Nieuwsbrief nummer 27, januari 2018

Nieuwsbrief Nummer 27, januari 2018

Stichting VUmc Cancer Center Amsterdam

Geïnvesteerd geld levert geld op ‘Big data’: naar therapie op maat Mooi en waardevol werk Armida Fabius, Josephine Dorsman en Annette Moll

In deze nieuwsbrief VOORWOORD

ACTIE

3

2

• U bent een inspiratie!

• Fondsenwervers in de dop

INTERVIEW

15 • Fietsen voor het goede doel

4

• Geïnvesteerd geld levert geld op

IN BEELD

• Grote subsidie voor onderzoek naar bloedtest om erfelijke kanker op te sporen

8

6

• Mooi en waardevol werk

14 • De ontdekkingsreis van Bob Pinedo

Colofon

NIEUWS

10 • Zeven onderzoeksprojecten goedgekeurd 12 • Het digital datalab: van ‘big data’ naar

therapie op maat

14 • Maria Themeli winnares van de

VIVA400 in de categorie ‘Knappe koppen’

ACTIE

Fondsenwervers in de dop Nathalie Hijmering, research-analist bij VUmc CCA, liep dit jaar de halve marathon: “Het was weer een geweldig evenement. Dat kwam mede door het prachtige weer. Natuurlijk heb ik ook, net als de andere CCA-lopers, geld

Deze nieuwsbrief is een uitgave van stichting VUmc CCA Amsterdam Nummer 27, januari 2018 Eindredactie Marianne Los, Geert Kazemier Coördinatie Joke van Diemen Redactie en tekstbijdragen Yessica Denisse, Geert Kazemier Interviews Joke van Diemen

geworven voor VUmc CCA. En het is hartverwarmend wat mijn nichtje Daimi en neefje Sam hebben gedaan.

Zij zijn bij hun buren langsgegaan om geld op te halen voor VUmc CCA. Hun mooie actie leverde 50 euro op.

Fondsenwervers in de dop.”

Dankzij inzet van onder anderen de CCA-lopers en een groot team van Action onder leiding van Sander van der

Beeld en foto’s Bambos Demetriou (Unmask Photography), Serge Ligtenberg

Laan, voorzitter van stichting VUmc CCA, mocht Geert Kazemier een cheque in ontvangst nemen van € 183.000.

Met dit bedrag wordt de Vectra Polaris aangeschaft. Dit instrument is in staat om, heel snel en geautomatiseerd, veel cellen en eiwitten tegelijk in kaart te brengen.

Met dank aan: Vormgeving & Productie AIM Action in Marketing, Badhoevedorp Drukwerk Drukkerij Schuttersmagazijn Onderdeel van de SMG, Groep Hasselt Verzending TTC, Alkmaar

Daimi en Sam droegen hun steentje bij.

2

Nieuwsbrief Stichting VUmc CCA

VOORWOORD

U bent een inspiratie!

Geert Kazemier Vorig jaar sprak ik al over de plannen van

dagbehandeling. Geweldig dat zij dit doen!

VUmc en AMC om intensiever te gaan

stichting. Onze Commissie Wetenschappelijk Onderzoek heeft uit de ingediende

samenwerken. Het zal u niet ontgaan zijn

In 2017 is er weer veel gebeurd bij VUmc

aanvragen de zeven beste gekozen.

dat na de goedkeuring door de Autoriteit

Cancer Center Amsterdam. Er zijn grote

Wij hebben deze onderzoeken in de

Consument & Markt (ACM) nu niets meer

(onder andere Europese) subsidies verleend

nieuwsbrief op een rijtje gezet vanaf pagina

in de weg staat voor een fusie tussen deze

aan onderzoeksgroepen. Wij worden daar

10. Ik ben ervan overtuigd dat in ieder

twee academische ziekenhuizen. Binnen het

steeds succesvoller in. Dat is natuurlijk

geval een aantal van deze onderzoeken in

Cancer Center Amsterdam is het onderzoek

in eerste instantie de verdienste van zeer

de toekomst direct effect zullen hebben op

naar kanker al sinds begin 2016 gebundeld

talentvolle onderzoekers zoals Armida Fabius

de diagnose en behandeling van patiënten

en nu werken we dus ook toe naar nauwere

en Josephine Dorsman, die heel belangrijk

met kanker.

samenwerking in de zorg voor patiënten.

werk doen. Over hun onderzoek meer op

Wij denken dat dat nodig is om ook in de

pagina 6. Daarnaast is het verkrijgen van

En er was nog veel meer mogelijk dankzij

toekomst op topniveau te blijven meedoen en

dergelijke grote subsidies ook het resultaat

u. Uw niet aflatende steun is een enorme

de behandeling van patiënten met kanker te

van de inzet van de subsidiecoördinator,

inspiratie voor ons. Inspiratie die ons

verbeteren.

