interview
Bisschop Gerard de Korte over zijn kerk in tijden van schandalen
‘Seksualiteit en trouwe liefde horen bij elkaar’ Als kind speelde hij misje en pastoortje. Als bisschop geniet hij de reputatie gematigd te zijn. Meer nadruk op regels kan alleen maar leiden tot een heilige restkerk: “een zeer onkatholieke gedachte”. Tegelijkertijd verdedigt Gerard de Korte de koppeling van seks aan ‘trouwe liefde’. Niet in de laatste plaats vanwege het seksueel misbruik in zijn kerk. Juist vandaag verschijnt daarover het rapport van de commissie-Deetman. Door Jan van Hooydonk foto’s Marlies bosch
“Bisschop, u bent hier met een zekere goodwill binnengekomen. Die goodwill kunt u in één klap weer verspelen.” Die waarschuwing kreeg Gerard de Korte van zijn adviseurs toen hij drie jaar geleden aantrad als rooms-katholiek bisschop van Groningen-Leeuwarden. Toen hij zich gesteld zag voor de reorganisatie die nodig is om de kerk van het Noorden ‘toekomstbestendig’ te maken, kwam deze raadgeving hem nog van pas. “Je kunt als bisschop niet top-down besturen”, meent hij. “Je moet eerst draagvlak voor je beleid creëren. Dus heb ik een half jaar uitgetrokken voor een rondgang langs de parochies om hun mening over de toekomst te vernemen.” Eind november maakte hij bekend dat binnen zes jaar door fusie het aantal parochies zal worden teruggebracht van 81 naar 19. Waar in andere bisdommen dergelijke krimpscenario’s leiden tot boze reacties en zure gezichten, is het plan van De Korte met instemming ontvangen. “Toen ik mijn besluiten aan zo’n vierhonderd parochiebestuurders presenteerde, was er applaus. Driekwart van de zaal klapte mee.” Communicatie en toegankelijkheid kenmerken de huidige bisschop van Groningen-Leeuwarden, die zichzelf qua karakter ‘mild en gematigd’ noemt. “Ik wil zo lang mogelijk met mensen in gesprek blijven. We moeten het binnen de kerk met elkaar uithouden.”
Seksueel misbruik “God is goed, maar een deel van zijn grondpersoneel
‘Een publiek gebaar naar de slachtoffers en samenleving mag niet theatraal of onwaarachtig worden’
heeft ernstig gefaald.” Dat zei bisschop De Korte vorig jaar toen bekend werd dat kinderen en jongeren de afgelopen decennia binnen katholieke scholen en instellingen op grote schaal seksueel misbruikt zijn. Sommige katholieken zien in de berichtgeving over deze zaak een complot van de media om de kerk in diskrediet te brengen. De kerk zou volgens hen bepaald niet de enige plek zijn waar misbruik plaatsvond. “Kan zijn”, reageert De Korte, “een van de kwesties die de commissie-Deetman onderzoekt, is of het misbruik binnen de kerk al dan niet bovengemiddeld was, maar wat de uitkomst ook moge zijn: het vuil in andermans straat maakt de katholieke straat niet schoner.“ Het rapport van Deetman dat vandaag verschijnt, zal naar zijn verwachting aantonen dat bisschoppen en religieuze oversten in het verleden “eerder hun merknaam hebben willen beschermen dan dat zij recht deden aan de slachtoffers van het misbruik. Zaken werden in de doofpot gestopt. Daders werden verplaatst in de hoop dat zij niet meer in de fout zouden gaan. Daar is een verkeerde keuze gemaakt. Door te kiezen voor de eigen organisatie en niet voor de slachtoffers hebben de verantwoordelijke bestuurders heel veel mensen eenzaam gemaakt. Slachtoffers hebben daardoor hun nood moeten parkeren. Ik heb met slachtoffers gesproken die tot dan toe nergens hun verhaal durfden te vertellen, zelfs aan hun eigen vrouw niet. Ik heb heel dramatische verhalen gehoord. Ze hebben diepe indruk op me gemaakt.” Gerard de Korte, die door de bisschoppenconferentie is aangewezen als woordvoerder op het terrein van seksueel misbruik, is tevreden over de maatregelen die tot nu toe op instigatie van Deetman zijn doorgevoerd. De hulpverlening aan slachtoffers is verbeterd, er is nu een van de bisschoppen onafhankelijke in-
20 VolZin | 16 december 2011
384330.indd 2
12-12-2011 15:28:31
Bisschop Gerard de Korte: “Het gaat mij om levende traditie, niet om traditie als een museumstuk.”
