Gebedsgenezer Jan Zijlstra
‘Het is niet: muntje erin, genezing eruit’ “Sta op, kom naar voren!” De spanning stijgt. Gebedsgenezing is van alle tijden, trekt wekelijks honderden mensen en ligt altijd onder vuur. Een dienst kan onzekerheid in een chaotische wereld sussen, maar verslaving aan de positieve kick van de powerdiensten ligt op de loer. door Nynke Sietsma foto’s Jorrit Timmermans
24 VolZin | 17 februari 2012
VOL004_24_sietsma+vd Meiden.indd 24
10-02-12 16:28
Reportage
‘Veel predikanten geloven zelf niet in wonderen. Daarmee breek je je eigen geloof al af’
Gebedsgenezer Jan Zijlstra: “Ik heb nog nooit iemand genezen. Ik heb wel duizenden mensen zien genezen.”
kerkgangers in de evangelische kerk worden gebeden. “Als u de redder aanvaardt, zult u gered worden. Als u de genezer aanvaardt, zult u genezen worden. Als u Jezus Christus wilt laten werken als genezer, zult u Jezus in uw hart moeten toelaten”, zegt Zijlstra op ferme toon. Een man, die met zijn handen over zijn voorhoofd en slapen wrijft en voordurend onrustig heen en weer beweegt op de stoel, knikt mee met de woorden van Zijlstra. “Sta op, kom naar voren!”, roept Zijlstra nu. De man maakt aanstalten, hij zet zijn voeten stevig op de grond om op te staan, maar gaat toch weer zitten. Zomaar het podium opstappen, vergt moed. “Wees niet bang”, zegt een man met grijs lang haar twee stoelen verderop. “Ik ga wel met je mee.” Hij is naast de weifelaar gaan zitten en pakt hem bij de arm. De man schudt geïrriteerd met het hoofd en maakt zich los. Als Zijlstra roept, ‘groot is uw naam o Heer!’, recht hij zijn rug en steekt de handen in de lucht alsof hij de Heer zelf wil opvangen. “Halleluja, halleluja”, verzucht Zijlstra. “Amènamèn.” Zijlstra verheft zijn stem steeds meer. De sfeer wordt onrustiger, zwelt aan. Iedereen is nu opgestaan, behalve degenen die niet kunnen staan. Alle handen gaan de lucht in, maar dan klinkt het: “Leg je hand daar waar het pijn doet!”. Handen gaan naar ruggen, buiken en hoofden. “Elk juk wordt verbroken! Amènamèn.” Zijlstra gromt bijna. De dienst duurt lang, doorgaans 4,5 uur.
Climax
Leiderdorp op een donkere, mistige zondagavond. “Jeanet, in de naam van de Heer! Ik ervaar de kracht van God. Ik bestraf de kanker!” Evangelist Jan Zijlstra roept het uit in zijn Levensstroom-kerk. Hij houdt zijn handen op de polsen van de aan kanker lijdende Jeanet. Hij knijpt zijn ogen dicht. “Leg je handen maar op de buik.” Jeanet is kort daarvoor met trage tred het podium opgestapt. Ze knikt met een vermoeid ‘daar ga ik’ glimlachje naar haar man. Ze lijdt aan darmkanker. Het is uitgezaaid naar haar bekken. De spanning stijgt. De Levensstroom-kerk, vanaf de snelweg A4 richting Den Haag goed te zien aan het opdoemende rood verlichte kruis, is langzaam volgestroomd. Voor mensen die ziek zijn, psychisch of fysiek, zal die avond door de
Na uren ‘opwekkingsliederen’ zingen, lofprijzingen en verhalen over wonderbaarlijke genezingen, heeft Zijlstra naar een climax toegewerkt: het genezen door gebed. Zijlstra bidt vanaf het podium voor twintig kankerpatiënten. Zij zijn naar voren gekomen. Zijlstra wijst een paar mensen in het publiek aan die klaar zijn om genezen te worden. Er is een uitgemergeld Zwols meisje met taaislijmziekte. Zij heet Maria en komt hoestend het podium op. Er is Arvitah, een meisje uit Leiden met een bos donker glanzend haar, net bekeerd in de dienst van Zijlstra, die chronische pijn aan de gewrichten heeft. En er is de levenslustige Joke uit Amsterdam, deftig gekleed, die als kind in een jappenkamp heeft gezeten en nu last heeft van artrose en haar bekken. “Lichter” verlaten ze het podium, naar eigen zeggen. “Alles wat beschadigd is, zal worden geheeld. Halleluja.”
