SOMSAMMAGINTRO Martine de Jong
coalities coalities verschillende coalities verschillende in in samenwerken verschillende in Adaptief samenwerken Adaptief samenwerkenAdaptief
Besluitvormingsgerichte coalitie Samenwerkingsgerichte coalitie Besluitvormingsgerichte coalitie Samenwerkingsgerichte coalitie erichte coalitie Samenwerkingsgerichte coalitie Netwerkgeric
alal centra centraal institu tietiecentra institu
alal individu centra tiefcentra tief collec collectief centraal collec eren eren eren partn seren partn facilit partneren resgissersen regi sponta arena arena andearena nieuwearena ande de arena besta besta nieuwe nieuwe arena in coalitie de coalitie KanKan ik inikde meer invloed uitoefenen meer invloed uitoefenen daarbuiten? dandan daarbuiten?
oalitie oefenen en?
Kan ik een coa vormen met een kern van eigenare mijn initiatief
Hoe kan ik samen met partners kan ik samen met partners Hoe kan ik samen met Hoe partners Hoe kan ik initia Hoe kan ik de ambitie van Hoe kan ik de ambitie van mbitie van sterker staan onze ambities staan omom onze ambities sterker staan om onzesterker ambities en versterken o mijn realiseren mijn organisatie realiseren in in ealiseren in organisatie waar maken? waar te te maken? waar te maken? ambities t afstemming met betrokkenen? afstemming met betrokkenen? etrokkenen?
de Jong, mjg@tg.nl, 10 00 90 28 00 28 Martine mjg@tg.nl, 06 -06 10-90 - 10 90Martine 00 de 28 Jong,
Figuur: Spectrum van Coalitievorming 2
Netwerkgerichte coalitie
SOMSAMMAGINTRO Martine de Jong
Netwerkgerichte coalitie coalitie Netwerkgerichte
COALITIEVORMING De huidige complexe maatschappelijke opgaven vragen om samenwerking tussen publieke,
individu centraal faciliteren spontane arena
al centraal individuu centra individ Kan ik een coalitie ormen met een harde eren faciliteren facilit arena ne arena sponta rn van eigenaren sponta rond ne mijn initiatief?
Kan ik ik een een coalitie coalitie Kan vormen met met een een harde harde vormen kern van van eigenaren eigenaren rond rond kern mijn initiatief? initiatief? mijn
maatschappelijke en private actoren. Dit nieuwe samenspel is er in allerlei soorten en maten. Met het ‘Spectrum van Coalitievorming’ worden drie hoofdvormen onderscheiden die houvast geven voor de rol van bestaande organisaties. Besluitvormingsgerichte coalities: één of enkele organisaties hebben een uitgesproken ambitie die zij willen realiseren in afstemming met anderen, vanuit een regisserende rol in een bestaande arena van stakeholders. Samenwerkingsgerichte coalities: organisaties zijn partner in een nieuwe arena van complementaire partijen die ieder iets halen en brengen rond een gezamenlijk gevormde ambitie. Netwerkgerichte coalities: om hun eigen ambities te voeden, kiezen organisaties een faciliterende rol voor initiatiefnemers die vanuit een persoonlijke drive in een spontane arena een beweging starten. De drie coalitievormen geven houvast in de praktijk en
e kan ik initiatieven aanboren versterken om ikikook Hoe kan mijn eigen kan initiatieven Hoe initiatieven aanboren aanboren en versterken en versterken om ook ook mijn mijn eigen om eigen ambities te voeden? ambities te te voeden? ambities voeden?
zijn te herkennen in de verschillende verhalen in dit magazine. Soms zijn het uitgesproken voorbeelden van één coalitievorm en soms zijn het mengvormen. Herkent u de coalitievormen ook in úw samenwerkingspraktijk?
Meer weten over het Spectrum van Coalitievorming? Blader snel naar pagina 46 voor een uitgebreid artikel.