stantie voor de behandeling van klachten en voor het toekennen van financiële compensatie. Maar is dat voldoende? Dreigt niet het gevaar van een bureaucratische afhandeling van de crisis? Deetman suggereerde zoiets toen hij vorige maand de verantwoordelijken maande tot meer inlevingsvermogen ten opzichte van de slachtoffers. “Die kritiek vind ik lastig”, zegt De Korte. “Je kunt moeilijk van jezelf beweren dat je wél empathisch bent geweest. Ikzelf maar ook de andere bisschoppen en de religieuze oversten hebben de afgelopen periode in ieder geval heel veel éénop-één contacten gehad met slachtoffers. Deetman heeft daarnaast ook gesproken met de besturen van slachtofferorganisaties. Dat was voor ons tot nu toe moeilijk, omdat we eerst de feiten boven tafel wilden krijgen.” De Nederlandse bisschoppen denken na over de vraag of zij collectief een gebaar moeten maken richting slachtoffers en samenleving. De Duitse bisschop-
pen zijn in een boeteviering plat ter aarde gegaan. Volgens De Korte zijn de bisschoppen er nog niet uit of zo’n gebaar ook in Nederland gepast is. “Sommige slachtoffers zouden zo’n gebaar waarderen”, vermoedt hij “maar voor anderen kan zoiets juist theatraal of onwaarachtig overkomen. Je hebt binnen de groep van slachtoffers met heel verschillende mensen te maken.”
Gastvrij orthodox In zijn jeugd heeft Gerard de Korte nog net een staartje van de periode van het rijke roomse leven meegemaakt. Hij was naar eigen zeggen een religieus kind. “Ik herinner me nog goed hoe ik met mijn vader in een katholieke boekhandel in Utrecht altaarbenodigdheden ging kopen, zodat ik thuis misje en pastoortje kon spelen.” Vroom is hij gebleven, de dagelijkse eucharistie in de kapel van het Groningse bisschopshuis neemt een centrale plaats in zijn
16 december 2011 | VolZin 21
384330.indd 3
12-12-2011 15:28:44
geloofsleven in, maar de tijd van het rijke roomse leven is ook wat hem betreft voorgoed voorbij. “Toen kon je nog leunen op de groep. Nu komt het aan op een persoonlijk ontwikkeld geloof.” De secularisatie woedt niet alleen buiten de kerken, stelt hij vast, ze is ook binnen de kerken zelf doorgedrongen. “Er heerst naar mijn overtuiging onder christenen een grote sprakeloosheid over het geloof. Veel katholieken zijn in feite ietsisten of religieuze humanisten. Als je hen vraagt wat ze geloven, krijg je antwoorden op het vlak van normen, waarden en deugden. Dan gaat het over liefde, rechtvaardigheid en vrede. Allemaal heel mooi natuurlijk, dat meen ik oprecht. ‘Gods glorie is de levende mens’, zei een kerkvader al. Het christendom kent geen concurrentie tussen God en mens. Ook ik ben humanist, maar: een
‘Een harde orthodoxie is de oplossing niet, een open, gastvrije, hartelijke orthodoxie wel’
Fietsen
christen-humanist. Het christelijk geloof staat niet op de eerste plaats voor een ethiek, maar voor een relatie. Als christen leef ik vanuit de relatie met God. God houdt van mij, God heeft mij als mens in Christus lief. Mijn ethische leven is vervolgens een antwoord op de liefde van God.” Hoe traditioneel of conservatief is het geloof van Gerard de Korte? “Een bisschop in de rooms-katholieke kerk heeft in principe een conserverende trek”, reageert hij. “Ik heb als bisschop de taak om het geloofsgoed te beheren en te bewaken. Maar: het gaat mij om een levende traditie, niet om traditie als een museumstuk. Ik ben de oecumene zeer toegedaan, heb veel te danken aan protestantse gelovigen en theologen. Van de hervormde theoloog Oepke Noordmans (18711956) heb ik geleerd dat Christus niet alleen gekomen is voor de leerlingen maar ook voor de schare. Als historicus weet ik dat er binnen de katholieke kerk altijd verschillende gradaties van participatie hebben bestaan. Ik ben absoluut geen aanhanger van de gedachte dat we toe moeten naar een heilige zuivere kerk die leeft in afzondering van de wereld. Dat is in
€ 12,95
metuitzichtopwater metuitzichtopwater
fietsen langs de grenzen van het waterschap GPS lange afstandsroute door zeer gevarieerd landschap
|
€ 7,95 fietsen langs de grenzen van het waterschap
Met uitzicht op water
Tien Heuvelrugse fietsroutes
GPS lange afstandsfietsroutes door Gelderse Vallei en Eemland. Zwerven en genieten door waterrijk gebied. Voorzien van leuke informatie voor volwassenen en kinderen. Waterschap Vallei & Eem www.wve.nl
ISBN: 9789087880934
Utrechtse Heuvelrugzuid en omstreken. Het gebied tussen Driebergen en Rhenen, geflankeerd door de Gelderse Vallei, het Kromme Rijngebied en de Betuwe. Een prachtig gebied om per fiets te verkennen. Cees de Kroon
ISBN: 9789087880910
Verkrijgbaar bij de bekende boekverkopers of rechtstreeks via
www.bduboeken.nl 22 VolZin | 16 december 2011
384330.indd 4
12-12-2011 15:28:47
feite een heel onkatholieke gedachte. Binnen de kerk groeien, om met het Evangelie te spreken, het graan en het onkruid samen op. Er bestaat dus ook veel zondigheid in de kerk. Anderzijds, de wereld is niet alleen maar een poel van duisternis, maar het goede, het ware en het schone dat er in de wereld is, is een werk van de heilige Geest. Als het om de verhouding van kerk en wereld gaat, is het katholieke denken helemaal niet antithetisch, maar juist synthetisch. Ik verzet me daarom tegen bepaalde tendensen binnen de kerk van dit moment. Een harde orthodoxie, waarin het vooral gaat om regels, is niet de oplossing. Veeleer gaat het om een open, gastvrije, hartelijke orthodoxie: vasthouden aan de belijdenis van de kerk zoals die in de Schrift en de kerkgeschiedenis gestalte gekregen heeft – de belijdenis van de drie-ene God, Vader, Zoon en Geest –, maar tegelijk open staan voor de cultuur van vandaag en waarderen wat daarin goed is.”
