VolZin
NUMMER 23 | € 4,30 25 NOVEMBER 2011 | JAARGANG 10 | WWW.VOLZIN.NU
tijdschrift voor zinvol leven
Theodore Dalrymple
‘Verwende mensen zijn wreed’ Kris & Tijn Touber
Stadsverlichting geeft je kippenvel
Arie Boomsma
‘Ik ben overal een einzelgänger’ Crisis of kans
De spirituele kant van Occupy
VOL023_01_cover_3.indd 1
17-11-11 09:53
Achtergrond
Wall Street vs de heilige geest De spirituele wortels van de Occupy-beweging
Links en rechts worden tentenkampen ontruimd. Maar de beweging tegen de vervreemding, die Occupy is, lijkt tegen een stootje te kunnen. Wie zitten er achter Occupy? En hoe spiritueel is de beweging? “We moeten controle houden over onze geest.” Door cees veltman foto’s Hollandse Hoogte
“We hebben coole helden nodig, we moeten niet in haat vervallen.”
“Ik heb drie werkgevers die me geen van allen een ziektekostenverzekering bieden. We krijgen medische zorg voor de armste gezinnen en voedselhulp voor gezinnen met kinderen onder de vijf jaar. We zijn nog één betaalcheque verwijderd van een ramp.” Een reactie genoteerd in Newsweek. “Kennen we niet allemaal iemand zoals hij?” vraagt het Amerikaanse blad, zich verwonderend over het feit dat de publieke onrust in Amerika beperkt is gebleven ondanks onthutsende cijfers: 25 miljoen werklozen, 46 miljoen Amerikanen die voedselhulp krijgen, 50 miljoen zonder ziektekostenverzekering, bijna tweederde van de Amerikanen die met schulden worstelen. Tegelijkertijd blijken de topinkomens sinds de jaren tachtig met bijna 300 procent te zijn gestegen. Het is de ‘spirituele armoede’, zoals de Occupiers het noemen, die de Amerikanen vervreemd hebben van hun basisprincipes gelijkheid en rechtvaardigheid. Daarom trekt de meditatiehoek in Zuccotti Park, omgedoopt tot Liberty Plaza in Manhattan veel belangstelling. Veel religieuze en spirituele groepen steunen Occupy, zoals We the World, Interspiritual Dialogue in Action en kerkelijke vertegenwoordigers. Zij hebben de waarden van Occupy mede gevormd. In Europa, waar ook inmiddels honderdduizenden de straat op zijn gegaan, heeft het pamflet van de 93-jarige Franse socialistische oud-verzetsman Stéphane Hessel indruk gemaakt, gezien de miljoenen oplage in heel Europa. We moeten in verzet komen tegen de dictatuur van het geld, is zijn boodschap. (VolZin, 10 juni). In het zojuist verschenen vervolgboekje Doe er iets aan (uitgave Van Gennep) toont hij zich overigens “tamelijk pessimistisch” over de jongere generatie omdat die zich “weinig actief toont jegens wat haar als schandalig voorkomt”. Zijn hoop is eerder geves-
14 VolZin | 25 november 2011
374566.indd 2
21-11-2011 13:35:50
tigd op de non-gouvernementele organisaties die de solidariteit hooghouden door talrijke, steeds dichter geweven netwerken van burgerschaps-, mensenrechten- en ontwikkelingsorganisaties. De Occupy-beweging zou Hessel als hun held kunnen beschouwen. Dat doet ze zeker met de in Zwitserland docerende Sloveense filosoof Slavoj Žižek die een maand geleden een vlammend betoog hield bij het kampement in New York. Hij legt een verband tussen de beweging en religie en spiritualiteit: “Wat is het christendom? Het is de heilige Geest. Wat is de heilige Geest? Het is een egalitaire gemeenschap van gelovigen, door liefde voor elkaar verbonden. In die zin is de heilige geest nu hier. En daar beneden in Wall Street, zijn de heidenen die hun afgoden aanbidden.” Eerder verklaart hij in Le Monde dat “de enige manier om na de dood van Christus gelovig te zijn is, je inzetten voor sociale gerechtigheid.” Volgens hem kun je het christendom opvatten als een religie die de gevestigde orde ondersteunt of als een religie die nee zegt en helpt hier weerstand aan te bieden. Het christendom en het marxisme moeten samen de kapitalistische kuddegeest bestrijden.”
