sekret napisów łacińskich w
Hervart wie
HISTORIA W SKRÓCIE KOŚCIÓŁ ŚW. FRANCISZKA Z ASYŻU NAPISY ŁACIŃSKIE | CZĘŚĆ 1.
HISTORIA W SKRÓCIE Miejscowość leży na wysokości 420 m n.p.m. u podnóża Czergowskiego pasma górskiego, na południe od Bardziejowa, 10 km od głównej drogi w kierunku Preszowa. Dziś liczy 500 mieszkańców. Nazwa miejscowości wywodzi się z języka niemieckiego. Pierwsza wersja powstania nazwy to: ‘Heereswarte’ = wojskowy punkt obserwacyjny, co sugeruje, że jest stąd piękny widok na szerokie okolice. Inne źródła podają starszą nazwę osady drwali: ‘Herr war da’ = Pan tu był. Trzecia wersja podaje, że pierwszym znanym sołtysem (zarządcą majątku) był pewien Herbert i właśnie dzięki odmianie tego imienia powstał Hervartov. 1406 Pierwsza wzmianka na piśmie. 2. połowa 15. wieku. Wzniesienie drewnianego kościoła gotyckiego św. Franciszka z Asyżu. 16./17. wiek Reformacja i kontrreformacja. Kościół zmienia właścicieli. 1600 W miejscowości jest 21 domów zamieszkałych przez poddanych. 17. wiek Powstanie huty szkła – stąd nazwa przejściowa miejscowości Huta. Huta była czynna aż do roku 1912. 1670? Kościół przechodzi ostatecznie w ręce katolików. 1828 W 58 domach żyje 478 mieszkańców. 1900 Powstanie szkoły ludowej. Początek 20.wieku Budowa prywatnych spichlerzy, o rozmiarach ok. 4 x 3 x 5 m, które służyły do przechowywania zboża. Spichlerze położone w bliskim sąsiedztwie kościoła znajdują się od r. 2008 na Liście narodowych zabytków. Najlepiej zachowany obiekt znajduje się przy potoku, naprzeciw kościoła i służy jako minimuzeum. 1946 Powstanie ochotniczej straży pożarnej. 1955 Elektryfikacja miejscowości.
HISTORIA W SKRÓCIE
1959 Przymusowa kolektywizacja i powstanie spółdzielni rolniczej. 1967 Powstanie klubu piłki nożnej oraz budowa stawu o powierzchni 2 ha. 1992–97 W części północnej zostaje zbudowany nowy kościół. Jest pod wezwaniem Boskiego serca Jezusowego. Kompleks uzupełnia Dom nadzieji, dokończony w r. 2006. 1999 Zaprowadzenie gazu w miejscowości. 2004 Rekonstrukcja oświetlenia publicznego. 2005–06 Dobudowanie budynku administracyjno-oświatowego, nowa scena. 2007 Na grzebieniu najwyższego wzniesienia Żebrak (920 m n. p. m.), w odległości 3,5 km została zbudowana wieża widokowa o wysokości 8 m, skąd można podziwiać Tatry Wysokie. 2008 Wpis drewnianego kościoła na Listę dziedzictwa kulturowego UNESCO, wraz Najlepiej zachowany obiekt z siedmioma dalszymi drewnianymi i artykularnymi kościołami Okręgu Karpackiego. 2010 Budowa boiska multyfunkcyjnego. 2010–11 Rekonstrukcja budynku administracyjnooświatowego. 2011 Budowa amfiteatru. 2011 Miejscowość zdobyła III. Miejsce w konkursie Wieś roku RS. 2012–13 Ochrona przeciwpowodziowa dorzecza miejscowego potoku oraz miejscowości.
