Nieuwsbrief stichting vumc cancer center amsterdam nummer 26 januari 2017

Nieuwsbrief Nummer 26, januari 2017

Stichting VUmc Cancer Center Amsterdam

Kanker bestrijden met afweercellen Bestraald met de MRIdian Imaging Center voor medicijnonderzoek en beeldvorming Maria Themeli

In deze nieuwsbrief VOORWOORD

ACTIE

3

14 • Benefietvoorstelling levert mooi

• U maakt het mogelijk, ook in 2017!

bedrag op

INTERVIEW

4 6 8

•K anker bestrijden met aangepaste T-cellen • Bestraald met de MRIdian

IN BEELD

15 • In memoriam Henk van Reeuwijk

• Nieuwe penningmeester: Kenaad Tewarie

•K anker verbindt

12 • Imaging Center maakt innovatief medicijnonderzoek mogelijk

NIEUWS

10 • E lf onderzoeksprojecten goedgekeurd 14 • G elauwerde onderzoeker Vogelstein

pleit voor preventie en vroegdiagnostiek van kanker

Colofon Deze nieuwsbrief is een uitgave van stichting VUmc CCA Amsterdam Nummer 26, januari 2017 Eindredactie Marianne Los, Geert Kazemier Coördinatie Joke van Diemen Redactie en tekstbijdragen Eliane Cohen, Yessica Denisse, Joke van Diemen, Geert Kazemier, Kees Storm Interviews Saskia van Basten Batenburg, Rob Buiter

TCS Amsterdam Marathon: opbrengst voor onderzoek In oktober 2016 hebben ongeveer honderd lopers ruim € 195.000 bij elkaar gerend. Mede dankzij dit bedrag was het mogelijk om een massaspectrometer aan te schaffen. De installatie van dit apparaat is in volle gang, dus er

Beeld en foto’s Mark van den Brink, Bob Bronshoff, Bambos Demetriou, Caroline van Wijngaarden Met dank aan: Vormgeving & Productie AIM Action in Marketing, Badhoevedorp

kan op zeer korte termijn mee gewerkt gaan worden.

Prof. dr. Connie Jimenez, hoofd van het OncoProteomics Laboratorium: “Dit is echt geweldig! We kunnen hiermee het onderzoek naar de zogenaamde fosfoproteomics op grote schaal uitbreiden. Dat zijn bepaalde eiwitten die een rol spelen bij kanker. We hopen met de massaspectrometer díe eiwitten te kunnen identificeren waarmee we

Drukwerk Drukkerij Schuttersmagazijn Onderdeel van de SMG, Groep Hasselt

de groei van de tumorcel kunnen stopzetten. Aan de hand van fosfo-eiwitprofielen willen we gaan voorspellen welke patiënt baat heeft bij welke (combinatie)therapie. Dat zou veel betekenen in de persoonlijke aanpak van kanker bij patiënten. Fantastisch dat zovelen samen van grote betekenis kunnen zijn.”

2

Nieuwsbrief Stichting VUmc CCA

Verzending TTC, Alkmaar

VOORWOORD

U maakt het mogelijk, ook in 2017!

Geert Kazemier 2016 was een geweldig jaar voor VUmc CCA!

van de stichting een fellowship (‘beurs’)

dat in ieder geval een aantal van deze

Een heleboel dingen zijn dankzij de stichting

gekregen om een eigen onderzoeksgroep

onderzoeken in de toekomst direct effect

mogelijk geworden waar we anders alleen

samen te stellen voor haar onderzoek naar het

zullen hebben op de diagnose en behandeling

maar van hadden kunnen dromen. Eén van

bestrijden van kanker met een bepaald soort

van patiënten met kanker.

de eerste dingen die me te binnen schieten,

afweercellen. Zij gaat de eigen afweer van

is het in bedrijf nemen van de MRIdian: het

patiënten gebruiken om kanker te bestrijden.

Dit alles en nog veel meer was alleen maar

revolutionaire bestralingsapparaat dat het

Het is heel bijzonder dat wij zo’n fellowship

mogelijk dankzij u. Uw niet aflatende steun

mogelijk maakt om tijdens de bestraling met

hebben kunnen toekennen, omdat wij hiermee

maakt echt heel bijzondere dingen mogelijk.

een MRI-scan te volgen hoe de behandeling

jong talent de kans geven om briljante ideeën

Maar hoe verleidelijk het ook is om terug te

verloopt. Deze nieuwe manier van bestralen

uit te werken. Lees het artikel over Maria

kijken op 2016 en op onze lauweren te rusten,

heeft het mogelijk gemaakt om patiënten met

op pagina 4 en ontdek waarom zij juist voor

we moeten verder! Natuurlijk hebt u gehoord

minder bijeffecten te behandelen en zelfs ook

VUmc CCA heeft gekozen terwijl ze op een

over onze snode plannen om met het AMC in

een aantal mensen te behandelen die anders

heleboel toonaangevende plaatsen aan de

ieder geval het onderzoek naar kanker te gaan

niet gered hadden kunnen worden. Op pagina

slag kon.

bundelen. Wij denken dat dat nodig is om ook

6 van deze nieuwsbrief vertelt één van onze

in de toekomst op topniveau te kunnen blijven

patiënten hoe zij haar behandeling met de

Naast Maria hebben wij ook 11 andere

meedoen. Het zijn kortom spannende tijden

MRIdian heeft ervaren.

onderzoekers blij kunnen maken met

waarvoor wij u ook in de toekomst nodig

financiële steun van de stichting. Onze

zullen hebben.

Door steun van de stichting hebben wij

commissie Wetenschappelijk Onderzoek heeft

niet alleen die geweldige MRIdian kunnen

uit de 64 aanvragen die waren ingediend,

aanschaffen, maar het is ons ook gelukt om

de 11 beste gekozen. Wij hebben in de

supertalent te behouden. In deze nieuwsbrief

nieuwsbrief deze onderzoeken op een rijtje

Namens de directie van VUmc CCA,

maakt u kennis met Maria Themeli. Zij heeft

gezet vanaf pagina 10. Ik ben ervan overtuigd

Geert Kazemier

Graag reken ik ook in 2017 op u!