3
SOMSAMMAGCOLOFON
Colofon Hoofdredactie
Susan van Hees
Interviewers
Manon de Caluwé
Marjoke Hoeve (Hoogheemraadschap
Hein Abeln
Hollands Noorderkwartier)
Pieter Arends
Eindredactie
Martine de Jong
Manon de Caluwé
Marijke Bloemendal
Joost van der Kolk
Martine de Jong
Anne Dekker
Thijs Kraassenberg
Antoinette van der Vorst
Janneke Steijns
Anne Marth Kuilder Ellen Lastdrager
Art directie en vormgeving
Redactie
Stijn Lechner (gemeente Amsterdam)
Joost Nijhof
Tim Dees
Johanneke de Lint
Susan van Hees
Peter van der Lugt
Fotografie
Martine de Jong
Nicolet Luisman
Lukas Göbel (Lukas Göbel Photography)
Esther van Koot
Jeroen Medema
Joost Voerman
Mieke Moor (Mieke Moor Vrij Werk)
Illustraties
Antoinette van der Vorst (Annie - creatief
Wilfrid Opheij (Common Eye)
Joost Nijhof
tekstwerk)
Maarten Otto (TEN HAVE CM)
Siger Smit
Huub Raemakers Auteurs
Jetske Roetman (zelfstandig adviseur)
Marketing
Pieter Arends
André Schaminée
Dan Kamminga
Bert ter Avest
Elske Schrijvers
Esther van Koot
Has Bakker
Ellen Smit
Roelof Benthem
Janneke Steijns
Druk
Marieke Blekemolen
Sas Terpstra
NPN Drukkers, Breda
Robin Bremekamp (Common Eye)
Victor Timmermans
Patricia de Broekert
Marjolijn Traas
Met dank aan alle leden van het SOMSAM
Manon de Caluwé
Jeroen den Uyl
Gilde, directie en Marketing & Communicatie
Tim Dees (Common Eye)
Joost Voerman
Twynstra Gudde
Victoria Dekker (ministerie van
Antoinette van der Vorst
Infrastructuur en Milieu)
Frederik de Vries
Voor alle profielen van de adviseurs van
Philip Drontmann (Arcadis)
Niels Vrije
Twynstra Gudde ga naar:
Jori Ebskamp
Jaap Warmenhoven
www.twynstragudde.nl
Anne Geurts
Jan Willem Westerweel
Jac Geurts (Tilburg University, TIAS)
Nikki Willems (Common Eye)
Jaap Groenendijk 4
SOMSAMMAGVOORWOORD Directie
WIE MAAKT HET VERSCHIL? Hoezeer is Nederland veranderd in de vijftig jaar
Bijvoorbeeld via onze Kennisbank: een bron van
dat Twynstra Gudde bestaat? We komen uit het
kennis voor de manager van de toekomst. In 2015
land van Ot en Sien waar de directeur het voor het
organiseren we een bijzondere serie klantbijeenkom-
zeggen had, mensen hun leven lang bij dezelfde
sten in het kader van ons vijftigjarig bestaan, waarvoor
baas werkten en vraagstukken in de samenleving
we maatschappelijk relevante thema’s agenderen.
werden opgelost binnen zuilen, sectoren en hi-
Daarbij zal samenwerken een rode draad zijn. Samen-
ĂŤrarchisch georganiseerde ketens. Vandaag leven
werkingskunde is uitgegroeid tot een vak dat in onze
we in een land waarin individuen zichzelf organi-
genen zit. En we blijven dat vak verder ontwikkelen.
seren in tijdelijke, multidisciplinaire samenwer-
Niet alleen, uiteraard, maar samen met u.
kingsverbanden. Mensen opereren in verschillende virtuele en fysieke netwerken en dragen vanuit
Samenwerkingskunde vormt een belangrijke basis
verschillende posities en perspectieven bij aan de
van ons werk en van de inhoud van dit magazine.
inrichting van de samenleving.
U ontvangt dit magazine ter gelegenheid van het vijftigjarig bestaan van Twynstra Gudde. U leest hierin
Wie vandaag het verschil wil maken, moet niet alleen
over het belang van samenwerken in onze maatschap-
goed zijn in zijn vak, maar ook bruggen kunnen
pij. U maakt kennis met de inzichten van opinieleiders.
bouwen. Bruggen over de grenzen van disciplines,
U leest over onverwachte competenties die bijdragen
sectoren en niveaus. Oplossingen voor complexe
aan een mooi en economisch sterk Nederland. En mis-
problemen ontstaan slechts door nieuwe netwerken te
schien ontdekt u welke toegevoegde waarde een goede
ontwikkelen en onverwachte verbindingen te leggen.
samenwerking voor uw dagelijkse praktijk kan heb-
Geen enkele partij kan een complex vraagstuk in z’n
ben. Wij nodigen u uit met ons het gesprek aan te gaan
eentje oplossen. Slechts door samenwerken ontstaat
en verder te bouwen en bij te dragen aan het oplossen
innovatie. Dat brengt Nederland verder.
van complexe maatschappelijke vraagstukken.