Trouwe liefde De Korte is binnen de bisschoppenconferentie belast met de portefeuille kerk en samenleving. Hij komt op voor de armen, binnen en buiten Nederland, voor sociale cohesie in de samenleving en voor beschaafde omgangsvormen in het publieke domein en verzet zich tegen wij-zij-denken en de islamofobe opstelling van de gedoogpartij. De opstelling van de r.-k. kerk ten aanzien van maatschappelijke kwesties ondervindt zowel binnen als buiten eigen kring veel waardering. Die waardering is er evenwel niet als het gaat om zaken die de persoonlijke moraal betreffen. Hoe dealt de bisschop daarmee? Hij haalt een klassieke roomse uitdrukking aan: als pastor moet je op de preekstoel een leeuw zijn, maar in de biechtstoel een lam. Anders gezegd: “Bij persoonlijke morele kwesties gaat het erom of je mensen kunt overtuigen. Want uiteindelijk vormt het persoonlijke geweten van een mens de laatste instantie. Wanneer een gelovige – bijvoorbeeld een homoseksueel – in geweten meent dat hij zijn leefwijze voor God kan verantwoorden, treed ik daar als pastor niet in.” Mooi meegenomen, zal de scepticus zeggen. Maar zou het toch niet beter zijn om bepaalde leerstukken weg te strepen? Neem nu de opvatting dat seksuele omgang alleen geoorloofd is binnen een huwelijk van man en vrouw. Op zijn zachtst gezegd: die leer functioneert zelfs voor katholieken niet meer. De Korte is realist genoeg om dat onmiddellijk toe te geven. “Als historicus weet ik trouwens dat er op dit terrein altijd een spanning bestaan heeft tussen het leven en de leer.” Maar afschaffen komt voor hem niet in het vizier. “Onze kerk koppelt seksualiteit aan trouwe liefde. Juist ook in onze tijd waarin seks voor veel mensen een consumptiegoed is geworden, getuigt die leer
Historicus, theoloog, bisschop Gerardus Johannes Nicolaas de Korte (Vianen, 1955) studeerde geschiedenis en theologie en werd in 1987 tot priester gewijd. Hij was pastor in de binnenstad van Utrecht en rector van de priesteropleiding Ariënskonvikt. In 2001 werd hij benoemd tot hulpbisschop van Utrecht, in 2008 tot bisschop van Groningen-Leeuwarden. Van de zeven r.-k. bisdommen in Nederland is dit het bisdom met het minste aantal gelovigen (ruim 100.000) en het grootste oppervlakte: de drie noordelijke provincies plus de Noordoostpolder. van grote wijsheid. Seksualiteit komt mensen letterlijk dicht op de huid. Ik heb als pastor in de binnenstad van Utrecht, in de studentenwereld, meegemaakt hoe jongeren – meisjes maar ook jongens – beschadigd werden door slordige seksuele relaties. We zijn geëvolueerd van een preutse en lichaamsvijandige cultuur naar de liberale beleving van nu. Die is niet altijd verheffend of menswaardig. Denk aan de nachtuitzendingen van de commerciële omroep waarin vrouwen zich in de verhuur zetten. Of aan de prostitutie. Als ik op zondagmorgen naar een parochie rijd, kom ik langs de rosse buurt. Ik zie pooiers in grote auto’s hun geld ophalen en vrouwen afleveren. Dat zijn vooral Bulgaarse en Roemeense vrouwen die met valse beloften hierheen zijn gelokt. De Amsterdamse wethouder Lodewijk Asscher zei onlangs dat bestuurders een collectieve zwijgcultuur rond de prostitutie hebben gecreëerd. Als sociaal-democraat komt hij op voor vrouwen die misbruikt worden. Heel goed dat zulke geluiden ook buiten de kerk klinken. Op seksueel vlak heerst veel banaliteit, is er sprake van geweld en misbruik - in de samenleving, maar helaas ook binnen de kerk. Ons past dus bescheidenheid. Tegelijkertijd maken deze feiten het eens te meer zinnig om de band tussen seksualiteit en trouwe liefde te benadrukken.”■
16 december 2011 | VolZin 23
384330.indd 5
12-12-2011 15:28:53