Moi2014

DAG VAN DE GRUNNEGER TOAL - ZOTTERDAG 15 MEERT 2014 GEBOUW RHC GRONINGER ARCHIEVEN - CASCADEPLEIN 4 - STAD

DAG VAN DE GRUNNEGER TOAL

1

Over Grunneger Toal

Inhold

deur Eddy de Jonge

Foto : Gerda Kuiper

2

Der is veul veraanderd as we t hebben over de Grunneger toal. Zowel in gebruuk, belangstellen as prezentoatsie.

In de joaren tachteg gongen we mit honderden laifhebbers ainmoal in t joar noar ain van de culturele centroa in de provincie. De Dag van t Grunneger Bouk was n massabieainkomst mit veurlezens, teneel, meziek en n grode boukenmaarkt.

Dat is aans worden.

Nou hevve de Dag van de Grunneger Toal.

De Dag is de de meugelkhaid worden om elk en ain tegen t lief te lopen dij wat mit streektoal omhaands het. Aander doagen van t joar vinden we mekoar veuraal op internet. Doar is de grode grui inkommen. De websites van de verainens en stichtingen mor ook van de muzikanten worden goud bekeken. Middenin aal dij webplekken staait Webloug woar aigenlieks alles nog es n keer bie n aander komt. Informoatsie as nooit teveuren. Veul en uutdaipt. Wie kriegen nijdoags onze informoatsie in tied van n poar tellen.

2 Over Grunneger Toal deur Eddy de Jonge

De productie van bouken is de leste joaren ofnomen. Misschain komt dat deur de digitoale soamenleven, want doardeur is t lezen van bouken in t algemain al n tiedje op zien retour. Mor t kin ook wezen dat de belangstellen veur Grunneger schrieverij minder worden is. t Grunnegers is meugelk veul minder de doagelkse toal van proaten en lezen worden. Dat t gebruuk ofnemt is gain nijs, dat is al joaren aan de gang. t Liekt ter op dat t Grunnegers op n aander menaair bruukt wordt. t Lezen wordt minder, mor bieveurbeeld de Grunneger meziek beleeft n mooie tied. Aaldeur meer jongeren goan zuk dermit bemuien. Prachtige nije teksten in noudoags Grunnegers.

Mor dij jongeren proaten over t algemain gain Grunnegers, hebben ze ook nooit doan. Ze proaten Nederlands, ook in de prezentoatsie van heur laidjes. Mor ze zingen in t Grunnegers. t Is n nije menaair van gebruuk en toupaast in meziek en deur jonge dichters. t Is n soort van kunsttoal worden. Wel wait is dat de menaair om t Grunnegers nog laank leven te loaten. Loatve dat stimuleren woar t kin. t Grunnegers is din wel veur n aal klaainere groep spreektoal, mor blift zo wel in leven en kin zuk verder ontwikkeln.

12 Grunnen Digi-toal n Wereld aan Grunneger meziek deur Henk Scholte

3 Grunneger Kouke deur Henk Scholte 4 Omlandia door Eline Brontsema 6 Eline Brontsema Vroag&Antwoord 8

Marlene Bakker: Zingen in t Grunnegs is n ode aan t haile wezen en wel k bin deur Patricia Ottay

10 Wim Bastiaanse: eerst goud pruiven, kaauwen en den pas deursloeken

14 Digi - toal deur Riemke Bakker 15 Colofon 16 Pergram Dag van de Grunneger toal

Grunneger Kouke deur Henk Scholte Der dut al meer as drij aiwen n verhoal in Stad en Ommelaand de ronde, dat t Bommen Berend aiglieks om t recept van ons Grunneger Kouke te doun was. Volgens overleverns was e slim gek op de krudege smoak van ons kouke en t har din ook nait veul scheeld of t was ook in Münsterlaand terechde kommen. Gelukkeg is t nait zowied kommen, en dat hebben we as vanzulf te danken aan t manmoudeg optreden van gainain aans as Rabenhaupt. Vandoag de dag binnen der ook nog wel ais striedegheden over t recept en elke bakker het din ook zien aigen gehaaime soamenstellen. En de aiwege vroage of der wel sukoade in mag of nait zel aaltied de neudege proaterij opleveren. Ie kinnen hail goud n Grunneger Kouke bie de bakker hoalen, mor je kinnen t ook hail best ais zulf perbaaiern.

Veur n smoakelke Kouke hèje de volgende inholten neudeg; 300 gram fien roggenmeel, anderhaalf theelepel zuvernzolt, ain en n kwart theelepel kenail, n haalve theelepel gemberpoeder, n haalve theelepel anies, n kwart theelepel reven neudemuskoat, n kwart theelepel moalen kardemom, n snoefie moalen foelie, n snoefie moalen kruudnoagel. Twijhonderd gram blaanke stroup, viefteg gram hunneg, honderd gram suker, honderviefentwinteg ml wotter en honderd gram leutje stukkies sukoade.

Je goan as volgt aan loop: Zeef t roggenmeel mit t zuvernzolt en de kruderijen in n grode schuddel deurnkaander. Dou de blaanke stroup, de hunneg en t wotter in n steelpannechie mit n dikke boom en verwaarm t aal ruirend apmoal haile zachies, tot t goud oplöst is en nait meer strouperg is. Loat t din ofkoulen tot haandwaarmte.

