VolZin
NUMMER 21 | € 4,30 28 OKTOBER 2011 | JAARGANG 10 | WWW.VOLZIN.NU
tijdschrift voor zinvol leven
Moeder Amma
‘Zo zou het in de kerk moeten zijn’ Rudolf Steiners erfenis
‘Waarom ik toch viel voor de vrije school’ Correspondente Nicole le Fever
‘Het Midden-Oosten is warm, hartelijk en gastvrij’ Atheïstisch predikant Klaas Hendrikse
‘Jezus als verlosser staat ver van mij af’ VOL021_01_cover.indd 1
21-10-11 13:09
opinie
Bent u zuurpruim of optimist? Omarm de cultuur voor het te laat is Het imago van de rooms-katholieke kerk is zwaar beschadigd door het seksueel misbruik. En alsof dat nog niet erg genoeg is, komt de kerk voortdurend met negatieve incidenten in het nieuws. Hoe komt dat? Theoloog Frank Bosman weet raad. Een kleine litanie van bad publicity en een richtingwijzing naar de weg omhoog. door Frank G. Bosman foto evert elzinga
Een vrolijke oranjemis? ‘Mag niet’, zeggen de cultuurpessimisten. Een rampzalige houding vindt theoloog Bosman.
Afgelopen week stapte het halve parochiebestuur van Liempde op uit onvrede over hun pastoor Norbert van der Sluijs, die voor een landelijke rel zorgde door een parochiaan, na euthanasie, de uitvaart te weigeren. De hulpbisschop van Den Bosch, Rob Mutsaerts, eveneens landelijk bekend maar dan vanwege zijn botte uitspraken, stelde zich vierkant achter de Liempdese pastoor op. Diezelfde Mutsaerts is nu benoemd tot pastoor van de moderne San Salvatorparochie in Den Bosch. De rooms-katholieke kerk is nogal eens in het nieuws, maar het is zelden goed nieuws en de lijst met bad publicity is makkelijk uit te breiden.
Nieuwe polarisatie In de zomer van 2010 zag bisschop Jos Punt van Haarlem zich genoodzaakt ‘oranjepastoor’ Paul Vlaar op non-actief te stellen vanwege een ‘voetbalmis’. Eerder dat jaar veroorzaakte pastoor Luc Buyens uit Reusel een landelijke ‘hostierel’ door de homoseksuele prins carnaval de communie te weigeren. Al sinds enkele jaren luidt de Tilburgse pastoor Harm Schilder letterlijk de noodklok voor de positie van de kerk in de maatschappij. Helaas kunnen de buren het vroege tijdstip niet erg waarderen. En dan is daar nog pastoor Cor Mennen uit Oss, vorig jaar even het epicentrum van negatieve aandacht toen hij als bisschoppelijk censor een lijst met kerkelijke muziek verplicht stelde. Over de kille situatie in het aartsbisdom Utrecht heb ik het dan nog niet gehad. Daar staan sinds het aantreden van aartsbisschop Wim Eijk leiding en gelovigen lijnrecht tegenover elkaar. Wat is er toch aan de hand in de rooms-katholiek kerk? Volgens sommige critici, waaronder de kerkhis-
torici Peter Nissen en Ton van Schaik, is er sprake van een ‘restauratieve beweging’ en zelfs nieuwe polarisatie. De realiteit lijkt hen gelijk te geven. In de jaren negentig geloofden optimistische katholieken nog dat de oude tegenstellingen tussen de progressieve Acht Mei Beweging en het conservatieve Contact RoomsKatholieken overwonnen was. In het daarop volgende decennium blijkt dat een illusie. Ja, de polarisatie is weer terug, zoals blijkt uit de bovenstaande litanie van slecht nieuws. Maar de tegenstelling is, anders dan toen, niet meer tussen links en rechts of tussen behoudend en progressief. De fundamentele waterscheiding in de r.-k. kerk van tegenwoordig wordt bepaald door de verhouding tussen kerk en de hedendaagse cultuur. Aan de ene kant staan zij die de cultuur met blijheid en optimisme tegemoet treden, terwijl aan de andere kant degenen staan die de cultuur zo ver mogelijk buiten de kerkelijke deur willen houden. De cultuuroptimisten zien de ontkerkelijking als een uitdaging om nieuwe manieren van geloven in onze tijd te ontdekken. Ze zien overal om zich heen de christelijke traditie buiten de institutionele kerk opduiken: in films, popmuziek en literatuur, op internet met fenomenen als ‘twitterstilte’ en ‘social Sunday’. Ze geloven niet in een kleine kerk van heiligen, maar in een grote kerk van vromen en zondaars. Deze eerste groep staat in de traditie van de kerkvader Augustinus (354-430). Hij was zeker niet onkritisch ten opzichte van de cultuur en maatschappij van zijn tijd, maar hij zag wel overal sporen van Gods werk: in de schone kunsten, de ambachten en de (heidense) filosofie. Het goud van Egypte, aldus de kerkvader, diende niet
12 VolZin | 28 oktober 2011
275908.indd 2
24-10-2011 10:28:48
tholieken’. Ze staan sceptisch tegenover de moderne techniek en wetenschappen. Met name de moderne, academische theologie is hen een doorn in het oog: links, vrijzinnig en modernistisch. Ze trekken zich terug op het gelijk van het eigen erf en achter de veilige muren van het oude instituut. “Als de mensen maar eens zouden doen wat God wil”, zei hulpbisschop Mutsaerts voor de camera van Brandpunt, moeiteloos de regels van de kerk op één lijn plaatsend met de wil van God. Bladen als Katholiek Nieuwsblad en de website Catholica ademen dezelfde geest van afkeer tegen alles wat onze moderne cultuur heeft gebracht. Godsdienstsocioloog Staf Hellemans ziet voor de toekomst van de r.-k. kerk in Nederland drie mogelijkheden: keuzekerk, grote minderheidskerk of ‘strikte’ kerk. De laatste optie acht hij de meest waarschijnlijke: “De onaflatende teruggang in kerkbezoekers in combinatie met een politiek-van-de-loopgraven wijzen beide op die richting.”
