนาคารจึ ง พยายามไมปลอยกู จนเกิด Credit Crunch แลวก็ ไปเสริมตอปญหาโครงสรางตลาดบาน กลายเปน ปญหาของเศรษฐกิจโดยรวม ซึ่งเปนวัฏจักรที่เรา ทราบกันดี ภาพที่ 7 จํานวนบานที่ถูกยึด
สถานการณวิกฤตการณการเงินของโลก ที่เริ่มเมื่อเดือนกันยายน 2008 สามารถดูไดจาก ภาพที่ 8 ซึ่งแสดงใหเห็นวาธนาคารกลางสหรัฐอเมริกาไดดําเนินมาตรการอะไรบาง และประเทศ อื่นๆ ก็มีมาตรการตางๆ ออกมา เพื่อที่จะควบคุม ความเสียหายไมใหลุกลาม แตโดยสรุปก็มีหลาย มาตรการ แลวผลที่เกิดขึ้นจากแตละมาตรการก็ ไมเหมือนกัน เราจะเห็นวาแคนาดาออกนโยบาย มาน อ ยกว า อั ง กฤษ เพราะแคนาดาได รั บ ผล กระทบนอยกวา มาตรการแรกที่ออกมาคือ Short Sell Ban 5 ต อ มาก็ มี Counter Injection เพื่ อ ปองกันปญหาลูกโซ ประเด็นที่ยากก็คือ จะจัดการ กับปญหา Moral Hazard อยางไร
Short-Sell Ban คือมาตรการหามทำธุรกรรม Short-Sell หรือ การขายหุนโดยมิไดเปนเจาของหุน เพื่อลดแรงเก็งกำไรของนัก ลงทุน 5
Source Data: RealtyTrac Press Releases of “U.S. Foreclosure Market Report”
- 44 <0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 44-45
- 45 1/1/70 7:13:36 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
ภาพที่ 8 ตารางเวลาของการเกิดวิกฤตการณทางการเงิน
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
- 46 <0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 46-47
- 47 1/1/70 7:13:41 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
หลังจากวิกฤตการณการเงินครั้งนี้มีผลตอ ภาคเศรษฐกิจจริง ผมก็ลองไปดูงานที่ตีพิมพแลว (ภาพที่ 9) เขาเปรียบเทียบวิกฤตตางๆ ที่มีผลตอ ราคาบาน ถาเราไปดูประวัติศาสตรในชวงที่เกิด วิกฤตการณการเงินโลก จะพบวาราคาบานโดย เฉลีย่ จะตกลงประมาณ 35 เปอรเซ็นต (วัดจากต่ำ สุดไปสูงสุด) และกินเวลาประมาณ 6 ปในการฟน ตัว ถาเราดูกรณีของประเทศไทยในป 1997 จะพบ วาราคาบานลดลงไปประมาณ 20 กวาเปอรเซ็นต และใชเวลาประมาณ 4-5 ปในการฟน ตัว
- 48 <0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 48-49
Source: Reinhart and Rogoff (AER, Vol. 98, No. 2, May 2008)
Source: hhtp://www.ny.frb.org/research/global_economy/Crisis_Timeline.pdf
ภาพที่ 9 ผลกระทบของวิกฤตเศรษฐกิจตอราคาบาน
ตารางที่ 1 มาตรการปองการปญหา วิกฤตเศรษฐกิจของประเทศตางๆ
- 49 1/1/70 7:13:44 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
- 50 <0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 50-51
Source: Reinhart and Rogoff (AER, Vol. 98, No. 2, May 2008)
ตัวชี้วัดที่นาสนใจอีกตัวหนึ่งคือรายไดที่ แท จ ริ ง ต อ หั ว ของประชาชน (ภาพที่ 10) จาก ประวั ติ ศ าสตร ข องช ว งที่ มี วิ ก ฤตการณ ก ารเงิ น จะลดลงโดยเฉลี่ยประมาณ 9.3 เปอรเซ็นต แลว ใชเวลาในการฟนตัวประมาณ 2-3 ป คนสวนใหญ อาจใช ตั ว เลขนี้ ใ นการพยากรณ ว า เศรษฐกิ จ จะ ฟนตัวภายใน 2-3 ปก็ได
ภาพที่ 10 ผลกระทบของวิกฤตเศรษฐกิจตอรายไดที่แทจริงตอหัวของประชาชน
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
- 51 1/1/70 7:13:46 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
- 52 <0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 52-53
Source: Reinhart and Rogoff (AER, Vol. 98, No. 2, May 2008)
อย า งไรก็ ต าม ถึ ง แม จ ะใช เ วลา 2-3 ป กวาผลผลิตจะกลับไปสูจุดเดิม แตปญหาคือการ จ า งงานที่ ใ ช เ วลาในการฟนตัวนานกวา (ภาพที่ 11) คือใชเวลาในการฟนตัวโดยเฉลี่ย 4.8 ป จากภาพที่ 11 เราจะสังเกตไดวาปญหา การว า งงานในประเทศพั ฒ นาแล ว จะมากกว า ประเทศกําลังพัฒนาโดยสวนใหญ สาเหตุก็เพราะ คาจางในประเทศกําลังพัฒนาจะปรับตัวไดงายกวา เนื่องจากอํานาจตอรองของสหภาพมีนอยกวา และ ความเขมขนของระบบประกันสังคมของประเทศ เหลานี้ก็มีนอยกวา ดังนั้น ถาหากนายจางจะลด ค า จ า งของแรงงาน แรงงานก็ ยั ง ยิ น ดี ที่ จ ะอยู ทํางานตอ เพราะเห็นวายังดีกวาการออกมาเปน คนว า งงาน อย า งไรก็ ต าม การฟ น ตั ว ของภาค เศรษฐกิจจริงจะใชเวลาพอสมควร
ภาพที่ 11 ผลกระทบของวิกฤตเศรษฐกิจตอการจางงาน
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
- 53 1/1/70 7:13:48 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
- 54 <0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 54-55
Source: Reinhart and Rogoff (AER, Vol. 98, No. 2, May 2008)
หนี้ ส าธารณะของรั ฐ บาลเพิ่ ม ขึ้ น ตลอด (ภาพที่ 12) สาเหตุ ม าจากเวลาที่ เ กิ ด วิ ก ฤต เศรษฐกิจ รายรับของภาครัฐจะลดลง และยังตอง ใชจายเงินเพื่อกระตุนเศรษฐกิจ จึงทําใหวิกฤตการณการเงินที่เกิดขึ้นในอดีต จะเกิดหนี้สาธารณะ เพิ่มขึ้นโดยเฉลี่ย 86 กวาเปอรเซ็นต ซึ่งในครั้งนี้ ไทยเราก็จะมีหนี้สาธารณะเพิ่มขึ้น อันเนื่องมาจาก การดําเนินการตามแผนของโครงการไทยเขมแข็ง ซึ่งจากมุมมองของรัฐบาลนั้นเชื่อวาการใชจายของ โครงการไทยเขมแข็งภายในเวลา 3 ปจากนี้ ไมนา จะมี ป ญ หาอะไร ซึ่ ง เป น เรื่ อ งที่ ต อ งติ ด ตามดู กั น ตอไป
ภาพที่ 12 การเพิ่มขึ้นของหนี้สาธารณะหลังจากวิกฤตเศรษฐกิจ
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
- 55 1/1/70 7:13:50 AM
- 56 <0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 56-57
กรอบที่ 1 หาบทเรียนที่ไดรับจากวิกฤตการณการเงิน
แลวเราเรียนรูอะไรจากวิกฤตการณการ เงิ น ครั้ ง นี้ บ า ง ผมไปพบคํ า พู ด ของผู บ ริ ห ารของ บริษัทวานิชธนกิจแหงหนึ่ง (กรอบที่ 1) เขาสรุปวา ขอแรก จะตองมีการควบคุมระบบการเงินใหมาก ยิ่งขึ้น แตก็มีประเด็นคือ ผูบริหารสถาบันการเงิน บางแหงอาจจะเห็นแกอัตราผลตอบแทนในระยะ สั้นมากกวาความมั่นคงของสถาบันการเงิน แลวก็ เกิดการรับความเสี่ยงที่มากเกินไป จนกอใหเกิด ปญหา อย า งไรก็ ต าม ความเข ม งวดที่ เ พิ่ ม ขึ้ น ไมควรที่จะทําใหเกิดอุปสรรคตอการคิดคนนวัตกรรมทางการเงินและการเจริญเติบโต ยกตัวอยาง เชน ระบบการเงินสมัยใหมเปรียบไดกับเครื่องบิน ไอพน เราไดประโยชนจากความสามารถในการ ทํ า งานที่ ไ วขึ้ น สะดวกสบายขึ้ น แต เ วลาที่ เ กิ ด อุบัติเหตุ ความเสียหายจะรุนแรงมากกวาแนนอน ดังนั้น วิธีแกปญหาจึงไมใชการไปทําใหความเร็ว ลดลง แตคือการสรางสนามบินที่ปลอดภัย และ เพิ่มมาตรการรักษาความปลอดภัยในดานตางๆ ให ดี ขึ้ น เพื่ อ ให ร ะบบสามารถทํ า งานได อ ย า งมี ประสิทธิภาพและปลอดภัย