Joyce Putters. Met een financiering van de

motiveert in ons dagelijks werk en ons

stichting VUmc CCA helpt zij onderzoekers

motiveert om verder te kijken naar de

Graag stellen wij een aantal vrijwilligers aan u

zich een weg te banen door de ingewikkelde

komende jaren. We blijven u graag op de

voor. Zij zijn het die nieuwe patiënten wegwijs

wereld van (inter)nationale subsidies. En daar

hoogte houden van die toekomst en van de

maken in een omgeving waar zij liever niet

zijn we trots op. Op pagina 4 vertelt zij hoe zij

mijlpalen die u ons helpt te realiseren!

zouden willen zijn. Zij proberen een sfeer

dit aanpakt.

te creëren waarin patiënten zich kunnen voorbereiden op een gesprek met de arts of

Ook dit jaar hebben wij weer onderzoekers

Namens de directie van VUmc CCA,

zich kunnen ontspannen tijdens of na een

blij kunnen maken met financiële steun van de

Geert Kazemier

Nieuwsbrief Stichting VUmc CCA

3

FAMILY DINNER 7 SEPTEMBER 2015

INTERVIEW

Geïnvesteerd geld levert geld op Joyce Putters werkt sinds september 2015 als subsidieadviseur bij VUmc CCA. Na haar promotie als celbioloog heeft ze een aantal jaren gewerkt bij een bedrijfje dat subsidieaanvragen schrijft. “Ik wilde zelf geen onderzoek meer doen, maar wel betrokken blijven bij onderzoek”, vertelt Putters. “Maar als consultant merkte ik al snel dat ik de afstand naar de onderzoekers toch te groot vond.” De kans om bij VUmc CCA aan de slag te gaan pakte ze dan ook met beide handen aan.

Putters: “Er komen steeds meer vacatures voor subsidieadviseurs.

Slagingspercentage omhoog gegaan

De competitie bij het aanvragen van subsidies neemt toe doordat

De stichting VUmc CCA heeft het in 2015 mogelijk gemaakt om

er steeds minder geld beschikbaar is voor wetenschappelijk

Putters voor een aantal jaren aan te stellen. Maar wat levert dat

onderzoek. Vroeger beschreef de onderzoeker een idee en diende

de stichting nu op? Putters: “Het door de stichting VUmc CCA

dat in. Als na drie jaar onderzoek een mooie wetenschappelijke

geïnvesteerde geld brengt meer geld op! Bij KWF Kankerbestrijding

vinding werd gedaan, werd pas nagedacht over de implementatie:

bijvoorbeeld is het slagingspercentage na een review door mij

de toepassing. Nu worden vaak al meteen clinici, patiënten en

omhoog gegaan van 38 naar nu meer dan 60%. Een mooi resultaat,

partijen vanuit de industrie erbij betrokken, waarmee de kans

en hopelijk stijgt dat nog als meer onderzoekers me in een vroeg

groter is dat een onderzoek direct geïmplementeerd wordt in de

stadium bij hun aanvraag betrekken.”

praktijk. Een aanvraag schrijven is daarmee wel een stuk complexer geworden.”

Duidelijke subsidieaanvraag

Putters ziet dat door haar aanstelling het aanvragen van subsidies de afgelopen twee jaar serieuzer wordt aangepakt. De onderzoekers weten haar steeds beter te vinden. Putters: “Waar onderzoekers

Bij het schrijven van een subsidieaanvraag is voor een onderzoeker

in het begin een week voor een deadline bij mij aanklopten, is dat

het wetenschappelijke deel favoriet. Het is de kunst om zo’n

nu al een maand geworden. Dat betekent dat ik de onderzoekers

inhoudelijk vaak complex verhaal leesbaar te maken en om

beter kan helpen. Inmiddels heb ik al meer dan 80 projectaanvragen

tegelijkertijd extra punten te scoren op de secties die minder

ondersteund, waarbij de mate van ondersteuning varieerde. Het is

favoriet zijn. En daar komt Putters in beeld. “Een lid van een

geweldig dat VUmc CCA het aanvragen van subsidies zo serieus

gemiddelde evaluatiecommissie van een subsidieverstrekker heeft

neemt; dat is ook goed voor het aanzien van het instituut.”

ongeveer een uur om een aanvraag te beoordelen. Het is dus de kunst om de lezer, het commissielid in dit geval, enthousiast te

Succes wordt gevierd

maken, want een té complex verhaal wordt al snel aan de kant

Het grootste succes benoemen vindt Putters moeilijk, maar ze

gelegd. Ik help de onderzoeker dan ook vooral een duidelijke

kan wel een voorbeeld geven van haar eigen bijdrage aan een

aanvraag te schrijven. Daarnaast help ik bij het schrijven van secties

succesvolle Europese subsidieaanvraag. “Er worden op Europees

over de manier waarop de patiënt op de hoogte wordt gehouden

niveau veel excellente projecten ingediend. Dat betekent dat je je

van projectresultaten en over de stappen die nodig zijn om de

in de aanvraag niet moet beperken tot een goed wetenschappelijk

nieuwe diagnostiek of behandeling daadwerkelijk in de kliniek

verhaal; je moet je ook onderscheiden op een ander vlak.” Ze noemt

terecht te laten komen.”

haar bijdrage aan een aanvraag voor retinoblastoomonderzoek

4

Nieuwsbrief Stichting VUmc CCA

(retinoblastoom is een zeldzame vorm van oogkanker bij kinderen).

