VolZin
NUMMER 19 | € 4,30 30 SEPTEMBER 2011 | JAARGANG 10 | WWW.VOLZIN.NU
tijdschrift voor zinvol leven
Yeşim Candan:
‘Holland, stop met bang zijn’ Schrijver Meir Shalev:
‘Joden hadden beter naar Jezus kunnen luisteren’
Economische crisis
Spiritueel recept voor de nerveuze beurs Waar blijft de opstand?
‘Marokkanen denken met hun buik’ VOL019_01_cover.indd 1
22-09-11 16:47
‘Als je al die verschillende mensen en denkwijzen en sferen en culturen weet te benutten, boor je een enorme creativiteit aan’ 6 VolZin | 30 september 2011
272211.indd 2
26-9-2011 14:30:09
interview
Yeşim Candan brult en stampt Nederland wakker
‘Diversiteit is cashen’ Geboren in een achterstandsbuurt in Rotterdam krijgt ze op het HBO de smaak van leren en je ontwikkelen goed te pakken. Nyenrode volgt, daarna gaat het hard. Onlangs verscheen haar boek Nederland, word wakker! waarin Yeşim Candan (35) ons land, Mark Rutte, Henk en Ingrid en de Nederlandse man oproept om, u raadt het al, wakker te worden. door Trea van Vliet foto’s Roy Beusker
Ze wist Balkenende en Bolkestein voor haar karretje te spannen in haar strijd voor diversiteit, ze introduceerde de term ‘bicultureel’ ter vervanging van ‘allochtoon’, won prijzen, verkondigt luidkeels waar ze maar kan hoe dom het is om bang te zijn voor ‘anders’ en richtte een politieke partij op die ook weer ten onder ging. Yesim Candan raast door het leven, ook nu ze net bevallen is van haar tweede kind, een zoontje. Ze heeft bijgetankt in Turkije, want al die regen hier, dat is niet goed na een bevalling. Maar niet alleen de zon heeft haar accu opgeladen. “De sfeer is in Turkije zo anders dan in Nederland, zoveel optimistischer… De economische groei is enorm. Iedereen daar wil van niets iets maken, er is zoveel ondernemerschap. De vader van één van mijn vrienden was vroeger vrachtwagenchauffeur en heeft nu een hele keten hotels. En zo vergaat het velen. Ik ben in Nederland zzp’er en dat is eigenlijk niet goed voor mij. Ik heb regelmaat en structuur nodig en daarom ben ik weer op zoek naar een gewone baan. Die zou ik heel graag in Turkije vinden. In Nederland voel ik me klein gehouden, zeggen ze tegen me dat ik het lekker rustig aan moet doen na de bevalling. In Turkije is een vriendin van me ook net bevallen en op de dertiende dag was ze alweer inkopen aan het doen voor haar eigen bedrijf. Daar bruist het. Ik wil daaraan meedoen, ik wil knallen.”
Zielig of zwak Nederland knalt niet, is haar boodschap. We zijn murw, in slaap gesust door teveel luxe en dan heerst er ook nog eens een benepen politiek klimaat. “Al die vooroordelen, al die angst… Te lang is onvrede en onrust niet uitgesproken geweest. Allochtonen werden ten onrechte als zielig of zwak gezien en daar is misbruik van gemaakt. Fortuyn maakte een einde aan het zwijgen en dat was goed. Maar nu zou er weer rust en vertrou-
wen moeten komen zodat we weer met elkaar aan de slag kunnen. Dat zie ik niet gebeuren en dat is dom. Nederland moet de komende tijd alle zeilen bijzetten om economisch te overleven en diversiteit betekent cashen. Als je al die verschillende mensen en denkwijzen en sferen en culturen weet te benutten boor je een enorme creativiteit aan. Creativiteit betekent vernieuwing, groei, succes. Maar Nederland is liever bang. Ga kijken in Alanya. Henk en Ingrid komen er dolgraag op vakantie, willen er zelfs wonen. Geef ze eens ongelijk. Er wonen daar heel veel West-Europeanen en de Turken dragen hen op handen. Waarom? Omdat ze geld meenemen. In Nederland zou het ook zo moeten zijn dat nieuwkomers geld meebrengen.”