Quote from a managing director at Morgan Stanley (1) A strong and well-regulated financial system should be the first line of defense against financial shocks. The challenge is to ensure stability without stifling innovation and growth (2) Aggressive and persistent policy responses are the second line of defense for financial crises. The challenge is to time exit strategies to accommodate recovery. (3) Macroprudential supervision and asset prices should both play bigger roles in monetary policy. (4) Flexible exchange rates enhance the ability of monetary policy to respond to shocks. (5) Global imbalances contributed to the crisis by allowing internal imbalances to grow. Source: http://www.finfacts.com/irishfinancenews/article_1017853.shtml
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
- 57 1/1/70 7:13:50 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
ขอที่สองคือ นโยบายการเงินการคลังที่ใช ในการกระตุนเศรษฐกิจมีความสําคัญ แตรองลงมา จากขอแรก และที่ทาทายคือ ควรจะหยุดเมื่อใด ถา หยุดในจังหวะเวลาที่ไมเหมาะสม อาจจะกอใหเกิด ป ญ หา ข อ ที่ ส ามคื อ นโยบายเศรษฐกิ จ มหภาค จํ า เป น จะต อ งคํ า นึ ง ถึ ง ราคาสิ น ทรั พ ย ใ ห ม ากขึ้ น ที่ผานมา โดยเฉพาะกรีนสแปน ไมไดคํานึงถึงขอนี้ ขอที่สี่ เรื่องของอัตราแลกเปลี่ยนแบบยืดหยุน ซึ่ง อาจารยภาณุพงศไดพูดไปเยอะแลว ขอที่หาคือ ความไมสมดุลของระบบเศรษฐกิจโลกทําใหเกิด วิกฤตเศรษฐกิจในสหรัฐอเมริกา นั่นคือหาประเด็น หลักๆ สําหรับนัยยะตอการจัดการภาคเศรษฐกิจ การเงินในกรณีของประเทศไทย กอนวิกฤตครั้งนี้ เรามี ก ารดํ า เนิ น นโยบายการเงิ น แบบ Inflation Targeting โดยที่นโยบายการเงินจะไมเขาไปยุงกับ ราคาสิ น ทรั พ ย ยกเว น ว า การเพิ่ ม ขึ้ น ของราคา สิ น ทรั พ ย เ หล า นั้ น มี ผ ลต อ การคาดการณ ข อง เงินเฟอในอนาคต คือดู Output Gap กับอัตรา เงิ น เฟ อ เป น หลั ก ซึ่ ง ถ า กลั บ ไปดู อั ต ราดอกเบี้ ย ในภาพที่ 3 ชวงที่กรีนสแปนดำรงตำแหนง ตราบ ใดที่ เ งิ น เฟ อ ไม เ ป น ป ญ หา ก็ ส ามารถลดอั ต รา ดอกเบี้ ย ลงไปได เ รื่ อ ยๆ เมื่ อ ถึ ง จุ ด จุ ด หนึ่ ง ที่ - 58 <0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 58-59
เงินเฟอมีปญหา อัตราดอกเบี้ยก็จะขยับขึ้นไป เพื่อ ควบคุมอัตราเงินเฟอ ซึ่งทําใหเกิดวิกฤตเศรษฐกิจ เพราะไมไดคํานึงถึงเรื่องฟองสบูในราคาสินทรัพย ขอเสนอหนึ่งก็คือ นโยบายการเงินตอจาก นี้ควรจะตองคํานึงถึงราคาสินทรัพยดวย จากแบบ จํ า ลองทางเศรษฐศาสตร ที่ มี น โยบายการเงิ น ที่ คํานึงถึงความเปนไปไดที่จะเกิดวิกฤตทางการเงิน และ Credit Crunch ในอนาคต เราจะพบขอสรุป ที่ ว า นโยบายการเงิ น ที่ เ หมาะสมคื อ การรั ก ษา Output Gap ใหมีไดมากขึ้นกวากรณีของการใช นโยบาย Inflation Targeting ทั้งนี้เพื่อตองการสง สัญญาณใหเอกชนทราบวาอัตราดอกเบี้ยจะอยูใน ระดับที่สูงกวานโยบายเดิมนั่นเอง ถ า เรากลั บ ไปที่ ภ าพที่ 3 ในกรณี ที่ ใ ช นโยบายการเงินที่คํานึงถึงปญหาฟองสบูในราคา สินทรัพยดวยนั้น อัตราดอกเบี้ยก็จะมีการเปลี่ยน แปลงนอยกวาที่แสดงในภาพที่ 3 ซึ่งจะทําใหเกิด การเก็งกําไรจากฟองสบูสินทรัพยนอยลง โอกาสที่ จะเกิดวิกฤตทางเศรษฐกิจก็จะนอยลงไปดวย แต ขอสรุปเหลานี้ไดจากการวิเคราะหจากกรณีของ ประเทศที่พัฒนาแลวเปนหลัก คําถามที่ตามมาก็ คือ แลวกรณีของประเทศไทยจะใชไดหรือเปลา เนื่ อ งจากเราเป น ประเทศเล็ ก หากเราตั้ ง อั ต รา - 59 1/1/70 7:13:50 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
ดอกเบี้ยไวสูงกวาตลาดโลกมากเพื่อคง Output Gap ที่สูงเอาไว ปญหาก็คือเงินทุนจะไหลเขามา ในบานเรา และนําไปสูปญหาไดเชนกัน ประเทศเล็กนั้นมักจะไมมีความสามารถ ในการจั ด การเงิ น ทุ น ที่ ไ หลเข า มาได ดี เ ท า กั บ ประเทศที่พัฒนาแลว เพราะฉะนั้นอาจจะนําไปสู การออกมาตรการควบคุมเงินทุนไหลเขา ซึ่งแมวา นโยบายนี้ จ ะสามารถลดความเสี่ ย งในการเกิ ด วิกฤตเศรษฐกิจได แตประโยชนสวนนี้ตองนําไป เปรียบเทียบกับคาเสียโอกาสของการเจริญเติบโต ในระยะยาว ซึ่งอาจจะไมคุมก็ได เพราะโดยทั่วไป แลว เมื่อประเทศมีระดับการพัฒนาเชิงเศรษฐกิจ มากขึ้น การขยายตัวของการผลิตก็จะมากขึ้นตาม ไปดวย กิจกรรมหรือธุรกรรมตางๆ ในระบบการ เงินจะตองเพิ่มขึ้นอยูแลวตามปกติ การไปควบคุม การเติบโตนี้ก็จะมีผลเสียไดเชนกัน รศ.ดร.สุพจน จุนอนันตธรรม: ผมอยากให ค ณะเศรษฐศาสตร ติ ด ตาม ดู แ ลเรื่ อ งเหล า นี้ เนื่ อ งจากเรื่ อ งเหล า นี้ มี ค วาม สํ า คั ญ มาก เพราะเราค า ขายกั บ ตลาดโลกเยอะ ตลาดการเงินก็คอยๆ กาวหนา รวมทั้งมีการลงทุน ในตางประเทศดวย เราจึงมีความจําเปนอยางยิ่ง - 60 <0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 60-61
ที่จะตองตรวจสอบตลาดตางประเทศ และวิเคราะห รวมทั้งประชาสัมพันธใหประชาชนมีสวนรวม อาจ จะจั ด งานสั ม มนา แล ว เชิ ญ นายกรั ฐ มนตรี ห รื อ รัฐมนตรีวาการกระทรวงการคลังมารวม ทั้งยังชวย ใหอาจารยที่คณะเรากระตือรือรนดวย รศ.ดร.วิมุต วานิชเจริญธรรม: ความจริ ง ผมอยากจะพู ด เหมื อ นกั บ อาจารยภาณุพงศบาง คืออยากมีโอกาสพูดบางวา เปนแฟนพันธุแทของอาจารยสุพจน แตนาเสียดาย ที่ผมไมมีโอกาสไดเปนลูก ศิ ษ ย ข องท า นอาจารย สุพจนแบบอาจารยภาณุพงศ อยางไรก็ดี ผมยัง โชคดี ที่ ไ ด อ าจารย สุ พ จน เ ป น อาจารย ที่ ป รึ ก ษา วิทยานิพนธ เมื่อครั้งที่ผมเรียนปริญญาโทที่คณะนี้ ดังนั้น ผมจึงยินดีมากที่คณะไดจัดงานนี้ขึ้นมาเพื่อ เปนเกียรติแดอาจารยสุพจน งานเชิดชูเกียรติของอาจารยครั้งนี้ทําให ผมนึกถึงสมัยที่เรียนที่มหาวิทยาลัยชิคาโก ซึ่งที่ นั่นก็มีการจัดงานคลายๆ กันนี้เพื่อเปนเกียรติให กับศาสตราจารยที่สรางคุณูปการใหกับคณะ ซึ่ง งานที่ผมไดเขารวมเปนงานที่จัดใหกับศาสตราจารย อ าร โ นลด ฮาร เ บอร เ กอร (Prof. Arnold Harberger) ในครั้งนั้น ทางคณะไดใหศาสตรา- 61 1/1/70 7:13:51 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
จารยโรเบิรต ลูคัส (Prof. Robert Lucas) เปนคน กล า วแนะนํ า ว า สมั ย ที่ ท า นได เ รี ย นกั บ อาจารย ฮารเบอรเกอรนั้นเปนอยางไรบาง อาจารยสุพจน ของผมมีความละมายคลายคลึงกับทานอาจารย ฮารเบอรเกอรคอนขางมาก เพราะทั้งสองทานเปน อาจารย ท างด า นเศรษฐศาสตร ก ารเงิ น ระหว า ง ประเทศเหมือนกัน ผลงานทางดานวิชาการของ อาจารยสุพจนมีเยอะมาก ที่สําคัญคืออาจารยเปน ผู มี พ ระคุ ณ ต อ พวกเรา เหล า นั ก ศึ ก ษาทั้ ง หลาย ที่อาจารยเปนที่ปรึกษาวิทยานิพนธ ผมก็เปนหนึ่ง ในนั้น ตอนที่เขียนวิทยานิพนธปริญญาโท ผมได เรี ย นรู จ ากท า นอาจารย สุ พ จน ห ลายเรื่ อ ง ที่ ผ ม ประทั บ ใจก็ คื อ ท า นอาจารย สุ พ จน เ ป น ทั้ ง นั ก เศรษฐศาสตร เ ชิ ง ทฤษฎี แ ละเชิ ง ประจั ก ษ ที่ อาจารย เ ล า ว า อาจารยเก็บขอมูลหรือใหลูกศิษย คํานวณ ผมยืนยันได อาจารยสุพจนเคยเลาใหผม ฟงวา ชวงกอนวิกฤตการเงิน อาจารยเคยคํานวณ เก็บตัวเลข คิดเรื่องดุลการคา เปรียบเทียบอัตรา สวนของดุลการคากับทุนสํารองระหวางประเทศ อาจารย เ ก็ บ ข อ มู ล เช น นี้ อ ยู เ สมอ อาจารย เ ป น ตัวอยางของการเปนนักเศรษฐศาสตรที่เชื่อมโยง ระหวางทฤษฎีกับตัวเลขไดเปนอยางดี ซึ่งเปนสิ่งที่ - 62 <0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 62-63
