25 oktober 2017 , pag. 24
INTERVIEW
Het volle leven in één boek Gepubliceerde Groningstalige romans zijn een zeldzaamheid. Stilte van Wind van Jan de Jong is zo’n witte raaf. De Jong woont in Assen, maar is geboren in Tjamsweer (Appingedam). LOUIS VAN KELCKHOVEN
Z
ijn lezers behagen belieft hij niet. Het Groningstalige werk van schrijver Jan de Jong (Tjamsweer, 1951) mag best schuren. Graag zelfs. In het laatstverschenen nummer van Toal en Taiken staat een verhaal van zijn hand, dat de titel Even fietern draagt. ,,Daar was in de redactie wel even discussie over’’, lacht De Jong, ,,of dát er nou wel in moest.’’ Met De Jong valt altijd wat te beleven. Zo moest van zijn Groningstalige roman het omslag vervangen worden. Daar bleek een boerderij uit Gaasterland op te staan. En een Friese boerderij op een Groningstalig boek is een biechtstoel in een protestantse kerk. Eerdaags verschijnt van De Jong een kloeke roman in het Gronings: Stilte van Wind. Bij een fictief dorp in de Veenkoloniën wordt een windmolenpark gepland. Stilte van Wind werd geschreven als novelle, in dezelfde tijd als Ain van Boeskool (waarin op de eerste bladzijde een 17jarig meisje haar schaamstreek scheert), in 2015 door t Grunnegerbouk als begunstegersbouk uitgegeven. De Jong: ,,Het plaatsen van windmolens is een actueel thema. Voor een schrijver biedt het kansen om dat verhaal vanuit verschillende invalshoeken te belichten. Zo zijn boeren de gebeten hond, terwijl juist zij vandaag de dag op allerlei manieren beperkt worden in hun bedrijfsvoering. Dan dóet zich een gelegenheid
Streektaalschrijver Jan de Jong schreef de kloeke roman Stilte van Wind. voor om geld te verdienen en dan krijgen de boeren het hele dorp over zich heen.’’ Anderzijds kan De Jong ook begrip opbrengen voor de burgers. ,,Mensen wonen soms generaties lang in dorpen. En zoals dat gaat, vormt de omgeving de mensen. Als die omgeving dan ingrijpend verandert doordat er windmolens worden geplaatst, raakt dat de bewoners direct. Welk effect heeft dat op het dorp dat zij als gezinnen vormen? Hoe gaan de kinderen daarmee om?’’ Dan is er nog het overkoepelende thema: de energietransitie, de overgang naar hernieuwbare energie. ,,Er moet wat gebeuren’’, weet ook De Jong, ,,maar als het gaat om windmolen- of zonneparken wil niemand die in zijn achtertuin. Een thema ook’’, zegt de schrijver, ,,dat zich blijft ontwikkelen.’’ De Jong wil in Stilte van Wind het hele plaatje laten zien. ,,Media tonen vaak fragmenten, snippers van het drama, welk drama dan ook, maar ik wil in mijn boek een heel leven laten zien.’’ De Jong mag als auteur dan niet behaagziek zijn, hij wil wel graag gelezen worden. ,,Dat is een vraag die ik mijzelf vaak stel: schrijf ik literair of naar de mensen toe? Dat is een
FOTO JASPAR MOULIJN
‘Oordelen en veroordelen is niet mijn stiel’ constante afweging. Herkenbaarheid vind ik belangrijk en ik experimenteer binnen bepaalde grenzen met stijl. Maar waar ik ook over schrijf: mensen moeten zich wel kunnen inleven. De tekst mag vragen oproepen, zodat lezers gaan nadenken over een onderwerp.’’ Een schrijver met een boodschap is De Jong niet. ,,Oordelen en veroordelen is niet mijn stiel. Ik ben geen moralist, ik preek niet. In Stilte van Wind belicht ik het thema vanuit alle invalshoeken. Daarna kan de lezer zijn eigen conclusie trekken. En welke gevolgtrekking dat ook is: die wens ik te respecteren.’’ Hij heeft twee of drie publicabele manuscripten liggen en ideeën voor nog meer boeken. ,,In 2015 werd bij mij uitgezaaide darmkanker ontdekt en het zag er niet best uit. Het is aan een arts te danken die nog wat wilde proberen, dat ik er nog ben. Ik verwachtte dat het einde oefening zou zijn, maar twee jaar later leef ik
nog. Ik ben zelfs kankervrij verklaard.’’ Waarmee de schrijver wil zeggen dat hij zijn houding tot het leven een paar keer heeft moeten resetten. Leven in afwachting van een aangezegde spoedige dood, leeft anders dan nog jaren kunnen genieten van de kleinkinderen. De zware chemo’s hebben bij De Jong hun tol geëist. Schrijven gaat niet meer zo gemakkelijk als een aantal jaren geleden. ,,Mijn energie is beperkt en de onbevangenheid uit de beginjaren met betrekking tot het schrijven ben ik wel een beetje kwijt. Ik ben mij meer bewust van wat ik doe.’’ Desondanks schrijft De Jong sneller dan stichting t Grunneger Bouk kan uitgeven. Alles wat hij schrijft, legt hij ter beoordeling voor aan de leescommissie van t Grunneger Bouk. Hij benadert zelf ook actief uitgevers. ,,En daar hoor je vervolgens dus niets meer van. Daar moet ik zelf achteraan. Uitgevers aan de telefoon krijgen lukt niet. En je krijgt meestal geen reactie als je e-mailt. Als er al een reactie komt, blijkt dat het manuscript zoek is, of men zegt het nog eens opnieuw te willen bekijken.’’ Met uitgeverij Noordboek was De
Jong zover dat er een uitgave, n Potje (klein kind, red.), op stapel stond. ,,De uitgever is twee keer bij mij thuis geweest, alles was rond, geregeld en voor de bakker, maar publiceren: ho maar. Inmiddels is Noordboek failliet, dus ik verwacht niet dat het er nog van komt.’’ Eigen beheer is voor De Jong geen optie. ,,Dan moet je een zak vol geld meebrengen en die heb ik niet. Je haalt je ook veel te veel op de hals. Als uitgever ben je ook je eigen boekverkoper en weet ik wat niet al. Uitgeven in eigen beheer is mij ook te gemakkelijk. Iedereen met wat centen kan zelf een boek uitgeven. Voor mij is de uitdaging iemand anders in mijn product te laten investeren.’’ Blijft over dat de markt voor Groningstalige boeken beperkt is. ,,Ik lees hier en daar in Groningen, maar ook in Drenthe, wel eens wat voor’’, vertelt De Jong. ,,Na afloop enthousiaste mensen, discussies, vragen, noem maar op: maar mijn boeken raak ik daar aan de straatstenen niet kwijt. Dan hoor ik mensen die best wel een mondje Gronings spreken vervolgens zeggen dat Gronings lezen erg moeilijk is. Dan denk ik ’mensen toe nou: moeilijk?’ Perbaaier veur dij poar sinten n bouk en lezen dut nait zeer.’’