Reportage
Diva Dichtbij verzorgt professionele optredens ‘aan het bed’
‘Jouw lot is ook het mijne’ Als je oud en behoeftig bent en niet meer zelfstandig naar het theater kunt, is daar altijd nog Diva Dichtbij. De diva’s van de door Pieternel van Amelsvoort opgerichte stichting weten met hun zangvoorstellingen die diepe gevoelslaag te raken die, als je in een zorg- of verpleeghuis woont, nog maar zelden wordt aangeraakt. “Mooi zingen, ja. Maar je moet ook werkelijk contact kunnen maken.” door Geertje Cornelissen foto’s Hapé Smeele
Ten slotte knielt Pieternel voor hem neer en zingt de Habanera uit Carmen, terwijl haar vingers op zijn schouders dansen.
22 VolZin | 16 maart 2012
VOL006_22_Cornelissen.indd 22
08-03-12 16:18
Ze draagt een oceaanblauwe jurk met bloemvormige borduursels. Een kar op wieltjes, bekleed met blauwgroene doeken, een waaier en andere kleurrijke attributen, fungeert als decorstuk. Onder de versiering gaat een stereo-installatie schuil voor de begeleidende muziek. Zangeres Pieternel van Amelsvoort treedt vandaag voor de derde keer op in ‘Berkumstede Woonzorgcentrum De Wissel’ in Zwolle. “Na mijn tweede voorstelling raakte ik in gesprek met een man die ik toevallig op de gang trof. Spontaan vroeg ik hem of hij een lied wilde horen. Hij reageerde enthousiast en we hadden enorm veel plezier samen. Of ik toch alsjeblieft terug wilde komen.” Met de hulp van sponsoren kon ‘De Wissel’ een nieuw optreden regelen. Pieternel is er vandaag voor een groep geïnteresseerden van de verzorgingsafdeling en voor Jan de Bruijn, de ‘man op de gang’. Hij krijgt een persoonlijk optreden. In zijn kamer prijkt een foto van Pieternel op de tv-kast. De Bruijn: “Je doet me denken aan mijn zus, in haar jonge jaren”. Op verzoek zingt Pieternel een Duitse ballade uit de jaren veertig. “Wir haben beide den selben Stern. Und dein Schicksal ist auch meins”, (“We hebben beiden hetzelfde gesternte. En jouw lot is ook het mijne”) zo klinkt het. Ze pakt de handen van haar toehoorder. Hij lacht onafgebroken, terwijl haar warme, volle stem de ruimte vult. “Dit brengt me zover terug”, fluistert De Bruijn. Er volgen nog een paar Duitse klassiekers. “Eine Frau wird erst schön durch die Liebe”, zingt Pieternel. Ze knipoogt en deint mee op de maat van de muziek.
Aanstelleritis “Voor dit werk heb je als artiest een extra zintuig nodig. Je moet niet alleen mooi kunnen zingen, maar ook in staat zijn om werkelijk contact te maken”, zegt Pieternel naderhand in haar kleedkamer. “Je moet iemand met jouw blik het gevoel geven dat hij er mag zijn zoals hij is.” Haar eigen vermogen tot werkelijk contact via zang ontplooide ze relatief laat. Ze was bijna dertig toen ze aan het conservatorium begon. Voor die tijd deed ze onderzoek aan de Landbouw Universiteit. “Dat werd me te eenzijdig. Achter de microscoop ging ik langzaam een beetje dood. Ik weet
Ouderen in verzorgings- en verpleeghuizen hebben vaker hun muurtje van valse schaamte verloren.
nog dat ik langs het proefveld van de universiteit naar huis fietste en dacht: zonder landbouw kan ik leven, maar zonder zingen niet. Toen heb ik de knoop doorgehakt. Ik kon die dingen niet combineren. Ik wilde iets volledig doen, of helemaal niet.” Destijds was ze al actief in een kamerkoor en ze hield veel van theater. “Eigenlijk vond ik klassieke zang nogal aanstelleritis. Om naar te luisteren, bedoel ik.” Ze laat een uitbundig vibrato horen. “Je begrijpt me vast wel. Maar als je het zelf doet, geeft het zo’n fijn, overweldigend gevoel. Alsof alle cellen in je lichaam trillen. Tijdens de opleiding groeide mijn waardering voor klassieke muziek. Ik besefte dat sommige liederen eeuwigheidswaarde hebben.”