ยากที่พวกเราจะเลียนแบบ เพราะเรามักพบวานัก วิชาการเศรษฐศาสตรสวนใหญมักไมสามารถเปน ทั้ ง นั ก ทฤษฎี แ ละนั ก วิ จั ย เชิ ง ประจั ก ษ ไ ด ใ นเวลา เดียวกัน ประเด็นที่ผมอยากจะพูดในวันนี้ก็อาจจะ ตอเนื่องจากที่หลายๆ ทานไดพูดมาแลว อาจารย สุพจนไดพูดถึง พอล ครุกแมน วาเขาไดเตือนวา จะเกิดวิกฤต ผมขอเลียนแบบทานอาจารยสุพจน นิดหนึ่ง ผมมีนิตยสาร BusinessWeek ในเลมนี้มี บทความเรื่อง “What Good Are Economists Anyway?” ซึ่งเหมือนกับจะตั้งคําถามวาพวกนัก เศรษฐศาสตรนี่มีประโยชนอยางไร ทั้งนี้ก็เพราะ นักเศรษฐศาสตรทั้งหลาย ไมเคยทํานายลวงหนา ไดเลยวาเมื่อไหรจะเกิดวิกฤตเศรษฐกิจ อันที่จริง นักเศรษฐศาสตรเราก็พอจะมอง เห็นอยูวาใครมีพฤติกรรมสุมเสี่ยง หรือลักษณะ ที่ ว า มี Leverage มากๆ แล ว ก็ จ ะทราบดี ว า สถานการณเชนนี้ไมคอยปลอดภัย แตผมคิดวา สิ่งหนึ่งที่เราไมเคยคิดกันเลยก็คือ สถานการณเชน นี้ จ ะลุ ก ลามจนก อ ให เ กิ ด ความเสี ย หายมากมาย มหาศาล ไมเคยคิดวาวันหนึ่งตลาดหุนจะลม จะ คลายโรคระบาดที่ลุกลามไป ไมใชจํากัดวงแคภาค การเงิน แตยังไปถึงภาคเศรษฐกิจจริงดวย ตรงนี้ - 63 1/1/70 7:13:51 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
นาสนใจวาทําไมเราไมสามารถมองไปจนถึงตรง นั้นได ส ว นหนึ่ ง ผมคิ ด ว า หนึ่ ง ธรรมชาติ ข อง ตราสารการเงิน (โดยเฉพาะพวกตราสารอนุพันธที่ ซื้อขายแบบ over-the-counter) ไมใชสิ่งที่มีการ ควบคุมกํากับ ดังนั้นจึงเปนตลาดตราสารการเงินที่ ผูทําหนาที่กํากับดูแลไมสามารถทราบถึง Position หรือ Outstanding ตางๆ ได แลวสิ่งที่เลวรายก็คือ มีการสรางความเชื่อมโยงระหวางบัญชีและความ มั่นคงของสถาบันการเงินใหผูกเขาดวยกัน จึงทํา ใหเกิด Systematic Risk ขึ้น กลาวคือ เปนความ เสี่ยงที่เริ่มตนจากสถาบันการเงินใดสถาบันการ เงินหนึ่ง และสงผลลุกลามไปถึงสถาบันการเงิน อื่นๆ จนกระทั่งทําใหระบบลมสลาย แลวก็มีนัยยะ ตอมาถึงการกํากับดูแลสถาบันการเงินดวย ถึงแมวาเราจะมีระบบที่พยายามเตือนภัย สถาบันการเงินอยูแลว เรามี Value at Risk (VaR) ที่คํานวณความเสี่ยงของสถาบันการเงินออกมาได แตนี่คือการประเมินความเสี่ยงของสถาบันเดียว เราไมไดมองในลักษณะลูกโซหรือตอเนื่อง เชน ถา เกิดสถาบันการเงิน A ลม แลวจะสงผลกระทบตอ สถาบั น การเงิ น B อย า งไร แล ว จะทํ า ให ร ะบบ สถาบันการเงินทั้งระบบเสียหายมากนอยเพียงใด - 64 <0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 64-65
ตรงนี้เปนสิ่งที่เราไมไดนึกถึงกันมากอน จนกระทั่ง วิ ก ฤตครั้ ง นี้ เพราะฉะนั้ น นี่ คื อ บทเรี ย นสำหรั บ เราที่จะตองมองทุกอยางใหมหมด ในเชิงเศรษฐศาสตร เราเรียกไดวาเปน ปญหา Externality ที่วาดวยเรื่องความมั่นคงของ สถาบันการเงิน การลงทุนในสินทรัพยของสถาบัน การเงินแหงหนึ่ง ไมใชวาเราจะตองประเมินความ เสี่ยงเฉพาะของสถาบันการเงินนั้นๆ เทานั้นแลว ตอนนี้ เ ราต อ งมองต อ ไปด ว ยว า การลงทุ น ของ สถาบันการเงินแหงนั้น ถาเกิดความเสียหายขึ้นมา จะกระจายตอไปถึงสถาบันการเงินอื่นๆ และระบบ โดยรวมอยางไร เวลาที่เราพูดถึง Externality นักเศรษฐศาสตรจะมองวามีวิธีการอยางไรที่จะ Internalize Externality นั้น ซึ่งไมใชเรื่องงายที่เราจะควบคุม พฤติกรรมสุมเสี่ยงของธนาคาร แลวที่อาจจะหนัก ไปกวานั้นก็คือ Value at Risk ของธนาคารแหงนี้ อาจจะมาก แลว Externality ที่ปลอยไปสูธนาคาร อื่นก็มากตามไปดวย การที่ Value at Risk ของ ธนาคารแหงหนึ่งมากนั้น อาจจะเปนเพราะเปน ธนาคารที่ใหญ เวลาเกิดความเสียหายก็เสียหาย มาก แลวมีผลกระทบตอ จึงเปนประเด็นที่วา Too Big to Fail (TBTF) เราจะเกิดความรูสึกที่วายิ่ง - 65 1/1/70 7:13:52 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
ธนาคารใหญ เราจะปลอยใหลมไมได เราจึงตองมา คิดกันวาจะทําอยางไรที่จะปองกันปญหา หรือถา เกิดปญหาแลวจะมีแนวทางการชวยเหลืออยางไร แลวก็จะกอใหเกิดปญหาตามมาอีก เชน ปญหา Moral Hazard เรื่ อ งของการตรวจสอบ เพราะ ฉะนั้นจึงเปนโจทยที่ทาทายสำหรับคนที่ทําหนาที่ กํากับ อย า งที่ อ าจารย สุ พ จน บ อกก็ คื อ ผู ที่ รั บ ภาระหนักก็คือธนาคารแหงประเทศไทย นอกจาก จะต อ งจั บ ตาดู ค วามเคลื่ อ นไหวของอั ต ราแลก เปลี่ยนและนโยบายการเงินตางๆ แลว การกํากับ ดูแลสถาบันการเงินก็เปนเรื่องสําคัญ เพราะมีผล ต อ ระบบโดยรวม และการออกแบบเรื่ อ งพวกนี้ ไม ใ ช เ รื่ อ งง า ย ต อ งพึ่ ง นั ก ทฤษฎี ใ นส ว นของ Mechanism Design เวลาที่เกิดปญหา สิ่งหนึ่งที่เราเห็นคือการ ตอบสนองของรัฐบาลทั่วโลกในการใชนโยบายการ คลังเปนตัวนําในการแกปญหา จากสมการรายได ของประเทศ Y = C + I + G + X - M ในกรณีของ อเมริกาสามารถมองคลายๆ อยางนั้นได เวลาที่ เศรษฐกิจทุกภาคย่ำแย สวนไหนที่จะสามารถทํา หนาที่ในการกระตุนเศรษฐกิจได สําหรับการคา ตางประเทศ อเมริกามีปญหาอยูแลว การบริโภค - 66 <0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 66-67
ภายในประเทศลดลง ประชาชนตกงาน ความเสี่ยง ในระบบเพิ่มขึ้น เพราะฉะนั้น การใชจายของเขา ยอมลดลง การลงทุนก็ไมคอยเกิด เพราะสวนที่มี ปญหาคืออสังหาริมทรัพย ซึ่งสงผลใหการลงทุนใน ประเทศลดลง เหลือเพียงแคภาครัฐที่หวังพึ่งได จึง ตองรับบทบาทนําในการกระตุนเศรษฐกิจ อยางไรก็ตาม มีการถกเถียงกันระหวาง สองฝาย ฝายหนึ่งเชื่อในการใชจายของภาครัฐที่จะ ช ว ยกระตุ น เศรษฐกิ จ ส ว นอี ก ฝ า ยนั้ น ไม เ ชื่ อ ใน เรื่องของการใชจายภาครัฐ โดยเฉพาะคนที่ศึกษา เศรษฐศาสตร ม หภาคในสมั ย หลั ง ๆ จะเชื่ อ ใน Ricardian Equivalence คื อ เชื่ อ ว า การเพิ่ ม ค า ใชจายมากๆ จนกระทั่งเกิดการขาดดุลในปจจุบัน จะไมชวยกระตุนเศรษฐกิจ เพราะในอนาคตจะตอง มีการเพิ่มภาษีเพื่อใชหนี้ เพราะฉะนั้น คนที่มอง ออกก็จะเก็บออมไวเพื่อที่จะเสียภาษีในอนาคต ฝายที่สนับสนุนการกระตุนเศรษฐกิจโดย การใช จ า ยของภาครั ฐ ก็ จ ะอ า งอิ ง งานศึ ก ษาของ Christina Romer and Jared Bernstein (2009)6 ซึ่งคํานวณวาถารัฐบาลอเมริกาเพิ่มคาใชจายอยาง Christina Romer and Jared Bernstein (2009), “The Job Impact of the American Recovery and Reinvestment Plan,” January 9, 2009. 6
