หัวขอธรรมในคํากลอน และ บทประพันธของ "สิริวยาส"
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org อนุสรณในงานธรรมสมโภช ฉลองชนฺมวรฺษ ๘๐ ป ทานอาจารยพุทธทาสภิกขุ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
ชุมนุม หัวขอธรรมในคํากลอน ของ ทานพุทธทาสภิกขุ และ
บทประพันธของ "สิริวยาส"
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org จัดพิมพดวยเงินบริจาค (มีนามขางทาย) กับ ทุนธรรมทานปริวรรตน ที่ตั้งไวทางสวนอุศมมูลนิธิ เปนอันดับที่ สิบเจ็ด เปนการพิมพครั้งแรกของ หนังสือนี้ ซึ่งจัดอยูในธรรมโฆษณ หมวดหา ชุดรวมเรื่องปกิณกะ อันดับ ๔๒ ค. บนพื้นแถบสีมวง จํานวน ๓,๐๐๐ เลม ๒๗ พฤษภาคม ๒๕๒๙ [ลิขสิทธิ์ไมสงวนสําหรับการแจกเปนธรรมทาน สงวนเฉพาะการพิมพจําหนาย]
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
คําปรารภ การจั ด พิ ม พ ห นั ง สื อ ชุ ด หั ว ข อ ธรรมในคํ า กลอน ของท า น “พุ ท ธทาส อิ นฺ ทปฺโ” รวมกั บเรื่อง บทประพั นธของ “สิ ริวยาส” ครั้งนี้ เนื่ องมาจากคณะกรรมการ จัดงานธรรมสมโภชฉลองอายุ ๘๐ ป ของทานอาจารย โดยเฉพาะฝายจัดพิมพหนังสือ มีมติ ให รวบรวมบทประพั นธ รอยกรอง ของ ท านอาจารย “พุ ทธทาสภิ กขุ ” กั บ “สิ ริวยาส” มาตีพิมพเปนหนังสือสําหรับทานอาจารยไดแจกเปนวิทยาทานในงานครั้งนี้ดวย; กับเนื่อง จากการจัดพิ มพ งานเผยแผธรรมะของท านอาจารย มี เรื่องเกี่ ยวกับบทประพั นธของท าน เตรียมไวในโครงการธรรมโฆษณแลว ใน ชุดหมวดหา รวมเรื่องปกิณกะ ลําดับที่ ๔๒ ค. และธรรมโฆษณ เล มนี้ มี ผู ปวารณารับเป นทานบดี ช วยจั ดพิ มพ อยู แล ว มี รายนาม ขางทายหนั งสือนี้ คณะผูจัดทํ าธรรมโฆษณ จึงพิ จารณาจัดพิ มพ เรื่องนี้เป นสองเล ม : แยก เป นธรรมโฆษณ โดยเฉพาะเล มหนึ่ ง สํ าหรับจั ดแจกและเผยแแพรตามโครงการธรรมโมษณ กับอีกเลมหนึ่งสําหรับถวายทานอาจารยจัดแจกเปนวิทยาทานตามประสงคของทาน
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org อานิ สงส ของการศึ กษาข อธรรมในคํ ากลอน และบทประพั นธ ของ “สิ ริ วยาส” จักมีเพียงไร ทานผูสนใจอาจศึกษาไดจากคํานําและคําชี้แจงขององคประพันธ ซึ่งตีพิมพ ไวแลวนั้น. คณะผูจัดพิมพหนังสอชุดธรรมโฆษณ
สวนอุศมมูลนิธิ ๗๗ หมู ๖ แขวงหนองบอน เขตพระโขนง ถนนสุขุมวิท ซอย ๑๐๓ กท. ๑๐๒๖๐ ๒๗ พ.ค. ๒๙
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
คํานํา (ของทานอาจารย ฯ)
หั วข อธรรมประเภทนี้ มี ไวสํ าหรับใช เพ ง เพื่ อให เห็ นข อเท็ จจริงแห งข อความ นั้ น แล วเพ งต อไป เพื่ อให เกิ ดความรูสึ กเช นนั้ นขึ้ นมาจริงๆ จนจิ ตใจเปลี่ ยนไปตามข อ เท็ จจริงนั้ น ในการที่ จะทํ าให เกิ ดความสลดสั งเวช ความไม ประมาท การเปลี่ ยนนิ สั ย ที่ ไม พึ งปรารถนา กวาดล างความรูสึ กชนิ ดที่ ทํ าความรําคาญต างๆ ให แก ตนให หมดไปจาก จิตใจ และมีความสะอาด ความสวาง ความสงบ โดยสมควรแกการกระทําของตน ๆ. ความรู ความเข า ใจ ที่ เ กิ ด จาการเพ งทํ า นองนี้ จะถู ก ต อ งและมี ประโยชน กว าที่ เกิ ดจาการอ านตะพึ ด และยั งเป นการปฏิ บั ติ กรรมฐานภาวนาชนิ ดหนึ่ ง อยู ในตั ว ทั้ งสมาธิ และป ญ ญาในระดั บที่ คนทั่ วไปจะพึ งทํ าได และพร อมกั นนั้ นก็ เป น ศี ล อยู แ ล ว ในขณะที่ มี การสั งวรระวั งบั งคั บ ตั วให ทํ าเช น นั้ น ไม มี โอกาสแก การทุ ศี ล แตประการใด.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org พุทธทาส อินฺทปฺโ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
คําประพันธ บทพระธรรม ไมจําเพาะ วาจะตอง, ไพเราะ เพราะอักษร หรือสัมผัส ชอยชด แหงบทกลอน ที่อรชร เชิงกวี ตามนิยม ฯ ขอแตเพียง ใหอรรถ แหงธรรมะ ไดแจมจะ ถนัดเห็น เปนปฐม แลวไดรส แหงพระธรรม ด่ําอารมณ ที่อาจบม เบิกใจ ใหเจริญ ฯ ใหนิสัย เปลี่ยนใหม จากกอนเกา ไมซึมเศรา สุขสงา นาสรรเสริญ เปนจิตกลา สามารถ ไมขาดเกิน ขอชวนเชิญ ชมธรรมรส งดกวี
ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org พุทธทาส อินฺทปฺโ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org สมัยนี้ พวกเรา เอาแตไหว พอบอกให ประพฤติธรรมม ก็กําหู
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
สารบาญ ภาคแรก หัวขอธรรมในคํากลอน พุทธนวารหคุณ ๙ บท อุบาลีพุทธคุณ ๑๐๐ บท หัวขอธรรมในคํากลอน หมวดบทนํา :- คําประพันธบทพระธรรม - ความทุกขเกิด - ธรรมพรปใหม - ชีวิตของผูประเสริฐ - ส.ค.ส.
หนา ๒ ๗ ๒๙ ๓๓ ๓๔ ๓๕ ๓๕ ๓๖
๑. หมวดการงาน :-
การงานคือการปฏิบัติธรรม การงานเปนสิ่งที่นารัก การงานทําใหชีวิตสดใส การงาน, -กิเลสคุย, - จริงซี่
๓๗ ๓๗ ๓๗ ๓๘
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ๒. หมวดอุปมาธรรมคํากลอน :-
ยาระงับสรรพทุกข หลักเปนประธานของพุทธธรรม ชางหัวมัน อยาชางหัวมัน ปด - ปด – ปด
๓๙ ๔๐ ๔๓ ๔๓ ๔๕
(๑)
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
(๒) -
เปด - เปด – เปด นั่งริมธาร นั่งเหนือเมฆ อุปมาธรรมคํายอ ตกนรกพลาง ควานิพพานพลาง บาดี – อะไรที่ไหน
หนา ๔๕ ๔๖ ๔๗ ๔๘ ๔๘ ๔๙
๓. หมวดเตือนตน :-
หลักของคนทุกวันนี้ ยึดมั่นมันกัดแน บาปใหญ, บาปลึก ตัวกูมิไดมี, ทําไมโง ระวังผีกู ผีสู ตัวกู - ตัวสู, เมื่อกูเกง ของกู - ของสู, ตัวกู – ตัวสู ตัวกูกับตัวกู, สุจิต – ทุจิต มีอยูแลว, รักสงบ มีโดยไมตองเปนของกู มีโดยไมตองมีผูมี สหายเอย, สิ่งที่รูจักยากที่สุด จงรูจักตัวเอง, ศัตรูคือผูจูมาสอบไล
๕๐ ๕๐ ๕๐ ๕๑ ๕๑ ๕๒ ๕๓ ๕๔ ๕๕ ๕๕ ๕๖ ๕๖ ๕๗
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
๔. หมวดอธิบายธรรมะจากภาพ :- ภาวะแหงเจาตนหลวง - ชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย, บัวที่เริ่มบาน
๕๘ ๕๘
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
(๓) -
พระองคอยูที่หลังมาน จงรูจักตัวเอง เสียงตบมือขางเดียว ปฏิบัติเพื่อความสะอาด เสียงขลุยกลับมาหากอไผ ดอกไมจัดคน ไหวพระพุทธรูป อยูใหเหมือนลิ้นงูในปากงู เตาหินตาบอด ผูดับไมเหลือ จิตวางไดยินหญาพูด ฝนอิฐเปนกระจกเงา อริยมรรคมีองคแปด แมน้ําคด น้ําไมคด สาหรายเขียนพระไตรปฎก พนแลวโวย ไสเดือนเขียนจดหมายถึงมนุษย ตัวกู กับ ตัวกู ทะเลไฟ จากอนันตะสูอนันตะ ยอดนักรบ, พุทธรูปไม, ศัตรูแหงศานติ ราคะ ศัตรูแหงศานติ, สัมผัส โลกกลา ฯลฯ
หนา ๕๙ ๕๙ ๕๙ ๖๐ ๖๐ ๖๑ ๖๑ ๖๒ ๖๓ ๖๓ ๖๔ ๖๔ ๖๕ ๖๕ ๖๖ ๖๖ ๖๗ ๖๗ ๖๘ ๖๘ ๖๙ ๗๐ ๗๑
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
(๔) - ในโลกนี้มีพุทธศาสนา ฯ, พระยีซัส - นางเบ็ด
หนา ๗๒ ๗๓
๕. หมวดศาสนา :-
พระเจาองคเดียว ติดตําราจะติดตัง เราถือศาสนาอะไรกันแน เรียนธรรมะ, เรียนศาสนาที่ตาหู เรียนปรัชญา, เรียนธรรมะกับเรียนปรัชญา เรียนแบบคันถธุระ, เรียนวิปสสนา, เรียนชีวิต เรียนศาสนา, ไมนาจะบา มังคุดธรรม, สําคัญที่วิธี จิตลุถึง พุทธ - ธรรม - สงฆ ประชดธรรม, มีธรรมเปนอาภรณ
๗๔ ๗๔ ๗๕ ๗๕ ๗๖ ๗๗ ๗๘ ๗๙ ๗๙ ๘๐
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ๖. หมวดความตาย :- ความแก, ตนสนเฒา - ตายกอนตาย, - ปริญญาจากสวนโมกข - หนทางชนะความตาย, คาถาดับสังขาร, มันมีเทานี้เอง - รสแหงความเปลี่ยนแปลง ดับสังขาร - บางทีทานมีมัน, ชีวิตนี้คืออะไรกัน ? - ภัทเทกรัตต - อยูกันนิรันดร
๘๑ ๘๒ ๘๓ ๘๔ ๘๕ ๘๖ ๘๗ ๘๘
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
(๕) หนา
๗. หมวด เปน ใหเปน :-
ยามไหนก็ได ยามจะมี, ยามจะใช, เปนอยูดวยจิตวาง ปากอยางใจอยาง, ตามรอยพระพุทธองค อะไรเผือก ภัยรายของนักเรียน, เปนพอใหเปนพอ บุญเปนอะไร ชาวบานชาววัด ความเปนพระ, เปนมนุษยหรือคน ปุถุชน, กัลยาณชน, อริยชน อรหันต, เปนเจาคุณ, เปนหลวงตา, เปนพระบาน เปนพระเถื่อน, เปนพระปา, เปนพระเมือง, โพธิสัตว พระรัตนตรัย, ไมรูจักหนาที่, ความรักของอวิชชา
๘๙ ๙๐ ๙๑ ๙๒ ๙๓ ๙๔ ๙๕ ๙๖ ๙๗ ๙๘ ๙๙ ๑๐๐
-
ศึกษากันเทาไร, ความหมายของศีลธรรม ศีลธรรมกับคน ศีลธรรมกับโลก ยน - ถอย – ยับ หลงบาวาศีลธรรม, ศีลธรรมกลับมาเถิด ถาศีลธรรมไมกลับมา, ปรมัตถธรรมกลับมา, อยูกับธรรม ปญหาเฉพาะหนา ก ข ศีลธรรม ก-ค, ค-จ, จ-ช ซ-ญ, ฏ-ฐ, ฑ-ณ, ด-ถ, ท-น, บ-ผ
๑๐๑ ๑๐๑ ๑๐๒ ๑๐๒ ๑๐๓ ๑๐๔ ๑๐๔ ๑๐๕
www.buddhadasa.in.th ๘. หมวดศีลธรรม :www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
(๖) -
ฝ-ฟ, ภ-ย, ร-ว, ศ-ส, ห-อ ก-ข ปรมัตถธรรม ก-ข, ค-ง, จ-ฉ, ช-ญ, ฎ-ฏ ฐ-ณ, ด-ต, ถ-น, บ-ป, ฝ-ฟ, ภ-ม ย-ล, ว-ษ, ส-ห, ฬ-ฮ, สําคัญที่มีศีลธรรม
หนา ๑๐๖ ๑๐๗ ๑๐๘ ๑๐๙
๙. หมวดมงคล :-
เราสรางดวง อยาใหดวงสรางเรา ทําดี ดีแลวเปนพร กรรมดี ดีกวา มงคล สูกับหมอน, สนทนากับพระเจา, การปดทอง รสสวรรคนั้นเสพติด, อัตตาหิฯ การพึ่งผูอื่น
๑๑๐ ๑๑๑ ๑๑๒ ๑๑๓ ๑๑๔ ๑๑๕
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ๑๐. หมวด มอง - มอง :-
- มอง - มอง - มอง, มองถูกทุกขคลาย - มองแตแงดีเถิด, ตาบอด – ตาดี - เมื่อมองดิน เห็นฟา, มองฟาปะดิน
๑๑. หมวดโลก :- โลกเปรียบศาลาใหอาศัย - โลกนี้คืออะไรกันแน, โลกนี่นาขํา - โลกนี้คือทางผานและบทเรียน - โลกนี้คือเครื่องลองและโรงละคร - โลกนี้เปรียบมหาสมุทรและกรงไก - จะดูโลกแงไหนดี
๑๑๖ ๑๑๗ ๑๑๘
๑๑๙ ๑๑๙ ๑๒๐ ๑๒๐ ๑๒๐ ๑๒๐
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
(๗) -
หนา ๑๒๑ ๑๒๑ ๑๒๒ ๑๒๓ ๑๒๓ ๑๒๔
โลกนี้คืออะไรแน ? โลกนี้อนิจจัง, โลกกลียุค โลกนี้พัฒนา, เมื่อกิเลสยึดครองโลก, โลกพัฒนา ยิ่งเจริญยิ่งบา, ทรงเปดโลก นกไมเห็นฟา, ปลาไมเห็นน้ํา โลกรอดเพราะกตัญู
๑๒. หมวดปกิณกะ :-
อาสาฬหบูชา เผาตัวเอง, ใครอยูระดับไหน, ความสุข ความอยาก, อาจารยไก สูบบุหรี่, ถาสตรีดื่มเหลา ดีในชั่ว, ชั่วในดี, ใหเขาเถิด ไดดีเพราะถูกดา, ยิ่งตรงยิ่งคดลึก บุญหรือนิพพานเชิญเลือก ความโงของปญญา, นายเหนือหัว, มัวแตสรางมาร มีมารไมมีมาร
๑๒๕ ๑๒๖ ๑๒๗ ๑๒๘ ๑๒๙ ๑๓๐ ๑๓๐ ๑๓๑ ๑๓๒
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org สารบาญภาคบทประพันธของ "สิริวยาส" มีสารบาญเฉพาะภาคนี้ตอจากหนา ๑๓๒ ของภาคแรก
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
พุทธนวารหคุณ หัวขอคําบรรยาย
พระพุทธคุณ ๙ บท บรรยาย ณ สวนโมกขพลาราม พ.ศ. ๒๕๒๐
อรหํ สมฺมาสมฺพุทโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโนจ สุคโต โลกวิทู อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถิ สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควา
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๒
พุทธนวารหคุณ ๙ บท คํากลอน
บทสรุปคําบรรยาย ระหวางวันที่ ๒ เมษายน ถึง วันที่ ๒๓ เมษายน ๒๕๒๐
บทที่ ๑. อรหํ โอพระองค ทรงเปนพระ อรหันต เหตุแหงทุกข ไหลหลับ ไมกลับกลาย
เพราะประหาน กิเลสา - สวะหาย ทุกขจึ่งวาย ตายไป ไมกลับคืน.
กิเลสวัฏฏ ถูกขจัด ทลายลง หมุนตอไป จึงได หยุด - เย็น – ยืน
วัฏฏทั้งวง หักกระจาย ไมอาจฝนควรชมชื่น วาทานรอด เปนยอดคน.
ยอดมนุษย สูงสุด ดวยคุณธรรม ถึงความวาง หางทั่ว จากตัวตน
อยูเหนือกรรม เหนือเหตุ และเหนือผล นิรมล นิรทุกข วิมุกตมวล.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org บทที่ ๒. สมฺมาสมฺพุทโธ.
โอพระองค ทรงเปน พระสัมมารูโดยชอบ พรอมครบ จบกระบวน
สัมพุทธะ ศาสดา ทุกกระสวน โดยพระองค เองลวน ไรครูบา.
ทรงแจมแจง แทงตลอด อริยสัจจ ปฏิจจ - สมุปปา – ทธัมมา
สามัญญลักษณ ประจักษชัด ตัดโมหา อสังขตะ สังขตา ประจักษจริง.
สัพพัญู รูแจง ทุกแหลงธรรม ทรงมหิท - ธิปญญา ทาใหติง
อาศัยอํา - นาจตรัส - รูยิ่ง มาร พรหม วิ่ง หนีหนา ไมทาอะไร.
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
พุทธนวารหคุณ
๓
บทที่ ๓. วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน. โอพระองค ทรงสมบูรณ ดวยวิชชา ทั้งสองธรรม สัมพันธ แกกันไป
และจรณะ ปฏิปทา อันยิ่งใหญ มีผลได ถึงวิมุตติ สุดพรรณนา.
เพื่อความเปน พระสัมพุทธ สุดประเสริฐ ทําหนาที่ รื้อขน เวไนยยา
ที่สามารถ กอกําเนิด พระศาสนา เพราะวิชชา - จรณะ - สัมปนโน.
สมัยนี้ เรียกวามี ทั้งเทคนิค วิชาการ วิธีการ ญาณภิยโย
และเทคนีก เชี่ยวชาญ ชํานาญโข มอบมโน นมัสการ สมานใจ.
บทที่ ๔. สุคโต. โอพระองค ทรงพระนาม พระสุคต ชั้นโลกุตร หลุดพน จากวัฏฏตรัย
เพราะถึงบท อันสูงสุด เปนวิสัย อภิไธย เกิดขึ้นมา วา"ไปดี"
หรือ"ถึงดี" คือถึงที่ แหงนิพพาน ถึงสภาพ นิรันดร นามกรมี
ดับกิเลส ในสันดาน ทุกวิถี ไพเราะดี วา "มหา สุญญตา".
อีกนามหนึ่ง ซึ่งไมคุน หูคนนัก เพราะไมเปลี่ยน แปลงอยางไร ไรเวลา
ถาประจักษ ก็เรียกวา ถึง"ตถา" ใครถึงแลว ก็เรียกวา "ผูไปดี"
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org บทที่ ๕. โลกวิทู. โอพระองค ทรงสมัญญา โลกวิทู แมวิจิตร พิสดาร ปานมณี
ทรงหยั่งรู โลกธาตุ ทุกวิถี ก็ไมมี สวนที่ นาติดพัน.
ทรงทราบโลก และเหตุ ใหเกิดโลก อยูในกาย มีชีวา นาอัศจรรย
ความดับโลก และทางถึง ความดับนั่น รวมดวยกัน อยูที่คู อายตนา.
สัตวโลกเกิด อยูในคู อายตนะ สวนพระองค ทรงสภาพ เหนือโลกา
หลงตะกละ ทุกขแสดง อยางแรงกลา เพราะรูโลก จนเรียกวา โลกวิทู
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
๔
หัวขอธรรมในคํากลอน
บทที่ ๖. อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถิ. โอพระองค ทรงสมญา ยอดสารถี พอฝกได ตางตางกัน ตามขึ้นคู เพราะพระองค ทรงเปน สัพพัญู ปาฏิหาริย ดักใจสัตว ถนัดจน ออกจากโลก พนโลก หมดโศกศัลย ประทานสิ่ง สูงเหลือ เหนือโลกา
เพราะฝกสัตว ที่พอมี นิสสัยอยู ฝกแลวรู ถอนพราก จากวัฏฏวน. ทรงรูลวง วิสัยสัตว ไมขัดสน ยอมจํานน ดําเนินตาม พระองคมา. เปนอรหันต ยอดสุด มนุสสา คือมรรคา พระนิพพาน ผานพนตาย.
บทที่ ๗. สตฺถา เทวมนุสฺสานํ. โอพระองค ทรงเปน พระศาสดา สอนใหพน ทุกขภัย ทั้งใจกาย เทพกามา รูปา อรูปา ยังมีทุกข เพราะยึดมั่น กันอยางเคย พวกมนุษย อุตลุด ในแหลงทุกข ทรงเปดเผย สุขโลกุตร สุดทุกขภัย
ของเทวา และมนุษย มีจุดหมาย ถึงระดับ สุดทาย สิ้นทุกขเลย. มีสุขอยาง โลกิยา หลงเสวย ทรงเปดเผย สุขโลกุตร วิมุติไป. บางลมลุก ในอบาย ยิ่งรายใหญ หมดทุกขได ทั้งเทวดา แลมนุษย.
โอพระองค ทรงพระนาม วาพุทธะ สามารถสั่ง สอนวิถี แหงวิมุติ อีกพุทธะ มีอัตถะ วา "ผูตื่น" สามารถปลุก สัตวทั้งหลาย ไดตื่นจน อีกพุทธะ มีอัตถะ วา "เบิกบาน" จึงสดใส สุกปลั่ง ดั่งจันทรา
ทรงทราบธรรม - สัจจะ อันสูงสุด ลุโลกุตร รูระงับ ดับทุกขตน. อยางสดชื่น จากความหลับ ที่สับสน ไมมืดมนท ดวยกิเลส - นิทรา. เมฆหมอกไม พองพาน สักนิดหนา เพ็ญนภา ผองพิไล ไรละออง.
www.buddhadasa.in.th บทที่ ๘. พุทฺโธ. www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
พุทธนวารหคุณ
๕
บทที่ ๙. ภควา. โอพระองค ทรงนาม ภควา คือความดี มีอยู ทุกหมูกอง อนึ่งพระองค ทรงนาม ภควา ใหหมูสัตว พนวัฏฏ แหงวงกรรม อนึ่งพระองค ทรงนาม ภควา ไดเปนที่ พึ่งพา พยายาม
เพราะหนั่นหนา ดวยภัค - ยธรรมผอง ไมมีพรอง มีเปลี่ยน เสถียรธรรม. เพราะแจกธรรม แกประชา เพื่ออุปภัมภ ไมชักนํา ภพใหม ใหติดตาม. ที่คบหา แหงสัตว ในภพสาม ที่โชคงาม ตามพระองค ทรงภัคยธรรม.
[จบ พุทธนวารหคุณ ๙ บท]
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
พุทธสตารหคุณ หัวขอบาลีคําบรรยาย อุบาลีพุทธคุณ ๑๐๐ บท บรรยาย ณ สวนโมกขพลาราม พ.ศ.๒๕๒๐
๑. ธีโร ๕. อนีโฆ ๙. เวสมนฺตาโร ๑๓. วนฺตโลกามิโส ๑๗. อนฺติมสรีโร ๒๑. อสํสโย ๒๕. อนุตฺตโร ๒๙. มานจฺฉิโท ๓๓. คมฺภีโร ๓๗. ธมฺมฏโ ๔๑. นาโค ๔๕. ปฏิมนฺตโก ๔๙. ทนฺโต ๕๓. เตวิชฺโช ๕๗. ปสฺสทฺโธ ๖๑. อริโย ๖๕. สติมา ๖๙. อาเนโช ๗๓. อนนุคตนฺตโร ๗๗. ปวิวิตฺโต ๘๑. สนฺโต ๘๕. ตถาคโต ๘๙. วิสารโท ๙๓. วีตธูโม ๙๗. อุตฺตมปุคฺคโล
๒. วิคตโมโห ๖. สุสมจิตฺโต ๑๐. วิมโล ๑๔. มุทิโต ๑๘. นโร ๒๒. กุสโล ๒๖. รุจิรธมฺโม ๓๐. วีโร ๓๔. โมนปฺปตฺโต ๓๘. สุสํวุตตฺโต ๔๒. ปนฺตเสโน ๔๖. โมโน ๕๐. นิปฺปปฺโจ ๕๔. พฺรหฺมสตฺโต ๕๘. วิทิตเวโท ๖๒. ภาวิตตฺโต ๖๖. วิปสฺสี ๗๐. วสิปฺปตฺโต ๗๔. สุทฺโธ ๗๘. อคฺคปฺปตฺโต ๘๒. ภูริปฺโญ ๘๖. สุคโต ๙๐. นิปุโณ ๙๔. อนูปลิตฺโต ๙๘. อตุโล
๓. ปภินฺนขีโล ๔. วิชิตวิชโย ๗. พุทฺธสีโล ๘. สาธุปฺโญ ๑๑. อกถงฺกถี ๑๒. ตุสิโต ๑๕. กตสมโณ ๑๖. มนุโช ๑๙. อโนปโม ๒๐. วิรโช ๒๓. เวนยิโก ๒๔. สารถิวโร ๒๗. นิกฺกงฺโข ๒๘. ปภาสกโร ๓๑. นิสโภ ๓๒. อปฺปเมยฺโย ๓๕. เขมงฺกโร ๓๖. เวโท ๓๙. สงฺคาติโค ๔๐. มุตฺโต ๔๓. ขีณสฺโญชโน ๔๔. วิมุตโต ๔๗. ปนฺนธโช ๔๘. วีตราโค ๕๑. อิสิสตฺตโม ๕๒. อกุโห ๕๕. นฺหาตโก ๕๖. ปทโก ๕๙. ปุรินฺทโท ๖๐. สกฺโก ๖๓. ปตฺติปตฺโต ๖๔. เวยฺยากรโณ ๖๗. อนภิณโต ๖๘. โน อปณโต ๗๑. สมฺมคฺคโต ๗๒. ฌายี ๗๕. อสิโต ๗๖. อปฺปภีโต ๗๙. ติณฺโณ ๘๐. ตารยนฺโต ๘๓. มหาปญโญ ๘๔. วีตโลโภ ๘๗. อปฺปฏิปุคฺคโล ๘๘. อสโม ๙๑. ตณฺหจฺฉิโท ๙๒. พุทฺโธ ๙๕. อาหุเนยฺโย ๙๖. ยกฺโข ๙๙. มหนฺโต ๑๐๐. ยสคฺคปฺปตฺโต
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
คํากลอน
อุปาลีพุทธคุณ ๑๐๐ บท บทสรุปคําบรรยาย ระหวางวันที่ ๓๐ เมษายน ถึงวันที่ ๒ กรกฎาคม พ.ศ.๒๕๒๐
ธีรวรรค ที่หนึ่ง ๑. ธีโร. โอพระองค ทรงสมญา วาธีโร ดุจดังปอม ปราการ อันเกรียงแกรง มลาย.
เพราะภิยโย ดวยปญญา อันกลาแข็ง และปราดเปรื่อง เรื่องเจาะแทง กิเลส
๒. วิคตโมโห. โอพระองค ทรงปราศ จากโมหะ ทรงเห็นชัด สัปปายะ และอบาย
ปญญาจักษุ แจมกระจะ และเฉิดฉาย มีธรรมกาย เปนพระองค ทรงความงาม.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ๔. วิชิตวิชโย. ๓. ปภินฺนขีโล.