Nieuwsbrief Stichting VUmc CCA

3

FAMILY DINNER 7 SEPTEMBER 2015

INTERVIEW

Kanker bestrijden met aangepaste T-cellen In het VUmc Cancer Center Amsterdam werkt onderzoekster dr. Maria Themeli aan een innovatieve vorm van immuuntherapie tegen verschillende soorten kanker. “Ons doel is om diverse vormen van kanker te behandelen met aangepaste T-cellen”, zegt Themeli. “En de eerste studies bieden nu al meer hoop dan welke andere immuuntherapie dan ook.”

Maria Themeli 4

Nieuwsbrief Stichting VUmc CCA

Ons immuunsysteem beschermt ons niet alleen tegen infecties,

ook bij patiënten met acute lymfatische leukemie voor wie geen

maar ook tegen het ontstaan van kanker. Verschillende witte

standaardbehandeling meer voorhanden was, zagen we dat de

bloedcellen, waaronder de zogenoemde T-cellen, spelen daarbij

tumorcellen voor 90% werden teruggedrongen na toediening van de

een essentiële rol. Versterking van het immuunsysteem, oftewel

designer-T-cellen.”

immuuntherapie, zou dan ook een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de behandeling van kanker.

Het hart van immuuntherapie Themeli doet haar onderzoek in een periode dat immuuntherapie

In het VUmc CCA werken Maria Themeli en haar collega’s aan een

duidelijk ‘hot’ is in de medische wetenschap. Zij vindt dat deze

innovatieve versie van deze immuuntherapie. Het concept steunt

strategie een duidelijke streep voor heeft op andere concepten.

op twee belangrijke pijlers, zo legt zij uit. “Ten eerste verbeteren

“Door te werken met onze designer-T-cellen ga je naar het hart

we de interactie tussen de T-cel en de kankercel, door in het lab

van de eigenlijke immuuntherapie. Het grote verschil met andere

receptoren te maken die heel specifiek karakteristieke eiwitten

vormen van immuuntherapie is dat wij buiten het lichaam op

op de oppervlakte van een bepaald type tumor herkennen. Met

directe wijze actieve T-cellen ontwerpen, terwijl ‘vaccinatie’ met

die receptoren maken we vervolgens een zogenoemde chimere

eigen tumorcellen, of behandeling met de zogenoemde checkpoint

T-lymfocyt, dat wil zeggen: een koppeling van de door ons

inhibitors, op indirecte wijze de in het lichaam aanwezige T-cellen

gemaakte receptor en een T-cel.”

proberen te activeren.”

De tweede belangrijke pijler is de overleving van deze chimere

Uniek onderzoek

T-cellen in het lichaam van een patiënt, aldus Themeli. “De chimere

De in Griekenland geboren arts-onderzoeker Themeli werd tijdens

T-cellen worden door het afweersysteem van de patiënt namelijk

haar postdoctoraal onderzoek aan het Memorial Sloan Kettering

als lichaamsvreemde cel gezien, en daarom snel opgeruimd. Wij

Cancer Center in New York op het spoor gezet van de chimere

maken nu gebruik van zogeheten induced pluripotent stem cells.

T-cellen. Voor dat onderzoek kreeg zij steun van het KWF en de

Dat zijn normale cellen die we zó hebben bewerkt dat ze zich weer

stichting Marie Curie. “Met steun van een fellowship aan het Cancer

gaan gedragen als stamcellen. Stamcellen hebben de eigenschap

Center Amsterdam kan ik daar nu zelf de stamcellen als bron van

om ieder type cel te kunnen vormen. Wij laten die stamcellen

therapeutische T-cellen aan toevoegen. Over de hele wereld is

onder invloed van de juiste groeifactoren zich ontwikkelen tot

maar een handjevol groepen met deze lijn van onderzoek bezig.

T-cellen, maar dan zónder de eiwitten op het oppervlak die ervoor

In Nederland zijn we met het CCA zelfs de enige groep. Tot nu toe

kunnen zorgen dat de afweer van een ontvanger die T-cellen

wijzen alle signalen erop dat we hiermee een zeer veelbelovende

meteen opruimt. Als we deze cellen vervolgens met een door ons

onderzoekslijn in handen hebben.”

ontwikkelde receptor aan patiënten met kanker geven, kunnen de T-cellen overleven en vervolgens aan het werk gaan om de kankercel op te ruimen.”

Bewezen effectief De strategie van Themeli is inmiddels meer dan alleen maar theorie. “Zowel in proefdiermodellen, als in kleine studies met patiënten, hebben we al kunnen aantonen dat het principe werkt.

In de proefdiermodellen gingen onze ‘designer-T-cellen’ keurig aan de slag om de kankercellen op te ruimen. En, heel recent,

Een fellowship is een soort beurs. Stichting VUmc CCA heeft dit fellowship toegekend aan Maria Themeli zodat zij haar eigen onderzoekslijn en eigen onderzoeksgroep kan ontwikkelen. Zo kan zij een onafhankelijk onderzoeker worden.

Nieuwsbrief Stichting VUmc CCA

5

FAMILY DINNER 7 SEPTEMBER 2015

INTERVIEW

Bestraald met de MRIdian Zowel RTL Nieuws als het NOS Journaal stond eind mei 2016 voor de deur – die van VUmc en de hare – om Lineke van Kruijl te interviewen. Ze was een van de eerste patiënten die bestraald zijn met de MRIdian, het nieuwste van het nieuwste op het gebied van radiotherapie. Lineke wilde haar verhaal maar al te graag vertellen.

Lastige plek

gezeten als ik weer een slechte uitslag had gekregen. Je moet jezelf

De MRIdian is een vernuftig apparaat waarmee heel nauwkeurig

elke keer weer bij elkaar rapen. Maar ik ben nu eenmaal positief

kan worden bestraald. Dat komt doordat er een MRI-scanner is

ingesteld.”

ingebouwd, waardoor je tijdens de behandeling kunt zien wat je bestraalt. Hierdoor is er minimale schade aan de omliggende weefsels. De MRIdian is daarom met name geschikt voor bestraling van tumoren in de borst- en buikholte. Daar bevinden zich immers veel organen. Ook Linekes tumor zat op zo’n lastige plek, onder in haar buikholte. Haar oncoloog wist dat VUmc, als enige in Nederland, een MRIdian in gebruik had genomen. Zo kwam Lineke als Utrechtse bij het Cancer Center van VUmc terecht.