onderzoekers de boot missen omdat ze ‘alleen maar’ doorwerken

“Naast het reviewen van het voorstel heb ik bijvoorbeeld

aan hun (promotie)onderzoek. Door ze aan te sporen om tijdens

meegeschreven aan de managementparagraaf; er is duidelijk

het promotieonderzoek al kleine aanvragen in te dienen, om

beschreven hoe de resultaten van het onderzoek uiteindelijk naar de

bijvoorbeeld onderzoek in het buitenland te doen, bouwen ze

betrokkenen (patiënten, clinici et cetera) gaan. Onlangs hebben deze

een goed cv op, waardoor ze steeds kansrijker worden in het

VUmc CCA-onderzoekers een toekenning ontvangen van 1,1 miljoen

binnenhalen van subsidies.”

euro, waarvan 0,5 miljoen euro voor VU medisch centrum. Dat wordt dan ook gevierd, want dat is natuurlijk prachtig voor de betrokken

Bemoeit Putters zich ook met de interne CCA-subsidieaanvragen?

onderzoekers, maar zeker ook voor het VUmc CCA als instituut.”

“Nee,” zegt Putters kort maar krachtig. “Het doel van mijn

Onderzoekers kansrijker maken

werk is om VUmc CCA extern beter te laten scoren, niet om onderzoekers intern te laten concurreren. De eigen Commissie

Naast haar bemoeienissen bij subsidieaanvragen is Putters

Wetenschappelijk Onderzoek selecteert de beste projecten,

betrokken bij scholing voor (jonge) onderzoekers. “Het is belangrijk

die dan aan de stichting VUmc CCA worden voorgelegd voor

dat zij snel wegwijs worden gemaakt in het spel van het aanvragen

financiering. Maar in een eventueel vervolgtraject kom ik

van subsidies. Want het is heel jammer als getalenteerde

natuurlijk wel weer in beeld”, lacht ze.

Joyce Putters Nieuwsbrief Stichting VUmc CCA

5

FAMILY DINNER 7 SEPTEMBER 2015

INTERVIEW

Grote subsidie voor onderzoek naar bloedtest om erfelijke kanker op te sporen

Annette Moll, Josephine Dorsman en Armida Fabius 6

Nieuwsbrief Stichting VUmc CCA

Op de voorgaande pagina’s vertelde Joyce Putters over haar rol bij de indiening van de Europese aanvraag voor onderzoek naar retinoblastoom (een vorm van oogkanker). “Joyce heeft ons enorm geholpen tijdens alle fases van de aanvraagprocedure”, vertelt Armida Fabius, onderzoeker bij de afdeling Oogheelkunde van VUmc CCA. “Het commentaar van de reviewers op de uiteindelijke aanvraag hebben we samen met Joyce verwerkt. Ze heeft ons vooral geholpen bij de delen in de aanvraag die wij als onderzoekers minder belangrijk vonden.” Uiteindelijk is de aanvraag gehonoreerd.

“We hebben wel even staan juichen”, vertellen de andere betrokken

universiteitsziekenhuis in Essen en het Marie Curie-instituut in

onderzoekers Josephine Dorsman (Klinische Genetica) en Annette

Parijs, in het zogenaamde ‘retinoblastoom-consortium’. Dorsman:

Moll (Oogheelkunde). Het verkrijgen van deze Europese subsidie is

“In Essen en Parijs worden bloedmonsters verzameld bij zowel

nog meer een succes voor VUmc CCA, omdat zowel de coördinator

patiënten als gezonde proefpersonen. In VUmc worden deze

(Dorsman) als de dagelijkse coördinator (Fabius) medewerkers van

bloedmonsters verder geanalyseerd met geavanceerde genomica-

VUmc zijn. Bovendien heeft het Cancer Center Amsterdam het

technieken. Hierbij wordt samengewerkt met een andere CCA-

laboratoriumonderzoek naar de genetische aspecten (genomica) van

medewerker, Tom Würdinger, zoals al eerder gedaan is bij tests voor

retinoblastoom mede mogelijk gemaakt; de daarmee al verkregen

andere vormen van kanker.”

resultaten hebben zeker ook bijgedragen aan het verkrijgen van deze Europese subsidie.

Internationaal onderzoek

Een voorzichtige voorspelling Fabius: “Het onderzoek bestaat uit twee methodes waarmee de tests worden uitgevoerd. We hopen over drie jaar te weten

Over deze specifieke aanvraag vertelt oogarts Moll: “Dragers van

welke van de twee methodes de beste is. Daarmee zal dan verder

de erfelijke RB1-genmutatie krijgen vaak als kind retinoblastoom

onderzoek worden gedaan.

en overlevers hebben later in hun leven een grotere kans op een andere, vaak dodelijke, vorm van kanker. Dankzij de Europese

We hopen dat we over 15 jaar zover zijn, dat patiënten met een

subsidie van 1,1 miljoen euro, toegekend door het ERA-NET-

verhoogd risico gewoon regelmatig bij de huisarts langsgaan

TRANSCAN-programma, kan in 2018 een grootschalig internationaal

om een buisje bloed af te geven, en niet voor allerlei vervelende

onderzoek starten naar een bloedtest om de erfelijke vorm van

onderzoeken naar het ziekenhuis moeten. Als de huisarts dan in het

kanker die wordt veroorzaakt door mutatie in het RB1-gen in een

bloed een afwijking vindt, kan de patiënt meteen naar het ziekenhuis

vroeg stadium op te sporen, bij zowel kinderen als volwassenen.

worden verwezen. Naast vroegtijdige opsporing zal dit project in de

Deze test wordt de ‘non-invasive RB test’ of ‘NIRB-test’ genoemd.”

toekomst mogelijk ook andere diagnostische tests opleveren die op

Voor het project wordt nauw samengewerkt met het

de lange termijn kunnen bijdragen aan kankertherapie op maat.”