โอพระองค ทรงหัก ซึ่งเสาเขื่อน ทั้งในรูป และอรูป หรือกองกาม
เคยตรึงจิต ไมเขยื้อน ในภพสาม ไมติดตาม ตรึงจิต สักนิดเดียว.
โอพระองค ทรงพิชิต ไดพิชัย ไมกลับแพ แกอะไร เรื่อยไปเทียว
แกหมูมาร นอยใหญ, ไมหวาดเสียว ไมของเกี่ยว กับบวงมาร สถานใด.
๗
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
๘
หัวขอธรรมในคํากลอน
๕. อนีโฆ. โอพระองค ทรงสมญา อะนีโฆ ตองทุกขยาก ลําบาก แหงผากใจ
ปริสุทโธ จากสิ่ง กระทบให มีพระทัย หยุดเย็น เปนนิพพาน.
๖. สุสมจิตฺโต. โอพระองค ทรงมีจิต สม่ําเสมอ อนุสัย ไมเหลืออยู ในสันดาน
ไมลอหลุบ ฟุบเฟอ อยางชาวบาน อาสวะ ไมมีผาน เขาออกเลย.
๗. พุทฺธสีโล. โอพระองค ทรงสมญา วาพุทธศีล ทั้งปกติ มิแปรเปลี่ยน เพี้ยนจากเคย
มีระบิล พุทธภาพ ที่เปดเผย พวกเราเอย เปลี่ยนเรื่อยไป ไมอยูคง.
๘. สาธุปฺโญ. โอพระองค ทรงสา – ธุปญญา สําเร็จประโยชน แจมกระจาง เปนทางตรง
ที่มั่นคง แกกลา ไมใหลหลง ดียิ่งยง ตรงเหลือ เพื่อนิพพาน.
โอพระองค ทรงสมญา วาผูขาม ทั้งดีชั่ว บุญบาป หยาบตระการ
ซึ่งขวากหนาม ยิ่งใหญ ในสงสาร ลวนกันดาร ขรุขระ ทรงละไป.
www.buddhadasa.in.th ๙. เวสมนฺตาโร. www.buddhadasa.org ๑๐. วิมโล. โอพระองค ทรงสมญา วาวิมล ไมแปดเปอน เปอยพัง ทั้งนอกใน
เพราะผองพน กิเลสา - สวานุสัย มีกายา วาจาใจ ไมกฏิกูล.
สรุปวรรค ๑. ทั้งฉลาด ทั้งสะอาด เปนปราชญแท ไมมีปรุง จึงไมมี ปฏิกูล
กิเลสแม กิเลสลูก ประยุกตสูญ บริบูรณ บริสุทธิ์ หยุดวายเวียน.
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
อุปาลีพุทธคุณ ๑๐๐ บท
๙
อกถังกถีวรรค ที่สอง ๑๑. อกถงฺกถี. โอพระองค ทรงพระนาม อะกถังกถี เรื่องดับทุกข ไดอยางไร ไมมีความ
เพราะไมมี ขอสงสัย ตองไตถาม สงสัยตาม ที่คนเรา เฝาละเมอ-
๑๒. ตุสิโต. โอพระองค ทรงสมญา วาผูอิ่ม ไมมีกิเลส ที่เปนเหตุ ใหทะเยอ
เพราะความปริ่ม อยูดวยธรรม สม่ําเสมอ ทะยานเหอ หิวอะไร ไมรูพอ.
๑๓. วนฺตโลกามิโส. โอพระองค ทรงคาย ซึ่งอามิส อิฏฐารมณ ใดใด ไมอาจรอ
เครื่องยอมติด นอยใหญ ไมเหลือหลอ หรือหลอกลอ ดวงใจ ใหติดตัง.
๑๔. มุทิโต.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ๑๕. กตสมโณ. โอพระองค ทรงมี มุทิตา จะเปนมิตร แกปวงสัตว จัดประดัง
ความออนโยน นานา เพราะวาหวัง ใหโลกหยั่ง สูสภาพ ภราดร.
โอพระองค ทรงสําเร็จ เปนอยางดี สงบเย็น เปนนิพพาน อุดมพร
ในหนาที่ สมณะ ลือกระฉอน ไมมีรอน แตสักนิด หมดพิษเลย.
๑๖. มนุโช. โอพระองค ทรงกําเนิด แตมนู ธรรมศาสตร แหงโลกุตร สุกเปรียบเปรย
เปนมนู กวามนู ผูเปดเผย วาใครเลย พบธรรมใด ใหญเปรียบปาน.
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
อุปาลีพุทธคุณ ๑๐๐ บท
๑๑
อสังสยวรรค ที่สาม ๒๑. อสํสโย. โอพระองค ทรงสมญา อะสังสะโย ทรงทราบสิ่ง ควรทราบ เสร็จสิ้นไป
เพราะความเปน สัมพุทโธ สิ้นสงสัย ไมเหลือไว ใหกังขา ทุกกรณี.
๒๒. กุสโล. โอพระองค ทรงพระนาม กุสะโล ทรงถือเอา เปนปญญา บารมี
ทรงเติบโต ดวยกุศล จนเต็มที่ สามารถที่ ทลายกิเลส เฉทกระจาย
๒๓. เวนยิโก. โอพระองค ทรงสมญา วาผูนํา สูสภาพ แสนวิเศษ สะดวกดาย
สัตวสิ้นสุด แหงกรรม วิบากหาย คือนําให หลุดรอด ยอดผูนํา.
๒๔. สารถิวโร.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ๒๕. อนุตฺตโร. โอพระองค ทรงสมญา สารถีประเสริฐ ทรงฝกสัตว ปฏิบัติ อยูเหนือกรรม
ทรงฝกจิต พนเกิด แกตาย มิหนําอยูเหนืออํา- นาจกิเลส วิเศษงาน.
โอพระองค ทรงสมญา อะนุตตะโร ศีลสมาธิ ปญญา วิมุตติญาณ
ไมอวดโอ แตยิ่งล้ํา ดวยธรรมสาร บริสุทธิ์ ปริมาณ มากกวาใคร.
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
๑๒
หัวขอธรรมในคํากลอน
๒๖. รุจิรธมฺโม. โอพระองค ทรงมี ธรรมรส ลวนชื่นชม บรมธรรม ล้ําเลิศนัย
ที่ปรากฏ แกสัตว ทุกวิสัย ทุกดวงใจ ชื่นชม บรมธรรม.
๒๗. นิกฺกงฺโข. โอพระองค ทรงสิ้น สุดกังขา หมดสงสัย ในกิเลส และในกรรม
เพราะปญญา ชวยชุบ อุปถัมภ ที่อาจนํา ใหเวียนวาย ในวัฏฏวน.
๒๘. ปภาสกโร. โอพระองค ทรงสมญา ประภากร สัตวทั้งหลาย ไดรับแสง แหงธรรม, ยล-
รังสีธรรม ประภัสสร ทุกแหงหน หนทางตน ถูกตอง คลองนิพพาน.
๒๙. มานจฺฉิโท. โอพระองค ทรงตัด ซึ่งมานะ ไมมีตน วนอยู ใน"ประมาณ"
ไดทรงละ ความหมายมั่น ทุกขั้นฐาน วาดีเลว หรือสมาน เสมอกัน.
โอพระองค ทรงสมญา วาวีโร ไมรูหวาด หวั่นไหว อะไรกัน
มีวีรธรรม นําโผล จากโมหันธ จึงฟาดฟน กิเลสมาร โลงลานไป.
www.buddhadasa.in.th ๓๐. วีโร. www.buddhadasa.org สรุปวรรค ๓. ทั้งสามารถ ทั้งฉลาด ทั้งบริสุทธิ์ พระองคเปน ผูนํา ขามวัฏฏภัย
มวลมนุษย และเทวา ไดอาศัย กรรมกระษัย ไตรภพสูญ อาดูรมลาย.
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
อุปาลีพุทธคุณ ๑๐๐ บท
๑๓
นิสภวรรค ที่สี่ ๓๑. นิสโภ. โอพระองค ทรงสมญา วานิสะโภ เปนเสฏโฐ ประเสริฐนัก เรื่องชักจูง
เปนอัคโค เพราะวาเลิศ ดวยจิตสูง เปนเชฏโฐ คือจาฝูง สัตวเวไนย.
๓๒. อปฺปเมยฺโย. โอพระองค ทรงสมญา วาอดุลย ไมอาจทํา อุปมา กันเทาไร
เพราะทรงคุณ อันใครใคร ไมวัดได สุดวิสัย ใชประมาณ การคํานึง.
๓๓. คมฺภีโร. โอพระองค ทรงสมญา วาคัมภีร ทรงทราบธรรม ลึกล้ํา เกินรําพึง
เพราะทรงมี ธรรมสภาพ เกินซาบซึ้ง ทรงลุถึง ธรรมลึก เกินตรึกตรอง.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ๓๕. เขมงฺกโร. ๓๔. โมนปฺปตฺโต.
โอพระองค ทรงสมญา วาโมนะปตต ควบคุมจิต วิศิษฏได ดังใจปอง
มีโมนะธรรม กําจัด สิ่งเศราหมอง ตามทํานอง มุนิมุนี ที่โลกลือ.
โอพระองค ทรงสมญา วาเขมกร เกษมจาก สรรพพิษ กิตติระบือ
เพราะทรงสอน เวไนยสัตว ตัดยึดถือ ไดมีชื่อ วาศิษยพระ เขมกร.
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
๑๔
หัวขอธรรมในคํากลอน
๓๖. เวโท. โอพระองค ทรงสมญา วาทรงเวท ขจัดเสีย ซึ่งโมหันธ ทุกขั้นตอน
เพราะทรงเดช เรืองแสง ดั่งแผลงศร ไมกลับยอน มาคลุมสัตว วิบตไกล.
๓๗. ธมฺมฏโฐ. โอพระองค ทรงพระนาม ธัมมัฏโฐ ผูลุถึง โลกุตร หลุดอาลัย-
ดํารงอยู อยางอาโอ ตามวิสัยอันยิ่งใหญ ในตัวเอง ทุกเพรงกาล.
๓๘. สุสํวุตตฺโต. โอองคพระ บรมครู สุสังวุตัตต ไมมีตน ใดดวย อุปาทาน
ผูทรงอัต - ตภาพธรรม ล้ําสังขาร ชัชวาลย จากกิเลส เหตุจัดดี.
๓๙. สงฺคาติโค. โอพระองค ทรงเปน สังคาติโค แหงวัฏฏะ พนทั่ว ทั้งชั่วดี
มีมโน กาวออก นอกวิถีจึงไมมี เครื่องของ ยึดครองใจ.
โอพระองค ทรงสมญา วามุตโต แหงโลกีย กลายเปน โลกุตรไป
เพราะพนหลุด ผุดโผ จากวิสัย จึงวางไกล จากตนตัว เครื่องพัวพัน.
www.buddhadasa.in.th ๔๐. มุตฺโต. www.buddhadasa.org สรุปวรรค ๔. ทั้งฉลาด ทั้งสามารถ ทั้งวิสุทธิ์ ตามพระองค ไดไฉน อยางไรกัน
ทั้งวิมุติ จากตัวตน พนโศกศัลย ควรพวกทาน ตรองตรึก นึกไดเอง.
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
อุปาลีพุทธคุณ ๑๐๐ บท
๑๕
นาควรรค ที่หา ๔๑. นาโค. โอพระองค ทรงสมญา นาคะประเสริฐ ทั้งเขมแข็ง ทั้งออนนอม พรอมวิธี
พระคุณเลิศ อุปมา พญาหัตถี เกิดความดี ทั่วไกวัลย สุดพรรณนา.
๔๒. ปนฺตเสโน. โอองคพระ บรมครู ผูอิสระ ทุกกาละ ทุกขใดใด ไมบีฑา
กิเลสใด ไมปะทะ ไปทุกทา เรียกไดวา มีวิเวก เปนเอกจริง
๔๓. ขีณสฺโญชโน. โอพระองค ผูทรงสิ้น สิ่งผูกพัน อารมณใด กิเลสใด ไมพาดพิง
ไมเหลืออยู แตสักชั้น วิสุทธิ์ยิ่ง จึงแนวนิ่ง ไมโคลงโยก : เปนโลกอุดร.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ๔๕. ปฏิมนฺตโก. ๔๔. วิมุตฺโต.
โอพระองค ผูทรงพน พิเศษแลว เพราะกิเลส ทําลายไป ในทุกตอน
เพราะผองแผว จากกองทุกข ทุกขนอน พนจากรอน เหลือแตเย็น เปนนิพพาน.
โอพระองค ทรงสมญา วาปฏิมันตก เกิดขึ้นเหมาะ เจาะแกเหตุ ทุกฐานการ
เพราะปญญา สารพัน ทุกขั้นฐาน มีปฏิภาณ ผานไปได ไมติดตัน.
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
๑๖
หัวขอธรรมในคํากลอน
๔๖. โมโน. โอพระองค ทรงสมญา วาโมโน เปนมุนี มีโมนะธรรม เปนสําคัญ
ความหมายเดียว กับพุทโธ ไมผิดผัน เครื่องฟาดฟน อวิชชา ฝาออกไป.
๔๗. ปนฺนธโช. โอพระองค ผูมีธง ลดลงแลว ไมอวดโอ โอหัง ดั่งใครใคร
จึงผองแผว จากอัตตา มานานุสัย ที่ยกธง ขึ้นไสว คันใหญยาว.
๔๘. วีตราโค. โอพระองค ทรงปราศ จากราคะ ไมมีสี ใดใด ใหกลิ่นคาว
เครื่องยอมติด หลุดละ เปลี่ยนเปนขาว อยางที่ชาว โลกยอม กันมอมแมม.
๔๙. ทนฺโต. โอพระองค ทรงสมญา วาทันโต คือสัจจะ จาคะ ขันตี แนม
มีทะโม เปนยอดธรรม ซ้ําของแถม ปญญาแกม ฝกตนได ดั่งใจปอง.
www.buddhadasa.in.th ๕๐. นิปฺปปฺโจ. www.buddhadasa.org โอพระองค ทรงทําลาย สายระยาง ที่รุงรัง กีดขวาง อยางหวยหนอง ใหเชือนแช แกการเดิน ในครรลอง แลวลองลอย สูจุดหมาย ไดฉับไว.
สรุปวรรค ๕. ทั้งฉลาด ทั้งสามารถ ทั้งไหวพริบ ทั้งอดีต อนาคต จดกันไป
จึงเห็นกาล ไกลลิบ ไดแจมใส ทุกทุกนัย ก็ถูกตอง เปนคลองธรรม.
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
อุปาลีพุทธคุณ ๑๐๐ บท
๑๗
อิสิสัตมวรรค ที่หก ๕๑. อิสิสตฺตโม. โอพระองค ผูอิสี สัตตมะ เปนองคที่เจ็ด แหงอิสี ที่เดนดวง
แสวงจน พบปะ คุณใหญหลวง สัตวทั้งปวง ไดปรีดา เพราะบารมี.
๕๒. อกุโห. โอพระองค ทรงสัจจเหลือ เหนือความคด ไมมีเท็จ ไมมีปด ทุกวิถี กิเลสไว ลวงใคร นั้นไมมี สมเปนที่ อุนใจ ไมระแวง.
๕๓. เตวิชฺโช. โอพระองค ทรงพระนาม วาไตรวิชช รูจักโลก รูชวยโลก รูจัดแจง
มีวิชชา ชวลิต ไดสองแสง ใหโลกแลง เลิกโศก ทุกโลกเย็น.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ๕๕. นฺหาตโก. ๕๔. พฺรหฺมสตฺโต.
โอพระองค ทรงสมญา วาพรหมสัตว เปนพระพรหม ที่เหนือพรหม อุดมเปน
ทรงเมตตา สารพัด จนสัตวเห็น ดวยเชิงเชน ที่อุดม กวาพรหมปวง.
โอพระองค ทรงเสร็จ จากการอาบ สิ้นอาสวะ มีมนะ ที่เดนดวง
มรรคญาณ ลางทั้งบาป และบุญหลวง อันโชติชวง บริสุทธิ์ หยุดเปอนเลน.
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
๑๘
หัวขอธรรมในคํากลอน
๕๖. ปทโก โอพระองค ทรงสมญา วาปะทะโก พฤติกรรม แนวหนัก มีหลักเกณฑ
มีสภาพ พุทโธ โผลใหเห็น มุงความเย็น เปนนิพพาน สถานเดียว.
๕๗. ปสฺสทฺโธ โอพระองค ทรงระงับ ดับสันดาน อารมณ ใดใด ไมยึดเหนี่ยว
สงบเย็น เปนนิพพาน ไมซานเสียว-ตอ ไมเปลาเปลี่ยว เพราะเมตตา วิหารธรรม.
๕๘. วิทิตเวโท โอพระองค ทรงธรรมกิติ์ วิทิตเวท มนุษย พนหลุด จากกองกรรม
ปญญาวุธ สุดวิเศษ ทรงอุปภัมภ -ให เพราะเหตุอํา- นาจปญญา มหาพลัง.
๕๙. ปุรินฺทโท โอพระองค ทรงขยี้ บุรีมาร ใหเหือดแหง หายไป ไรกําลัง
คือกิเลส ในสันดาน พิษฉมัง ทรงสอนสั่ง สาวกให ทําลายมาร.
โอพระองค ทรงสมญา วาศากยะ แลวเปนจอม สัตวทวี ทุกจักรวาล
เปนหนอเนื้อ โอกกากะ อันกลาหาญ ทรงปาฏิหาริย นําสัตว ขจัดภัย.
www.buddhadasa.in.th ๖๐. สกฺโก www.buddhadasa.org สรุปวรรค ๖. ทั้งเยือกเย็น ทั้งฉลาด ทั้งอาจหาญ ทรงขนสัตว จากวัฏฏวน พนออกไป
ทั้งเมตตา มากประมาณ ไมหวั่นไหว อยางนอยได รูยับยั้ง พลังวน.
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
อุปาลีพุทธคุณ ๑๐๐ บท
๑๙
อริยวรรค ที่เจ็ด ๖๑. อริโย โอพระองค ทรงสมญา วาอริโย ตัดกิเลส เหตุแหงวัฏฏ เต็มอัตรา
พระสัมมา สัมโพ - ธิญาณกลา ไมมีขา - ศึกใดเหลือ เชื้อตอไป.
๖๒. ภาวิตตฺโต โอพระองค มีพระองค อบรมแลว ทุกบารมี เต็มลน จนพระทัย -
มีสันดาน ผองแผว จากอนุสัย วิมุติไกล จากวัฏฏวน พนวายเวียน.
๖๓. ปตฺติปตฺโต โอพระองค ทรงสมญา วาปตติปตต กองกิเลส สูญกษัย ไมเบียดเบียน
เพราะลุถึง ธรรมสัจจ สุขเสถียร ทุกขเกษียน เปนนิพพาน กาลนิรันดร.
๖๔. เวยฺยากรโณ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ๖๕ สติมา โอพระองค ทรงเผยอรรถ อยางชัดแจง ใหหมูสัตว สลัดได ไมติดพัน
ซึ่งความลับ รุนแรง แหงทุกขขันธ ไดพากัน พนโศก โลกวิไล.
โอพระองค ทรงพระนาม สติมา อวิชชา ไมอาจจู สูพระทัย
เพราะเหตุวา มีสติ เปนวิสัย ทุกขนอยใหญ ไมอาจเกิด กวนกมล.
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
๒๐
หัวขอธรรมในคํากลอน
๖๖. วิปสฺสี โอพระองค ทรงสมญา วิปสสี อิริยา - บถใดใด ไมมืดมนท
ความตื่นมี ในความหลับ ไมสับสน พระทศพล ญาณมี ทุกวี่วัน.
๖๗. อนภิณโต โอพระองค ทรงสมญา อะนะภิณัต ไมแฟบฟุบ หุบเหี่ยว เพราะเกี่ยวพัน -
น้ําพระทัย ไมตระหวัด ไมเหหัน อารมณอัน ไมอภิรมย ระทมใจ.
๖๘. โน อปณโต โอพระองค ทรงมี กมลจิต ความยั่วยุ แหงอารมณ ระดมใส
ไมอาจฟุง แตสักนิด ในทุกวิสัย สักเทาใด ใจไมฟู, อยูอยางเดิม.
๖๙. อาเนโช โอพระองค ทรงสมญา วาอาเนช น้ําพระทัย ไมหวั่นไหว ไมถูกเติม
เหยื่อกิเลส สักเทาไร มาใสเสริม ไมลดเพิ่ม แตสักนิด จิตถาวร.
โอพระองค จอมมุนี วสีปตต พระองคออก จากอํานาจ ดัสกร
สามารถตัด เชื้อกิเลส เปนเหตุถอน ที่เคยรอน กลับหาย กลายเปนเย็น.
www.buddhadasa.in.th ๗๐. วสิปฺปตฺโต www.buddhadasa.org สรุปวรรค ๗. ทั้งมีพลัง ทั้งตั้งมั่น ทั้งขันแข็ง ธรรมที่ซึ้ง ถึงได ทุกประเด็น
ทั้งสองแสง สัตวทั้งหลาย ไดมองเห็น ความลําเค็ญ เศราโศก วิโยคไกล.
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
อุปาลีพุทธคุณ ๑๐๐ บท
๒๑
สัมมัคคตวรรค ที่แปด ๗๑. สมฺมคฺคโต โอพระองค ทรงสมญา สัมมัคคะโต เมตตาสัตว ทรงทํานุก ทุกทํานอง
สัมพุทโธ ผูสหาย แหงสัตวผอง อยูในคลอง แหงธรรม นําปลอดภัย.
๗๒. ฌายี โอพระองค ทรงสมญา วาฌายี เพงสมถะ จิตมั่นคง และวองไว
ความเพงมี สูงสุด พุทธวิสัย เพงปญญา สวางไสว ไดรูจริง.
๗๓. อนนุคตนฺตโร โอพระองค ดํารงจิต เหนือกิเลส หายหนาไป เปรียบได ดั่งฝูงลิง-
ทุกประเภท ไมกลับ มาสูสิง ที่ถูกยิง ตายหมด งดหลอกใคร.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ๗๕. อสิโต ๗๔. สุทฺโธ
โอพระองค ทรงมี บริสุทธิ์ จากกองทุกข ทุกชนิด ไมติดพระทัย
เพราะวิมุติ จากกิเลส ทุกวิสัย ดังน้ํากลิ้ง จากใบ ปทุมา.
โอพระองค ทรงสมญา วาอะสิต ไมอาจเปน หลักแหลง แหงอวิชชา
เพราะมีจิต ลุกระทั่ง วิสังขาร ทั้งทิฏฐิ และตัณหา ไมเกาะกุม.
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
๒๒
หัวขอธรรมในคํากลอน
๗๖. อปฺปภีโต โอพระองค ไมทรงมี ที่หวาดกลัว แหงความอยาก ความติด ชีวิตรุม
เพราะไมมี ตนตัว ที่มั่วสุม จะประชุม ตัวกู และของกู.
๗๗. ปวิวิตฺโต โอพระองค ทรงมี ความวิเวก ในภายใน ไมมียึด ซึ่งธรรมคู
เปนธรรมเอก สงบสิ้น กิเลสอยู ภายนอกสู วิเวกได ไมวุนวาย.
๗๘. อคฺคปฺปตฺโต โอพระองค ทรงพระนาม อัคคะปตต ลวนสูงสุด เปนโลกุตร แหงธรรมกาย
ทรงลุธรรม สารพัด ตามมุงหมาย เรียกวาได สิ่งเลิศสุด วิมุติประจํา.
๗๙. ติณฺโณ โอพระองค ทรงพระนาม วาติณโณ คือขามทั้ง กองกิเลส และกองกรรม
ดั่งผุดโผ ขามสมุทร สุดลึกล้ํา การกระทํา เปนเพียง กิริยา.
โอพระองค ทรงขนสัตว ขามสมุทร คือไมเกิด กิเลสอยู ทางหู ตา ฯลฯ
ใหพนหลุด จากหวง แหงสังสาร เลยไดนาม สมญา วาตาระยันต.
www.buddhadasa.in.th ๘๐. ตารยนฺโต www.buddhadasa.org สรุปวรรค ๘. ทั้งขามเอง ทั้งชวย ผูอื่นขาม ทั้งงามงด ทั้งสดใส ในอนันต-
ถึงที่สุด แหงความ สุทธิสันติ์ แหงนิรัน - ดรภาพ ทรงทราบเอง.
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
อุปาลีพุทธคุณ ๑๐๐ บท
๒๓
สันตวรรค ที่เกา ๘๑. สนฺโต โอพระองค ทรงสมญา วาสันโต รํางับได เพราะไมมี กิเลสครอง
มีมโน กายา วาจาผอง อาสวะ ไมไหลนอง อีกตอไป.
๘๒. ภูริปฺโญ โอพระองค ทรงปญญา อันหนาแนน หรือปญญา ฝาทะลุ แผนดินไป
เปรียบดังแผน พสุธา ใหอาศัย หรือทนตอ อารมณได ดุจแผนดิน.
๘๓. มหาปฺโญ โอพระองค ทรงปญญา มหาศาล ปญญาสูง ปญญาลึก ปญญาอจินตย
ทุกเหตุการณ ทรงทราบได ดั่งถวิล เปนมุนินทร จอมปญญา แกกลาจริง.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ๘๕. ตถาคโต ๘๔. วีตโลโภ
โอพระองค ทรงปราศ จากความโลภ อุปาทาน ทุก ทุกแบบ ไมแอบอิง
ไมออมโอบ อารมณใด ไวสูสิง แตสักสิ่ง วาตัวเรา หรือของเรา.
โอพระองค ทรงสมญา ตถาคต เขาถึงแดน นิรันดร สอนพวกเรา
มีญาณจรด ถึง"ตถา" ฆาความเขลา เหมือนเทือกเขาเถา แหงพระองค ผูทรงญาณ.
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
๒๔
หัวขอธรรมในคํากลอน
๘๖. สุคโต โอพระองค ทรงพระนาม พระสุคต ขั้นสุดทาย ไดลุถึง ซึ่งนิพพาน
ดวยปรากฏ วา"ไปดี" ทุกสถาน เรียกวาการ "ถึงดี" มีแตเย็น.
๘๗. อปฺปฎิปุคฺคโล โอพระองค หาไมได ผูใดเปรียบ ทรงอยูเหนือ รบรุก ทุกประเด็น
เปนคูเทียบ หรือคูทา หาไมเห็น อยูเหนือเชน เชิงกระเทียบ หรือเปรียบเปรย.
๘๘. อสโม โอพระองค ไมทรงมี ผูที่เสมอ ที่ดีกวา ไมมีทา จะมีเลย
ใครเผยอ เทียมพระองค ก็ทรงเฉย พวกเราเอย โชคดี ที่มีพระองค.
๘๙. วิสารโท โอพระองค ทรงพระญาณ อันแกลวกลา สิ่งใดใด ทรงทราบได ดั่งจํานง
เรียกไดวา วิสา - รท บทประสงค จึงไดทรง ทราบสิ้น สรรพธรรม.
โอพระองค ทรงปญญา ละเอียดออน ใหทรงชนะ กองกิเลส และกองธรรม
ทุกขั้นตอน ชวยชุบ อุปถัมภ ทุกสดัมภ ทลายลง ตรงนั้นแล.
www.buddhadasa.in.th ๙๐. นิปุโณ www.buddhadasa.org สรุปวรรค ๙. ทั้งแกลวกลา ทั้งปญญา ละเอียดออน แมหมูมาร ใดใด ใฝรังแก
ทั้งลึกซึ้ง ทุกขั้นตอน ทุกกระแส หรือเยาแหย ก็พินาศ ปราศไปเอง.
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
อุปาลีพุทธคุณ ๑๐๐ บท
๒๕
ตัณหัจฉิทวรรค ที่สิบ ๙๑. ตณฺหจฺฉิโท โอพระองค ทรงทําลาย ขายตัณหา ทําลายบวง แหงวัฏฏะ ละทุกขไกล
ดังพญา ปกษี มีฤทธิ์ใหญ อารมณไหน ก็ไมมี ที่พันพาน.
๙๒. พุทฺโธ โอพระองค ทรงพระนาม วาพุทโธ เปนผูตื่น จากหลับ อันเนิ่นนาน
เพราะมีโพ - ธิปญญา อันกลาหาญ แลวเบิกบาน สดสวย ดวยปญญา.
๙๓. วีตธูโม โอพระองค ทรงออก จากหมอกควัน คือหมอกแหง โมหะ อวิชชา
ที่เคยกั้น ดวงใจ ไวแนนหนา ไมกลับมา มืดมน ผานพนไป.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ๙๕. อาหุเนยฺโย ๙๔. อนุปลิตฺโต
โอพระองค ไมทรงติด ในตังเหนียว คือตัณหา และทิฎฐิ วิมุติไกล
ที่สัตวโลก เกาะเกี่ยว แตไหนไหน ไมเปนภัย ดังเชนตัง รั้งนกตาย.
โอองคพระ อาหุเนย – ยะบุคคล ไทยทาน เกิดบุญ คุณมากมาย
เปนบอเกิด แหงกุศล แกสัตวหลาย มีพระกาย เปนนาบุญ โลกอุนใจ.
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
๒๖
หัวขอธรรมในคํากลอน
๙๖. ยกฺโข โอพระองค ทรงสมญา วาเปนยักษ ความจริงคือ สัตวตองกลัว ทั่วโลกัย
แปลกหูนัก บางคน ก็สงสัย ตองบูชา สุดใจ ไดเชื่อฟง.
๙๗. อุตฺตมปุคฺคโล โอองคพระ ปญญาคม อุดมบุรุษ เพราะลุถึง ซึ่งนิพพาน กิเลสพัง
เปนมนุษย งามปลอด ยอดอรหัง เปนสรณะ มนุษยทั้ง เทพและพรหม.
๙๘. อตุโล โอพระองค ทรงพระคุณ ไมวัดได เหตุวามี สุญญตา เปนอาคม
เหนือการเปรียบ การบรรยาย ใหเสียงขรม โลกนิยม พระคุณเห็น เปนอดุลย.
๙๙. มหนฺโต โอพระองค ทรงสมญา วามหันต ทั้งลึกซึ้ง ใหญหลวง กวาปวงคุณ
เพราะคุณอัน ล้ําเลิศ ประเสริฐสุนทร ทั้งค้ําจุน โลกกวาง วางทุกขภัย.
โอพระองค ทรงมี กิตติยศ กิตติคุณ ร่ําระบือ เลื่องลือไกล
กิตติศัพท ปรากฏ โลกไหนไหน โลกนอยใหญ ลวนเคารพ ครบไตรทวาร.
www.buddhadasa.in.th ๑๐๐. ยสคฺคปฺปตฺโต www.buddhadasa.org สรุปวรรค ๑๐. ทั้งเรืองยศ เรืองเดช เรืองกิตติศัพท ไวเปนหลัก ปฏิบัติ ขัดสันดาน
ทั่วไกวัลย ยอมรับ สมณสาสน มีนิพพาน เปนที่หมาย ฝายอนันต.
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
อุปาลีพุทธคุณ ๑๐๐ บท
๒๗
สรุปอุบาลีพุทธคุณ ๑๐๐ บท อุบาลี พุทธคุณ หนุนใหคิด หากผูใด ทําในใจ ไวทุกวัน
มีนิมิต รอยรส บทแผกผัน จะพากัน แนนหนัก รักพระองค.
แมเพียงแต ทองบน สาธยาย มีศรัทธา ปสาทะ ประสะลง
ก็ยังเกิด ผลได ตามประสงค อยางมั่นคง เปนอเวจจัป - ปสัทธา.
ในพระพุทธ ในพระธรรม ในพระสงฆ ครบเปนองค โสตาปต – ติยังคมา
ใหเกิดองค อริยกัน - ต ศีลกลา มั่นตอหนา อมตะ มหาทวาร.
ตอแตนั้น มีแต จะกาวไป จะเขาสู อมตะ มหานิพพาน
ไมมีอะไร อะไร จะตายดาน ไดตามกาล อันสมควร ถวนทุกคน.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
๑ หมวดบทนํา
อุทิศนา ลอยธรรมะมาลัย แผธรรมะรังษี มั่นหมายจะเสริมศาสน ปลอดภัยพินาศ, คง หากแลงพระธรรมญาณ จะครองโลกเปนอากร จะทุกขทนทั้งคืนวัน ดวยเหตุอหังการ
ลงสูโลกอันเบียฬบีฑ ตามพระพุทธทรงประสงค สถาปนโลกใหอยูยง เปนโลกศุขสถาพร อันธพาลกลีบร ใหเลวลูสูเดรัจฉาน พิฆาตกันบมีประมาณ เขาครองโลกวิโยคธรรม
ฯ ฯ ฯ ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org บรรษัทพระพุทธองค ตามแนวพระธรรมนํา เผยแผพระธรรมทาน แปดหมื่นสี่พันนัย
จึ่งประสงคประกอบกรรม ใหโลกผองผองพนภัย ฯ ใหไพศาลพิชิตชัย อุทิศทั่วทั้งปถพี ฯ พ.ท. ๒๕๒๓
๒๙
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
๓๐
หัวขอธรรมในคํากลอน
อุทิศนา จักรธรรมะมาลัย แผธรรมะรังษี มั่นหมายจะเสริมศาสน ปลอดภัยพินาศ, คง หากแลงพระธรรมญาณ จะครองโลกเปนอากร จะทุกขทนทั้งคืนวัน ดวยเหตุอหังการ บรรษัทพระพุทธองค ตามแนวพระธรรมนํา เผยแผพระธรรมทาน แปดหมื่นสี่พันนัย
จะหมุนทั่วทั้งธาษตรี ตามพระพุทธทรงประสงค สถาปนโลกใหอยูยง เปนโลกศุขสถาพร อันธพาลกลีบร ใหเลวลูสูเดรัจฉาน พิฆาตกันบมีประมาณ เขาครองโลกวิโยคธรรม จึ่งประสงคประกอบกรรม ใหโลกผองผองพนภัย ใหไพศาลพิชิตชัย อุทิศทั่วทั้งธาษตรี
ฯ ฯ ฯ ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ฯ
ฯ
พ.ท. ๒๕๒๓
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน คัดเลือก โดย พุทธทาส อินฺทปญโญ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org สมัยนี้ พวกเรา เอาแตไหว พอบอกให ประพฤติธรรม ก็กําหู
๓๑
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๓๒
คํานํา หัว ขอ ธรรมป ระเภ ท นี ้ม ีไ วสํ า หรับ ใชเ พง เพื ่อ ใหเ ห็น ขอ เท็จ จริง แหง ขอ ความนั ้น แลว เพง ตอ ไป เพื ่อ ใหเ กิด ความรู ส ึก เชน นั ้น ขึ ้น มาจริง ๆจน จิต ใจเปลี ่ย นไปตามขอ เท็จ จริง นั ้น ในการที ่จ ะทํ า ใหเ กิด ความสลดสัง เวช ความไมป ระมาท การเปลี ่ย นนิส ัย ที ่ไ มพ ึง ปรารถนา กวาดลา งความรู ส ึก ชนิด ที ่ทํ า ความรํ า คาญ ตา ง ๆ ใหแ กต นใหห มดไปจากจิต ใจ และมีค วามสะอาด ความสวาง และความสงบ โดยสมควรแกการกระทําของตน ๆ. ความรู ความเขา ใจ ที ่เ กิด จากการเพง ทํ า นองนี ้ จะถูก ตอ งและ มีป ระโยชนก วา ที ่เ กิด จากการอา นตะพึด และยัง เปน การปฏิบ ัต ิก รรมฐานภาวนาชนิด หนึ ่ง อยู ใ นตัว ทั ้ง สมาธิแ ละปญ ญ าในระดับ ที ่ค นทั ่ว ไปจะพึง ทํ า ได แ ล ะพ ร อ ม กั น นั ้ น ก็ เ ป น ศี ล อ ยู แ ล ว ใน ขณ ะที ่ ม ี ก ารสั ง วรระวั ง บั ง คั บ ตั ว ใหทําเชนนั้นแลว ไมมีโอกาสแกการทุศีลแตประการใด.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org พุทธทาส อินฺทปญโญ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
๓๓
หมวดนํา คําประพันธ บทพระธรรม ไมจําเพาะ วาจะตอง ไพเราะ เพราะอักษร หรือสัมผัส ชอยชด แหงบทกลอน ที่อรชร เชิงกวี ตามนิยม ฯ ขอแตเพียง ใหอรรถ แหงธรรมะ ไดแจมจะ ถนัดเห็น เปนปฐม แลวไดรส แหงพระธรรม ด่ําอารมณ ที่อาจบม เบิกใจ ใหเจริญ ฯ ใหนิสัย เปลี่ยนใหม จากกอนเกา ไมซึมเศรา สุขสงา นาสรรเสริญ เปนจิตกลา สามารถ ไมขาดเกิน ขอชวนเชิญ ชมธรรมรส งดกวี ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org พุทธทาส อินฺทปฺโ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๓๔
ความทุกขเกิด ความทุกข เพราะเห็นผิด
เกิดที่จิต, เมื่อผัสสะ.
ความทุกข ถาไมโง
จะไมโผล, เมื่อผัสสะ.
ความทุกข ถาเขาใจ
เกิดไมได, เรื่องผัสสะ.
พุทธทาส อินฺทปฺโ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หมวดนํา
๓๕
สัพพัญูรูทั่วไป เปรียบใบไมหมดทั้งปา แตเลือก คัดเอามา สอนชี้นํา กํามือเดียว ฯ
ธรรมพรปใหม อันชีวิต ดวยพระธรรม สุทธิ ปญญา ปใหมมี
ผลิตขึ้นมา โดยพระธรรม เมตตา มากกวาเกา
จากพระธรรม นําวิถี และขันตี พวกเราเอย ฯ
www.buddhadasa.in.th ชีวิตของผูประเสริฐ www.buddhadasa.org ผลุงขึ้นมา แลวนั่งพัก มีเวลา ชีวิตผู
จากนรก บนสวรรค เนานิพพาน ประเสริฐศรี
ใหฉับพลัน กันสักครู นานโขอยู เชนนี้แล.
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๓๖
ส. ค. ศ. O ปใหมมี สําหรับดี กวาปเกา พืชมีเหงา ครบป ทวีหัว ทั้งขนาด และจํานวน ลวนเกินตัว แตคนชั่ว กลับถอยถด ดีลดลง O คือปหนา เลวลงกวา ในปนี้ ไมกี่ป จะหมดดี เพราะมีหลง รูสึกตัว ละชั่ว เพราะเห็นตรง ดีจะคง ดีขึ้นไป ชื่นใจ เอย ฯ พุทธทาส อินฺทปฺโ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
๓๗
๑ หมวดการงาน การงานคือการปฏิบัติธรรม. อันการงาน คือคุณคา ของมนุษย ถาสนุก ดวยการงาน เบิกบานใจ เพราะการงาน เปนตัวการ ประพฤติธรรม ถาจะเปรียบ ก็เปรียบคน ฉลาดยิง คือการงาน นั้นตองทํา ดวยสติ มีสัจจะ มีทมะ มีปญญา
ของมีเกียรติ สูงสุด อยาสงสัย ไมเทาไร ไดรูธรรม ฉ่ําซึ้งจริง กุศลกรรม กล้ําปนมา มีคายิ่ง นัดเดียววิ่ง เก็บนก หลายพกมา มีสมาธิ ขันติ มีอุตสาห มีศรัทธา และกลาหาญ รักงานจริง
การงานเปนสิ่งที่นารัก. อันที่จริง การงาน นั้นนารัก ไมรูจัก ก็ปลอยปละ แลวละวาง แต ที่ แ ท การงาน นั้ น น า รั ก ถายิ่งทํา ยิ่งฉลาด ไมพลาดยิงการงานนี้ ดูใหดี มันนารัก คือมีสติ ฉันทะ เกิน
เมื่อยังไม รูจัก ก็อางขนาง(คือไมชอบ.) บางรองคราง เมื่อรอหนา วาเบื่อจริง สอนให ค น รู จั ก ไปทุ ก สิ่ ง ไดตรงดิ่ง สิ่งอุกฤษฏ คือจิตเจริญ เปนการชัก ธรรมะมา นาสรรเสริญ ครั้นหยุดเพลิน จิตก็วาง ทางนิพพาน.
อันการงาน นั้นประเสริฐ ตรงที่สนุก ทําชีวิต ใหสดใส ใจเบิกบาน เมื่ออยางนี้ มีแตคน วิมลจิต เกิดสังคม ที่อุดม ดวยเมตตา ผลของงาน ลนเหลือ เผื่อแผทั่ว ทั้งเมืองเล็ก เมืองใหญ ไดชื่นชม
ยิ่งทํางาน ยิ่งเปนสุก ทุกสถาน ในการงาน ประจําวัน นั่นเองนา เย็นสนิท ดวงใจ ไรโทสา อยากเรียกวา ธัมมิกะ สังคมนิยม สัตวทุกตัว ใหญนอย พลอยสุขสม โลกระดม สุขวาง ทางนิพพาน.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org การงานทําใหชีวิตสดใส
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๓๘
การงาน อันการงาน คือคา ของมนุษย ของมีเกียรติ สูงสุด อยาสงสัย ถาสนุก ดวยการงาน เบิกบานใจ ไมเทาไร รูธรรม ฉ่ําซึ้งใจ ตัวการงาน คือตัวการ ประพฤติธรรม พรอมกันไป หลายส่ํา มีคายิ่ง ถาจะเปรียบ ก็เหมือนคน ฉลาดยิ่งยิ่ง นัดเดียววิ่ง เก็บนก หลายพกเอย ฯ
กิเลสคุย คุยเสียดี ที่แท แพกิเลส นาสมเพช เตือนเทาไร ก็ไมเห็น วาเปนทาส กิเลส อยูเชาเย็น จะอวดเปน ปราชญไป ทําไมนา คนธรรมะ หาทางออก อุมกิเลส นาสมเพช จริงๆ เที่ยววิ่งหา ตํารานี่ ตํารานั่น สรรหามา ไดเปนขา กิเลสไป สมใจเอย ฯ
www.buddhadasa.in.th จริงซี่ ! www.buddhadasa.org จริงซี่ ! เราบาบอก เพราะเหตุ ที่ธรรมนํา หางทุกข สบศุข ทัน เปน ศุข ที่เที่ยงแท ธรรม, ธรรม, ธรรม,เทานั้น โลกนี้ โลกหนา เย็น ใคร คบ เสพ ธรรม ฐานตนศุข, เมีย, ลูก,ซ้ํา
ธรรมกัน โลกแล ใจอยาก จุงเห็น ฯ ที่สมาน ยิ่งน้ํา คูชีพ ศุขตาม ฯ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
๓๙
๒ หมวดอุปมาคํากลอน ยาระงับสรรพทุกข ตน "ไมรู-ไมชี้" นี่เอาเปลือก ตน "ชั่งหัวมัน" นั้นเลือก เอาแกนแข็ง "อยางนั้นเอง" เอาแตราก ฤทธิ์มันแรง "ไมมีกู-ของกู" แสวง เอาแตใบ "ไมนาเอา-นาเปน" เฟนเอาดอก "ตายกอนตาย" เลือดออก ลูกใหญ ๆ หกอยางนี้ อยางละชั่ง ตั้งเกณฑไว "ดับไมเหลือ" สิ่งสุดทาย ใชเมล็ดมัน หนักหกชั่ง เทากับ ยาทั้งหลาย เคลากันไป เสกคาถา ที่อาถรรพ "สพฺเพ ธมฺมา นาลํ อภินิเวสาย" อัน เปนธรรมชั้น หฤทัย ในพุทธนาม
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org จัดลงหมอ ใสน้ํา พอทวมยา เคี่ยวไฟกลา เหลือได หนึ่งในสาม หนึ่งชอนชา สามเวลา พยายาม กินเพื่อความ หมดสรรพโรค เปนโลกอุดร ฯ พุทธทาส อินฺทปฺโฺ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๔๐
หลักเปนประธานของพุทธธรรม ๑. ไมสามขา ไมสามขา อาศัยกัน ชั้นเอกอุตม คือพระพุทธ พระธรรม แลพระสงฆ
๒. ศาสตราสามอัน ศาสตรา มี สามอัน บั่นบาปลง ดั่งประสงค คือศีล - สมา - ธิ ปญญา.
๓. โจรฉกรรจสามกก โจรฉกรรจ สามกก ฉกปลนดะ กกโลภะ โทสะ และโมหา
๔. ปารกสามดง ปารก สามดง หลงหลับตา วา " เที่ยงแท " วา " สิ้นสุด " วา " ไมมีอะไร "
๕. เวียนวง สามวน
www.buddhadasa.in.th ๖. ทุกขทนทั้ง ๓ โลก www.buddhadasa.org เวียนวง สามวน ทนทุเรศ วน "กิเลส" "กรรม" "วิบาก" ยากแกไข ทุกขทน ทั้งสามโลก วิโยคใจ กามวิสัย รูป - อรูป เฝาลูบคลํา.
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หมวดอุปมาธรรมคํากลอน
๔๑
๗. เขาโคกมีสามเนิน เขาโคก มี สามเนิน มานะรั้น ดีกวากัน เลวกวากัน เสมอสม่ํา.
๘. ทางหามเดินสองแพรง ทางหามเดิน สองแพรง แหลงระกํา หยอนดวยกาม ตึงดวยเกียรติ ไมเฉียดญาณ.
๙. แมลงหาตัว ตัวแมลง หาตัว ตอมหัวหู นิวรณหา กวนอยู ไมสุขศานต.
๑๐. มารนากลัวหาตน มารนากลัว หาตน ตามรังควาน กิเลส ขันธ มัจจุ สังขาร มารเทวดา.
www.buddhadasa.in.th ๑๑. บวงคลองคนหกบวง www.buddhadasa.org บวงคลองคน หกบวง หวงแหงกาม ที่สวยงาม ไพเราะรส จดจอหา.
๑๒. เหตุทั้งปวงหกตําแหนง เหตุทั้งปวง หกตําแหนง แหง หู ตา ชิวหา นาสา ผิวกาย และฝายใจ.
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๔๒
๑๓. แหลงอบายสี่ขุม แหลงอบาย สี่ขุม หลุมนรก เดรัจฉาน เปรต - อสูร กายใหญ.
๑๔. ที่ตองคุมสามจุด ที่ตองคุม สามจุด ยุดใหได กาย วจี ใจ ทั้งสามคลอง ตองสังวร.
๑๕. ทางแหงวิมุตติแปดองค ทางแหง วิมุตติ มีแปดองค ตองเดินไม ถูกตรง ดั่งตรัสสอน.
๑๖. วัตถุที่พึ่งประสงคสองขั้นตอน วัตถุที่ พึงประสงค สองขั้นตอน ไมทุกรอน ทั้งสองฝาย ในสังคม.
www.buddhadasa.in.th อุปมาคํากลอน www.buddhadasa.org อุปมา คํากลอน ไวสอนใจ ประพฤติไว ตลอดไป ไมลมจม
สิบหกขอ รูไว อยางเหมาะสม มีชีวิต รื่นรมย สมใจเอย.
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หมวดอุปมาธรรมคํากลอน
๔๓
ชางหัวมัน จงยืนกราน สลัดทั่ว ชางหัวมัน อยาสําออย ตะบอยจัด ไวอัตรา
ถาเรื่องนั้น นั้นเปนเหตุ แหงทุกขหนา ตัวกูกลา ขึ้นเรื่อยไป อัดใจตาย.
เรื่องนั้นนิด เรื่องนี้หนอย ลอยมาเอง ไปบวกเกง ใหเห็นวา จะฉิบหาย เรื่องเล็กนอย ตะบอยเห็น เปนมากมาย แตละราย รีบเขวี้ยงขวาง ชางหัวมัน. เมื่อตัวกู ลูหลุบ ลงเทาไร รอดตัวได เพราะรูใช "ชางหัวมัน"
จะเยือกเย็น ลงไป ไดเทานั้น จงพากัน หัดใช ไวทุกคนฯ
อยาชางหัวมัน อยาบิ่นบา มัวแตอาง ชางหัวมัน ตองเอื้อเฟอ ปฏิบัติ เต็มอัตรา
ถาเรื่องนั้น เกี่ยวกับเพื่อน มนุษยหนา โดยถือวา เปนเพื่อนเกิด - แก เจ็บ ตาย.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org การชวยเพื่อน เหมือนชวย ตัวเราเอง เมื่อจิตเพง เล็งชวย ทวยสหาย ยอมลดความ เห็นแกตัว ลงมากมาย ทุกทุกราย อยาเขวี้ยงขวาง ชางหัวมัน.
เห็นแกตัว บางเบา ลงเทาไร รอดตัวได เพราะไมมัว ชางหัวมัน
ยิ่งเขาใกล พระนิพพาน เห็นปานนั้น จงพากัน ใครครวญ ถวนทุกคน ฯ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๔๔
ปด - ปด - ปด ปด ปด ตา : : อยาสอดสาย ใหเกินเหตุ บางประเภท แกลงทําบอด ยอดกุศล มัวสอดรู สอดเห็น จะเปนคน เอาไฟลน ตนไป จนไหมพอง ; อยาใหแส ไปฟงเรื่อง ปด ปด หู : : ที่เปนเครื่อง กวนใจ ใหหมนหมอง หรือเราใจ ใหฟุงซาน พาลลําพอง ผิดทํานอง คนฉลาด, อนาจใจ ; ปด ปด ปาก :
อยาพูดมาก เกินจําเปน จะเปนคน, ปากเหม็น เขาคลื่นไส ตองเกิดเรื่อง เยิ่นเยอ เสมอไป ถาหุบปาก มากไว ไดแทงทอง ;
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org พ. อินฺทปฺโฺ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หมวดอุปมาธรรมคํากลอน
๔๕
เปด - เปด - เปด เปด เปด ตา : ใหรับแสง แหงพระธรรม ยิ่งมืดค่ํา ยิ่งเห็นชัด ถนัดถนี่ สมาธิมาก ยิ่งเห็ดชัด ถนัดดี นี่วิธี เปดตาใจ ใชกันมา ฯ เปด เปด หู :
ใหยินเสียง สําเนียงธรรม ทั้งเชาค่ํา มีกองไป ในโลกหลา ลานลานป ฟงใหชัด เต็มอัตรา คือเสียงแหง สุญญตา คาสุดใจ ฯ
เปด เปด ปาก : สนทนา พูดจาธรรม วันยังค่ํา อยาพูด เรื่องเหลวไหล พูดแตเรื่อง ดับทุกขได โดยสัจจนัย ไมเทาไร เราทั้งโลก พนโศก แล ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org พุทธทาส อินฺทปฺโฺ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๔๖
นั่ง ริม ธาร นั่งริมธาร ครุนวิจาร การเกิดดับ เปลี่ยนปุบปบ สายธาร ทะยานไหล เกิดไอเย็น ฟองฟุง จรุงใจ ดับรอนได โดยไมตอง ลองอาบกิน. อีกทางหนึ่ง ตลึงแล แนใจนัก ถาใครผลัก ตกลง คงแดดิ้น กระทบกอน หินผา ใตวาริน แลวจะสิ้น ชีพไป ในวังวน มานึกดู เปรียบดั่ง สังสารวัฎฎ ดูผาด ๆ นากระหวัด ในลาภผล ที่ซอนอยู ในทุกข ปลุกใจคน ใหยอมทน ทุกขยาก บากบั่นไป. จนไดเกิด แกตาย ในวัฏฏะ ไมมีสะ ใจสราง อยางไหน ๆ ใครมองเห็น จงระวัง ยั้งจิตใจ อยาใหไพล พลัดตก นรกวน.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หมวดอุปมาธรรมคํากลอน
๔๗
นั่งเหนือเมฆ รูสึกวา นาดู อยูเหนือเมฆ แสนวิเวก สุขใจ ดั่งในฝน เมื่อเมฆนอก เมฆใน ไมพัวพัน เปนสุขครัน สิ่งใด ไมมีปาน นั่งเหนือเมฆ แลวบางคน ยังกนเศรา อะไรเลา ติดมา ลองวาขาน หรือเงินทอง ติดตัง ทั้งการงาน ก็ตามมา รังควาญ เปนถานไฟ เห็นไหมเลา เมฆนอก ยังหลอกลวง ถึงใครลวง เลยได ก็ไมไหว ยังไมพน ทุกขทน หมนหมองใจ พนเมฆใน จึงจะเอก วิเวกจริง. ดูปวยการ ที่จะผาน เพียงเมฆกาย ไมทุกขทน มากมาย ดอกชายหญิง สวนเมฆจิต ปดบัง ควรชังชิง ยิ่งกวาลิง หลอกเจา ทําเราเพลีย อันเมฆกาย ที่จะกลาย เปนเมฆจิต ก็เพราะความ ขุนคิด จนจิตเสีย ถารูเทา ทัน - ทั่ว ไมงัวเงีย หยุดนัวเนีย ก็เย็นเหลือ เหนือเมฆเอย ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๔๘
อุปมาธรรมคํายอ . สาม ส สาม ก
สะอาด กิน
สวาง กาม
สงบ. เกียรติ.
สิบสาม ฟ :ศีลธรรมมัน แฟบ การศึกษามัน เฟด ประชาธิปไตยมัน เฟอ ยุวชนมัน ฟุง การปกครองมัน เฟอน การเมืองมัน ฟุบ สังคมมัน เฟะ เศรษฐกิจมัน ฟาม ศาสนามัน ฟน วัฒนธรรมมัน เฟยว ประเทศชาติมัน ฟอน รัฐธรรมนูญมัน ฟาง ความเปนไทยมัน เฟอย คติ ๑. กินขาวจานแมว อาบน้ําในคู นอนในกุฏิเลาหมู, ฟงยุงรองเพลง
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org คติ ๒. กินขาวจานแมว อาบน้ําในคู เปนอยูอยางทาส มุงมาดความวาง เปนอยูอยางตายแลว พบแกวในมือ แจกของสองตะเกียง.
ตกนรกพลาง ควานิพพานพลาง เมื่อใด จิตวาง จากตัวกู ตัวกูเกิด เมื่อไร ที่ไหนกัน
นิพพานก็ มีอยู ณ จิตนั้น สังสารวัฏฏ ก็พลัน เกิดขึ้นแทน.
