Hoe
train je een olifant? [boek] [ …] [tekst] theo van de kerkhof
Jonathan Haidt De gelukshypothese, De balans tussen oude wijsheid en moderne wetenschap. Spectrum, 324 blz., € 19,95
34
[ 6 oktober 2006 ]
In de film The Hitchhiker’s Guide to the Galaxy wordt een reusachtige computer ingezet om een antwoord te vinden op de vraag naar de zin van het leven. Na eindeloos ratelen en berekenen spuwt de computer eindelijk zijn antwoord uit: “42”. Die hilarische uitkomst maakt duidelijk dat de heilige vraag niet simpelweg objectief en van buitenaf aan te reiken valt. Zo is het ook met de vraag ‘wat is geluk?’, zegt psycholoog Jonathan Haidt. Alle wijsheid van de wereld doet ons niets, zolang we die niet zelf bewerken en doorleven. Verder, zegt hij, is geluk niet iets wat je rechtstreeks kunt krijgen, vinden, of bereiken. “Je moet ervoor zorgen dat de omstandigheden juist zijn en dan wachten”. Over die omstandigheden die ons voor het geluk ontvankelijk maken, gaat het boek. Het originele van Haidts zoektocht is dat hij te rade gaat bij oude religieuze en wijsgerige tradities en deze confronteert met de inzichten van de moderne psychologie. Tien traditionele concepten werkt hij nader uit, zoals ‘het leven is een schepping van de geest’; de gouden regel; onthechting versus streven; liefde; leren van tegenslag; deugdzaamheid; het heilige; en verbinding. Geluk komt voort uit verbinding, zo luidt de slotversie van de gelukshypothese. Basisidee is de opvatting van de mens als een ‘verdeeld ik’. Onze identiteit is geen eenheid maar omvat verschillende delen of niveaus. De kunst is om die delen met elkaar in balans te krijgen. Haidt gebruikt het beeld van de olifant (ons lichaam-emotie-complex dat een grote mate van autonomie heeft) en de berijder (ons verstandige ik). De berijder kan de olifant niet zomaar iedere willekeurige kant op dwin-
gen; hij kan hem wel trainen. Mentaal welzijn hangt af van de samenwerking tussen die twee. Een boeddhistische en stoïcijnse gedachte is dat ons leven een schepping is van de geest. Maar waarom schept de geest van de één een sombere wereld, terwijl de ander fluitend door het leven gaat? De psychologie heeft daar wel een antwoord op, maar belangrijker: ze heeft ook ontdekt dat er drie goed werkende middelen zijn die de berijder van een zwaarmoedige olifant toch op een constructief pad kunnen brengen: prozac (maar dat is niet zonder bijwerking), cognitieve gedragstherapie (fijn voor calvinisten, want je krijgt het niet cadeau) en... meditatie. Van dat laatste schept Haidt wel erg hoge verwachtingen. Meditatie werkt tegen gespannenheid en bevordert tevredenheid, het verhoogt zelfachting, empathie en vertrouwen, en zelfs je geheugen gaat ervan vooruit. Wat is beter: het leven aanvaarden of doelen nastreven? In aanvaarding zit veel wijsheid, zegt Haidt, maar er zijn enkele externe omstandigheden die het leven blijvend gelukkiger maken: liefde en verbinding. Niet alleen liefde voor anderen, maar ook voor ons werk, opgevat als roeping. “Net zoals planten zon, water en goede grond nodig hebben om op te bloeien, hebben mensen liefde, werk en verbinding nodig met iets dat groter is dan zijzelf.” Een interessant, informatief, prettig Amerikaans boek. [ .]