Soort communist Žižek noemt zich ‘een soort communist en vertelt een grap uit communistische tijden. Een Oost-Duitser wordt naar een Siberisch werkkamp gestuurd. Hij weet dat zijn post wordt gelezen door de censuur en spreekt af: als ik mijn brief schrijf met blauwe inkt, is het waar wat ik zeg. In rode inkt, is het niet waar. Na een maand krijgen zijn vrienden de eerste brief, in het blauw: “Alles is hier prachtig. De winkels zijn vol met lekker eten. Bioscopen vertonen goede films uit het Westen. De appartementen zijn groot en luxe. Het enige wat je niet kunt kopen, is rode inkt.” We hebben alle vrijheden die wij willen, zegt Žižek, maar we missen de rode inkt om onze onvrijheid te omschrijven: “Jullie geven ons allemaal rode inkt.” Er is een lange weg te gaan, waarschuwt de Sloveense filosoof die binnenkort naar Nederland komt: “We weten wat we niet willen, maar wat willen we wel? Welk sociaal-economisch systeem kan de plaats innemen van het kapitalisme? Welk type nieuwe leiders willen we? Het probleem is niet corruptie of hebzucht. Het probleem is het systeem dat ons dwingt om corrupt te zijn. We willen onze politieke betrokkenheid niet meer uitbesteden, we willen onze politieke verantwoordelijkheid terug.” Veel bijval van de Occupiers krijgt in oktober ook de invloedrijke docent boeddhisme Robert Thurman (1941), een oude vriend van de dalai lama, met zijn oproep tot geweldloosheid: “We hebben coole helden nodig, we moeten niet boos worden en niet in haat
‘Het probleem is niet corruptie of hebzucht, maar het systeem dat ons dwingt om corrupt te zijn’
vervallen tegen de bankiers. Zij zijn onze haat niet waard en bovendien zijn zij net als wij. We moeten controle houden over onze geest.” De menigte herhaalt zijn zinnen hardop: “Als je mediteert, denk aan compassie, aan een gelukkiger wereld, aan het bruto nationale geluk!”
Veel vaders Occupy heeft succes in 950 steden, overal ter wereld. In Nederland in 21 steden van Amsterdam tot Winschoten, met plannen voor een radiozender op zee. Occupy krijgt zelfs steunbetuigingen van autoriteiten, zoals VN-secretaris-generaal Ban ki Moon en president Obama. Ook van linkse intellectuelen als Naomi Klein en Noam Chomski en van Amerikaanse vakbonden. Uit Egypte is fanmail gearriveerd in het park: “Aan allen in de Verenigde Staten die nu parken en pleinen bezetten. Jullie kameraden in Caïro kijken naar jullie vanuit solidariteit. We hebben zoveel advies van jullie gekregen over de transitie naar democratie dat we nu jullie eens wat advies geven.” Dat advies luidt: ga door met nieuwe bezettingen want anders komen de veranderingen niet waar jullie op wachten. Bouw grotere netwerken en ga door met democratische experimenten.” Succes heeft altijd veel vaders, maar ook een moeder zo blijkt. Algemeen worden de sporen van de beweging teruggeleid naar het anticonsumentistische Canadese tijdschrift Adbusters dat maatschappijkritiek in advertentiestijl verpakt. Met als slogan: de culturele revolutie is onze business. Het idee van bezetten van parken en pleinen is afgelopen zomer ontstaan op de redactie van dit in Vancouver gevestigde tweemaandelijkse blad met een oplage van 90.000. Bladeigenaar Kalle Lasn (69): “We hadden een