- 67 1/1/70 7:13:52 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
ถาวร 1 เปอรเซ็นตของ GDP จะทําให GDP เพิ่ม ขึ้น 1.6 เปอรเซ็นต เขาเชื่อวามี Multiplier Effect ในทางทฤษฎี ทีนี้ในเดือนกุมภาพันธ 2009 รัฐบาล อเมริกาก็ออกกฎหมาย Recovery and Reinvestment Act ซึ่งเปนกฎหมายที่รัฐบาลจะใสเงินเขาไป ในระบบอยางมหาศาล ดวยขนาดของเงินกอนนั้น จะทําให GDP ของอเมริกาโตขึ้น 3-4 เปอรเซ็นต ภายในสิ้นป 2010 นั่นคือสิ่งที่คํานวณออกมา แต งานศึกษานี้ก็ใชวาจะมีคนเห็นดวยทั้งหมด นักเศรษฐศาสตรที่มองตางมุมจะอางอิง งานศึ ก ษาของ Cogan, Cwik, Taylor and Wieland (2009)7 ซึ่งเปนงานวิจัยที่ใชแบบจําลอง แนว DSGE (Dynamic Stochastic General Equilibrium Model) ตามทฤษฎี แ บบ New Keynesian ที่มี Nominal Rigidity (กลาวคือ ระดับ ราคาไม ส ามารถปรั บ เปลี่ ย นตามกลไกตลาดได อย า งสมบู ร ณ ) แต ก็ เ ป น แบบจํ า ลองเศรษฐกิ จ มหภาคที่ มี พื้ น ฐานทฤษฎี เ ศรษฐศาสตร จุ ล ภาค (Microeconomics Foundation) อยูเฉกเชนแบบ จําลองแนว New Classical John Cogan, Tobias Cwik, John Taylor and Volker Wieland (2009) “New Keynesian versus Old Keynesian: Government Spending Multipliers,” Working Paper. 7
- 68 <0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 68-69
เขาพบว า Multiplier นั้ น น อ ยกว า 1 เพราะวาเกิด Crowding Out Effect ขึ้น ดวยเหตุที่ การใชจายของรัฐบาลไปเบียดเบียนการใชจายของ เอกชน พอคํานวณผลกระทบของโครงการแกไข เศรษฐกิจตัวนี้แลว พบวาเพิ่มอัตราการจางงาน นอยกวาที่ Romer and Bernstein (2009) พบ สิ่ ง เหล า นี้ ยั ง เกิ ด การโต เ ถี ย งกั น อยู ว า นโยบาย การคลังสามารถแกปญหาไดหรือไม แตสิ่งหนึ่งที่ เราตองคิดก็คือ เงินไมไดลอยมาจากอากาศ เมื่อ รัฐบาลใชจาย รายรับจะมาจากไหน หากมองยอน กลับมาที่ประเทศไทย นโยบายไทยเขมแข็งที่จะกอ ใหเกิดรายจายของภาครัฐจํานวนมหาศาลนั้นก็จะ สะทอนนโยบายภาษีไทยเขมแข็งดวยเชนกัน นั่ น คื อ สิ่ ง ที่ เ ราได เ ห็ น กั น ในต า งประเทศ คือเมื่อเกิดวิกฤตแลวก็เกิดการศึกษาตามมา เมื่อ เกิดการศึกษาที่มีความเห็นแตกตางกันก็เกิดการ โตเถียงกัน ทำใหเกิดบทเรียนจากวิกฤตเหลานี้ สําหรับประเทศไทย เรามีวิกฤต แตจะมีบทเรียน หรือเปลา ผมไมแนใจ อาจจะมีผูที่ศึกษางานของ อาจารยสุพจนที่รวมอยูในหนังสือครบรอบ 60 ป ของคณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร ซึ่งเปนบทความที่สามารถใหภาพเศรษฐกิจไทย ทั้งกอนวิกฤตและหลังวิกฤตได ถือเปนงานศึกษา - 69 1/1/70 7:13:52 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
ชิ้นหนึ่งที่ใหบทเรียนแกพวกเรา นอกเหนือจากนี้ นั ก เศรษฐศาสตร ไ ทยเราค อ นข า งอาภั พ ในเรื่ อ ง ของการคนหาองคความรูที่จะไปตอยอดหรือตอบ คําถามใหเราไดเรียนรูอะไรใหมๆ วั น นี้ เ รามาพู ด กั น ถึ ง เรื่ อ งบทเรี ย น ฟ ง อาจารยภาณุพงศบอกวาตอนนี้เศรษฐกิจฟนตัว แลว ผมกลัววาพวกเราก็จะลืมเรื่องวิกฤต วันนี้ผม ยังคุยกับอาจารยพิสุทธ (กุลธนวิทย) อาจารยกลับ จากเมืองนอกมาหนึ่งปคงไมรูสึกวาประเทศไทยอยู ในชวงวิกฤต ก็คงเหมือนกับการดําเนินชีวิตปกติ หลายๆ คนก็รูสึกเชนนั้น เหมือนกับวาเราไมได เรียนรูอะไร นักวิชาการตองทํางานวิจัย คนที่จะไดรับ การเชิ ด ชู ท างวิ ช าการต อ งทํ า งานวิ จั ย ที่ มี ค นมา วิเคราะหและทํางานศึกษาตอไปได สรางเปนความ รูเพิ่มขึ้น ใหคนไดเรียนรูและเขาใจมากขึ้นกวาเดิม ผมจึงขอสรุปตรงที่วา บทเรียนของเราคงตองหา ทางเรียนรูกันตอไปดวยการศึกษาและการทํางาน วิจัย ผมชื่นชมคณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัย ธรรมศาสตร ที่เริม่ มีการผลิตหนังสือออกมา มีการ รวบรวมองคความรูวาที่ผานมาเราไดเรียนรูอะไร บาง
- 70 <0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 70-71
ชวงถาม-ตอบ รศ.สุขุม อัตวาวุฒิชัย: วิกฤตที่เกิดขึ้นแตละครั้ง ทุกคนจะหันไป หาคําตอบอื่น ซึ่งตีความจากความรูดั้งเดิม มีการ พูดถึงการกํากับดูแล G-20 คุยกันวาจะทําอยางไร เพื่ อ ป อ งกั น ไม ใ ห วิ ก ฤตทางการเงิ น เกิ ด ขึ้ น อี ก คงจะมีการออกกฎหมายตางๆ เพื่อควบคุมระบบ การเงิน ผมสงสัยวาในขณะที่โครงสรางตลาดเงิน ของโลกเรามุงไปยังระบบตลาด ซึ่งโดยหลักการ แลวจะไมมีการพึ่งพาภาครัฐ ปลอยใหตลาดดําเนิน การเอง วิกฤตการเงินที่เกิดขึ้นครั้งนี้ทําใหความ เชื่อตรงนี้สั่นคลอนไปหรือไม เพราะมีการพูดกัน มากในเรื่องของการเขามาควบคุมของรัฐ แนวคิด อยางนี้เนนไปทางไหน พอเกิดวิกฤตเนนไปที่การ กํากับดูแล แตพอไมมีวิกฤตเนนไปที่ระบบตลาด นั่นคือประเด็นที่หนึ่ง ประเด็นที่สอง วิกฤตการเงินในอเมริกา เกิดจากหลักทรัพยทางการเงินสมัยใหมที่คนไม คุนเคย เรื่องของ CDO และ CDS ผมกลัววาตลาด เงิ น ในบ า นเราจะสร า งนวั ต กรรมทางสิ น ทรั พ ย ตางๆ ขึ้นโดยที่ตัวละครในตลาดขาดความรูและ ความเขาใจ เชน สมัยหนึ่งพูดถึงการพัฒนาตลาด อนุพันธ ซึ่งยุงยาก คนทั่วไปไมเขาใจ ตัว CDO - 71 1/1/70 7:13:53 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
และ CDS ทําใหเศรษฐกิจพัง คนในอเมริกาก็ไม เข า ใจเลยว า สองตั ว นี้ คื อ อะไร นั ย ยะอย า งนี้ จ ะ อันตรายหรือไม ถาหากตลาดเงินในบานเราดําเนิน ตามอเมริกา สำหรับสองปญหานี้ รัฐบาลควรจะ เขามาแทรกแซงตลาดหรือไม รศ.ดร.สุพจน จุนอนันตธรรม: ตามปกติแลวเกิดปญหาอยูตลอด ตั้งแต สมัยกอน คอมมิวนิสตเชื่อวารัฐบาลทําทุกอยาง เสรีนิยมก็เชื่อวารัฐบาลควรทํานอย ในที่สุด รัฐบาล จีนปลอยเสรีมากยิ่งขึ้น ผมคิดวาทางที่ดีที่สุดคือ นักวิชาการที่มีความรูจะตองคอยจับตาเรื่องของ โลก เราจะตองเขาถึงขอมูลของประเทศที่สําคัญๆ มี ค วามเข า ใจในเรื่ อ งเศรษฐกิ จ ของเขา ผมตาม เรื่องเงินออมในอเมริกาอยูตลอด ผมตระหนักถึงสิ่ง เหลานี้ตลอดเวลา ผมคิดวาเราจะตองเปดหูเปดตา คอยตรวจสอบวาเมื่อไรฟองสบูจะแตก ถึงแมจะ ไมใชเรื่องงาย แตเราตองตระหนัก เราตองเชิญ ผูนําประเทศมา แลวบอกเขา เพราะอาจารยรูเรื่อง มากกวาเขา วันๆ เขามีแตเรื่องการเมือง หมอมอุย (ม.ร.ว.ปรีดิยาธร เทวกุล) ยัง เคยติ ด ต อ อาจารย ที่ นี่ ไ ปสอนนั ก ข า วที่ ธ นาคาร แห ง ประเทศไทย เพราะนั ก ข า วมั ก จะไม เ ข า ใจ - 72 <0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 72-73
