De Huub van de Woede Huub Oosterhuis, priester sinds het begin, profeet tot het einde
Profeet wordt Huub Oosterhuis wel genoemd. En heilige. “Ik ken niemand die zo trouw is”, zei iemand toen hij in juni voor zijn werk een oeuvreprijs ontving. Tegelijkertijd fluisterde iemand anders dat hij honend ‘de Paus van de Keizersgracht’ wordt genoemd omdat het uiteindelijk toch altijd zal gaan zoals hij het wil. Door nynke sietsma foto’s hollandse hoogte
Lovende kritieken krijgt de dichter en theoloog Huub Oosterhuis, omdat hij zo mooi schrijft, omdat zijn dichtwerk laagdrempelig is en graag wordt gezongen, omdat hij zo eloquent spreekt en preekt, omdat hij Psalmen weet te vertalen, omdat hij vanaf de jaren
zestig als een religieus revolutionair keer op keer opnieuw zijn plek weet te veroveren en zich moedig uitspreekt tegen kwesties als het verplichte celibaat zonder zijn religieuze wortels ruw los te trekken en nooit meer om te kijken. De rooms-katholieke kerk
8 VolZin | 14 september 2012
434464.indd 2
10-9-2012 12:02:42
portret
Huub Oosterhuis, hier in centrum De NIeuwe Liefde : “De wereld redden door de hostie te aanbidden. Daar word ik pissig van.”
misboekjes. Ze waren niet gelovig genoeg. Of God stond er niet in. Huub Oosterhuis, de aanstootgever. “Consequent”, noemde Oosterhuis de censuur-actie van de kerk in een reactie. “Maar wel pijnlijk.” Sinds eind jaren zestig is hij in een gebroken liefdesrelatie verwikkeld met ‘zijn’ kerk. Hij is er aan gewend geraakt. Toch is er een soort gedoogconstructie. Hij werd begin jaren zeventig dan wel uit de orde van de jezuïeten ontslagen en kerkelijk dakloos, verkettering volgde er echter niet en kerkjuridische banvloektermen als suspensie en excommunicatie bleven achterwege. Andersom is hij priester geworden én gebleven. Zijn wijding blijft bij hem. Hij voelt zich van onderaf geroepen met de muziek als zijn doorgeefluik. Hij gaat zijn eigen weg en heeft bewezen dat hij het katholieke bastion niet nodig heeft om kerk te kunnen zijn. De Nieuwe Liefde in Amsterdam is zijn laatste ‘kerk’ of gemeenschapswerk. Het is een centrum voor bezinning, studie en debat. “Een leerhuis voor een betere wereld” noemt hij het zelf. Eind goed, al goed, zou je zeggen.
Verrot schelden
Erik Borgman: ‘Oosterhuis is te alarmistisch. Niet de hele cultuur is uit op eigen gewin’ verliet hem keer op keer. Hij verliet de kerk niet.
Gebroken liefdesrelatie In 1970 wilde het kerkelijk gezag van hem af omdat hij als gehuwd priester voorging in de eucharistie. Telefonisch werd hem meegedeeld dat hij door een knokploeg van het altaar zou worden gesleept. Dat gebeurde niet. Maar hij werd wel dakloos en moest een nieuwe kerk zoeken. Precies veertig jaar later, in 2010, besloten bisschoppelijke censoren van het bisdom Den Bosch en het aartsbisdom Utrecht een twintigtal liederen van Oosterhuis te bannen uit de zondagse
Zijn strijdlust is echter nog niet gestold. De cultuur van groter, beter, meer, ten koste van anderen. Daar maakt hij zich verschrikkelijk druk om. Hij mag dan volgend jaar tachtig jaar worden, zijn religieuze en politieke activisme staat nog niet op de waakvlam. Zijn ongenoegen is groot. En het is gericht op het ‘casinokapitalisme’. Hij heeft zijn woede daarover verwoordt in het pamflet Red hen die geen verweer hebben dat hij ter ere van de Nacht van de Theologie - een boekenbal voor theologen - schreef. Tijdens dat theologenfeest - waar ook de meest spraakmakende theoloog van het jaar werd verkozen is hij eregast en ontvangt Oosterhuis een theologische oeuvreprijs voor zijn indrukwekkende bibliografie waaraan hij werkt sinds de jaren vijftig en waarvan alleen al zijn laatste psalmvertaling 150 Psalmen vrij ruim tienduizend exemplaren kent. Hij ontvangt de oeuvreprijs uit handen van zijn vriend Ruud Lubbers die hem die avond in de Hermitage toespreekt. De grote gestalte Oosterhuis zit onbeweeglijk te luisteren. Hij heeft tijdens het theologenboekenbal weinig om zich heen gekeken. Er verschijnt maar een heel enkele keer een lach op zijn gezicht bij de toch best geestige anekdotes van Lubbers. Oosterhuis blinkt uit in ernst. ‘De Huub van de Woede’, typeert vriend Ruud Lubbers Oosterhuis die avond. “Ja Huub, je werd natuurlijk
14 september 2012 | VolZin 9
434464.indd 3
10-9-2012 12:02:49
bekend door je vertalingen en je liederen. Dat is voor mij de Huub van de Spiritualiteit. Maar daarnaast is er de Huub van de Woede die mij verrot schold om wat er in de jaren zeventig in Chili gebeurde. Dat was geen mooi gezang. Nu richt jouw woede zich op de opkomst van het neoliberalisme en het casinokapitalisme.”
