Capel Seion, Drefach
Herio’r Tywyllwch
CAPEL SEION Mae gobaith yn Iesu MWY NA GOFALU
Cyfres Gwneud Gwahaniaeth HERIO’R TYWYLLWCH
HERIO’R TYWYLLWCH Profedigaeth Unigrwydd CODI’R PWYSAU Gorbryder Iselder
Herio’r Tywyllwch gan
Gwyn Jones
Profedigaeth
traws mewn eraill arwyddocaol trwy ddigwyddiadau ein bywydau.
"Rwy'n teimlo'n wag, ar fy mhen fy hun a bod pobl ddim yn fy angen i. Rwy'n crefu ar y cy e i gwrdd â phobl, ond rwy'n ei chael hi'n anodd i siarad a mynegi fy hun. Mae'r gwacter hwn y tu mewn yn fwy na bod ar fy mhen fy hun yn unig. Mae'n cnoi fy enaid gwan."
Gall poen profedigaeth fod yn gorfforol, yn emosiynol neu’n ysbrydol - pa bynnag agwedd y bydd yn dechrau, bydd bob amser yn lledaenu i’r lleill. Felly po gynharaf y byddwn yn dechrau delio â phoen colled a marwolaeth y lleiaf tebygol yw hi o effeithio ar yr agweddau eraill.
Colli rhywun annwyl yw un o'r pro adau mwyaf poenus y gall unrhyw un ei ddioddef. Nid yn unig ei fod yn boenus i'w bro ond mae'n boenus ei weld yn digwydd. I’r rhai mewn profedigaeth, ni all dim ond dychweliad y person ddod â gwir gysur iddynt. Cy wyniad Mae teimladau o golled yn bro ad bywyd sy'n gyffredin i bob bod dynol. Mae'r pro adau hyn yn cyffwrdd ac yn effeithio ar bob un ohonom wrth inni symud trwy'r gwahanol gyfnodau yn ein bywydau o fabandod cynnar i henaint. Ar wahân i fod yn dyst i newidiadau yn ein hunain, rydym hefyd yn dod ar eu
fi
fi
”
fi
fi
fl
fi
.
fi
fl
Cyfres Gwneud Gwahaniaeth
Bydd rhywun sy'n pro colli rhywun annwyl yn cael llawer o symptomau; yr symptomau a’r arwyddion mwyaf a mwyaf cyffredin yw sioc, dicter, galar, tristwch, protest, fferdod, anghrediniaeth ac yn y pen draw derbyn i rhyw raddau. Mae'n bwysig bod oedolion sy'n gweithio gyda phobl ifanc yn deall y broses o alar. Gall plant alaru dros bethau sy'n ymddangos yn fach i oedolion ond sy'n fawr iddyn nhw, e.e. colli tegan arbennig, cysurwr neu feddiant arall. Rydym wedi canolbwyntio dros y tudalennau sy’n dilyn ar alar a hiraeth â chanllawiau a llyfryddiaeth bydd o gymorth mewn cyfnod o brofedigaeth.
Galar a hiraeth “Ryw mor ddig gyda phawb. Rwy'n teimlo'n bryderus trwy'r amser. Rwy'n teimlo dim byd o gwbl. Mae fy meddwl yn no o rhwng gorbryder, iselder, unigrwydd a gwacder mawr” Tudalen 2-3
Mae gobaith yn Iesu “Mae bob dydd fel oes. Rwy’n teimlo tu allan i fywyd. Dwy ddim yn perthyn bellach. Mae’r nos yn hir a’r dydd yn hirach. Tudalen 4-5
1
Capel Seion
05/01/2021
Galar Gall galar fod yn anodd ac yn ddirdynnol ac mae pawb bron yn mynd drwyddo ar ryw adeg yn eu bywydau. Er hynny, gall fod yn anodd iawn rhagweld sut y gallem ymateb i golled, gan ei bod yn broses unigol iawn. Mae galaru’n yn gallu eich llethu yn emosiynol ac yn gorfforol yn ogystal â’ch gwneud yn drist ac unig. Ar adegau, mae’n bosib y byddwch yn cynhyrfu ac yn methu canolbwyntio nac ymlacio, ac ar adegau eraill byddwch yn swp, wedi blino’n lân, yn sâl neu’n anhwylus. Mae cael trafferth cysgu yn eithaf cyffredin hefyd yn dilyn profedigaeth. Mae’n anodd teimlo sut y byddwch yn gallu parhau heb y person sydd wedi marw, a gall y byd deimlo’n lle anniogel iawn yn sydyn. Mae rhai pobl yn teimlo fel crio ac yn crio llawer yn dilyn profedigaeth, tra bydd eraill yn torri allan i wylo mewn pyliau sydyn, dwys ac afreolus. Mae rhai pobl yn ei chael hi’n anodd crio, neu maent yn teimlo bod ei teimladau tu hwnt i boen y golled.