KOŚCIÓŁ ŚW FRANCISZKA Z ASYŻU Składa się z nawy, świątyni poligonalnej oraz zakrystii. Dolna część wieży jest równocześnie przedsionkiem, nad którym wznosi się dzwonnica. Dach kościoła jest pokryty gontem (nem. die Schindel, lat. scindula = ‘deseczka drewniana’). Część świątyni jest zbudowana z cisu (lat. taxus baccata). To drewno jest bardzo twarde a równocześnie elastyczne (w średniowieczu robiono z niego także łuki dla królewskiego wojska). Kościół należy do najstarszych typów drewnianej architektury sakralnej na Słowacji. Pochodzi z końca 15. wieku. Stuletnie lipy wokół świątyni oraz kamienny mur, też pokryty gontem, podkreśla godność tego miejsca szacunku. Pozostałe drewniane kościółki, głównie obrządku wschodniego, zostały wzniesione na przełomie 17./18. wieku oraz później. W środku głównego ołtarza jest obraz Panny Marii, po jej lewej stronie św. Barbary, po stronie prawej św. Katarzyny Aleksandryjskiej. Miecz w jej dłoni przedstawia broń, którą była uśmiercona (początek 4. wieku). Klasztor na Synaju, noszący jej imię, jest znany na świecie. Św. Barbara (3. wiek) była według legendy więziona w wieży zamku. Ona także pochodziła z Egiptu. Te męczennice wraz ze św. Dorotą i Małgorzatą, były w średniowieczu szczególnie lubiane i należały do grupy 14 pomocników/pomocnic w potrzebie. Dzięki temu, chyba najbardziej lubianemu świętemu średniowiecza, żyjącemu w latach 1181/2–1226 mamy dziś szopkę bożonarodzeniową i drogę krzyżową. Pod wpływem ojca, bogatego kupca sukiennego i światłej matki, był pełen podziwu dla francuskiej kultury i języka. Imię Francese w języka włoskim znaczy Fancuz. Podczas wojny z miastem Perugia (1202) dostał się do niewoli i przez rok przebywał w więzieniu. Następnie się nawrócił. W roku 1209, odszedł wraz z trzema towarzyszami z życia publicznego i założył zakon minorytów, franciszkanów. Skrót za imieniem OFM (Ordo Fratrum Minorum). Ich pozdrowieniem jest znane Pax et bonum (Pokój i dobro). Ich zespół klasztorny, dzisiaj opuszczony, znajduje sią na Ul. Franciszkanów, która po stronie południowo-zachodniej wychodzi na Plac Ratuszowy (Radničné námestie.) Hervartov w tym czasie należał do miasta, ten fakt może objaśnić poświęcenie kościoła (lat. patrocinium → patronus = ‘obrońca’).
Gotycka tablica oĹ‚tarza – przedstawia PannÄ™ MariÄ™, z lewej strony Ĺ›w. BarbarÄ™, z prawej strony Ĺ›w. KatarzynÄ™ z r. 1460-70. Gotycka tablica – poznaczony Ĺ›w. Franciszek, (lat. stigma = ‘rana Chrystusa’ t Ë‘X ,S[ZT[UPG XJFL .BÂ’B "[KB KFTU QBUSPOPN podróşujÄ…cych Ĺ›w. Katarzyna SieneĹ„ska (14. wiek) z r. 1460-70. Ostatnia wieczerza z r. 1653 → Mt (26,26-29), Lk(22,15-20), 1 Kor (11,23-25). W tym czasie koĹ›ciół naleĹźaĹ‚ do protestantĂłw. Obraz Kalwarii, SFTUBVSPXBÂ’ "OESFK )BGĘŹĂ“L [ #BSE[JFKPXB X S Postać Jana Chrzciciela → dalsza kolumna. Postać apostoĹ‚a PawĹ‚a. 8 SPLV XZLPOBÂ’ KF +P[FG .JSFJPWTLâ [ #BSE[JFKPXB 5XPS[ĘŠ D[Ę´Ë‘ĘŤ Â’VLV USZVNGBMOFHP Chrzcielnica z 17. wieku. Ĺšciana poĹ‚udniowa (8–13) jest ozdobÄ… koĹ›cioĹ‚a. Adam i Ewa oraz Drzewo Ĺźycia /lat. "SCPS WJUÂ?/ → (O +FS O "QPLBMZQTB 3JN LBQ MÄ…dre i niemÄ…dre panny → Mt (25,1-13). Walka Jerzego (†303) ze smokiem, → "QPLBMZQTB ). Tekst w dialekcie miejscowym → strona odwrotna. RzeĹşba w drewnie ‘Chrystus na krzyĹźu’ z r. 1710.
