opinie
Katholieken, kom in opstand Hoogste tijd voor een Roomse lente “Te lang hebben katholieken de onmenselijke trekken van hun kerk gedoogd”, stelt protestant Jan Offringa. “ Zeg uw kerkleiding de wacht aan, stel een ultimatum. Nog vijf jaar: verandert er niets, kom dan bij ons.”
door Jan Offringa
Wanneer wordt het Sint-Pietersplein het Tahrirplein?
Grondige zelfreflectie, aftreden van bisschoppen, een ritueel voor de slachtoffers, publieke boetedoening. Aan bespiegelingen en voorstellen naar aanleiding van het seksueel misbruik in de rooms-katholieke kerk heeft het de laatste tijd niet ontbroken. Maar gaan die reacties wel ver genoeg? Gaan zij niet voorbij aan de kern van de zaak? Wat de r.-k. kerk nodig heeft is niet minder dan een Roomse lente. De omwenteling waar deze kerk behoefte aan heeft, is niet minder groot dan die in de Arabische wereld. En ook hier geldt: hoop is alleen te verwachten van de basis.
homoseksuele prins carnaval ontvangt geen hostie, een betrokken kerklid dat voor euthanasie kiest wordt de uitvaart geweigerd, een bejaarde priester dient zijn partner na veertig jaar de deur te wijzen, een pastoraal werker dreigde te worden ontslagen omdat hij zichzelf priesterlijke taken zou hebben toegeëigend. En als klap op de vuurpijl blijkt nu dat duizenden kinderen niet veilig waren in hun katholieke jeugd en bovendien dat deze misdaden zijn toegedekt en gedoogd. Geen wonder dat de ooit zo geroemde katholieke loyaliteit in haar tegendeel is omgeslagen.
Failliete boedel
Ultimatum
Als instituut krijgt de r.-k. kerk meer en meer de trekken van een failliete boedel. Binnen haar muren blijkt de door God beoogde humaniteit, voor zover ik me herinner een geliefde uitdrukking van Edward Schillebeeckx, ver te zoeken. En er is nauwelijks vooruitzicht op verbetering. De kerkleiding maakt herhaaldelijk duidelijk niet spontaan bereid te zijn tot verandering. Daarom rest er niets anders, net als in de Arabische wereld, dan druk van onderop. Te lang hebben katholieken de onmenselijke trekken van hun kerk gedoogd. Nog altijd spelen in deze kerk vrouwen een ondergeschikte rol. Gescheiden mensen mogen geen zegen over hun tweede huwelijk ontvangen. En de incidenten blijven zich opstappelen: een
Is het niet beter dat gelovigen deze kerk gezamenlijk de wacht aanzeggen? Daarom wil ik voorstellen dat het kerkvolk zijn leiding een ultimatum stelt van vijf jaar. Dan is het 2017, precies 500 jaar na de ooit door Luther ingezette hervorming. Parochianen geven hun kerk in die periode de kans om fundamentele verandering in gang te zetten. Gebeurt dat niet dan zullen zij op 31 oktober 2017 hun conclusies trekken. Menigeen is zich er nog van bewust hoe de vorige lente - die van het Tweede Vaticaans Concilie in de jaren zestig - in de decennia daarna langzaam maar zeker de kop is ingedrukt. Nu is het 50 jaar later, en kan alsnog worden doorgezet wat toen in de kiem aanwezig was: de vernieuwing van kerk en ambt. Dat alles in de hoop op een levende gemeenschap waarin mensen hun geloof, hoop en liefde volop kunnen delen.
Kritische bisschoppen bestaan niet. Lang voor de wijding is hen al de ruggengraat gebroken
Echte hervormingen Het zelfonderzoek dat de katholieke wereld nodig heeft ligt al klaar. Het is gedaan door mensen als Hans
14 VolZin | 13 april 2012
406617.indd 2
6-4-2012 9:03:30
Küng en Eugen Drewermann. In heldere analyses geven zij aan wat er zoal mis is in hun – voor Drewermann voormalige – kerk. Twee dingen springen met name in het oog. Ten eerste een steile hiërarchie die een cultuur van volgzaamheid, zwijgen en gedogen afdwingt. Ten tweede een ernstig verwrongen visie op vrouwen en seksualiteit, die - dat laat ik graag in het midden - zowel de oorzaak als het gevolg van het celibaat kan zijn. Een echte hervorming zal hierin fundamentele verandering moeten brengen. Gebeurt dat niet, dan kun je kiezen uit een van de stappen die Hans Küng opsomt in zijn laatste boek Is de kerk nog te redden? (2011). Hij noemt onder andere de mogelijkheid van uittreden of afsplitsen, maar de meest voor de hand liggende stap blijft onderbelicht: word lid van een andere kerk. Daar ben je ongetwijfeld welkom en kun je voluit participeren.