Twynstra Gudde heeft het groeiende belang van goed
Ellen Peper
samenwerken van nabij meegemaakt. Sterker nog: we
Marcel de Rooij
hebben er mede vorm aan gegeven. Door verbindingen
Directie Twynstra Gudde
te leggen, slagen we er al vijftig jaar in om vernieuwende oplossingen voor complexe vraagstukken te vinden. Naast onze kerncompetenties project- en programmamanagement, organisatiekunde en veranderkunde, hebben we kennis en methoden ontwikkeld om samenwerking te bevorderen. We lopen voorop en willen voortdurend verder reiken. We geven aan onze kennisontwikkeling ook maatschappelijke betekenis.
5
SOMSAMMAGINHOUD
18 mingen in de langdurige zorg. Veelbesproken,
27
politiek complex, emotioneel geladen. Het
‘Voor mij geen dikke wetenschappelijke
raakt ons tenslotte allemaal. Hoe geef je
boeken, doordachte studies en jarenlange
vorm aan zo’n samenwerking? Zijn er faal- en
onderzoeken naar prachtige nieuwe model-
succesfactoren? Een gesprek over werken op
len, handboeken en adviezen over hoe de
gevoel, ruimte voor aanpassing en over dat
manager zich moet gedragen. Ik ga voor mijn
het soms gewoon hartstikke moeilijk is, dat
eigen versie van dokter Spock: rust, reflectie
samenwerken.
en ruimte.’
Interviews
Columns
Van Rijn is verantwoordelijk voor de hervor-
Staatssecretaris Martin van Rijn over
18
Barbapapa versus dokter Spock
samenwerking bij hervormingen in de langdurige zorg Roelof Benthem en Hans van Zijst over
27
Susan van Hees
38
Cases
Goede coalitievormen
37
Pieter Arends
SOM bij projecten en programma’s: zoek de verschillen
Leiding over Noord
28
Techniek en omgeving hand in hand Richard Rijper, directeur VolkerInfra,
Knooppunt Hoevelaken
58
Samen voor een beter resultaat Waddenzee 2014-2018
van publiek, privaat en particulier heen
Vaart maken en koers bepalen
hoe een onzalig plan een succes werd
Coalities voor een duurzaam veilig Nederland 107 Sas Terpstra
80
Nederland, over samenwerken door grenzen
Henk van der Esch, Achterhoek VO, over
85
Jeroen den Uyl
60
over samenwerken in een consortium Sylvia de Ronde Bresser, Kracht in
De symboliek van de Ampelmann
108
Zero Emissie busvervoer Samen op weg naar een schone toekomst
70
Van relatie bouwen naar relatie onderhouden 119 Jeroen Medema
146
Samenwerken is géén panacee Peter van der Lugt
144
SOMSAMMAGINHOUD
De huidige complexe maatschappelijke opgaven vragen om samenwerking tussen
46
actoren. Dit nieuwe samenspel is er in allerlei
152
soorten en maten. Met het ‘Spectrum van
Ieder mens heeft zijn eigen, persoonlijke stijl
Coalitievorming’ worden drie hoofdvormen
in het verbinden van de eigen organisatie
onderscheiden die houvast geven voor de rol
met de andere partijen in een netwerk. Om
van bestaande organisaties.
inzicht te krijgen in de persoonlijke impact die
publieke, maatschappelijke en private
mensen hebben in een samenwerkingsproces, ontwikkelde Twynstra Gudde vijf Signaturen voor samenwerking. Benieuwd naar uw voorkeursignatuur in samenwerking? Vul de
Achtergrond 50 jaar Twynstra Gudde: samenwerkings-
korte zelftest in en kom er snel achter.
09
kunde in de genen Samenwerken tussen gemeenten:
Tools & tests
12
verschillende gemeenten, verschillende Mag Stad? Hoe social design helpt burgers 100
belangen Samenwerken en zelforganisatie: ze
14
en overheden samen te laten ontwerpen
3 SOM survivaltips
en beslissen
Overleven voor project- en omgevingsma-
organiseren zichzelf! Wat nu?
nagers Organisatiecultuur van invloed op samen-
Passende samenwerking in de water-
32
104 Recept voor een zorgnetwerk
werkingsvaardigheid
keten: vorm volgt functie en ambitie 46
116 Samenwerkingsscan
met een lerende evaluatie
coalities
120
Scoor uw samenwerkingsverband Burgers aan het stuur: maar hoe dan?