"Ik dacht, ach, het gaat wel weer over. Want je wilt dat doen hè, weer die Vierdaagse lopen, als je eenmaal begonnen bent. Het zou voor mij de vierde keer worden en ik verheugde me enorm.”

Het is dankzij het lopen dat de laatste kanker aan het licht kwam.

Ervaringsdeskundige

Toen ze vorig jaar trainde voor de Vierdaagse kreeg ze steeds meer pijn. “Ik dacht, ach, het gaat wel weer over. Want je wilt dat doen hè,

Lineke van Kruijl is ervaringsdeskundige als het om kanker gaat. Al

weer die Vierdaagse lopen, als je eenmaal begonnen bent. Het zou

zeventien jaar wordt ze geplaagd door tumoren. Ze verschenen op

voor mij de vierde keer worden en ik verheugde me enorm.” Maar

uiteenlopende plekken, meestal onafhankelijk van elkaar, en kwamen

het ging echt niet meer en niet lang daarna bleek dat er een tumor

steeds bij toeval aan het licht. In haar nieren, galblaas, bekken, de

zat in haar bekken. Het werd met succes bestraald, maar bij een

huid van haar scheenbeen, haar borst en de laatste keer in een

nacontrole werd eind vorig jaar opnieuw een tumor gevonden in een

lymfeklier op een moeilijk bereikbare plek in haar lies. “Het is zo

lymfeklier vlakbij haar alvleesklier. Daar opereren was onmogelijk.

gek”, zegt ze, “want ik voel me nooit ziek. Ja, alleen van de chemo

Lineke: “Zo kwam ik bij VUmc Cancer Center Amsterdam terecht.

na mijn borstamputatie ben ik heel beroerd geweest, maar de kanker

Mijn oncoloog had gezegd dat ik daar aan het goede adres zou zijn.

zelf heeft me nooit ziek gemaakt.”

Hij vertelde wel iets over een nieuw apparaat, maar eerlijk gezegd

Lineke is 66, maar dat is haar niet aan te zien. Ze is heel sportief en

was het nog niet zo tot me doorgedrongen wat het precies was.

liep na haar zestigste drie keer de Nijmeegse Vierdaagse. Misschien

In VUmc hebben ze me alles laten zien en uitgelegd. Het was een

is ze daardoor ook zo fit gebleven, ondanks die ziektegeschiedenis

geweldige ontvangst. Zulke aardige mensen, iedereen, de receptie,

en al die nare ingrepen. Haar mentaliteit helpt ongetwijfeld ook:

de verpleegkundigen, de radiotherapeuten Anna Bruynzeel en Frank

“Ik heb heus wel regelmatig als een zielig vogeltje op de bank

Lagerwaard. Ik ben in veel ziekenhuizen geweest en het was altijd

6

Nieuwsbrief Stichting VUmc CCA

prima hoor, maar in VUmc was het echt fantastisch, zo menselijk

aan moet kunnen. Aan een bestraling van enkele minuten gaan

en ook zo duidelijk. En het ziet er ook zo prachtig uit daar op de

heel veel voorbereidingen vooraf, en al die tijd ligt de patiënt in de

afdeling radiotherapie.”

MRI-buis. Maar na verloop van tijd ging het steeds beter. “Ik heb vijf sessies gehad waarin ik zeven minuten ben bestraald. Kun je

"Ik ben in veel ziekenhuizen geweest en het was altijd prima hoor, maar in VUmc was het echt fantastisch, zo menselijk en ook zo duidelijk"

nagaan hoe lang ik mijn adem heb ingehouden. Het is echt heel hard

Er werd een plan gemaakt en Lineke kreeg opdracht te oefenen

weer vol goede moed!”

werken! Maar het is wel heel mooi dat je als patiënt samen met de artsen werkt aan je eigen behandeling.”

Inmiddels heeft Lineke haar eerste nacontrole gehad. De tumorgroei is gestopt en dat is goed nieuws. “Ik hoef de eerste vier maanden niet terug te komen. Even een tijdje niet naar het ziekenhuis. Ik ben

met het inhouden van haar adem gedurende 20 seconden. Dat is omdat in de buikholte alles beweegt door de ademhaling, dus ook

Interview overgenomen uit: VUmc in praktijk, editie 11, augustus

de tumor, wat het richten bemoeilijkt. Doordat de patiënt meekijkt

2016.

op een monitor kan die precies zien wanneer de radiotherapeuten op de goede plek zijn. Op dat moment moet de patiënt de adem inhouden en wordt er bestraald. De eerste keer vond Lineke het niet makkelijk, vertelt ze. Toen begreep ze ook waarom Lagerwaard en Bruynzeel hadden gezegd dat het een behandeling is die je mentaal

Stichting VUmc CCA heeft een substantiële bijdrage geleverd bij de aanschaf van de MRIdian, namelijk 2 miljoen euro.

Lineke van Kruijl Nieuwsbrief Stichting VUmc CCA

7

FAMILY DINNER 7 SEPTEMBER 2015

INTERVIEW

Kanker verbindt Luc Overtoom leerde zijn vrouw Trudy kennen toen ze al borstkanker had. Ze wisten meteen dat ze niet samen tachtig zouden worden, maar ze hebben wel twaalf fantastische jaren samen gehad.

De liefde voor zeilen kwam ook van twee kanten. Ze wilden met z’n tweeën de wereldzeeën bevaren.

Dat is ten dele gelukt; ze hebben samen een zeiltocht gemaakt van Martinique naar Amsterdam.

Toen Trudy in 2011 overleed, wist Luc dat hij de zeiltocht rond de wereld ook zonder zijn geliefde zou gaan maken. Alleen wist hij niet hoe en met wie en wanneer.

Veel wijzer geworden door alles wat er gebeurd was, wilde Luc de reis een doel geven. Een ode was het aan Trudy, het doel werd kankeronderzoek. De liefdevolle verzorging door het verplegend personeel, de zorg van de artsen, de hele sfeer in het VUmc tijdens het ziekteproces van Trudy hadden grote indruk op hem gemaakt en hij wilde iets teruggeven. Hij zou geld bij elkaar gaan zeilen.

Op 26 juli 2014 voer hij in zijn boot, de Cardo, het zeegat uit.

Hoe overleef je 33 duizend mijl op zee?

Wat gebeurt er dan met je? Is het eenzaam?

