VolZin
nummer 22 | � 4,30 11 november 2011 | jaargang 10 | www.volzin.nu
tijdschrift voor zinvol leven
Winnaar Volzinprijs Els Bugter
‘Het midden, dat waren alle anderen, de k uddedieren’
Musicus Merlijn Twaalfhoven
‘De hoogste waarde van kunst is ontregelen’ VolZinlezing 2011, Peter Nissen
‘Religie: weg van het midden?’ Heilig vuur (6)
Boeddha met hanenkam roeit tegen de stroom in
heilig vuur (6)
‘Tegen de Stroom in’ introduceert Europees boeddhisme
‘ Boeddha heilig? Absoluut niet’
‘Tegen de stroom in’ is een nieuwe boeddhistische groep in Nederland, de eerste zelfs van haar soort in Europa. In Nederland zijn naar schatting 125.000 boeddhisten, verenigd in een dertigtal groepen, maar deze sangha is speciaal. “Ik wil absoluut geen boeddhist worden.” DOOR Cees Veltman foto’s Jorrit Timmermans
De bijeenkomst in de sangha begint met drie kwartier meditatie.
28 VolZin | 11 november 2011
VOL022_heilig vuur 6.indd 28
04-11-11 09:40
Na de meditatie volgt een kringgesprek dat over alles kan gaan, van de boeddhaleer tot de nadelen van roddelen en illegaal downloaden.
Drie kwartier stilzitten op een kussen. Ze vinden het wel lang duren, zeggen de deelnemers na afloop. De iPhone heeft zojuist dienst gedaan als klankschaal om begin en einde van de sessie te markeren. Sommigen hadden moeite de gedachtestroom van de dag stop te zetten, anderen voelden vooral hun rug of knieën. Allemaal voelden ze de aandacht van de fotograaf. “Mediteren als iemand met z’n big ass camera vol in je gezicht staat te flitsen de hele tijd. En je kunt niets doen”, moppert deelnemer Marlou Jager (27), maar moedig en hartelijk werken ze bijna allemaal aan de fotosessie mee, ook zij. Het komt vaker voor dat hun meditaties worden verstoord door geluid van buitenaf, hier in het Rotterdamse Djoj-centrum dat uitpuilt van allerlei andere activiteiten. Alleen vandaag al vijftien cursussen van cranio-sacraal therapie en stilstaan bij de dood tot yoga voor zwangeren en t’ai chi. Maar het gaat dan ook om een centrum voor groei, ontwikkeling, bewustzijn en balans. Groeien doet de sanga (boeddhistische gemeenschap) wel . Naast deze Rotterdamse
Mediteren helpt om reflectief in het leven te staan.
‘We leren geen teksten in talen waar we niets van snappen, we ontdoen het boeddhisme juist van zijn heiligheid’ groep, zal een groep beginnen in Amsterdam en mogelijk ook in andere steden. Deze keer zijn ze slechts met z’n achten, vorige week waren het er vijftig. Een van hen is er pas voor de tweede keer: “Ik zie wel wat er gebeurt.” Na de meditatie volgt een kringgesprek dat over alles kan gaan, van de boeddhaleer met zijn achtvoudige pad tot de nadelen van roddelen, vlees eten en illegaal downloaden van muziek.
Innerlijke revolutie De stichter van de groep, Frank Uyttebroeck (51), is er niet bij deze maandagavond. Hij is al maanden in Amerika bij Noah Levine, de stichter van de Against the Stream-beweging, ontstaan in 2008, met twee centra in Los Angeles. Hij gaat uit van het theravada- traditie maar gebruikt ook wel technieken uit andere tradities. Het gaat de leden ervan niet om sereen op een kussentje te zitten, maar om niets minder dan “een innerlijke revolutie uit protest tegen hebzucht, tegen haat, tegen egocentrische neigingen en gewoontes.” Levine (40) is psycholoog en een van de meest invloedrijke boeddhistische leraren van Amerika op dit moment. Met zijn uitgebreide tatoeages – Against the Stream in de hals – punkkleding en criminele verleden, verkondigt Levine dat rituelen cultuurhistorisch bepaald zijn en dat wij die nu hier in het Westen niet nodig hebben. De Boeddha deed immers zelf ook niet aan rituelen. Zijn ‘Amerikaanse boeddhisme’ is gericht op persoonlijke verlichting, in tegenstelling tot het meer altruïstische zenboeddhisme in China. Boeddha’s letterlijke woorden wil hij de kern laten vormen van de stroming.