Signaturen voor samenwerking: inzicht in
66
7 basisingrediënten voor succes Praktijkproef Amsterdam: succes boeken
Adaptief samenwerken in verschillende
31
126
72
Signaturen voor samenwerking
de handtekening van grenswerkers tussen
Samenwerken in het sociaal domein:
organisaties
Transitiemodel biedt handvatten
PLUG de dag: vinden wat je niet zocht
86
Mutual Gains Approach en Strategisch
90
Win-win in overheidsprojecten: a mission
130
152
Wat is uw signatuur? De zelftest geeft antwoord
134
impossible? Omgevingsmanagement inzet bij dijkver-
Perspectieven op samenwerking tussen
sterking
overheid en bedrijfsleven
Bouwen volgens een geïntegreerd contract: makkelijker gezegd dan gedaan
94
Kan slimme externe communicatie samenwerkingsverbanden sterker maken?
138
149
Boekrecensie Richard Sennett - Together: The rituals, pleasures & politics of cooperation.
98
SOMSAMMAGVOORWOORD Redactie
Van de redactie
EEN DROOM WAARMAKEN Marijke Bloemendal
Een droom waarmaken is misschien wel het
Binnen het gilde realiseren wij ons dat we vele verha-
Manon de Caluwé
mooiste dat er is. Sámen een droom waarmaken
len te vertellen hebben over samenwerking in al haar
Tim Dees
helemaal. Dit magazine is daar het bewijs van.
hoedanigheden. Vele collega’s en relaties hebben die
Susan van Hees
Ontstaan uit een idee van een kleine groep me-
verhalen op papier gezet. Verhalen met een duidelijk
Martine de Jong
dewerkers van Twynstra Gudde. En ontwikkeld,
einde of conclusie, maar ook verhalen over zoektoch-
Esther van Koot
bijgesteld, verzameld, geschreven, verbeterd,
ten of blinde vlekken die laten zien dat het ambacht
Joost Voerman
vormgegeven terwijl de groep betrokkenen groei-
van samenwerken volop in ontwikkeling is. In de
de en groeide. Dit magazine is het product van al
laatste fase werd de productie van dit blad een project
die mensen binnen en buiten ons bureau: experts,
zoals elk ander (samenwerkings)project: we bereikten
ervaringsdeskundigen, managers of dragers van
mijlpalen, stelden en haalden deadlines, moesten
het gedachtegoed. Mensen met allemaal hun eigen
luisteren, afstemmen, overleggen, fijnslijpen, knopen
achtergrond, expertises en aandachtsgebieden.
doorhakken. Om uiteindelijk te komen tot onze
Maar die sámen dit magazine maakten.
win-winsituatie: dit magazine. Een project volbracht, zoals wij dat ook dagelijks samen met onze opdracht-
Dit blad staat vol verhalen over samenwerking. Het
gevers doen.
zijn verhalen over de zorg, overheid, infrastructuur, het onderwijs, watermanagement en meer. Over be-
Hoe trots kun je zijn op een samenwerking die écht
trokken bewoners, organisaties die samenwerken met
werkt? Wij weten het. Hopelijk voelt u het ook bij het
andere organisaties, onze opdrachtgevers, mensen die
lezen van dit magazine. Ga uw gang: blader, verwon-
ons inspireren, en vooral over de mensen die het dóen.
der en lees. Wij horen heel graag of u onze samenwer-
Het is een bloemlezing van verhalen over theorie en
king ook geslaagd vindt.
praktijk. Stukken die ook laten zien dat samenwerking lang niet altijd vanzelf gaat. Het vraagt vertrouwen, investering en het kan schuren of wrijving geven. Met deze eerlijke verhalen over echte samenwerkingsverbanden hopen we inspiratie te bieden voor uw eigen organisatie en uw eigen samenwerkingspraktijk. Wilt u reageren op een artikel in
Het maken van dit magazine was een omvangrijk
dit magazine? Kent u interessan-
proces. Het begon allemaal met een plan van een paar
te praktijkvoorbeelden of inspi-
mensen die deel uitmaken van het SOMSAM Gilde:
rerende theorieën? Bent u zelf
onze plek voor kennis- en vakontwikkeling op het
actief als samenwerker en wilt u
gebied van onder meer Strategisch Omgevingsma-
uw ervaringen delen? Ga naar:
nagement (SOM) en Samenwerken (SAM). De titel van
www.tg.nl/somsam
dit magazine kwam daarom al snel als vanzelf naar
en laat uw bericht achter!
boven.