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หมวดอุปมาธรรมคํากลอน
๔๙
บา ดี ยิ่งทําดี ถาใจอยาก ใหผูคน คือยอมตัว ไมตองการ คงตองการ ใหลอยลม ตองประสงค
จะยิ่งมี ดีเดน ทั้งผอง อยูใต มรรคผล แตให ลองไป แตเทานี้ :
นรกมาก เปนเจาขรัว ตองยอมกลัว ปญญา ยุง ; ดลนิพพาน เขาชวยสง จมไมลง "บาดี" เอย ฯ
อะไร ที่ไหน
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org อัน ความงาม อันความดี ความเปนพระ นิพพาน ดิ่ง
มีอยูตาม อยูที่ละ อยูที่เพียร อยูที่ตาย
หมูซากผี สละยิ่ง บวชเรียนจริง กอนตาย เอย ฯ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๕๐
๓ หมวด เตือนตน หลักของคนทุกวันนี้ ถาเอาเปรียบ เขาไมได ก็วา "ไมถูก" ถึงวันดี เกิดมี เกลือจิ้มเกลือ คนพวกนี้ มีโลก ของตัวเอง ไมยอมรับ อะไรหมด แมกฎกรรม ไกลจากสัตว ไปทุกที ที่วาเจริญ ใชสงคราม ตัดสินความ ไมครามกลัว
ถาจูงจมูก ไดทุกที ก็วา "ดีเหลือ" รองวา"เบื่อ" โลกอะไร ? ไมเปนธรรม. ไปตามเพลง ของกิเลส ที่อุปถัมภ ความเปนธรรม นั้นคือ "ได ตามใจตัว" หาสวนเกิน มาเทิดไว ใสเกลาหัว วาความชั่ว จะไหมโลก เปนโคกไฟฯ
ยึดมั่นมันกัดแน ชอบยึดมั่น ระวังมัน จะกัดเอา อุปาทาน กอดรัด มัดวิญญาณ ยึดสิ่งใด สิ่งนั้น แหละมันกัด หรือแมบุคน ภรรยา และสามี แมรสสุข ที่อรอย อยูกับใจ จะกลายเปน ยักษา ขึ้นมาพลัน
เพราะความเขลา ยึดมั่น มีตัณหา อยูดีดี ก็เปนบา มาทันที. กิน,กาม,เกียรติ สารพัด กลี หรือ ศรี ความชั่วดี บุญหรือบาป จงทราบกัน. ชั้นที่อรอย แนนิ่งไป, ถายึดมั่น แลวห้ําหั่น กัดเอา อยาเขลาเอยฯ
บาปใหญ - บาปลึก ? www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org คิดวาดี กวาเขา ซิเราแย มันเพียงแต ดีกวาคน ที่บาปใหญ สวนตัวเอง บาปลึก นึกใหไกล มันบาปเบา อยูเมื่อไร ใหนึกดู เขาติดซาย, เราติดขวา, ถามานึก มันยังติด เหลือลึก กันทั้งคู แมติดซาย เลวกวา ไมนาดู แตติดขวา มันก็หรู อยูเมื่อไร มันเพียงแต ดีกวาคน ที่ยังเลว สวนตัวเอง ก็ยังเหลว ไมไปไหน เฝาเกลียดซาย รักขวา เปนบาใจ มันก็โผล พลัดหาง ทางนิพพาน ฯ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หมวดเตือนตน
๕๑
ตัวกู มิไดมี. อันตัวกู เองหนอ ก็ไมมี ทรัพยของกู จะมี ไดอยางไร
ลูกเมียกู มันจะมี ที่ไหนได เพราะตัวเอง มันก็ไม มีตัวกู ฯ
ทําไมโง ? "หู - หาง" ยังมี อยูทนโท ดวยเหตุนี้ จึงเห็นมี แตใครใคร
ไฉนโง ไมเห็น อันนั้นได เปนศัตรู ทั้งสิ้นไซร ! แสนโงจริง ฯ
ระวัง ผี "กู" ผี "สู" อันความจริง "กู" - "สู" มิไดมี แตพอโง ก็เปนผี โผลมาได พอหายโง "กู" - "สู" ก็หายไป หมด "กู" - "สู" เสียได เปนเรื่องดี ฯ รักสงบ ชวนกันถอน ซึ่ง"สู" - "กู" อยาใหมี เหลืออยู เหมือนอยางผี เหลือกันไว แตปญญา และปรานี อยาใหมี "กู" - "สู" เหลืออยูเวย ฯ อันธรรมชาติ ผี"กู" และผี"สู" มันเปนคู กัดกัน ชั้นเปดเผย เขาสิงจิต เมื่อไร เปนไมเสบย อยาเลี้ยงเลย ผีทั้งสอง ตองขับไป ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๕๒
ตัวกู - ตัวสู [โอวาทใหเฉพาะคน]
อันความจริง "ตัวกู" มิไดมี แตพอโง มันก็มี ขึ้นจนได. พอหายโง "ตัวกู" ก็หายไป หมด"ตัวกู" เสียไดเปนเรื่องดี. เหตุดังนั้น จงถอน ซึ่ง "ตัวกู" และถอนทั้ง "ตัวสู" อยางเต็มที่ คงมีแต ปญญา และปรานี หนาที่ใคร ทําไดดี เทานี้เอย ฯ. ๑๓ กย. ๑๙
เมื่อกูเกง. [ใหเฉพาะบุคคล]
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ฉันมีปญ - ญาลน จนหัวโต ฉันอยากฆา ตัวตาย ใหใครใคร ฉันมีดี อะไร ๆ ไมแกลงวา หัวฉันโต กวาหัวชาง ไมแกะกัน
พวกแกโง ดูหมิ่นฉัน กันจนได ไดเขาใจ วาใครโง โขกวากัน. ฉันเกงกวา คนตั้งแสน เปนแมนมั่น ทําไมแก ไมกลัวฉัน นาขันเอย ฯ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หมวดเตือนตน
๕๓
ของกู - ของสู อันความจริง แตพอเผลอ พอหายเผลอ หมด "ของกู" สหายเอย และถอนทั้ง ของเปลี่ยนไป เพราะไมมี
"ของกู" "ของกู" มี "ของกู" เสียได จงถอน "ของสู" เปลี่ยนมา ของใคร
มิไดมี ขึ้นจนได, ก็หายไป เปนเรื่องดี ; ซึ่ง "ของกู" อยางเต็มที่ ทุกนาที ที่ไหนเอย ฯ
ตัวกู - ตัวสู อันความจริง แตพอเผลอ พอหายเผลอ หมด"ตัวกู" สหายเอย และถอนทั้ง มีกันแต หนาที่ใคร
"ตัวกู" มันเปนผี "ตัวกู" เสียได จงถอน "ตัวสู" ปญญา ทําใหดี
มิไดมี โผลมาได ก็หายไป เปนเรื่องดี ; ซึ่ง "ตัวกู" อยางเต็มที่ และปรานี เทานี้เอย ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๕๔
ตัวกู กับ ตัวกู. อัน "ตัวกู" "ตัวสู" มิไดมี แตพอโง มันเปนผี โผลมาได พอหายโง "กู" - "สู" ก็หายไป พอโงใหม โผลใหม ดูใหดี. แตละขาง ตางยึด วา"ตัวกู" จึงเกิดการ ตอสู กันอยางผี ตางหมายมั่น แกกัน ฉันไพรี ทั้งเปดเผย ลับลี้ มีทั่วไป. ที่ดอยกวา สูวากู ก็มีดี ที่เดนกวา ขมขี่ เขาเขาไว ที่พอกัน กันทา ไมวาใคร ลวนแตใคร โดงเดน เปนธรรมดา. เอาพระธรรม กวาดลาง อยางไมกวาด สําหรับฟาด หัวสัตว ที่ขางฝา ตกกระเด็น เปนเหยื่อ แกไกกา ที่เกงกวา คืออยาโง ใหโผลเอย ฯ
สุจิต - ทุจิต ทุจิต เฝายกหู เขาตักเตือน เฝาคลุมคลั่ง
คือจิต ชูหาง อยางไร เดือดพลาน
เกิด"ตัวกู" อยางบาหลัง ไมยอมฟง เผาผลาญใจ;
สุจิต สอาดอยู สวางอยู สงบอยู
คือจิต ดวยสภาพ เพราะเห็นตาม เพราะเย็นได
วาง "ตัวกู" อันผองใส ความจริงไป ไมรอนรน.
เหตุดังนั้น คุมความตริ มิใหเกิด เปนสุชน
หมั่นระวัง ทันควัน "ตัวกู" เพราะสุจิต
ตั้งสติ หมั่นฝกฝน อยูในตน วิศิฏฐเอย ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หมวดเตือนตน
๕๕
มีอยูแลว ขณะใด นิพพานก็ พอ "ตัวกู" สังสารวัฏฏ
จิตไม ปรากฏอยู เกิดได ก็พลัน
มี "ตัวกู" ณ จิตนั่น ในจิตนั้น ปรากฏแทน ฯ
รักสงบ รักสงบ และลืมทั้ง มีสติ หนาที่ใคร
จงลืม "ตัวสู" ปญญา ทําใหดี ;
ซึ่ง "ตัวกู" อยางเต็มที่ และปรานี เทานี้เอย ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org มีโดยไมตองเปนของกู.
ถาจะอยู ในโลกนี้ อยางมีสุข มันจะสุม เผากระบาล ทานทั้งวัน เปนของกู ในอํานาจ แหงตัวกู อยางนอย เปนนกเขา เขาตํารา จะหามา มีไว ใชหรือกิน โดยไมตอง มั่นหมาย ใหอะไร ๆ
อยาประยุกต สิ่งทั้งผอง เปนของฉัน ตองปลอยมัน เปนของมัน อยาผันมา. มันจะดู วุนวาย คลายคนบา มันคึกวา "กู - ของ - กู" อยูร่ําไป. ตามระบิล อยางอิ่มหนํา ก็ทําได ผูกยึดไว วา "ตัวกู" หรือ "ของกู" ฯ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๕๖
มีโดยไมตองมีผูมี. ถามีอะไร แลวใจ รูสึกเหนื่อย มีทั้ง "กู" ทั้ง "ของกู" อยูอัตรา ถามีอะไร มีไป ตามสมมุติ แหงจิตใจ ไมวิปริต ผิดวิธี ฉะนั้นมีอะไร อยาใหมี อัตตาเกิด สมบูรณดวย สัมปชัญญ และปญญา เปนศิลปะ แหงการมี ที่ชั้นยอด มีอยางวา วางอยางมี มีไดเพลิน
สํานึกเรื่อย วากูมี อยางหนี้หนา นั่นอัตตา มาผุดขึ้น ในการมี. ไมจับยุด วา "ของกู" รูวิถี มีอยางนี้ ยอมไมเกิด ตัวอัตตา. เพราะสติ อันประเสริฐ คอยกันทา นี้เรียกวา รูจักมี ที่เกงเกิน. ไมตองกอด ไฟนรก ระหกระเหิน ขอชวนเชิญ ใหรูมี อยางนี้แล ฯ
สหายเอย ! สหายเอย "ตัวเรา" มิไดมี แตพอเผลอ "ตัวเรา" มี ขึ้นมาได พอหายเผลอ "ตัวเรา" ก็หายไป หมด "ตัวเรา" เสียได เปนเรื่องดี ; สหายเอย จงถอน ซึ่ง"ตัวเรา" และถอนทั้ง "ตัวเขา" อยางเต็มที่ ใหมีแต ปญญา และปรานี อยาใหมี "เรา" - "เขา" เบาเหลือเอย ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org สิ่งที่รูจักยากที่สุด. สิ่งรูจัก ยากที่สุด กวาสิ่งใด สิ่งนั้นคือ ตัวเอง หรือตัวเรา ที่พระดื้อ เณรดื้อ และเด็กดื้อ เพราะความรู เรื่องตัวกู มันไมมี อันตัวกู ของกู ที่รูสึก สวนตัวธรรม เปนตัวจริง ที่ยิ่งยง
ไมมีสิ่ง ไหนไหน ไดยากเทา ที่คนเขลา หลงวากู - รูจักดี. ไมมีรื้อ มีสราง อยางหมุนจี่ หรือมีอยาง ไมมี ที่ถูกตรง เปนตัวลวง เหลือลึก ใหคนหลง หมดความหลง รูตัวธรรม ล้ําเลิศตน ฯ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หมวดเตือนตน
๕๗
จงรูจักตัวเอง. "จงรูจัก ตัวเอง" คํานี้หมาย ขางฝายดี มีไว ในดวงมาน จงรูจัก ตัวเอง คํานี้หมาย จึงสาระแน แตจะทํา บาปกรรมไกล จงรูจัก ตัวเอง คํานี้หมาย ไปตามเหตุ ปจจัย ที่ไส – รุน
มีดีราย อยูเทาไร เรงไขขาน ขางฝายชั่ว รีบประหาน ใหหมดไป. วาในกาย มีกิเลส เปนเหตุใหญ ตองควบคุม มันไว ใหรักบุญ. สังขารไร ตนตัว มัวแตหมุน พนบาปบุญ ชั่วดี มีนิพพาน ฯ
ศัตรูคือผูจูมาสอบไล. อันศัตรู คือ ผูจู มาสอบไล หรือดีแต จะโกรธยืน เปนฟนไฟ
ใหรูได วาเรามี ดีเทาไหน บังคับใจ ไวไมอยู สักครูเดียว.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org อันศัตรู คือ ผูสรร สวรรคให ตรงที่ได มีจิต คิดเฉลียว วาอดกลั้น นั่นแหละนะ เปนพระเทียว ไมอด,เลีย้ ว ไปเปนมาร พลานนรก.
อันศัตรู คือ ผูสอน สัจจธรรม วาอาฆาต นั้นคือ น้ําสกปรก อยาเก็บไว ในใจ ใหใจฟก จะเวียนวก วายสงสาร นานนักเอย. เหตุฉะนั้น ศัตรู คือผูให เพราะผูรับ รับไมเปน อยางเชนเคย
แตกลายเปน ผูราย เหตุไรเหวย ถารับเปน พวกเราเอย หมดศัตรู ฯ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๕๘
๔. หมวดอธิบาย ธรรมะจากภาพ. ภาระแหงเจาตนหลวง. เจาตนหลวง หวงประชา เปนภาระ เจาตนหลวง หวงชาติ ราชการ เจาตนหลวง ยังหวง ศาสนา เจาตนหลวง หวงสืบ พระวงศ,วาง-
ดังจอมพระ หวงสัตว ในสงสาร ดั่งสมภาร หวงวัด สมบัติกลาง. เพื่อไพรฟา ฟูธรรม พร่ําสะสาง ทายาทอยาง กอนมา ภาระเอย ฯ
ชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย. มีชีวิต มีใหดี ตองมีชาติ สองนั้นจะดี ตองมี ธรรม - ราชา ประเทศชาติ เหมือนรางกาย ใหคิดดู ศาสนา นั้น เหมือนใจ ฝายนามกาย มหากษัตริย เหมือนสติ และปญญา รวมกันไป คลายกับงาน สหกรณ
ชาติวิลาส นั้นตองมี ศรีศาสนา เปนหัวหนา และตัวอยาง ทุกอยางไป. ไมมีกาย ใจจะอยู อยางไรได ไมมีใจ ก็เหมือนตาย ซากกายนอน. ที่บัญชา กายและใจ ใหเปนสมร ไมมวยมรณ ไทยเจริญ เกินเปรียบเอย ฯ
บัวยิ่งบาน เต็มที่ ยิ่งมีมาก เหตุดังนั้น บัวที่เริ่ม จะบานจริง
ผูมีพระภาค ยิ่งพอ พระทัยยิ่ง อยากลอกกลิ้ง ลอหลุบ หุบเสียเอย ฯ
www.buddhadasa.in.th บัวที่เริ่มบาน. www.buddhadasa.org พุทธะตัวจริง คือความเบงบานถึงที่สุดของธรรมชาติแหงความเปนพุทธะ ซึ่งมีอยูแลวในทุกคน.
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หมวดอธิบาย ธรรมะจากภาพ
๕๙
พระองคอยูที่หลังมาน. ดูใหดี พระองคมี อยูหลังมาน เฝาเรียกหา ดุจเหาหอน หอนหาเปน เพียงแตแหวก มานออก สักศอกหนึ่ง จะรูจัก หรือไม ไมแนใจ เชิญพวกเรา เอาภาร "การแหวกมาน" ทําลายลาง อวิชชา อยามัวเกรง
อยูตลอด อนันตกาล ทานไมเห็น ไมรูเชน เชิงหา ยิ่งหางไกล. จะตกตะลึง ใจสั่น อยูหวั่นไหว รูจักได จักปรีดี "อยูนี่เอง". งดงมงาย ตายดาน หยุดโฉงเฉง วาไมเกง ไมสวย ไมรวยบุญ ฯ
จงรูจักตัวเอง. "จงรูจัก ตัวเอง" คํานี้หมาย หานอกตัว ทําไม ใหปวยการ ในดอกบัว มีมณี ที่เอกอุตม "การตรัสรู หรือรู สิ่งใดใด
วาคนพบ แกวได ในตัวทาน ดอกบัวบาน อยูในเรา อยาเขลาไป. เพื่อมนุษย คนหา มาใหได ลวนมาจาก ความรู ตัวสูเอง" ฯ
มือฉันตบ ขางเดียว สงเสียงลั่น เสียงมือฉัน ดังกอง ทั้งโลกัย เสียงความวาง ดังกลบ เสียงความวุน เสียงสงบ กลบเสียง ทั้งโลกา เสียงของโลก ดังเทาไร ไมไดยิน เปนเสียงซึ่ง ผิดเสียง อยางสามัญ มือขางเดียว ตบดัง ฟงดูเถิด ไมยึดมั่น อารมณใด ไมนําพา
มือทานตบ สองขาง จึ่งดังได เสียงมือทาน ดังไกล ไมกี่วา. ทั้งมีคุณ กวากัน ทางหรรษา หูของขา ไดยิน แตเสียงนั้น. เพราะเหตุวิญ - ญาณรับ แตเสียงนั้น เปนเสียงอัน ดังสุด จะพรรณนา. แสนประเสริฐ คือจิต ไมใฝหา มันรองทา เยยทุกข ทุกเมื่อเอย ฯ
เสียงมือตบขางเดียว. www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๖๐
ปฏิบัติเพื่อความสะอาด. อาบอะไร ลางกันใหญ ดูใหดี ไมนาดู นั่นแหละดู ใหดีเวย อาบที่หนึ่ง นั่นลาง สวนรางกาย ภาพพวกเซ็น อาบเปน ตัวอยางดู อาบที่สอง จองลอง ไลกิเลส เที่ยวยึดนั่น ยึดนี่ ที่กอบกํา เอาน้ําคือ "ธรรมะ" เขาชะลาง อะไรมา ไมยึดมั่น ไมขันคู∗ ยามอาบลาง ทาทาง ไมนาดู ยามชะลาง แสนยาก ลําบากมี
ดูลางกัน เต็มที่ ไมมีเฉย ขอเฉลย อรรถอาง ลาง "ตัวกู" ยอมทําได โดยขยัน หมั่นเช็ดถู ลางตัวกู กันอยางหนัก ดวยรักทํา. ที่เปนเหตุ เผลอไพล ไถลถลํา เอามาทํา เปน "ตัวกู" และ "ของกู". ใหสวาง สะอาดสิ้น สงบอยู "สิ้นตัวกู" เปนวิมุตติ ดีสุดดี. อาบเสร็จแลว สวยหรู ชูศักดิ์ศรี ลุถึงที่ สุขลวน ชวนชมเอย ฯ
เสียงขลุยกลับมากอไผ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org "เสียงขลุยหวาน กลับมา หากอไผ" วาลําไผ ตัดไป จากไผกอ เสียงก็หวน กลับมา หากอไผ เหมือนไอน้ํา จากทะเล เปนเมฆา เหมือนตัณหา พาคน ดนพิภพ วิ่งมาสู แดนวิสุทธิ์ หยุดเกเร "อันความวุน วิ่งมา หาความวาง ในที่สุด ก็ตองหยุด เหมือนอยางเคย
∗
จงคิดให เห็นความ ตามนี้หนอ ทําขลุยพอ เปาได เปนเสียงมา. เปาเทาไร กลับกัน เทานั้นหนา กลายเปนฝน กลับมา สูทะเล. พอสิ้นฤทธิ์ ก็ตระหลบ หนทางเห ไมเถล ไถลไป ที่ไหนเลย. ไมมีทาง ไปไหน สหายเอย ความหยุดเฉย เปนเนื้อแท แกธรรมแลฯ
เชนนกเขา
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หมวดอธิบาย ธรรมะจากภาพ
๖๑
ดอกไมจัดคน. คนนั่งจัด บุบผชาติ ก็คาดคิด ความคิดนึ้ ถูกพี แลวหรือยัง คิดดูเถิด พวกถนัด จัดมาลัย ใครจัดใคร แยไป ใหนึกดู ดูใหดี พวกคน หลงดอกไม ในทันที ที่คนจัด - ดอกไมไป ดอกไมจัด คนบาง อยางภาพนี้ เด็กผูใหญ ไพรผูดี มีหรือจน
วาพิชิต มันได ตามใจหวัง มันจัดใคร เขาใหมั่ง หยั่งคิดดู. ลิงโลดใจ วาจัด ไดสวยหรู อยาหลงรู แตวาตน จัดมาลัย. มันมัดทาน ใจไข อยูไหวไหว มันรวบใจ คนมัด ในบัดดล. คือพวกที่ หลงมัน ทุกแหงหน ไมเคยพน บุบผชาติ คาดมัดใจ ฯ
ไหวพระพุทธรูป. อาจารยขา กอนศิลา บานขาเจา ทําพุทธรูป กันเถิดหนา เลิศกวาใคร "ถาอยางนั้น ไมไดแลว ไมไดแน ขืนทําไป ไมมั่น มันปวยการ ถาในใจ เชื่อมั่น มันก็ได เปนพุทธจริง ตรงที่ใจ ไมเกเร พุทธะจริง ขางในมี ดีอยูแลว มีพุทธจริง แลวจะวิ่ง เที่ยวหาเอง
ลุกขึ้นเตน เราเรา นาเลื่อมใส "ออ ทําได" ! แนหนา ทานอาจารย. เหตุวาแก สงสัย ไมฉาดฉาน พุทธรูป ตายดาน เพราะลังเล. ถาในใจ สงสัย มันก็เขว มันไหลเท ออกจากใจ ขางในเรา. พุทธรูป หินหรือแกว มักพาเขลา อะไรเลา มาหมอบไหว ใหยุงเอย" ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๖๒
อยูใหเหมือนลิ้นงูในปากงู. นั่นลูกตา มองเห็น ไมเปนหมัน อยูในโลก อยางไร ไมทรมาน อยูใหเหมือน ลิ้นงู ในปากงู อยูในโลก ไมเคยถูก เขี้ยวโลกีย คิดดูบาง นั่งได ในปากงู นั่งในหอง แสนสบาย ภายในเรือน อยูในโลก ไมกระทบ โลกธรรม ใครมีตา รีบเคารพ นอบนบพลัน
เขาใชมัน เล็งแล แกปญหา พิจารณา ตรองไป ใหจงดี. ไมเคยถูก เขี้ยวงู อยูสุขศรี เปนเชนนี้ อุปมา อยาฟนเฟอน. ก็ไมถูก เขี้ยวงู อยูเสมือน มีเคาเงื่อน เหมือนพระ- ภควันต. อยูเหนือกรรม เหนือทุกข เปนสุขสันติ์ รีบพากัน ทําตาม ยามนี้เอย ฯ
เตาหินตาบอด. "โอ ! เตาเอย ขอถาม ความสักอยาง ตัวเปนหิน ตาก็บอด ยอดเวรกรรม "มนุษยเอย เราจะบอก กรอกหูเจา ธรรมของเจา คือตํารา บาพอดู ที่เปนหิน หมายถึงเย็น อยางนิพพาน ความหนวกบอด ยอดสงบ ลบลางกรรม อันตํารา นั้นมิใช พระธรรมเลย จะมีธรรม กันบาง ชางกระไร
ดูทาทาง ของเตา เรานึกขํา มีพระธรรม อยูบนหลัง ยังไมรู" ตัวเราเอง แหละคือธรรม ตําตาอยู ธรรมของตู คือตัวตู อยูที่ธรรม. และประหาร อวิชชา ไยวาขํา เปนความวาง มีประจํา อยูร่ําไป. คิดดูเถิด คนเอย อยาไถล ควาเอาไว แตคัมภีร ดีเหลือเอย" ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หมวดอธิบาย ธรรมะจากภาพ
๖๓
ยิ่งคัดลอกยิ่งเลอะเทอะ. พระคัมภีร ยังมิใช องคพระธรรม ครั้นนานเขา คัดลอก กันสืบมา คัดพลาง ฉงนพลาง ชางอึดอัด ยิ่งเปนปราชญ ยิ่งแกไป ไดไกลครัน สวนพระธรรม ล้ําเลิศ ประเสริฐแท ธรรมของใคร ใครเห็น ตามเปนจริง ทั้งมิอาจ ถายทอด วิธีใด ไมมีทาง ซื้อขาย หรือใหปน
มีไวเพียง อานจํา เมื่อศึกษา เพียงแตเขียน อักขรา ใหคลายกัน. ตัวไมชัด เดาไป คลายในฝน ยิ่งแกมัน ก็ยิ่งเลอะ ไมเจอะจริง. ไมมีใคร อาจแก ใหยุงขิง มิใชสิ่ง คัดลอก หรือบอกกัน. มีแตการ จัดใจ ใหสบสันติ์ หรือลอกกัน ใหเลอะไป ไมหยุดเอยฯ
ผูดับไมเหลือ. อยาเขาใจ ไปวา ตองเรียนมาก ถารูจริง สิ่งเดียว ก็งายดาย : เมื่อเจ็บไข ความตาย จะมาถึง ระวังให ดีดี "นาทีทอง" ถึงนาที สุดทาย อยาใหพลาด ดวยจิตวาง ปลอยวาง ทุกสิ่งอัน ตกกระได พลอยกระโจน ใหดีดี สมัครใจ ดับไมเหลือ ; เมื่อไมเอา
ตองปฏิบัติ ลําบาก จึ่งพนได รูดับให ไมมีเหลือ เชื่อก็ลอง. อยาพรั่นพรึง หวาดไหว ใหหมนหมอง คอยจดจอง ใหตรงจุด หลุดไดทัน. ตั้งสติ ไมประมาท เพื่อดับขันธ สารพัน ไมยึดครอง เปนของเรา. จะถึงที่ มุงหมาย ไดงายเขา ก็ดับ "เรา" ดับตน ดลนิพพาน ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๖๔
จิตวางไดยินหญาพูด. พระพุทธะ ตรัสรู จิตอยูวาง เหมือนมันฟอง ตัวเอง เซ็งแซไป มาเพื่อเปน ตัวกู หรือของกู เอาของเปน อนัตตา มาเปนเรา แมกรวดดิน หินไม และใบหญา คนจิตวุน ไมเขาใจ ไมระแวง ครั้นจิตวาง จะไดยิน แมใบหญา วา "ทําไฉน สัตวทั้งหลาย จะรายรํา
ไดยินสิ่ง ทุกอยาง แถลงไข วาไมมี สิ่งไหน นายืดเอา. อยาหลงตู มันเขา เพราะความเขลา จะตองเศรา โศกระบม ตรมใจแรง. ลวนแตสง เสียงจา ทุกหัวระแหง วาทุกสิ่ง รองแสดง บทพระธรรม. มันปรึกษา ขอความ ที่งามขํา ดวยจิตวาง เพราะวางธรรม ทั้งปวงเอย" ฯ
ฝนอิฐเปนกระจกเงา. ศิษยวอนถาม อาจารย ฐานรอนใจ "ทําอยางไร ไปนิพพาน อาจารยขา" "ออ มันงาย นี่กระไร บอกใหนา คือคําวา ฝนอิฐเปน กระจกเงา" "อาจารยครับ เขาคงวา เราบาใหญ แมฝนไป ฝนไป ก็ตายเปลา". "นั่นแหละเนอ มันสอนไห แลวไมเบา วาใหเราหยุดหา หยุดบาไป. ไมมีใคร ฝนอิฐ เปนกระจก ไมตองยก มากลาว เขาใจไหม นิพพานนั้น ถึงได เพราะไมไป หมดตนไซร วางเห็น เปนนิพพาน. ถาฝนอิฐ ก็ฝนให ไมมีเหลือ ไมมีเชื้อ เวียนไป ในสงสาร ฝนความวุน เปนความวาง อยางเปรียบปาน ฝนอิฐดาน ใหเปนเงา เราบาเอง"ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หมวดอธิบาย ธรรมะจากภาพ
๖๕
อริยมรรคมีองคแปด. พญานาค หกเศียร เฉวียนฉวัด ตา หู จมูก- ลิ้น กายใจ ไลพัลวัน พญาครุฑ ยุดขยํา กํานาคไว ดวยเรือฝูง แปดลํา ทวนน้ําลม มีมนุษย ถึงกอน วอนเรียกขาน ขอจงชวย กันและกัน ใหทันที
เที่ยวขบกัด อารมณหก อยูผกผัน รูป เสียง กลิ่น รส ฉวิกระสัน ธรรมารมณ. มนุษยผาน ไปได โดยเหมาะสม ในธารธรรม งามอุดม สะดวกดี. ใหทุกทาน ตามมา อยาผันหนี ถึงบุรี นิรวาณ กอนการตาย ฯ
แมน้ําคด น้ําไมคด. แมน้ําคด สวนน้ํา นั้นไมคด กายกับใจ ไมลามก ไมวกวน จิตลวนลวน นั้นเปน ประภัสสร กิเลสเปรียบ ลําน้ํา ที่เลี้ยวลด อันจิตวาง มีได ในกายวุน ในสงสาร มีนิพพาน อยูมากพอ พระตรัสให ตัดปา อยาตัดไม รูแยกน้ํา จากแมน้ํา ตามวามา
ไมแกลงปด ดูใหดี มีเหตุผล แตกิเลส แสนกล นั้นเหลือคด. กิเลสจร ครอบงํา ทํายุงหมด จิตเปรียบน้ํา ตามกฎ ไมคดงอ. ในน้ําขุน มีน้ําใส ไมหลอกหนอ แตละขอ งวยงง ชวนสงกา. ไมเขาใจ ตัดได อยางไรหนา จึงนับวา ผูฉลาด สามารถเอย ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๖๖
สาหรายเขียนพระไตรปฎก. เสนสาหราย กายกัน หนาหนั่นนัก ประสานสอด ทอดไป ไมลดลา คือมันเขียน คัมภีร ที่ครบครัน สภาพธรรม สัจจธรรม ประจําตัว เปนหลักชี้ ชีวิต ไมผิดพลาด อยูในเสน สาหราย ที่กายกัน ตาผูใด ไมบอด สอดสองดู ดังศึกษา ปฎกไตร ไดประจํา
เปนลวดลาย ยายยัก หลายหมื่นทา จนทั่ววา - รีใส ในบึงบัว. ทั้งวินัย สุตตันต ภิธรรมทั่ว ธรรมชาติ พันพัว ทั่วถึงกัน. แสดงซึ้ง ถึงขนาด ประสิทธิ์สันติ์ สารพัน สัญญลักษณ หลักพระธรรม. ก็จะรู ความหมาย ไดยังค่ํา เปนเครื่องนํา สัตวรอด ตลอดเอยฯ
พนแลวโวย ! บัดนี้เมฆ ลอยพน ยอดเจดีย เมฆรวมตัว เปนภาพ พิสดาร ตะโกนรอง บอกสหาย สิ้นทั้งผอง อนันตสุข ในโลกนี้ ที่หวังมา สุขแทจริง จิตไมวิ่ง ไปตามโลก มือเทาเหนียว เหนี่ยวขึ้นไป คลายตุกแก ลอยเหนือยอด โบสถไป ในเวหา ถึงความวาง หางพน จากตัวกู
ทั้งโรงโบสถ มากมี และวิหาร บอกอาการ "พนแลวโวย" โปรยยิ้มมา. วาไมตอง เสียเที่ยว เที่ยวคนหา เหมือนเที่ยวหา หนวดเตา ตายเปลาแล. อยูเหนือความ ทุกขโศก ทุกกระแส ไมอยูแค พื้นโบสถ โปรดคิดดู. ลอยพนไป เหนือฟา ที่เทพอยู ไมมีอยู ไมมีตาย สบายเอย ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หมวดอธิบาย ธรรมะจากภาพ
๖๗
ไสเดือนเขียนจดหมายถึงมนุษย. รอยไสเดือน เกลื่อนไป ในผิวดิน มีความหมาย วากระไร ใครสงกา คือจดหมาย ไสเดือน เตือนมนุษย ทั้งคืนวัน ขยันเขียน เวียนทําไป มันพร่ําบอก พร่ําสอน พร่ําวอนวา วาสรรพสิ่ง เปลี่ยนไป ไมถาวร มันใหอัต -ถาธิบาย หลายแสนอยาง รอยไสเดือน เกลื่อนทั่ว พสุธา
เปนลวดลาย หลายระบิล หลายทวงทา หรือเห็นวา ไรสิ่ง นาสนใจ. ไมรูสิ้น รูสุด มาแตไหน มนุษยอาน หรือไม ไมอาวรณ. พร่ําพรรณนา ใหระวัง ใหสังหรณ ทุกทุกตอน อนิจจัง อนัตตา. อุทาหรณ ตางตาง ครบทุกทา ก็เพราะวา ไสเดือนรัก คนนักเอย ฯ
ตัวกู กับ ตัวกู. อัน "ตัวกู" "ตัวสู" มิไดมี พอหายโง "กู" - "สู" ก็หายไป แตละขาง ตางยึด วา "ตัวกู" ตางหมายมั่น แกกัน ฉันไพรี ที่ดอยกวา สูวากู ก็มีดี ที่พอกัน กันทา ไมวาใคร เอาพระธรรม กวาดลาง อยางไมกวด ตกกระเด็น เปนเหยื่อ แกไกกา
แตพอโง มันเปนผี โผลมาได พอโงใหม โผลใหม ดูใหดี. จึงเกิดการ ตอสู กันอยางผี ทั้งเปดเผย ลับลี้ มีทั่วไป. ที่เดนกวา ขมขี่ เขาเขาไว ลวนแตใคร โดงเดน เปนธรรมดา. สําหรับฟาด หัวสัตว ที่ขางฝา ที่เกงกวา คืออยาโง ใหโผลเอย ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๖๘
ทะเลไฟ. เรือของธรรม แลนฝา ทะเลไฟ เห็นที่จะ ขี้ขลาด และออนแอ จะออกไป นอกโลก ตองฝาไฟ จะพนตาย ตองพราก จากตัวกู คนเขลาเขลา เหมาเหมา ไปตามเขลา ไฟของธรรม มีไว เพื่อดับไฟ ตบะธรรม กรรมฐาน เปรียบปานไฟ อันไฟธรรม มีไว ดับไฟคน
เรือของคน อยางไร ยังไมแน จึงตองแพ แกเนื้อหนัง นั่งเฝาดู. จะหมดทุกข ตองไป เหนือสิ่งคู เผากิเลส ตองอยู ใจกลางไฟ. ไมอยากเขา ใกลไฟ เพราะกลัวไหม ที่ไหมใจ ของสัตว ในบัดดล. เผากิเลส สิ้นไป เหลือมรรคผล ดับแลวพน ทะเลไฟ ฝาไปเอย ฯ
จากอนันตะ สู อนันตะ. จาก "อนันต" สู "อนันต" นั้นเห็นอยาก คนสวนมา งันงง ตรงความหมาย "ไมสิ้นสุด ทั้งฝายเกิด และฝายตาย ภาษาคน ไมขวนขวาย มาฟงยิน. ขอนี้ตอง เปรียบเทียบ กับเสียงระฆัง คือมันดัง ออกมาได ไมรูสิ้น ดังออกมา เรื่อยเรื่อยไป ไดอาจิณ ก็ไมเคย เต็มถิ่น อากาศ - กาล. เหมือนสังขตะ ธรรมธาตุ ปรุงแตงกัน เนืองอนันต มิรูสิ้น สายสังขาร ปรุงออกมา นานนับ กี่กัปปวาร อวสานต นั้นไมมี ที่เหตุมูล. แมธรรมธาตุ อสังขตะ สุญญตา เปนอนันต เสมอมา ไมขาดสูญ เปนที่ดับ แหงสังขาร แตกาลบูรพ ไมเต็มนูน, เพราะอนันต นั่นแลนาฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หมวดอธิบาย ธรรมะจากภาพ
๖๙
ยอดนักรบ. นักรบแบก เครื่องรบ อยางครบครัน เอาจิตแบก งงงัน กันจนตาย ถาไมมุง หมายมั่น สิ่งอันใด แบกอะไร ก็ไมแปลก เทาแบกบุญ ไดอะไร พาอะไร ไมตองแบก กายของกาย จิตของจิต : ใชของใคร แมแบกอยู ใชอยู หรือกินอยู สําหรับใส ของ "กู" รูปลอยวาง
พวกชาวบาน แบกบาน ทรัพยสินหลาย เพราะมั่นหมาย จึงมีแบก, แปลกไหมคุณ ? ก็เทากับ ไมแบกอะไร ใหหันหุน ถึงเซซุน ไมรูวา หนักอะไร. รูจักแยก เสียจากกัน อยาหวั่นไหว อะไรอะไร เกี่ยวของกัน ฉันของกลาง. จิตก็รู วางไว ไรยุงฉางมีชีวิต ก็มีอยาง ไมแบก "กู" ฯ
พุทธรูปไม. "เอาพุทธรูป สุมไฟ ทําไมเจา" "พุทธรูปไม มีพระธาตุ อยางไรกัน" ทานสมภาร สวางโลง โพลงในจิต หยุดผยอง อยางกอนมา หยุดวาใคร
"ออ,เพราะเรา ควรจะได พระธาตุนั่น" "ถาอยางนั้น ควรเผา เพื่อผิงไฟ" ไดพินิจ เห็นตรง หมดสงสัย เพราะตานเสี่ย หยอดตาให หายบอดเอย ฯ
โลกทุกวัน นี้ยังมี สิ่งที่กลัว ยิ่งกาวหนา ยิ่งระแวง แคลงใจกัน
จนขวัญแยก จากตัว นาขบขัน ทุกคืนวัน เปนโรคกลัว ทั่วกันเอย ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ภยะ ศัตรูแหงศานติ.