Het onderzoek bouwt voort op de door Tom Würdinger van VUmc CCA ontwikkelde bloedtest, gebaseerd op bloedplaatjes, en de ontdekking van VUmc'er Michiel Pegtel met betrekking tot de rol van blaasjes in het bloed. Zowel de bloedplaatjes als de blaasjes kunnen waardevolle genetische informatie bevatten over ziekten zoals kanker. In dit verband wordt ook wel de term ‘liquid biopsies’ gebruikt: onderzoek naar lichaamsvloeistoffen, zoals bloed, dat niet belastend is voor de patiënt omdat geen biopt (weefsel) hoeft te worden afgenomen.

De verwachting is dat het onderzoek naar de NIRB-test een stap vooruit betekent voor het onderzoek naar liquid biopsies en het ontwikkelen van bloedtests voor kanker.

Nieuwsbrief Stichting VUmc CCA

7

FAMILY DINNER 7 SEPTEMBER 2015

IN BEELD

Mooi en waardevol werk Op poli VUmc CCA – oftewel poli W – werkt een groep van 14 vrijwilligers in de functie van gastvrouw/gastheer. Het doel van de inzet van vrijwilligers is om een gastvrije en patiëntvriendelijke omgeving te creëren door een persoonlijke benadering van patiënten en andere bezoekers van de polikliniek. De vrijwilligers fungeren als een eerste aanspreekpunt op de afdeling – zij zijn er echt voor de patiënt. Het streven is om alle patiënten die voor de eerste keer poli W bezoeken, op te vangen.

Een aantal gastvrouwen, v.l.n.r. Sona van de Bunt, Marlieke de Vogel, Ans Houtkamp, Madeleine Okel en Wilma van Oevelen

Tijd gezocht!

Bent u geïnteresseerd om als gastvrouw/gastheer op poli VUmc CCA te werken?

Stuur dan een mail aan vrijwilligers.info@vumc.nl Een gastvrouw: “Het is mooi werk, je doet iets voor een ander maar krijgt er ook veel voor terug.”

8

Nieuwsbrief Stichting VUmc CCA

Een van de gastheren: "In wezen zou ik elke morgen als ik wakker

ontvangen door een vrijwilliger. Deze informeert de patiënt

word de krant uit de bus kunnen halen, een kopje koffie kunnen

over de mogelijkheden op de polikliniek, zoals fysiotherapie en

zetten voor mijzelf en mijn vrouw en weer lekker onder de dekens

begeleiding door een diëtist of maatschappelijk werker. “Wat is

kunnen kruipen. Dat is heerlijk, maar dat voelt niet fijn voor mij. Als

mooier, waardevoller en zingevender”, vertelt een ander, “dan

gastheer bij VUmc CCA heb ik echt het gevoel dat ik iets nuttigs kan

een deel van je ‘eigen’ tijd terug te geven aan anderen door een

doen voor iemand door er te zijn en te luisteren."

luisterend oor en ondersteuning te bieden aan patiënten en hun naasten.”

In de koffiecorner, die als ontmoetingsplek fungeert, wordt de patiënt onder het genot van een vers gezet kopje koffie of thee

Een bijzondere ontmoeting

Hij knikt, maar kijkt me niet aan.

Ik begrijp dat ik hem niet moet feliciteren.

Hij pakt het koffiebekertje en lijkt weg te zullen lopen.

Maar dan draait hij zich naar me om en zegt: “Ze kunnen

“Elke vrijdag zit ik in het informatiecentrum op de poli van

niets meer voor me doen.”

het Cancer Center Amsterdam. Daar beantwoord ik vragen

Ik was er al bang voor. “Wat vreselijk voor u.”

van patiënten en bezoekers.

“Voor mij is het niet zo erg”, zegt hij. “Ik vind het veel erger

Ik herinner me nog heel goed hoe onzeker ik me voelde,

voor mijn vrouw, en vooral voor mijn dochter. Ze is dertien.”

zeven jaar geleden, toen ik hoorde dat ik ziek was. Ook toen

Hij aarzelt, gaat dan toch verder: “Toen ik het haar gisteren

waren er mensen – professionals en vrijwilligers – die naar

vertelde, kwam ze naar me toe. Ik dacht dat ze me zou

me wilden luisteren. Ik nam me voor om te proberen andere

omhelzen…… maar ze gaf me een klap in mijn gezicht en

patiënten te steunen wanneer ik weer beter zou zijn.

zei: ‘Je laat ons in de steek.’”