8
Redactie SOMSAM magazine
SOMSAMMAGACHTERGROND 50 jaar Twynstra Gudde
SAMENWERKINGSKUNDE IN DE GENEN VAN VIJFTIGJARIG TWYNSTRA GUDDE Samenwerken. Echt samenwerken, zodat het leidt tot iets nieuws, iets beters, iets anders, iets meer, iets mooiers. Dat vraagt om kennis, ervaring en vaardigheden. Dat doe je niet zomaar. Maar het is wel een taak waar veel organisaties voor staan om de uitdagingen van deze tijd én van de toekomst aan te gaan. Twynstra Gudde begeleidt vele organisaties en
gebruikers van het gebouw samen. Om te beginnen,
partijen al jarenlang in samenwerkingsprocessen.
is goed projectmanagement essentieel. In de jaren
Het is een van de kerncompetenties van het bu-
zeventig werd het steeds belangrijker, ook in de bouw.
reau. Een competentie die op een natuurlijke wij-
In antwoord op de Amerikaanse projectmanagement-
ze groeide uit de roots van Twynstra Gudde. Hoe
methoden ontwikkelde Twynstra Gudde de methode
ontstond de kerncompetentie samenwerken? Hoe
Projectmatig werken (PMW). Het faseren, beheersen en
ontwikkelde het bureau haar kennis van samen-
beslissen aan de hand van tijd, geld, kwaliteit,
werkingskunde, wat waren de stappen die daar-
informatie en organisatie werd breed opgepakt door
aan vooraf gingen en hoe werd ze koploper? Een
allerlei organisaties in Nederland. Multinationals en
overzicht van vijftig jaar adviseren, ontdekken en
overheden kregen een omvang die ook de omvang van
doorontwikkelen.
projecten beïnvloedde. Deze projecten in de hand houden, bleek een nieuwe uitdaging voor organisaties
Twynstra Gudde werd in 1964 opgericht door Andries
en overheid. Twynstra Gudde zette de toon en was er
Twijnstra en Arie Gudde. ‘Raadgevend Bureau
goed in.
Dr.ir. A. Twijnstra, adviseurs voor de bedrijfsorganisatie in de bouwnijverheid’, luidde toen de naam. De roots
Organisatiekunde
van Twynstra Gudde liggen in het bouwprojectmanage-
Naast het bouwprojectmanagement ontstond ook een
ment voor grote ziekenhuizen en zorginstellingen.
nieuwe kerncompetentie: organisatiekunde. Want een gebouw kan nog zo mooi zijn, er moeten wel mensen
Projectmanagement
in gaan werken en andere gebruikers moeten zich erin
Aan de start van een bouwproject staan partijen voor
thuis voelen. Het gaat dus om de mensen. Daarvoor is
een rationele activiteit, die wel vraagt om samenwer-
kennis nodig over het inrichten, sturen en ontwikkelen
king. Hoe breng je anders de betrokken partijen en
van organisaties: organisatiekunde. 9
SOMSAMMAGACHTERGROND 50 jaar Twynstra Gudde
Een competentie die Twynstra Gudde zich eigen
Samenwerken
maakte in de jaren tachtig. Het bureau ontwikkelde een
Van projectmanagement naar organisatiekunde en
evenwichtige visie op organiseren, waarin het DOR-
programmamanagement naar veranderkunde: stappen
model (Doelen stellen, Organiseren en Realiseren) en
die elkaar op een natuurlijke manier opvolgden en die
het ESHmodel (met zes ingrediënten voor organisatie-
leidden tot een pakket van kerncompetenties dat voor-
kunde) een grote rol speelden.
al de basis vormt van de adviesdiensten waar Twynstra Gudde nog steeds haar opdrachtgevers mee bedient.
‘ Zo, dat de partijen kunnen komen tot een duur-
Programmamanagement
Opdrachtgevers die de laatste jaren vooral ook voor
De ontwikkeling van projectmatig werken en organisa-
vragen en uitdagingen staan, die ze niet meer alleen
tiekunde als kerncompetenties van Twynstra Gudde,
kunnen beantwoorden en oplossen. Samenwerken
liep gelijk op met de professionalisering van de advies-
is natuurlijk iets van alle tijden en iets dat Twynstra
sector in Nederland. Het adviseurschap werd een vak.
Gudde al in haar beginjaren tegenkwam en begeleidde
Begin jaren negentig vestigde Twynstra Gudde zich in
bij haar opdrachtgevers. Maar het is ook iets dat steeds
Amersfoort en Den Haag en het bureau ontwikkelde
belangrijker wordt en verschillende vormen aanneemt.
haar competenties door. De uitdagingen voor organi-
En zo ontwikkelde het bureau ook samenwerkings-
saties werden talrijker, onder meer door globalisering
kunde als kerncompetentie.
een mooier en
ment alleen was niet meer genoeg voor de uitdagingen
Samenwerkingskunde
economisch
waar organisaties voor stonden.