Geen uitkering Als ze minister van Integratie was, wist ze het wel: “Ik zou meteen regelen dat nieuwkomers geen uitkering meer krijgen. Zo móeten ze wel een bijdrage leveren aan het land en dat is voor iedereen goed. De Nederlanders hoeven dan ook minder bang voor ze te zijn.” Zo’n harde aanpak heeft een prijs, dat realiseert ze zich. Ze heeft hem zelf betaald. Haar grootvader kwam in de jaren zestig naar Nederland zonder hulp of uitkering. Het was keihard werken om te overleven in een vreemd koud land. Hij haalde zijn familie hierheen, waaronder de moeder van Yesim. Die generatie ging ook in de overlevingsstand. En met een moeder die altijd ongelukkig was en een vader die alleen maar werkte was er voor Yesim en haar broertje geen ruimte om kind te zijn. Ze zat rustig op negenjarige leeftijd een week alleen thuis met brandwonden, niemand zorgde voor haar. Een vriendinnetje werd doodgereden bij het oversteken omdat niemand hen leerde dat je goed naar links en naar rechts moest kijken. “Ik was bang en eenzaam. Door een onveilige buurt alleen naar school lopen, gepest worden omdat ik Turks was… Ook ik was aan het overleven.” Hoe ze zich daarmee verzoend heeft? Zoals ze zich met alles verzoent: “Al het negatieve brengt iets positiefs. Mijn jeugd heeft me gemaakt tot wie ik ben, de vechter, de doorzetter. Ik laat me door niets of niemand meer tegenhouden. Ik ben wie ik ben en ik geef me helemaal. En als je aan mijn geliefden komt, wordt het zwart voor mijn ogen en verander ik in een brullende leeuw.” Na haar studie ging ze werken bij opleidingsinstituut De Baak. Ze creëerde er haar eigen baan, want er was
30 september 2011 | VolZin 7
272211.indd 3
26-9-2011 14:30:20
een personeelsstop. Biculturele talenten binnenhalen, organisaties leren omgaan met diversiteit, dat was haar missie. Voor een groot congres dat ze organiseerde stuurde ze toenmalig premier Balkenende een persoonlijke brief met een uitnodiging. Haar collega’s lachten haar uit, vonden haar te informeel, waarschuwden dat zoiets toch niet lukte. Maar het lukte. Op haar dertigste zat ze bij hem in het Torentje en daarna was hij haar gast op het congres. Stel dat ze nu bij Rutte in het Torentje mocht komen, wat zou ze hem dan zeggen? “Rutte word wakker! Sla verdorie eens met je vuist op tafel, maak van Nederland een land dat niet bang is. Laat dan eens zien wat die VOC-mentaliteit is, kom op man! Hij, de VVD, het CDA en de PVV zitten op één lijn, die van angst voor anders zijn.” Ook zou ze hem aansporen haar grootste zorg aan te pakken: schooluitval. “We willen toch een kenniseconomie? Waarom kunnen jongeren dan voortijdig van school af? Je moet ze inspireren, stimuleren en soms ook dwingen. Ze mogen beslist niet thuis gaan zitten op kosten van papa en mama of de staat. En dan maar lekker op een scootertje rondrijden en rottigheid uithalen. Nederland is hierin echt te soft en ingeslapen. In Turkije wil iedereen dolgraag leren en doorleren en studeren, daar is het verlangen naar ontwikkeling zó groot!”
Nieuwe politieke partij Nadat ze Frits Bolkestein op een bijeenkomst publiekelijk de les las, wilde hij haar wel promoten binnen de VVD. Dat werd niets. De scoutingcommissie twijfelde aan haar geschiktheid, en wat Yesim zelf betreft was het einde verhaal toen ze een verkiezingsspotje zag waarin de partij trots meldde dat er dankzij de VVD minder migranten waren. “Zo níet ondernemend, zo níet liberaal. De PvdA vond ik ook niks, veel te royaal met uitkeringen. En het CDA is het niet voor mij omdat ik secularisme heel mooi vind. Religie is iets tussen je hart en God of Allah, niet iets waarmee je politiek bedrijft.”