7 6 19 18 17
3
1
2
16 15
Rzeźba w drewnie św. Jerzy z r. 1741.
14
Szopka z 19. wieku.
13
5 8 9 10 11 12
Rzeźba św. Sebastiana. Był członkiem straşy osobistej cesarza Diokletiana (284–305). Dla swojej wiary był umęczony strzałami, często jest przedstawiany w sztuce. Jest patronom przeciw pomoru. Zmartwychwstały Chrystus, → Mk (16,1-8); Mt (28,1-10); Lk (24,1-12); Jn (20,15-18). Rzeźba św. Fabiana, papieşa (236-50). Był 20. następcem św. Piotra. Zmarł jako męczennik. Jest patronom garncarzy i odlewców cyny. Tabernakulum (miejsce święte) z okresu rokoka. Obraz św. Franciszka z Asyşu, świecznik z okresu Rokoka, kielich (1739) oraz dzwon (1753).
KOĹšCIĂ“Ĺ ĹšW. FRANCISZKA Z ASYĹťU
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
BETLEJ EM : m iasto, gdzie zrodziła się także Biblia łacińska Zadanie na wagę dziejów, przygotować nowe, obowiązujące tłumaczenie Biblii z oryginałów hebrajskich i greckich na łacinę, przypadło św. Hieronimowi (347?–420?). Znana jest jako VULGATA (vulgus = lud). Tę pracę powierzył mu papież Damaz I. – Hieronim był w r. 382– 384 jego sekretarzem… Była to bardzo trudna praca. Et verborum ordo mysterium est (Nawet układ słów jest zagadką), nieraz westchnął ten uczony człowiek.
Tekst na belce poziomej jest już nieczytelny. «…1650…Pastor…», co świadczy o tym, że w tym czasie był własnością protestantów. Na krzyżu są, zaczynając od dołu, w kierunku wskazówek zegara, umieszczone symbole evangielistów: byka – św. Łukasz, człowieka – św. Mateusz, orła – św. Jan oraz lwa – św. Marek. Anno 1803 DIE X. AUGUSTUS PARIES HIC PICTURA NOVA DECORATUS SUMPTIBUS COMMUNITATIS ET ECCLESIÆ SUP PLEBANATU A:R:D PETRI ZAVACZKY, 1*/9*5 .*3&*074,: 1t# W roku 1803 10. sierpnia ta ściana została znowu ozdobiona na koszt publiczny i koszt kościoła kiedy plebanem był A:R:D (?) Petr Zavaczky, OBNBMPXB .JSFJPWTLZ 1t# Tekst jest umieszczony przed świątynią po lewej stronie.
ECCE, AGNUS DEI Oto Baranek Boży → Jn (1,29b) W Nowym Testamencie o jego przybyciu mówi ewangielista Łukasz → Lk (1,6n; 1,36n). Król Herod Dał go ściąć → Mk (6,14 -29). Święto: 24. czerwiec.
Jan Chrzciciel Obraz jest umieszczony przed świątynią po prawej stronie.
Tekst łaciński przed świątynią po prawej stronie: LAUS DEO SEMPER PER LIGNUM SERVI FACTI SUMUS. PER LIGNUM SANCTI CRUCIS LIBERATI SUMUS. FRUCTUS ARBORIS SEDUXIT NOS. FILIUS DEI, IN SANCTA CRUCE REDEMIT NOS. Tłumaczenie: Bogu zawsze chwała, dzięki drzewu staliśmy się niewolnikami. Dzięki drzewu krzyża świętego jesteśmy wolni. Owoc drzewa nas uwiódł, Boży Syn, wykupił nas świętym krzyżem. O szerzenie języka łacińskiego na skalę światową, w ciągu 100 lat (cca 1555–1648), najbardziej zasłużyli się Jezuici. W szkole połączyli, tak samo jak protestanci, religię z humanizmem łacińskim i dodali własne szkolne sztuki teatralne. Niepłacono czesnego, kierowali się maksymą Mt (10,8): Gratis accepistis, gratis date (Za darmo dostaliście, za darmo dawajcie). W okresie baroku publiczność bardzo polubiła ich przedstawienia męki Pańskiej (passio = umęczenie Chrystusa). Występowały w nich dziesiątki aktorów (studentów). Autor, przy okazji wydania tego biuletynu zestawił następujący prawdziwy chronogram. Suma znaków czerwonych oznacza rok jego powstania. HERVARTOV, HERVARTOV, Mały drewniany kościółek. PARVA L I GNEA EC C L ESI A. Prowadzi tam M V LTÆ V I Æ wiele dróg. I B I D V C V N T. Zatrzymaj się i zastanów się, SI S TE QV OQV E PV TA wądrowco – turysto! V I ATOR! Wejdź! INTRA! I x8 + V x11 + X x0 + L x3 + C x3 + D x1 + M x1 = 2013
NAPISY ŁACIŃSKIE | CZĘŚĆ 1.