Dit magazine is gewijd aan die kerncompetentie.
en professionalisering. Projectmanagement als instru-
Samenwerking komt in vele soorten en maten, en In aanvulling daarop ontstond het programmamanage-
Twynstra Gudde onderscheidt drie coalitievormen;
ment. Werken partijen samen naar een tastbaar resul-
Strategisch
taat toe - zoals een nieuw product of nieuwe dienst -,
tussen organisaties, en netwerkgericht samenwerken.
dan past projectmanagement daarbij. Maar werk je
Dit magazine staat boordevol voorbeelden en achter-
samen in verschillende activiteiten naar een gemeen-
gronden bij deze drie vormen van samenwerken. Vaak
schappelijk doel, dan werkt het beter om programma-
staan de betrokken partijen voor grote, complexe opga-
management toe te passen. Twynstra Gudde ontwik-
ven. Twynstra Gudde heeft in haar vijftigjarig bestaan
kelde binnen het programmamanagement in de jaren
bewezen dat ze die complexiteit kan terugbrengen tot
negentig de methoden Doel Inspanningen Netwerk
de essentie. De adviseurs weten om te gaan met com-
(DIN) en de stuurfactoren Tempo, Haalbaarheid, Effici-
plexe opgaven en kunnen mensen, partijen en organi-
ëntie, Flexibiliteit, Doelgerichtheid (THEFD).
saties, allemaal met hun eigen belangen, met elkaar
Omgevingsmanagement,
samenwerken
verbinden. Zo, dat de partijen kunnen komen tot een
Veranderkunde
duurzaam werkend resultaat en zo bijdragen aan een
Aan het einde van de jaren negentig kreeg het bureau
mooier en economisch sterker Nederland. Samenwer-
steeds meer te maken met een heel nieuwe tak van
kingskunde zit in de genen van Twynstra Gudde, in het
sport: veranderingen binnen organisaties. In een we-
hart van het bureau, en daar bouwen we de komende
reld die zich steeds sneller ging ontwikkelen, waarin
jaren op verder! Wie weet waar de komende vijftig jaar
communicatie versnelde en globalisering nog steeds
ons van hieruit zullen brengen.
een rol speelde, bleek het veranderen van een organisatie een vak op zich te zijn. Twynstra Gudde, dat zich toen al bezighield met grote transitie-opgaven, werd toonaangevend in veranderkunde, en is dat nog steeds. Met de veranderkleuren van De Caluwé en Vermaak introduceerde Twynstra Gudde een taal voor veranderkunde.
10
zaam werkend resultaat en bijdragen aan
sterker Nederland’
SOMSAMMAGACHTERGROND 50 jaar Twynstra Gudde
SOMSAMMAGACHTERGROND Joost van der Kolk
VERSCHILLENDE GEMEENTEN, VERSCHILLENDE BELANGEN Op diverse terreinen en in verschillende vormen werken gemeenten samen om hun taken uit te voeren en ambities waar te maken. Dit kan variëren van een regionale economische agenda tot een volledige integratie van de ambtelijke organisaties. Als autonome bestuurlijke entiteiten volgens een
overschrijden. Met name die laatste, de gezamenlijke
geografische indeling hebben gemeenten een eigen
opgaven, zijn vaak een natuurlijke bron om elkaar op
politiek-bestuurlijke dynamiek, een eigen grondge-
te zoeken, waardoor het inhoudelijke verhaal overdui-
bied en een eigen gemeenschap (of meerdere gemeen-
delijk is en samenwerking vaak vanzelf tot stand komt
schappen). Dat leidt bij samenwerking tot de nodige
en zich doorontwikkelt.
onderlinge verschillen in prioriteiten, bestuurlijke keuzes en manieren van werken. Zijn die verschillen
‘Onderhandelingen moet je niet op de vierkante
nou een kans of een belemmering voor samenwerking?
millimeter voeren’
Dit artikel geeft antwoord op die vraag aan de hand van
Het inhoudelijke verhaal en de gezamenlijke ambitie
uitspraken van gemeentelijke bestuurders en managers.
kunnen nog zo mooi zijn, de belangen van de samenwerkingspartners kunnen alsnog van elkaar verschillen
‘Samenwerking moet wel inhoud hebben’
en soms zelfs tegenstrijdig zijn. Soms kan het zo span-
Diverse ontwikkelingen, beweegredenen en niet-
nend worden dat de aandacht vooral uitgaat naar de
rationele krachten kunnen gemeenten bij elkaar bren-
onderlinge verschillen en dat deze worden uitvergroot
gen en samenwerking nodig of onvermijdelijk maken.
en verdiept, wat kan leiden tot uitzichtloze discussies.