เศรษฐศาสตร จึ ง ถามคํ า ถามที่ ไ ม ต รงจุ ด พอล แซมมวลสัน (Paul Samuelson) ก็ เ คยไปสอน เศรษฐศาสตรใหกับนักการเมืองในสภา วิกฤตในครั้งนี้ นักเศรษฐศาสตรจํานวน หนึ่งทราบวาจะเกิดปญหาขึ้นกอนหนานี้หลายป ถ า เรารู ก อ น รั ฐ บาลไทยก็ จ ะสามารถเตรี ย มตั ว รั บ มื อ ได เ ลย เราต อ งมี ข อ มู ล เพื่ อ ที่ จ ะบอกแก รัฐบาลได ศ.ดร.พรายพล คุมทรัพย: ก อ นอื่ น ต อ งขอกล า วว า ดี ใ จที่ อ าจารย สุพจนไดกลับมาบานอีกครั้งหนึ่ง ผมเองก็ดีใจที่ได เจอเพื่อนเกา ถึงแมจะอายุนอยกวา แตก็ถือวาเปน รุนไลๆ กัน รวมงานกันมาหลายสิบป ผมชื่นชมอาจารยสุพจนเปนอยางยิ่ง ทาน เป น นั ก เศรษฐศาสตร อ ย า งแท จ ริ ง ทุ ก ครั้ ง ที่ ไ ด คุยกับอาจารยสุพจนถือเปนการประเทืองปญญา สําหรับผม วั น นี้ ต อ งชื่ น ชมว า ลู ก ศิ ษ ย ทั้ ง สามของ อาจารยทําหนาที่ไดดีมาก มาวิเคราะห วิจารณ และเสนอแนะในเรื่องที่ผมคิดวาเปนประเด็นที่นา สนใจทั้งสิ้น และการนําเสนอตอสาธารณะ รวมทั้ง การติดตามเศรษฐกิจไทยและเศรษฐกิจโลก ผม - 73 1/1/70 7:13:53 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
หวังวาลูกศิษยทั้งสามจะดำเนินการตอไป ผมคิด วาจะเปนประโยชนสําหรับสาธารณชนและคณะ ของเรา ผมขอมองไปข า งหน า นิ ด หนึ่ ง เกี่ ย วกั บ วิกฤตคราวนี้ บทเรียนที่ผมไดรับฟงจากวิทยากร ทั้งสามทานคือการกํากับดูแลสถาบันการเงิน ซึ่ง เรื่องนี้อาจจะเกี่ยวของกับประเทศไทยนอยหนอย แตสําหรับโลกนี่สําคัญมาก ประเทศไทยนาจะมี บทเรียนอะไรบางอยาง ผมคิดวาระบบปจจุบันใช ไมได อาจารยอารยะพูดถึงเครื่องบินไอพน ระบบ ป จ จุ บั น เป น เครื่ อ งบิ น ไอพ น ก็ จ ริ ง แต เ วลาตก ผูโดยสารตายหมด คนขับรอด พอธนาคารลม ผู ฝากเงินและผูที่เกี่ยวของไดรับความเสียหาย แตผู บริหารธนาคารไดโบนัส ผมคิดวาเปนระบบที่ใช ไมได ไมเพียงแคไมยุติธรรม แตยังมีผลกระทบตอ โลก อยางประเทศไทยเราตองดูใหดีเรื่องที่เราทํา และเรื่องที่คนอื่นทําดวย เรื่ อ งที่ ส องคื อ หลายคนพู ด ถึ ง นโยบาย การเงินและการคลัง นาสนใจมาก เปนประเด็นที่ เราน า จะเก็ บ เอาไปคิ ด และวิ เ คราะห การแลก เปลี่ยนความคิดเห็นในเรื่องตางๆ เหลานี้เปนเรื่อง ที่สําคัญมากๆ แตเรื่องที่ผมอยากจะถามทั้งจาก ทานอาจารยสุพจนและวิทยากรทั้งสามทานก็คือ - 74 <0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 74-75
บังเอิญวาทุกหกสัปดาห ผมตองไปที่ธนาคารแหง ประเทศไทย ผมยืนยันไดวาดอกเตอรทั้งหลายที่ ธนาคารแหงประเทศไทยทําอยางที่ทานอาจารย สุพจนเสนอแนะ คือวิเคราะหและติดตามนโยบาย ทางเศรษฐกิ จ ของประเทศต า งๆ เพราะผมได มี โอกาสไปใชประโยชนจากบริการของเขา ผมยัง หวังวาคณะของเราจะทําบาง และทําลึกไปกวาเขา เพราะเราสอนลูกศิษยลูกหาทางดานนี้อยูแลว สวน เขาทํางานวิจัยอยางเดียว ไมไดสอนใคร เราจึงได เปรียบ ประเด็นที่ผมอยากจะโยงก็คือ เราทราบดี วานโยบายการเงินไดดําเนินการไปถึงจุดที่เรียก ไดวานิ่งแลว ลดอัตราดอกเบี้ยนโยบายลงไป จาก 3.75 เหลือ 1.25 และสองครั้งแลวที่คณะกรรมการ นโยบายการเงินคงดอกเบี้ยไวในระดับนั้น ปญหา เหลานี้ไมใชนโยบายการเงิน นโยบายการคลังนา จะเปนพระเอกอีกครั้ง ก็มีขอโตเถียงกันในเรื่องนี้ แตอีกประเด็นหนึ่งคืออัตราแลกเปลี่ยนตอนนี้ตรง กั บ ใจของอาจารย สุ พ จน ซึ่ ง ได ใ ช เ วลา กํ า ลั ง ใจ และกําลังสมอง ในการศึกษาเรื่องอัตราแลกเปลี่ยน ตอนนี้ ใ ช น โยบายอั ต ราแลกเปลี่ ย นแบบลอยตั ว ภายใต ก ารจั ด การ มาระยะหลั ง จะเป น แบบเข า ไปจัดการมากกวาปลอยลอยตัว - 75 1/1/70 7:13:54 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
อยางที่ทุกคนวิเคราะห วิกฤตเศรษฐกิจ เกิ ด ขึ้ น การส ง ออกลดลง แต ก ารนํ า เข า ลดลง มากกวา เกินดุลการคาในระดับหนึ่ง ถึงแมการ ท อ งเที่ ย วจะแย ก็ ต าม ดุ ล บั ญ ชี เ ดิ น สะพั ด ยั ง คง เกินดุลอยู เพราะฉะนั้น เราจะเห็นไดวาเงินทุนไหล เขา คาเงินดอลลารออนมากเมื่อเทียบกับเงินสกุล อื่นๆ เงินบาทจึงหนีไมพนแรงกดดันเมื่อเทียบกับ เงินดอลลาร สํ า หรั บ เงิ น บาท หลายท า นพู ด กั น ว า ไมอยากใหแข็งจนเกินไปเมื่อเทียบกับคูแขงหรือ คูคา โดยใชขอมูล NEER (Nominal Effective Exchange Rate) สิ่งที่เขาทําคือพยายามไมให NEER เปลี่ ย นไปมากนั ก แต ก็ มี แ รงกดดั น จาก ภายนอก ทํ า ให ธ นาคารแห ง ประเทศไทยต อ ง แทรกแซงมาก ในการประชุมทุกครั้งมีการพูดคุย กันในเรื่องนี้วา เราควรจะมีโควตาในการแทรกแซง คาเงินบาทหรือไม ในการแทรกแซงแตละครั้งตอง มีการทํา Sterilization กํากับไปดวย เพราะการ แทรกแซงเชนนี้ก็เหมือนกับขายเงินบาท ซื้อเงิน ดอลลาร เงินบาทในตลาดจะเยอะ ถาไมทําอะไร จะทํ า ให อั ต ราดอกเบี้ ย ต่ ำ ลงไป ซึ่ ง จะไปลบล า ง อั ต ราดอกเบี้ ย นโยบาย ดั ง นั้ น จึ ง ต อ งมี ก ารดึ ง เงิ น กลั บ ด ว ยการขายพั น ธบั ต ร ซึ่ ง ธนาคารแห ง - 76 <0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 76-77
ประเทศไทยก็ตองจายดอกเบี้ย ตอนนี้ ถ า เราไปดู บั ญ ชี ข องธนาคารแห ง ประเทศไทย จะเห็นไดวาสินทรัพยตางประเทศสูง ขึ้นมาก แลวเปนเปอรเซ็นตที่สูงมาก 80 เกือบ 90 กวาเปอรเซ็นต เมื่อเทียบกับสินทรัพยชนิดอื่นๆ ของธนาคารแหงประเทศไทย เนื่องจากแทรกแซง มาก ธนาคารแหงประเทศไทยก็จะเปนหนี้ในรูป เงินบาทมาก ก็จะขาดทุน ประเด็นก็คือ แลวจะทําอยางไร คําตอบ งายๆ อาจจะบอกวาเลิกแทรกแซง แลวปลอยให เงินบาทแข็งคาตามภาวะตลาด ซึ่งเปนคําตอบที่จะ ถู ก วิ พ ากษ วิ จ ารณ ดั ง นั้ น พอจะมี วิ ธี อื่ น หรื อ ไม ที่จะทําใหคาเงินบาทไมแข็งจนเกินไป แตในขณะ เดียวกันก็ทําใหขอจํากัดตางๆ ลดลงไปดวย ทั้งทุน สํ า รองระหว า งประเทศและหนี้ ข องธนาคารแห ง ประเทศไทย รศ.ดร.สุพจน จุนอนันตธรรม: ตอนนี้ ธ นาคารแห ง ประเทศไทยเขา Sterilize อยางที่อาจารยวา เพื่อกดปริมาณเงินลง ไป ผมคิดวาเขามีขอจํากัด ทางออกคือปลอยใหคา เงินบาทแข็งไปเลย ซึ่งจะสงผลตอการสงออก และ ทําใหเกิดภาวะเศรษฐกิจถดถอยยิ่งขึ้น ผมคิดวา - 77 1/1/70 7:13:54 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
รัฐบาลจะตองใชจายเงินเร็วกวานี้ ซึ่งการใชจาย เงิ น ของรั ฐ บาลควรจะเพิ่ ม ความสามารถในการ ผลิตดวย คือสวนหนึ่งรัฐบาลปจจุบันไดเพิ่มการ บริโภคในประเทศไปแลว เชน เช็คสองพันบาท กระตุนเศรษฐกิจรอบแรก การใชจายของรัฐบาล ครั้งตอมา 1.43 ลานลานบาท ควรจะไปเพิ่มความ สามารถในการผลิตโดยตรง ที่จริงแซมมวลสันก็ เคยพูดไวที่อเมริกาวา การขาดดุลตองคํานึงถึงการ ใช เ งิ น ไม ใ ช เ พื่ อ ไปเพิ่ ม รายได ใ ห แ ก ป ระชาชน เพียงอยางเดียว ประเทศไทยควรจะลงทุนในดาน การขนสงมากขึ้น แมสิ่งเหลานี้จะใชเวลานาน แต ในระยะยาวจะดีกวา รศ.ดร.ภาณุพงศ นิธิประภา: การใช จ า ยด า นการลงทุ น เป น เรื่ อ งที่ ดี เพราะจะชวยเพิ่มความสามารถในการผลิต แตเรา ต อ งคํ า นึ ง ถึ ง วิ ธี ก ารหาเงิ น ด ว ย ถ า หากเราขาย พันธบัตรเพื่อเพิ่มการใชจายดานการลงทุน เราก็ ไมควรที่จะนํามาใชกับการบริโภคในปจจุบัน จะ สังเกตไดวารายจายปจจุบันของรัฐบาล สวนใหญ จะเนนไปที่การใชจายเพื่อการบริโภค ไมใชเรื่อง ของการลงทุน สวนของการลงทุนนั้นตกต่ำไปมาก ทั้งๆ ที่เปนโอกาสดีที่จะไดกระตุนเศรษฐกิจ เบี้ย - 78 <0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 78-79
