Bij gelegenheid II

Sytze de Vries (1945) is voorganger in Amsterdam. De wekelijkse liturgische ­praktijk maakte hem ook schrijver en dichter. Veel van zijn liederen en gebeden hebben hun plaats al gekregen in de breedte van de oecumenische, Nederlands­ talige liturgie. Bij Uitgeverij Meinema zijn diverse uitgaven met zijn teksten ­verschenen, waaronder Bij gelegenheid i. Gebedsteksten van week tot week, van feest tot feest.

sytze de vries Bij gelegenheid

Ons leven kent tal van dagen die met bijzondere woorden gemar­ keerd worden. Dagen waarop de liefde bloeit, om bevestiging zoekt, om zegen vraagt. De dag dat die liefde vrucht draagt. Maar ook de dag dat wij elkaar verliezen, aan de dood, of aan het leven.

Ook zijn er speciale tijden waarop wij nieuwe wegen gaan. Momen­ ten waarop gemeenschap wordt gevormd, of wij daarin worden op­genomen. Momenten die vragen om vertaling van wat ons bezielt.

Om woorden met de smaak van de bijbelse bronnen.

Dit boek biedt zulke woorden. Waar Bij gelegenheid i met name voor de zondagen bedoeld was, richt dit tweede deel zich op al deze kern­ momenten in ons leven. Met zorgvuldige woorden, geregen tot zin­ nen, tot gebeden, tot gedichten en liederen. Teksten om te gedenken, om te danken, te vieren en te zegenen. In de kring van de gemeente, in de groep van vrienden of familie, of thuis in de eigen binnen­kamer.

Vrijwel al deze teksten zijn ontstaan in de dagelijkse praktijk. Bij ­herhaling geven zij reliëf aan al onze dagen.

(ii)

sytze de vries Bij gelegenheid (ii) Woorden voor gedenkwaardige dagen

isbn 9789021140834 / nur 709

9 789021 140834

De Vries Bij gelegenheid II 2e druk.indd 1

www.uitgeverijmeinema.nl

b

13-05-2008 15:50:14

Titels van Sytze de Vries, verschenen bij Meinema: Wachtwoorden in de nacht Op liefde gebouwd Geboren als geroepen Signaal Zo lang wij adem halen Om ermee te leren leven Jij bent om van te houden Liefde op het lijf geschreven Door de sluier heen Bloeiend hout Het Rijk alleen Tegen het donker Bij gelegenheid I Bij gelegenheid II Bij gelegenheid III Waarom de zon gratis is De mens in het Kind

Sytze de Vries

BIJ GELEGENHEID deel 2

Woorden voor gedenkwaardige dagen

Tweede druk

Uitgeverij Meinema, Zoetermeer

www.uitgeverijmeinema.nl Ontwerp omslag: Geert de Koning Tweede druk 2008 ISBN 978 90 211 4083 4 NUR 709 Š 2005 Uitgeverij Meinema, Zoetermeer Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieÍn, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Ten geleide Wanneer dit boek dezelfde titel draagt als zijn voorganger, Bij Gelegenheid, geeft dat hun gezamenlijke noemer aan. Boeken met teksten om te bidden, te zingen, te overdenken en te vieren. Deel 1 kende vooral de zondagse eredienst als kader, in deel II vormt onze levensloop de rode draad. Die is vol ‘gedenkwaardige’ momenten, waarop de bijbelse woorden ons tot geleide en houvast zijn. Dat geldt zowel voor de binnenkamer, als voor de ruimte van het kerkgebouw, als ook voor de huiskamer. Beide delen sluiten grotendeels ook aan bij de verschenen delen I en II van Dienstboek, een proeve. De hier geboden teksten laten zich als alternatieven gebruiken voor de verschillende rubrieken uit dit Dienstboek. Ik verwijs dan ook graag naar de toelichtingen daarin bij de diverse ‘genres’, die in dit boek moesten ontbreken.

Al deze teksten zijn in de liturgische en pastorale praktijk – doorgaans die van de Amsterdamse Oude Kerk – ontstaan en daar ook op hun bruikbaarheid getest. Een aantal is afkomstig uit mijn eerdere boeken Wachtwoorden in de nacht en Op liefde gebouwd, maar wel grotendeels herschreven.