Yn ogystal, mae nifer o sumptomau cyffredin eraill a fydd yn fwy dryslyd i chi, o bosib, e.e. anghrediniaeth, dicter, euogrwydd, rhyddhad, Sefyllfaoedd a digwyddiadau’n troi a throi yn y meddwl Peidiwch â disgwyl gormod oddi wrthych chi’ch hunan yn rhy gy ym. Mae galaru’n beth sy’n cymryd amser ac mae’n gallu bod yn broses inedig.
MAE CYMORTH AR GAEL Gofallwch eich bod yn estyn allan am gymorth yn gynnar a pheidiwch angho o ei fod yn llesol i siarad Gobeithio i’r gyfres Amser i Siarad yn gynnwys mynediad i wasanaeth Cwnsela Cristnogol yn y dyfodol Gweler cyfeiriadau ar dudalen 5
Hiraeth Mae hiraeth yn cyfeirio at weithredoedd neu fynegiadau allanal tra bod galar gan alma y nfynegiadau mewnol.
“Allwn i ddim mynegi'n llawn sut ro'n i'n teimlo wrth neb. Mae'n hanfodol i bobl wybod ble i droi."
fi
fi
.
.
fl
fi
fi
fl
fi
fi
Cyfres Gwneud Gwahaniaeth
Gall rhai enghreifftiau cyffredin o hiraeth gynnwys paratoi ar gyfer angladd, gwisgo du neu rannu atgo on neu straeon am y person a gollwyd. Gall arferion diwylliannol neu ddefodau effeithio ar y rhannau hyn o'r broses o hiraeth a gallant roi strwythur i'r broses o hiraethu Fel rheol nid oes canllaw ffur ol ar gyfer y broses o hiraeth, gall y broses amrywio dipyn a gall ddibynnu ar y math o golled a bro r. Gellir ystyried colli rhywun yn fygythiad neu'n risg o niwed i iechyd meddwl y dioddefwr, felly gall y broses o alaru a hiraethu
helpu pobl i dderbyn a phrosesu marwolaeth neu golled yn emosiynol. Mae'r broses o hiraethu yn caniatáu i bobl ffur o atgo on tymor hir o anwylyd, ac mae'n cynnwys addasu a dysgu ffyrdd newydd o gario ymlaen a bywyd. Gall galaru a hiraethu fod yn broses hir a phoenus, ond mae'n rhan iach o brofedigaeth. Gall hiraethu helpu pobl i gadw anwyliaid mewn cof a theimlo'n obeithiol am fyw bywyd hapus a boddhaus hebddyn nhw. Er y gall hiraeth fod yn boenus, mae'r broses yn caniatáu i bobl ail-ymgysylltu â'u bywyd beunyddiol a theimlo llawenydd a hapusrwydd unwaith eto.
2
Capel Seion
05/01/2021
Canllawiau a Chymorth • Peidiwch disgwyl gormod oddi wrthych chi’n hunan yn rhy gy ym. Mae galaru’n beth sy’n cymryd amser ac mae’n gallu bod yn broses inedig.