Een veel geziene valkuil is dan ‘samenwerken om het
Dit drijft partners eerder uit elkaar dan in elkaars ar-
Uitgebreide beschrijvingen van de
samenwerken’. Meestal gedreven door de ambitie om
men. Een succesfactor van de samenwerking tussen
genoemde cases zijn te lezen in de
zelfstandig te blijven, omarmen gemeenten elkaar.
Aalsmeer en Amstelveen: zorg dat je de grote lijnen van
publicatie ‘Leren van samenwer-
Maar die omhelzing kan soms zodanig krampachtig
de samenwerking blijft zien. Samenwerken is geven en
kende gemeenten’ dat in januari
worden dat het verstikkend werkt. De blik zou volgens
nemen. Op het ene vlak lever je wat in, op het andere
2015 is verschenen. In dit boekje
samenwerkende gemeentebestuurders en -managers
vlak levert het je juist wat op. Discussies ‘op de vierkan-
gaan betrokken bestuurders en
minder naar elkaar en meer naar buiten gericht moe-
te millimeter’, niet zelden het geval aan bestuurstafels
managers in op de succesfacto-
ten zijn. Samenwerking moet meerwaarde hebben voor
en in stuurgroepen, dragen daar niet aan bij.
ren en aandachtspunten bij hun
het gezamenlijke gebied en de mensen die daar wonen
samenwerkingsverband.
(de gemeenschap). Die meerwaarde van krachtenbun-
‘Wat goed is voor de regio, is ook goed voor een
deling kan liggen in elkaar aanvullen qua kennis en
individuele gemeente’
Download de PDF:
expertise, in efficiëntieslagen op taken die je toch al-
Zeker als het gaat om grote investeringen, kunnen de
http://goo.gl/JuEWbs
lebei uitvoert of in opgaven die de gemeentegrenzen
verschillende belangen van samenwerkende gemeen-
12
SOMSAMMAGACHTERGROND Joost van der Kolk
Samenwerking ten dienste van het lokale belang
ten zichtbaar worden. Voorbeeld: in dealleen regio een enkele gemeente kan haar maatschappelijke opgaven helemaal aan.StedenDaarom
ordt op diverse fronten en met diverse partners samengewerkt. Maar dat samenwerking
driehoek waren er plannen voor de aanleg van een
odig is, betekent niet dat het voor u als bestuurder makkelijk is. Casuïstiek: de decentrali-
nieuwe ties in het sociale domein. afrit. Dit zou ontzettend veel kansen bieden: de bereikbaarheid wordt exponentieel vergroot, met grote
sturen is balanceren. Binnen een gemeente,
doel op zich zijn. Als het uw lokale belang niet
economische spin-off dient, tot gevolg. Inu de praktijk leidt t staan binnen een samenwerkingsverband. waarom zou dan samenwerken?
or de gedecentraliseerde (zorg, jeugd en vaak taken tot een concurrentiestrijd
erk) moet u ‘congruente’ intergemeentelijke
dit
om die afrit binnen de
Ook als de samenwerking eenmaal operationeel
eigen gemeente te krijgen. Maar bereikbaarheid is, net menwerkingsverbanden aan gaan. De vormis speelt dit spanningsveld. De decentralisaties
ving daarvan is een flinke uitdaging. Natuurlijk als systeemwijziging zijn gefundeerd op prinals bijvoorbeeld werkgelegenheid of natuur, een thema
aat u als bestuurder voor uw lokale belang,
cipes als zelfredzaamheid en participatie. Dit
dat zich niet beperkt tot bestuurlijke grenzen. Genoemvraagt van een gemeente om loslaten en meer
ant het is menens! De hulp- en zorgbehoeven-
n binnen uw gemeente dienen de juiste hulp de succesfactor in
aan de samenleving. bij eventudeoverlaten Stedendriehoek: de Maar mentaliteit
zorg te krijgen en mogen absoluut niet tussen
ele problemen en crises bent u als wethouder
al en schip raken. Anderzijds moeten er onder
wel verantwoordelijk en wordt u op lokaal niveau
‘wat goed is voor de regio is goed voor mij’ levert meer
op dan het nastreven van eigen belangen enmaakt vieren van dsdruk voorbereidingen getroffen en keuzes aangesproken. Samenwerking dit alleen
maakt worden om de samenwerking te bou-
maar complexer. De zorg- en hulpverlening moet
en. Wat als dit met elkaar op gespannen voet
dichtbij in de wijk, maar de samenwerking staat
mt te staan? Uw poot stijf houden kan door
weer op afstand. Hoe houdt u als college grip op
eigen successen.