Diepe laag
‘Achter de microscoop ging ik langzaam dood. Zonder zingen kan ik niet leven’
Deze eeuwigheidswaarde deelt ze graag met mensen die nauwelijks toegang hebben tot kunst. Haar verlangen om dit te doen ontlook een aantal jaar geleden in Frankrijk, waar ze toevallig in een vakantiehuis voor terminaal zieken kwam. “Daar deden ze heel veel aan kunst. Schilderen, zang en dans. Prachtig was
16 maart 2012 | VolZin 23
VOL006_22_Cornelissen.indd 23
08-03-12 16:18
dat. Mensen leefden er enorm van op.” Pieternel zong meerdere malen voor de aanwezigen in het vakantiehuis. Deze momenten raakten het publiek en haarzelf bijzonder en inspireerden haar tot de oprichting van Stichting Diva Dichtbij, in 2007. Professionele zangers en zangeressen, nu acht in totaal, treden op voor mensen die niet (meer) zelfstandig naar het theater kunnen. Ze komen bij mensen thuis of zingen voor kleine groepen in verpleeg- en verzorgingshuizen. “Ons publiek is vaak al zo blij met een praatje. Deze mensen hebben veel te verwerken. Ze ondervinden hoe hun lichaam langzaam achteruit gaat en dat vergt een lang acceptatieproces. Ik hoop bij hen een diepe laag te raken. Een laag die zelden wordt geraakt. Zeker niet wanneer je nog maar amper contacten hebt.”
Tot aan het slotakkoord De kleine kamer waar Pieternel tweemaal een groepsoptreden verzorgt, heeft beige muren en gordijnen. Hier en daar toont het behang tekenen van slijtage. Aan één zijde van de ruimte bevindt zich een kleine keuken. Aan de andere zijde een raam dat uitkijkt op nog kale bomen. De lucht is grijs. Als Pieternel binnenkomt – de groep van vijftien mensen zitten al klaar – lijkt haar jurk blauwer dan tevoren. Zodra ze die Forelle van Schubert inzet, verbleken de grauwe tinten in de kamer bij de kleuren van de muziek. “Schitterend”, roept een vrouw in roze trui. Que sera, sera van Doris Day blijkt een publiekslieveling. Iedereen zingt mee, terwijl Pieternel door de kamer danst. Af en toe knielt ze voor iemand neer die ze persoonlijk toezingt. Als het moment zich daarvoor leent, pakt ze haar luisteraar bij de hand. De tweede groep, vijf dames en een heer in pak, blijkt iets terughoudender. “Waar houdt u van?”, vraagt Pieternel. “Klassiek”, klinkt het eensgezind. Op een lied van Brahms volgt een keurig applaus. Tijdens Down by the salley gardens van Benjamin Britten, sluit een van de dames haar ogen. Ze glimlacht. Het lijkt alsof ze de liefelijk vloeiende melodie zo intens mogelijk wil beleven. “Wat vindt u van het Ave Maria?” De ogen van de man in pak lichten op. “Dat heeft mijn vrouw ook gezongen.” Nu is het ijs definitief gebroken. Pieternels hoge uithalen galmen door de kamer en de man in pak vouwt zijn handen. Hij houdt ze gevouwen, vlak onder zijn kin, tot aan het slotakkoord. Als Pieternel ten slotte de Habanera uit Carmen zingt en voor hem knielt, terwijl ze haar vingers op zijn schouder laat dansen, neemt hij weer diezelfde houding aan. Eerst een beetje verstijfd, maar dan ontspant zijn gezicht. En hij lacht.