Ruier t din goud deurnkaander en gait t over in de schuddel mit t dreuge mengsel. Dou de sukoadestukkies der bie en ruier t degelk en haandzoam totdat ter n gladde en aingoal kleurde daig ontstaait zunder streperij. Dit kinnen je aiglieks t beste doun mit joen mixer, mor je kinnen t vanzulf ook mit d’handen doun. As t daig noar aigen inzicht kloar is, dou je t haile zwikkie in n mit bakpepier bekledde bakvörm mit d’inhold van om en bie ain en n kwart liter. As t daig der inzit striek je mit slovve handen de bovenkaande glad. Nou dou je de kouke in n op 160 groaden veurverwaarmde oven en bakken de kouke in om en bie n uur goar. Je kinnen zukswat testen mit n braainale of n holten prikker, dij je din in t midden van de kouke steken, want dij mout ter schoon uutkommen. Hoal de kouke nou uut de vörm en loat t din op n reuster ofkoulen.

Ie zellen der nou meschain van opkieken dat e zo haard as n bakstaine wordt. Om hom weer zaachte te kriegen wikkel je hom mit meerdere loagen plestieken folie in en doun hom in n ofsloten trommel. Loat hom zo dik twij doage bruien en din is dizze zulfmoakte Grunneger specioalhaid kloar om op te eten. t Smoakt meschain wat aans as ie van joen bakker wend binnen, mor ik kin joe zeggen dat t wis gain mondjeploag is en Bommen Berend het zotrekend weer t noakieken, of nait din!

3

Omlandia door Eline Brontsema Genootschap Omlandia is het oudste bittergenootschap van studentenvereniging Vindicat. Van oudsher wordt er tijdens bijeenkomsten van de studenten jenever geschonken. Maar misschien nog wel kenmerkender voor deze gezelligheidsclub is dat de interesse van de leden in het Gronings en in Groninger gebruiken wordt gestimuleerd.

In 2012 bestond Omlandia 175 jaar en ter gelegenheid van dat jubileum verschijnt in het voorjaar van 2014 een gedenkboek. In het Gronings. Oud-lid Christiaan Sjobbema (lid geworden in 1982) werkt er aan mee.

“Dit is niet het eerste gedenkboek. In 1937 verscheen het eerste t.g.v. het 100-jarig bestaan van Omlandia, toen de club in 1987 150 jaar bestond kwam het tweede uit en nu werken we met een paar mensen aan het derde, dat betrekking heeft op de afgelopen 25 jaar. Zo’n gedenkboek bestaat uit een verzameling notulen, een overzicht van de gebeurtenissen binnen Omlandia en andere zaken die zijn opgeschreven.”

Een gedenkboek in het Gronings?

“Ja. We werken er met 6 (oud-)leden aan en elk werkt aan een deel dat betrekking heeft op de tijd dat ze zelf lid waren of zijn. Uiteindelijk resulteert dat dus in een gedenkboek waarin verschillende varianten van het Gronings terug te vinden zijn. De ene auteur heeft meer affiniteit met spellingsregels dan de andere en de eindredactie streeft daarom ook geen taalkundige harmonisatie van de teksten van alle auteurs na. Alle citaten worden in de oorspronkelijke vorm overgenomen. In het eerste gedenkboek is te zien dat de notulen in deftig Nederlands werden geschreven. In de loop van de 20e eeuw is overgestapt op schrijven in het Gronings.

Waarschijnlijk werden de studenten daartoe gestimuleerd naarmate er steeds minder Gronings gesproken werd.”

Het Gronings leeft dus nog volop onder de leden van Omlandia?

“Helaas neemt dat meer en meer af. Het viel mijn vader, die zelf in 1951 lid werd op dat toen ik in 1982 lid werd er veel minder Gronings werd gesproken dan in zijn tijd. En dat is een tendens die zich natuurlijk ook buiten Omlandia voltrekt. Wel is het nog steeds zo dat er tijdens vergaderingen Gronings wordt gesproken en genotuleerd. Het bestuur wordt geacht Gronings te spreken, de leden proberen het.”

Hoe wordt er binnen Omlandia tegen de taal aangekeken?

“Positief, distantie ten opzichte van het Gronings is er in ieder geval niet. Meestal worden studenten van Vindicat die afkomstig uit de provincie Groningen zijn benaderd om lid te worden. Je ziet dat als ze eenmaal lid zijn, ze meer en meer interesse krijgen in het Gronings en in Groningse gebruiken. Studenten hoeven geen Gronings te spreken om lid te kunnen worden maar er wordt wel van ze verwacht dat ze een begin willen maken met het leren van de taal. En ze moeten uit de provincie afkomstig zijn. Op dit moment hebben we zo’n 20 à 25 leden.”

Wat was jouw motivatie om lid te worden?

“Mijn vader was ooit lid en daarnaast ben ik opgegroeid in een familie waar Gronings gesproken werd. Het voelde dan ook vanzelfsprekend om lid te worden van Omlandia toen ik bij Vindicat terecht kwam. Zelf sprak ik niet actief Gronings, maar door mijn familie te horen spreken leerde ik het wel. Toen ik me bij Omlandia aansloot ben ik het pas gaan praten. Ik heb ook meegewerkt aan het gedenkboek van 1987 en ben mij toen gaan verdiepen in de Groninger literatuur en in de Groninger spelling van Siemon Reker. Toen ik lid werd ben ik Gronings met mijn opa gaan praten, met mijn vader heb ik dat nooit gedaan maar tegenwoordig doe ik dat wel geregeld met mijn moeder. Met elkaar spraken mijn ouders geen Gronings, toen zij nog klein waren deden ze dat wel met hun ouders.”

4

Zijn er veel leden die door het genootschap meer geïnteresseerd raken in het Gronings en Groninger gebruiken?

“Enthousiasme onder de leden komt in vlagen. Soms gebeurt er een aantal jaren niet zoveel nieuws en dan opeens duikt het weer op. Zo heeft Niek Berendsen, een van de huidige leden en student Rechten allerlei woorden uit zijn vakgebied in het Gronings vertaald. Oud-lid J. A. Fijn van Draat (1906 – 1985) heeft in 1962 zijn Wonderlieke Raaize van Meneer Prikkebain opgedragen aan Omlandia. Zelf vind ik het erg bijzonder dat er altijd weer leden zijn die zich door het genootschap laten inspireren actief bezig te zijn met de taal.”

Flitslezens over t Grunnegers Koamer 1.21, 1e verdaipen 14.00-14.30 uur Christiaan Sjobbema: Lezing over Bittergenootschap Omlandia

5

Eline Brontsema: Vroag&Antwoord Dat is een hele overgang maar een mooie ook: van een actieve studieperiode naar een nog drukkere en gevarieerdere bezigheid: iets meer dan een jaar werkt Eline Brontsema nu als onderzoeksmedewerker bij het Bureau Groninger Taal en Cultuur (BGTC) aan de Rijksuniversiteit Groningen. (NB Op 6 februari 2014 is Eline Brontsema door de Provincie Groningen tot streektaalfunctionaris benoemd.)

Naar buiten het zichtbaarst is wat het BGTC in het kader van de Cultuurnota 2013-2016 van de Provincie Groningen doet, het onderzoek naar het Gronings via een serie vragenlijsten met de titel Vroag&Antwoord. In het Dagblad van het Noorden schrijft Siemon Reker vrijwel wekelijks een klein stukje en iedere woensdag is hij op de radio te horen over talige kwesties naar aanleiding van het onderzoek. De eerste lijst stond in november 2012 ter invulling online op www.hetverhaalvanhetgronings.nl. Inmiddels zijn Reker en Eline Brontsema toe aan de achtste vragenlijst. Eline houdt op de Dag van de Grunneger Toal een lezing over het onderzoek en vertelt erover in MOI. Waar worden de vragen van Vroag&Antwoord op gebaseerd?

“Van 1984 tot en met 1987 heeft er ook een enquête plaatsgevonden en daar is Vroag&Antwoord een uitgebreid vervolg op. Het grootste verschil met het onderzoek uit de jaren tachtig is dat Reker de vragen toen op papier stelde, ze in een envelop met postzegel werden gedaan en ingevuld per post weer retour werden gestuurd. Nu wordt de enquête digitaal afgenomen. Veel van de vragen van toen worden nu herhaald. Het voordeel daarvan is dat we kunnen bekijken of er in een periode van dertig jaar iets is veranderd aan het Gronings en zo ja, wat, of dat er juist weinig of niets veranderd is. Maar er komen ook veel nieuwe open vragen en vertaalvragen in de enquête voor. Soms komen die terloops op, soms ontstaan ze naar aanleiding van vragen die invullers stellen en soms hebben we nieuwe vragen op basis van wat er in de vorige vragenlijst(en) aan antwoorden is gegeven. De vragenlijsten worden in overleg met het Huus van de Taol in Drenthe voorbereid, waar een parallel onderzoek wordt gedaan naar het Drents via www.hetverhaalvanhetdrents.nl. Dat is nog eens een mooie manier van luisteren naar het Gronings…”

Kun je ook meedoen als je wel Gronings spreekt maar het niet kunt schrijven?

“Het is grappig dat je deze vraag stelt. Aan het einde van iedere vragenlijst kunnen de invullers eventuele opmerkingen opschrijven en een van de meeste voorkomende vragen die we tijdens het onderzoek terugkrijgen is deze. Sterker nog; vaak is het niet eens een vraag maar veronderstellen mensen dat je goed Gronings moet kunnen schrijven om mee te doen en soms verontschuldigen ze zich zelfs voor hun spelling.

Niet nodig! Het antwoord is daarom steevast dat als de invullers duidelijk opschrijven hoe ze iets uitspreken we wel zullen begrijpen wat er bedoeld wordt. De meeste mensen hebben geen spellingscursus gevolgd en dat maakt het onderzoek ook juist leuk en spannend.”

6

Waarom is het volgens jou belangrijk dat er onderzoek naar het Gronings gedaan wordt?

“In het afgelopen jaar dat we ons met Vroag&Antwoord bezig hebben gehouden is mij duidelijk geworden dat het onderzoek meer is dan alleen het beantwoorden van vragen. Het enthousiasme van de deelnemers is hartverwarmend en dat zijn ook de ontroerende opmerkingen die soms gemaakt worden over taal die doet herinneren aan kennissen of familieleden van vroeger. Het zou mooi zijn als dat ertoe leidt dat meer mensen af en toe met een positieve, belangstellende en alerte blik naar hun eigen taal kijken. Maar in de eerste plaats is het doel van het onderzoek natuurlijk het vastleggen van het Gronings dat net als iedere andere taal in beweging is. Wat je nu kunt onderzoeken kan over vijftig jaar niet meer, in feite kunnen zelfs al over vijf jaar niet meer dezelfde gegevens worden verkregen. Zo gebeurt het bijvoorbeeld regelmatig dat ik tussen de antwoorden van deelnemers die ouder zijn dan ik woorden of uitdrukkingen tegenkom die ik misschien wel van mijn grootouders ken, maar die ik zelf nooit zou gebruiken.

Die verandering van taal is trouwens niet per se erg of slecht, het maakt juist dat die zich ontwikkelt. Een taal die niet meer verandert zal veel eerder in onbruik raken.

Het is dus heel goed mogelijk om gewoon naar school te gaan – bijvoorbeeld in ’t Zandt - en te studeren - bijvoorbeeld Filosofie - en er dán pas achter te komen hoe interessant verandering van taal kan zijn, hoe ontzettend veel mensen bereid zijn iets over hun taal op te schrijven én hoeveel plezier zij daarin hebben en hoeveel er eigenlijk geschreven is en wordt binnen de Groninger wereld. Het lijkt misschien een ingewikkeld geheel maar er wordt ook werkelijk veel samengewerkt door allerlei organisaties die zich met Groninger taal en cultuur bezighouden. Daarvan is de Dag van de Grunneger toal een mooi voorbeeld.”

Flitslezens over t Grunnegers Koamer 1.21, 1e verdaipen 12.45-13.15 uur Eline Brontsema: Vroag&Antwoord Groningen

Foto : Marij Kloosterhof

Marlene Bakker: Zingen in t Grunnegs is n ode aan t haile wezen en wel k bin deur Patricia Ottay Aiglieks vindt ze dat ze nog mor net om t hörntje kieken komt en dat ze nog n bult in streektoalzang te bewiezen het.

Mor mit n pozitief muzikoal 2013 achter de rugge wordt de aigenzinnege zangeres Marlene Bakker (1984) nou al as n aanstörmend nij Grunnegstoaleg zangtalent zain.

Mit oareg wat optredens zo as n optreden tiedens de Nacht van Noord in de Martiniplaza en heur vertolken van Ede Staal zien As t boeten störmt op nummer 20 in Radio Noord zien ‘Alle 50 Goud’ kin Marlene hail tevreden weerommekieken op d’òfgelopen tied. Marlene is slim bliede mit aal dij aandacht, toch wil ze meer van zukzulf zain loaten: “Ik wil eerst nog n cd mit aigen matrioal uutbrengen. Dat is din echt t bewies, mien statement, dat ik t kin. Ik bin wel op de goie weg, mor vertolk ook nog laidjes van aandern, zo as dij van Ede Staal.” d’Ofgelopen moanden stonden in t taiken van t Smilke uutbrengen van nije single Loat Grunnen nait zakken, over d´eerdbevens in pervinzie Grunnen. d´Utrechtse muzikant Gerhardt, dij oorspronkelk t Liekt over, leeg en dood. uut Twijde Mond komt, produceerde de meziek en Hanne Wilzing uut t Vuilt kòld en verdoofd.

Westerwòl schreef de tekst. Marlene zugt t laidje nait as n protestlaid.

Mor van binnen is t riek en old, “In dit laid wilve juust de mooie en staarke kaanten van Grunnen en t Hòlt Grunneger wezen benuimen. Grunnegers loaten nait gaauw van zuk Breek t open, snie t in stukken. heuren en loaten t mor aal te voak over zuk hinkommen. Ik aarger mie Lak t over, of stook t op. deraan dat Grunnen voak zo klaainerend in de landelke media votzet wordt.”

Boeten zweeft n ballet vlaigen,

op n onzichtboare stroom.

Ontelboare daanskes in de locht, verdwienen mit loatste doek in oelevlocht.

Iezer wotter stroezelt deur.

Breekt t bruun mit oraanje kleur.

Marlene Bakker

Marlene vuilt zuk n echte Grunnegse. Toch kwam de in Westerwòl opgruide zangeres op heur zeuventiende tot t besloet om Grunnen veur acht joar te verruilen veur t Broabantse laand. Tiedens heur studie Meziekmanagement en Songwriting aan de Rockacademie Tilburg kreeg ze slim wènst noar Grunnen. Om dat gevoul droagelk te moaken luusterde ze aal meer noar de laidjes van Ede Staal. “Ik bin nou aan t ontdekken dat der aalmoal nog wat meer is. Ik har aaltied t idee dat meziek in t Grunnegs hail olderwets was, mit veul hoempapa doar ik nait van hol.”

Vleden joar brocht Marlene t nummer Wondern van mien stee uut, n vrije omtoalen van Adele´s Hometown Glory. t Laidje beschrift percies dat gevuil dat ik har dou k Grunnen achter mie luit om in Tilburg wonen te goan. t Is veur mie echt n ode aan Grunnen: Ik hol van Stad as de locht olderwets noar Niemeyer roekt. En de tekst – t Let zain dat wie ons nait loaten kennen dat wie verbonden binnen, en wie t nait langer nemen – verwist noar d’eerdbevens en hou de mìnsen doar nou tegenover stoan.