“Zo’n zeiltocht doe je niet alleen. De meeste mensen die ik tegen ben gekomen, vaak jonge gezinnen, zijn mensen die zwerven. Die zijn soms jaren achtereen op reis. Dat is ver van mijn bed. Ik wilde de wereld rond zeilen met een doel: geld ophalen om kankeronderzoek te steunen. Ik heb dat doel met opstappers georganiseerd. Dat geeft structuur en richting. Je moet op tijd in de havens zijn waar de mensen opstappen. Dat is dus een grote logistieke puzzel.

De opstappers betaalden 2500 euro om een stuk van de wereldreis mee te varen. Daarnaast werd er ook nog door zogenaamde mijlenverkoop geld geworven, geld dat direct ten goede kwam aan het onderzoek van het VUmc naar therapie op maat bij kanker. Door de opstappers had ik gezelschap, wat ook belangrijk was voor mij.

Ik moest met hen en zij met mij als schipper dealen en samenleven op vijftig vierkante meter. En iedere keer andere mensen aan boord, andere gesprekken. Veel gesprekken met mensen die ook iemand verloren hadden.

Ik ben niet al die tijd aan een stuk door op zee geweest. In juli 2015 ben ik een maand terug geweest in Nederland vanuit Darwin. Mijn Luc aan het roer 8

Nieuwsbrief Stichting VUmc CCA

oudste zoon ging trouwen en mijn dochter kreeg een kind; op die

Kazemier en Pinedo zijn behalve uitmuntende artsen ook

momenten wil je bij je kinderen zijn.”

voortreffelijke fondsenwervers. Ik vond het werkelijk heel bijzonder dat ze me daar op de pier stonden op te wachten!”

Wat was de langste tijd aaneengesloten op zee?

“De langste oversteek is 21 dagen geweest. Het had van mij ook

Hoe was het om na twee jaar weer voet aan wal te zetten?

langer mogen duren. Ik vind de zee en alles wat daar gebeurt,

“Ik heb vaak gedacht hoe het zou zijn om weer aan te komen

hoe saai dat ook moge lijken, fantastisch. Ik heb me nooit

in de bewoonde wereld. Er is een gezegde: ‘Voor een zeezeiler

verloren gevoeld. Ik had het gevoel dat Trudy het samen met mij

zijn er twee mooie momenten: de dag van vertrek en de dag van

meemaakte.”

aankomst’, en dat is wel een beetje zo. Wegvaren is fantastisch, leven op het water is afzien en intens genieten en hard werken, maar

Had je naast de opstappers ook bekenden die je in havens ontmoette?

thuiskomen, dat is het mooiste. Het VUmc had het goed geregeld.

“Jazeker, mijn kinderen hebben me twee keer opgezocht. En mijn

bedrag voor onderzoek stond: 361.612 euro. Het was een prachtige

eerste echte stop was Curaçao, waar Bob Pinedo en zijn team van

ervaring, het was een jongensdroom die door een goed doel

Fundashon Prevenshon mij feestelijk en warm onthaald hebben. En

werkelijkheid is geworden en waarvan Trudy zeker ook erg genoten

op Koningsdag heb ik Geert Kazemier en Bob Pinedo in New York

zou hebben.

Er stonden zeker honderd mensen op de kade, er speelde een bandje en Henk Verheul liet de cheque zien waarop het verzamelde

gezien. Ik had met ze afgesproken, maar kreeg averij tussen Sint Maarten en New York en moest uitwijken naar Bermuda. In New York

Terugkijkend op alle persoonlijke contacten die ik wereldwijd op

is toen een andere boot geregeld; ik voer in een grote reddingsboot

deze zeilreis gelegd heb, realiseer ik me dat kanker mensen met

de haven van New York binnen. Dat was een mooi moment.

elkaar verbindt.”

V.l.n.r. consul-generaal Rob de Vos, Geert Kazemier, Luc Overtoom en Bob Pinedo bij de ontvangst in New York.

Nieuwsbrief Stichting VUmc CCA

9

NIEUWS

Elf onderzoeksprojecten goedgekeurd Om een doorbraak te forceren in de behandeling van kanker is grensverleggend onderzoek nodig. Het bestuur van de stichting VUmc CCA heeft in de vergadering van november 2016, op voorspraak van de directie CCA, elf projecten een subsidie toegezegd. Hieronder staat in het kort aangegeven wat de aanvragers met het onderzoeksgeld hopen te bereiken.

Therapie op maat met een nieuwe tracer voor patiënten met uitgezaaide prostaatkanker € 194.612

Tumorsuikers en de belemmering van het immuunsysteem bij dikkedarmkanker € 199.487

Tijdige diagnose van een recidief van prostaatkanker is belangrijk om de patiënt zo snel mogelijk met een behandeling op maat te laten beginnen. De diagnose wordt doorgaans gesteld door het meten van de concentratie prostaatspecifiek antigeen (PSA).

Momenteel gebeurt dat met een cholinetracer. Het doel van deze studie is om met een veelbelovende PET-tracer metastasen op te sporen, waardoor behandelaar en patiënt tijdig de beste therapie kunnen kiezen. Ook kan met deze methode de respons op de behandeling worden gevolgd.

(Hoofdaanvrager: dr. D.E. Oprea-Lager.)

Bij patiënten met dikkedarmkanker worden vaak abnormale suikers aangetroffen op het oppervlak van de tumorcellen.

Uit recent onderzoek is gebleken dat een verstoorde stofwisseling immuuncellen belemmert en leidt tot toename van tumorsuikers. De rol van deze suikers in de interactie van tumorcellen met het immuunsysteem vormt een nieuwe richting binnen het kankeronderzoek. Dit project zal bijdragen tot de ontwikkeling van nieuwe therapieën om de afweer tegen kankercellen te versterken. (Hoofdaanvrager: dr. S. van Vliet.)

Stimulering van het immuunsysteem door antilichamen met een bacteriële component € 181.904 Bij behandeling met antilichamen wordt het immuunsysteem van de patiënt ingezet om kanker te bestrijden. Helaas kunnen kankercellen het immuunsysteem ook weer ‘uit’ zetten. Wanneer er een synthetische bacteriële component wordt vastgemaakt aan het antilichaam, gaat het immuunsysteem weer ‘aan’, omdat het dan lijkt alsof er een infectie is. Deze methode moet leiden tot een veel betere, gecontroleerde behandeling van kanker.

(Hoofdaanvrager:dr. J.E. Bakema.)