11 november 2011 | VolZin 29
VOL022_heilig vuur 6.indd 29
04-11-11 09:40
het te zeggen.” Het draait bij ‘Tegen de stroom in’ om een rebelse interpretatie van de rebelse woorden van Boeddha, de dharma. Uyttebroeck maakt een onderscheid tussen boeddhist zijn, of de dharma volgen. “Ik doe dat laatste, ik wil Boeddha’s woorden volgen. We wegen Boeddha’s woorden af tegen ons eigen leven en kijken wat dat oplevert. Die woorden, te vinden in de soetra’s, zijn zo logisch en helder dat de bedoeling ervan zonneklaar is. Maar we laten ons niet verleiden tot mystiek geneuzel en raadselachtige beschouwingen.” Marlou Jager en Gino van Weenen: “Ook voor de gezelligheid.”
Uyttebroeck toont zich eveneens niet gehecht: “Boeddha heilig? Absoluut niet. Wedergeboorte? Hell no,” verklaarde hij in het webweekblad Nieuw Amsterdams Peil. Samen met onder meer Annemarie Opmeer (1979), hoofdredacteur van het opinieblad van de Vereniging Milieudefensie Down to Earth, wil hij proberen in Nederland de woorden van Boeddha voor iedereen toegankelijk te maken door tijdens de bijeenkomsten af te zien van rituelen. Past dit in de Nederlandse trend van sterk gepsychologiseerde leringen? De dharma (boeddhistische leer) is psychologie, zegt hij. Er is na de dood van de Boeddha religie van gemaakt. Als een inval-zenleraar toch nog even buigingen op het kussen wil maken, dan is dat wel even schrikken. Ze zijn er niet aan gewend, maar gaan er ook niet moeilijk over doen. De aantrekkingskracht van het ‘Europese boeddhisme’ ligt volgens Uyttebroeck ook in de simpelheid ervan. “We plaatsen boeddhisme in het hier en nu. We leren geen teksten in talen waar we niets van snappen, we ontdoen het boeddhisme juist van zijn heiligheid. Ik woon niet in China of Tibet. Ik ben gewoon een Belgische pummel.” Hij noemt Boeddha ook wel Sid, als afkorting van Siddharta, zijn naam. “Of gewoon chef.” Twintig jaar geleden was de bassist en componist Uyttebroeck nog een ander mens. “Ik was onhebbelijk, arrogant, koud en vervelend,” zo citeert NAP hem verder. Rond zijn twintigste verhuisde hij naar Rotterdam om aan het conservatorium muziek te studeren. Tien jaar later zag hij voor het eerst een boek over de dalai lama. “Ik dacht: die vogel, de Boeddha, zegt precies wat ik denk en voel én heeft de kloten om
Geen boeddhist “Ik wil absoluut geen boeddhist worden”, zegt een van de deelneemsters na afloop van de meditatie in Rotterdam. Toch komt zij graag naar de bijeenkomsten en grapt deze keer “alleen gemediteerd” te hebben, “niet geboeddhist”, daarmee een kernpunt rakend. De meeste Aziatische boeddhisten mediteren niet, al is meditatie wel een onderdeel van de dharma. De laatste drie punten van het achtvoudige pad gaan juist over meditatie. Zij kwam bij de groep nadat ze eind augustus op de trappen van het Rotterdamse stadhuis had deelgenomen aan een van de over de hele wereld populaire meditatie-‘flashmobs’. De uit Amerika overgewaaide flashmobs willen ‘positiviteit verspreiden en een moment van eenheid realiseren’.
“Ik hou niet van geloven, ik wil weten.”