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๗๐
ราคะ ศัตรูแหงศานติ. พอ ราคะ กลัดกลุม หอหุมจิต ไมเห็นสวน อื่นใด เหมือนไมมี
ตาก็พิศ เพงแตหนา รากษศี เห็นนาคี เปนมัจฉา นากอดรัด ฯ
โลภะ ศัตรูแหงศานติ. สมัยนี้ ละโมบกลา อยางปาเถื่อน ศิวิไลซ ลวนแตหมาย วาจะเอา ฯ
จะรวบเดือน ดาวใส ในกระเปา โลกของเรา ยอนกลับหลัง ยังปาเอย
โทสะ ศัตรูแหงศานติ. ดนตรีชีพ รื่นสําราญ ชื่นบานนัก เพราะโทสะ สุมเผา เปนเคามูล
แลวก็มัก ถูกทําลาย ใหหายสูญ ตองอาดูร ชีพรส หมดดนตรี ฯ
อยูพรอมหนา ยืนยัน สันติภาพ ปากถือศีล มือถือสาก มีฉากบัง
สรางอาวุธ ไวปราบ กันลับหลัง ตองวุนวาย ตึงตัง ทั้งตาป ฯ
www.buddhadasa.in.th สันติภาพของคนสมัยนี้. www.buddhadasa.org เดินตัวเปลา เดินเร็ว กวาแบกบาน. สัมผัส. สัมผัส กําหนด นั้น อารมณพบอินทรีย ทํางานเที่ยงตรงหลัก แตโลกหลงวาแกว
เครื่องจักร ในกาย เขาแลว ตางหาก ก่ํากาม
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หมวดอธิบาย ธรรมะจากภาพ
๗๑
โลกสมัยนี้. สมัยนี้ โลกกลา อยางปาเถื่อน ศิวิไลซ มีความหมาย วาจะเอา
จะรวบเดือน ดาวใส ในกระเปา โลกของเรา ยอนกลับหลัง ยังปาเอยฯ (คือปาเถื่อน)
พุทธศตวรรษที่ ๘ เกิดแบงชั้น วรรณะ เต็มขนาด เริ่มกลืนพุทธ เลือนหาย ไปดวยกัน
ตัดพวกศูทร ออกไปขาด ไมสังสรรค นั่นคือพราหมณ ยามกําแหง แหงอินเดีย ฯ
การประชุมลดอาวุธ ป ๑๙๓๒ อยูพรอมหนา ยืนยัน สันติภาพ สรางอาวุธ ไวปราบ กันลับหลัง ปากถือศีล มือถือสา มีฉากบัง ตองวุนวาย ตึงตัง ทั้งตาป ฯ
สันติภาพบริสุทธิ์ของเด็ก.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org สันติภาพ สัญญา ของเราไซร ไมมีใคร แข็งขอ ตอรองกัน
เซ็นกันใน บทเพลง หฤหรรษ วาใครถูก ใครผิด, อยาติดใจฯ
ในโลกนี้ มีพุทธ ศาสนา เพื่อเขนฆา สิ่งเหลานี้ มิใหเหลือ . เมาอาจารย
ชั้นวรรณะ โชคชะตาราศี ความหลอกลวง พิธีรีตอง
เมาตํารา ความเมาศาสนา เมาสวรรค อัตตา ตัวตน การเบียดเบียน
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๗๒
ในโลกนี้ มี พุ ท ธ ศาสนา เพื่ อ เข น ฆ า สิ่ ง เหล า นี้ มิ ใ ห เ หลื อ การเบี ย ดเบี ย น พิ ธี รี ต อง ความหลอกลวง โชคชะตาราศี ชั้ น วรรณะ เมาอาจารย เมาตํารา ความเมาศาสนา เมาสวรรค อัตตาตัวตน.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org พระยีซัส สอนลัทธิ อหิงสา
เสด็จมา ดูผลได ก็ใจหาย.
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หมวดอธิบาย ธรรมะจากภาพ
๗๓
นางเบ็ด. สมัยกอน สาวสะอาง เรียก "นางฟา" สมัยนี้ เปลี่ยนมา เปน "นางเบ็ด" เปนรากษส รางมนุษย สุดมดเท็จ หาเลี้ยงชีพ เบ็ดเสร็จ ดวยเบ็ดอาน. ยาเจาเคย ปดละอาย ไวมิดชิด เจาแกลงปด หลุบลอ ตอหนาฉาน วัฒนธรรม รับมา อนาจาร อันธพาล รูปสวย ดวยเบ็ดพรู. เจาหลงงาม จิตทราม ไมรูสึก หลงสากล หลนลึก ลับหัวหู ปากเปนไทย ใจเปนทาส ประดาษรู ยึดฝรั่ง เปนครู เลยพนทาง. หมดพันธไทย ไปก็มี เปนอันมาก ไมกระดาก แตงกาย คลายผีสาง คุณยาเห็น เปนลม ลมลงคราง เพราะทาทาง ไมมี ที่เปนไทย. สวมชุดเบ็ด ทันที ก็มีบาป เพราะโลภลาภ ลวงโลก ใหหลงใหล เกียรติมารดร บอนพินาศ ประลาตไป นักแฟชั่น มันมีใจ จิ้งจอกพาล. แกลงออกแบบ ปดกาย อยาใหมิด มันมีจิต เกินสัตว เดรัจฉาน พระเจาสาป บาปกิน หมดวิญญาณ เปนลูกมาร ทุกกาวยาง นางเบ็ดงอน. ใชเนื้อหนัง เปนเหยื่อ เพื่อจับเขา ปญญาเบา เฟองฟอง ไมตองสอน มีจิตใจ ไหลเลือน จนเปอนปอน อรชร พราวกลเม็ด ตกเบ็ดคน. คําพระสอน ปดละอาย ใหมิดชิด ราวจะปด มิดเมน ทุกเสนขน เจาแกลงแยม นั่นนี่ สีประดน โกลาหล เบ็ด,เหยื่อ เหลือประมาณ. โลกทุกวัน จึงมี กระลีบร ตองอาบเลือด เดือนรอน ดังไฟผลาญ พวกชาวพุทธ ทรุดหาง ทางนิพพาน เพราะซมซาน ติดเบ็ด เข็ดไมเปน ฯ สารตรานี้ สงมา ถึงชาวพุทธ ที่อุตลุด หดกระโปรง โลงโตงเห็น จนพระเณร ไมมี ที่หนีเรน ก็ออกไป โลดเตน ติดเบ็ดเอย ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๗๔
๕ หมวดเรียนศาสนา พระเจาองคเดียว. พระศาสนา สัมพันธ คือมรรคา เพื่อมนุษย ไดเปนสุข ทุกนิกาย พระเจาแท มีแต พระองคเดียว เปนทางตรง มุงไป สูไกวัลย ไมมีขอ ขัดแยง แบงพวกพรรค นี่แหละหนา พวกเรามา รวมกมล การเรียกชื่อ ตางกัน นั้นไมแปลก คือธรรมธาตุ หนึ่งแน เปนแทเทียว
ที่ชักพา นํามนุษย สูจุดหมาย เราทั้งหลาย ชวนกันมา ปรึกษากัน. ทางจึงมี แตทางเดียว เปนแมนมั่น เปนนิรัน ดรสุข แกทุกคน. มนุษยรัก รวมสุข ทุกแหงหน แหงปวงชน เพื่อบูชา พระเจาเดียว. แตเนื้อใน ไมอาจแยก เปนสวนเสี้ยว ทุกคนเหนี่ยว เปนที่พึ่ง จึงรอดเอย ฯ
ติดตํารา จะติดตัง.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org จงรักษา ดวงใจ ใหผองแผว อยาถือแต ตามตํารา จะพาตน อยาถือแต ครูเกา เฝาสองบาตร อยามัวแต อางย้ํา วาคําครู อยามัวแต ถือตาม ความนึกเดา ตองฉลาด ขูดเขลา ปดเปาไป
อยาทิ้งแนว การถือ คือ เหตุผล ใหเวียนวน ติดตัง นั่งเปดดู. ตองฉลาด ความหมาย สมัยสู แตไมรู ความจริง นั้นสิ่งใด ที่เคยเขลา เกาแก แตไหน ๆ ใหดวงใจ แจมตรู เห็นลูทาง ฯ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หมวดเรียนศาสนา
๗๕
เรานับถือศาสนาอะไรกันแน ? ศาสนา โบสถวิหาร การวัดวา ศาสนา ประพฤติธรรม ตามขั้นตอน ศาสนา เนื้องอก พอกพระธรรม ศาสนา ภูตผี พานิชการ ศาสนา ใหมใหม รายกวาเกา ศาสนา ปจจุบัน พันการเมือง
ศาสนา ศาสนา ศาสนา ศาสนา ศาสนา ศาสนา
คือพระธรรม คําสั่งสอน พาสัตวจร จวบนิพพาน. น้ําครํา ของเปดหาน วิตถาร กวนบานเมือง. ของพวกเจา โจรผาเหลือง มลังเมลือง เมืองคนเย็น ฯ
เรียนธรรมะ. เรียนธรรมะ อยาตะกละ ใหเกินเหตุ อยาเรียนอยาง ปรัชญา มัวบาดัง เรียนธรรมะ ตองเรียน อยางธรรมะ เรียนที่ทุกข ที่มีจริง ยิ่งเขารอย ตองตั้งตน การเรียน ที่หูตา ฯลฯ ขึ้นมาอยาก เกิดผูอยาก เปนปากปลิง
จะเปนเปรต หิวปราชญ เกินคาดหวัง เรียนกระทั่ง ตายเปลา ไมเขารอย. เรียนเพื่อละ ทุกขใหญ ไมทอถอย ไมเลื่อนลอย มองใหเห็น ตามเปนจริง. สัมผัสแลว เกิดเวทนา ตัณหาวิ่ง "เรียนรูยิง ตัณหาดับ นับวาพอ ฯ"
เรียนศาสนา นั้นตองมี ที่ตาหู ฯ เรียนใหรู ตรงที่ จะชักสะพาน เรียนตรงตรง ลงไป ที่ตัวทุกข สะกัดกั้น การปรุงแตง แหงกระบวน
เมื่อใหเกิด ทุกขอยู ทุกสถาน อยาใหเกิด อาการ มารรบกวน. ดูใหถูก กรรมวิธี กี่กระสวน จิตปนปวน สงบได ทุกขหายไป ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เรียนศาสนา ที่ตาหู.
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๗๖
เรียนปรัชญา. เรียนอะไร ถาเรียนอยาง ปรัชญา เรียนจนตาย ก็ไมได พบวิธี เพราะมันเรียน เพื่อมิให รูอะไร มัวแตโยก โยไป ใหสั่นคลอน ไมอาจจะ มีวิมุตติ เปนจุดจบ เปนเฮโรอีน สําหรับปราชญ ที่อาจอง
ที่เทียบกับ คําวา ฟโลโซฟ (Philosophy) ที่อาจขยี้ ทุกขดับ ไปกับกร. ชัดลงไป ตามที่ ธรรมชาติสอน สรางคําถาม ปอนตอน รอบรอบวง. ยิ่งเรียนยิ่ง ไมครบ ตามประสงค อยูในกรง ปรัชญา นาเอ็นดู ฯ
เรียนธรรมะ กับเรียนปรัชญา. เรียนอะไร ถาเรียน อยางปรัชญา ยิ่งพลาดจาก ธรรมะ ที่ควรมี เพราะเรียนอยาง คํานวณสิ่ง ไมมีตัว อุปมาน อนุมาน สรานทึมทึม เรียนธรรมะมี วิถี วิทยาศาสตร ไมคํานวณ หากแตมอง ลองดวยใจ จะสวนเหตุ หรือสวนผล ยลประจักษ แกคําถาม แจงถนัด ชัดทํานอง
ที่เทียบกับ คําวา ฟโลโซฟส เพราะเหตุที่ ยิ่งเรียนไป ยิ่งไมซึม. สมมติฐาน เอาในหัว อยางครื้มครึ่ม ผลออกมา งึมงึม งับเอาไป. มีตัวธรรม ที่สามารถ เห็นชัดใส สองลงได ตามที่อาจ ฉลาดมอง. เห็นตระหนัก วาอะไร อยางไรสนอง ตามที่ตอง ปฏิบัติ ชัดลงไป ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๗๘
เรียนศาสนา. คํานี้ฟง วนเวียน "เรียนศาสนา" เรียนนักธรรม เรียนบาลี ยังมิพอ เรียนเรียนไป ก็ได สักวาเรียน มีหลายอยาง บาระห่ํา เกินธรรมดา เรียนศาสนา นั้นตองมี ที่ตา หู ฯลฯ เรียนใหรู ตรงที่จะ ชักสะพาน เรียนตรงตรง ลงไป ที่ตัวทุกข สะกัดกั้น การปรุงแตง แหงกระบวน
ไมแนวา เรียนอะไร ทําไมหนอ ก็เรียนตอ กัมมัฏฐาน การวิปสสนา. บางก็เปลี่ยน เปนอาพาธ บาศาสนา กระทั่งบา ลาภยศ อดนิพพาน. ไมใหเกิด ทุกขอยู ทุกสถาน อยาใหเกิด อาการ มารรบกวน. ดูใหถูก กรรมวิธี กี่กระสวน จิตปนปวน สงบได ทุกขหายไป ฯ
ไมนาจะบา. พุทธศาสนา คือวิชา ที่เปลื้องปลุก แตคนรับ รับมา ทาสัปดน ใหยึดมั่น ขาดเขลา เมาศาสนา สรางเปนบา จนเปนฝา บังจิตใจ สวนพระธรรม คําสอน สิ่งดับทุกข หลงสงเสริม เพิ่มทุกข ลุกเปนควัน
มิใหคน ทนทุกข เทาเสนขน มาทําตน ใหทุกข รุกขึ้นไป. สอนเปนบา เรียนเปนบา ควากันใหญ เกิดฝกฝาย พวกพรรค รักสูกัน. ไมสนใจ ทําใหถูก ตามหลักนั่น นี่แหละพันธุ พวกบา เจาขาเอย ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หมวดเรียนศาสนา
๗๙
มังคุดธรรม. ไอจอหนึ่ง กัดมังคุด ทั้งเปลือกฝาด ไอจอหนึ่ง มีปญญา รูคาคุณ คนโงงับ ศาสนา รองวาฝาด สัตบุรุษ ขุดพระธรรม ไดความจริง ลิงหรือคน ก็วิกล ไดดวยกัน กลืนทั้งเปลือก ตาเหลือก ตายทั้งยืน
ก็อาละวาด ขวางทิ้ง กลิ้งหลุนหลุน หยิบบิดุน กินเนื้อใน ชื่นใจลิง. ก็อาละวาด โกรธในใจ คลายผีสิง ดื่มธรรมยิ่ง ดื่มสุข ทุกวันคืน. กลืนถูกมัน ก็กลืนคลอง ไมตองฝน กลืนเนื้อใน ชื่นมื่น รื่นเริงธรรม ฯ
สําคัญที่วิธี. ผิดวิธี ดีก็หาย กลายเปนบา เรื่องดีดี คนโงจับ ก็กลับกลาย ถูกวิธี บาก็หาย กลายเปนดี เรื่องราย ๆ คนดีจับ กลับเหลี่ยมคู หาวิธี อยาทอใจ ที่ไมอาจ ถาสะสาง อยางสูงสุด ถูกพุทธวิธี
สมน้ําหนา คาดี จนดีหาย เปนเรื่องราย อยูถมไป ไยมิดู. กลายจากผี เปนมนุษย สุดสวยหรู เปนเรื่องดี ก็มีอยู ดูใหดี. เพราะความโง ความขลาด นําวิถี พลิกโลกีย เปนโลกุตร ทุกขหยุดครอง ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org จิตลุถึงพุทธ - ธรรม - สงฆ .
จิตลุถึง พุทธ ธรรม สงฆ อยางแรงกลา ในสุญญตา มีกรุณา เต็มสุดใจ กรุณา ที่เปนตัว สุญญตา ใครเห็นชัด เหลือจะจัด วาชั่วดี ดังนั้นจัด ใหมหา อุเบกขา ดวงประทีป แหงปญญา ถาเต็มพล
นั้นซึมซาบ สุญญตา สวางไสว แตผูให และผูรับ กลับไมมี. คือมหา อุเบกขา วิสุทธิ์ศรี เขาเห็นพุทธ - มณฑลที่ ในกายตน. นําวิญญาณ สูวิมุตติ วิสุทธิผล ยอมเต็มลน ดวยมหา กรุณา ฯ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๘๐
ประชดธรรม. ประชดธรรม คํานี้ มีความหมาย ประชดน้ํา พร่ําแตดื่ม น้ําลางจาน ประชดลม ก็อมอุจ - จาระพน ประชดบาป นํามาอาบ นาบหทัย ประชดกรรม นํากิเลส มาไลหัว อยามาเตือน ทั้งบิดา หรืออาจารย
ที่เปรียบได เปนอุปมา หาสถาน เปรี้ยวหรือหวาน เขาก็รู อยูแกใจ. ตลบมา หนาของตน ก็พนใหญ ประชดไฟ ใหสาสม แกยมบาล. ทั้งเนื้อตัว แมมมอม จอมกลาหาญ ยอมวายปราณ รวมหมด ประชดตนฯ
มีธรรมเปนอาภรณ. คนไรธรรม ฟนเฟอน เหมือนเปลือยกาย คนมีธรรม รูอาย ไมวายเวียน อาจสุขเย็น เห็นประจักษ เพราะรักตัว ตนออกจาก ความจริง สิ่งถาวร ความเหอเหิม เพิ่มตัณหา ใหกลาจัด ยิ่งมีมาก หนักมาก ยิ่งยากตัว
มันนาอาย อวดได ไมคลื่นเหียน จุ ง ดู ใ ห แนบเนี ย น มี อ าภรณ . ไมเมามัว รักกิเลส เปนเหตุถอนจนเห็นกง - จักรรอน เปนดอกบัว. เหมือนหลงสราง - สมบัติ ไวทูนหัว ทั้งยิ่งกลัว ความวิบัติ ขึ้นบัดดล ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
๖ หมวด ความตาย
ความแก ความแก หง อ ม ย อ มทุ ลั ก ทุ เ ลมาก ดั่ ง คนบอด ข า มฟาก ฝ ง คลอง, หา วิ ธี ไ ต ไผ ลํา คลานคลํา มา กิ ริ ย า แสนทุ ลั ก ทุ เ ลแล ; ถ า ไม อ ยาก ให ทุ ลั ก ทุ เ ลมาก ต อ งข า มฟาก ให พ น ก อ นตนแก ก อ นตามื ด หู ห นวก สดวกแท ตรองให แ น แต เ นิ่ น ๆ รี บ เดิ น เอย ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ตนสนเฒา เมื่ อ มั น ยั ง ไม ไ ด เป น พุ ท ธะ ต น สนเฒ า ก็ ยั ง จะ อื ด อาดฝ น เอื่ อ ย ๆ ไป ได ส นุ ก ทุ ก คื น ___วั น พอเหมาะครั น เป น พุ ท ธได ในพริ บ ตา, มนุ ษ ย เ รา เบาความ ยามสบาย ก็ ไ ม ใ ฝ ฝ ก ธรรม ตามวาสนา จนแก เ ฒ า เข า เขต ของมรณา ก็ พ ะว า พะวั ง วาย ตายเปล า เอย ฯ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๘๒
ตายกอนตาย ตายเมื่อตาย ตายไมดี ตายทําไม ตายโอโถง
ยอมกลาย ไดเปนที่ เพียงให นั้นคือตาย
ไปเปนผี ผีตายโหง เขาใสโลง เสียตายกอ น
ตายกอนตาย แตกลายเปน ที่แทคือ มีความหมาย
มิใชกลาย สิ่งที่ ความตาย ไมมีใคร
ไปเปนผี ไมสูญหาย ที่ไมตาย ไดเกิดแล
คําพูดนี้ เหมือนเลนลิ้น แตเปนความ ใครคิดแก
ผันผวน ลาวน จริงอัน อรรถได
ชวนฉงน คนตอแหล ไมผันแปร ไมตายเอยฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หมวดความตาย
๘๓
ปริญญา จาก สวนโมกข "ปริญญา เปนอันนับ เปนโลกุตตร หยุดโลกเวียน
ตายกอนตาย" วาจบสิ้น หลุดพน สิ้นสังสา-
ใครไดรับ การศึกษา เหนือโลกา รวัฏฏวน
ปริญญา คนเขาวา ไมเห็นดี รับเอามา
แสนสงวน เยกโยก ที่ตรงไหน ดาปน
จากสวนโมกข ไมเห็นหน ใครสัปรดน กันทั้งเมือง
นี่แหละหนา คนทั้งหลาย เขาอยากอยู เขาเลยเคือง
ปริญญา มองดู ใหเดนดัง วาเราชวน
"ตายกอนตาย" ไมรูเรื่อง มลังเมลือง ใหดวนตาย ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org พ. อินฺทปฺโ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๘๔
หนทางชนะตาย. ลอยอยากตาย ใจสบาย บอกไมถูก มีแตครื้น เครงใจ อยูไมวาย สมัครตาย ยิ่งสบาย ไปกวานั้น การจะอยู หรือจะตาย คลายกันนี่หวา ตายกอนตาย ยิ่งสบาย ไปกวาอีก ทั้ง "ของกู" ไมอาจเกิด ประเสริฐพอ
ไมตองหนาว ถึงกระดูก นะสหาย ไมเห็นเปน ภัยราย ในมรณา. ไมมีปญ - หาเหลือ เปนเชื้อผวา ความชรา หรือเจ็บไข ไมอาจรอ. เปนการฉีก "กู" สลาย ไมเหลือหลอ ตอนั้นหนอ ไมมีใคร ที่ตายเอย ฯ
คาถาดับสังขาร. สิ่งปรุงแตง ทั้งหลาย ไมเที่ยงหนอ แลวก็ดับ เปนธรรมดา ตามอาการ สังขารกลุม นี้หนอ ก็เหมือนกัน ไมมีใคร เกิดหรือตาย มีไดแต ความสงบ มีเพราะดับ แหงสังขาร นามรูปนี้ ดับวันนี้ เปนกิริยา
มันเกิดกอ ตามหนาที่ มีสังขาร ไมอยูนาน มันเปนเชนนี้แล. จะสิ้นสุด ลงในวัน นี้เปนแน สังขารแทๆ มันจะดับ โดยธรรมดา. มันดับเย็น เปนนิพพาน สิ้นสังสาร ไมมีเชื้อ กลับมา เกิดอีกแล ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org มันมีเทานี้เอง ตองเวียนเกิด เมื่อไร ทราบ ไมตองเกิด มีเทานั้น !