Die kans heb ik gekregen en daar ben ik dankbaar voor.

Het is even stil. We kijken allebei naar buiten.

“Ze moet wel heel veel van u houden”, zeg ik dan.

Het is meestal rustig op de vrijdag en daarom help ik ook

Hij knikt. “Ja, dat doet ze. En weet je: we gaan er samen nog

klanten van het koffiepunt naast de wachtruimte.

een mooie tijd van maken.”

Op een ochtend komt een man een cappuccino bij me bestellen. Ik heb hem wel vaker gezien en daarom raad ik

Natuurlijk zou ik het liefst willen dat iedereen weer gezond

hem aan om een koffiekaart te kopen: “Dan kunt u elf kopjes

het ziekenhuis uit zou wandelen, zoals ik. Maar zien hoeveel

koffie halen voor de prijs van tien.”

kracht en liefde er in mensen kan schuilen wanneer herstel

Hij schudt zijn hoofd. “Nee, bedankt. Ik ben voor de laatste

niet meer mogelijk is – ook dat is mooi en inspirerend.”

keer hier.”

“U bent klaar met uw behandeling?”

Marianne Los

Nieuwsbrief Stichting VUmc CCA

9

NIEUWS

Zeven onderzoeksprojecten goedgekeurd Om een doorbraak te forceren in de behandeling van kanker is grensverleggend onderzoek nodig. Het bestuur van de stichting VUmc CCA heeft in de vergadering van november 2017, op voorspraak van de directie CCA, zeven projecten een subsidie toegezegd. Hieronder staat in het kort aangegeven wat de aanvragers met het onderzoeksgeld hopen te bereiken.

Automatische opsporing van hoofd-halstumoren en lymfklieruitzaaiingen op MRI-beelden € 236.882

Onderzoek naar het beenmergmicromilieu bij patiënten met myelodysplastische syndromen € 162.505

‘Radiomics’ is een proces waarbij medische beelden worden verwerkt tot kwantitatieve gegevens, met als doel deze informatie te gebruiken in diagnostische of voorspellende modellen. De verwachting is dat radiomics een steeds grotere rol zal gaan spelen in geïndividualiseerde geneeskunde (therapie op maat). Het doel van de huidige aanvraag is om automatische opsporing van hoofd-halstumoren en lymfklieruitzaaiingen op MRI-beelden mogelijk te maken.

Er wordt gebruikgemaakt van meer dan 400 MRIscans waarop radiologen deze tumoren en uitzaaiingen hebben ingetekend; dat heet ‘tumorsegmentatie’. Door deze segmentaties kan de computer zelf onderscheid leren maken tussen tumorweefsel en gezond weefsel.

Deze techniek kan uiteindelijk ook worden toegepast bij andere kankersoorten.

Myelodysplastische syndromen (MDS) zijn beenmergziekten waarbij de productie van bloedcellen is verstoord. Sommige MDS-patiënten hebben een normale levensverwachting, maar anderen krijgen acute myeloïde leukemie of beenmergfalen en overlijden daaraan. Het doel van dit onderzoek is om vast te stellen welke rol een verstoring van het beenmergmicromilieu hierbij speelt. Bij gezonde personen, bij MDS-patiënten met acute myeloïde leukemie en bij MDS-patiënten met beenmergfalen zullen cellen uit het beenmergmicromilieu worden verzameld. De onderzoekers verwachten dat zij verschillen tussen deze drie groepen zullen zien. Het profiel dat karakteristiek is voor MDS-patiënten met beenmergfalen zou gebruikt kunnen worden om de diagnostiek en de behandeling van deze patiëntengroep te verbeteren.

(Hoofdaanvrager: dr. P. de Graaf.)

(Hoofdaanvrager: dr. J. Koning.)

Naar een betere opsporing van uitzaaiingen bij hormoongevoelige borstkanker € 249.489 FDG-PET-CT is een beeldvormingstechniek om uitzaaiingen op te sporen. Bij hormoongevoelige borstkanker, graad 1-2, is deze opsporingsmethode minder geschikt: uitzaaiingen zijn soms slecht zichtbaar. De onderzoekers willen nagaan of een andere techniek, FES-PET-CT, beter werkt bij patiënten met dit type borstkanker.

(Hoofdaanvrager: dr. C.W. Menke-van der Houven van Oordt.)

10

Nieuwsbrief Stichting VUmc CCA

Behandeling van B-celkanker met een nieuw antilichaam € 199.598 B-celkanker komt veel voor in Nederland, vooral bij ouderen. Deze patiëntengroep kan vaak niet goed behandeld worden met chemotherapie of een beenmergtransplantatie. Een alternatief is immuuntherapie, waarbij het afweersysteem leert om kankercellen te doden. In dit onderzoek wordt hiervoor een antilichaam gemaakt dat de kankercel in verbinding brengt met een bijzondere afweercel. Deze afweercel kan niet alleen kankercellen opruimen, maar is ook in staat om de ‘geheugenafweercellen’ instructies te geven, zodat het afweersysteem de kanker langdurig kan bestrijden. Als deze behandeling blijkt te werken bij B-celkanker zal in vervolgprojecten worden onderzocht of het nieuwe antilichaam ook bij andere typen kanker inzetbaar is.

(Hoofdaanvrager: dr. N. Heemskerk.)

De waarde van tRNA-biomarkers in de behandeling van glioom, een hersentumor € 247.164 In Nederland krijgen jaarlijks rond de duizend mensen de diagnose ‘glioom’. Vooral bij jongere patiënten wordt dikwijls eerst een minder agressief glioom vastgesteld.

Het is dan vaak lastig om te bepalen wanneer met agressieve behandeling begonnen moet worden. Te vroege behandeling geeft onnodige bijwerkingen, te late behandeling leidt tot vroegtijdig overlijden. Recent is aangetoond dat veranderingen in expressie van transfer-RNA (tRNA) samengaan met veranderingen in bepaalde vormen van kanker. In dit onderzoek wordt nagegaan of tRNA-biomarkers het biologisch gedrag van het glioom kunnen voorspellen, zodat een op maat gesneden behandeling voor deze categorie patiënten mogelijk wordt.

(Hoofdaanvrager: dr. D. Koppers-Lalic.)

Zoektocht naar genen die een op maat gemaakt kankermedicijn kunnen beïnvloeden € 131.873 Met een recent ontwikkelde methode, de CRISPR-Castechniek, willen de onderzoekers in een kweek van normale cellen elk menselijk gen uitschakelen, telkens één gen per cel. Daarna wordt de kweek behandeld met een nieuw kankermedicijn, everolimus. Met DNAanalyses worden genveranderingen opgespoord die ondanks de behandeling leiden tot ongebreidelde celgroei. Ook worden genveranderingen geïdentificeerd die cellen juist extra gevoelig maken voor het medicijn.

Daarna wordt de test herhaald met cellen die de ontwikkeling van kanker nabootsen. Zo hopen de onderzoekers te kunnen voorspellen welke medicijnen effectief zullen zijn bij kankercellen met een bepaald gendefect en celtype. Ook krijgen zij zo een beter beeld van de effecten die deze medicijnen hebben op gezonde cellen. Bovendien wordt duidelijker welke genen kankercellen resistent kunnen maken tegen everolimus en hoe een wijziging van de therapie de behandeling effectiever zou kunnen maken.

(Hoofdaanvrager: dr. R. Wolthuis.)

Bloedtest voor patiënten met hoofd-halskanker € 228.626 Tumoren scheiden blaasjes (exosomen) uit, die in bloedmonsters kunnen worden opgespoord. Exosomen bevatten genetische informatie (microRNA’s). De onderzoekers willen nagaan welke microRNA-profielen specifiek zijn voor patiënten met hoofd-halskanker. Het doel is een bloedtest te ontwikkelen waarmee respons op behandeling en eventuele terugkeer van de ziekte na behandeling vastgesteld kan worden. Dit kan leiden tot een beter behandelingsresultaat en een betere kwaliteit van leven voor patiënten.

(Hoofdaanvrager: dr. J. Voortman.)

Nieuwsbrief Stichting VUmc CCA

11

FAMILY DINNER 7 SEPTEMBER 2015

NIEUWS

Het digital datalab: van ‘big data’ naar therapie op maat

12

Nieuwsbrief Stichting VUmc CCA

De gemiddelde levensduur van de wereldbevolking neemt toe. Dit levert nieuwe uitdagingen op voor de behandelingsmethoden van vandaag. Artsen, verpleegkundigen en andere medewerkers in de gezondheidszorg kunnen, net zoals sommige zakelijke ondernemers, enorme hoeveelheden gegevens (‘big data’) verzamelen om strategieën te bepalen voor de effectiefste behandelingen. Vooral in het onderzoek naar kanker kunnen grote hoeveelheden gegevens worden verzameld en toegepast om de gezondheidszorg te verbeteren. In het huidige onderzoek naar kanker worden, naast geavanceerde beeldvormende technieken (CT, MRI, PET), complexe genetische gegevens (genomische data) geanalyseerd om iedere patiënt de juiste behandeling op maat te geven.

Naast deze gegevens worden er van patiënten nog veel meer

vaker leidt tot een juiste vroege diagnose, waardoor sterfte door

‘ongestructureerde data’ verzameld. Deze data komen voort uit

complicaties zoals hartfalen en infecties afneemt. De huidige

bronnen zoals het snel groeiende aantal digitale apparaten en

onderzoeksmethoden zullen veranderen in toekomstgerichte,

sensoren, notities van artsen en verpleegkundigen, e-mails en

voorspellende analyses met behulp van ‘machine learning’. De

laboratoriumtests, en uit bronnen van derden buiten het ziekenhuis.

toekomstige manier van medische beslissingen nemen betekent

Het is opmerkelijk dat in de huidige gezondheidszorgomgeving

dat er steeds meer behoefte is aan complexe data-analyse in

een meerderheid van de gegevens die gegenereerd worden

zorginstellingen. Het Cancer Center Amsterdam wil vooroplopen in

ongestructureerde gegevens zijn die veel kunnen zeggen over de

de ontwikkeling van ‘intelligence tools’ die voorzien in die stijgende

effectiviteit van een behandeling. Doordat softwaresystemen niet op

behoefte. Om deze ambitie waar te maken is specifieke expertise

elkaar aansluiten, zijn veel van deze data onherkenbaar. De huidige

nodig van professionals die verstand hebben van dergelijke analyses

medische praktijk is nog niet ingesteld op het analyseren van grote

en onderzoeksgroepen kunnen helpen met het verzamelen en

hoeveelheden data. Door ‘deep learning’-methoden toe te passen

analyseren van hun data.

willen verschillende onderzoeksgroepen binnen het Cancer Center Amsterdam deze nieuwe bron van medische informatie toe gaan passen in de praktijk.

Betere diagnostiek door voorspellende analyses

Digital datalab gaat complexe vraagstukken oplossen Door een grote bijdrage uit een nalatenschap en een toekenning van de stichting VUmc CCA wordt nu een digital datalab gecreëerd waarin experts op het gebied van ‘machine learning’ samen met

De verwachting is dat veel medische beslissingen van artsen in de

bio-informatici van onafhankelijke onderzoeksgroepen bepaalde

toekomst zullen worden genomen op basis van grote hoeveelheden

complexe vraagstukken gaan oplossen. Hierbij moet met men

data, terwijl dit in de medische scholing weinig aan bod komt. In de

denken aan het koppelen van data uit verschillende ziekenhuizen

VS heeft onderzoek al aangetoond dat ‘voorspellende modellering’

of de ontwikkeling van zelflerende algoritmes voor de analyses van

van ongestructureerde data die zijn afgeleid uit patiëntendossiers

duizenden CT-scans om betere diagnoses te stellen.

Nieuwsbrief Stichting VUmc CCA

13

IN BEELD

De ontdekkingsreis van Bob Pinedo Twee jaar lang dook René Steenhorst, medisch journalist bij dagblad De Telegraaf, in de ziel van prof.dr. Bob Pinedo.

“Niet altijd een makkelijk proces,” vertelt Steenhorst, “want Pinedo is een veeleisend man, niet alleen voor anderen, maar ook voor zichzelf.

Hij wil altijd meer, is niet snel tevreden en heeft me soms bijna tot wanhoop gedreven.”

Pinedo: “Twee mensen met een sterke mening en een analytisch karakter die samen een boek maken. Geen gemakkelijk opgave. Maar ik ben trots op wat René en ik voor elkaar hebben gekregen.”

Het resultaat van twee jaar intensieve gesprekken werd op 22 november 2017 in Café Dudok in Den Haag gepresenteerd.

Uit handen van Pinedo en Steenhorst ontving minister-president Mark Rutte het eerste exemplaar van het boek De ontdekkingsreis van Bob Pinedo. Rutte tijdens zijn speech: “Artsen heb je in soorten en maten, maar er zijn er maar weinig die onderzoek en patiëntenzorg zo Bob Pinedo, René Steenhorst en Mark Rutte

met elkaar hebben verweven als hij.

De ontdekkingsreis van Bob Pinedo is een boek over een unieke dokter die voor zijn vak en voor de patiënten die hij behandelde door

Het boek is verkrijgbaar in de boekhandel en kost € 22,50

roeien en ruiten ging. En nog steeds gaat.”

(ISBN: 978 90 446 3537 9).

NIEUWS

Maria Themeli winnares van de VIVA400 in de categorie ‘Knappe koppen’ De VIVA400 is een initiatief van het vrouwenblad VIVA. Jaarlijks worden 400 zogenaamde koplopers genomineerd vanwege hun succes. Op donderdagavond 23 november 2017 werden voor de tiende keer de VIVA400-awards uitgereikt aan de meest inspirerende en succesvolste vrouwen van Nederland. De prijzen werden toegekend binnen vijf categorieën: Creatieven, Wereldverbeteraars, Krachtpatsers, Zakenwonders en Knappe Koppen. VUmc’er Maria Themeli won in de laatstgenoemde categorie.

Dr. Maria Themeli is een voorloper op het gebied van immuuntherapie voor de behandeling van kanker. Als onderzoeker bij VUmc Cancer Center Amsterdam ontwikkelde ze een methode om kankerbestrijdende cellen te genereren met pluripotente stamcellen als bron. Als een van de weinigen ter wereld beheerst zij de techniek om normale afweercellen terug te veranderen in embryonale stamcellen. De ontwikkeling van deze techniek leverde John Gurdon en Shinya Yamanaka in 2012 de Nobelprijs op.

Themeli: “De VIVA400-award was echt een leuke verrassing. Ik ben pas twee jaar in Nederland en had niet verwacht dat mijn werk zo snel zou worden beloond. Ik vind deze prijs erg belangrijk omdat hierdoor het onderzoek dat wij op de hematologie-afdeling van het VUmc CCA doen, zichtbaar wordt voor een breder publiek. Met de immuuntherapie die we nu aan het ontwikkelen zijn, hopen we een effectief middel tegen kanker te maken dat voor iedereen beschikbaar is, om zo een betere toekomst Maria Themeli

14

Nieuwsbrief Stichting VUmc CCA

te creëren.”