Klejnotem wśród napisów łacińskich w kościółku jest tekst, który łączy w sobie podstawową tezę Starego i Nowego Testamentu.
Tekst w dialekcie miejscowym jest już nieczytelny. 3. rząd: PRIMUM PRÆCEPTUM DIVINIUM Pierwsze Boże przykazanie
AMEN, AMEN DICO VOBIS: QUI SERMONEM MEUM AUDIT ET CREDIT EI, QUI MISIT ME, HABET VITAM ÆTERNAM ET IN IUDICIUM NON VENIT, SED TRANSIIT A MORTE IN VITAM. Zaprawdę, zaprawdę, powiadam Wam: Kto słucha słow w Tego, który mnie posłał, ma życie wieczne i nie pójdz śmierci przeszedł do życia. → Jn (5,24)
strona NAPISY ŁACIŃSKIE | CZĘŚĆ 1.
[DIXIT IESUS] EGO SUM PANIS VIVUS, QUI DE CÆLO DESCENDI. SI QUIS MANDUCAVERIT EX HOC PANE, VIVET IN ÆTERNUM. [Jezus powiedział] Ja jestem chlebem żywym, który zstąpił z nieba. Jeśli kto spożywa ten chleb, będzie żyć na wieki. → Jn (6,51a) strona NAPISY ŁACIŃSKIE | CZĘŚĆ 1.
IESUS SPONSUS VERUS VIGILATE, ... IESUS? ... SPONTE OBVENIT DORMIENTIBUS AUTEM CLAUDIT IANUAM. Jezus, prawdziwy pan młody, czuwajcie, ... Jezus, ... ??? ... najpierw znajdzie śpiących a potem zamknie bramę. → Mt (25,10) INGREDIMINI PORTAS, DEUM CELEBRATIONE, ATRIA EUM CUM LAUDE CELEBRATE ILLUM ET BENEDICITE NOMINI EIUS, IN S Æ CULA S ÆCULORUM . Wstępujcie w Jego bramy wśród dziękczynienia, wśród hymnów w Jego przedsionki; chwalcie Go i błogosławcie Jego imię, na wieki wieków. → Psalm (100,4)
QUAM DILECTA TABERNACULA TUA, DOMINE VIRTUTUM! Jak miłe są przybytki Twoje, Panie zastępów! Psalm (84,2)
VENITE, EXSULTEMUS DOMINO; IUBILEMUS DEO SALUTARI NOSTRO. QUONIAM DEUS MAGNUS DOMINUS, ET REX MAGNUS SUPER OMNES DEOS. Chodźmy, cieszmy się w Panu, Czcijmy Boga, naszego Zbawiciela. Bo P wielkim Bogiem I nad wszystkimi Bogami Wielkim królem. → Psalm (9
wa mego i wierzy dzie na sąd, lecz ze )
Pan jest (95,1;3)
IUBILATE DOMINO, OMNIS TERRA, ... SCITOTE QUONIAM DOMINUS IPSE EST DEUS; IPSE FECIT NOS, ET IPSIUS SUMUS, POPULUS EIUS ET OVES PASCUÆ EIUS. Ciesz się na chwałę Panu, cała ziemio ... Wiedzcie, że Pan jest Bogiem On sam nas stworzył, my Jego własnością, jesteśmy Jego ludem, owcami Jego pastwiska. → Psalm (100,1b;3)
Ku czti a ku chwale Blaho(slavené) Tro( jicy) Swa(té) a na ozdobu Domu Božího totu stranu swoim kostem ay kelczike(m) dal malo(vat) uczliwi muž Ku(n)drat Prokop iz manselku svu. Ku czci i chwale Błogosławionej Trójcy Świętej i na ozdobę Domu Bożego tą stronę na swój koszt i wydatek dał wymalować życzliwy człowiek Kundrat Prokop ze swoją małżonką. Uwaga: Ten tekst jest napisany v języku obrządku religijnego z tego okresu, którym posługiwali się ewangelicy na podstawie biblijnego (kralickego) języka czeskiego. Kostem= na swój koszt, (nem. die Kosten = ‘koszty, wydatki’); kelczik = ‘wydatki (gwara)’, uczliwi= ‘życzliwy’.