ยังชีพเพื่อผูสูงอายุ นโยบายเรียนฟรี เช็คสองพัน บาท รายจายเหลานี้ควรจะมาจากการเก็บภาษี ไมใชการขายพันธบัตรที่ภาระจะไปตกอยูกับคนรุน หลัง นี่เปนการใชจายเงินที่ผิด ยิ่งการใชจายเงินใน ปจจุบัน รัฐบาลชุดกอนๆ ใชนโยบายประชานิยม แตรัฐบาลชุดนี้กลับใชนโยบายอภิมหาประชานิยม ใกลเลือกตั้งแลว การใชจายเพื่อการบริโภคกลับ เปนไปเพื่อการหาเสียง นี่คือขอสังเกตเรื่องการ กระตุนเศรษฐกิจ ในแงของนโยบายการคลัง นอกจากจะดู ว า มี ป ระสิ ท ธิ ภ าพหรื อ ไม ต อ งดู ด ว ยว า จะมี ผ ล อยางยั่งยืนหรือเปลา ถาเงินที่จายไปไปตกอยูกับ คนที่ไมไดใชจาย ผลของตัวคูณก็มีไมมาก สวน เรื่องของการสงออกที่มีสัดสวนเปน 70 เปอรเซ็นต ของ GDP จริงๆ แลวการสงออกมากขึ้น การนํา เขามากขึ้น เพราะฉะนั้น การกระตุนไมใชวา GDP จะเพิ่ม บางสวนอาจจะไหลออกไปดวย ผมคิดวา อัตราแลกเปลี่ยนไมชวยอะไรมาก จะชวยในแงของ Output Effect มากกว า ถ า เศรษฐกิ จ อเมริ ก า ฟนตัว นั่นละ การสงออกของเราจะเพิ่มขึ้น ซึ่งไป เกี่ยวของกับการจางงานดวย สําหรับผูยากไรที่ได รับเงินไปแลวรีบใชจายทันที นั่นก็เปนเรื่องที่ดีที่ สามารถกระตุนเศรษฐกิจได - 79 1/1/70 7:13:54 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
กลั บ มาที่ อั ต ราแลกเปลี่ ย น ผมมองว า ถาหากเราคอยพะเนาพะนอผูสงออก เขาจะไมรูวา ในโลกนี้ไมมีอะไรที่ตายตัว มันมีขึ้นมีลง มีของแพง ของถูก หลักการก็คือ เราตองสรางแรงจูงใจทั้งจาก ตลาดในประเทศและตลาดนอกประเทศ นี่คือจุด สําคัญ เราตองคิดถึงผูนําเขาดวย ผูผลิตเพื่อตลาด ในประเทศก็ตองนําเขาสินคามาผลิต ถาเงินบาท แข็ ง ค า ผมคิ ด ว า เป น เรื่ อ งที่ ดี เงิ น เฟ อ จะไม สู ง ราคาน้ำมันจะไมสูง เราตองมองทั้งสองดาน ผมไม เห็นวาการดูดซับสภาพคลองจะไดผล ในระยะสั้น จะไดผลหรือไมไดผลอยางไร แตตามทฤษฎีแลว ในระยะยาวจะไมไดผล แถมตนทุนยังสูงขึ้นดวย บางครั้ ง ธนาคารแหงประเทศไทยมีกําไรนอยลง เขาก็สงเงินเขากระทรวงการคลังนอยลง สุดทาย งบประมาณของรัฐบาลก็ถูกกระทบไปดวย ผมอยากจะพูดวาประวัติศาสตรเปนเรื่อง สําคัญ ในอดีต กอนเกิดวิกฤตป 1997 เราไมเคย ปลอยใหคาเงินบาทปรับตัว ชวงนั้นถาเราปลอย ใหคาเงินบาทแข็งกอนหนานั้น วิกฤตเศรษฐกิจก็ จะไมเกิด ที่เราไมยอมใหคาเงินบาทแข็งก็เพราะ เรากลัววาการสงออกจะตก ซึ่งไมเปนความจริง เสมอไป นั่นเปนอดีตที่เราไมเคยเรียนรู
- 80 <0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 80-81
ปจจุบัน ถาเราไมยอมใหคาเงินบาทผิด แปลกไปจากที่เราคิดวาควรจะเปน เราก็จะกลับไป เหมื อ นเดิ ม อี ก เราคอยแต จ ะให ค า เงิ น บาทคงที่ ตายตั ว อย า งนี้ ซึ่ ง เป น ไปไม ไ ด เหมื อ นกั บ ค า หนวยกิตของนักศึกษาธรรมศาสตรไมคอยปรับขึ้น เทาไร ถึงแมตนทุนจะสูงขึ้นแลว ทางที่ดีตองทําให ผูสงออกเขาใจ คาเงินของไตหวันแข็งขึ้น เขาก็ยัง สงออกได เขาถือวาเปนการกระตุนใหแข็งแกรง ในทางออม เพื่อจะแขงขันกับตางชาติได เปนการ เพิ่มความสามารถในการผลิตดวย ศ.ดร.อารยะ ปรีชาเมตตา: ผมเดาคําตอบของอาจารยพรายพลวา ถา เกิดทุนสํารองเกินดุล เราก็ควรเอามาใชประโยชน ในทางใดทางหนึ่ง จะลงทุนหรืออะไรก็แลวแต ถาม ว า เหมาะสมหรื อ ไม ผมไม ท ราบ เพราะผมไม มี ขอมูลเพียงพอที่จะตัดสินได แตการนํามาใชก็มี ความเสี่ ย งที่ เ ราต อ งศึ ก ษา เรามี บ ทเรี ย นจากป 1997 แลว การนําทุนสํารองมาใชอาจจะกอใหเกิด ผลเสียมากกวาประโยชนที่จะไดรับ ทางออกก็คือ เราต อ งศึ ก ษาให ล ะเอี ย ดว า มี ค วามเป น ไปได แ ค ไหน แลวจะนําออกมาใชเทาไร
- 81 1/1/70 7:13:55 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
รศ.ดร.วิมุต วานิชเจริญธรรม: ผมคิดเหมือนกับอาจารยภาณุพงศ การ ดูดซับสภาพคลองของระบบ ผมไมไดยินมานาน แลว สมัยวิกฤตป 1997 เราพูดถึงสามอยางที่ไป ดวยกันไมได (Impossible Trinity)8 เรามีการเปด เสรีทางการเงิน ใชนโยบาย Inflation Targeting เพื่อธนาคารแหงประเทศไทยจะไดดําเนินนโยบาย ทางการเงินที่เปนอิสระได แตเราก็ยังคงอยากให อัตราแลกเปลี่ยนคงที่ไมเปลี่ยนแปลงอีก ผมเห็นดวยกับอาจารยภาณุพงศ บางครั้ง การปรั บ ตั ว ที่ ดี ที่ สุ ด คื อ การถู ก บั ง คั บ ให ต อ งปรั บ ตัว และประสิทธิภาพจะเกิดขึ้นตามมา ตามราคา สัมพัทธที่เปลี่ยนไป ประเทศเรากอนหนานี้มีระดับ การพัฒนาระดับหนึ่ง อัตราแลกเปลี่ยนที่เหมาะสม ต อ ระบบเศรษฐกิ จ ของเราจะมี ค า หนึ่ ง ตอนนี้ ประเทศเรามีระดับการพัฒนาสูงกวาเมื่อกอน เรา คงต อ งมองว า รายได ต อ หั ว ของประชาชนมี ค า เทาไร แลวอัตราแลกเปลี่ยนที่เหมาะสมกับรายได Impossible Trinity หรือ Trilemma เปนปรากฏการณที่ เกิดขึ้นในกรณีที่ประเทศหนึ่งๆ มีการใชระบบอัตราแลกเปลี่ยน คงที่ (Fixed Exchange Rate) ในขณะเดียวกัน เงินทุนระหวาง ประเทศไหลเขา-ออกไดอยางเสรี ในกรณีดังกลาว ทางการ ไมสามารถใชนโยบายการเงินที่มีประสิทธิผลได 8
- 82 <0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 82-83
นั้นๆ ควรจะเปนเชนไรในระยะยาว สําหรับนโยบายการเงิน ผมรูสึกวาผูคน สวนใหญเริ่มเขาใจวานโยบายการเงินเกี่ยวของกับ อั ต ราดอกเบี้ ย และมองว า การที่ ธ นาคารแห ง ประเทศไทยใชนโยบายการเงินที่ผอนคลาย คือ การลดอัตราดอกเบี้ยจนถึงต่ำสุดที่ 0 เปอรเซ็นต คงจะทําอะไรอีกไมได สิ่งหนึ่งของนโยบายการเงิน คือ ที่สุดแลวจะตองมีปริมาณเงินจํานวนหนึ่งเขาสู ระบบ ถามองวาสิ่งที่ธนาคารกลางทําไดคือการใส เงินเขาสูระบบ ซึ่งมีหลายวิธี ในปจจุบันไมไดมีแค การซื้ อ ขายพั น ธบั ต รเพี ย งอย า งเดี ย ว ธนาคาร กลางสามารถใชเงินซื้อขายสินทรัพยอื่นๆ ได สมัย นี้ มี ก ารใช น โยบายการเงิ น หลายรู ป แบบ เพราะ ฉะนั้น ถามองในแงของการใสเงินเขาไปในระบบ ถาดอกเบี้ยเทากับ 0 เปอรเซ็นตแลวทุกอยางจบ ไมมีนโยบายการเงินอีกแลว ความจริงคือธนาคาร กลางยังสามารถทําอะไรไดอีก อ.ดร.พิสุทธิ์ กุลธนวิทย: ผมเห็นนายกสมาคมบานออกมาบอกวา ปหนาราคาบานจะเพิ่มขึ้น 7 เปอรเซ็นต ประเทศ ไทยเราจะเกิ ด ฟองสบู ขึ้ น อี ก ครั้ ง หรื อ ไม อั ต รา ดอกเบี้ยต่ำเชนนี้ดวย และคาเงินบาทก็ไมแข็ง เรา - 83 1/1/70 7:13:55 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