17 februari 2012 | VolZin 25
VOL004_24_sietsma+vd Meiden.indd 25
10-02-12 16:28
En dan is er nog Jeanet. Nadat Jeanet haar geloof heeft beleden op het podium, houden Zijlstra en zij elkaar vast. Ze concentreren zich een paar minuten op haar buik. Het publiek houdt de adem in. Evangelist Zijlstra richt zich tot de gelovigen, terwijl hij zijn hand laat rusten op haar buik: “Onthoud de derde zondag van de maand. Dan zijn er de onderwijsdiensten. Neem er notitie van.” En dan: “Hé, Jeanet. Je zou hier wel een paar uur kunnen staan hè.” Jeanet glimlacht. “Ik voel me lichter”, zegt ze. Dat Jeanet zich iets beter voelt, lichter, komt niet door Jan Zijlstra zelf, maar door de kracht van haar geloof. “Ik ben God niet”, zegt de evangelist. Genezer zou hij zich nooit en te nimmer noemen. “Ik ben niet de genezer. Genezing volgt op het gebed. God is de genezer. Ik heb nog nooit iemand genezen. Ik heb wel duizenden mensen zíén genezen.”
Hallen vol Zijlstra krijgt grote hallen zoals het Heerenveense Thialf-ijsstadion gevuld. Hij leidt drie tot vier diensten in de week. Tal van mensen zijn wonderbaarlijk genezen door gebed, zegt Zijlstra. Dat kan alleen gebeuren als de geloofsintentie juist is, of om met de evangelist te spreken, “de houding moet naar God buigen”. Wie dat op de juiste manier doet, en op de juiste manier bidt, maakt kans op goddelijke genezing. “Het is niet: muntje erin, genezing eruit.” Evangelist Zijlstra is godsdienstwetenschappelijk in te delen als iemand die mensen helpt te genezen door geloof vanuit charismatisch-evangelisch perspectief. “Genezen door gebed is een kwestie van geloof en vertrouwen”, zegt Joke van Saane. Zij is universitair docent godsdienstpsychologie aan de Vrije Universiteit en deed onderzoek naar het verschijnsel gebedsgenezing. Haar conclusies zijn ontnuchterend. De kans op genezing door gebed kan statistisch niet bewezen worden, oordeelt ze. “Mensen die een aandoening hebben met een duidelijke fysieke oorzaak, worden niet genezen. Maar een kwaal met een sterke psychische component, kan wel worden genezen, zoals bij een verkeerde belasting van het lichaam, depressie, stress, burn-out en zogeheten ‘onbegrepen ziektes’. Dat komt omdat mensen erin geloven. Dat is te vergelijken met een placebo-effect.” De genezing die plaatsvindt, heeft niet zoveel met de handeling van gebed of handoplegging zelf te maken, maar is een gevolg van de positieve effecten van zowel sociale bevestiging als bevestiging in het eigen geloof, aldus Van Saane. “Je bent in een grote massa opgenomen waar mensen gelijke waarden hebben en eensgezind zijn, en je mag als zieke je verhaal doen, ook dat werkt vaak helend.” De persoonlijkheid van de gebedsgenezer is daarbij van groot belang. “Het
‘Bidden helpt, maar alleen bij kwalen met een psychisch element’ zijn vaak charismatische persoonlijkheden met veel overtuigingskracht.”
Paranormale praktijken Evangelist Jan Zijlstra is niet de enige die mensen helpt bij het genezen van kwalen door geloof. Genezen is ook niet louter voorbehouden aan charismatisch-evangelische kringen. Genezing door geloof komt voor in veel religies en spirituele stromingen, aldus Van Saane en gebeurt niet alleen in grote groepen. Er zijn ook gebedsgenezingsmethoden die zich concentreren op één persoon. Men bidt in de eigen omgeving voor anderen of zichzelf, of de voorganger bidt voor genezing van de zieke zonder verdere aanwezigen en zonder vaste rituelen. Daarnaast is er een vorm van gebedsgenezing die gebruik maakt van magische en religieuze rituelen. ‘Het bovennatuurlijke’, daar gaat het om. De zogeheten paranormale genezingspraktijken vallen onder de noemer ‘alternatieve geneeswijze’ of ‘new age’. Genezingspraktijken, op basis van verscheidene soorten spiritualiteit, zijn ook te vinden binnen de antroposofie. Gebedsgenezeres Greet Hofmans kwam uit die hoek. Ze werd bekend als vriendin van koningin Juliana die als handoplegster tevergeefs probeerde de oogziekte van prinses Marijke te genezen. Hofmans was bewonderaarster van Krishnamurti, een Indiase filosoof. “Ze hoorde niet bij een christelijke traditie en had haar spiritualiteit als het ware bij elkaar gemetseld”, zegt Van Saane. Onder genezing op basis van diverse soorten spiritualiteit vallen bijvoorbeeld ook acupunctuur, sjamanis-
Op uitnodiging van Zijlstra komen ook stellen die geen kinderen kunnen krijgen
26 VolZin | 17 februari 2012
VOL004_24_sietsma+vd Meiden.indd 26
naar voren.