aha-moment. Konden we in Noord-Amerika niet doen wat de Tunesiërs en de Egyptenaren deden? We wijdden ons nummer van 13 juli eraan.” Een paar citaten uit het blad: “Eerst zullen honderdduizend, dan een miljoen en dan een miljard van ons uit de consumptietrance breken en beginnen te leven zonder tijd te verspillen. We willen dat de wereldrevolutie begint. Om te beginnen door een belasting van 1 procent op alle financiële transacties, door volledige transparantie in regeringszaken, minder invloed van multinationale ondernemingen op ons leven en een internationale strategie ter bestrijding van de opwarming van de aarde. Nu is het
25 november 2011 | VolZin 15
374566.indd 3
21-11-2011 13:35:51
een perfect moment om de weg te plaveien naar een nieuwe economie, gebaseerd op de menselijke maat.” Voordat Adbusters zijn oproep tot protest deed, was al op 10 maart een organisatie opgericht, ‘Amerikaanse Dag van Woede’, uit protest tegen bedrijven die de economische crisis als voorwendsel gebruiken om arbeidsvoorwaarden te verslechteren. Initiatiefneemster is de door de ‘Arabische lente’ geïnspireerde 35-jarige IT-professional Alexa O’Brien. Zij wil de Amerikaanse democratie nieuw leven inblazen. Het huidige tweepartijensysteem voldoet volgens haar niet (“Wie staat er achter zowel de Democraten als de Republikeinen? Wall Street”). Dat lijkt uit te draaien op een derde presidentskandidaat volgend jaar tegenover Obama en de Republikeinse kandidaat (waarschijnlijk Romney). O’Brien is overigens een van de medeorganisatoren van de Occupy-beweging geworden. Occupy is geen eendagsvlieg en het heeft het gelijk aan zijn kant, zegt Leon Wecke, verbonden aan het
‘Het gaat om het doorbreken van de vervreemding die vooral de oudere generaties te pakken heeft genomen’ Nijmeegse Centrum voor Internationaal Conflictanalyse en Management. Hij ziet het niet zomaar als een voortzetting van de antiglobalistenbeweging, het is veel meer en het wordt breder gedragen, overal in de wereld: “Het is het doorbreken van de vervreemding die met name de oudere generaties te pakken heeft genomen, die zich na de jaren zestig vooral is gaan bezighouden met het handhaven van de eigen positie in plaats van met maatschappijkritiek. De beweging keert zich tegen de gegroeide ongelijkheid tussen landen en binnen landen, tegen de ongecontroleerde macht van multinationals en grote banken.” De sympathie van autoriteiten, kan gevaarlijk zijn, waarschuwt Wecke: “Zodra ze al te vriendelijk beje-
16 VolZin | 25 november 2011
374566.indd 4
21-11-2011 15:13:11
column
marjoleine de vos
Machteloos
“We willen dat de wereldrevolutie begint”, aldus de Occupiers in New York.
gend worden, dreigt het gevaar van inkapseling van de beweging, waardoor er van het protest niets meer over blijft. Nu gaat het erom dat we weten wat we zelf kunnen doen en hoe de situatie werkelijk is.” Dat is geen overbodige luxe. De Amerikaanse droom – van krantenjongen tot miljonair - blijkt namelijk nog steeds springlevend. Uit nieuw onderzoek – van Associated Press - blijkt dat twee van de tien Amerikanen ervan uitgaan dat zij binnen tien tot twintig jaar zelf miljonair zullen zijn. Die overtuiging neemt zelfs toe naarmate mensen armer zijn.