Thuus in Smilke proaten d’ollu van Marlene, n Westerkwartierse moeke en n pabbe van t Hogelaand, n mengelmous van Grunnegs. Marlene is mit de Nederlandse toal opvud, dat wat ze nou wel hail spiedelk vindt. n Cursus Grunneger toal helpt heur t Grunnegs beter te begriepen. “Ik vin de klanken van t Oost-Grunnegs mooier: huus en hoes, oet en uut. Ik bin doar ook mit opgruid en d’uutsproak van t Oost-Grunnegs gaait mie doarom denk ik makkelker òf. In mien meziek en laidjes heur je dat ook wel weerom. Ik zing nummers van Ede Staal dij in orgineel Hogelandsters binnen. Mor lucht spreek ik wel as ‘locht’ uut.”

8

Meziekkroug Podium centroale hal 11.45-12.15 uur Marlene Bakker & Band

Veur Marlene blift Smilke n moagisch stee mit waarme herinnerns. Mor zingen in t Grunnegs is veur Marlene meer as n lofzang op heur jeugd: “Zingen in t Grunnegs is n ode aan t haile wezen en wel k bin. Ik woon in t noorden en ik wil hier nooit meer vot. Hier in Grunnen vuil k mie t beste. Hier staait men dichter bie de mìns en bie de netuur.”

Veur de kommende tied is Marlene drok in de weer mit t schrieven van aigen Grunnegstoalege laidjes. En wil ze zoveul meugelk optreden, onder meer mit Swinder. Mit heur muzikoale invullens en poppy imago hoopt ze ook n jonger pebliek enthousiast te moaken veur streektoalmeziek. Op dit moment staait heur Engelstoaleg meziekperjekt Motormouth evenpies stil. Lestdoags won Marlene mit t gedicht ‘Smilke’ de daarde pries van de Pervinzioale Schriefwedstried. Mor n dichtuutgoave let nog evenpies op zuk wachten.

Foto : Marij Kloosterhof

9

Wim Bastiaanse: eerst goud pruiven, kaauwen en den pas deursloeken Veur t daarde moal op rieg geft Wim Bastiaanse op de Dag van de Grunneger toal n broescursus over Grunneger literatuur. Al joaren is Bastiaanse (Ainrom 1946) docent Grunnegs en hai het altied veul lezen. Op 15 meert zel t veuraal goan over de schrieverij noa t joar 2000. Mor wat viendt hai over lezen ien t Grunnegs en den ook nog van noa 2000?

‘Vent, vent, doe verleest dien verstand nog wel ais’, zee mien opoe, as k weer mit schier speulweer aan t lezen waas. Zo zellen der meer weden dij dat ien heur jonge joaren heurd hemmen. Lezen waas ja wa-je deden as je aans haildaal niks te doun haren. Bie ons thoes wer der n bult lezen en din krieg je der wat van mit. k Lees den ook zo’n beetje alles wat lös en vaast zit. Lezen is veur mie nait alleneg tiedverdrief. Je steken der wat van op, zain opvattens van aandern, moaken kennis mit n hail aander wereld as joen aigen, hemmen lol ien schier toalgebruuk; kortom n braidere kiek op wereld om joe tou.

En den lezen ien t Grunnegers. Dat geft mie nog wat meer. Dat het denk ik mit t gemoud te moaken. Zo wer mie al jong Jacob Rietema: Uit het Dagboek van mevr. Slapsma-Tiessens veurlezen.

Ien de joaren doarnoa las ik ien Winschoter Courant en Nijsblad van t Noorden verhoalen van Jan Boer, Simon van Wattum en andern; korde verhoalen of feuilletons; verhoalen van dag en deur, dichtbie en herkenboar.

Mit komst van Oet Boukenkist, Toal en Taiken en Krödde zo ien de joaren 80 van veurege aiw is der n wat aanderssoortege schrieverij aan loop kommen. Nait allinneg meer over vrouger, over verholdens boeraarbaider, mor braider en dat kon ook, den der waas n tougankelk platvörm kommen woar elk zien of heur verhoalen, gedichten en beschaauwens kwiet kon.

Ien mien ogen hemmen Toal en Taiken en Krödde schrieverij, hou zel je dat zeggen, moderner moakt. Je kieken non meer ‘over aigen schut’ hìn. n Bult schrievers van leste joaren binnen deurbroken bie Toal en Taiken en Krödde. En dat zörgt den weer dat oetgevers der brood ien zain. Al zel t nooit n vetpot worden.

Wat vien ik van Grunneger Literatuur van noa 2000?

Schrieverij op d’iengezette weg gaait deur. Der kommen schrievers en dichters mit ienvallen en opvattens da-je weer noadenken mouten. En da’s ook t schiere van t lezen: kinnen t nait op automoatische piloot doun.

Ain ding mout mie nog van t haart, wie hemmen goie dichters en korde verhoalen schrievers. Wèl komt non n keer mit n (historische) roman?

10

Aan t ènd nog wat pruiverij oet drij oetgoaven van noa 2000.

Dit binnen toch zinnen, dij mout je, zol k hoast zeggen, eerst goud pruiven, kaauwen en den pas deursloeken.

“stilleghaid ien wereld woar manskerels nooit hoesholdelk waark deden …” (1) “In t dunne jannewoarielicht – zun ston as n dikke swel in n dampege locht – sjaauwden ze bie t spoor langes …” (2) “De dag blift drok, licht holdt e oavend tegen …” (3) En veur n leesder, woarvan t Grunnegers nait zien/heur moekes toal is, wil k zeggen: lezen ien Grunneger toal is net zo stoer as lezen ien t Zweeds, Noors of Engels.