De pastorale praktijk heeft mij menigmaal geconfronteerd met situaties waarin de klassieke praktische theologie niet voorziet: zelfdoding, euthanasie, echtscheiding, homoseksualiteit. De discussie over de vormen van kerkelijke aanwezigheid in dezen wil ik hier niet beslechten, maar in deze context wilde ik ook niet met lege handen staan. Sommige teksten getuigen daarvan.

5

Tevergeefs zal men naar de bijbelse Psalmen zoeken, die toch de bakermat zijn van ons bidden en zingen.

Uiteraard heb ik mij ook intensief met dit liedboek van IsraĂŤl bezig gehouden en het Psalter in vele vormen en toonaarden gezongen, in Hoofd- en Getijdendiensten.

Ik hoop al die teksten dan ook apart bijeen te mogen brengen in een derde deel van Bij gelegenheid.

Diverse teksten uit dit boek zijn ook op muziek gezet.

Voor de nadere gegevens daarover verwijs ik u naar mijn website www.sytzedevries.com. Daar vindt u ook meer gegevens over de verkrijgbaarheid van deze muziek.

Nu in deze delen I en II zoveel verzameld is van twintig jaar eredienstvaardig voorgangerschap, wil ik al diegenen bedanken, die mij bleven aansporen niet op te houden te zoeken naar de juiste woorden, waarmee de Schrift zelf niet alleen gelezen, maar ook gevierd en gebeden en gezongen kan worden. Ook de uitgever reken ik daaronder.

Gezonden zijn wij en gedreven tot de taal die als bestemming zijn genadewoord herhaalt.

En metterdaad dat woord ook te vertalen, voor mensen zijn ontferming te herhalen, hoe Hij in ons opnieuw tot leven komt, dat blijft voor ons bestaan de zin, geschreven op het lijf.

Amsterdam, nazomer 2005 Sytze de Vries

6

Inhoud Ten geleide Inhoud

5 7

I. Op liefde gebouwd

Over trouw en vertrouwen De hoogste weg – parafrase van 1 Korinthe 13 Dat ik de naam mag zijn van jouw verlangen In de stilte De taal van het lichaam In goede handen Een lijflied Trouw Een vriend, zo mag ik heten

18 20 21 22 23 24 25 26

De liefde wordt gevierd – een trouwliturgie

28

Voorbeden als de trouw wordt gevierd: – Gebed om vriendschap – Gebed als de weg is opgebroken – Gebed tegen de versloving – Gebed als liefde geen antwoord vindt – Gebed voor de ouders – Gebed tegen de grauwe dagen – Gebed voor lijf en leden – Gebed om zicht op onze bestemming – Gebed rond de ziekte aids

42 43 45 46 48 49 50 51 52 53

Liederen van liefde en trouw: – Liefde, eenmaal uitgesproken – Maak ons uw liefde, God, tot opmaat – Om samen de dagen te delen

55 55 56 57 7

– Kom, God, en schrijf uw eigen Naam – Wij gaan tezamen, zij aan zij

58 59

Overgewicht

60

Hernieuwing van de trouwbelofte (1)

61

Hernieuwing van de trouwbelofte (2)

64

Avondgebed op de trouwdag

67

Lied ‘Wij zijn elkander toevertrouwd’ Voorbeden als de trouwdag wordt gevierd Als liefde wordt beproefd Laat het vuur weer branden

69 72 74 75

A Dieu: een ritueel als de wegen scheiden

76

II. Gemeenschap der heiligen

Rituelen van verbond en verbintenis Viering van de Paasnachtwake, waarin – doopgedachtenis – openbare belijdenis van het geloof – de bediening van de heilige doop Wij lopen met de ogen dicht

84 91 95 96 103

Doopliederen: – Gods uitgesproken woord – Nog voor wij woorden hebben – Ons geluk staat U voor ogen – Wij komen als geroepen – Telkens als het water vloeit

104 104 106 108 110 111

8

Van kinderen en ouders Lied bij de geboorte Toewijding van pasgeborenen in de gemeente Jij kleine reisgenoot Gebeden voor kinderen en ouders

112 112 113 115 116

Voor het eerst aan Tafel – lied ‘Wij mensen moeten leven’ – lied ‘Wat klaarstaat op de tafel’ – Tafelgebed – Dankgebed – lied ‘Hier proefden wij wat ooit zal zijn’