Cam wrth Gam
• Derbyniwch unrhyw gymorth a gynigir, ac osgowch sefyllfaoedd ingol cymaint ag y medrwch chi. • Ceisiwch beidio gwneud unrhyw benderfyniadau mawr yn ystod y misoedd cyntaf wedi’r farwolaeth, megis symud neu newid eich swydd, os oes modd. Efallai byddwch chi’n teimlo’n wahanol am y sefyllfa wrth i chi ddod i dermau ’ch colled. • Disgwyliwch y bydd eich hwyliau i fyny ac i lawr, a bydd cyfnodau gwael yn sicr o’ch taro pan oeddech chi’n meddwl eich bod yn dod drwyddi. • Sicrhewch fod eich Meddyg Teulu’n ymwybodol o’ch sefyllfa. Mae llawer o bobl yn fwy agored i salwch corfforol, yn ogystal thrallod emosiynol, yn dilyn profedigaeth. Ymwelwch ’ch Meddyg Teulu os ydych yn teimlo’n anhwylus neu’n methu ymdopi. • Dywedwch wrth eich anwyliaid sut yr ydych chi’n teimlo, a pha fath o gymorth sydd ei angen arnoch, boed e’n rhywbeth ymarferol fel gwneud y siopa neu’n alwad ff n rheolaidd i’ch cysuro.
Gwasanaeth a Chymorth
RHESTR WIRIO COFRESTRU
Pan fydd marwolaeth yn digwydd bydd angen gwynebu nifer o benderfyniadau anodd bydd yn ddieithr i chi. Fe fydd eich trefnydd angladdau lleol yn gallu cynnig cyngor a gwasanaeth er mwyn gwneud y proses o drefnu yn hawddach i chi.. Marwolaeth fyddwch yn ei ddisgwyl yn y cartref • Rhowch wybod i’ch meddyg teulu neu i’r gwasanaeth iechyd wedi oriau’r feddygfa cyn gynted a phosibl. Bydd y meddyg yn ymweld â chi i ardystio'r farwolaeth. Bydd y medbyg teulu yn paratoi’r Dystyrgrif Marwolaeth bydd angen i gofresrti’r marwolaeth. • Yna cysylltwch â’r Trefnwr Angladdau lleol. Bydd y gwasanaeth yma yn trefnu amser cy eus i gy eu'ch anwylyd i'r capel gorffwys. Bydd y gwasanetph hefyd yn trafod y roses rhagarweiniol ar gyfer y math o angladd o’ch dewis chi neu’ch anwylyd. Bydd y Trwfnydd Angladdau yn trefnu gyda’r meddyg teulu unrhyw dystysgrif arall bydd angen ar gyfer amlosgi. Pan fydd marwolaeth yn digwydd yn yr ysbyty • Bydd yr ysbyty yn eich hysbysu o’r marwolaeth ac yn cyhoeddi’r Tystysgrif Feddygol. Bydd angen hysbysu’r trefnydd angladdol o’r marwolaeth ac fe fyddant yn gwneud y trefniadau priodol gyda’r ysbyty a chi. Os bydd marwolaeth yn digwydd yn sydyn • Os yw'r farwolaeth yn annisgwyl ac na welwyd yr ymadawedig gan ei feddyg yn ddiweddar dna bydd angen hysbysu’r Crwner. Fe fydd y trefnydd yn eich cadw’n hysbus o’r broses yma a diogelu ganlyniad trefnus ar eich ran.
Bydd y Cofrestrydd yn cyhoeddi tystysgrif werdd (oni bai bod y crwner yn ei rhoi fel arall) y dylech ei rhoi i ni ein hunain cyn gynted â phosibl. Bydd y Cofrestrydd hefyd yn cyhoeddi tystysgrif gofrestru wen a fydd yn canslo unrhyw fudddaliadau nawdd cymdeithasol a hefyd pensiwn y wladwriaeth Bydd y Cofrestrydd hefyd yn cyhoeddi copïau ardystiedig o'r cofnod yn y Gofrestr y gallai fod eu hangen arnoch ar gyfer materion cyfreithiol neu ystad, e.e. yswiriannau bywyd, pro ant, banciau, tystysgrifau cynilo, bondiau premiwm ac unrhyw fuddiannau ariannol eraill. Mae f fach yn berthnasol ar gyfer y tystysgrifau hyn
ô
fl
3
â
fl
g
â
g
.