‘De sfeer in Turkije is zo anders dan in Nederland, daar bruist het. Ik wil daaraan meedoen, ik wil knallen’
8
272211.indd 4
Overtuigd van de noodzaak om Nederland wakker te schudden, richtte Yesim in 2008 een nieuwe politiek partij op: Partij één. Maar de val van het kabinet Balkenende gooide roet in het eten: met nog te weinig naamsbekendheid maakten ze geen kans bij de vervroegde verkiezingen. “Dan zie je hoe het politieke toneel van Nederland eigenlijk in elkaar zit, dat het een gesloten bastion is. Je standpunten komen niet in de stem- en kieswijzer, Pauw & Witteman nodigen je niet uit, Maurice de Hond peilt je aanhang niet. Ik was ontzettend teleurgesteld. Maar ik heb het verwerkt hoor. Ik word nog steeds benaderd door mensen die met me door willen praten over de partij, maar er komt voorlopig geen doorstart. De politicoloog André Krouwel beweert dat je in de politiek je vijand moet kiezen. Allochtonen of kansarmen of rijken. Ik wil dat dus niet. Het past ook niet bij de nieuwe generatie. Die heeft niets met links of rechts maar wil positiviteit. Ik was geïnspireerd door het boek The World is Flat, van Thomas Friedman. Over hoe ongekend onze mogelijkheden zijn om iets van de wereld te maken. Inzien dat het er de tijd nog niet voor was, dat we nu eenmaal leven in een tijd van angst, dat was een harde les. Het is trouwens ook heel veilig hè, in angst leven. Angst maakt dat je niet in beweging hoeft te komen, dat je lekker kunt vasthouden aan het oude in plaats van te gaan ontdekken en te vernieuwen. Het spreekwoord ‘angst is een slechte raadgever’ komt ergens vandaan. Angst is niets voor mij.” Dat mag duidelijk zijn. In Nederland heeft ze een fantastisch netwerk waar politici en CEO’s deel van uit maken en krijgt ze alles voor elkaar. In Turkije verft ze haar haar wit, loopt ze rustig in een ordinair lakpak en ziet ze er volgens haar vader uit als een Oost-Europese hoer. Ze wint prijzen, boekt successen, brult van de daken. Dat is veel: veel verschillende kanten, veel successen, veel lawaai. Daar kan niet iedereen even goed mee omgaan: “Ik heb heel veel dierbare vrienden maar ik roep ook weerstand op. Met mij moet je kunnen dealen. Mijn grootste les heb ik geleerd van mijn manager Ed Hagedorn bij De Baak. Toen collega’s jaloers waren op mij zei hij dat dat een teken van succes is. Dat je zonder weerstand geen succes boekt. Daar heeft hij mij enorm mee geholpen. Nu zie ik weerstand als een compliment.”
Allochtoon Zeggen dat de multiculturele samenleving mislukt is maakt haar boos. Maar in haar boek roept ze wel heel hard dat de integratie totaal mislukt is. “De multiculturele samenleving is voor mij die drie miljoen allochtonen die in Nederland leven. Het is een feit. De kleur zit er goed in. Integratie gaat over it takes two to tango. In Nederland wordt er niet getangood. Mijn dochter
VolZin | 30 september 2011
26-9-2011 14:30:26
en ik zijn allebei in Nederland geboren maar staan als allochtoon geregistreerd bij het CBS en ik mag niet zeggen dat ik me Turks voel. Waar gaat dat over? Het is puur angst voor anders zijn, denken en voelen. Mijn boek heb ik vooral voor Henk en Ingrid geschreven. Ik wil hen zó graag laten zien dat het allemaal niet zwart wit is. Hen een kijkje in mijn leven geven, vertellen hoe mijn grootvader een grote eenzame sprong in het diepe heeft gemaakt om een beter leven te krijgen voor zijn gezin. Dat ze niet bang hoeven zijn voor diversiteit, dat ze daar juist van kunnen profiteren, financieel. Iedereen wil toch geld? Nou dan. En straks wast Fatima hun billen. Ze moeten snappen hoe nodig iedereen is. En ja, in Nederland zijn we gewoon te soft, veel en veel te soft. Dat helpt niet. Mensen wegpesten uit een buurt, zoals in de Diamantbuurt in Amsterdam, dat zou in Turkije nooit gebeuren. Daar beschermen we elkaar veel meer. Rotjongens worden daar gewoon afgemaakt door de buurt of door de politie, want je hebt je te gedragen. Gelukkig zorgen minister Opstelten en staatssecretaris Teeven dat we in Nederland nu meer rechten krijgen om onszelf te verdedigen, dat werd tijd.”