(1) oet: Mien zinloze aanwezeghaid,

Lammert Voos,

uitg. kleine Uil, 2012,

gedicht ‘Zuurdiek’.

(2) oet: Blui, Jan Siebo Uffen,

n Lutje Roman, begunstegersgeschenk

Stichting t Grunneger Bouk, 2011,

bladz.: 5 ien t midden.

(3) oet: Uutvlogen, Tonko Ufkes,

uitg. Servo, 2004,

gedicht ‘Opstoan’.

Foto : Marij Kloosterhof

Broescursussen Grunnegers Koamer 1.19, 1e verdaipen Grunneger lezzen worden geven deur diplomeerde kösters Grunnegs.

12.00-12.30 en 12.45-13.15 uur Grunneger literatuur, Wim Bastiaanse

11

Grunnen Digi-toal n Wereld aan Grunneger meziek deur Henk Scholte d’Oflopen joaren zain we aal meer websteeën dij mit de Grunneger toal te moaken hebben. t Schreven woord op pepier en de Grunneger meziek het ter hail wat meer meugelkheden tot t verspraaiden van Grunneger cultuur in de roemste zin bie kregen. Ale streektoalorganizoatsies hou klaain of hou groot ze ook binnen bewegen zuk aal meer op d’elektronische snelweg en dat moakt veur aal dij lu dij doar de slinger aan hebben wat uutwizzeln van infermoatsie aanbelangt ales veul makkelker. Veur aal dij mensen in Stad en ommelaand en doar boeten dij doar belang bie hebben is t ook goud dat ze via de koppelde socioale medioa as Facebook en Twitter vot op de hoogte binnen van wat ter aalmoal kommen gaait. t Huis van de Groninger Cultuur het bievubbeld veur ale Grunnegstoalege aktiviteiten middels Webloug n roem opzette agenda opzet, doar elkenain zien nijs en agendapunten op kwiet kin.

Sunt kört is der n noagelnije webstee biekommen, dij hailemoal in t taiken van de Grunneger meziek staait. Der was al n zetje sproake van om doar ais wat meer aan te doun. De vroage: ‘Woar stoan we op t heden en woar goan we hìn mit de Grunneger streektoalmeziek’ was doarbie t uutgangspunt.

Der kwam bie t Huis van de Groninger Cultuur regelmoateg de vroag noar veuren om wat meer ainhaid te smeden binnen de Grunneger streektoalmeziek. De bewegen binnen de streektoal bestaait uut de inzet van veul vrijwillegers. Zunder dij achterban zol hail veul nait meugelk wezen. Binnen de Grunneger streektoalmeziek is der gain sproake van n organizoatsie.

Löslopend volk

Muzikanten valen meer binnnen de categorie löslopend volk en binnen maistkaans slim op zukzulf, mor gezain t grode aandail in de deurlopende agendoa Grunnegstoalege aktiviteiten op Webloug binnen ze op t heden veur t instandholden en verbraaiden van de Grunneger toal in aal zien kleur en fleur toch slim belangriek. Grunneger streektoalmeziek kinnen we aiglieks ook goud zain as n dynoamisch sociocultureel gegeven en wordt zowel binnen as boeten Grunnen deur veul mìnsen omaarmd. De woddels van de toal doarvan binnen belangriek, ze binnen n staark vertrekpunt in n aal meer globoalizerende wereld. t Respect veur dij woddels, veur dij aigenhaid is binnen de meziek ook n belangriek element. Doar komt ook nog bie dat ter veuraal bie t jonkvolk n biezunder groot enthousiasme veur streektoalmeziek bestaait.

Schrieverij in verbinden mit meziek

De Grunneger schrieverij is redelk organiseerd en dat komt min of meer deur tiedschriften as Krödde, Toal en Taiken en de online-tiedschriften Kreuze en Mien Westerkwartier. Elk tiedschrift het zien aigen staal aan schrievers. Dizze tiedschriften organizeren vanuut zukzulf regelmoateg schrieversbieainkomsten, woar onder meer over t ambacht van t schrieven in t Grunnegers van gedachten wizzeld wordt. Laidteksten schrieven en componeren is hou din ook n ambacht, elk geft doar zien aigen invullen aan. n Blaauwdrok veur t moaken van n goud laidje bestaait aiglieks nait en toch binnen de laidjesschrievers nait recht verweven mit dij bovennuimde vestegde Grunneger schrieverij. Der binnen sikkom gain dwaarsverbaanden aan te tonen. Elk zit zo te rekend op zien aailaand en wacht òf op wat kommen gaait.

12

n Aantal joaren leden was der stichten Nij en dij het hail dudelk wat teweegbrocht in de Grunneger muziekwereld.

Via heur aanpeerdjende aanpak, deur geld te investeren in nij laidgoud, kwammen der alerhaande nijkommers, dij vandoag de dag ook nog actief binnen. Zukswat was vanzulf n ad-hoc formule en kon dou sinterij op was schaandegenogt nait verder uutbaauwen. Dou t doan was gong elk weer zien aigen weg. Stichten Nij har din ook gain forumfunksie.

Imago

n Aantal Grunneger muzikanten binnen as vanzulf bie n groot pebliek bekend en hebben n goie reputoatsie en hebben al min of meer n ambassadefunctie veur onze pervinsie.