.
l
fi
.
fi
)
fi
.
h
g
.
l
fl
i
â
fi
â
.
.
â
fl
Cyfres Gwneud Gwahaniaeth
• Mae’n rhaid cofrestru yn y sir lle bu’r marwolaeth gan aelod agos o’r teulu • Tystysgrif marwolaeth • Rhif Iechyd Cenedlaethol yr ymadawedi • Rhif yswiriant gwlado • Dyddiad a lleoliad marwolaet • Enw llawn yr ymadawedi • Cyfenw morwynol (os yw'n briod • Dyddiad a man gen • Cyfeiriad cartref a chod post yr ymadawedi • Galwedigaeth yr ymadawedig • Galwedigaeth priod neu bartner si • Enw a chyfeiriad yr hysbysydd a'u perthynas â'r ymadawedig • Os yw'r ymadawedig yn briod neu mewn partneriaeth si l ar ddyddiad marwolaeth, dyddiad geni'r partner sy'n goroesi
Capel Seion
05/01/2021
UNIGRWYDD Mae gobaith yn Iesu Sut mae'r Beibl yn siarad am unigrwydd? Mae'r Beibl yn defnyddio geiriau fel cymylog, torri calon, cythryblus, di as, anobeithio, galaru ac anobaith. Nid yw pob un o'r geiriau hyn yn golygu'r un peth ag unig, ond mae llawer ohonynt yn gorgyffwrdd ag unigrwydd. Maent i gyd yn mynegi'r syniadau poenus o gael eu datgysylltu, eu hanwybyddu neu eu hangho o. Dyma rhai i chi ddarllen. Beibl.net Mathew 11:28 “Dewch ata i, bawb sy'n cael eich llethu gan feichiau trwm, a rhof i orffwys i chi. Dewch gyda mi o dan fy iau, Ref er mwyn i chi ddysgu gen i. Dw i'n addfwyn ac yn ostyngedig, a chewch chi orffwys. Mae fy iau i yn gyfforddus a dw i ddim yn gosod beichiau trwm ar bobl.”
Y FRWYDR
Y GOBAITH
Rydyn ni'n byw mewn byd unig. Er gwaethaf yr holl adnoddau sydd ar gael inni gysylltu ag eraill, mae gormod o lawer o bobl yn teimlo'n ddatgysylltiedig ac yn unig. Mae'n ymddangos bod pobl yn rhy brysur i gysylltu ag eraill mewn ffyrdd ystyrlon bellach. Mae Cristnogion yn cael trafferth gydag unigrwydd hefyd. Fel pobl ffydd, rydyn ni'n troi at y Beibl ac yn edrych am adnodau o'r Beibl am ein pro adau ac unigrwydd. Rydym hefyd yn chwilio am straeon o unigrwydd yn y Beibl a all roi gobaith inni a'n hatgoffa nad ydym ar ein pennau ein hunain. Mae unigrwydd yn frwydr gyffredin. I lawer, mae'r frwydr ag unigrwydd yn eu tynnu'n agosach at Dduw. Mewn gwirionedd, mae tynnu'n agosach at Dduw yn un o'r ffyrdd rydyn ni'n brwydro yn erbyn unigrwydd. Dywed ymchwil fod pobl sy’n darllen y Beibl bedair gwaith neu fwy yr wythnos “ddeg ar hugain y cant yn llai tebygol o gael trafferth gydag unigrwydd.” Rydym yn cael ein creu ar gyfer gwneud cysylltiadau. Mae dynion a menywod yn cael eu creu ar ddelw Duw. Beth ydyn ni'n ei wybod am Dduw? Rydyn ni'n gwybod bod perthynas yn nodwedd ddif niol o Dduw. Fel Cristnogion, rydyn ni'n addoli'r tri mewn un: Tad, Mab ac Ysbryd. Fel creaduriaid a grëwyd ar ddelw Duw, mae'n naturiol felly bod angen i ni gysylltu ag eraill.