Polarisatie Occupy legt bloot dat we te maken hebben met een conflict van onverenigbare belangen, aldus Wecke. Een kleine elite vergroot de eigen welstand ten koste van de grote meerderheid die ervoor moet betalen: “Zo’n conflict kan alleen opgelost worden door polarisatie. Dat hoeft niet meteen oorlog of geweld te zijn, maar het is wel nodig de zaken op de spits te drijven en bijvoorbeeld door stakingen fundamentele veranderingen af te dwingen. Zover gaat de Occupybeweging niet, maar daar zal het wel op uit moeten draaien want alleen maar pleinen en parken bezetten en verder niets doen, dat is het natuurlijk niet.” Ook Žižek ziet de bui al hangen. Tegen de Occupiers zegt hij: “Het enige waar ik bang voor ben is, dat we op een dag gewoon naar huis gaan en dan zullen we nog één keer per jaar bij elkaar komen, bier drinken, en ons nostalgisch herinneren: ‘Wat een leuke tijd hadden we hier.’ Beloof jezelf dat dit niet het geval zal zijn. We weten dat mensen vaak iets willen, maar niet echt willen. Wees niet bang om echt te willen wat je wenst.”■
Het is een onderwerp dat de mensen enorm bezighoudt blijkbaar: of je een inbreker in je huis of bedrijf in elkaar mag slaan. Mij lijkt nogal logisch van niet: je mag je verdedigen, je mag hem met enig geweld de deur uitzetten, maar je mag hem niet met een honkbalknuppel tot moes slaan. Die honkbalknuppels zijn trouwens nogal spreekwoordelijk geworden, het lijkt wel of ze uitsluitend bestaan om inbrekers mee van katoen te geven. Laatst zag ik weer eens zo’n discussie op de televisie. Het was bloedstollend. Het lijkt er steeds meer op of maar een heel kleine, hoogopgeleide groep vindt dat je inbrekers niet mag mishandelen. De consequentie dat op inbraak de doodstraf of levenslange invaliditeit staat als je eigen geweld gaat goedvinden, is aan de wraakzuchtigen totaal niet besteed. “Die inbreker had helemaal niet in huis moeten zijn!” roepen ze. Dat is natuurlijk waar, hij had daar niets te zoeken. Maar we hebben, hemel, je begint al te zuchten als je het uit moet leggen zo vanzelfsprekend lijkt het, nu eenmaal wetten om te zorgen dat straffen proportioneel zijn. Soms bekruipt me een angst die ik van mezelf niet mag hebben omdat ik die een beetje tuttig vind: dat ‘wij’, wij weldenkenden, er binnen de kortste keren helemaal niet meer toe doen. Dat steeds meer mensen de macht hebben die helemaal niet redelijk willen zijn. Mensen die zeggen: als de wet zegt dat je een inbreker niet met behoorlijk geweld mag aanpakken, dan veranderen we de wet zodat dat wel mag. De wet is achterhaald. Blijkbaar vind ik dat degenen die zo reageren, minder geschikt zijn om de macht te hebben. Ik verwacht redelijkheid, het vermogen tot abstraheren, het vermogen de dingen wat groter te zien. Heel gewone verwachtingen, maar ze worden steeds vaker beschaamd. Of is het echt ondemocratische angst, die vrees dat schreeuwlelijken als Joost Eerdmans of Prem Radhakishun, die zich verbeelden dat alles wat zij voelen de hoogste rechtvaardigheid vertegenwoordigt, via gelijkgestemde politici hun zin krijgen? Mensen die zeggen (ik hoorde het Radhakishun doen): ik moet mijn huis open kunnen laten zonder dat er ingebroken wordt. Daar moet de overheid voor zorgen. De overheid. Jawel. Dat we daar zelf misschien ook een verantwoordelijkheid in hebben, komt in zulke hoofden niet op. Het zal wel symbool staan voor een gevoel van machteloosheid. En dat is dan weer wel iets om serieus te nemen.
25 november 2011 | VolZin 17
374566.indd 5
21-11-2011 13:36:01