จะเรียนรูอะไรจากวิกฤตครั้งนี้หรือไม รศ.ดร.สุพจน จุนอนันตธรรม: ผมตอบลําบาก เพราะผมไมไดตามเรื่อง ราคาบานจะสูงขึ้น 7 เปอรเซ็นต กระทรวงการคลัง จะเริ่มเก็บภาษีที่ดิน แตก็กลัววาธนาคารจะเสีย หาย เพราะภาษีจะทําใหมูลคาของที่ดินที่ธนาคาร ยึดไวมีราคาต่ำลง สําหรับทุนสํารองที่มีมากไป วิธี หนึ่งที่ผมคิดไดคือใหรัฐบาลใชจายเงินซื้อของจาก ตางประเทศ เชน รถไฟ ปูนซิเมนต เปนตน ผม แนะนําใหรวมมือกันกําหนดนโยบายการเงินและ การคลังเพื่อเพิ่มความสามารถในการผลิต รศ.ดร.ภาณุพงศ นิธิประภา: สําหรับเรื่องฟองสบู ผมคิดวาเมื่อใดก็ตาม ที่เราเห็นอัตราดอกเบี้ยเงินฝากในบานเราสูงขึ้น แสดงวาธนาคารเริ่มตองการหาเงินปลอยกู นั่นคือ ประเด็นที่หนึ่ง ประเด็นที่สองคือ ไมใชวาตนทุน การกูยืมที่ต่ำอยางเดียว แตอยูที่ปริมาณสินเชื่อ ที่ไดรับดวย ตอนนี้ธนาคารแหงประเทศไทยเริ่ม ควบคุมการปลอยสินเชื่อ ประเด็นที่สามคือ ฟอง สบู ใ นตลาดหุ น ไปด ว ยกั น กั บ ฟองสบู ใ นตลาด อสังหาริมทรัพย ปกติแลวฟองสบูที่เกิดในตลาด - 84 <0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 84-85
หุนจะเกิดกอนฟองสบูในตลาดอสังหาริมทรัพย นี่ เปนตัวชี้วัดไดในระดับหนึ่ง ตอนนี้อัตราดอกเบี้ย ต่ำทั่วโลก และราคาบานสูงขึ้นตลอด เพราะฉะนั้น มีความเปนไปไดที่จะมีฟองสบูเกิดขึ้นอีกครั้ง ศ.ดร.อารยะ ปรีชาเมตตา: ผมคิดวาตอนนี้ยังไมใช เพราะการลงทุน ในบานคอนขางเปนการตัดสินใจที่ถาวร การจะ ลงทุนหรือไมนั้นมีหลากหลายปจจัย อัตราดอกเบี้ย ที่ลดลงอาจจะทําใหคนเริ่มที่จะอยากลงทุนมากขึ้น แตปจจุบันนี้ หากเกิดฟองสบู ฟองสบูจะสงผลให คนตัดสินใจงายขึ้นกับการลงทุนในบาน และตองมี การซื้ อ ขายเพื่ อ เก็ ง กํ า ไรเหมื อ นในป 1997 ซึ่ ง สภาพเช น นั้ น ยั ง ไม มี ณ ตอนนี้ ถึ ง แม อั ต รา ดอกเบี้ ย จะต่ ำ ก็ ต าม แต ที่ ก ารซื้ อ ขายบ า นเริ่ ม มี มากขึ้น อาจจะมาจากนโยบายของภาครัฐในการ ลดภาษีตางๆ สําหรับผูซื้อบาน ซึ่งยังไมถึงกับเกิด ฟองสบู รศ.ดร.วิมุต วานิชเจริญธรรม: สมมติวาคุณคาดคะเนวาราคาจะขึ้น แลว ราคาก็เพิ่มขึ้นจริงตามที่คุ ณ คาดคะเน เราจะไม มองสถานการณนั้นวาเปนภาวะฟองสบู แตถาคุณ - 85 1/1/70 7:13:55 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
คาดคะเนวาราคาจะขึ้น แตราคากลับตกลง นั่นคือ ภาวะที่ฟองสบูแตก ปรากฏการณเชนนี้เรามักจะ พบเสมอเมื่อฟองสบูจะแตก เพราะฉะนั้น ตอนนี้ คงยังเร็วเกินไปที่จะสรุป ถาดูตัวเลข GDP ที่ตกลง มาเรื่ อ ยๆ แบบนอยลง ชวงหนึ่งปจากนี้ไป ทุก อยางอาจจะเริ่มมีการขยายตัวหรือการฟนตัว การ เพิ่มขึ้นของราคาและการที่ผูผลิตสามารถปรับตัว ตามมาได เ ป น เรื่ อ งธรรมดา จนกว า วั น หนึ่ ง ที่ อาจารยอารยะบอกวาราคาไปเร็วกวาการผลิต นั่น คือมีแนวโนมที่จะเกิดฟองสบู
- 86 <0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 86-87
คําประกาศสดุดีเกียรติคุณ รองศาสตราจารย ดร.สุพจน จุนอนันตธรรม เศรษฐศาสตรดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ ประจําปการศึกษา 2551
ในยามที่ประเทศไทยประสบกับวิกฤตการณทาง เศรษฐกิ จ เช น วิ ก ฤตการณ ก ารเงิ น ในป พ.ศ. 2540 หรือวิกฤตการณเศรษฐกิ จ ตกต่ ำ อั น เป น ผลพวงจากวิกฤตการณเศรษฐกิจโลกในปจจุบัน สถาบันการศึกษาขั้นสูงที่เ ป ด การเรี ย นการสอน ทางด า นเศรษฐศาสตร ย อ มมี ห น า ที่ นํ า เสนอ ถกเถียง และชี้แนะทางออกเชิงนโยบาย ซึ่งผาน กระบวนการตรึ ก ตรองค น คว า วิ จั ย อย า งถี่ ถ ว น ถูกตอง และเปนไปตามหลักวิชา รองศาสตราจารย ดร.สุ พ จน จุ น อนั น ตธรรม เป น นั ก วิ ช าการ เศรษฐศาสตร ร ะหว า งประเทศคนสํ า คั ญ ซึ่ ง ได ทํ า หน า ที่ ผ ลิ ต สร า งองค ค วามรู และนํ า เสนอ ข อ เสนอแนะเชิ ง นโยบายแก ภ าครั ฐ และภาค สาธารณะอย า งแข็ ง ขั น และตรงไปตรงมาตลอด - 87 1/1/70 7:13:55 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
ชีวิตรับราชการของทาน กลาวไดวาอาจารยสุพจน เป น นั ก วิ ช าการด า นเศรษฐศาสตร ที่ มี คุ ณู ป การ สูงยิ่งตอเศรษฐกิจไทย รองศาสตราจารย ดร.สุพจน จุนอนันตธรรม เกิดเมื่อวันที่ 26 มิถุนายน พ.ศ. 2485 ที่ กรุงเทพมหานคร สําเร็จการศึกษาระดับปริญญา ตรีจากคณะรัฐศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย เมื่ อ ป พ.ศ. 2509 ท า นได รั บ ทุ น การศึ ก ษาจาก มูลนิธิการศึกษาไทย-อเมริกัน (Fulbright) เพื่อ ศึกษาตอในระดับปริญญาโท สาขาเศรษฐศาสตร ที่ Louisiana State University ประเทศ สหรัฐอเมริกา จนสําเร็จการศึกษาในป พ.ศ. 2513 และได เ ข า รั บ ราชการเป น อาจารย ป ระจํ า ที่ ค ณะ เศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร ในยุค สมัยที่ศาสตราจารย ดร.ปวย อึ๊งภากรณ คณบดี ในขณะนั้น กําลังบุกเบิกพัฒนาคณะเศรษฐศาสตร ใหมีมาตรฐานเทียบเทาสากล อาจารยสุพจนจึงมี โอกาสไดเรียนรูแนวคิด ปรัชญาการทํางาน และ วัตรปฏิบัติจากอาจารยปวยโดยตรง ตั้งแตชวงตน ชีวิตรับราชการ ตอมาทานไดรับทุนไปศึกษาตอ ในระดั บ ปริ ญ ญาเอกในสาขาเศรษฐศาสตร ที่ University of Oregon ประเทศสหรั ฐ อเมริ ก า ภายหลังสําเร็จการศึกษาเมื่อป พ.ศ. 2520 ทานได - 88 <0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 88-89
กลับมาปฏิบัติราชการเปนอาจารยประจําของคณะ เศรษฐศาสตร มหาวิ ท ยาลั ย ธรรมศาสตร จน กระทั่งเกษียณอายุราชการเมื่อป พ.ศ. 2545 ตลอดระยะเวลารับราชการ รองศาสตราจารย ดร.สุพจน จุนอนันตธรรม ไดอุทิศตนเพื่อ ปฏิ บั ติ ห น า ที่ ใ นฐานะครู แ ละนั ก วิ ช าการอย า งดี เยี่ยม ทานมีความสนใจศึกษาวิจัยเพื่อสรางองคความรูเกี่ยวกับเศรษฐศาสตรระหวางประเทศของ ไทยและการพั ฒ นาเศรษฐกิ จ ไทยอย า งต อ เนื่ อ ง โดยเฉพาะอยางยิ่งในชวงกอนหนาที่ประเทศไทย จะประสบกับวิกฤตการณทางเศรษฐกิจเมื่อป พ.ศ. 2540 ทานไดผลิตผลงานวิชาการเพื่อสรางความ เขาใจที่ถูกตองและนําเสนอขอเสนอเชิงนโยบาย อยางสม่ำเสมอ ทานไดวิพ ากษ วิ จ ารณ น โยบาย อัตราแลกเปลี่ยนแบบตะกราเงินซึ่งเปนระบบกึ่ง คงที่ของธนาคารแหงประเทศไทยในขณะนั้น และ เสนอใหธนาคารแหงประเทศไทยปรับระบบอัตรา แลกเปลี่ยนใหมีความยืดหยุนมากขึ้น เปนระยะ เวลาล ว งหน า หลายเดื อ นก อ นที่ ธ นาคารแห ง ประเทศไทยจะประกาศลอยตั ว ค า เงิ น บาท เมื่ อ วันที่ 2 กรกฎาคม พ.ศ. 2540 การทํ า หน า ที่ นั ก วิ ช าการของท า นไม ไ ด จํากัดขอบเขตเฉพาะการผลิตผลงานทางวิชาการ - 89 1/1/70 7:13:56 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