10-02-12 16:28
“Ik werd geraakt door de krachtige rust van deze vrouw die zoveel heeft meegemaakt”, aldus fotograaf Jorrit Timmermans.
me en reiki, aldus de godsdienstpsychologe. Ook in die stromingen houdt men zich bezig met genezing. Jomanda – in haar hoogtijddagen in de jaren negentig goed voor 13.000 bezoekers per sessie – is een voorbeeld van een spirituele gebedsgenezeres die haar inspiratie uit diverse religieuze en levensbeschouwelijke bronnen haalt. Genezeressen als zij worden ook wel met de term ‘healer’ of ‘medium’ aangeduid. Zij beschouwen zich als een doorgeefluik van de kracht van boven’.
Bidden helpt Healen betekent dat lichaam en geest samengaan. Dat heel de mens wordt genezen, van top tot teen. De evangelisch-charismatische gebedsgenezers en de genezers in holistische stromingen lijken op elkaar, zegt godsdienstwetenschapper Frans Jespers van de Radboud Universiteit Nijmegen. “Beiden praktiseren een praktijk van magie. Zij doen namelijk een dringend beroep op bijzondere krachten. Bij christenen is dat de kracht van de heilige Geest, of Jezus. Bij holistic health gebeurt er iets vergelijkbaars. Daar worden bijzondere krachten, bijvoorbeeld energetische krachten, opgeroepen. Beiden hebben een sterk idee van een betoverde wereld waarbij de ‘toverkracht’ kan worden opgeroepen. “Christenen bidden God als het ware naar beneden.” Evangelist Zijlstra vindt het onbegrijpelijk dat zijn collega-predikanten zich niet meer bezighouden met ‘God naar beneden bidden’ om zieken goddelijk te genezen. Dat is toch de kern van het christelijk geloof? “Veel predikanten geloven zelf niet in wonderen”, constateert hij. “Daarmee breek je je eigen geloof al af.” Hij pleit voor meer gebed voor zieken in kerkdiensten. Volgens godsdienstpsychologe Van Saane kun je ernstige kwalen niet ‘wegbidden’, maar kan gebed wel helpen. “Bidden helpt, maar vooral in psychische
zin.” Een probleem formuleren waarover gebeden kan worden helpt al, legt Van Saane uit. “En het idee dat iemand geïnteresseerd is in jouw leven, jouw pijn, helpt ook.”
Bewijzen Er bestaan harde bewijzen dat religieuze rituelen zoals bidden en mediteren het chemisch profiel en het functioneren van het brein veranderen en negatieve effecten van stress – die kunnen leiden tot kwalen – reduceren. Dat schrijven neuropsychiater Michael McGuire en antropoloog Lionel Tiger in Het Goddelijk Brein (2010). Wie bidt, voelt zich minder angstig, meer ontspannen en krijgt in alle omstandigheden een groter gevoel van eigenwaarde. Religie troost, kalmeert en stelt gerust, aldus deze Amerikaanse wetenschappers. Gebeurtenissen uit het dagelijkse leven leiden tot onzekerheid. Het leven is een voortdurende confrontatie met het onbekende. Als die onzekerheid te groot wordt ontstaat negatieve stress, en dat brengt psychisch en fysiek een negatieve gesteldheid teweeg. Een goed verdedigingsmechanisme daartegen is volgens de wetenschappers religie. Er zijn drie belangrijkste instrumenten waarmee we de onvermijdelijk negatieve kanten van het leven te lijf te kunnen gaan, lichten ze toe: ten eerste helpt het als je in een sociaal ondersteunende omgeving bent opgegroeid. Maar ook rituelen en een levensovertuiging zijn middelen om de stresskanten van het bestaan het hoofd te bieden. Je vindt die middelen alle drie binnen religies. Gelovigen hebben contacten in een geloofsgroep. Rituelen zoals bidden kunnen het lichaam ontspannen en reduceren de concentratie van stressgerelateerde chemische stoffen in het lichaam zoals cortisol en ze kunnen de bloeddruk verlagen. Geloofsovertuigingen ondersteunen de hogere hersenfuncties en ze helpen
17 februari 2012 | VolZin 27
VOL004_24_sietsma+vd Meiden.indd 27
10-02-12 16:28
de complexiteit van het bestaan en het sociale leven te vereenvoudigen omdat ze de dubbelzinnigheid en de onzekerheid van het leven reduceren. Geloof blijkt voor het brein een comfortzone te creëren, rituelen doen dat voor het lichaam. De theorie van de Amerikaanse wetenschappers zou iets kunnen verklaren over een positieve invloed van gebedsgenezingsdiensten op zieken. Kerkgangers zeggen vaak dat ze genezen zijn. Sociale contacten, rituelen en geloofsovertuiging - de ingrediënten om een negatieve levenshouding te kalmeren - komen in gebedsgenezingsdiensten alle drie aan bod. In ieder geval in de diensten van evangelist Zijlstra in Leiderdorp.