Kanker bestrijden met genremmers € 109.649 Doelgerichte therapie is een behandeling met medicijnen die de ongecontroleerde deling van kankercellen remmen of kanker­ cellen specifiek doden. Helaas worden tumorcellen vaak resistent tegen dergelijke medicijnen. Nu is gebleken dat tumorcellen kleine blaasjes (exosomen) met pakketjes genetische informatie uitscheiden, maar ook kunnen opnemen. De onderzoekers willen in de exosomen bepaalde genremmers verpakken en die naar de tumor dirigeren, zodat deze weer gevoelig wordt voor de therapie en eventueel kan worden herkend door het immuun­systeem.

(Hoofdaanvrager: dr. D.M. Pegtel.)

Meting van circulerend tumor-DNA bij patiënten met uitgezaaide dikkedarmkanker € 75.925 Tumorcellen scheiden kleine stukjes DNA uit in de bloedstroom. Mogelijk is dit circulerend tumor-DNA bruikbaar als middel om kanker op te sporen en om de voortgang van de ziekte te beoordelen. De onderzoekers willen dit nagaan bij patiënten met dikkedarmkanker die is uitgezaaid naar het buikvlies. Het bloed van de patiënten wordt onderzocht vóór en na een HIPEC-operatie; die ingreep bestaat uit verwijdering van tumorweefsel, direct gevolgd door een warme spoeling met zeer geconcentreerde antikankermiddelen. Na de operatie zal de hoeveelheid circulerend tumor-DNA meerdere malen worden gemeten om mogelijke recidieven op te sporen.

(Hoofdaanvrager: dr. J.B. Tuynman.)

10

Nieuwsbrief Stichting VUmc CCA

Een nieuwe combinatietherapie voor acute myeloïde leukemie € 91.448 Patiënten met acute myeloïde leukemie (AML) worden behandeld met chemotherapie. Slechts 30-40% van deze patiënten is na 5 jaar nog in leven. Een heel kleine hoeveelheid leukemiecellen kan namelijk de chemotherapie overleven en terugkeer van de ziekte veroorzaken. De onderzoekers hebben een medicijncombinatie ontdekt die in het laboratorium de AML-cellen kan laten uitrijpen en doden. Zij willen hun bevindingen in een muizenmodel bevestigen en hopen in de toekomst met deze combinatietherapie AML-patiënten te kunnen genezen. (Hoofdaanvrager: dr. L. Smit.)

Een nieuwe methode om functionele gevolgen van DNA-veranderingen bij kanker op te sporen € 210.358 Een recent ontwikkelde techniek, de CRISPR/Cas9-methode, biedt ongekende mogelijkheden om vast te stellen wat de gevolgen zijn van DNA-veranderingen bij patiënten met kanker.

CRISPR/Cas9-protocollen zullen eerst worden gebruikt om Fanconi-anemie (FA) te onderzoeken, een aandoening die kan leiden tot beenmergfalen en kanker. Als de methode voor FA werkt, kan deze ook voor andere onderzoekslijnen worden toegepast. De onderzoekers willen met behulp van bepaalde genen de FA-cellen verbeteren en zo bijdragen aan kankerpreventie. Hierbij zullen VUmc en AMC samenwerken.

(Hoofdaanvrager: dr. H. van de Vrugt.)

Afwijkende bloedvormende stamcellen onderzoeken met massaspectrometrie € 146.318 Myelodysplastisch syndroom is een verzamelnaam voor verschillende bloedziekten die uitlopen op schade aan het beenmerg. Bij circa 30% van de patiënten met dit syndroom ontstaat acute myeloïde leukemie. Met een nieuwe techniek, massaspectrometrie, willen de onderzoekers de afwijkende bloedvormende stamcellen bestuderen die de bron van de ziekteontwikkeling vormen, om zo de diagnostiek te kunnen verbeteren en meer inzicht te krijgen in het mechanisme van myelodysplastisch syndroom.

(Hoofdaanvrager: dr. T.M. Westers.)

Veranderde mondbacteriën bij alvleesklierkanker: oorzaak of gevolg? € 75.000 Bacteriën kunnen zorgen voor een ontstekingsreactie, wat het ontstaan van kanker kan bevorderen. Recente onderzoeken wijzen op een verandering van mondbacteriën bij patiënten met alvleesklierkanker, maar het is onduidelijk of deze verandering oorzaak of gevolg is van de ziekte. Dit willen de onderzoekers uitzoeken. Als deze mondbacteriën kanker veroorzaken, zou vaccinatie een preventieve maatregel kunnen zijn. Als alvleesklierkanker de mondbacteriën verandert, zou die verandering kunnen helpen om de ziekte in een vroeg stadium op te sporen. (Hoofdaanvrager: dr. E. Giovannetti.)

Celdood stimuleren bij T-cel acute lymfatische leukemie € 91.448 T-cel acute lymfatische leukemie (T-ALL) is een agressieve vorm van bloedkanker die ontstaat door een kwaadaardige verandering van thymocyten; dit zijn stamcellen die zich kunnen ontwikkelen tot andere bloedcellen. Intensieve chemotherapie heeft de vooruitzichten van patiënten sterk verbeterd, maar bij sommigen zijn de leukemiecellen resistent en/of keert de ziekte terug. In dit project wordt het eiwit galectine-1 ingezet om celdood te veroorzaken in verschillende T-ALL-cellijnen, waarbij ook de gevoeligheid voor chemotherapie in kaart wordt gebracht. (Hoofdaanvrager: dr. J.M. Ilarregui.)

Betere borstkankerscreening en snellere beoordeling van MRI-scans door het gebruik van kleur € 94.679 Borstkanker kan beter worden opgespoord met MRI dan met mammografie, maar MRI is duurder. De kosten van MRI-screening zullen dalen als radiologen de scans sneller kunnen beoordelen. In dit project wordt met kleur weergegeven hoe lang het bloed erover doet om van het hart naar een borstafwijking te komen; hoe korter deze tijd, des te kwaadaardiger de tumor. Donkerblauw wijst op een goedaardige tumor, rood op een kwaadaardige. De methode zal worden getest op honderden MRI-scans en de uitkomsten zullen worden vergeleken met die van uitgebreid onderzoek.

(Hoofdaanvrager: dr. K. Cover.)