118 118 119 119 121 121

Verbintenissen - van een musicus aan de gemeente - van een Dienaar des Woords - van (andere) ambtsdragers - lied ‘Wat ons van hart tot hart verbindt’

123 123 128 134 138

Nachtwake of Vigilie

139

III. Binnenkamerbrevier Morgengebed (1) Morgengebed (2) Lofzang van Zacharias Morgengebeden - voor de zondag - voor de maandag - voor de dinsdag - voor de woensdag - voor de donderdag - voor de vrijdag - voor de zaterdag Morgenlied ‘Al op de drempel’

146 147 148 149 149 150 151 152 153 154 155 156 9

Middaggebed (1) Middaggebed (2) Middaggebed (3) Middaggebed (4) Vesperhymne ‘Nu zoveel naar de stilte neigt’ Lofzang van Maria Avondgebed (1) Avondgebed (2) Avondgebed (3) Avondgebed (4) Avondgebed (5) Lofzang van Simeon Avondlied ‘De lichtval van de avond’ Gebed in de nacht (1) Nachthymne ‘De nacht die ons het licht benam’ Gebed in de nacht (2) Belijdenis (1) Belijdenis (2) Kerst: Mens geworden Jaarwisseling ‘Gij die mijn tijd op handen draagt’ Paasvuur Op de wieken van het licht De Paastuin Emmaus Pinksteren ‘Overal is vreemde grond’ Voleindingstijd ‘Alle verlangen blijft’ Bron van genade Wat is de mens Gebed van Judith Zegenbede (1) Zegenbede (2)

10

157 158 159 160 161 162 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 177 179 181 182 183 185 186 187 188 189 190 191 192

iv. voorbeden

Dankzeggingen – voor Christus – voor gevonden gemeenschap – voor de gemeente Dankzegging – voor de Drievuldigheid (1) – voor de gemeente – voor het Woord – voor elkaar – voor de Drievuldigheid (2) – voor het visioen – voor de kracht van het Woord – voor een nieuw zicht – voor Gods nabijheid – voor de liefde – voor het gegeven leven – voor ondervonden trouw

195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210

Voorbeden – voor de kerk en wie haar voorgaan – voor de kerk in de wereld – voor kerk en gemeente (1) – voor de kerk en het eigene van de gemeente – voor de kerk in wintertijd – voor de kerk als hoeder van de bron – voor de kerk als vrijplaats – voor de kerk, geboren uit Abraham – voor de kerk als hoedster van de dank – voor kerk en gemeente (2) – voor de kerk als teken van Gods liefde – voor de eenheid van de kerken – voor strijdende volken – voor wie de volken regeren

211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 11

– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –

voor de komst van het Rijk voor de plaats waar wij wonen voor de zachtmoedigen voor politici in verkiezingstijd voor rechters en rechtelozen voor zegen en vloek van onze tong om het Rijk voor de voltooiing van de schepping voor het land waar het Woord vlees werd voor de akker van de wereld als de natuur de schepping weerspreekt als de volken woelen voor de wereld in uw licht gebed voor Amsterdam om de goede schepping voor de verliezers bij moedeloosheid en ongeloof voor wie opgebrand zijn voor wie leven in verwarring om nieuw zelfvertrouwen om zachtmoedigheid vanwege misbruik bij ziekte en ouderdom bij het oud worden bij het sterven met naam en toenaam bij verlies en rouw in de rouw voor wie oud van dagen zijn voor elkaar bij de laatste grens met het oog op de Maaltijd

12

225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257

Door het jaar heen – in de tijd van Advent (1) – op de gedenkdag van Sint Nicolaas – in de tijd van Advent (2) – voor Solidaridad – voor de Kerstnacht – dankgebed op Kerst – op het feest van de geboorte van de Heer – in de Verschijningstijd – in de Passieweken – in de Passietijd – op Palmzondag – slotgebed op Palmzondag – voor de Witte Donderdag – voor de Goede Vrijdag – aanklacht onder het kruis – voor de Paasmorgen – in de Paastijd – voor zondag Cantate – voor Pinksteren – voor Allerheiligen – voor de Voleindingszondag

V. Wachtwoorden in de nacht Loslaten Afscheid Verborgen God Verlaat ons niet in onze ouderdom Ziekenzalving – een ritueel Een laatste oordeel Gebed met de dood voor ogen Een zegen, voor wie verder gaan Een zegen, voor wie sterven gaat Lied ‘Langs de luchten’

