Alevieten

Achtergrond

De nieuwe spirituelen onder de moslims Liberale alevieten kunnen modernisering islam leiden Is een verlichte islam mogelijk? Het is vreemd dat die vraag nog steeds gesteld wordt. Liberale moslims zijn al lang onder ons. In Nederland wonen maar liefst 100.000 alevieten, aanhangers van een vrijzinnige stroming binnen de islam. De alevieten kunnen een mooie brugfunctie vervullen tussen de moslims en het geseculariseerde Nederland. Maar dan moeten ze wel “over hun angst heenstappen”.

door Geertje Cornelissen foto’s jasper van bladel

Vastgeroeste tradities vindt hij verwerpelijk. Evenals het blind volgen van geloofsregels. “‘Omdat Allah het zegt’, met dat antwoord heb ik nooit genoegen kunnen nemen.” De Tilburgse Erol Altin (32) wil onderzoeken. Hij groeide op in een traditionele, soennitische familie. Zijn vader kwam in 1979 als Turkse gastarbeider naar Nederland en werkte hard om het gezin draaiende te houden. “Er was nauwelijks gelegenheid om over religieuze kwesties te praten.

Dat was jammer, want als tiener had ik zoveel vragen.

Ik wilde weten waarom we moesten bidden en de moskee bezochten.”

Altin besloot om zelf de islam te gaan bestuderen.

Daarbij stuitte hij telkens op Ali, de neef en schoonzoon van Mohammed. “De Profeet roemde hem vanwege zijn grote verstand. Hij zei: ‘Als ik de stad ben, dan is Ali de poort’.” Altins bewondering voor Mohammeds neef leidde hem naar het alevitisme; een substroming binnen de sjiitische islam. De sjiieten en alevieten (letterlijk: ‘de aanhangers van Ali’) vereren Ali als de ware opvolger van Mohammed.

De soennieten geloven daarentegen dat Aboe Bakr, een van de metgezellen van de profeet, Mohammeds rechtmatige opvolger is. Deze opvolgingskwestie uit

‘Leid uw kinderen op voor de tijd waarin zij leven, niet voor de tijd waarin u leeft’

Een cem in een buurthuis in Amersfoort: een samenkomst waarbij plaats is voor ritueel, gezelligheid en ontmoeting.

de begintijd van de islam is nog steeds een bron van conflict. De substroom van de alevieten kenmerkt zich door een vrijzinnige niet-dogmatische geloofsopvatting. Zo zijn de gelijkheid tussen man en vrouw en de zoektocht naar het goddelijke in de mens belangrijke uitgangspunten. Er wonen vandaag de dag minstens 25 miljoen alevieten in Turkije, het land waar hun geloof ontstond.

Muharram Dat het alevitisme een individuele geloofsbeleving centraal stelt, is voor Altin een van de redenen waarom hij veel affiniteit heeft met deze stroming.

“Je moet telkens bij jezelf te rade gaan waarom je de dingen doet zoals je ze doet. Dat houdt je scherp. Ali heeft vaak benadrukt dat het belangrijk is om je te bezinnen op jouw ontwikkeling als mens.” Een van de manieren waarop Altin die bezinning in de praktijk brengt, is door te vasten. Twintig dagen na het Offerfeest begint Muharram (letterlijk: verboden dingen laten, GC), de eerste maand van het islamitische jaar. Tijdens de eerste twaalf dagen van Muharram herdenken de alevieten de moord op Hoessein, Ali’s zoon. Dit doen zij door zich overdag te onthouden van eten en drinken. In tegenstelling tot de Ramadan is Muharram van oorsprong een rouwtijd. De vastenperiode eindigt dan ook niet in een uitbundig eetfes-

18 VolZin | 6 januari 2012

388187.indd 2

2-1-2012 13:29:41

Erol Altin bespeelt de saz. “Ik ga totaal op in mijn spel. Het voelt bijna als een bovennatuurlijke ervaring.”

tijn, maar met het nuttigen van een de zogenoemde Asure-soep, die twaalf ingrediënten bevat. Het getal twaalf staat symbool voor de twaalf imams die van Mohammeds bloedlijn afstammen; onder wie Ali en Hoessein. “Voor mij is Muharram een periode waarin ik mijn leven extra overdenk. Ook bezin ik me op de wijsheid van Ali. Een van zijn belangrijkste uitspraken is: ‘Leid uw kinderen op voor de tijd waarin zij leven, niet voor de tijd waarin u leeft’. Hiermee bedoelt hij dat je open moet staan voor nieuwe ontwikkelingen. Voor wetenschap en kennis. En hij waarschuwt je om niet blindelings mee te gaan met de kudde, maar je eigen opvattingen te ontwikkelen.”

Op één lijn Altin vast zowel tijdens Muharram als tijdens de Ramadan. “Niet iedere aleviet doet dat, sommigen vasten zelfs helemaal niet, maar ik voel me daar goed bij.” Zijn vrouw is bestuurslid van een soennitische moskee in Tilburg, waar Altin geregeld op vrijdag de gebedsdienst bijwoont. Tijdens Muharram onthoudt

ook zij zich overdag van eten en drinken. “Qua geloofsbeleving zitten mijn vrouw en ik sterk op één lijn. We beschouwen geloven allebei als iets persoonlijks en schrijven elkaar geen regels voor.”