Profetische taak Oosterhuis zegt teleurgesteld te zijn over de tweedeling in de maatschappij en de systematische graaicultuur die hij ‘mammon’-cultuur noemt. Geld is een afgod geworden vindt hij, en veel te veel mensen laten hun oren hangen naar die mammon, de geldgod, terwijl de hele bijbelse traditie dat juist verwerpt. Woordvoerders van die traditie moeten die bezitcultuur en het casinokapitalisme verwerpen. Vol overgave. De
HUUB OOSTERHUIS 1933 Geboren te Amsterdam 1946-1952 Gymnasium 1952 Intrede bij de jezuïeten 1955-1965 Studies filosofie, Neder lands en theologie 1960 Oprichting Studenten ekklesia Amsterdam 1964 Priesterwijding 1969 Celibaatsconflict , ont slag uit jezuïeten 1972 Oprichting cultureel centrum De Populier 1990-1998 Directeur De Rode Hoed 1995-2011 Hoofdredacteur Rood koper 2002 Overweging uitvaart prins Claus 2002 Eredoctor VU 2006 Lijstduwer SP 2011 Initiatiefnemer De Nieuwe Liefde Huub Oosterhuis woont met zijn partner Colet van der Ven in Amsterdam. Hij heeft uit een eerdere relatie twee kinderen, Tjeerd en Trijntje.
joods-christelijke traditie is er een van naastenliefde, solidariteit, respect voor anderen, mededogen en liefde. Liefde betekent in die Bijbel solidariteit met de vreemdeling, verduidelijkt hij. “Ik schreef een woedend boekje ja”, licht Oosterhuis toe in zijn kantoor van ‘zijn’ De Nieuwe Liefde die inmiddels twee jaar bestaat. Hij heeft een profetische woede in zich, zegt hij. Red hen die geen verweer hebben heeft hij uit een grote verontwaardiging geschreven. Ja, misschien uit woede toch ook wel. De inmiddels 78-jarige dichter en theoloog maakt zich boos om de toenemende armoede onder kinderen die synchroon loopt met het systeem van verrijking, om het verharde en steeds wreder wordende optreden tegen de ‘Mauro’s’ in het land en initiatieven als het Polenmeldpunt van de PVV, waar Rutte niet echt afstand van nam. Hij kan nog wel honderd voorbeelden noemen zegt hij. Het zijn dié mensen die hij bedoelt met ‘hen’ uit de titel van het pamflet. En wie anders dan de kerken moeten voor hen opkomen? “Theologen mogen het moreel appèl niet vergeten. Het is hun profetische taak zelfs om het te verkondigen”, vindt Oosterhuis. Het is te wijten aan het Neoliberale Economische Systeem oordeelt Oosterhuis, een systeem dat eigenbelang, hebzucht en begeerte verheerlijkt. Daarin zit de kiem van die ongelijkheid, hardheid en onverdraagzaamheid. “Ik vind het droef en het wordt steeds erger.” Het tij moet keren. Diaconale activiteiten van kerken en het werk van bijvoorbeeld het Leger des Heils en Time to Turn zijn waardevol maar niet genoeg, vindt hij. Hij weet dat er in zijn stad tal van initiatieven zijn die zich inzetten voor mens en maatschappij - zoals stichting Zingeving op de Zuidas - en toevallig is er die avond een ‘Blinde Tocht’om aandacht te vragen voor vluchtelingen in detentie, maar Oosterhuis wil vooral ook dat het in de hoofden van politici doordringt. “Van de mensen die veraantwoordelijkheid dragen. Het moet niet alleen tot theologen doordringen, maar vooral ook tot politici.”
Bekering tot de armen Volgens Oosterhuis begrijpen theologen en mensen die iets hebben met de joods-christelijke traditie het woord bekering niet meer. Er heeft volgens hem een betekenisverschuiving plaatsgevonden van ‘bekering-tot-de-armen’ naar ‘bekering tot geloof in een hiernamaals’. “In de Bijbel betekent het echter: als je twee hemden hebt, geef je er één weg.” In het pamflet schrijft hij: “zoals alle profeten vóór hem, ziet Jezus van Nazareth de heersende bezitsverhoudingen, met alle uitbuiterspraktijken en bonusculturen die daarbij horen, als doodsverhoudingen: maatschappelijke, politieke constellaties waarin mensen ten dode
10 VolZin | 14 september 2012
434464.indd 4
10-9-2012 12:02:54