Graag alcohol Met Wilders zou ze best eens een glas raki willen drinken. “Hij heeft een hekel aan thee, en ik drink graag alcohol, vandaar. Ik vind dat mensen niet moeten zeuren over discriminatie, want iedereen wordt wel eens gediscrimineerd of gepest. Get over it, denk ik dan. Mooie mensen maken meer kans op goede banen, hoe eerlijk is dat? Dan doe je maar wat beter je best. Maar dat Wilders en de PVV zich profileren met angst voor de islam, daar ben ik heel erg tegen. Hem overtuigen wil ik niet, dat is mijn intentie niet, maar ik zou hem wel willen triggeren. Hem willen laten zien hoe ik geworden ben wie ik ben. Dat je met angst niet vooruit komt, dat diversiteit kassa betekent. Hij heeft humor, is intelligent, ik kan om hem lachen. Misschien klikt het wel tussen ons.” En passant leert Yesim met haar boek de Nederlandse man ook nog even een lesje, want die is ernstig in de war. Zo ver doorgeëmancipeerd dat hij niet meer weet hoe hij een vrouw moet veroveren en denkt het huis mee te kunnen inrichten. Yesim is getrouwd met een blonde Nederlander. Is die ook in de war? “Eh. Ja. Nou. Soms wel denk ik, want hij is tenslotte met mij getrouwd. Dealen met een dominante dramaqueen is niet niks natuurlijk. Onze dochter is net als ik, dus dan weet je het wel. Maar ik zeg hem altijd dat zijn ervaring met ons goed van pas komt bij de leiderschapstrainingen die hij geeft…” ■ Yesim Candan, Nederland, word wakker!, Bertram en de Leeuw, 159 blz., € 15,95; www.yesimcandan.com.
column
marjoleine de vos
Iets enorms Weken zie ik het beeld nu al voor me. Ik kijk uit over het weiland, en daar rijst vanachter de horizon een enorm hemellichaam. Een reusachtige planeet, angstaanjagend dichtbij. Het is doodstil, niets of niemand maakt geluid. Het is het einde dat nadert. Het komt, uiteraard, door de film Melancholia van Lars von Trier, waarin dat beeld voorkomt, van die enorme planeet aan de horizon. En die planeet zal op de aarde botsen. En dan zal er niets overblijven van de aarde. Het is onbegrijpelijk hoeveel indruk filmbeelden soms op je kunnen maken. Misschien klinkt het science-fictionachtig, maar die film is helemaal geen science-fiction. Er is alleen maar die planeet die nu eenmaal op ons afkomt en ons zal raken en dan is alles afgelopen. Zoiets kan gebeuren. Sterker nog: je hebt in het klein wel eens het gevoel dat zoiets gebeurt, dat er iets groots op je afkomt en dan is de wereld niet meer zoals je hem kent. Dat kan van alles zijn, van een persoonlijk afscheid tot een dreigend ontslag. Het kan ook iets zijn waar je helemaal niets mee te maken hebt maar dat je toch gaat raken: de financiële crisis bijvoorbeeld, of klimaatverandering of andere machtsverhoudingen in de wereld. Je zou er nooit het beeld bij verzinnen van een enorme planeet die onafwendbaar nadert, mensen praten eerder over een storm die over ons heen zal razen, of over een leegte die je wacht, of nog veel abstracter over ‘alles opnieuw definiëren’. Zal allemaal wel. Zulke onmachtige (beeld)spraak laat je makkelijk van je af glijden. Maar het beeld van die planeet niet. Waarom kan film dat toch (en meer in het bijzonder Lars von Trier, die elke keer weer goed is voor een verpletterende indruk)? Het heeft iets met beeldtaal te maken, dat is zeker. Het is een cliché om te zeggen dat woorden te kort schieten, maar het is nu eenmaal zo. Al die onbestemde en gelaagde gevoelens en sensaties, al die nuances in gevoelens en stemmingen, ze zijn onmogelijk in beschrijvende woorden te vatten. Dat hoeft ook niet. Woorden roepen ook weer hele werelden op. Muziek boort weer andere lagen aan, onvermoede en ongrijpbare emoties. En filmbeelden, met hun enorme waarheidsaanspraak omdat je alles nu eenmaal voor je ogen ziet gebeuren, kunnen je hele innerlijke huishouding soms wekenlang, soms misschien wel definitief, overhoop halen. Er komt iets aan. Iets enorms. Ik voel het.
30 september 2011 | VolZin 9
272211.indd 5
26-9-2011 14:30:31