1. 1880-1885 | Het portret van Abraham Kuyper

1

1880-1885 | Het portret van Abraham Kuyper

Het geschilderde portret van Abraham Kuyper stamt uit 1907, maar is de meest passende opening van deze reeks. Kuyper was de belangrijkste initiator tot de stichting van de Vrije Universiteit in 1880, hij werd de eerste rector magnificus en hij zou in de eerste decennia van het bestaan zijn stempel drukken op de koers van de universiteit. Hoe kijkt de huidige rector magnificus Vinod Subramaniam tegen Kuyper en zijn portret aan?

Op 20 oktober 1880 werd de Vrije Universiteit te Amsterdam op initiatief van Abraham Kuyper opgericht als particuliere universiteit. De universiteit, vrij van de staat en de (hervormde) kerk, was door haar band met de gereformeerde achterban stevig geworteld in de samenleving; ze wilde wetenschap met het christelijke geloof verbinden.

Abraham Kuyper (1837-1920) was een allesdoener met een visie: begonnen als predikant, richtte hij in 1872 een krant op (De Standaard), werd hij in 1874 Tweede Kamerlid en stichtte in 1879 de eerste Nederlandse politieke partij (Anti-Revolutionaire partij, ARP). In 1880 richtte hij tevens de Vrije Universiteit op. In 1886 was hij initiator van een kerksplitsing die leidde tot het ontstaan van de Gereformeerde Kerken in Nederland. Hiermee ontstond een gereformeerde subcultuur (of zuil), met een eigen kerk, week- en dagblad, universiteit en politieke partij. Kuyper werd de eerste rector van de VU; hij doceerde theologie, maar ook Nederlands en enkele andere vakken in de faculteit letteren. Toen hij in 1901 minister-president werd, stopte zijn dagelijkse betrokkenheid bij zijn universiteit.

Dit geschilderde portret toont een bedachtzame en bijna monumentale Kuyper in zijn studeerkamer. Het werd hem voor zijn zeventigste verjaardag aangeboden door een delegatie van de Vereeniging van Christelijke Onderwijzers en Onderwijzeressen in Nederland en Overzeesche Bezittingen, als dank voor zijn inzet voor het bijzonder onderwijs. Het portret is geschilderd door Hendrik Haverman (1857-1928), een gevierd portretschilder, in een meer traditionele stijl dan de toen populaire impressionistische Haagse school. Vooral de manier waarop Kuypers gezicht oplicht uit de duistere achtergrond is bijzonder. Kuyper had het tot zijn overlijden in zijn studeerkamer hangen. In 1921 werd het door zijn erfgenamen aangeboden aan de VU. Hiermee was dit het eerste portret in de collectie hoogleraarsportretten, die nu bijna 120 portretten omvat. Lange tijd hing het in de senaatskamer van het universiteitsgebouw aan de Keizersgracht. Met de verhuizing naar de De Boelelaan kwam het eerst in de portrettengalerij in de aula terecht, en nu hangt het in de forumzaal.

Kuyper en zijn portret: een impressie

Vinod Subramaniam

Mijn illustere voorganger wordt op dit portret op een imposante, zelfs wat onbenaderbare manier afgebeeld, passend bij zijn status als visionaire grondlegger van een groot aantal instellingen: een krant, een politieke partij, kerk, en universiteit. Die laatste is uitgegroeid tot de Vrije Universiteit van nu, een instelling waar we trots op mogen zijn. Ik hoop wel dat de huidige rector bij zijn collega’s en studenten wat minder ‘monumentaal’ overkomt, en wat toegankelijker is...

Vinod Subramaniam was van 2015 tot 2021 rector magnificus.

 Hendrik J. Haverman, Abraham Kuyper, 1906, Olieverf op doek, 119 x 83 cm.