Nieuwsbrief Stichting VUmc CCA

11

FAMILY DINNER 7 SEPTEMBER 2015

INTERVIEW

Imaging Center maakt innovatief medicijnonderzoek mogelijk Nadat de eerste paal in mei 2016 de grond in is gegaan, vordert de bouw van het Imaging Center van het VUmc gestaag. “Het casco staat in 2017, daarna volgen de technische installaties en verhuizing van apparatuur, en in 2019 willen we operationeel zijn”, zegt de projectleider, prof. dr. Guus van Dongen. “Maar nu al zijn we een belangrijk knooppunt voor innovatief onderzoek op het gebied van bijvoorbeeld medicijnonderzoek en beeldvorming.”

Logistieke voordelen voor patiënten Wanneer het VUmc Imaging Center in 2019 operationeel is, zijn alle belangrijke beeldvormende technieken onder één dak samengebracht. “Dat heeft uiteraard veel logistieke voordelen voor patiënten. Zo kunnen we de wachttijden verkorten, omdat we veel efficiënter gebruikmaken van de verschillende scanners”, zegt VUmc-hoogleraar medische beeldvorming Guus van Dongen. “De samenwerking en de taakverdeling tussen verschillende ziekenhuizen in de regio Amsterdam wordt ook beter. Je praat in veel gevallen toch over duur en hoog gespecialiseerd onderzoek. Onze collega’s in bijvoorbeeld het Academisch Medisch Centrum en het Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis zijn dan ook nu al nauw betrokken bij de ontwikkeling van het centrum.”

“Flag store” Het Imaging Center zal, enigszins oneerbiedig gezegd, ook een toonzaal worden van het nieuwste van het nieuwste op het gebied

zozeer in de vernieuwingen van de scanners zelf, als wel in de toepassing”, benadrukt Van Dongen. “Zo kunnen we medicijnen tegenwoordig voorzien van een kleine hoeveelheid radioactiviteit (een zogeheten ‘tracer’), waarmee de gangen van dat geneesmiddel door het lichaam in een scanner zichtbaar kunnen worden gemaakt.

We hebben al diverse artikelen gepubliceerd waarin we aantonen dat je op deze manier de doelgerichtheid en uiteindelijk ook de effectiviteit van medicijnen letterlijk bij de individuele patiënt in beeld kunt brengen. Dat is belangrijk, want een aanzienlijk deel van de medicijnen – gemiddeld genomen meer dan 1 op de 2 – doet niet precies wat je wilt. Dat betekent dat patiënten niet altijd de beoogde lusten van therapie hebben, maar potentieel wel de lasten van het middel, zoals schadelijke bijwerkingen. Door een medicijn al in de vroege ontwikkelfase precies te volgen, kan je de onderscheidende of beperkende eigenschappen van een geneesmiddel vroegtijdig herkennen.”

van beeldvorming. Van Dongen: “Zo werken we nauw samen met

Transparant

producent Philips. Die werkt nu bijvoorbeeld aan betere PET-CT-

Zo transparant als het – glazen – Imaging Center zelf zal worden, zo

scanners die met gebruik van minder radioactiviteit toch beelden met

transparant wil Van Dongen ook het onderzoek uitvoeren. “Dat zijn

een nog hogere resolutie kunnen maken.”

we ook aan onze academische stand verplicht. Goede, innovatieve zorg begint met goed onderzoek. Daar hoort anno nu samenwerking

Samenwerking voor betere geneesmiddelen Behalve over de samenwerking met de producenten van scanners, is Van Dongen ook bijzonder enthousiast over de samenwerking die het Imaging Center nu al heeft met verschillende andere bedrijven, zowel grote farmaceuten als mkb’ers die betrokken zijn bij de ontwikkeling en productie van geneesmiddelen met nieuwe eigenschappen en werkingsmechanismen. “Want de grootste innovaties zitten niet

12

Nieuwsbrief Stichting VUmc CCA

met andere kennisinstellingen en met bedrijven gewoon bij. Tegelijk moet het helder zijn dat wij als universitair medisch centrum de volledige vrijheid willen behouden om over dat onderzoek te kunnen publiceren, ook als het misschien niet zo gunstig heeft uitgepakt en het de commerciële belangen van een bedrijf raakt.

Ook naar de bedrijven moeten we honderd procent transparant zijn.

Zij moeten ervan uit kunnen gaan dat ons onderzoek een reëel beeld geeft van de werking van een middel. Wij moeten dan ook kunnen garanderen dat het koppelen van de radioactiviteit aan een werkzame

Guus van Dongen stof volledig inert gebeurt. Een medicijn met daaraan de radioactiviteit

Onder de noemer ‘Tracing and Trading’ zoekt het VUmc Imaging

gekoppeld moet zich precies zo gedragen als het oorspronkelijke

Center Amsterdam nu al naar verdere samenwerking met bedrijven

medicijn zoals dat voor de patiënt ontwikkeld wordt. Dat vereist een

die de voordelen inzien van het in beeld brengen van werkzame

zeer hoge kwaliteitsstandaard, die wij kunnen bieden.”

stoffen in het lichaam, om zo te komen tot efficiëntere ontwikkeling en effectiever gebruik van geneesmiddelen.

Nieuwsbrief Stichting VUmc CCA

13

NIEUWS -

Gelauwerde onderzoeker Vogelstein pleit voor preventie en vroegdiagnostiek van kanker

De wereldberoemde en meest geciteerde kankeronderzoeker prof. dr. Bert Vogelstein was in Amsterdam. Hij nam op 6 december 2016 bij VUmc de KNAW Bob Pinedo Cancer Care Award in ontvangst. Ter gelegenheid hiervan had het Cancer Center Amsterdam een symposium georganiseerd met diverse sprekers uit binnen- en buitenland. Het indrukwekkendste verhaal kwam van de laureaat zelf. Hij blijkt een onconventionele, humoristische, maar ook bescheiden man.