Blijde Boodschap alleen voor de fabricage van het gouden kalf, maar eveneens voor de versiering van het tabernakel. De Groningse bisschop Gerard de Korte is een sterke vertegenwoordiger van deze stroming van gelovige cultuuroptimisten: “De christelijke geloofsgemeenschappen moeten twee klippen vermijden”, schrijft hij. “Geen aanpassing aan de dominante cultuur maar ook geen kille, juridische rechtzinnigheid. Een kerk die met de tijdgeest huwt is al snel weduwe. Maar ook een ‘heilige rest kerk’ vormt geen katholiek antwoord op de noden van onze tijd. (...) Gezelligheid vormt een concrete uiting van hartelijke naastenliefde.” Andere vertegenwoordigers van de optimistische variant zijn, hoe verschillend verder ook, de theoloog Erik Borgman, en de priesters Antoine Bodar en Roderick Vonhögen. Niet toevallig de figuren die de katholieke traditie wél op een positieve manier in het nieuws laten verschijnen.
Cultuurpessimisten Aan de andere kant van de nieuwe polarisatielijn staan de cultuurpessimisten. Met een andere kerkvader, Tertullianus (160-230), zien ze de omringende cultuur in de eerste plaats als een bedreiging voor de christelijke waarheid, een plek vol ongeloof, heidendom, ketterijen en moreel verval. Zij zweren bij de analyse van de vorige paus, Johannes Paulus II, die onze samenleving kenschetste als een “cultuur des doods”, voornamelijk verwijzend naar de liberale abortus- en euthanasiewetgeving in het Westen. Deze kerkelijke cultuurpessimisten prefereren een kleine ‘zuivere’ kerk van heiligen boven druk bezochte kerken vol met wat zij afschilderen als ‘cultuurka-
Overal om ons heen, ook buiten de kerk, duikt het christelijk geloof op: in films, popmuziek, literatuur. En dat is goed nieuws
Persoonlijk lijkt mij die richting rampzalig. Als de rooms-katholieke kerk in Nederland (en eigenlijk heel West-Europa) zich niet héél snel op een positieve manier gaat verstaan met onze laatmoderne cultuur, wordt ze gemarginaliseerd en is ze ten dode opgeschreven. Niet alleen ontbreekt het zo’n gedecimeerde club gelovigen aan de noodzakelijke kritische, intellectuele en creatieve massa, ze gaat tegelijkertijd in tegen het wezen van de christelijke heilsboodschap. Hoe kan de kerk de Blijde Boodschap van het Evangelie tot aan de uiteinden der aarde verkondigen, als er bijna niemand meer over is om te spreken over of te luisteren naar Gods Woord? Hoe kan de kerk een kritisch geluid laten horen als zij zo klein geworden is dat ze door niemand meer serieus genomen wordt? Christenen belijden dat onze wereld een geschapen werkelijkheid is. Ze is gratis en voor niets door God aan ons geschonken. Zelfs ons eigen leven hebben we aan God te danken. Hoe kun je dan met pessimistische ogen naar de wereld om je heen kijken en zeggen ‘ik zie dat het helemaal niet goed is’? Wie zich cynisch afwendt van de wereld met een vals beroep op christelijke geloofszuiverheid, wendt zich af van de Schepper zelf. God zal het werk van zijn handen niet verweest achterlaten, zo horen we in de liturgie. Laten wij dat zelf dan ook niet doen. God is overal te vinden, omdat hij alles geschapen en verlost heeft en eens zal voltooien. Ook onze cultuur. ■ Frank G. Bosman is cultuurtheoloog, verbonden aan de Universiteit van Tilburg. Afgelopen zomer werd hij tijdens de Nacht van de Theologie uitgeroepen tot ‘meest spraakmakende theoloog’. Zijn weblog is: www.goedgezelschap.eu.
28 oktober 2011 | VolZin 13
275908.indd 3
24-10-2011 10:28:53