Onvoorwaardelijke gehoorzaamheid Küng vertelt in zijn boek nog eens dat het huwelijksverbod voor alle priesters in de westerse kerk pas uit de elfde eeuw stamt. Ook legt hij uit waarom er weinig veranderingsgezindheid onder de huidige bisschoppen leeft. Kritische priesters worden namelijk door het Romeinse personeelsbeleid van de kandidatenlijst afgevoerd, of gedwongen zich te conformeren aan de pauselijke lijn. “Dat betekent: een komende bisschop wordt lang voor zijn wijding de ruggengraat gebroken en onvoorwaardelijke gehoorzaamheid aan Rome ingepompt. Tegelijkertijd wordt hij voor zijn benoeming door de betreffende nuntiatuur met behulp van een vragenlijst getest op zijn Romeinse rechtgelovigheid.” Op deze lijst, weet Küng, staat onder andere de vraag
Katholieken aan de basis zijn door de jaren heen veel te ver gegaan in hun acceptatie van pijnlijke situaties
of men de celibaatswet beaamt en de priesterwijding van vrouwen afwijst. Zo niet, dan kan men naar promotie fluiten. Van hun eigen kerkleiding moeten hervormingsgezinde katholieken het dus niet hebben. Wel zouden ze steun mogen verwachten van andere kerken. Die zouden, solidair met kritische parochianen, de druk kunnen opvoeren. Ze delen in de schaamte van de kerkelijke misstanden. Ze hebben trouwens ook last van het negatieve imago dat hun grote zus aankleeft. Dat imago straalt af op alle kerken, omdat buitenstaanders - en dat geldt zeker voor mensen in de media, met als schoolvoorbeeld Jeroen Pauw – vaak nauwelijks de onderlinge verschillen kennen. De keren dat ik als protestants predikant moet uitleggen dat ik gewoon getrouwd ben, zijn legio. Tot nu toe houden andere kerken zich echter op de achtergrond en blijven ze steken in een vaag soort verbondenheid. Mijn eigen Protestantse Kerk in Nederland meent in haar laatste visienota zelfs nieuwe impulsen te moeten geven aan de ingezakte dialoog met de r.-k. kerk. Terwijl ze nog niet zolang geleden door diezelfde r.-k. kerk is weggezet als een ‘kerkachtig genootschap’. Is het niet beter gepaste afstand te nemen en te tonen dat het anders kan? Zeker, ook de PKN heeft haar grote beperkingen en ernstige gebreken. Maar ze kent wel talloze plekken waar een homoseksueel paar gezegend wordt, en een gescheiden man of lesbische vrouw op de kansel staat. Ook zijn er duidelijke procedures in geval van seksueel misbruik en ze probeert al jaren adequaat te reageren als kerkelijke functionarissen daarin betrokken zijn.
Word protestant Het is niet mijn bedoeling te stoken in een al dan niet goed huwelijk . Het gaat mij hier om de geschokte katholieken die niet weten wat ze nog kunnen of moeten. Eigenlijk zijn ze door de jaren heen veel te ver zijn gegaan in hun acceptatie van pijnlijke situaties. In mijn studietijd liep ik stage in een dekenaat waar veel bevlogen vrijwilligers samen het parochieleven gaande hielden. Ze zijn met talloze anderen vaak op onprettige wijze terzijde geschoven. Murw verdwenen ze naar de rand of verlieten ze hun kerk. Terwijl ze elders volop ruimte en waardering zouden krijgen. Tegen hen wil ik zeggen: lieve katholieken, als je het kunt opbrengen, geef je kerk dan nog een paar jaar de kans. Verandert er niets? Word dan protestant, remonstrants, anglicaans of oud-katholiek. Daar ben je ongetwijfeld welkom! ■ Jan Offringa is protestants predikant te Kesteren en oud-voorzitter van de predikantenbeweging Op Goed Gerucht.
13 april 2012 | VolZin 15
406617.indd 3
6-4-2012 9:03:34