Binding

t Komt aiglieks hier op dele, dat elke muzikant zien aigen aanhang het en doarbie is der noast n aantal grode pebliekstrekkers ook n groot aantal dij op heur menaaier in de marge doarvan aan de weg timmern.

Genres

Grunneger streektoalmeziek is aal meer meziek van vandoag en bedaind zuk van allerhaande genres (Jazz, folk, country, pop, rap, hiphop en zo wieder). Hierbie mout wel zegd worden dat we ook as vanzulf hail wat leren kinnen deur d’aander culturen om ons tou. Ook de rol van t Poparchief mout nait vergeten worden. t Huus het nou middels n specioal projekt grunneger meziek.nl n begun moakt om ainhaid in aal dij verschaaidenhaid aan te brengen. Om Grunneger streektoalmeziek wat inzichtelk te moaken perbaaiern we via dit digitoale meziekplaain aal dij krachten te bundeln. Der wordt nou dus studdie aan waarkt om n overzicht te moaken van elkenain dij aktief mit meziek in t Grunnegers aan loop is. Dij informoatsie is din te vinden op t webstee www.grunnegermeziek.nl. Ik zol zeggen loat joe nait nuigen en surf der ais hÏn.

www.grunnegermeziek.nl 13

Digi-toal t Huis van de Groninger Cultuur het veur joe n bult websites over Grunneger toal om hom tou verzoameld.

Neem de muite om ais te kieken en zuiken op dizze sites, ie kommen van ales tegen.

webloug.blogspot.nl Zuik: Algemaine links webloug.waark.nl Zuik: Huzengoa

www.grunnegerbouk.com Zuik: Literaire Pries www.groningsonline.nl Zuik: ruden11

www.dideldom.com Zuik: Knollentrekkers

www.krodde.nl Zuik: Ons haim

www.klunderloa.nl Zuik: drok

www.kreuzekeuze.nl Zuik: Schriefregels

www.liudger.org Zuik: Kinderbiebel

www.kostverloren.org Zuik: Grunneger Veurleescup

www.hetverhaalvanhetgronings.nl Zuik: vragenlijst 8

Huis van de

www.kunstgaangkaampke.nl Zuik: Noatuurgedichten ien Grunnen

www.degrunnegersproak.com Zuik: wat komt

www.grunnegercultuur.nl Zuik: Scheemda

Groninger Cultuur

www.regiopublicaties.ub.rug.nl Zuik: In het Gronings

www.hetverhaalvangroningen.nl Zuik: K. ter Laan

14

www.grunnegermeziek.nl Zuik: Band Blogs www.toalentaiken.nl Zuik: De nijste Toal en Taiken

www.mijneigenbibliotheek.nl/onderwijs/zoeken Zuik: Veurleesploug

www.mienwesterkwartier.nl Zuik: Lees, kiek en luuster

www.boukenkist.nl Zuik: Elske

www.rug.nl/research/Groningertaalencultuur Zuik: verwoven

www.huisvandegroningercultuur.nl Kiek bie: wat doen wij? deur Riemke Bakker

CO LO F O N Moi is n mandailege oetgoave van Stichting Huis van de Groninger Cultuur, Biblionet Groningen, Stichting t Grunneger Bouk, Regionaal Historisch Centrum Groninger Archieven, Bureau Groninger Taal en Cultuur Rijksuniversiteit Groningen Moi is oetgeven ien t koader van Dag van de Grunneger Toal 2014 Oploage Zeuvenenhaalfdoezend exemploaren Endredaksie Jan Groenbroek Fotografie Marij Kloosterhof Foto omslag Marij Kloosterhof Mitwaarkers Patricia Ottay Henk Scholte Eline Brontsema Tonko Ufkes Wim Bastiaanse Riemke Bakker Vörmgeven Henk Kampen Druk Drukkerij de Bruin Oetgoave Moi is te verkriegen ien ale bibeltaiken in pervinsie Grunnen, boukhandels en op aanvroag bie t Huis van de Groninger Cultuur.

Veur meer informoatsie over Dag van de Grunneger Toal: www.huisvandegroningercultuur.nl

Krödde

Toal en Taiken

VEUR GRUNNEGER LEZERS Al meer as dareg joar is Krödde hét tiedschrift veur nije Grunneger literatuur. Gedichten en verhoalen ien ale soorten Grunnegs. Ien elk nummer weer waark van nije en bekende schrievers. Loat joe verrazzen deur joen aigen Grunnegs en neem n abonnement. Veur slechts € 17,50 kriegen je Krödde vaaier moal ien t joar. Je monnen noast aal dat Hollands ook gewoon goud Grunnegs lezen. Wor abonnee deur n braifke te sturen noar: Krödde, Walta 34, 9202 JN Drachten of via info@krodde.nl e www.krodde.nl

TIEDSCHRIFT VEUR GRUNNEGER KULTUUR Aal twij moand 64 bladzieden Grunneger toal, geschiedenis en kunst, verhoalen en gedichten, interviews, Grunneger bouken en spaigelploatjes, n Grunneger puzzel en nijs van Grunneger organizoatsies en verainens. t Blad is meroakel mooi illustreerd en hailendal in kleur oetvoerd. n Joarbonnement kost € 17,50. Wel € 22,50 betoalt, krigt ook nog aal joar n nij Grunneger bouk toustuurd.

Aanmeldadres: Stationsstraat 11b, 9679 EA Scheemda, t (0597)591135, e toalentaiken@planet.nl

Initiatiefnemers Huis van de Groninger Cultuur t Huus stimuleert activiteiten en organizoatsies dij richt binnen op t verspraaiden, aanpeerdjen en beholden van t Grunneger culturele aarfgoud en informeert doarbie particulieren, culturele organizoat­ sies, instellens en overheden. www.huisvandegroningercultuur.nl

Regionaal Historisch Centrum Groninger Archieven t Archief is t informoatsiecentrum veur geschiedenis van Stad en pervinsie. Archieven, bouken, kraanten, koarten, foto’s, films, video’s en geluudsopnoames vertellen t verhoal van Grunnen van dou tot nou. www.groningerarchieven.nl

Stichting t Grunneger Bouk Stichten peerdjet de belangstellen veur en t oetgeven van oetgoaven in de streektoal aan. Stichten geft aal twij moand t streektoalblad Toal en Taiken oet. Begunstegers kriegen doarnoast aal joar vergees n nij Grunnegs bouk toustuurd. Wieder is Stichting t Grunneger Bouk actief via De Boukenkist. www.grunnegercultuur.nl

Bureau Groninger Taal en Cultuur Rijksuniversiteit Groningen Hoogleroar Grunneger Toal en Cultuur en streektoalfunksionoares doun waitenschoppelk onderzuik noar Grunneger toal en cultuur.

Ook geft streektoalfunksionoares publieke veurlichtens over t Grunnegers. www.rug.nl/research/ groningertaalencultuur/

Biblionet Groningen Biblionet Grunnen is n netwaarkorganizoatsie van ale bibeltaiken in Stad en pervinsie. In soamenwaarken mit aander culturele organizoatsies zet Biblionet n keur aan Grunneger aarfgoudprojecten op taauw. www.mijneigenbibliotheek.nl

15

PERGRAM

Dag van de Grunneger toal Cascadeplein 4, RHC Groninger Archieven in Stad Zotterdag 15 meert 2014, 11.00 – 16.00 uur

Opening 11.00-11.15 uur, Podium centroale hal welkomstwoord: Frank den Hollander Meziekkroug Podium centroale hal 11.15-11.45 uur Törf 11.45-12.15 uur Marlene Bakker & Band 12.15-13.15 uur De Troebadoers - Alex Vissering, Edwin Jongedijk en Jan Henk de Groot 14.00-14.45 uur Harry Niehof 15.00-16.00 uur Bert Hadders en band Toal- en boukenmaarkt 11.00-16.00 uur, Studiezoal Grunneger toal- en cultuurorganizoatsies, muzikanten en boukhandeloaren prezenteren zok op de toalmaarkt.

Flitslezens over t Grunnegers Koamer 1.21, 1e verdaipen 12.45-13.15 uur Eline Brontsema: Vroag&Antwoord Groningen 14.00-14.30 uur Christiaan Sjobbema: Lezing over Bittergenootschap Omlandia 15.00-15.30 uur Abel Darwinkel: Vraog&Antwoord Drenthe

16

Tougang is vergees Parkeren kinnen joe bieveurbeeld achter t station, aan Zaanstroat of in parkeergarage Westerhoaven of neem bus of traain. Archieven liggen ja stoef bie t Heufdstation.

Sprookjes van Grimm in t Grunnegs Atrium (noast studiezoal) 14.00-14.30 uur en 15.00-15.30 uur Acteur Erik Bulthuis bekend van Haardloper Huzengoa vertelt sprookjes van Grimm in t Grunnegs Literair Café Grunneger schrievers en dichters.

Kovviekoamer, 1e verdaipen 11.30-12.00 en 13.00-13.30 uur Reinder Willem Hiemstra, Kunny Luchtenberg, Bé Kuipers 12.15-12.45 en 15.15-15.45 uur Nina Werkman, Henk Puister, Tonko Ufkes 13.45-14.15 en 14.30-15.00 uur Henk Dekker, Klaas Duursma, Jan Bos Broescursussen Grunnegers Koamer 1.19, 1e verdaipen Grunneger lezzen worden geven deur diplomeerde kösters Grunnegs.

12.00-12.30 en 12.45-13.15 uur Grunneger literatuur, Wim Bastiaanse 14.00-14.30 uur Grunnegs proaten, Piet Reitsema 15.00-15.30 uur Grunnegs schrieven en spellen, Hindry Schoonhoven

Meester Kriet 11.00- 16.00 uur studiezoal (links) Ie kinnen bie Fré Schreiber terecht veur road en doad aangoande Grunneger toal en cultuur van dou en nou.

Documentaire Koamer 1.16, 1e verdaipen Grunneger schrieverspetretten Oetlangen K. ter Laan-pries van Stichting ’t Grunneger Bouk 13.30-13.45 uur, Podium centroale hal De joarliekse pries van Stichting ’t Grunneger Bouk wordt oetlangd deur gedeputeerde Bote Wilpstra, aan dij organizoatsie of persoon dij zok biezunder staark moakt het veur Grunneger toal en cultuur.

Eterij en Drinkerij 11.00 – 16.00 uur, Centroale hal en vergoaderzoal Astoria oet Haren zörgt weer veur Grunneger gerechten.

RHC Groninger Archieven zörgt veur kovvie en kouk, thee, prik en sap.

EHBO Koamer 0.01