เวียนตาย ธรรมแท ไมตองตาย ใครหาพบ
ตามบุญบาป ไมแปรผัน สบายครัน จบกันเอย ฯ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หมวดความตาย
๘๕
รสแหงความเปลี่ยนแปลง. สันดานจิต ชอบเวียน เปลี่ยนเสมอ มันเฝาเพอ หาใหม ไฝกระสัน จะเปลี่ยนรส, เปลี่ยนที่, เปลี่ยนสิ่งอัน แวดลอมมัน , เปลี่ยนเวลา เปลี่ยนอารมณ รสของความ เปลี่ยนแปลง แฝงเจืออยู จึงไดดู เปนรส ที่เหมาะสม เปนรสแหง อนิจจัง ชางลับลม ไมรูถึง จึ่งงม วาเลิศดี ฯ
ดับสังขาร. อนิจฺจา วต สงฺขารา "สิ่งที่เหตุ ปรุงขึ้นมา ไมเที่ยงหนอ ! อุปาท วยธมฺมิโน ; พอ เกิดแลวก็ แปรไป เปนธรรมดา
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุชฺฌนฺติ มันเกิด, ผลิ แลวก็ดับ ลับตอหนา เปนเชนนี้ เวียนวัฏฏ อยูอัตรา ใครจะวา วอนอยางไร ไมฟงกัน
เตสํ วูปสโม สุโข ; แปล วาสุขแท คือสงบ การปรุงแตงนั่น ไมปรุงแตง ตัวตนอะไร สักสิ่งอัน ชีวิตดับ หรือไมนั้น ไมประมาณ ฯ พ. อินฺทปฺโ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๘๖
บางนาทีทานมีมัน. รสอะไร ไมประเสริฐ หรือสุทธิ - ศานติ์ ยิ่งไปกวา รสของการ "ไมตองได ไมตองเปน ไมตองอยู ไมตองตาย ไมกระหาย ไมสงสัย ไมกังวล. ไมหวั่นไหว ไมถือ รายหรือดี ไมถวิล หวังที่ มันสับสน เชนจวนได หรือจะได แตกลายวน เปนไมแน วาตน จะไดมัน". รสความวาง อิ่มโอชะ ตลอดกาล เปนสัมปราย - โวหาร พระอรหันต ดูใหดี บางนาที ทานมีมัน แตวาทาน ดูไมดี ไมมีเอย ฯ
ชีวิตนี้คืออะไรกัน ? www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ชีวิตนี้ คือ อะไรกัน ? ฉันคิดวา ปรุงแตงธาตุ แหงกายใจ ไหลเปนควัน ชีวิตนี้ มี ทําไมกัน ? ฉันเห็นวา สงบกาย ใจเย็น เปนนิพพาน ชีวิตนี้ ทํา อยางไรกัน ? ฉันถือวา ตามองคมรรค แปดประการ ประสานกัน
เปนความบา ของธรรมชาติ ประหลาดขัน เปนธาตุความ - อรอยชั้น สัญชาตญาณ. เพื่อความบา ถึงที่สุด สิ้นสงสาร อวสาน แหงความไหล ไมมีควัน. ตองหยุดบา ในอรอย คอยผอนผัน ทุกคืนวัน ใหถูกตอง คลองสัมมา ฯ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หมวดความตาย
๘๗
ภัทเทกรัตต. สิ่งลวงแลว แลวไป อยาใฝหา อันวันวาน ผานพน ไมวนวัง ผูใดเฟน เห็นชัด ปจจุบัน ไมแงนงอน คลอนคลั่ง ดั่งเชนเคย วันนี้เอง เรงกระทํา ซึ่งหนาที่ เพราะไมอาจ บอกปด หรือผัดไว ผูมีเพียร เวียนเปน อยูเชนนี้ นั่นแหละผู "ภัทเท - กรัตต" อัน
ที่ไมมา ก็อยาพึ่ง คนึงหวัง วันขางหนา หรือก็ยัง ไมมาเลย. เรื่องนั่นนั้น แจมกระจาง อยางเปดเผย รูแลวเลย ยิ่งเรา ใหกาวไป. อันวันตาย แมพรุงนี้ ใครรูได ตอความตาย และมหา เสนามัน. ทั้งทิพา ราตรี แข็งขยัน สัตบุรุษ ผูรู,ทาน กลาวกันเอย ฯ
พุทธทาสจักไมตาย. พุทธทาส จักอยูไป ไมมีตาย รางกายเปน รางกายไป ไมลําเอียง พุทธทาส คงอยูไป ไมมีตาย สมกับมอบ กายใจ รับใชมา พุทธทาส ยังอยูไป ไมมีตาย ดวยธรรมโฆษณ ตามที่วาง ไวอยางเคย
แมรางกาย จะดับไป ไมฟงเสียง นั่นเปนเพียง สิ่งเปลี่ยนไป ในเวลา. ถึงดีราย ก็จะอยู คูศาสนา ตามบัญชา องคพระพุทธ ไมหยุดเลย. อยูรับใช เพื่อนมนุษย ไมหยุดเลย โอเพื่อนเอย มองเห็นไหม อะไรตาย ฯ
แมฉันตาย กายลับ ไปหมดแลว วาเคยพลอด กันอยางไร ไมเสื่อมคลาย ทํากับฉัน อยางกะฉัน นั้นไมตาย มีอะไร มาเขี่ยไค ใหกันฟง ทํากับฉัน อยางกะฉัน ไมตายเถิด ทุกวันนัด สนทนา อยาเลิกแลง
แตเสียงสั่ง ยังแจว แววหูสหาย ก็เหมือนฉัน ไมตาย กายธรรมยัง. ยังอยูกับ ทานทั้งหลาย อยางหนหลัง เหมือนฉันนั่ง รวมดวย ชวยชี้แจง. ยอมจะเกิด ผลสนอง หลายแขนง ทําใหแจง ที่สุดได เลิกตายกัน ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org วิธีทําไมใหฉันตาย.
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๘๘
อยูกันนิรันดร. "ทํากับฉัน อยูเปนคู ทํากับฉัน ทานทั้งหลาย
อยางกะฉัน กันชั่วฟา อยางกะฉัน ก็อยูกัน
นั้นยังอยู ดินสลาย นั้นไมตาย นิรันดร."
ทําฉันใด คือทําให สิ่งไมตาย สิ่งมวยมรณ
จึงจะเปน เขาเคา ถึงใหได ก็ทิ้งมัน
เชนนั้นเลา พระองคสอน ทุกขั้นตอน นั้นแลนา.
สิ่งปรุงแตง ไมยินดี จิตวางไป ไมเห็นวา
ใดใด ยึดมั่น ไร "ตัวกู" อะไรกัน
ในโลกนี้ แหละทานขา ไมจูมา ที่มันตาย ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
๘๙
๗ หมวด เปน ใหเปน ยามไหนก็ได. ยามจะได ไดใหเปน ไมเปนทุกข ยามจะเปน เปนใหถูก ตามวิถี ยามจะตาย ตายใหเปน เห็นสุดดี ถาอยางนี้ ไมมีทุกข ทุกวันเอย ฯ หมายเหตุ :"ไดใหเปน" คืออยาไดเพื่อเอามาเปนตัวกู หรือของกู เหมือนที่เขาได ๆ กัน ; "เปนใหเปน" คืออยาเปนดวยความรูสึกยึดมั่น ถือมั่นดวยอุปาทาน วา กูเปนนั่น เปนนี่ ไปตาม นั้นจริง ๆ แมที่สุดการแตการเปนบิดามารดา ;
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org "ตายใหเปน" คือตายชนิดหนึ่ง ที่ไมตาย, แตกลับเปนอยูตลอดกาล และตองเปน การกระทํา ชนิดที่เรียกวา "ตายเสียกอนตาย" คือ ตายเสร็จเรียบรอยแลว กอนแตรางกาย แตก ดับ ฯ พ. อินฺทปฺโ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๙๐
ยามจะมี. มีอะไร มีไมเปน ก็เปนทุกข ถึงมีสุข ก็ยิ่งทุกข เพราะสุขนั่น ดูใหดี อยาเสียที ใหกับมัน จะพากัน มาเพิ่มทุกข ใหทุกที ฯ
ยามจะใช. ยามจะใช ใชใหเปน ไมเปนทุกข ยามจะกิน กินใหถูก ตามวิถี ยามจะถาย ถานใหเปน เห็นสุดดี ถาอยางนี้ ไมเปนทุกข ทุกคืนวัน ฯ
เปนอยูดวยจิตวาง
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org จงทํางาน ทุกชนิด ดวยจิตวาง ยกผลงาน ใหความวาง ทุกอยางสิ้น กินอาหาร ของความวาง อยางพระกิน ตายเสร็จสิ้น แลวในตัว แตหัวที ทานผูใด วางได ดังวามา ไมมีทา ทุกขทน หมนหมองศรี "ศิลปะ" ในชีวิต ชนิดนี้ เปน "เคล็ด" ที่ ใครคิดได สบายเอย ฯ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หมวด เปน ใหเปน
๙๑
ปากอยางใจอยาง มีปากอยาง ใจอยาง หนทางสุข ไมเกิดทุกข เพราะยึดมั่น ฉันแถลง วาคําพระ พุทธองค ทรงแสดง อยาระแวง วาฉันหลอก ยอกยอนเลย อยายึดมั่น สิ่งใด ๆ ดวยใจตู ว า ตั ว กู ของกู อยู เ ฉย ๆ ปากพูดวา ตัวกู อยูตามเคย ใจอยาเปน เชนปากเอย เหวยพวกเราฯ
ตามรอยพระพุทธองค. เมื่อทิ้งเกียรติ เกลียดศักดิ์ รักสงบ ก็จะพบ นิพพานได ดั่งไขขาน ตัวทานแหละ รูชัด อุบัติการณ ว า ตั ว ท า น เองถึ ง ซึ่ ง วิ มุ ต ติ . จงดําเนิน ตามรอย พระพุทธองค บากบั่นมง รางวัล อันเอกอุตม แนดั่งอา - ทิตยอุทัย ไมมีทรุด ทานจะยุด วิมุตติได ไมเปลาเอย ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๙๒
อะไรเผือก ? ลิงจะเผือก เพราะขน มันสีขาว สวนคนเรา เผือกได ใครกมเศียร เนื่องจากมี ธรรมา ไมอาเกียรณ ใครพากเพียร เผือกได ไมเวนตน. ฝรั่งเผือก ผิวขาว เปลาแกนสาร เที่ยวเพนพาน มีได ทุกแหงหน คนเราเผือก ไมได เพียงกายยลเปนสีขาว : เผือกคน ใชเผือกลิง ถาฝรั่ง เปนครูเรา , ใชเขาเผือก ที่ตรงเปลือก, อยาคิด ใหผิดยิ่ง มัวเลียนแบบ ที่ตรงเปลือก จะเผือกลิง แลวจะยิ่ง กวาไมเผือก เลือกใหดี ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หมวด เปน ใหเปน
๙๓
ภัยรายของนักเรียน. เปนนักเรียน เพียรศึกษา อยาริรัก สมาธิจะ หักเหี้ยน เตียนมลาย แตเตือนกัน สักเทาไร ก็ไมเชื่อ หลอกพอแม มากมาย หลายกระบวน การเลาเรียน เบื่อหนาย คลายจะบา ไมเทาไร ใจกระดาง สิ้นยางอาย มีสัจจะ ทมะ และขันติ รักพอแม พวกพอง ตองยําเกรง
ถูกศรปก เรียนไมได ดั่งใจหมาย ถึงเรียนได ก็ไมดี เพราะผีกวน. มันแรงเหลือ รักราย หลายกระสวน. หนาขาวนวล ใจหยาบดํา ซ้ําละลาย. ใชเงินอยาง เทน้ําเททา นาใจหาย หญิงหรือชาย เรียนไมดี สิ่งนี้เอง. กตัญู กตเวที อยาโฉงเฉง เรียนใหเกง ไดยิ้มแปล แกทุกคน ฯ
เปนพอใหเปนพอ. ถาเปนพอ ก็จงเปน ใหเปนพอ เดี๋ยวนี้เปน กันจนผี ขี้ครานไย พอรุนนี้ เฝาพิรี้ พิไรปลอบ จะตอบลูก ก็ตอบไมถูก วาเกิดมา พอไมรู ลูกจะรู ไดอยางไร ทําอะไร ไดไม – ถึงเสี้ยวคน
เปนเพียงให ผีหัวรอ หรือพอไหว พออะไร ใหลูกจูง จมูกพา. ใหชื่นชอบ สุดแตลูก จะปรารถนา เพื่ออะไร กันหนา ยังมืดมนท. จะเดินไป ทางไหน ยังสับสน ลูกของตน พอฆา สาแกใจ ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๙๔
บุญเปนอะไร. สิ่ ง นั้ น ๆ ที่ เ ป น บาป ที่ เ ป น บุ ญ ใชเปนคุณ
เป น เหมื อ น เก็ บ กวาด มี ไ ว สดวกคาย
ของเกลื่ อ นกลาด ทิ้ ง ใต ถุ น เพี ย งเจื อ จุ น คลายรถเรือ,
หรือบาวไพร กลัวตกแตก เรากินเกลือ บุญเหมือนเรือ
มีไวใช ใจสั่น ใชจะตอง มีไวขี่
ใชไวแบก ประหวั่นเหลือ บูชาเกลือ ไปนิพพาน
มิใชเพื่อ เที่ยวอวดชู หรือลอยลอง ไมอยากขาม
ไวประดับ แบกไป ไปในโลก ขึ้นนิพพาน
ใหสวยหรู ทุกสถาน โอฆกันดาร เสียดายเรือ ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org พุทธทาส อินฺทปฺโ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หมวด เปน ใหเปน
๙๕
ชาวบาน - ชาววัด. อันชาวบาน จึงเกิดความ สวนชาววัด มิใหเกี่ยว
ทํางาน ตึงเครียด มุงขจัด เกียรติกาม
เพื่อกามเกียรติ จนสั่นเสียว ไปทาเดียว : มุงงามธรรม ;
จึงเกิดมี ดวย "เงิน" "งาน" สวนเครื่องวัด วาเขาทํา
เครื่องวัด "อดอยาก" ชาววัด, ใหวางได
วัดชาวบาน หรือ "อิ่มหนํา" ? วัดกิจกรรม เทาไรแล ;
ถาชาววัด มันนาเกลียด ถาชาวบาน ก็มีแต
ฮึดฮัด แสนกล เกียจคราน ทุกขทน
มุงกามเกียรติ คนตอแหล งานเชือนแช หมนหมองไป ;
จึงขอให ผสมผสาน ใหชาววัด เพื่อพนภัย
ชาวบาน เกียรติกาม เปนชาววัด เกียรติ – กาม
เปนชาวบาน ตามวิสัย ขจัดไกล งามนักเอย ฯ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๙๖
ความเปนพระ. ความเปนพระ คือจิตพราก จากกิเลส สํารวมระวัง รักษาใจ ไปทาเดียว จากเรื่องกิน เรื่องกาม และเรื่องเกียรติ ไมยินดี ไมยินราย ไมออมชอม จิตสะอาด ใจสวาง มโนสงบ ความเปนพระ จึงชนะ เหนืออารมณ
รูสังเกต ไมประมาท ฉลาดเฉลียว เพื่อหลีกเลี้ยว ภัยทั้งสาม ไมตามตอม. เห็นเสนียด ในรอนเย็น ทั้งเหม็นหอม กิเลสลอม ลวงเทาไร ไมหลงลม. ทั้งครันครบ กายวจี ที่เหมาะสม. โลกนิยม กระหยิ่มใจ จึงไหวแล ฯ
เปนมนุษย หรือ เปนคน ? เปนมนุษย เหมื อ นหนึ่ ง ยู ง ถ า ใจต่ํา ยอมเสียที ใจสอาด ถามีครบ เพราะทําถูก เปรมปรีดา ใจสกปรก ใครมีเขา เพราะพูดผิด แตในสิ่ง คิดดูเถิด, จงรีบยก ใหใจสูง ก็สมหมาย
เปนได มี ดี เป น ได ที่ตน ใจสวาง ควรเรียก พูดถูก คืนวัน มืดมัว ควรเรียก ทําผิด นําตัว ถาใคร ใจตน เสียได ที่เกิดมา ;
เพราะใจสูง ที่ แ ววขน. แต เ พี ย งคน ไดเกิดมา. ใจสงบ มนุสสา ทุกเวลา ศุขสันติ์จริง. และรอนเรา วาผีสิง จิตประวิง กลัวอบาย. ไมอยากตก รีบขวนขวาย กอนตัวตาย อยาเชือน เอย ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หมวด เปน ใหเปน
๙๗
ปุถุชน. หนาดวยความ เห็นแกตัว มัวยึดมั่น เปนตัวตน นอกใน ใจหรือกาย ดวยอํานาย อวิชชา ดังตาบอด ตองหลงรัก หลงโศก เกิดโรคกลัว อยางนี้แล เวียนวาย ในวัฏฏทุกข เห็นตัวทุกข วาเปน ตน – ของตน
วาตัวฉัน ของฉัน มัวมั่นหมาย ตั้งแตเกิด จนตาย ไวเปนตัว. เกิดขึ้นสอด ไปทุกกาล สถานทั่ว เปนไฟคั่ว ใจกาย ใหรอนรน. ไมเยือกเย็น เปนสุข สักเสนขน นี่แหละหนา ปุถุชน คนหนาจริง ฯ
กัลยาณชน. กัลยาณชน นั้นละได ในสวนผิด หมายมั่นเห็น วาเปน ตน – ของตน แมความยึด จะเทากัน แตมันแปลก ขางหนึ่งยึด ความทราม กามเชิดชู ปุถุชน เคยหนาทึบ ดวยฝาตา คือพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ ตาม-
มายึดติด มากมาย ฝายกุศล เทากันกับ ปุถุชน "ยึดตัวกู". มันเกิดแยก ทางกัน ดูขันอยู ขางหนึ่งยึด ความหรู กุศลงาม. ครั้นนานมา เริ่มเห็นรัต - นะสาม ความเปนจริง ใจเกิดงาม นามกัลยาณ ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org อริยชน .
อริยะ แปลวาละ จากขาศึก จนไมมี ขาศึกใหญ ทางใจกาย เปนปุถุชน กันทําไม ใหนานเลา มันมีทาง ชนะทุกข ทุกประเด็น ทิฏฐิวา "ตัวกู" และ "ของกู" กิเลสหลาย เริ่มมลาย ไมรัดรอย
ไมจมลึก อยูในโลก โศกสลาย เพราะจางคลาย คือวิโยค เปนโลกเย็น. จะตายเปลา ไปทั้งชาติ ฉลาดเห็น อยามัวเปน ปูโสม เรื่องโคมลอย. มุงมลาง มันอยู อยาทอถอย นี้คือรอย อริยา รีบหาเทอญ ฯ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๙๘
อรหันต. อรหันต นั้นคือถูก ถึงที่สุด ถึงความเต็ม แหงมนุษย สุดพรรณนา ทานหักแลว ซึ่งวง แหงวัฏฏวน เหนือบุญ - บาป ชั่ว - ดี มีแตใจจิตหลุดจาก ทุกอยาง ที่เคยติด เหนือความคิด ความตาย ใครครวญดู
ทางวิมุตติ จากทุกข ทุกสาขา ควรแกการ วันทา ยิ่งกวาใคร. ไมมีตน เวียนวาย ในภพไหน ที่วางไป จากตัวกู และของกู. ไมมีพิษ มีภัย อะไรอยู จะไดรู พระนิพพาน เหมือนทานแลฯ
เปนเจาคุณ. เปนเจาคุณ เขาวาบุญ ใหญหลวงนัก ฉันฉุกใจ ในยุค พระศาสดา พัดใบตาล ยังไมมี นี่พัดยศ สัญญาบัตร ไตรประทาน งานสําคัญ
พากันปก ใจใคร ใฝฝนหา เปนเจาคุณ กันหรือหนา ทาไหนกัน. นิตยภัตต มีหมด กระโถน ขัน ฉลองกัน หรูหรา จนบาใจ ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เปนหลวงตา.
เปนหลวงตา สนุกกวา เปนเจาคุณ ไมปรุงแตง สังขาร ประการใด บุญเปนเรื่อง สวยงาม กิน-กาม-เกียรติ สวนความวาง วางเสียจน คนกลัวลาน
เหมือนความวาง ดีกวาบุญ เปนไหนๆ ลวนเปนไป สงบเย็น เปนนิพพาน. แตไมมี ใครเกลียด ทุกสถาน เขาเกลียดกัน ขันจาน เปนหลวงตา ฯ
เปนพระบาน. เปนพระบาน นั้นเห็นวา ภาระมาก หนอนสังคม มีมา ทั้งตาป ฉันทนเปน พระบาน มานานแลว มีแตงาน เตี้ยต่ํา, ทําตะบัน
ตองเปนครก เปนสาก กันเต็มที่ ชางเหลือที่ จะเปาปด ขจัดมัน ฯ ถาคิดไป ใจแปว ไมสุขสันติ์ ก็ไมเห็น มีวัน จะหมดไป ฯ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หมวด เปน ใหเปน
๙๙
เปนพระเถื่อน. เปนพระเถื่อน เหมือนนก วิหคหงษ เปนอิสระ อยากจะผละ สังคมใด เอ็นดูฉัน ขอใหฉัน เปนพระเถื่อน มอแมลง แสดงธรรม อยูจําแจ
ยอมบินตรง ไปได ทิศไหนไหน ก็ผละได ทันใจ ไมอัดแอฯ มีหมูไม เปนเพื่อน ทุกกระแส ไพเราะแท ไมมีเบื่อ เหลือกลาวเอย ฯ
เปนพระปา. เปนพระปา สงบกวา เปนพระเมือง ไมตองสวม หนากาก ผูมากดี จะนั่งนอน ยืนเดิน ไมเขินขัด ไมมีเรื่อง ยั่วเยา ใหเมามัว
ไมมีเรื่อง แบกพรรค แบกศักดิ์ศรี มันเกิดศรี ขึ้นมาเอง เกงในตัว. ไมมีใคร คอยวัด วาดี ชั่ว จึงเย็นตัว เย็นใจ ไมขึ้นลง ฯ
เปนพระเมือง. เปนพระเมือง เรื่องมาก ดวยอยากเดน ตองแบกทรัพย แบกศักดิ์ แบกพรรคพงศ งานใตดิน ใตน้ํา ก็ทําเปน คอยแขงกัน มิใหใคร ดีกวาใคร
ตองเขมน กันไป จนใหลหลง เพื่อการเมือง เรื่องณรงค ดวยใจจง. ถึงฆาเขน กันพินาศ ไมหวาดไหว ไมเย็นใจ เย็นตัว มัวขึ้นลง ฯ
โพธิสัตว คือสัตว มุงพัฒนา ดูใหดี มีอยูจริง ทั้งหญิงชาย ถาทุกคน ดิ้นรน เพื่อโพธิ ถามัวแต รองวาแย ยอมแพเวย อยายอมแพ มุงแต ปลูกโพธิ ไมเสียที ที่ไดเกิด มาเปนคน
ใหโพธิแผ แกกลา เต็มความหมาย ดูงมงาย จะไมมี ที่ไหนเลย. มันคอยผลิ ออกไป ไมหยุดเฉย ในโลกเลย ไมมีโพธิชน. ใหเต็มสติ กําลัง หวังผล ไดผานพน อวิชชา เพราะกลาทํา ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org โพธิสัตว.
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๑๐๐
พระรัตนตรัย. พระพุทธะ พระธรรม และพระสงฆ หรือเปนองค เดียวกัน ที่ชั้นใน นั่นถูกแลว ถาดูกัน แตชั้นนอก ไดตรัสรู ซึ่งพระธรรม ทรงจํานง แตเมื่อดู ชั้นใน กลับไดพบ ทั้งพุทธ สงฆ หรือวาองค พระธรรมงาม
ลวนตางองค เปนสามพระ หรือไฉน ดูเทาไร ก็ไมเห็น เปนสามองค. คือดูออก มีพุทธะ จอมพระสงฆ สอนพระสงฆ ทั้งหลาย ใหรูตาม. วาธรรมหนึ่ง ซึ่งอยูครบ ในพระสาม ลวนมีความ สะอาด สวาง สงบ บรรจบกันฯ
ไมรูจักหนาที่. เกิดเปนแมว เกิดเปนหมู เกิดเปนงู เกิดเปนขุน เกิดเปนพระ เกิดเปนครู
ทําไมนี่ ทําไมนี่ ทําไมนี่ ทําไมนี่ ทําไมนี่ ทําไมนี่
ขี้เกียจหา เกิดเปนหมา ขี้เกียจนอน เกิดเปนหนอน ขี้เกียจเลื้อย เกิดเปนเลื่อย ไมขี่คาน เกิดเปนหาน ดีแตขอ เกิดเปนหมอ ดีแตทอง เกิดเปนออง
ทําไมนี่ ทําไมนี่ ทําไมนี่ ทําไมนี่ ทําไมนี่ ทําไมนี่
ขี่เกียจหอน ขี้เกียจคลาน ไมหนีขวาน ขี้เกียจฮอง ดีแตถอง ดีแตเออ ฯ
www.buddhadasa.in.th ความรักของอวิชชา www.buddhadasa.org .