CONCUPISCATIO CARNIS = Pożądanie ciała CONCUPISCATIO OCULORUM = Łaknienie oczu AMOR FRUCTUS = Owoce miłości
SUPERBIA VITÆ = Pycha żywota PRUDENTIA HUMANA = Ludzka rozwaga SANCTUS, SANCTUS, SANCTUS DOMINUS DEUS SABAOTH. PLENI SUNT CÆLI ET TERRA GLORIA TUA. HOSANNA IN EXCELSIS. Święty, Święty, Święty, Pan Bóg zastępów. Pełne są niebiosa i ziemia chwały Twojej. Hosanna na wysokościach. → *[BBL J "QPLBMZQTB
Źródło kontrolne: NESTLE-ALAND, NOVUM TESTAMENTUM LATINE, Deutsche Bibelgesellschaft Stuttgart, 6. Druck, 2008 | www.vulgata.va Biblia Tysiąclecia – wydawnictwo PALLOTTINUM Poznań 2003
HERVARTOV
Odległości w km: – Bardziejów: 10; – Koszyce: 77 – Preszów: 42;
Centrum usĹ‚ug turystycznych Hervartov (naprzeciwko koĹ›cioĹ‚a), Ĺ‚Ä…cznie z noclegami: ☎ +421 54 / 472-87-81| +421 908-879-664 | +421 918-678-260 PL
Jedlinka
FriÄ?ka
Lukov
KrivĂŠ
TroÄ?any
KoĹžany
W powiecie BardziejĂłw znajduje siÄ™ 6 dalszych drewnianych koĹ›cioĹ‚Ăłw. OdlegĹ‚oĹ›ci od Hervartova wynoszÄ…: Friczka (28), Jedlinka (25), KoĹźany (30), Kriwe (11), Lukow (21), Troczany (15). W skansenie w Bardziejowskich Kupeloch sÄ… dwa drewniane koĹ›cioĹ‚y, ale tylko koĹ›ciół w Herwartowie wpisany jest na ListÄ™ Ĺšwiatowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO. Polecamy takĹźe mapy: 4)0$BSU 1*&/*/: 4&7&3/Ă… 41*Ă€ Ă€"3*Ă€ Čś XXX TIPDBSU D[ #"3%&+07 #"3%&+074,² ,Ă 1&-& .BQB PLPMJDZ 7,Ă )BSNBOFD Š Jozef SoroÄ?in, 2013 Š Design & SkĹ‚adanie: Jozef SoroÄ?in, Jr., www.about.me/sorocin Š ZdjÄ™cia: Peter OlekĹĄĂĄk, peter.oleksak@centrum.sk Š TĹ‚umaczenie: Jadwiga Glezgo Š Dla miejscowoĹ›ci Herwartow 84, SK-086 22 KÄžuĹĄov ☎ +421 54 / 472 37 60 | www.hervartov.sk wydaĹ‚: Jozef SoroÄ?in JSL, RĂĄzusova 6, SK-071 01 Michalovce sorocin23@gmail.com t www.issuu.com/VydSorocinJ Š Druk: Rotaprint, s. r. o., BarÄ?ianska 68, SK-040 17 KoĹĄice
Finansowane z Programu odrodzenia wsi Wersja online: