Moi 2015 by Huis van de Groninger Cultuur

GEBOUW RHC GRONINGER ARCHIEVEN - CASCADEPLEIN 4/10 - STAD

DAG VAN DE GRUNNEGER TOAL - ZOTTERDAG 21 MEERT 2015

DAG VAN DE GRUNNEGER TOAL

Veurwoord

Inhold 2 Veurwoord deur Emme Groot

Foto : Marij Kloosterhof

3 t Grunnegs in de Bommelsaga deur Henk Scholte

Ik bin groot worden in n gezin en omgeven woarin t Grunnegs d’omgangstoal was, doardeur is ook mien leven en bestemmen aan t Grunnegs verbonden. De toal dij de kenmaarken het van d’oard van de Grunneger. Of is t aansom; is t d’oard van de Grunneger dij zo bepoalend is veur de toal? Meugelk baaident en is t n wizzelwaarken. t Grunnegs dat n toal is zunder opsmuk, recht deur zee en doarnoast zo poëtisch. n Toal zunder fiebeldekwinten mor dij wel t woord fiebeldekwinten kent. Dat is ook zo typisch aan de Grunneger en zien Grunnegs: je nuimen t nait bie de noam, mor t is der wel. Dat geldt ook veur de laifde dij de Grunneger veur zien omgeven en zien toal vuilt. Je heuren hom der nait over. Mor t kleurt t landschop en t klinkt overaal in deur. t Zingt in t Grunnegs laid, t klinkt deur in Ede Staal, t is te vinden bie onze olde en jonge Grunneger dichters, zangers en verhoalenvertellers. Wat maggen wie blied wezen dat woarover wie nait proaten – de laifde veur Grunnen en t Grunnegs – aal staarker en aal wieder klinkt. En deur t in ere te holden en op te schrieven blift t veur d’aiweghaid bewoard. Zo is ook mien leven, mien bestemmen en mien laifde veur aaid verbonden aan t Grunnegs. Dit is mien laand, mien Grunneger laand – dit is mien toal. Emme Groot Veurzitter Stichten t Grunneger Bouk

‘Dat vin ik ook zo heerlek van t theoater, doar kin t mie nait gek genog’ Interview mit Marieke Klooster deur Jan Glas

6 8

Schrieverspetretten deur Tonko Ufkes foto’s Jan Glas ‘De Grunnegse toal , doar vuil ik mie t beste in thuus, want ik kin der ja alles in doun en zeggen.’ Interview mit Marcel Hensema deur Henk Scholte

10 Interview mit Meike Stedema deur Eline Brontsema 12 Jan Hendrik Neuteboom deur Geert Luth 14 Oetlicht 15 Colofon 16 Pergram Dag van de Grunneger toal

t Grunnegs in de Bommelsaga n Joar of wat leden wuir k aanzöcht deur Bommelkenner Pim Oosterheert van t museum ‘de Bommelzolder’ in Zoeterwoude. Hai vruig mie of ik ook wat meer wait har over d’achtergrond van t Grunneger woord ‘proeksel’ en of der nog wat meer ‘–sel’ woorden in t Grunnegs waren. Hai was bie t lezen van de Ollie B. Bommelverhoalen n aantal uutdrukkens en woorden tegenkommen dij hom slim Grunnegs veurkwamen. Wie hebben doar wat mit nkaander over hinneweer schreven en hai muik mie ook nijsgiereg noar dizze materie. Aal sekuur lezende dee k al gaauw zulf ook d’aine ontdekken noa d’aander in t kureg toalgebruuk van Marten Toonder.

In de Bommelsaga binnen bievubbeld verschaaiden ploatsnoamen te vinden dij volgens hom dudelk n verwantschop mit t Grunnegs en sums t Vrais zain loaten. Wat dochten ie van Lutjewier, Ugelterp, Husum, Muntjezijl, Pieterburen, Muntjebol.

Foto : Marian Oosterheert

Mor noast aal dij ploatsnoamen is der vanzulf nog veul meer te ontdekken. Wat te denken van de noam‘Dickerdack’, allewel laind uut de Camera Obscura, woar ook n börgmeester Dikkerdak in veurkomt. Dit het ook n Grunnegse achtergrond: want elk in Grunnen wait wel wat dikkedakken is. Of wat dochten ie van t woord ‘doddel’ dat dat in t Grunnegs n kroepindop is.

Cascadeplein 10, Zoal 1 13.15 - 13.45 uur en 15.00 - 15.30 uur Lezen W.H. Oosterheert t Grunnegs in de Bommelsaga

Der van uutgoande dat de ollu van Toonder Grunnegers waren en dat der bie hom thuus ook veul Grunnegs sproken wuir, kin je der as vanzulf wel van uut goan dat e der in zien jonge joaren n oardeg mondjevol van mitkregen het. Ook is bekend dat Toonder de Dikke Ter Loan in kaaste stoan har. Pim Oosterheert het noa aal dat dege spitwaark hail wat veurbeelden, woorden en uutdrukkens opdaipt, dij volgens hom dudelk uut t Nedersaksische, zeg mor t Grunnegs, stammen.

n Hail schier veurbeeld is ook n uutdrukken as ‘om toch niet’, t antwoord op n bie ons bekìnde woaromvroag, woarop je aiglieks gain aindudeg antwoord geven kinnen. In t Hollaands wordt zo’n woaromvroag beantwoord mit ‘daarom niet’. In t Grunnegs mit ‘omtoch (nait)’. Pim Oosterheert zel op de Dag van de Grunneger Toal tiedens zien lezen aan de haand van veul veurbeelden uut de Bommelsaga der wat daiper op ingoan. t Museum ‘de Bommelzolder’ in Zoeterwoude (Weipoort) is opricht in 1998 deur Pim Oosterheert. De zeun van Marten Toonder, Eiso J.G. Toonder het t dou officieel opend. t Museum het n grode verzoameln van t waark van Marten Toonder, zo as de Bommelsaga, dij van 1941 tot 1986 in verschaaiden dagbloaden ofdrukt is. Ook alle bouken van dizze saga binnen der te vinden. Henk Scholte

‘Dat vin ik ook zo heerlek van t theoater, doar kin t mie nait gek genog’ Interview mit Marieke Klooster deur Jan Glas Welke rol speult t Grunnegs ien die leven? Ik kom oet Scheemde, mien pa en moe pruiten Grunnegs tegen mekoar mor tegen ons Nederlands, dus ik heb t vrouger thoes nooit proat, staarker nog, ik wol der ook nait zoveul van waiten, ik von t aiglieks mor niks. Ik wol juust van mien Grunnegs accent òf, ik wol noar de stad tou. Veul loater kwam dat Grunnegs weer terug en din verloochenen je joen roots nait en komt ter toch weer n beetje laifde veur in de ploats. Ik waardeer t Grunnegs zeer, de Grunneger humor veural. En de toal, t Grunnegs van Scheemde, t Oost-Grunnegs, kín heul plat en raauw wezen, mor doar kin ik mie òf en tou ook slap om laggen. Mien moeke komt van Bavvelt, dij proat Hogelandsters en dat is veul laiver en zachter, mor ik proat t nait, as ik nou Grunnegs proat din is t toch t Oost-Grunnegs. Kinstoe omschrieven wat der specioal is aan de Grunneger humor, wat is t verschil mit t Nederlands? Ik vin t te vergelieken mit de Britse humor, der zit veul zulfspot in en der worden nait veul woorden aan voel moakt. Op zundagoavend hebben je altied de Graham Norton Show, nou, dat is gewoon n stel Grunnegers bie mekoar, t binnen beroemde artiesten en opains binnen ze hail gewoon. Dat is wat ons noorderlingen aansprekt: BLIEF MOR GEWOON! t Het n beschaaidenhaid: nait te veul ‘pracht en praal’, nait te veul over joezulf opscheppen, aans lopst al gaauw noast dien schounen. Dat von ik steurend; ik wol bieveurbeeld as kind zó geern bie de majorettes, mor dat mog beslist nait, dat was ordinair. Nait te veul theoater, mor doar bistoe oetindelk wel ien beland, ien t theoatervak. Ja, en dat vin ik ook zo heerlek van t theoater, doar kin t mie nait gek genog. Tot mien twaalfde ging ik elke zundag noar de Gereformeerde Kerk, doar was t haildaal klaain en bekrompen, verschrikkelk von ik dat en beklemmend. Nait oet de bocht vlaigen, mit elk en ain reken holden, joezulf n beetje wegsievern. En dat binnen juust aal dij dingen dij je joe wel permitteren kinnen op t toneel, din is t hoast n soort therapie. In t doagelks leven bin ik nog steeds hail veurzichteg en kin ik verschrikkelk onzeker wezen, te beschaaiden. Din is t toneel n soort van bevrijding. Doe treeds op op de Dag van de Grunneger Toal mit t Philip Baumgarten Trio. Hou binnen ze aan die kommen? Via Heiko Kuipers, veurmoaleg direkteur van Theoater de Winsinghhof in Roden, hai kende mie van Vrouw Holland. t Trio wol geern ais n keer n specioal projekt doun, en dou kwam Kuipers mit t idee om de laidjes van Ede Staal in nij jasje te steken en dou hebben ze mie as zangeres vroagd. Ik luip al zo’n twij joar rond mit de gedachte om wat doun mit de Grunneger toal. Ik mos n keer veur die invalen bie Boelo Klat en dou kwam ik der achter hou schitternd t Grunnegs klinkt. Henk Scholte vertelde mie dat t Grunnegs de mainst klinkerrieke toal is noast t Fins. Dus zo gek is dat nait want mit klinkers zingen je, doarmit kinnen je rekken, nait mit de medeklinkers, dus t zingt geweldeg, t Grunnegs. Ik docht in eerste instantsie wel van: heu, Ede Stoal… de grootheid… dat wait k nait hur. Mor ik hoop dat de Ede Stoal-puristen vinden dat we wel heul mooi bie de melodie blieven, dat minsen heuren hou goud de teksten oet de vaarf kommen bie dizze muziek.

Doe hes al n laange carrière bie Vrouw Holland. Hou Grunnegs is Vrouw Holland? Onze humor is Grunnegs. In t oosten van t land vaalt dij humor hail goud, doar hebben ze dezulfde zulfspot en dreuge nuchterhaid. Wie haren ais n act over n ‘make-over’, mit heul veul bombarie en proeken en toustanden. In t noorden vonden ze t, ja ach, wel lolleg, mor nait echt heul grappeg, mor in t westen lagen ze haildaal in n deuk. Wie hemmen ook ais n echte Grunneger act had, dat nuimden wie ‘zeurstukje’, mor wel in t Nederlands, woarin je aiglieks haildaal niks zeggen: ‘Hoe ist?’ ‘Goed.’ ‘Jij?’ ‘Prima.’ ‘Nou, mooi.’ ‘Mooi dan.’ ‘Nou klaar toch?’ ‘Jaah.’ Nou zo hè, zo kinnen Grunnegers mit nkander proaten, eindeloos. Mor dij act ging aiglieks allinneg mor in t noorden goud, vanwege de herkenning.

Meziekkroug Podium centroale hal 11.30 - 12.10 uur Marieke Klooster & Philip Baumgarten Trio

Wie hebben n tied had, veural in t begun, dat we zo veul aan t speulen waren , sums wel vaar of vief moal in de week, veul in t westen, Brabant en Limburg, dat we dochten: mouten we wel in Grunnen wonen blieven, t wer veul te gek, aal dij raaistied. Mor wie wollen alle drij hier toch nait vot.

Foto : Jan Glas

SCHRIEVERS deur Tonko Ufkes foto’s Jan Glas

ALY FREIJE

BÉ KUIPERS

HENK PUISTER

Aly Freije (Veelerveen, 1944) schrift gedichten en verhoalen. Ze geft les op e schrieversvak school ien Stad. Ien 2008 kreeg ze de Freudenthalpries veur nije Nedersaksische literatuur, ien 2009 de Literaire Pries van stichten t Grunneger bouk. In 2009 verscheen Wondpoeier (uutgeverij kleine Uil). “Schrieven wer n levensnoodzoak om keer op keer n raaize te moaken.” Ze zit veur de viefde moal ien e redaksie van t literaire kado van de Dag van de Grunneger toal.

Bé Kuipers (Middelsom, 1946) schrift verhoalen die geregeld ien e tiedschriften Krödde en Toal en Taiken stoan. n Deel van die verhoalen bennen ien 1998 uutgeven ien e bundel Ofzain en ienlevern. Over t schrieven zeit er zulf: “Ik maag gewoon geern vertellen over wat mie bezegholdt, wat mie rakt of wat mie verboast, en doar k ook verstand van heb.”

Henk Puister (Sapmeer, 1953) het onderhaand honderden verhoalen, gedichten en lied teksten schreven. Al vanòf 1982 is waark van hum te vienden ien t tiedschrift Krödde en noa 1983 kwam t tiedschrift Toal en Taiken doar nog bij. De bundel Bliedschop veur t bezeren uut 2010 is n soort bloemlezen van zien gedichten: “Zo laank as k leef zel der toch op zien tied aaltied wel weer n riemsel of n gedicht uut mie komen.”

Gedichtendokter Aly Freije Cascadeplein 4, Studiezoal 13.00 - 15.00 uur

Literair Café Grunneger schrievers en dichters. Cascadeplein 10, Kovviekoamer Thema Laifde 11.30-12.00 en 13.00-13.30 uur

Literair Café Grunneger schrievers en dichters. Cascadeplein 10, Kovviekoamer Thema Laifde 12.15-12.45 en 14.30-15.00 uur

Literair Café Grunneger schrievers en dichters. Cascadeplein 10, Kovviekoamer Thema Laifde 11.30-12.00 en 13.00-13.30 uur

PETRETTEN

KLAAS DUURSMA

HENK DEKKER

Hanne Wilzing (Smilke, 1958) schrift meest gedichten en altied ien e toal van zien geboortestreek Westerwolle, ok al woont er doar al hiel laang niet meer. Geregeld stijt zien waark ien e tiedschriften Kreuze, Krödde en Toal en Taiken. De gedichten goan “over mooie klaaine dingen in scheppen, over lutje en groot geluk, over hou lu nkander mìsmouten kinnen in ploats van òntmouten.”

Klaas Duursma (De Wilp, 1959) schrift al joaren gedichten ien t Westerketiers. Juust de lutje dinkjes uut e grote wereld kommen doarien, het gijt toegelieks over zien thuus en verre reizen. t Zit ok ien de titel van zien bundel uut 2006: ‘Swarven zunder grenzen’.

Henk Dekker (Muzzelknoal, 1960) schreef ien e joaren 80 al veur t tiedschrift Krödde, deur verhuzerijen en drokte stoekte het, mor nou verschienen zien verhoalen weer geregeld. “In veul doarvan stappen herinnerns aan minsen n verzonnen wereld in”.

Literair Café Grunneger schrievers en dichters. Cascadeplein 10, Kovviekoamer Thema Laifde 13.45-14.15 en 15.15-15.45 uur

Literair Café Grunneger schrievers en dichters. Cascadeplein 10, Kovviekoamer Thema Laifde 12.15-12.45 en 14.30-15.00 uur

Tiedens de Dag van de Grunneger toal wordt t literaire kado: ‘Dast doe dat ik’ prizzenteerd. n Bloemlezen met 90 liefdesgedichten uut e oflopen 30 joar, bij nkander zöcht deur Aly Freije, Tonko Ufkes en Nina Werkman. Dizze bundel is op e dag zulf vergees te kriegen ien t Literair Café.

HANNE WILZING

‘De Grunnegse toal , doar vuil ik mie t beste in thuus, want ik kin der ja alles in doun en zeggen.’ Marcel wos van kindsbain al dat e acteur worden wol. In zien jonge joaren zat e bievubbeld al op de ‘Veuroplaaiden Theoater De Noordelingen’ in Stad. En hai was dou ook touglieks n zetje aktief as zanger bie t duo Dr. Haring en Marmot. t Har wel wat weg van Pé en Rinus, mor t was toch wat aans. Ik har hom wel es veurbiekommen zain as boef in n Duutse Krimi en in Penoza, mor k har dou de link noar Sapmeer en zien veulziedeghaid nog nait legd. Hai het veur zien vak deurleerd aan de Toneelschool van Antwerpen en is ofstudeerd aan Toneelacademie Maastricht. Mit de solo- veurstellen ‘Mijn Ede’ van Marcel Hensema gongen we weerom noar het stee van zien jeugd van, t Sapmeester kefee woar t aal begon. Mit niks of naks of n gebelschop, Marcel schut mit zien dege vakmanschap as n kameleon as gain aander haile smui en soms in n rad tempo van d’ain in d’aander persoon en bie zetten gaait t ale kaanten uut, mor aan t ìnde kom t as Pait in Grait weer bie mekoar. Mit zien twijde veurstellen ‘Mijn Tweede’, dij dit joar in première goan is, gaait e nog wat wieder, mor dizz’ keer staait e midden in onze tied. In dizze veurstellen is e nog meer verhoalenverteller, acteur, zanger en entertainer touglieks. Wat het die der tou zet om acteur te worden? Mien eerste stappen tussen de schoefdeuren in richten toneeltjederij dee k al hail jong in de kroug van mien pa en moe. Ik was der aiglieks al hail vroug bie, want ik har aaltied al plezaaier in verklaidpartijen. Ik trok din de jurk van mien oma aan en zong en speulde din n stukkie en improviseerde, zo jonk ik nog was, zo mor veur t voaderland weg. Deur mien menaaier van aanpak har k al haile gaauw de slinger te pakken, hou klaain k ook was, t publiek ston aan mien kaande. En n schiere biekomsteghaid doarbie was dat k van de stamgasten ook wel ais geld toustopt kreeg en zukswat was veur mie meschain indirekt ook n stimulans, om veur t vak te kaizen. Hou is t idee van dien veurstellen bie NNT ontstoan? Ik luip der al zetje mit rond en k har aaltied al wat mit t gegeven ‘Ede Staal’ doun wild. In de joaren tachteg heurde dat gewoon bie de meziek dij k in de kroug van mien olders heurde. De moppentappers van de Stamtoavel van Radio Noord, op zotterdagmörn, heuren doar vanzulf ook bie. Dat alles heurt veur mie in mien herinnern bie t tiedsbeeld van toun. Ik heb dou n idee hierover veurlegd aan lu van van t NNT in Stad. Dij reageerden doar votdoalek hail enthousiast op en gavven mie dou alle ruumte om ‘Mijn Ede’ te ontwikkeln. Ik heb toun in soamensproak mit de tekstschriever Rik van den Bos alerhaande verhoalen uut dij tied opdaipt en verzoameld en dat mit mekoar vörmde de boases van wat ‘Mijn Ede’ uutendelk worden is ‘Mijn Ede’ was mit zien zesteg veurstellens n biesterboarlek succes in t noorden van ons laand. Dik zesdoezend minsen hebben dien solo-veurstellen zain. Mit dien jeugdherinnerns uut de joaren tachteg hestoe wel wat lösmoakt bie t volk… Mien solo-veurstellen was aiglieks bedould as n klaaine produksie en aanvankelk zol t mor 10 keer uutvoerd worden in de Mesienefebriek in Stad. t Is aalmoal hail aans lopen. Vanof de premiere was t ale oavends stropvol uutverkocht en der kwammen vot alerhaande aanvroagen van theoaters, zoaltjes, kerken en wat nait aal uut Stad en Ommelaand, of wie doar t ook opvoeren konden. Joa, en din stoan je veur n haile mooie Ommelaandse tour deur de pervinsies Grunnen en Drenthe en ook n poar optredens in Amsterdam. t Luip zo goud, t is zulfs drij keer prolongeerd. Dat we der twij joar mit bie t pad wezen zollen har gainaine veurtied veurspellen kind. Ik heb mit ‘Mijn Ede’ d’haile pervinsie ofraaisd en din was t voak noa ofloop zo, dat der lu op mie ofkwamen, dij spontoan aan mie heur verhoalen vertelden en dat leverde, zo as zuks gaait, van laiverlee genogt stof veur n vervolg in ‘Mijn Tweede’. t Dee mie traauwens ook haile goud dat der òf en tou minsen in de zoal waren, dij hailemoal niks op haren mit toneel en nog nooit van heur leven n veurstellen bezöcht haren, mor wel noar ‘Mijn Ede’ west binnen. Joa dat dut mie din wel wat. Dij kommen wizze, ducht mie, ook noar ‘Mijn tweede. Of nait din! Henk Scholte

Opening deur Marcel Hensema Podium centroale hal 11.00 - 11.30 uur

Foto : Reyer Boxem

Meike Stedema Interview mit Meike Stedema deur Eline Brontsema Wat is dien rol in de Grunneger wereld en hou bistoe doarien terecht komen? “In 2004 ston der n bericht in d’kraante dat Siemon Reker mensen oplaaiden wol tot docent Grunneger Toal. Mien kinder gingen toun al noar de middelboare school en ik was op zuik noar wat nijs. k Heb n sollicitoatsiebraif in t Grunnegers stuurd en bin begonnen mit d’oplaaiden. Veur mie was t n pittege oplaaiden en k heb ter knap stoer mit had, mor in 2005 toch mien diploma behoald. k Bin toun mit foto en aal in d’kraante komen en dat geft bekendhaid.” “In oktober 2005 het t Nut in Bennewolle n cursus organiseerd mit 21 dailnemers. In de kranten stonden berichten over d’oplaaiden van docenten en dat ter cursussen organiseerd wuiren. Zo het de verainen t Nut Bennewolle contact zöcht mit de Stichting Grunneger Toal en bin ik vroagd om lezzen te geven. k Zag der wel tegenaan, lesgeven op zuch haar k ja nog nooit doan. t Ging goud en van cursisten, woaronder ook leroaren, kreeg k goie open aanmaarkens woar k van leren kon. Mien collega Marjan van der Heide was in d’zulfde tied docent in Vraischeloo. Dizze baaide cursussen hebben we soamen feestelk ofsloten mit mitwaarken van Kees Visscher.” “Van hieroet heb ik weer n nije groep kregen veur n vervolgcursus. Marjan en ik hebben loater soamen nog n cursusgroep in Scheemde had, wie gaven de lezzen om en om. Oet dizze club en oet de vervolgcursus Vraischeloo en Bennewolle is weer n groep ontstoan en hiermit heb k Addergebroed vertoald, n toneelstuk van Hans Elbersen oet Wedde dij t schreef veur n school in Vraischeloo. t Verhoal gaait over de Burcht in Wedde en de femilie Addengoa dij doar toun heer en meester was. Onze Grunneger vertoalen is loater in boukvörm oetgeven. Doarnoa hebben we waark van D.S.Hovinga vanoet t Grunnegers vertoald noar t Nederlands. Oeteindelk bleven we nog mit n klaain koppeltje over en binnen we begonnen aan n kinderboukje, dit is nou zover hìn dat t oetgeven worden kin.” “Ondertussen bleef k aan t cursus geven en wuir vroagd, soamen mit collega’s, om n poar lezzen te geven op n middelboare school in Troapel en loater ook in Winschoten. Dat was ook weer n haile schiere ervoaren, woar k ook weer n bult van leerd heb.” Woar kin wie die tegenworreg tegenkomen? Tussen de cursussen deur verzörg ik oavends veur verainens. k Loat de mensen den pruiven van onze toal en behandel de verschillende varianten van t Grunnegers. Mensen vroagen zuch altied òf woarom ze in televisie- en radioprogramma’s anders proaten as wie hier in Westerwolle, den is t mooi da’k heur vertellen kin en heuren loaten kin dat elke streek zien aigen kenmaarken het.” “Veurege week bin k net weer begonnen in Vlagtwedde mit n begunnerscursus van 18 mensen en in meert wor k op loagere scholen in de gemainte Vlagtwedde verwacht. Den mag k n poar lezzen verzörgen veur groep 6, 7 en 8. Dit is weer n nije oetdoagen, want aan kinder van dij leeftied heb k nog gain les geven.” Hestoe nog plannen veur toukomst? “Echte plannen heb k nou nog nait mit t Grunnegers, misschien schut mie der loater wat in d’kop, mor k hoop wel dat ik deurgoan mag zoas ik nou bezeg bin. t Mooiste zol wezen dat onze toal op scholen n standaard lesvak wuir en wie hier ons waark van moaken konden.” “Inmiddels is dit de daarde keer veur mie da’k n les verzörg op de Dag van de Grunneger toal en ook dat is altied mooi, verschillende mensen komen hier op òf en dat is interessant.”

Broescursussen Vergoaderzoal in studiezoal 12.00 - 12.45 uur Meike Stedema Broescursus Grunnegs schrieven

Foto : Marij Kloosterhof

JAN HENDRIK NEUTEBOOM deur Geert Luth, Heiloo Dit joar is t 150 joar heer dat de beste schriever in t Westerwolds, Jan Hendrik Neuteboom geboren wuir in Vlagtwedde. Zien voader was kemies, doardeur verhuusde t gezin geregeld. Zien moeke, dij uut Beerte kwam, is overleden toun e dattien was. In 1880 dee Jan Hendrik touloatenseksoamen veur de kweekschoul in Deventer en vaar joar loater wuir e, as 19 joarege, onderwiezer aan legere school in Zelng en het doar, tot 1896, twaalf joar laank veur de klazze stoan. Van wat hai in zien vrije tied ommaans har is allain mor bekend dat e summers zwemmen gong in de Roeten Aa. In 1896 gong e as vrijgezel noar Den Hoag, doar hai onderwiezer wuir aan de Gemaintelke Legere School twijde klasse in de Nieuwe Schoolstraat. In 1899 traauwde hai in Vlagtwedde mit Wilmina Fekken. Zai was onderwiezeres Nutteg Handwaarken en dochter van zien veurmoalege boas, Meester Fekken, heufdmeester van de school in Zelng. t Is nait bekend wenneer Jan Hendrik Neuteboom zien verhoalen in t Westerwolds opschreven het. Tussen 1919 en zien overlieden in oktober 1929 wuiren ze publiceerd in t “Maandblad Groningen”. Dizze verhoalen speulen zuk veur n groot dail òf in Zelng. “Trudao” is t ainege verhoal dat oeit in zien gehail uutgeven is. De inspiroatsie veur zien verhoalen zel e opdoan hebben in de joaren dat e in Zelng aan t waark was. Doarnoast het e n stel olde verhoalen optaikend dij swinters in Zelng bie d’open heerd verteld wuiren. In 1959 schreef prof. J. Elema in t “Maandblad Groningen” vol lof over Neuteboom zien teksten. Hai betreurde t dat zien verhoalen nog aal nait tougankelk waren, omdat ze nog nooit in zien gehail uutgeven waren. Dat is uutèndelk in 2001 wel gebeurd. Enkele citoaten uut t artikel van Elema: “Neuteboom had alle capaciteiten om prozakunstenaar te worden, hij is een geboren shortstory-schrijver en had van het begin af een heel eigen stijl en karakteristieke vormgeving”. Zien waark beschaauwend zegt Elema dat we zain kinnen wat hom interesseerde: “‘t Harde en sterke leven van de eenvoudige, kleine boeren in het veen, de smokkelaars aan de grens... Hij schildert ze met liefde en mededogen, zonder echter ooit sentimenteel te worden of iets op te smukken of te vergoelijken.” Ikzulf wui onmiddelk grepen deur de toal dij e bruukt. t Was asof ik mien grootollen proaten heurde, hou ze dochten en hou ze tegen heur waarkelkhaid aankeken. Grode klasse!

Zoal 3, Bromozaal (20 pers.) 12.00 - 12.30 uur en 14.00 - 14.30 uur Lezen Geert Luth Jan Hendrik Neuteboom

Theatergroep WAARK speult

vanof 8 maai 2015 info: www.waark.nl

webloug Grunnegstoalege aktiviteiten De nije Webloug Webloug, de aktiviteitensite van t Huis van de Groninger Cultuur, is vernijd en oetbraaid. Noast t nijs over aktuele aktiviteiten is der nou ook informoatsie te vienden over schrievers en muzikanten. n Nije rubriek is ‘Gedicht van de Week’: elke dinsdag wordt der n gedicht op de site ploatst, kozen oet 200 joar Grunneger poëzie. Je kinnen joe op de site ook aanmelden veur t ‘Gedicht van de Week’, din kriegen je elke dinsdag n gedicht per mail. Ook nij binnen de biedroagen van Grunneger schrievers dij veur Webloug columns schrieven over de mainst verschillende onderwaarpen. Bezuik Webloug: www.webloug.nl Volg Webloug via Facebook en Twitter

De gedichtendokter Aly Freije ontvangt dizze dag op heur spreekuur elk en ain dij advies wil over n gedicht en over t schrieven. Zai moakt n diagnose van t gedicht, en schrift n recept veur hou verder te schrieven. t Gaait nait om goud of fout, moar om te kieken wat waarkt en wat nait waarkt in n gedicht en hou t meschain beter kin. Elk is welkom, begunners en gevorderden. t Is goud om van teveuren te bedenken: woar wil ik groag advies over, woar gaait t mie om in dit gedicht, woar loop ik tegenaan, woar wringt t nog in t gedicht. Tied: van 13.00-15.00 uur op de Toal- en boukenmaarkt. Mitnemen: ain of twij aigen gedichten mit n copie veur de gedichtendokter. Kosten: vergees .

Hogelandster waarkwoorden Zulfs in joen aigen moudertoal binnen t voak de waarkwoorden dij joe aan t twieveln brengen. Hou zat dat ook alweer – ik blou, doe bluds? Of toch net even aans? Hindry Schoonhoven en Christopher Bergmann hebben n bouk schreven dat zukse vroagen beantwoordt. t Is n bouk veur elkenain dij t (Noord-)Grunnegers sprekt, schrift of leert. Hogelandster waarkwoorden legt de verschaaiden soorten waarkwoorden begriepelk oet, budt n oetgewaarkte liest van onregelmoatege waarkwoorden en geft aanwiezens veur spellen en oetsproak. Ien t bouk stoan ook meer as 500 Grunnegs-Nederlandse vertoalzinnen dij – bie zulfstudie of ien cursussen – bruukt worden kinnen om vervougens van ale soorten waarkwoorden te oefen. Hogelandster waarkwoorden is oetbrocht deur t Huis van de Groninger Cultuur en op de Dag van de Grunneger Toal veur t eerst te koop.

Foto : Jan Glas

Ik goa noar Tahiti

Dichtersspreekuur van gedichtendokter Aly Freije

CO LO F O N Moi is n mandailege oetgoave van Stichting Huis van de Groninger Cultuur, Groninger Forum Bibliotheek, Stichting t Grunneger Bouk, Regionaal Historisch Centrum Groninger Archieven, Bureau Groninger Taal en Cultuur Rijksuniversiteit Groningen Moi is oetgeven ien t koader van Dag van de Grunneger Toal 2015 Oploage Zeuvenenhaalfdoezend exemploaren

Krödde

Toal en Taiken

VEUR GRUNNEGER LEZERS Al meer as dareg joar is Krödde hét tiedschrift veur nije Grunneger literatuur. Gedichten en verhoalen ien ale soorten Grunnegs. Ien elk nummer weer waark van nije en bekende schrievers. Loat joe verrazzen deur joen aigen Grunnegs en neem n abonnement. Veur slechts € 17,50 kriegen je Krödde vaaier moal ien t joar. Je monnen noast aal dat Hollands ook gewoon goud Grunnegs lezen. Wor abonnee deur n braifke te sturen noar: Krödde, Walta 34, 9202 JN Drachten of via info@krodde.nl e www.krodde.nl

TIEDSCHRIFT VEUR GRUNNEGER KULTUUR Aal twij moand 64 bladzieden Grunneger toal, geschiedenis en kunst, verhoalen en gedichten, interviews, Grunneger bouken en spaigelploatjes, n Grunneger puzzel en nijs van Grunneger organizoatsies en verainens. t Blad is meroakel mooi illustreerd en hailendal in kleur oetvoerd. n Joarbonnement kost € 17,50. Wel € 22,50 betoalt, krigt ook nog aal joar n nij Grunneger bouk toustuurd. Aanmeldadres: Stationsstraat 11b, 9679 EA Scheemda, t (0597)591135, e info@toalentaiken.nl

Initiatiefnemers

Fotografie Jan Glas Marij Kloosterhof Foto omslag Jan Glas Mitwaarkers Jan Glas Henk Scholte Eline Brontsema Tonko Ufkes Jan Groenbroek (endredaksie) Vörmgeven Henk Kampen Druk Drukkerij de Bruin Oetgoave Moi is te verkriegen ien ale bibeltaiken in pervinsie Grunnen, boukhandels en op aanvroag bie t Huis van de Groninger Cultuur. Veur meer informoatsie over Dag van de Grunneger Toal: www.huisvandegroningercultuur.nl

Huis van de Groninger Cultuur t Huus stimuleert activiteiten en organizoatsies dij richt binnen op t verspraaiden, aanpeerdjen en beholden van t Grunneger culturele aarfgoud en informeert doarbie particulieren, culturele organizoat sies, instellens en overheden. www.huisvandegroningercultuur.nl

Regionaal Historisch Centrum Groninger Archieven t Archief is t informoatsiecentrum veur geschiedenis van Stad en pervinsie. Archieven, bouken, kraanten, koarten, foto’s, films, video’s en geluudsopnoames vertellen t verhoal van Grunnen van dou tot nou. www.groningerarchieven.nl

Stichting t Grunneger Bouk Stichten peerdjet de belangstellen veur en t oetgeven van oetgoaven in de streektoal aan. Stichten geft vief moal per joar t streektoalblad Toal en Taiken oet. Begunstegers kriegen doarnoast aal joar vergees n nij Grunnegs bouk toustuurd. Wieder is Stichting t Grunneger Bouk actief via De Boukenkist. www.grunnegerbouk.com www.grunnegercultuur.nl

Bureau Groninger Taal en Cultuur Rijksuniversiteit Groningen Hoogleroar Grunneger Toal en Cultuur en streektoalfunksionoares doun waitenschoppelk onderzuik noar Grunneger toal en cultuur. Ook geft streektoalfunksionoares publieke veurlichtens over t Grunnegers. www.rug.nl/research/ groningertaalencultuur/

Groninger Forum Bibliotheek De Groninger Forum Bibliotheek het de grootste oetlainboare collectie Groningana ien pervinzie, ien t Grunnegs en over t Grunnegs. www.groningerforum.nl/ bibliotheek

PERGRAM

Dag van de Grunneger toal Cascadeplein 4 en 10, RHC Groninger Archieven in Stad Zotterdag 21 meert 2015, 11.00 – 16.00 uur Pergram onder veurbehold Cascadeplein 4 Opening deur Marcel Hensema Podium centroale hal 11.00 - 11.30 uur, Prezentoatsie Laifdesbundel Meziekkroug Podium centroale hal Klooster & Baumgarten 11.30 - 12.10 uur Swinder 12.10 - 12.50 uur Krödde 12.50 - 13.30 uur Erik Harteveld en De Kopstubbers 13.30 - 14.10 uur Irene Wilkens en Sikkom Kult 14.30 - 15.10 uur High Temperature 15.10 - 15.50 uur Toal- en boukenmaarkt Studiezoal Grunneger toal- en cultuurorganizoatsies en boukhandeloaren prezenteren zok op de toalmaarkt. 11.00 - 16.00 uur Broescursussen Vergoaderzoal in studiezoal Meike Stedema Grunnegs schrieven 12.00 - 12.45 uur Jan Germs Cursus mondje Drents 13.00 - 13.45 uur Coby Vermeeren-Thedinga Grunnegs proaten 14.00 - 14.45 uur Hindry Schoonhoven Grunneger waarkwoorden 15.00 - 15.45 uur VeurleesCup Podium centroale hal 14.10 - 14.30 uur

Tougang is vergees Parkeren kinnen joe bieveurbeeld achter t station, aan Zaanstroat of in parkeergarage Westerhoaven of neem bus of traain. Archieven liggen ja stoef bie t Heufdstation.

Lezens Cascadeplein 10 Zoal 1, Istanazaal (50 pers.) Inlaaiden Jan Glas + Meester Kriet Fragment veurstellen WAARK studiezoal (links) 12.00 - 12.45 uur en Ie kinnen bie Fré Schreiber terecht 14.00 - 14.45 uur veur road en doad aangoande Lezen W.H. Oosterheert Grunneger toal en cultuur van dou t Grunnegs in de Bommelsaga en nou. 13.15 - 13.45 uur en 11.00 - 16.00 uur 15.00 - 15.30 uur Gedichtendokter Aly Freije Zoal 2, Krakatauzaal (30 pers.) Studiezoal Lezen Eline Brontsema 13.00 - 15.00 uur Ploatsnoamen Eterij en Drinkerij 13.00 - 13.30 uur en Centroale hal en vergoaderzoal 15.00 - 15.30 uur Astoria oet Haren zörgt weer veur Lezen Abel Darwinkel Grunneger gerechten. Huus van de Toal RHC Groninger Archieven zörgt Van koppies en schöttelies veur kovvie en kouk, thee en sap. 12.00 - 12.30 uur en 11.00 - 16.00 uur 14.00 - 14.30 uur EHBO Zoal 3, Bromozaal (20 pers.) Koamer 0.01 Lezen Geert Luth Jan Hendrik Neuteboom 12.00 - 12.30 uur en 14.00 - 14.30 uur Lezen Wim Bastiaanse Literatuur en de laifde 13.00 - 13.30 uur en 15.00 - 15.30 uur Cascadeplein 10 Parkeerdek Literair Café Grunneger Verhoalenvertellers schrievers en dichters Parkeerdek Cascadeplein 10, Kovviekoamer 11.30 uur: Peter Tholen Thema Laifde 12.00 uur: Fianne Faber Jan Bos, Bé Kuipers en Aly Freije 12.30 uur: Ina de Raad 11.30 - 12.00 en 13.00 - 13.30 uur 13.00-14.00 uur pauze Henk Puister, Henk Dekker en 14.00 uur: Hans van der Lijke Klaas Duursma 14.30 uur: Geert Zijlstra 12.15 - 12.45 en 14.30 - 15.00 uur 15.00 uur: Piet de Vries Hanne Wilzing, Jan Siebo Uffen 15.30 uur: Alie Wiegman en Tonko Ufkes Gedichtenroute 13.45 - 14.15 en 15.15 - 15.45 uur Parkeerdek Expo Marten Toonder / Bommel Studiezoal 11.00 - 16.00 uur