มีชายหนึ่ง ลิงหนึ่ง อยูดวยกัน ลิงก็รัก คนจัด เต็มอัตรา มาวันหนึ่ง คนนั้น นอนหลับไป ลิงคิดวา ไอนี่ยวน กวนเพื่อนกู ฉวยดุนไม, มาเงื้อ ขึ้นสองมือ ฝายเพื่อนรัก ดิ้นชัก ไปหลายที่
คนก็รัก ลิงนั้น เปนหนักหนา ทั้งสองรา รักกัน นั้นเกินดู. แมลงวัน มาไต ที่กกหู จะตองบู ใหมันตาย อายอับปรีย. ฟาดลงไป เต็มดื้อ แมลงวันหนี ดูเถิดนี่ ความรัก ของอวิชชา ฯ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
๘ หมวด ศีลธรรม ศึกษากันเทาไร ? โลกยุคนี้ มีศึกษา กันทาไหน บางติดยา เสพติด เปนติดตัง บางดูหมิ่น พอแม ไมมีคุณ บางลุมหลง love free เปนดีงาม บางไปเปน ฮิปป มีหลายชนิด บางที่มี ดีกรีมาก โฮกฮากพอ
ยุวชน รุนใหม ไดคลุมคลั่ง บางก็ฝง หัวสุม ลุมหลงกาม. บางก็เห็น เรื่องบุญ เปนเรื่องพลาม บางประณาม ศาสนา วาบาบอ. บางทวงอิส - ระพน จนเหลือขอ โลกเราหนอ ใหศึกษา กันทาไร ฯ
ความหมายของศีลธรรม. ศีลธรรม ความปกติ ตามธรรมชาติ ศีลธรรม คือ สุข - สะดวก บวกเขากัน ศีลธรรม นําบุถุชน ดลอริยะ ศีลธรรม ทุกทุกสวน ลวนเสนตรง ศีลธรรม ปริยัติ จัดฐานราก ศีลธรรม สะอาด สวาง สงบ บรรจบงาน
ศีลธรรม ศีลธรรม ศีลธรรม ศีลธรรม ศีลธรรม ศีลธรรม
ตามอํานาจ คนจัดสรร คนทุกวัน หันหัวลง. รวมฐานะ ที่พึงประสงค นําสูงสง ตรงตอญาณ. มีวิบาก ลวนสุขศานติ์ สวนอวสาน นิพพานแลฯ
www.buddhadasa.in.th ศีลธรรมกับคน. www.buddhadasa.org ศีลธรรมเลว คนก็ได กลายเปนผี ศีลธรรมดี ผีก็ได กลายเปนคน ศีลธรรมต่ํา เปลี่ยนคน จนคลายสัตว ศีลธรรมสูง คนสดใส ไมอลเวง ศีลธรรมนี้ ทุกวัน มันตายซาก ศีลธรรมกลับ มาเมื่อไร ทั้งใจกาย
หาความดี ไมประจักษ สักเสนขน ที่เลิศลน ภูมิใจ ไหวตัวเอง. จะกินกัด โกงกัน ขมันเขม็ง ลวนยําเกรง กันและกัน ฉันเพื่อนตาย. คนมีปาก ก็ไมพลาม ศีลธรรมหาย คนจะหาย จากทุกข เปนสุขเอง ฯ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๑๐๒
ศีลธรรมโลก ยน - ถอย - ยับ. ศีลธรรม ! ศีลธรรม ! ศีลธรรม ! คงไมพอ ขอมาทํา น้ําหยอดตา ศีลธรรม ! ศีลธรรม ! ศีลธรรม ! เขารังเกียจ เกลียดชัง ดังผีกระแชง ศีลธรรม ! ศีลธรรม ! ศีลธรรม ! โลกของคน ยน ถอย ยับ เกินอับปรีย
ตองตกต่ํา ลงทุกวัน ถาสรรหา เพราะบูชา กันแตเงิน เกินพอแรง. ตองตกต่ํา ไปเสียทั่ว ทุกหัวระแหง อยากใหมัน แหงแลง จากโลกนี้. ถูกเหยียบย่ํา โดยฝูงคน จนปนป ที่คงที่ คือโลกสัตว ดูอัศจรรย ฯ
หลงความบาวาศีลธรรม. โลกทุกวัน อยูในขั้น กลียุค จนสิ้นสุด มนุษยธรรม ต่ําอบาย กิเลสไส - หัวสง ลงปลักกิเลส สามารถดูด ดึงกันไป ใจมืดมัว มองไมเห็น ศีลธรรม วาจําเปน เกียรติ กาม กิน บิ่นบา ยิ่งกวาเกิน
ที่เบิกบุก เร็วรุด สูจุดสลาย เพราะเห็นกง - จักรราย เปนดอกบัว. มีความแกวน แสนพิเศษ มาสุมหัว เห็นตนตัว ที่จมกาม วาความเจริญ สําหรับอยู สุขเย็น ควรสรรเสริญ. แลวหลงเพลิน ความบา วาศีลธรรมฯ
กลับมาเถิด ศีลธรรม กลับมาเถิด ! แกสัตวโลก ทั่วถิ่น จักรวาลปวง กลับมาเถิด ศีลธรรม กลับมาเถิด ! หลงวัตถุ บาคลั่ง เกินบังเอิญ กลับมาเถิด ศีลธรรม กลับมาเถิด ! รีบกลับมา ทันเวลา พาพลัง
กําลังเกิด ภัยราย อันใหญหลวง นาเปนหวง ความพินาศ ฉกาจเกิน. ในโลกเกิด กลียุค อยางฉุกเฉิน มัวเพลิดเพลิน สิ่งกาลี มีกําลัง. ความเลวราย ลามเตลิด จวนหมดหวัง มายับยั้ง โลกไว ใหทันกาล ฯ
www.buddhadasa.in.th ศีลธรรมกลับมาเถิด ! www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หมวดศีลธรรม
๑๐๓
ถาศีลธรรมไมกลับมา. ถาศีลธรรม ไมกลับมา โลกาวินาศ มั่วหลงเรื่อง กิน กาม เกียรติ เกลียดนิพพาน อาชญากรรม เกิดกระหน่ํา ลงในโลก เพราะบากิน บากาม ทรามเกินไป อยากครองเมือง ครองโลก โยกกันใหญ ขอศีลธรรม ไดกลับมา พาหมูคน
มนุษยชาติ จะเลวราย กวาเดรัจฉาน ลวนดื้อดาน ไมเหนี่ยวรั้ง บังคับใจ. มีเลือดโชก แดงฉาน แลวซานไหล บาเกียรติก็ พอไมได ใหเมาตน. ไมมีใคร เมตตาใคร ใหสับสน ใหผานพน วิกฤตการณ ทันเวลา ฯ
ปรมัตถธรรมกลับมา. ปรมัตถธรรม กลับมา โลกาสวางไสว ปรมัตถธรรม หมดไป จิตใจมืดมนท มัวเปนกัน แตคน มนุษยก็ไมมี ศีลธรรมดี คนก็กลาย เปนมนุษยกันหมด ศีลธรรมถอยถด ตองเพิ่มปรมัตถธรรม คนทําบาปกรรม เพราะโลกขาดสัมมาทิฏฐิ คนมีสติ ยอมดําริโดยแนว แหงปรมัตถ.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org อยูกับธรรม.
เมื่อรบสู กับศัตรู สูดวยธรรม ถาสูกัน อยางนี้ ไมมีตาย เมื่อปองกัน ศัตรู รูใชธรรม ปองกันได สารพัด นาอัศจรรย เมื่อหลบซอน จากศัตรู อยูกับธรรม ชวยปลุกปลอบ ชื่นชอบ ฉ่ํากมล :
จะปลุกปล้ํา กันเทาใด ไมเสียหาย ในสุดทาย จะปรองดอง ตองใจกัน. เปนกําแพง เพชรล้ํา เลิศมหันต ปอมคายมั่น กวาสิ่งใด ในโลกคน. ไมระกํา ทุกขเห็น สักเสนขน ขอทุกคน จงมีธรรม ประจํากาย ฯ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๑๐๔
ปญหาเฉพาะหนา. โลกกําลัง มีปญหา วาพระธรรม เราดีได เพราะศีลธรรม บํารุงใจ พวกหนึ่งวา หิวนัก ตองอิ่มกอน พวกหนึ่งวา จะอิ่มทอง ธรรมตองมา คนสวนนอย สนใจ ใครธรรมะ หาเนื้อหนัง ทั้งแกหนุม ฟุมเฟอยไป
สําคัญกวา ขาวน้ํา นั้นใชไหม โลกวิไล เลิศล้ํา เพราะธรรมพา. แลวคอยสอน ศีลธรรม กันเถิดหนา หิวเจียนบา เพราะศีลธรรม ไมค้ําใจ. สวนมากผละ หันเห เถลไถล โลกเลยไม มีพระธรรม ทํายาตา ฯ
ก ข ศีลธรรม. ก-ค ก ไก ข ไข ข ขวด ค ควาย
ชอบ ขาวสาร ไมชอบพลอย กิน ประโยชนดี มีเหลือเฟอ ดูสงา กวากระบอก คนวาดง โมหะจัง
แตทีถอย อารี มันดีเหลือ ตองเอื้อเฟอ แตกงาย ใหระวัง. ใชนอกคอก ตีกัน นั้นผิดหวัง. แตคนมั่ง - มีเพราะควาย นาอายมันฯ
ค คน ฆ ระฆัง ง งู จ จาน ฉ ฉิ่ง ช ชาง
ถา ฝกฝน เสียงจะเพราะ เสียงกังวาน หวานใจครัน ที่ ลนลาน พิษพานนอย มี อาหาร คามันล้ํา ที่ ดีดี มีเสียงเพราะ มี สติตั้ง ระวังภัย
ขัดคอกัน มันไมเหมาะ ไมสุขสันติ์ เสียงสวรรค เชิญใหคน สนใจธรรม. ที่แชมชอย พิษมันกลา ดูนาขํา ถาจานคว่ํา ไมเห็นมี ดีอะไร. ถาฉิ่งแตก ตีหรือเคาะ ฟงไมไหว จะเคลื่อนไหว งามสงา ทุกอาการ ฯ
ค - จ, จ - ช www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หมวดศีลธรรม
๑๐๕
ซ - ญ, ฏ - ฐ ซ โซ ไม อาจลาม ซึ่งน้ําใจ ฌ เฌอ ไม เลินเลอ เขาสูฌาน ญ ผูหญิงสิ่งสรางมา เปนเมีย, แม ฎ ชฎา หมายถึงเทริด เตลิดมา ฏ ปฏัก อยาใหปก เอาผูใช ฐ ฐาน แม อยูต่ํา อยาติติง
แมลามได กระทั่ง ถึงชางสาร งายตอการ จะประสบ พบปญญา. หญิงสาระแน ชอบเปน อีปลารา จากชฎา คือผมเซิง ยุงเหยิงจริง. เครื่องฝกฝน วัวควาย ใหเกงวิ่ง สําคัญกวา ตัวสิ่ง อยูขางบน ฯ
ฑ - ณ, ด - ถ ฑ มณโฑ โสภา ยิ่งพายุง ฒ ผูเฒา ที่แทจริง ตองตื่นตน ณ เณร นั้น คือหนอ สมณะ ด เด็ก ตัว ยังเล็ก รูประมาณ ต เตา แมจะเขลา ก็หนวงหนัก ถ ถุง ทอง มีคา กวาถุงลม
ควรจะมุง งามธรรม ตามเหตุผล เพราะไดยล โลกมา เวลานาน. เริ่มตบะ เพื่อดับทุกข ทุกสถาน เชื่อพอแม อาจารย ทานอบรม. ระดองฝก ใชเปนเกราะ อยางเหมาะสม นานิยม อยางสูง คือถุงธรรม ฯ
ท ทหาร มุง กําราบ ปราบขาศึก ธ ธง นั้น ธงชัย มีไวนํา น หนู หนูนอย ๆ คอยเชื่อฟง บ ใบไม ใชเปนยา หาไวพอ ป ปลา มี ลูกตา ไมเคยหลับ ผ ผึ้ง นับ เปนหนึ่ง แหงสามัคคี
ถาไมฮึด เพื่อเกียรติ - กาม ก็งามขํา ใหเกิดกํา - ลังใจ ไดมากพอ. ทําแตตาม พอแมสั่ง จักสุขหนอ ทั้งยาหมอ ยาผง ใชจงดี. เปนคติ ที่ควรรับ มาขับผี (?) ความเพียรมี มากกวาคน ควรสนใจฯ
www.buddhadasa.in.th ท - น, บ - ผ www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๑๐๖
ฝ - ฟ, ภ - ย ฝ ฝา หมาย ความวา ไวปองกัน พ พาน เพื่อ เสริมความ งามวิไล ฟ ฟน รักษามัน ใหถูกตอง ภ สําเภา เราใชขาม ชลธาร ม มา ยิ่ง เลี้ยงดี ยิ่งมีพลัง ย ยักษ ดู จะรัก แตบาปกรรม
สิ่งในนั้น ใหงามงด และสดใส ดํารงกาย วาจาใจ ดั่งใสพาน. เคี้ยวกัดคลอง ชัดเสียง สําเนียงขาน ถึงนิพพาน เพราะ ถือเอา สําเภาธรรม. และมีทั้ง ทาที ที่งามขํา ซึ่งจะทํา ใหเปนยักษ ไมรักดี ฯ
ร -ว, ศ - ส ร เรือ แลน อยูเหนือ ผิวนานน้ํา ล ลิง มี เหลี่ยมเลห หลายวิธี ว แหวน สวมนิ้ว ดูคมขํา ศ ศาลา คุมฝนฟา พาใหเรา ษ ฤาษี แสวงหา สิ่งสูงสุด ส เสือ ที่ดีดี มีคุณธรรม
อยาใหคว่ํา ก็ถึงทา สงาศรี คนเรานี้ อยาใหลิง มันหลอกเอา. แหวนพระธรรม สวมใจ หายโงเขลา มีรมเงา สุขสบาย ไดทุกวัน. เพื่อมนุษย อยูเย็น เปนสุขสันติ์ คนพากัน ใหเกียรติ ไมเกลียดชัง ฯ
www.buddhadasa.in.th ห-อ www.buddhadasa.org ห หีบ ฬ จุฬา อ อาง ฮ นกฮูก
เหมือนหทัย ใสชีวิต ยอดสมอง ตองระวัง วางไว ใสกอนทอง ตาดี มีประกาย
ชวนกันคิด ใหวิไล ดั่งใจหวัง อยาใหพลั้ง พลาดผิด ชีวิตวาย. รีบสนอง ใสใหได ดั่งใจหมาย มองเห็นได แมค่ํามืด ยืดยาวไกล ฯ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หมวดศีลธรรม
๑๐๗
ก ข ปรมัตถธรรม. ก-ข นึกถึงธรรม นํามาปรับ กับ ก ข ก ไก ขันกอง รองบอกมา ข ไข ของ เวียนวัฏฏ อยูอัตรา ข ขวด ใส สุรา ; กายาคน
เปนหัวขอ แสดงธรรม นําศึกษา ใครอยากลา ยึดอะไร ไวเปนตน. โมหะหนา ออกไมได ใหขัดสน ใสของเมา เมาลน กวานั้นไป ฯ
ค - ง, จ - ฉ ค ควาย ค คน ฆ ระฆัง ง งู จ จาน ฉ ฉิ่ง
หมายถึง อวิชชา อยา สัปดน ยื่นเขาใน วังเวงเสียง สําแดงสัจจ อุปาทาน พานพันกาย เปรียบเหมือนกาย ใสธาตุ-ขันธ ทิ้ง จังหวะ อยูกรุกกรุก
ขี่หรือฆา มันทั้งผอง จักผองใส หวงโซใหญ สายกรรม ช้ํามิวาย. เปนปรมัตถ แลววิมุตติ เปนจุดหมาย ดั่งผีพราย ยึดจับ ไวกับทุกข. ตอง"คว่ํา" มัน ใหวางหาย กลายเปนสุข บอกวาทุกข ทุกที่ ที่เกิดมา ฯ
ช - ญ, ฎ - ฏ www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ช ชาง รองอยาง โกญจนาท ซ โซ สาย สงสาร ชางมารยา ฌ เฌอ ไมพลั้งเผลอ เขาสูฌาน ญ ผูหญิง รู จ ริ ง ไม โ ง ง ม ฎ ชฎา เลือนมา จากผมเซิง ฏ ปฏัก ปกหรือตี ที่วัวควาย
มันไมพลาด พลัดตก จากหนาผา ผูกแนนหนา ไมแสดง แหงเงื่อนปม. แลวเกิดญาณ เพราะปญญา มาผสม เปนบัณฑิต มีถม เทียมผูชาย. แสนยุงเหยิง คือกิเลส ฤทธิ์เดชราย เหมือนขับไล อวิชชา หนีหนาไป ฯ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๑๐๘
ฐ - ณ, ด - ต ฐ ฐาน ที่ คงมั่น นั้นตองมี ฑ มณโฑ โสภา ทากระไร ฒ ผูเฒา ที่แท รูจักโลกสุขหรือโศก ณ เณร คือ หนอ สมณะอัน ด เด็ก ใจ ยังเล็ก ยึดถือนอย ต เตา เอาแต จะกินนอน
ทุกคดี ธรรมหรือโลก ไมโยกไหว ทั้งกายใจ ตองโสภา มาดวยกัน. รูจักจริง ทุกสิ่งสรรพ จะสรางสรรค ศาสนา สถาพร. จึงไมคอย ทุกขใจ ฤทัยถอน เหมือนคนเขลา เอาแตรอน หาอารมณ ฯ
ถ - น, บ - ป ถ ถุง นั้น บรรจุ อนุสัย ท ทหาร ของพระองค ตองระดม ธ ธง นั้น ธงชัย อรหันต น หนู นั้น พนภัย เพราะไดรู บ ใบไม ใชบังแดด ไดเย็นฉ่ํา ป ปลา น้ํา ถึงตา พาวิกล
ถายเทไว ทุกครา อยาหมักหมม พลังถลม กิเลสมลาย ไรศัตรู. มีธรรมขันธ เปนกองทัพ ขับเคี่ยวสู เหมือนเรารู ใชธรรม กําบังตน. ใบพระธรรม บังกิเลส วิเศษผล ไมเคยยล เห็นน้ํา ดั่งทําเมิน ฯ
www.buddhadasa.in.th ผ - ฟ, ภ - ม www.buddhadasa.org ผ ผึ้ง ฝ ฝา พ พาน ฟ ฟน ภ สําเภา ม มา
พึงเปรียบ คณะสงฆ ถา ปดดี มีคุณเกิน มี ไวใส สิ่งสูงสุด นั้น เคี้ยวกัด ตัดเยื่อใย ขามสมุทร สุดลึกล้ํา เหมือน กายาดี ขี่ขับมา
ดํารงงาน ศาสนา นาสรรเสริญ เหมือนคนเจริญ สติไว คุมกายใจ. กายมนุษย ใสธรรมรส อันสดใส ตัดอนุสัย ไดดวยฟน คือปญญา. สําเภาธรรม ขามมหรรณพ แหงตัณหา ตามมรรคา แปดองค ตรงนิพพานฯ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หมวดศีลธรรม
๑๐๙
ย - ล, ว - ษ ย ยักษ แปลวา "ผู เขาบูชา" ร เรือ เปรียบ เหมือนกาย ไวใชงาน ล ลิง ที่ แทจริง มันหลอกเจา ว แหวน ใส นิ้วงาม ความเหลือเฟอ ศ ศาลา สรางขึ้นมา บังแดดฝน ษ ฤาษี แสวงหา มาอยางเคย
มักกลายมา เปนยักษ ผูหักหาญ ถาเรือรั่ว จะปวยการ งานใชเรือ. กิเลสเรา ก็หลอกเรา เอามากเหลือ ถาใครเชื่อ ก็ทิ้งไป อยาใสเลย. ศาลาธรรม กําบังคน ทั้งโลกเหวย ไมหยุดเฉย วิปสสนา แกกลาจริง ฯ
ส - ห,, ฬ - ฮ. ส เสือ ซุม ในสมถะ วิปสสนา ห หีบ ใส สุญญตา อยาชิงชัง ฬ จุฬา ถือกันวา "สิ่งสูงสุด" อ อาง นั้น เปนแอง แหงอาสวา ฮ นกฮูก เห็นได ในยามค่ํา หัวขอธรรม นํามาวาง อยางเพียงพอ
จับไดมา ซึ่งมรรคผล พิมลยิ่ง เพราะเปนสิ่ง เดียวเลิศ เหลือพรรณนา. คือวิมุตติ จุดหมายมาด แหงศาสนา ใชปญญา ทุบทลาย อยาใหรอ. ผูมีธรรม เห็นถึงใน หทัยหนอ เปน ก ข แหงพระธรรม นําไปตรอง ฯ
www.buddhadasa.in.th สํา คั ญ ที่ มี ศี ล ธรรม www.buddhadasa.org ศีลธรรม มีประจํา อยูคูโลก ยิ่งกวาโชค ใดใด ที่ใฝฝน โชคจะดี หรือราย อยางไรกัน มันสําคัญ อยูที่ มีศีลธรรม ฯ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
๙ หมวดมงคล เราสรางดวง อยาใหดวงสรางเรา ---------------
เราดี ดีกวาดวงดี ที่เรา, ดีกวาที่ดวง ทําดีนั่นแหละเราหนวง มาทําใหดวง มันดี ดวงชั่วไมไดเลยนี่ ความดีทําไว เปนคุณ อยูดี ตายดี เพราะบุญ ตลอดชีวิตติดมา ดวงดีมีอยูอัตรา เราทําดีเปน เห็นมั้ย ? เหตุนั้น เราทานใดใคร ดวงดีจักมีสมบูรณ ฯ
เพราะดีนั้นมี เอาดีทั้งปวง ถาเราขยันมี ทําไวเจือจุน ก็เพราะเหตุวา
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ทําดีเสมอไป
พุทธทาส อินฺทฺโ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หมวดมงคล
๑๑๑
ทําดี ดีแลว เปนพร ทําดี ดีแลว เปนพร ขอพร กะใคร ใหกวน.
ไมตอง ออนวอน
พรที่ ใหกัน ผันผวน อวลไป อวลมา อยาหลง.
เปนเหมือน ลมหวน
พรทํา ดีเอง มั่นคง ซื่อตรง ตอผูรับ รูทํา.
วันคืน ยืนยง
อยากรวย ดวยพร เพียรบํา ใหถูก ใหพอ ตอตน.
เพ็ญบุญ กุศลนํา
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ทุกคน เกิดมา เปนคน เปนผล แหงกรรม ทําเอง.
ชั่วดี มีจน
ถือธรรม เชื่อกรรม ยําเกรง ทําแต กรรมดี ทวีพร ฯ
บาปชั่ว กลัวเกรง
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๑๑๒
กรรมดี ดีกวา มงคล กรรมดี ดีกวา มงคล ดีกวา นั่งเคลา ของขลัง. พระเครื่อง ตะกรุด อุทกัง คาดมั่ง แขวนมั่ง รังรุง. ขี้ขลาด หวาดกลัว หัวยุง มงคล อะไร ไดคุม. อันธพาล ซื้อหา มาคุม นอนตาย กายเครื่อง รางกอง. ธรรมมะ ตางหาก เปนของ เพราะวา เปนพระ องคจริง. มีธรรม ฤามี ใครยิง ไมยิง ก็ตาย เกิดตาย. เหตุนั้น เราทาน หญิงชาย หาธรรม มาเปน มงคล. กระทั่ง บรรลุ มรรคผล พนจาก เกิดแก เจ็บ ตาย. บริสุทธิ์ ผุดผอง ใจกาย ไมพอง ไมพาน สถานใด. เหนือโลก เหนือกรรม อําไพ ไมอาจ ย่ํายี บีฑา ฯ
สืบสราง กุศล ปลุกเสก แสนฉมัง กิเลส เต็มพุง เปนเรื่อง อุทลุม เปนเครื่อง คุมครอง ไรธรรม ผีสิง
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org เรงขวน เรงขวาย หมดตัว หมดตน
อุปทวะ ทั้งหลาย กิเลสา - สวะไหน
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หมวดมงคล
๑๑๓
สูกับหมอน. หนุนหมอนต่ํา นอนหงาย สบายหนอ คือคอหัก เผาะออกไป ไดใสโลง พอคุณเอย จะตองมี สองสามหมอน แกลํามัน อยามีมัน ใหเหนื่อยแรง นอนแตนอย ไมตะบอย หาความสุข ที่กิเลส ชักนําใจ ใหลําพอง
ถาหมอนสูง นอนหงาย กลัวตายโหง แตมันโลง สบายเหลือ เมื่อนอนตะแคง. ชางหลอกหลอน ไปได หลายแขนง นอนตะแคง หรือนอนหงาย ใชแขนรอง. จากการนอน ไมอยากจะลุก : เปนโรคสมอง จนเราตอง มีอะไร ใหเกินควร ฯ
สนทนากับพระเจา. บางเวลา สนทนา กับพระเจา ดวยขันติ เมตตา ปรานีไป เพราะเมาจัด ดวยวัต - ถุ นิยม ตายทั้งเปน เหมือนวาเลน ทุกชั่วโมง ทําอยางไร ก็ยังไม มองเห็นทาง เมื่อศีลธรรม กลับผัน มาทันเทียว
ทานคอยเฝา ดูโลก อันโยกไหว เทาไร เทาไร สัตวโลก ยังโยกโคลง. เกิดระทม ทุกขราย กวาตายโหง ยิ่งกวาตาย ใสโลง ซึ่งครั้งเดียว. จะเลิกราง หมดสิ่ง นาหวาดเสียว โลกจะเกี่ยว กอสุข ยุคศรีอาริย ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org การปดทอง .
การปดทอง ตองหมาย ถึงความสมัคร เพื่อบูชา เต็มความรัก ประจักษตอน สุขจะเกิด ทั่วกัน นั้นยืนนาน เพราะเหตุที่ มีธรรม ประจําวัน ผิดจากนี้ มีแต จะงายงม ปดทองนอก ไดความงาม ตามระบิล
ประพฤติธรรม พรอมพรัก ตามที่สอน ยามมวยมรณ หรือยังอยู ดูเหมือนกัน. ทุกเหตุการณ ทุกทุกภพ ประสบสันติ์ ประพฤติกัน อยางกะของ ที่ตองกิน. ดูไมสม ตามสวน ที่ควรถวิล ปดทองใน ใจสิ้น ความวายเวียน ฯ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๑๑๔
รสสวรรค นั้น เสพติด. อันลัทธิ นานา นาเวียนหัว เรื่องพระเจา เรื่องสวรรค นั้นเหมือนยาง เปนกรงทอง จองจํา จํากัดเขต ความหลุดพน ใชอรอย เชนออยตาล รสสวรรค นั่นเสพติด พิษฉมัง อยูแตรู มิไดรู เรื่องนกนอย
จงถอนตัว ออกมา เสียใหหาง เปนตังเหนียว กั้นกาง ดวงวิญญาณ. นาทุเรศ กลับรัก เปนหลักฐาน ทั้งไมลาน ตาพราว ราวเพชรพลอย. ถูกกังขัง ก็ไมรู เหมือนปูหอย ที่บินลอย เวหา วาปานใด ฯ
อตฺตา หิ อตฺตโน นาโถ. มิใยใคร แตพวกเรา ผูเชื่อฟง ฟงธรรมา ประกอบกรรม ตั้งแตตน ทั้งทางโลก ถือเลบง อตฺตา หิ วา "ตัว พึ่ง เปนอื่นไป พึ่งเขานั้น
จะพึ่ง ชาวพุทธ โอวาท คือพึ่ง นํามา จนปลาย ทางธรรม สรางตัว อตฺตโน ตัว "แน, วนเวียน ไม "หนึ่ง"
ซึ่งพระเจา ศาสนา พระศาสดา ซึ่งตัวเอง, ซึ่งโภคผล ไดเหมาะเหม็ง ก็ยําเกรง อยูทั่วกัน. นาโถ, แปล ถาบิดผัน พาเหียร ครัน เหมือนพึ่งตัว ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หมวดมงคล
๑๑๕
การพึ่งผูอื่น. อันพึ่งทาน เชน พึ่งพิง หรือพึ่งแรง ใชจะพน ตองทําดี ไมมีดี ทําดีไป แลวจะได พึ่งผูอื่น ทานเพียงแต ตองทําจริง นี้, จึงถอน จะตกจน ตนตองยก ตนไมยก, จะตกหลม
พึ่งได ผานเกลา คนใช พึ่งตัว จึงเกิดมี นิดหนึ่ง พึ่งตัว ที่พึ่ง พึ่งได กลาวบอก เพียรจริง ตัวได หรือวา ตนเอง ใหเขายก ตายเปลา
แตบางสิ่ง เจาอยูหัว จนควายวัว ไปเมื่อไร. ที่ใหพึ่ง พึ่งเขาไฉน ? ของตัวไป ซึ่งถาวร. แตภายนอก หรือพร่ําสอน ทุกสิ่ง, ตอนไมตกจม. ตกนรก ใหเหมาะสม นั้นพกลม : ไมเขาการ ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
๑๐ หมวด มอง - มอง มอง - มอง - มอง. มองอะไร มองใหเห็น เปนครูสอน มองเห็นความ เสมอกัน มีปญญา มองทุกขสุข ก็จงจอง มองใหดี มองวาเปน ตามปจจัย ใหระวัง มองโดยนัย ที่มันสอน จะถอนโศก มองไมเปน โทษผีสาง นางไมมา
มองไมขอน หรือมองคน มองคนหา มองเห็นวา ลวนมีพิษ : อนิจจัง. มองวาเปนอยางที่ คนเราหวัง มองจริงจัง ก็จักเห็น เปนธรรมดา. มองเยกโยก มันไมสอน รอนเปนบา มองถูกทา ไมควาทุกข : มองถูกจริง !