เท า นั้ น แต ยั ง รวมถึ ง การนํ า ความรู ท างวิ ช าการ ของตนมาใช ใ ห เ กิ ด ประโยชน ต อ ประเทศชาติ บานเมืองดวยความซื่อสัตยและเสียสละ ดังเชน เมื่อทานรวมเปนกรรมการในคณะกรรมการสอบ ข อ เท็ จ จริ ง ความผิ ด ทางแพ ง กั บ อดี ต ผู บ ริ ห าร ธนาคารแหงประเทศไทยในการปกปองคาเงินบาท ท า นได ป ฏิ บั ติ ห น า ที่ ดั ง กล า วโดยยึ ด หลั ก ความ ถู ก ต อ งและหลั ก วิ ช าการทางด า นเศรษฐศาสตร ในการพิจารณาปญหาดังกลาวดวยความตรงไป ตรงมาและเปนกลาง โดยไมไดเอนเอียงไปทางฝาย การเมืองฝายหนึ่งฝายใดทั้งสิ้น นอกจากภาระหน า ที่ ก ารงานทางด า น วิ ช าการ การเรี ย นการสอน และการรั บ เป น ที่ ปรึ ก ษาวิ ท ยานิ พ นธ ใ ห กั บ นั ก ศึ ก ษาในระดั บ ปริญญาโทและปริญญาเอกจํานวนมากแลว รอง ศาสตราจารย ดร.สุ พ จน จุ น อนั น ตธรรม ยั ง ได ทุมเทเวลาของทานเพื่อชวยเหลืองานบริหารของ คณะเศรษฐศาสตร มหาวิ ท ยาลั ย ธรรมศาสตร อย า งเต็ ม ที่ แ ละสม่ ำ เสมอ ท า นได ป ฏิ บั ติ ห น า ที่ ในฐานะคณบดีคณะเศรษฐศาสตรครั้งแรกในชวงป พ.ศ. 2531 ถึง 2534 ซึ่งในชวงดังกลาว ทานได มุ ง มั่ น ปฏิ บั ติ ห น า ที่ ใ นตํ า แหน ง ดั ง กล า วอย า งดี เยี่ยม โดยยึดหลักธรรมาภิบาลและผลประโยชน - 90 <0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 90-91
อันพึงไดของนักศึกษา คณาจารย และสังคมโดย รวมเป น สํ า คั ญ ท า นกลั บ มารั บ ตํ า แหน ง คณบดี ในชวงสั้นๆ อีกครั้งเมื่อป พ.ศ. 2543 ทานมีวิสัยทัศนกวางไกลเกี่ยวกับความ จําเปนและทิศทางการแขงขันเพื่อผลิตผลงานวิจัย เชิ ง วิ ช าการของหน ว ยงานและองค ก รต า งๆ ใน ประเทศ จึ ง ได ผ ลั ก ดั น และเป น ผู ร ว มก อ ตั้ ง ศู น ย บริการวิชาการเศรษฐศาสตร (ERTC) ของคณะ เศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร เพื่อใช เปนฐานที่มั่นในการผลิตงานวิ จั ย และงานศึ ก ษา อบรมดานเศรษฐศาสตรที่มีคุณ ภาพใหกับหนวย งานภาครัฐและเอกชน กอนหนาที่มหาวิทยาลัย ธรรมศาสตรจะจัดตั้งสถาบันวิจัยและใหคําปรึกษา แหงมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร (TU-RAC) หลายป ท า นยั ง ดํ า รงตํ า แหน ง ผู อํ า นวยการศู น ย บริการวิชาการเศรษฐศาสตรคนแรกในระหวางป พ.ศ. 2536 ถึง 2537 ในชวงนั้น อาจารยสุพจน เล็งเห็นวาระบบอัตราแลกเปลี่ยนของประเทศไทย เริ่มเกิดปญหา ทานจึงไดริเริ่มเปดโครงการอบรม ความรู ท างเศรษฐศาสตร เ กี่ ย วกั บ เรื่ อ งอั ต รา แลกเปลี่ยนใหแกหนวยงานภาครัฐและเอกชนที่ สนใจ ซึ่งเปนชวงเวลากอนหนาที่ประเทศไทยจะ ประสบกับวิกฤตการณคาเงินบาท - 91 1/1/70 7:13:56 AM
คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม
ทานไดกลับมารับตําแหนงผูอํานวยการ ศูนยบริการวิชาการฯ อีกครั้งระหวางป พ.ศ. 2543 ถึง 2544 ในชวงนี้เอง ทานไดรับการยกยองจาก สภามหาวิทยาลัยใหเปนกีรตยาจารย สาขาสังคมศาสตร แหงมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร ประจําป 2543 นับเปนกีรตยาจารยคนแรกของคณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร หลั ง เกษี ย ณอายุ ร าชการ รองศาสตราจารย ดร.สุพจน จุนอนันตธรรม ไดรับเชิญใหดํารง ตํ า แหน ง ผู อํ า นวยการสถาบั น วิ จั ย สั ง คมและ เศรษฐกิจ (ISES) มหาวิทยาลัยธุรกิจบัณฑิตย แม ว า ท า นจะมี ภ าระหน า ที่ ค วามรั บ ผิ ด ชอบทางดานการงานมากมาย รองศาสตราจารย ดร.สุ พ จน จุ น อนั น ตธรรม ก็ ยั ง ได ใ ห เ วลาแก ครอบครัวของทานอยางเต็มที่ ซึ่งเปนที่ประจักษ แกคณาจารยของคณะเศรษฐศาสตรตลอดมา เชน ในอดีตเมื่อครั้งลูกสาวคนเล็กเริ่มเขาเรียนในระดับ มัธยมศึกษา เรามักเห็นภาพของอาจารยสุพจน ไปรับลูกสาวซึ่งเรียนอยูที่โรงเรียนใกลๆ แลวยอน กลับมาที่คณะเพื่อทํางานที่คั่งคางของแตละวันจน แลวเสร็จ กอนที่จะกลับบานพรอมกัน ทานและ ภรรยาไดทุมเทเวลาในการอบรมเลี้ยงดูบุตรสาว ทั้ ง สองเป น อย า งดี จนทั้ ง คู สํ า เร็ จ การศึ ก ษาใน - 92 <0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 92-93
ระดับปริญญาโท มีหนาที่การงานที่ดี และมีชีวิต ที่มีความสุข ดวยเกียรติประวัติทางดานความรูความ สามารถ การอุทิศตนทุมเททํางานอยางเสียสละ ซื่ อ สั ต ย สุ จ ริ ต มี คุ ณ ภาพ มี คุ ณ ธรรม และ เปยมดวยจิตวิญญาณแหงธรรมศาสตร ของรอง ศาสตราจารย ดร.สุพจน จุนอนันตธรรม อันมีสวน สําคัญในการเสริมสรางความเจริญกาวหนาของ คณะเศรษฐศาสตร มหาวิ ท ยาลั ย ธรรมศาสตร ควบคูไปกับการทําหนาที่ของนักวิชาการในการ ผลิ ต สร า งองค ค วามรู นํ า เสนอข อ เสนอแนะเชิ ง นโยบาย และวิพากษวิจารณการดําเนินนโยบาย เศรษฐกิจในระดับมหภาคและระหวางประเทศของ หนวยงานรัฐบาลอยางตรงไปตรงมา ภายใตหลัก วิชา เปนกลาง และมีความโดดเดนเปนที่ประจักษ สภามหาวิทยาลัยธรรมศาสตร ในการประชุมครั้งที่ 4/2552 เมื่อวันที่ 27 เมษายน 2552 จึงมีมติให รองศาสตราจารย ดร.สุพจน จุนอนันตธรรม เปนผู เหมาะสมที่จะไดรับพระราชทานปริญญาเศรษฐศาสตรดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ ประจําปการศึกษา 2551 จากมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร เพื่อเปนการ เชิดชูคุณงามความดี ความรูความสามารถ และ เกียรติประวัติ ใหเปนที่ประจักษสืบไป - 93 1/1/70 7:13:56 AM
รายชื่อหนังสือในโครงการ “เศรษฐ’ธรรมศาสตร ตลาดวิชา” คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร รวมกับ สํานักพิมพ openbooks
1. ชุดเศรษฐ’ธรรมศาสตร คลาสสิก (ECON TU Classics Series) (1) 20 ป ปาฐกถาพิเศษ ปวย อึ๊งภากรณ (2550) หนังสือรวบรวมบทปาฐกถาพิเศษ ปวย อึ๊งภากรณ ครั้งที่ 1-10 (พ.ศ. 2530-2550) (2) 60 ป เศรษฐกิจไทย 60 ป เศรษฐศาสตร ธรรมศาสตร (2551) หนั ง สื อ รวบรวมบทความวิ ช าการ ชิ้ น สํ า คั ญ เรื่ อ งเศรษฐกิ จ ไทย โดย 14 อาจารย ค ณะ เศรษฐศาสตร มหาวิ ท ยาลั ย ธรรมศาสตร เนื่ อ งในวาระ ครบรอบ 60 ปของคณะ (3) “...เศรษฐศาสตร จึ ง ต อ งเป น เศรษฐศาสตร การเมือง” (2552) หนังสือรวบรวมบทความเศรษฐศาสตร การเมืองของ ทวี หมื่นนิกร (4) เศรษฐธรรม (2553) รวมบทปาฐกถากีรตยาจารยแหงเศรษฐศาสตรธรรมศาสตร
<0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 94-95
2. ชุดเศรษฐ’ธรรมศาสตร สัมมนา (ECON TU Seminar Series) (1) Crisis: วิกฤตเศรษฐกิจโลก วิกฤตเศรษฐกิจ ไทย (2552) (2) U.S. Crisis: วิกฤตเศรษฐกิจสหรัฐอเมริกา (2552) (3) วิพากษโลกเศรษฐศาสตร (2552) (4) Microfinance และการเงินชุมชน (2552) (5) บทเรียนจากวิกฤตซับไพรม (2553) 3. ชุดเศรษฐ’ธรรมศาสตร วิชาการ (ECON TU Academics Series) (1) เศรษฐศาสตร ก ารเมื อ งและสถาบั น สํ า นั ก ทาพระจันทร (2552) (2) Macrotrends: ภูมิทัศนเศรษฐกิจโลกใหมและ การปรับตัวของไทย (2552) (3) มองเศรษฐกิจ มุมเศรษฐศาสตร (2553)
1/1/70 7:13:57 AM
<0E2D>.<0E2A><0E38><0E1E><0E08><0E19><0E4C>.indd 96
1/1/70 7:13:57 AM