258 259 261 262 264 267 268 271 272 274 276 277 278 280 285 287 290 291 294 298 301 306 307 308 309 310 313 314 316 317 318 13

Een ‘goede’ dood Maaltijd van de Heer met wie sterven gaat Lied ‘Nu niets mijn hart hier nog kan binden’ Bij de beëindiging van een mensenleven Afscheid in besloten kring Van dagen verzadigd Gebed voor wie na ons komen Jij, mijn adem Ik ducht het duister niet Liefelijk licht Huisliturgie voor een dodenwake Dodenwake als avondgebed De ‘zelfgekozen’ dood

320 321 325 326 327 331 332 333 335 336 337 339 342

proeve van een afscheidsdienst – gebed op de drempel – een kyrie – openingsgebed (1) – openingsgebed (2) – openingsgebed (3) – parafrase van Efeze 5:8-15 – Als de zee niet meer zal zijn – Een ademtocht – lied ‘Christus heeft het pleit gewonnen’ – lied ‘Zo lang wij adem halen’ – een geloofsbelijdenis – voorbeden – Koester de namen – Draag de namen die wij noemen – Die ons gedenkt – Om wie leven in de kilte – Tafelgebed – Uitgeleide – Door het Licht ben ik beoogd

345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 356 358 360 366 367 368 369 370 373 374

14

– Dan vraagt de morgen mij ten dans Op de begraafplaats In het crematorium Als de urn wordt bijgezet

375 376 379 380

Gedachtenis der gestorvenen Rouw Een gebed in rouw Voorbede voor rouwenden Sterfdag Allerheiligen Drempelgebed voor Allerheiligen Gedachtenis der gestorvenen Lied ‘Die ons in ’t hart geschreven staan’ Voorbede

381 381 382 383 384 385 387 388 391 392

15

Op liefde gebouwd

De hoogste weg – parafrase van I Korinthe 13 –

liefde volhardt in het scheppen van ruimte blijft waaien als een milde lentewind die bloeien laat en nooit verstikt liefde loopt niet te koop uitdagend met hoge borst liefde kent geen trots die beschadigt en beschaamd maakt liefde wil niet winnen niet zelfgenoegzaam zijn zich niet handhaven liefde verdraagt geen onbetrouwbaarheid maar deelt de vreugde om mensen die op elkaar aan kunnen

18

liefde is een alles omvattend huis en biedt een dak voor totaal vertrouwen voor grenzeloos verwachten liefde houdt eindeloos vol valt niet af liefde alleen laat zich kennen als toekomst die blijft

Op liefde gebouwd

19

Dat ik de naam mag zijn van jouw verlangen Dat ik de naam mag zijn van jouw verlangen wekt in mij een nog nooit vermoede kracht.

Jij hebt mij bij mijn eigen bron gebracht en stromen mag ik, vrij en onbevangen.

Jij brak mijn doolhof van gedachten open en hebt mij stapvoets uit mijzelf ontward.

Gretig je gangen gravend naar mijn hart ben jij op wat ik zelf niet wist gestoten.

Het vuur dat smeulde en vergeten brandde onder de as, riep jij in mij terug.

De vonk herleeft, geeft aan zijn vlammen lucht en ik ontvang mijn vrijheid uit jouw handen.

Dat ik de naam mag zijn van jouw verlangen heeft heel het harnas om mijn ziel gekraakt.

Ik weet mij aan mijn naakte huid geraakt die, niet verborgen meer, nu alle licht wil vangen.

20

In de stilte In de stilte van mijn hart botsen twijfel en verlangen tot zij, in elkaar verward, donker dreigend blijven hangen, alle licht hebben verhard.

In de stilte van de nacht tel ik slag na slag de uren.

Het verlangen houdt de wacht op mijn zelfgebouwde muren en verteert aan eigen kracht.

In de stilte van mijn huid leer ik mijn gedachten lezen, luister ik naar elk geluid, of de echo van mijn wezen nog op dove oren stuit.

In de stilte van mijn nacht wijst een eerste licht de dag aan als een weten ongedacht dat nu mijn gemis niet langer nog van jou zijn heil verwacht.

In het zwijgen van jouw stem kan ik ook het antwoord horen dat ik zelf de sleutel ben die ik opgaf als verloren.

Nu jij weg bent vind ik hem.

Op liefde gebouwd

21