Nid ydych ar eich pen eich hun yn eich unigrwydd. Mae Duw yn ein caru ni a daeth Iesu i farw droson ni. Mae Duw yn eich adnabod chi, a hyd yn oed er gwaethaf ein hold annheilyngdod - gosododd Iesu ei fywyd drosom ni. Dewch yn agos at Dduw, a bydd yntau’n agosáu atoch chi. Ymladdwn unigrwydd drwy ddarllen y Beibl. Ymladdwn unigrwydd trwy agor ein calonnau i Dduw sy'n gwrando a chlywed ein go diau. Brwydrwn unigrwydd trwy chwilio'n ddewr am eraill sy'n unig hefyd ac adeiladu cyfeillgarwch Beiblaidd â nhw yn eu profedigaeth a’u unigrwydd. Pam na wnewch chi ddechrau astudiaeth Feiblaidd oherwydd mae'r Beibl yn addo: “Oherwydd, lle mae dau neu dri wedi ymgynnull yn fy enw i, yna rwyf yn eu plith.” Mathew 18:2o
Wrth gwrs, daw ein cysylltiad mwyaf hanfodol o'n perthynas â Duw. Er o bosibl efallai y byddwn yn ei chael hi'n anodd dod o hyd i gariad, ein derbyn neu chysylltu â phobl eraill, ond mae Iesu bob amser yno i ni. Mae gobaith yn y Beibl i’r thai sy’n unig.
4
fl
fi
fi
fi
fi
Cyfres Gwneud Gwahaniaeth
Capel Seion
05/01/2021
MAE CYMORTH AR GAEL
BLE MAE CHWILIO AM GYMORTH Y BEIBL “Fy Nuw, fy Nuw, pam wyt ti wedi fy ngadael?” (Mathew 15:34)
ELYSENNAU Young Minds. Am fwy https://youngminds.org.uk/ nd-help/ feelings-and-symptoms/loneliness Mind. Am fwy https://www.mind.org.uk/cy/ gwybodaeth-a-chefnogaeth/unigrwydd/canllawiau-ar-sut-ireoli-unigrwydd/
Unigrwydd y fenyw bu’n gwaedu (Marc 5: 25-34) Brenin Unig oedd Dafydd (Salm 142: 4) Byddwch gryf a dewr (Joshiwa 1:9) Duw yw ein lloches a'n nerth (Salm 46:1-3)
Enghreifftiau yn unig geir yma. Bydd angen i bob un sy’n dioddef o brofedigaeth ac unigrwydd ddeall mae’r cam cyntaf i wellhad yw sylweddoli eu bod ddim ar ei pen eu hun a mynegi’r go d a’r galar drwy siarad. Nid yw’n hawdd o hyd i wneud hyn ac fe fydd weithiau’n dda i ysgrifennu’r hyn i chi’n teimlo lawr mewn dyddiadur personol er mwyn cael amser i gasglu eich meddyliau gyda’i gilydd cyn ei fynegi ar lafar. Cyffyrddiad â’r cy yrau yn unig yw’r cynnig yn y ddogfen hon. Fe fyddwn yn cyfeirio at y cynnwys o dro i dro yn ein podlediadau a’n blogiau. Fe fyddwn hefyd yn eich cynghori i fod yn ofalus rhag ymchwilio gormod gan fod enghreifftiau o gynghorion amwys ar gael wrth syrf o’r we.
Cyhoeddiad cyntaf ar 05.01.2021
CAPEL SEION Drefach, Llanelli Sir Gaerfyrddin. SA14 7BW
gwynejones@gmail.com 01269 870893 / 07970 410278
fi
5
fi
/
fl
,
fi
Cyfres Gwneud Gwahaniaeth