ACTIE

Fietsen voor het goede doel In februari 2010 kreeg Steve Ostendorf de diagnose uitgezaaide prostaatkanker. “Een vreselijk bericht”, vertelt Ostendorf, nu 58 jaar. “Gelukkig sloeg de behandeling goed aan. Een bijwerking van de behandelingen was echter dat deze het spierstelsel afbreken, dus ik kreeg het advies om vooral aan mijn conditie te werken.”

Ostendorf werkte op dat moment als valutahandelaar in de

managementteam besloot om een finishpremie toe te kennen.

dealingroom van ABN AMRO Markets. “Iedere dag stond in het teken

Inmiddels is in juni 2017 de achtste Treasury Tour gereden. “Mijn

van targets halen. Steeds meer, meer… Wat een verschil met VUmc

collega Jan Dannenberg is momenteel de grote aanjager. Hij heeft

CCA! Ik zag daar gedreven en enthousiaste mensen die toeleven

enorm veel contacten in de regio en weet ieder jaar weer mensen

naar een doorbraak, die ze misschien maar één keer in hun leven

te stimuleren om mee te doen. En ook het managementteam blijft

meemaken… of misschien ook niet. En toch gaan ze met een enorme

enthousiast.”

passie door.”

Treasury Tour

Opbrengst voor VUmc CCA Twee jaar geleden is Ostendorf gestopt met werken en dat bevalt

De diagnose bezorgde Ostendorf slapeloze nachten. “Ik had tijd

hem prima. “Ik heb nog wel veel contact en daarom is het ook zo

om na te denken en zo is het idee ontstaan om iets terug te doen

geweldig dat ABN AMRO Markets het initiatief nog steeds omarmt.

voor VUmc CCA. Met collega’s had ik al het plan opgevat om te

We willen in ieder geval in 2019 de tiende tour rijden.” VUmc CCA

gaan fietsen; niet alleen omdat ik het leuk vond, maar ook om

heeft dankzij het initiatief van Ostendorf de afgelopen jaren al ruim

mijn conditie te verbeteren.” Zo ontstond de Treasury Tour. “We

76.000 euro mogen ontvangen.

haken aan bij een bestaande toertocht – zo hoeven we zelf niets te organiseren en kunnen we ons concentreren op het sportieve

Ondanks de zware diagnose in 2010 gaat het met ups en

gedeelte. En zo blijft er ook meer geld over voor ons goede doel

downs redelijk goed met Ostendorf. “Binnenkort ga ik weer een

VUmc CCA”, lacht Ostendorf.

behandeltraject in. Maar ik hoop er in juni natuurlijk weer bij te zijn,

Collega’s, familie en vrienden – iedereen werd enthousiast. Het

want ik heb nog geen enkele Treasury Tour gemist.”

Nieuwsbrief Stichting VUmc CCA

15

WILT U ONS STEUNEN? HIER ZIJN DE VERSCHILLENDE MOGELIJKHEDEN: Legaat of erfstelling

Periodieke machtiging

Eenmalige gift

U legt uw gift aan stichting VUmc CCA vast in uw testament bij de notaris. Er zijn verschillende mogelijkheden. Bij een legaat gaat het om een vast bedrag. Een erfstelling is een bepaald aandeel van de gehele erfenis.

U geeft een vast bedrag per maand, kwartaal of jaar. Daarmee ondersteunt u stichting VUmc CCA voor langere tijd. U bepaalt zelf hoe lang u dat doet en geeft zelf een machtiging af aan uw bank.

U kunt een eenmalige gift over­ schrijven op rekeningnummer NL69 ABNA 044 5040 459 ten name van stichting VUmc CCA. Wilt u uw gift bestemmen voor een speciaal onderzoek, dan kunt u dat in de om­schrijving vermelden.

Zie voor meer informatie: www.vumc.nl/steuncca

Kom in actie

GELD DONEREN DOE JE ZO!

Steeds meer mensen, bedrijven en verenigingen organiseren activiteiten en doneren de opbrengst aan stichting VUmc CCA. De acties kunnen worden ondersteund door een online-platform voor fondsenwerving. Voor mensen die niet online geld willen inzamelen, is er een donatiebox beschikbaar.

Wilt u ook een actie op touw zetten?

Zie onderstaand telefoonnummer.

Word lid van de Familie U kunt privé (vanaf 1.000 euro per jaar) bijdragen door middel van een periodieke schenking. Uiteraard is uw gift dan fiscaal aftrekbaar. Leden van de Familie worden jaarlijks uitgenodigd voor exclusieve lezingen en presentaties.

Bel Joke van Diemen op 020 444 1058 voor meer informatie.

Correspondentieadres Stichting VUmc Cancer Center Amsterdam Postbus 7057 (PK 5 Z 166) 1007 MB Amsterdam cca@VUmc.nl Telefoon: 020 444 1058 www.VUmc.nl/steuncca

Stichting VUmc CCA is fiscaal als een Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI) onder nummer 22617 geregistreerd.

Onder nummer 34203694 is de stichting ingeschreven bij de Kamer van Koophandel van Amsterdam.

IBAN: NL 69ABNA0445040459 t.n.v. stichting VUmc CCA