wat er in de samenwerking gebeurd, zodat ook in ‘Overschat de onderlinge verschillen tussen ge-
w samenwerkingspartners worden ervaren als
t u de samenwerking op het spel zet. Aan de
meenten niet’
de uitvoering het lokale belang gediend wordt?
dere kant mag de samenwerking nooit een
Als de samenwerking verder vorm krijgt, kan het risico bestaan dat de onderlinge verschillen tussen de gemeenten overmatig benadrukt worden. Er zijn altijd
dviseurs van Twynstra Gudde zijn gedreven om gemeenten te helpen en te ondersteunen bij dergelijke
mplexe samenwerkingsvraagstukken. Met onze benadering van samenwerking hebben wij diverse
ervaring: successen moet je vieren en vooral samen. Ageeth Telleman
wel verschillen aan te duiden tussen de bestuurs- en
033 - partner 467 77 69 afzonderlijk Samen betekent dan dat niet elke
organisatieculturen, werklocaties, werkprocessen of
en volgtijdelijk aan elkaar naar buiten treedt, maar dat
meenten kunnen helpen in het verkennen, voorbereiden, bouwen en doorontwikkelen van interge-
eentelijke samenwerkingsverbanden.
ate@tg.nl
de ICT-systemen van de samenwerkingspartners. Maar,
het in gezamenlijkheid gebeurt. Dit versterkt de on-
ww.twynstragudde.nl/decentralisaties zo hebben ze in De Waard ervaren, de onderlinge ver-
derlinge verhoudingen en de geloofwaardigheid naar
schillen moet je niet overschatten. De wettelijke taken
buiten toe. Ditzelfde geldt voor verliezen: problemen,
zijn identiek, de producten en diensten vaak hetzelf-
fouten, financiële tekorten. Ook daarin kun je beter als
de en de dagelijkse werkzaamheden overlappen meer
partners verantwoordelijk nemen, samen optrekken en
dan dat ze verschillen. Na een periode van intensieve
lessen trekken, dan elkaar de ‘zwartepiet toespelen’ om
samenwerking werd geconstateerd: we doen voor het
het eigen blazoen schoon te houden.
overgrote deel dezelfde dingen, we hebben dezelfde opgaven, persoonlijk groeien we steeds meer naar
‘Om samen te werken moet je wel een beetje ver-
elkaar toe en eigenlijk hebben we last van de verschillen.
liefd op elkaar zijn’
De conclusie: we kunnen net zo goed één gemeente
Waar een groot deel van de bestuurders en ambtenaren
Molenwaard worden.
zweren bij een goede inhoudelijke basis, gemeenschappelijke belangen en strakke afspraken, zien anderen
‘Samenwerken is samen winnen en samen verlie-
juist in onderlinge relaties de essentie van goede sa-
zen’
menwerking. Als die niet goed zijn tussen bestuurders,
Het lijkt obligaat, maar samenwerking moet wel iets
managers en medewerkers, dan wordt samenwerken in
opleveren. Met het formuleren van ambities en het in-
de dagelijks praktijk erg lastig. ‘Je moet wel een beet-
zichtelijk maken van belangen is er nog niets bereikt.
je verliefd op elkaar zijn’, weten ze in Werkorganisatie
Het echte samenwerken begint dan pas. Dan wordt er
Duivenvoorde, het samenwerkingsverband tussen de
gewerkt aan gezamenlijke projecten, efficiëntieslagen
gemeenten Voorschoten en Wassenaar. Juist door goe-
op de bedrijfsvoering of kwaliteitsverbetering van de
de relaties en onderling vertrouwen ben je geneigd om
ambtelijke dienstverlening aan inwoners en besturen.
vooruit te kijken en een stapje extra voor en met elkaar
Als deze doelen gerealiseerd zijn, is er ook wat te vie-
te zetten. Zo ontstaat eigenlijk een vicieuze cirkel: goe-
ren: de samenwerking heeft meerwaarde. Wat ze in
de relaties dragen bij aan goede resultaten en goede
de Drechtsteden weten na jarenlange samenwerkings-
resultaten dragen bij aan goede relaties. 13
Wilt u een PDF ontvangen van het hele magazine? Laat dan uw gegevens achter onderaan deze site.
14
15