Tijdens zijn lezing sprak hij over de 'oorlog' tegen kanker: "Kanker is

bloeddruk en door radiologisch onderzoek kunnen we tegenwoordig

als een terroristische aanval. De grootste vijanden zijn de mutaties

de kans op een hartinfarct vroeg opsporen en dit vaak voorkomen. Ik

in cellen. Dit speelt een rol bij elke celdeling. Ook is er een grote

hoop dat met kanker hetzelfde mogelijk is. Met mammografieën voor

heterogeniteit van cellen en veel resistentie tegen medicijnen."

borstkanker, uitstrijkjes om baarmoederhalskanker op te sporen, HPV-

Hij is van mening dat je wel muizen van kanker kunt genezen, maar

vaccinatie en screening op darmkanker zijn we al op de goede weg."

dat dit onvergelijkbaar is met het genezen van mensen van kanker. Dat lukt slechts bij 50%. "Beter is de vroege opsporing van kanker, vóór er

“Beat it or use it!”

uitzaaiingen zijn. Dat kan door genmutaties in bijvoorbeeld het bloed

Op de vraag of we genoeg van kanker begrijpen om effectieve

op te sporen via biomarkers."

strategieën te kunnen bedenken voor de bestrijding van kanker maakte hij een parallel met andere alledaagse verschijnselen: "Neem vuur,

Vogelstein vindt het jammer dat nu alle aandacht is gericht op het

of de zwaartekracht. Daar snappen we ook niet alles van. Ik ben hier

behandelen van vergevorderde kanker en ziet het meest in preventie

vanochtend gearriveerd met het vliegtuig, zonder precies te begrijpen

en vroegdiagnostiek.

hoe het werkt. Zo kan het met kanker ook. Beat it or use it!"

Kanker voorkomen en vroeg ontdekken In een vraag-en-antwoordsessie eerder op de dag met een groep masterstudenten vertelde Vogelstein nog steeds zo'n tien uur per dag in het laboratorium door te brengen. Het samenwerken met wetenschappers in opleiding geeft hem het meeste plezier.

Tijdens de sessie ging hij wat dieper in op het voorkómen van kanker.

Preventieve maatregelen zijn: niet roken, niet in de zon zitten zonder bescherming, en voorkómen van overgewicht. Vogelstein: "En als het reclamebureaus lukt om mensen één bepaald merk bier te laten drinken, dan moet het toch ook lukken om te voorkomen dat kinderen gaan roken?"

Tijdens een gesprek met journalisten maakte hij de vergelijking met

Bob Pinedo (links) en Bert Vogelstein bewonderen de award:

hart- en vaatziekten: "Door het meten van cholesterolwaarden en

een afdruk van de rechterhand van Pinedo

ACTIE - Benefietvoorstelling levert mooi bedrag op

Youp van ’t Hek, Hekwerk Theaterproducties en VU Cultuurcentrum

Op 19 december 2016 speelde cabaretier Youp van ’t Hek een

In VUmc Cancer Center Amsterdam (CCA) is het Retinoblastoom

speciale benefietvoorstelling van zijn programma ‘Licht’ ten bate van

Centrum Nederland gevestigd: het landelijk expertisecentrum waar

onderzoek naar retinoblastoom, een zeldzame vorm van oogkanker

patiënten met retinoblastoom behandeld worden. Deze zeldzame

bij kinderen. De opbrengst ging naar onderzoek van prof. dr. Annette

vorm van oogkanker ontstaat op jonge leeftijd, over het algemeen bij

Moll en haar team. Dit onderzoek is gericht op de late effecten bij

kinderen die jonger zijn dan vijf jaar. Meestal wordt de ziekte al vóór de

retinoblastoompatiënten. Dankzij betere diagnostiek en behandeling

leeftijd van twee jaar vastgesteld. In VUmc CCA wordt veel onderzoek

overleven de meeste kinderen de ziekte en de behandeling. Helaas

gedaan, onder andere naar de late gevolgen van retinoblastoom en de

kunnen zij na verloop van tijd geconfronteerd worden met zeer heftige

behandeling, zodat de patiëntjes optimale zorg kunnen krijgen voor

‘late effecten’ van retinoblastoom en de behandeling; er kunnen

een goede toekomst.

andere tumoren in hun lichaam ontstaan.

Voor het onderzoek naar dit probleem is veel geld nodig – vandaar de benefietvoorstelling. In een volle zaal in VU Cultuurcentrum Griffioen waren 240 bezoekers aanwezig, die er samen voor zorgden dat Youp na afloop van de voorstelling een prachtige cheque kon overhandigen aan prof. Moll. Annette Moll dankte alle aanwezigen en in het bijzonder

14

Nieuwsbrief Stichting VUmc CCA

Griffioen, die de avond belangeloos mogelijk maakten.

Annette Moll en Youp van 't Hek

IN MEMORIAM - Henk van Reeuwijk Op 9 juli 2016 overleed Henk van Reeuwijk, de penningmeester van

veiligheid en zekerheid, wilde ik nog wel eens wat meer naar de kans

onze stichting.

op (onzeker) toekomstig rendement kijken. Samen waren we volgens mij een geweldig team. En als kleine jongetjes zo blij toen we eens

Met veel liefde en toewijding is Henk vele jaren penningmeester

volledig liquide waren gegaan en de beurs daarna inklapte.

geweest. Hij overleed aan de ziekte waar we als VUmc CCA zo tegen strijden. Henk is op geweldige wijze terzijde gestaan door prof. Henk

Tot het laatst toe bleef Henk betrokken, ook nadat we eigenlijk

Verheul en de zijnen, maar het mocht, uiteindelijk, niet baten.

al afscheid hadden genomen in Baarn. Hij bleef ook daarna geïnteresseerd, vooral met betrekking tot de beleggingen. En hij

Henk van Reeuwijk kwam met het CCA in contact door een gewoon

was blij dat ik hem kon melden een goede opvolger voor hem in het

zakelijk gesprek dat we samen bij Deloitte hadden. Na afloop van het

vizier te hebben: Kenaad Tewarie, net als wij tweeën een (voormalig)

gesprek vertelde hij me dat hij bijna met pensioen ging. En of ik iets

accountant. Toch een soort geurtje dat je nooit meer helemaal

wist, een goed doel, waar hij zich met zijn accountantsachtergrond

kwijtraakt en waar we ook een beetje trots op waren.

nuttig voor kon inzetten.

Henk is er niet meer.

Onze toenmalige penningmeester had te kennen gegeven dat hij zich

Wij strijden als VUmc CCA verder tegen de ziekte die hem uiteindelijk

wilde gaan terugtrekken, dus dat kwam mooi uit. Henk werd benoemd

velde. In de afgelopen periode is wel een enorme vooruitgang geboekt

en we hebben geweldig samengewerkt binnen het bestuur.

in de oncologie. Een klein beetje mede dankzij de stichting VUmc CCA

Henk was niet zo’n penningmeester die alleen tijdens de

en dus mede dankzij Henk.

vergaderingen verscheen. Hij kwam zeer regelmatig op ‘kantoor’ en besprak vele zaken met Jeroen Zweers en Joke van Diemen.