‘We wegen Boeddha’s woorden af tegen ons eigen leven en kijken wat dat oplevert’ 30 VolZin | 11 november 2011
VOL022_heilig vuur 6.indd 30
04-11-11 09:41
‘Volgende week ben ik de baas van de sangha. De boeddhisten een beetje tuchtigen’ Een uitzondering is zij met dit standpunt niet bij ‘Tegen de stroom in’. Religie, geloof en God zijn woorden waar ze een beetje van schrikken of zelfs van tegen het plafond vliegen. “Ik hou niet van geloven, ik wil weten”, zegt een van hen. Jezelf boeddhist noemen? Dat doen ze liever niet. Een boeddhabeeld? Dat is er niet te vinden op hun ontmoetingsplek in het Djojcentrum, al zijn ze wel een beetje trots op de boeddha met felrode hanenkam op hun website. Elke dag mediteren, elke maandag naar de sangha, dat voelt aan als tegen de massa ingaan. Student politicologie Marlou Jager (27) en evenementenorganisator Gino van Weenen (25) – beiden met een rooms-katholieke achtergrond – kunnen er niet meer zonder, hoe afstandelijk ze er ook over praten. “Volgende week ben ik de baas van de sangha. De boeddhisten een beetje tuchtigen”, twittert Marlou ondeugend. En Gino bekent dat de “gezelligheid van de groep ook heel belangrijk is”. Ze blijven na de wekelijkse meditatie en het kringgesprek bij Djoj zitten tot ze eruit geschopt worden. Ze twitteren zelfbewust dat ze de buitenwereld wel “ff vertellen hoe cool boeddhisme is.” Maar alles zonder de neiging leiders te volgen. “Zeg niet: Boeddha is mijn leraar, hij zal wel gelijk hebben. Je weet zelf heel goed wat tot heil strekt en wat afkeurenswaardig is, handel naar dat inzicht”, zei de Boeddha immers zelf. Het gaat er dus om dat iedereen zelfstandig denkt. Dat werkt en maakt onderdeel uit van de succesformule. Die formule trekt jongeren aan die in het boeddhisme een manier zien om reflectief in het leven te staan. Ze willen niet blind geloven. Mediteren helpt daarbij. Je hoeft alleen maar je goede kanten te cultiveren en te zien dat de werkelijkheid niet statisch is maar juist steeds verandert en vernieuwing nodig heeft. Het gaat om bevrijding. Dat spreekt jongeren natuurlijk aan. Zo wordt het millennia-oude boeddhisme gemakkelijk als relevant ervaren voor deze tijd. Als kernbegrippen voor hun sangha noemen Gino en Marlou: reflectie, verdieping, verbondenheid, compassie, hard werken, gezelligheid en elkaar helpen.
Logisch Ook Levine is natuurlijk niet heilig, al lijkt zijn naam op devine (goddelijk). Gino: “Hij is niet onze ultieme leraar en dat wil hij ook niet zijn. Ieders eigen leven staat centraal. En er zijn veel meer mensen die in zijn richting denken, maar wij vinden natuurlijk wel dat
Het gaat om niets minder dan een innerlijke revolutie uit protest tegen hebzucht, tegen haat, tegen egocentrische neigingen en gewoontes.
we iets met zijn ideeën kunnen.” Een punt waarop hij het niet eens is met Levine kan hij ook na lang nadenken niet noemen: “Dan zou ik zijn boeken opnieuw moeten lezen.” Als je het boeddhisme uitlegt aan belangstellenden, is de reactie meestal: dat klinkt allemaal logisch, is zijn ervaring: “Het boeddhisme is een niet-godsdienstige levensbeschouwing, die uitgaat van het verkrijgen van zelfinzicht waardoor je niet meer hoeft te lijden, een centraal begrip in het boeddhisme. We zien de dingen oppervlakkig, niet zoals ze werkelijk zijn en daarom lijden we.” Gino voelt zich als liefhebber van martial arts (gevechtstechnieken) niet zo boeddhistisch, al hebben boeddhistische monniken wel een traditie op dat punt. En ondanks het eerste gebod in het boeddhisme - doodt geen levende wezens - gaan boeddhisten soms toch tot geweld over. Het rozige beeld dat het boeddhisme een en al vreedzaamheid is, is niet helemaal onwaar, maar toch wel wat eenzijdig, stelt dan ook de antropoloog Yves Menheere. Maar Uyttebroeck weerspreekt: “Er is geen gewelddadige kant aan de dharma. Lees de soetra’s: daar staat in 14.000 bladzijden geen enkel woord van geweld. Er is nog nooit een daad van geweld gepleegd ‘in naam van het boeddhisme’.” Voor Gino en Marlou is de al dan niet gewelddadige kant van het boeddhisme geen onderwerp van gesprek. “Vrijheid, dat is misschien toch wel het belangrijkste”, zegt Gino. “Steve Jobs zei dat de dood een van de mooiste dingen van het leven is omdat daaruit uiteindelijk weer iets nieuws uit voortkomt. Alles verandert immers.” ■
11 november 2011 | VolZin 31
VOL022_heilig vuur 6.indd 31
04-11-11 09:41