Zodra ze ‘die Forelle’ van Schubert inzet, verbleken de grauwe tinten in de kamer voelen hoe je een publiek bespeelt. Pieternel: “Je weet nooit precies met wat voor groep je te maken krijgt. Je moet op het moment zelf aftasten hoe ver je kunt gaan. Dat is een kwestie van heel veel ervaring opdoen. Bovendien heeft niet iedereen de gave om contact te maken. Op mijn conservatoriumopleiding kende ik een studente met een prachtige stem. Waanzinnig mooi. Maar ze was zo verlegen, dat ze de boodschap van haar lied niet aan anderen kon overbrengen. Je hebt doorzettingsvermogen nodig om zo’n blokkade te doorbreken. Als het al lukt.” Lukt het om al zingend contact te maken met diep dementerende ouderen? “Soms wel, maar het is zeker niet eenvoudig. Ik probeer subtiele veranderingen in de gaten te houden. Dan merk ik bijvoorbeeld dat iemand op een andere manier gaat ademen of van gezichtsuitdrukking verandert. Daar speel ik op in. Ik heb wel eens meegemaakt dat een vrouw haar kleinzoon na een optreden weer herkende. Het komt ook voor dat mensen die jarenlang niet hebben gesproken, plotse-
Subtiele veranderingen Het vergt langdurige training om aan te kunnen
De diva’s brengen kleuren van muziek en maken werkelijk contact.
24 VolZin | 16 maart 2012
VOL006_22_Cornelissen.indd 24
08-03-12 16:19
Op verzoek zingt Pieternel een Duitse ballade: “Wir haben beide den selben Stern. Und dein Schicksal ist auch meins.”
ling meezingen. Ongelofelijk. Het enige wat ik doe, is mezelf en mijn stem inzetten.”
Muurtje van valse schaamte De zangeres vindt het bij elk optreden weer confronterend om ‘dat wat ons te wachten staat’ te aanschouwen. “Als ik soms zie hoe mensen eraan toe zijn, zeker op verpleegafdelingen, dan denk ik: als het zo moet, dan weet ik niet of ik het zou kunnen. Ik vind het knap dat sommigen in staat zijn om zich te verwonderen over wat hun lichaam allemaal niet meer kan. Ik betwijfel of ik die kracht bezit.” Lange tijd moest ze niets hebben van verpleeghuizen en ziekenhuizen. “Ik was er bang voor. Wat daarbinnen gebeurt, is voor gezonde mensen ook zo makkelijk te vermijden. Het is allemaal goed verstopt. Toen een vriend van mij ALS (een spierziekte, red.) kreeg, vroeg ik hem hoe het kon dat hij nog dagelijks vrolijk opstond. Ikzelf had de ene huilbui na de andere. ‘Maar ik ben er nog. Ik ben nog steeds dezelfde persoon’, was zijn antwoord. Daarin had hij natuurlijk gelijk. Zo zijn ouderen in verzorgingshuizen en verpleeghuizen ook gewone mensen.
Pieternel van Amelsvoort (51) studeerde klassieke zang aan het conservatorium in Utrecht. In 2007 richtte ze Stichting Diva Dichtbij op. De doelstelling luidt: “Door middel van muziek, theater en andere kunstvormen, mensen met een ziekte of anderszins kwetsbare mensen bijstaan en hun situatie in gelukkiger en gezonder perspectief helpen plaatsen.” Inmiddels zijn er zes diva’s en twee divo’s, allen professionele zangers, binnen de stichting actief. Op aanvraag verzorgen zij optredens door het hele land. Bekijk de website voor meer informatie: www.divadichtbij.nl.
Het mooie is dat ze hun muurtje van valse schaamte hebben verloren.” Wat ze daarmee bedoelt? “Vaak vinden mensen het akelig als je ze lang aankijkt. Het is ongebruikelijk. Het hoort niet. Daarom wenden ze hun blik af. Naarmate je kwetsbaarder wordt, deert zo’n onuitgesproken regel je minder. Je behoefte aan intimiteit groeit en je staat open voor verbinding. Voor mij is dat heel fijn. Als zangeres ben ik immers op zoek naar die diepe connectie.” ■ De naam Jan de Bruijn is op zijn verzoek gefingeerd.
16 maart 2012 | VolZin 25
VOL006_22_Cornelissen.indd 25
08-03-12 16:19