Negatieve kant Er zit echter ook een negatieve kant aan het bezoeken van een gebedsgenezingsdienst, zegt Van Saane. De godsdienstpsychologe vergelijkt een gebedsgenezingsdienst met fastfood. “Je hebt snel weer trek in een volgende adrenaline-stoot die zo’n dienst teweegbrengt.” Volgens Van Saane bestaat het gevaar dat de lijder aan psychische kwalen zelf niet leert wat er aan de hand is en niet onder ogen wil zien dat er iets moet veranderen. “Men duikt dan als het ware psychisch onder.” Evangelist Zijlsta ziet louter voordelen. Hij heeft ook te maken met mensen die niet geloven en toch genezen. “Het is genade”, verklaart hij. “Als ik in de hemel kom, heb ik heus vragen. Ik begrijp niet dat iemand, die een grote boef is geweest, wel geneest en een ander niet. Zoals de man die als een plank de kerk binnenkwam, totaal versteend van de reuma. Hij werd in één moment wonderbaarlijk genezen. Hij kwam in de kerk tot geloof, zonder zich verder aan Gods wetten te houden. En toch is hij nog steeds gezond. Dat snap ik niet, nee. Maar omdat ik de dingen niet begrijp, moet ik me dan afhouden van de dingen die ik doe?” ■
De hele gemeente bidt voor de persoon op het podium. Psychologen wijzen op het heilzame effect van sociale bevestiging.
column
Willem van der Meiden
Gynecide Het Filmfestival van Rotterdam bracht A dangerous method van David Cronenberg. Bespaar u de omweg: een matige film, vond ik. Het thema daarentegen boeit me al heel lang. De film belicht het professionele misbruik dat psychoanalyticus Jung maakte van zijn patiënte Sabina Spielrein en de kwalijke rol die ook Freud speelde in de omgang met deze vrouw. Spielrein was een Russisch-joodse vrouw die op haar 18de ernstige verschijnselen van hysterie vertoonde – destijds volksziekte nummer één in de ogen van mannelijke artsen – daarvan genezen werd door Jungs behandeling en vervolgens zijn minnares werd, die zijn voorkennis van haar intimiteit schaamteloos misbruikte in hun relatie. Dat werd de splijtstof in de leerling-leermeesterrelatie van Jung en Freud: Jung dumpte Spielrein, zij wendde zich tot Freud en die dwong haar terug in haar rol als object en dumpte Jung. Intussen ontwikkelde Spielrein zich tot een toonaangevende psychoanalytica en leverde een theoretische inbreng over het thema ‘eros en thanatos’ waarvan vooral Freud – nauwelijks met bronvermelding – de vruchten plukte. Dubbele uitbuiting dus. En karaktermoord. Spielrein trouwde met een Russische man en keerde later terug naar de Sovjet-Unie. Zij verloor haar man en drie broers aan de zuiveringen van Stalin. Zelf werd ze met haar twee dochters slachtoffer van een Grossaktion van de nazi’s onder de joden van Rostov in 1942. Nog meer moord, maar het is nog niet afgelopen. In 1981 schreef de Britse auteur D.M. Thomas zijn bestseller The white hotel waarin hij vrijelijk omgaat met de gegevens van deze werkelijkheid, zijn hoofdpersoon psychoanalytisch laat ontleden en weerzinwekkend de dood laat vinden in de slachting van Babi Yar bij Kiev in 1941. De vrouw uit de roman verwijst overduidelijk naar Sabina Spielrein, al is zij in het boek een beroemde zangeres en niet de succesvolle psychoanalytica die Freud en Jung naar de kroon stak. Het witte hotel verwijst naar de experimentele witte kleuterschool die Spielrein in Moskou had opgericht. Met geen woord wordt in het boek haar naam genoemd. Hoe vaak kan een vrouw gedood worden? Zelfs in de film van Cronenberg wordt van deze voortdurende gynecide niet gerept. Liefde en dood. Een gevaarlijke methode, die psychoanalyse – inderdaad.
28 VolZin | 17 februari 2012
VOL004_24_sietsma+vd Meiden.indd 28
10-02-12 16:29