Angst Erol Altin is een van de naar schatting 80.000 tot 100.000 Turkse alevieten in Nederland. Zij vormen ongeveer een derde van het totale aantal Turkse Nederlanders. Cultureel antropoloog Ibrahim Yerden deed onderzoek naar hun achtergrond, maatschappelijke positie en geloofsbeleving. Hij bundelde zijn bevindingen in het boek Mijn Mekka is de mens, dat in 2010 uitkwam. “Het viel mij op hoe weinig er bekend is over de alevieten, terwijl zij toch zo’n grote groep vormen binnen de Nederlandse samenleving.

In het islamdebat spelen ze nauwelijks een rol.” Die relatieve onbekendheid heeft volgens Yerden verschillende oorzaken. De belangrijkste is wel de angst om naar buiten te treden. “Alevieten zijn eeuwenlang vervolgd geweest vanwege hun geloofsopvattingen.

6 januari 2012 | VolZin 19

388187.indd 3

2-1-2012 13:29:44

Ze moesten hun rituelen en bijeenkomsten strikt geheimhouden”, licht Yerden toe. “Daarom hebben ze zich zelfs in Nederland lang op de achtergrond gehouden. Die terughoudendheid is van generatie op generatie doorgegeven. De angst zit diep.” Altin herkent dit beeld. Veel doorsnee moslims vinden de vrijzinnige alevieten maar vreemd. “Ik neem geen blad voor de mond, maar om me heen zie ik wel terughoudendheid. Mensen zijn bang voor conflicten en onbegrip als ze hun opvattingen openbaar maken.”

Altins overstap van het soennisme naar het alevitisme is volgens Yerden dan ook uitzonderlijk. “Het is de eerste keer dat ik dit hoor. Ik merk wel dat de jonge, Nederlandse moslims in het algemeen vrijzinniger en individueler met hun geloof omgaan dan hun ouders. Ze nemen dogma’s en regels niet zomaar aan. Dit komt onder meer doordat ze in het liberale Nederland zijn opgegroeid. Vijfmaal daags bidden of een moskee bezoeken is er voor hen niet per se bij.”

Cem

De dede, geestelijk leider, geeft spiritueel onderricht.

Hoewel veel alevieten zich niet openlijk mengen in geloofsdiscussies, uiten ze zich binnen hun eigen kringen op een vrije, moderne manier. Zo bezoeken ze zogenoemde cembijeenkomsten, of cems, die op onregelmatige basis plaatsvinden. Onder leiding van een dede (geestelijk leider, GC) doen de aanwezigen een gebedsdans en ze zingen alevitische liederen.

Ook is een cem een gelegenheid om onderlinge conflicten te beslechten. Anders dan in de moskee

‘Jonge moslims zijn vrijzinniger en individueler dan hun ouders. Ze nemen regels niet zomaar aan’ delen mannen en vrouwen dezelfde ruimte. Altin: “Je kunt er discussiëren, iets wat ik mis tijdens een gebedsdienst in de moskee. Een cem kenmerkt zich door openheid en een ongedwongen sfeer.” Altin is één keer gevraagd om tijdens de dienst zijn saz, een Turks snaarinstrument, te bespelen. Bij de alevieten symboliseert de saz de vredelievende manier van het overbrengen van de leer. Altin bespeelt het instrument al jaren. “Ik ga totaal op in mijn spel. Het voelt bijna als een bovennatuurlijke ervaring.”

Overigens kennen de cems regionale verschillen. Yerden: “In Zaandam bijvoorbeeld heb je veel alevieten uit Oost-Turkije. Zij zijn erg bezig met spiritualiteit.

Via zang en dans komen ze in contact met Allah of Ali. Ze zingen over Ali’s leven en sterven. Sommigen raken compleet in trance en zijn tot tranen toe geroerd.” De alevieten uit Midden-Anatolië daarentegen richten zich minder op spiritualiteit en meer op de culturele kant van het alevitisme. “Tijdens een bijeenkomst in Haarlem was dit duidelijk te zien. Puur voor de sfeer zongen mensen liederen van Pir Sultan Abdal en andere alevitische muzikanten. Er heerste een gemoedelijk, feestelijk groepsgevoel.”

Brugfunctie Yerden hoopt dat de alevieten steeds meer van zich laten horen: “Ze kunnen met hun liberale interpretatie van de islam een mooie brugfunctie vervullen tussen verschillende groepen moslims en niet-moslims in Nederland. Maar als ze de modernisering van de islam willen leiden, dan is het wel zaak dat ze zich beter organiseren. Ze worstelen nog met de vraag hoe ze zich als groep willen presenteren.” Een tekort aan media-interesse is ook een probleem, meent althans Mohammed Cengiz. Hij is voorzitter van Hak Der, de federatie van Alevitische Verenigingen in Nederland.

“De media vinden ons niet nieuwswaardig genoeg.

Tegelijkertijd moeten wij zelf meer naar buiten treden. We stimuleren de alevitische verenigingen om buurtactiviteiten op te zetten en lokale politici uit te nodigen. Ook hebben we een adviescommissie aangesteld. We bespreken met de leden hoe we ons als vereniging het beste kunnen profileren.” De weg naar de kaartenbak van actualiteitenprogramma’s lijkt nog lang. Altin sluit zich hierbij aan: “Mensen moeten over hun angst heenstappen. Deelname aan het publieke debat is prima. Daar sta ik absoluut voor open.” ■

20 VolZin | 6 januari 2012

388187.indd 4

2-1-2012 13:29:49