Onze gedachten zijn bij zijn vrouw Ans en hun (klein)kinderen. Het bestuur gaat door

Voor mijzelf waren de ‘vrolijkste’ momenten met Henk de

op de weg die we samen gingen.

bijeenkomsten met onze vermogensbeheerder UBS. Met de ‘twee Pieters’ bespraken we elk kwartaal de gang van zaken en het beleid

Bedankt Henk!

voor de toekomst. Henk was zich zeer bewust dat we het geld van de donateurs heel goed moesten bewaken. Maar waar Henk koos voor

Kees Storm, vicevoorzitter

Henk van Reeuwijk

IN BEELD - Nieuwe penningmeester: Kenaad Tewarie Op 15 november 2016 is Kenaad Tewarie benoemd tot

Raad van Bestuur. Een boeiende tijd, waarin ik veel geleerd heb.

penningmeester van de stichting VUmc CCA. “Ik ben geboren in

We moesten improviseren met weinig middelen, want het bedrijf

Nickerie, Suriname, als jongste kind van een gezin van elf. Mijn vader

bevond zich in ‘zwaar weer’. Hier leerde ik ook Kees Storm kennen,

was priester en na zijn overlijden zette mijn moeder zijn werk voort.”

de vicevoorzitter van stichting VUmc CCA. Het was een mooie en leerzame tijd bij Laurus en na zes jaar kon ik het bedrijf in ieder geval

In 1971 vertrok het gezin Tewarie naar Nederland, waar Kenaad

schuldenvrij achterlaten.”

economische wetenschappen ging studeren. Na het behalen van zijn doctoraaldiploma wist Kenaad niet precies wat hij wilde gaan doen.

Nieuwe uitdagingen lonkten voor Kenaad als ‘chief financial

“Mijn broer stimuleerde mij om accountancy te gaan studeren, want

officer’: Euretco-Intres (‘non-food retail’) en daaropvolgend VION

dat leek hem een verstandige keuze. Ik heb zijn raad opgevolgd en

(vleesverwerking). Uiteindelijk sloot Kenaad zich aan bij Dasym

heb aan de Universiteit van Amsterdam de postdoctorale opleiding

Investment Strategies (vermogensbeheer). “Binnen dit laatste bedrijf

afgerond.”

heb ik een fonds opgezet. Dat vond ik zo mooi dat ik nu de stap heb gezet om een eigen fonds ‘Rijnland’ op te richten, waarvoor ik

Na een aantal jaren voor KPMG in de Verenigde Staten te hebben

mij nu fulltime inzet. Met het fonds zoeken we verbinding met én

gewerkt, kwam Kenaad terug naar Nederland. Hij besloot geen partner

binnen bedrijven en helpen wij bedrijven beter te maken volgens het

te worden, maar te kiezen voor het bedrijfsleven. “Ik ben uiteindelijk

Rijnlandse model.”

bij het beursgenoteerde Laurus N.V. terechtgekomen als lid van de “Onlangs is mijn oudste zus overleden, zij had lymfeklierkanker. Dit was heel ingrijpend voor onze familie. Omstreeks deze tijd werd ik ook benaderd voor de functie van penningmeester. Net als iedereen zag en zie ik dagelijks de ingrijpende gevolgen van kanker om mij heen, dichtbij en verder weg, bij jong en oud. Het was voor mij dan ook een volkomen natuurlijke keuze om ja te zeggen op het verzoek penningmeester te worden. Het werk van VUmc CCA is zeer belangrijk en het is mooi om te zien hoe innovatief dit wordt aangepakt en hoeveel patiënten worden geholpen. Ik ben dankbaar en blij dit proces te mogen versterken met mijn ervaring en inzet.”

Kenaad Tewarie Nieuwsbrief Stichting VUmc CCA

15

Wilt u ons steunen? Hier zijn de verschillende mogelijkheden: Legaat of erfstelling

Periodieke machtiging

Eenmalige gift

U legt uw gift aan stichting VUmc CCA vast in uw testament bij de notaris. Er zijn verschillende mogelijkheden. Bij een legaat gaat het om een vast bedrag. Een erfstelling is een bepaald aandeel van de gehele erfenis.

U geeft een vast bedrag per maand, kwartaal of jaar. Daarmee ondersteunt u stichting VUmc CCA voor langere tijd. U bepaalt zelf hoe lang u dat doet en geeft zelf een machtiging af aan uw bank.

U kunt een eenmalige gift over­ schrijven op rekeningnummer NL69 ABNA 044 5040 459 ten name van stichting VUmc CCA. Wilt u uw gift bestemmen voor een speciaal onderzoek, dan kunt u dat in de om­schrijving vermelden.

Zie voor meer informatie: www.vumc.nl/steuncca

Kom in actie

GELD DONEREN DOE JE ZO!

Steeds meer mensen, bedrijven en verenigingen organiseren activiteiten en doneren de opbrengst aan stichting VUmc CCA. De acties kunnen worden ondersteund door een online-platform voor fondsenwerving. Voor mensen die niet online geld willen inzamelen, is er een donatiebox beschikbaar.

Wilt u ook een actie op touw zetten?

Zie onderstaand telefoonnummer.

Word lid van de Familie U kunt privé (vanaf 1.000 euro per jaar) bijdragen door middel van een periodieke schenking. Uiteraard is uw gift dan fiscaal aftrekbaar. Leden van de Familie worden jaarlijks uitgenodigd voor exclusieve lezingen en presentaties.

Bel Joke van Diemen op 020 444 1058 voor meer informatie.

Correspondentieadres Stichting VUmc Cancer Center Amsterdam Postbus 7057 (PK 5 Z 166) 1007 MB Amsterdam cca@VUmc.nl Telefoon: 020 444 1058 www.VUmc.nl/steuncca

Stichting VUmc CCA is fiscaal als een Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI) onder nummer 22617 geregistreerd.

Onder nummer 34203694 is de stichting ingeschreven bij de Kamer van Koophandel van Amsterdam.

IBAN: NL 69ABNA0445040459 t.n.v. stichting VUmc CCA