มองถูก ทุกขคลาย. มองอะไร ใหเห็น เปนครูสอน มีสิ่งสอน เสมอกัน มีปญญา จะมองทุกข หรือมองสุข มองใหดี หรือเปนไป ตามปจจัย ใหระวัง มองโดยนัย ใหมันสอน จะถอนโศก มองไมเปน จะโทษใคร ที่ไหนมา
มองไมขอน หรือมองคน ถาคนหา จะพบวา ลวนมีพิษ อนิจจัง. วาจะเปน อยางที่ เรานึกหวัง อยาคลุมคลั่ง จะมองเห็น เปนธรรมดา. มองโยกเยก มันไมสอน นอนเปนบา มองถูกทา ทุกขก็คลาย สลายเอง ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หมวด มอง - มอง
๑๑๗
มองแตแงดีเถิด. เขามีสวน จงเลือกเอา เปนประโยชน สวนที่ชั่ว จะหาคน อยามัวเที่ยว เหมือนเที่ยวหา ฝกใหเคย
เลวบาง สวนที่ดี โลกบาง อยาไปรู มีดี คนหา หนวดเตา มองแตดี
ชางหัวเขา เขามีอยู ยังนาดู ของเขาเลย ; โดยสวนเดียว สหายเอย ตายเปลาเลย มีคุณจริง ฯ
ตาบอด ตาดี. หมูนกจอง ถึงฝูงปลา ไสเดือนมอง คนทั่วไป ตองทุกขโศก สวนชาวพุทธ เห็นหมดสิ้น
มองเทาไร ก็ไมเห็น ไมเห็นคูถ ก็ไม หงุดหงิด ประยุกตธรรม ทุกสิ่ง
ไมเห็นฟา น้ําเย็นใส ที่ดูดกิน ; มองเห็นโลก อยูนิจสิน ตามระบิล ตามจริงเอย ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๑๑๘
เมื่อมองดินเห็นฟา. มองเห็นฟา ดินใหญ กระไรเลย คือมองโลก เห็นวาง จากอัตตา มันวางจริง ยิ่งกวาฟา เพราะวามี ครั้นมองดู โลกวาง อยางแทจริง อมฤต นคร ซอนอยูนา คิดดูเถิด บาหรือดี มีใหดู ถาจะมั่ว อยูที่เห็น ดินเปนดิน
เมื่อมองดิน เห็นฟา นิจจาเอย ฉันจะเอย ฟงดูหนา บาดีหรือ ? วางจากอัต ตนียา อยางเต็มที่ สิ่งหนึ่งที่ เรียกมหา- สุญญตา. ก็เห็นสิ่ง ที่เรียก วามหานี้เรียกวา มองฟา แลวปะดิน. ถาไมเห็น อยาเพอจู มาติฉิน ก็ดูดกิน มันไป เปนไสเดือนฯ
มองฟาปะดิน. แรกมองฟา ก็เห็นวาง อยางเขาวา ยิ่งมองไป ยิ่งวางมา สารพรรณ กลับไดเห็น สาระหนึ่ง ซึ่งความวาง เปนแผนดิน เย็นและหยุด กวาจุดใด เปนที่ตั้ง เย็นสนิท แหงจิตวาง เปนแดนดิน ที่คงมั่น นิรันดร
ไมเห็นพวก เทวดา คลาสวรรค จิตใจมั่น ยิ่งเห็นวาง อยางสุดใจ. มอบใหอยาง แกนสาร ปานดินใหม ทรงคุณใหญ เรียก "อมตะ มหานคร" กิเลสสราง ทุกขหาย ไรโศกศร นี่แลตอน ที่มองฟา แลวปะดิน ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
๑๑ หมวด โลก โลกเปรียบศาลาใหอาศัย. โลกนี้เปรียบ ศาลา ใหอาศัย ทางที่ดี เมื่อพราก ไปจากมัน เมื่อเราได เกิดมา ในอาโลก จึงควรสราง สิ่งชอบ ไวตอบแทน คุณความดี ของทาน กาลกอนกอน เราเกิดมา อาศัย ไดสําราญ
ประเดี๋ยวใจ ผอนพัก แลวจักผัน ควรสรางสรร สงเสริม เพิ่มคะแนน. ใหพนโศก พนภัย สบายแสน ใหเปนแดน ดื่มสุข ขึ้นทุกกาล. ที่ทานสอน ไวประจักษ เปนหลักฐาน ควรหรือผาน พนไป ไมคํานึงฯ
โลกนี้คืออะไรแน ? โลกนี้คือ ถ้ํามืด ไมเห็นแสง คิด - พูด - ทํา โมหา ไปทาเดียว โลกนี้คือ รมไม ไดอาศัย ออกไปสู โลกอื่น อีกหมื่นพัน
ไมมีความ แจมแจง ไมเฉลียว ลองคิดเที่ยว โลกสวาง ขางหนากัน ! บัดเดี๋ยวใจ พักรอน แลวผอนผัน ไยยึดมั่น หมายมี โลกนี้นาน !
โลกนี้มี แตคนบา ไมนาอยู คือตัวกู ที่เกิดอยู เปนประจํา อยาปลอยให อารมณใด เขามาปรุง วางตัวกู จิตก็อยู เหนือโลกแท
จงมองดู ใหดีดี มีขอขํา จงกระทํา อยาใหเกิด ประเสริฐแล. เปนจิตยุง วุนวาย หลายกระแส วางกูแน ก็หยุดบา นาขําเอย ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org โลกนี้นาขํา.
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๑๒๐
โลกนี้คือทางผาน และบทเรียน. โลกนี้เหมือน ทางผาน ที่รกเรี้ยว พนโลกนี้ มียิ่ง กวาออยตาล โลกนี้ เพียง บทเรียน ใหเพียรอาน ใหรอบรู แจมจน พนมายา
เพื่อทนสู อดเปรี้ยว ไปกินหวาน เมื่อพบพาน "อมฤ- ตโลกา!" หมั่นวิจาร ตื้นลึก รีบศึกษา แลวโลกมา เปนบาว เราร่ําไป !
โลกคือเครื่องลองและโรงละคร. โลกนี้คือ เครื่องลอง ของมารราย วาใครบา ใครเขลา เฝาจมใน โลกนี้ ที่แท คือโรงละคร ออกโรงกัน จริงจัง ทั้งตาป
ไวสอบไล วาใคร ยังหลงใหล หลมโลกใหญ ติดตัง ทั้งชั่วดี! ไมตองสอน แสดงถูก ทุกวิถี ตามทวงที อวิชชา ลากพาไป!
โลกเปรียบมหาสมุทรและกรงไก.
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org โลกนี้เปรียบ ปานวา มหาสมุทร เพราะตัณหา หมื่นวิถี เขาจี้ใจ โลกนี้คือ กรงไก เขาใสไว จิกกันเอง ในกรง ไดลงคอ
ปลามนุษย ผุดวาย อยูไหวไหว วิ่งขวักไขว เหยื่อดี มีไมพอ! จะนําไป แลเนื้อ ไมเหลือหลอ เฝาตั้งขอ รบกัน ฉันนึกกลัว!
จะดูโลกแงไหนดี ? จงดูเถิด โลกนี้ มีหลายแง หรือชวนเศรา โศกสลด ถึงหดตัว จะดูมัน แงไหน ตามใจเถิด สองทางเดิน ชีวา ราคาแพง
ดูใหแน นาสรวล เปนชวนหัว ดูใหทั่ว ถวนความ ตามแสดง. แตใหเกิดปญญา มาเปนแสง อยาใหแพลง พลาดพลั้ง ระวังเอย ฯ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หมวดโลก
๑๒๑
โลกนี้คืออะไรแน ? โลกเรานี้ ไมตองสอน ออกโรงกัน ตามทวงที โลกนี้คือ จะนําไป จิกกันเอง เฝาตั้งขอ
ที่แท แสดงถูก จริงจัง อวิชชา กรงไก แลเนื้อ ในกรง รบกัน
คือโรงละคร ทุกวิถี ทั้งตาป จะลากคอ ; เขาใสไว ไมเหลือหลอ ไดลงคอ ฉันนึกกลัว – เอย ฯ
โลกอนิจจัง. ตามธรรมดา ถาไมมี ความเปลี่ยนแปลง จะเปนคน ทนอยู ในโลกนี้ ดับจากโลก เพราะโลก มันนาชัง เพราะโลกมี อนิจจัง บังเอาไว
มาบังแฝง คนจะเบื่อ จนเหลือที หนักเขามี แตอยาก จะดับไป. แตใครบาง รูสึก เชนนี้ได คนเราใช อนิจจัง ขังตัวเอง ฯ
โลกทุกวัน อยูในขั้น กลียุค จนสิ้นสุด มนุษยธรรม ด่ําอบาย กิเลสไส- หัวสง ลงปลักกิเลส สามารถดูด ดึงกันไป ใจมืดมัว มองไมเห็น ศีลธรรม วาจําเปน เกียรติ กาม กิน บิ่นบา ยิ่งกวาเกิน
ที่เบิกบุก เร็วรุด ถึงจุดสลาย เพราะเห็นกง - จักรราย เปนดอกบัว. มีความแกวน แสนวิเศษ มาสุมหัว เห็นตนตัว ที่จมกาม วาความเจริญ. สําหรับอยู สุขเย็น ควรสรรเสริญ แลวหลงเพลิน ความบา วาศีลธรรม ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org โลกกลียุค.
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๑๒๒
โลกนี้พัฒนา. โลกฮึดฮัด พัฒนา บูชาโป ไมมีใคร ตําหนิใคร เพราะใจเปน รัฐบาลไหน ในโลก สับโขกมัน พวกนักบวช แอบหา ภาพมาดู ความกวาหนา ทางเนื้อหนัง อยางนี้เอง บูชาโป ถึงทูนหัว มั่วกันไป
เพราะเผลอโง ทีละนิด คิดไมเห็น ในเชิงเชน เดียวกัน ไมทันรู. ดูจะชอบ เหมือนกัน ทําไกอยู คุณครูรู พรางศิลปโป โยไดไกล ครั้นพัฒนา จบเพลง ไมไปไหน โลกยุคใหม ตองไมโง หยุดโปที ฯ
เมื่อกิเลสยึดครองโลก. เมื่อกิเลส ไหลนอง ยึดครองโลก เมื่อกระแส ไฟตัณหา ไหมพาไป กลับยกยอง วานั่นสิ่ง ศิวิไลซ เปนเครื่องลอ กามา บาติดตัง ทั้งแกเฒา สาวหนุม ลวนจมกาย อาชญากรรม ลุกลาม สงครามครบ
มันสุดแสน โสโครก ที่โกรกไหล ทิ้งซากไว ระเกะระกะ อนิจจัง. ยั่วความใคร เพิ่มเหยื่อ แกเนื้อหนัง ทั่วโลกคลั่ง ก็ยิ่งคลาย อบายภาพ. เกลียดศีลธรรม เห็นเปนหนาม ระคายขบ รอนตลบ โลกกิเลส สังเวชจริงฯ
โลกพัฒนา ที่เรียกวา Developed หรืออยางนอย ใหจบเร็ว กวาธรรมดา เรงพัฒนา เหมือนเรงฆา ใหตัวตาย ผลไดมา เฟอกวา ความเปนจริง โลกพัฒนา วัตถุเหลือ เหนือคุณธรรม เรื่องอวกาศ เรื่องอาละวาด เกินจําเปน
ดูจะเพื่อ จุดจบ เสียมากกวา นึกแลวพา อนาถใจ ใครทวงติง. ทรัพยธรรมชาติ วอดวาย คลายกับวิ่ง จนยุงขิง กันไปหมด อดเยือกเย็น. ไมอิ่มหนํา ไมคิดเปลื้อง พวกเรื่องเหม็น ยิ่งโลดเตน ยิ่งสุมโศก โลกพัฒนา ฯ
www.buddhadasa.in.th โลกพัฒนา. www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หมวดโลก
๑๒๓
ยิ่งเจริญ ยิ่งบา ? ถาพูดวา "ยิ่งเจริญ คือยิ่งบา" เพราะตางชอบ ความเจริญ ที่เกินจริง โลกเจริญ เกินขนาด ธรรมชาติแหลก ทํามนุษย ใหเปนสัตว พิเศษพลัน ยิ่งเจริญ ยิ่งดุเดือด ดวยเลือดอาบ สรางปญหา ยุงยาก มากระบิล
ดูจะหา คนเชื่อ ไดยากยิ่ง เจริญอยาง ผีสิง ยิ่งชอบกัน. เกิดของแปลก แปลงโลก ใหโศกศัลย คือฆากัน ทั้งบนดิน และใตดิน. ยิ่งฉลาด ยิ่งมีบาป กวายุคหิน ทั้งโลกสิ้น สุมความบา วาความเจริญ ฯ
ทรงเปดโลก. ครั้นตรัสรู ลุถึง ความสําเร็จ โปรดทวยเทพ ในเทวโลก เสร็จดั่งปอง จึ่งเทวดา มานุษย และอบาย ทั้งเหนือ-ใต ตก-ออก หรือลาง-บน จนโลกุตตร โลกิยา จอหนากัน จงเปดโง ออกรับ ระงับอาย
ทุกทุกลัทธิ ขามเข็ด กษัตริยสนอง เสด็จลอง ลงมา ประชาชน. เห็นถึงธรรม กันได ทุกแหงหน กําแพงคน คือวรรณะ พังทลาย. เหลือแตชั้น พวกเรา ที่เขลาหลาย โลกิยะ จะไดกลาย เปนโลกุตตรา ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org นกไมเห็นฟา ปลาไมเห็นน้ํา .
หมูนกจอง มองเทาไร ไมเห็นฟา ไสเดือน ไมเห็นดิน ที่กินไป คนทั่วไป ก็ไม มองเห็นโลก สวนชาวพุทธ ประยุกตธรรม ตามระบิล
ถึงฝูงปลา ก็ไมเห็น น้ําเย็นใส หนอนก็ไม มองเห็นคูถ ที่ดูดกิน. ตองทุกขโศก หงุดหงิด อยูนิจสิน เห็นหมดสิ้น ทุกสิ่ง ตามจริงเอย ฯ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๑๒๔
โลกรอด เพราะกตัญู. อันบุคคล อุปโภค ขาวหรือเกลือ รูจักใช
กตัญู บริโภค ผักหรือหญา อยาทําลาย
รูคุณโลก มีใหหลาย ปลาหรือไม ฯลฯ ใหหายไป ;
อนึ่งคน ลวนแตมี มองใหดี โลกรอดได
ตอคน คุณตอกัน ดูใหเห็น เพราะกตัญู
ทุกคนนี้ นั้นเปนไฉน เชนนั้นไซร รูคุณกัน ;
ประเทศชาติ รวมเปน รอดมาได เพราะกตัญู
- ศาสนา อัตตภาพไทย เพราะรักใคร มี
- มหากษัตริย ใหญมหันต อยางผูกพันธ ที่ใจเอยฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org พ. อินฺทฺโ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
๑๒ หมวดปกิณกะ อาสาฬหบูชา. อาสาฬหมาสแมน โอภาสสองแสงนํา จากทุกขทุษกรรม ไยจะมัวขุดคน อาสาฬห บูชา วันพระธรรม ไยจะมัว คั่วใจกาย อยางงายงม อาสา ฬหบูชา เปดเผย หนทางนํา ที่เกิด แกเจ็บตาย มัวปด ตาอยูไย
มาสธรรม มนุษยพน นําโลก ระแบบบาเบียฬกัน ฯ อันลึกล้ํา ถูกเปดเผย เปนปฐม เปนชาวพุทธ หยุดระทม สมชื่อเอย ฯ ถือกันวา วันพระธรรม สัตวโลกผอง ผองพนภัย. ไดสบสุข ทุกขกษัย ไมรับแสง แหงพระธรรม ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org อาสาฬหบูชา ทําสืบกันมา ดับทุกขที่เหตุ สิ้นกิเลสสิ้นกรรม
อาสาฬหมสชี้ รูจักธรรมจักรจน จักรประหัตประหารมล มวลประโยชนตนทาน
เพื่อระลึกถึงธรรม สื้นทุกขสุขสํา – ราญเรงรีบเทอญ ฯ ชวนชน ชาวเรา จักใช มวลโทษ มั่นแมนมโนหมาย ฯ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๑๒๖
เผาตัวเอง. รายอะไร ไมรายเทา จะเอาดี ชิงดีแลว อวดเดน เห็นออกมา สรางนรก เปนที่อยู เพราะเหตุนี้ กลัวหมดดี จุดจี้ ใหเกิดไฟ
เปนธุลี จับจิต เกิดริษยา ตัวกูจา บาคลั่ง สังเวชใจ. "ตัวกูดี, ตัวกูเดน" เห็นหรือไม ? "เผาตัวเอง" ตอไป เศราใจเอย ฯ
ใครอยูระดับไหน ? ตอนแรก ๆ ลวงมาไมกี่ป ใครตักเตือน ไมแครใคร เริ่มรูจัก ตอมา พระเจา
เด็ก ๆ ก็กลายเปน ก็ไมฟง จะเขมน คดโกง ไมกี่มื้อ ไมโปรด
มันก็อยาก อยาก มันอยาก มันอยาก มันอยาก มันอยาก มันตองอยาก
ดี ดัง เดน โดง ดื้อ โดด ดับ.
www.buddhadasa.in.th ความสุข. www.buddhadasa.org ความเอย ความสุข ใครๆ ทุก คนชอบเจา เฝาวิ่งหา "แกก็สุข ฉันก็สุข ทุกเวลา" แตดูหนา ตาแหง ยังแคลงใจ
ถาเราเผา ตัวตัณหา ก็นาจะสุข ถามันเผา เราก็"สุก" หรือเกรียมได เขาวาสุข สุขเนอ! อยาเหอไป มันสุขเย็น หรือสุกไหม ใหแนเอยฯ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หมวดปกิณกะ
๑๒๗
ความอยาก อันความอยาก นั้นมิใช สิ่งที่อยาก แตเพราะตอง ใหปญญา ความรอนไม ทั้งอาจผลิต ใหลวงไป
จะระงับ เพราะเรา ใหทัน ฆามัน บงการ มีมาก กิจการ ดวยดี
ดับลงได ตามสนอง ดั่งมันปอง ใหบรรลัย, แทนรานอยาก อยาสงสัย งานใด ๆ มีสุขเย็น ฯ
อาจารยไก ถาคนเราเปรียบกับไกดูใหดี มันไมมีนอนไมหลับไมปวดหัว ไมมีโรคประสาทประจําตัว โรคจิตไมมากลั้วกับไกนอย คนในโลกกินยาเปนตัน ๆ พวกไกมันไมตองกินสักเทากอย หลับสนิทจิตสบายรอยทั้งรอย รูสึกนอยแหงน้ําใจอายไกเอย ไดเปนคนหรือจึงไดนอนไมหลับ ควรจะนับวาเปนบาปหรือบุญเหวย มีธรรมะกันเสียนะอยาละเลย อยูเสบยไมละอายแกไกมัน. พ. อินฺทฺโ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๑๒๘
สูบบุหรี่ ? สูบบุหรี่ มีแตจะคอยบั่น ทอนอายุ ใหสั้น นั้นแน ๆ กําลังจิต ถูกตัดรอน ใหออนแอ เพราะตองแพ แกความเงี่ยน ราบเตียนไป. ตองเสียทรัพย บุหรี่ดี ยิ่งมีคา เดือนกวา ๆ เงินรอย ๆ พลอยกษัย น้ําเสียงเครือ ครอแคร เหม็นแยไป เอาควันไฟ รมปอด ยอดอันธพาล. เปนผูใหญ นําเด็กให สูบบุหรี่ ใหพวกผี หัวเราะคน ควรสงสาร แลวเกิดมา ทําไมกัน มันปวยการ หลงลางผลาญ ตัวเอง เกงสุดใจ ฯ
ถาสตรีดื่มเหลา ถาสตรี กินเหลา เขาเรื่อง "บา" ไมรูวา กินทําไม กินไปได หรืออยากเปน กินนรี ที่ไวไฟ ยิ้มละไม อยูเพราะเหลา : ผีเขาทรง ดัดจริต ตามใคร บอกไมถูก เพราะปศาจ จูงจมูก ใหลุมหลง เห็นผีเปน เทวดา ดูนางาม โลกก็สง ตามแต แมผีตวง ยิ่งลูกผี มีแต จะเมาใหญ มีอะไร ก็ตองเหลา เฝายึดหนวง พอขาดเหลา รอนเรา เสียเต็มทรวง โลกทั้งปวง เปนโลกเหลา นาเศราจัง ถา "สตรี" คํานี้มาจาก "สตี"
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org ก็แปลวา "คนผูมี สติยิ่ง" ไมควรไป หลงเหลา เขาเรื่องลิง ควรจะหยิ่ง ธรรมแท ของแมเอย ฯ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หมวดปกิณกะ
๑๒๙
ดีในชั่ว. สวนที่ดี มีซอน อยูในชั่ว มันสอนอยาง เจ็บช้ํา เปนธรรมดา ชั่วมันสอน มากกวา หรือจริงกวา สอนดีกวา ใหกลับตน จนถูกวิธี ใหศรัทธา วิ่งหาพระ - ศาสนา สัตวนรก หมกอยู ยังรูติง
ซึ่งสอนให เต็มตัว ไมยั้งทา แตมันสอน ลึกกวา เมื่อไดดี. มันสอนได ดีกวา ความสุขศรี เกลียดกลัวชั่ว กวากอนนี้ ดีอยางจริง. เรียนสิกขา ภาวนา เปนอยางยิ่ง ตัวของตัว เพราะชั่วสิง สอนรุนแรง ฯ
ชั่วในดี. สวนที่ชั่ว มีกลั้ว อยูในดี ไมคอยสอน ไมคอยเตือน อาจเฟอนลง ยั่วใหหลง ในดี - ดี เปนผีบา ดีมันสอน ไมคอยจะ ถูกวิธี ยิ่งมีดี ก็ยิ่งมี คนรบกวน พวกริษยา ก็หาชอง จองจิตลาง
คือดีมี เลศยั่ว ใหมัวหลง สอนไมลึก สอนไมตรง จึ่งหลงดี. ไมนานหนอ ตอมา ก็สิ้นศรี ยึดมั่น "ดี" แลวยิ่งยาก จะจากวาง. หลายกระบวน หลายวิธี ไมมีสราง มองดูบาง ชั่วในดี มีอยูเนอ ฯ
เขาอยากดี เทาไร ใหเขาเถิด ริษยา คือทุรกรรม ทําใหเพลีย เขาอยากเดน เทาไร ใหเขาเถิด มุทิตา สาธุกรรม ทําใหงาม เขาอยากดัง เทาไร ใหเขาเถิด ใหดังกอง ทองฟา อยางอสนี
ไมตองเกิด แขงดี มีแตเสีย ทั้งลูกเมีย พลอยลําบาก มันมากความ. จะไมเกิด กรรมกะลี ที่ซ้ําสาม สมานความ รักใคร เปนไมตรี. ชวยชูเชิด ใหประจักษ ดวยศักดิ์ศรี ตางฝายมี ผลงาม ตามเรื่องตน ฯ
www.buddhadasa.in.th ใหเขาเถิด. www.buddhadasa.org
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๑๓๐
ไดดีเพราะถูกดา. ฉันมีดี เพราะถูกดา นาหัวไหม ? ใครจะดา สักเทาใด ไมเคยกลัว ใครมีดี คนก็คิด ริษยา เมื่อยปากเขา ปากก็มุบ หุบปากเอง ฉันเปนคน ไดดี เพราะคําดา ดาเทาไร ก็เห็นไม จริงสักที
ยิ่งดีใจ เพราะถูกดา ดูนาหัว เรื่องจะชั่ว อยางเขาดา นั้นอยาเกรง. หาแงดา กันโขมง ลวนโฉงเฉง ยิ่งครื้นเครง คือฉันทา ใหดาฟรี. กลายเปนสิ่ง นํามา ซึ่งศักดิ์ศรี เลยไดดี เพราะถูกดา นาหัวครัน ฯ
ยิ่งตรงยิ่งคดลึก. ยิ่งจะให ตรงมา ยิ่งคดลึก อยากจะตรง เพราะอยากดี อยากมีชัย อวดวาตรง ตามเขาวา นาสรรเสริญ ที่อยากตรง เพื่อใหใคร เขาอุมชู จิตที่แจม จนปลอย เสียไดหมด พนคด-ตรง จนไมหลงในเรามัน
เปนขาศึก เรนลับ กลับรายใหญ มันตรงอยู เมื่อไร ? ใครคิดดู. ยังตรงเกิน ตองนอนจม พยศอยู ไวใหหนู เด็กๆ เขา เราโตครัน ทั้งตรง-คด ไมเห็น เปนแผกผัน จะสุทธิ์สันติ์ พนโลก หมดโยกเอย ฯ
www.buddhadasa.in.th บุญหรือพระนิพพาน, เชิญเลือก www.buddhadasa.org .
ชรารุก ชีพทุกวัน จึ่งสั้นไป เมื่อเพงเห็น ภัยราย ในมรณา
หาไมได เครื่องตานตอ ขอนั้นเหนาะ ; รีบสถา- ปนาบุญ หนุนสุขไว ฯ
[ของเทวดา]
ชรารุก ชีพทุกวัน จึ่งสั้นไป ผูเพงเห็น ภัยทราม ในความตาย
หาไมเห็น เครื่องตานตอ ขอนั้น ; ให จุงคืนคาย เหยื่อลอ พอใจนิพพาน. [ของพระพุทธองค]
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หมวดปกิณกะ
๑๓๑
ความโงของปญญา. ลูกออน กลืนสตางค คางติดคอ วาละลาย โลหะหมด แลวปลอดภัย นี่แหละหนา ปญญา มาพรวดพราด กลายเปนโง ในปญญา ขึ้นมาพลัน ความโงมี ในปญญา ถาขาดสติ ฆาเจาของ ของมัน ไดบรรลัย
นางแมหลอ น้ํากรดตรง ลงแกไข ผลอยางไร เชื่อวาทาย ไดดวยกัน. เพราะสติ มันขาด ก็ผวนผัน ถาสติ มาทันควัน นั่นปลอดภัย. มันอุตริ ออกมา อยาสงสัย มีสติไว หนอ, พวกที่ มีปญญาฯ
นายเหนือหัว. นายของตน คนที่หนึ่ง คือปากทอง มาปอนทาน ใหทัน แกเวลา นายของตน คนที่สอง คือเนื้อหนัง แตในเรื่อง นุมเนื้อ เหยื่อโลกีย นายของตน คนที่สาม คือ หู หัว ทั้งยกหาง แกวงไกว ไวกวาลิง
ยามทานอยาก ทานเรียกรอง ตองรีบหา ทานชื่อวา "นายกิน"เกงสิ้นดี. ทานไมฟง เสียงใคร ใฝเสียดสี ชื่อทานมี วา "นายกาม" ตะกลามจริง. เฝายกตัว เรื่อยไป คลายผีสิง มีชื่อพริ้ง วา "นายเกียรติ" ใครเกลียดเอย ฯ
www.buddhadasa.in.th มัวแตสรางมาร www.buddhadasa.org .
มารจะมี เมื่ออยากดี หรืออยากได เพราะความยึด แหงตัวฉัน มันเหลือเฟอ ถาไมอยาก ไดอะไร เปนอะไร อยาอยากอะไร ไดอะไร ดวยอัญญาณ คิดพูดทํา ทุกอยาง ดวยปญญา อยามีอยาก จะเย็นดี กวาที่เคย
แมอยากตาย ก็ยังมี พิลึกเหลือ ไมมีเรื้อ เรื่องความอยาก มากประการ. มารจะมี ไดไฉน ลองกลาวขาน จะไมเกิด มีมาร ขึ้นมาเลย. ไมตองมี ตัณหา หนาทานเอย มารไหนเวย จะเกิดได ไมเห็นทาง ฯ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th
หัวขอธรรมในคํากลอน
๑๓๒
มีมาร - ไมมีมาร มารไมมี บารมี ยิ่งไมแก จะมีแต ถอยถด หมดความหมาย ไมมีพลัง สรางวิบาก ใหมากมาย หรือสอบไล ไหเรา เขาใจตัว ฯ มารยิ่งมี บารมี ยิ่งแกกลา ยิ่งรุดหนา สามารถ ในธรรมทั่ว สรางวิบาก ไดมากมาย ไมเนียนัว ใหดอกบัว เบงบาน สะทานสะเทือน ฯ แลวประหัต ประหาร มารรายใหตายเตียน ไดแนบเนียน ไมมี อะไรเหมือน เมื่อมารมี ก็เหมือนมาร มาตักเตือน ใหพบเงื่อน งํากลา ฆามารเอง ฯ
www.buddhadasa.in.th www.buddhadasa.org พุทธทาส อินฺทฺโ
www.skyd.org www.buddhadasa.in.th