Dagelijks geloven

De tijd dat christenen te herkennen waren aan bidden voor het eten, wekelijkse kerkgang, dagelijks bijbellezen en de zondagsrust is aan het veranderen. Maar zonder vormen blijkt het geloof

Wilma Hartogsveld

Dagelijks geloven gemakkelijk te verwateren en is geloofsoverdracht aan volgende generaties bijna onmogelijk.

Dit praktische handboekje reikt gelovigen nieuwe en creatieve mogelijkheden aan om het geloof en in de christelijke gemeenschap. Dagelijks geloven is gericht op nieuwe gelovigen én op mensen die hun leven lang al geloven. Het is uitstekend geschikt als belijdenisgeschenk, maar ook als vervolg op een Basiscursus Geloven (7+1) of een Alpha Cursus.

Wilma Hartogsveld is predikant in Schaarsbergen en heeft twee jaar lang onder-

Dagelijks geloven

vorm te geven. Je kunt er direct mee aan de slag in je persoonlijke leven, in je gezin, op je werk

zoek gedaan naar de dagelijkse geloofspraktijk van leden van haar gemeente.

‘Dit boek nodigt uit tot praten én doen. Wat betekent het christelijk geloof? Wat is bidden en hoe doe je dat? Hoe kun je het geloof vieren thuis, in het gezin, en hoe laat je er wat van zien op je werk? Dit boek helpt niet alleen het geloof te verwoorden, maar ook om daar in het dagelijks leven handen en voeten aan te geven. Een onmisbaar gebruiksboek op de weg van het geloof.’ -- Hanna van Dorssen, theoloog en communicatie-adviseur van de Protestantse Kerk Amsterdam

ISBN 978 90 239 2446 3

NUR 707 www.uitgeverijboekencentrum.nl

Omslag Dagelijks geloven-4.indd 1

21-01-2010 12:04:21

opmk.'DagelijksGeloven'

25-01-2010

12:14

Pagina 2

opmk.'DagelijksGeloven'

25-01-2010

12:14

Pagina 3

Dagelijks geloven Vormgeven aan geloven vandaag Wilma Hartogsveld

UITGEVERIJ BOEKENCENTRUM – ZOETERMEER

opmk.'DagelijksGeloven'

25-01-2010

12:14

Pagina 4

www.uitgeverijboekencentrum.nl Foto’s Rens Plaschek/ Foto p. 18/19 Nationale Beeldbank/Sjoerd Venema Ontwerp en DTP binnenwerk Gerard de Groot ISBN 978 90 239 2446 3 NUR 707 © 2010 Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer Alle rechten voorbehouden

opmk.'DagelijksGeloven'

25-01-2010

12:14

Pagina 5

Inhoud Woord vooraf door Bart Robbers 1. Inleiding

– 9

– 11

2. De verlegenheid voorbij

– 14

Welke verlegenheid? – 14 Wat is geloof? – 15 Hulpmiddelen – 17 Verlegenheid gezien in de tijd – 18 Zoektocht naar vormen – 19 Omslag – 21 Hoe verder? – 21 Geloven biedt veel – 22

3. Persoonlijke rituelen

– 24

Wat is een ritueel? – 25 Een zegenspreuk – 26 Gebruik van een dagboek – 28 Levensparels – 30 In de traditie van de kloosters – 32 Steek een kaars aan – 36 5

opmk.'DagelijksGeloven'

25-01-2010

12:14

Pagina 6

Betrokkenheid – 37 Het Onze Vader – 38 Een bezinningsboekje – 40 Muziek – 42 Bidden met de Psalmen – 44 Dagelijks een psalm – 45 Een vrij gebed – 46 Oefening en navolging – 47 Zoek het in de natuur – 48 Dagelijks rituee – 50 Lectio Divina – 52

Dagelijks geloven in gezinsverband

– 54

Met een levenspartner – 54 Elkaar de ruimte geven – 55 Met kinderen – 56 Geloofsopvoeding – 57 Ga voor kwaliteit – 58 Een gebed voor het slapengaan – 59 Eén avond in de week een ritueel rondom de warme maaltijd – 60

Dagelijks geloven op je werk

– 61

Kerk en werk, twee werelden? – 61 Nadenken over de wereld in de kerk – 62 De mens is beeld van God – 63 6

opmk.'DagelijksGeloven'

25-01-2010

12:14

Pagina 7

Een levensregel voor beginners – 64 Christelijke bedrijfsvoering – 65 Gelovige grondhouding – 65 Het geloofsgesprek – 66 Aan de slag met kernwaarden – 67 Een zichtbare reminder – 68 What would Jesus do? – 70 Niet perfect – 70

Dagelijks geloven in de gemeenschap

– 71

Het belang van de geloofsgemeenschap – 71 Nieuwe vormen van gemeenschap – 73 Delen van hoogte- en dieptepunten – 74 Vieren van de grote feesten – 77 Schuren, polijsten en schaven – 78 Gemeenschapsvorming – 80 Handen en voeten – 81

Naschrift Leestips

– 84

– 86

Geraadpleegde literatuur

– 88

7

opmk.'DagelijksGeloven'

25-01-2010

12:14

Pagina 8

opmk.'DagelijksGeloven'

25-01-2010

12:14

Pagina 9

Woord vooraf

IngrediĂŤnten voor gelovend leven Was het jaloezie of een gemis? Was het onvrede met de heersende cultuur? Of was het verbazing die me aan het denken zette? Verbazing over de verlegenheid van mensen die zeggen dat ze zekerheid hebben?

Orthodoxie alom, maar waar vind je een mooie orthopraxie? Ze geloven, maar weten niet wat en hoe.

In elk geval was het wel een protestants probleem dat ik signaleerde. Wie weet precies uit te leggen wat dat nou eigenlijk inhoudt, gelovig zijn?

Het kleinste moslimjongetje kon je dat in vijf zinnen, vijf zuilen vertellen. Katholieke kinderen wisten van kaarsjes en plaatjes en spannende rituelen. Maar protestanten, de hoeders van het woord, stonden met de mond vol tanden. Hoe was dat te verklaren en was het oplosbaar?

Inmiddels is al meer dan een generatie protestanten opgegroeid in de nadagen van de cultuur van het gesproken Woord in de kerk. Een aantal betrokken kerkleden had daarom al dankbaar de rituele injecties van het Dienstboek omarmd. Maar veel meer kerkleden hadden wel veel achter zich gelaten, maar nog geen alternatieven gevonden. Gevolg is dat er talloze, zich wel protestants, kerkelijk, christelijk voelende gelovigen zijn die niet goed weten hoe je dat nou in eigen leven vormgeeft. Bidden en lezen aan tafel zijn vrijwel verdwenen. De meeste vaste zekerheden en overtuigingen zijn op losse schroeven komen te staan. Kerkgang wordt 9

opmk.'DagelijksGeloven'

25-01-2010

12:14

Pagina 10

niet ervaren als een persoonlijke geloofshandeling, maar als een min of meer sociale verplichting: je moet wel (zo nu en dan) naar de kerk gaan…

Om het vinden van vormen weer te stimuleren, heb ik voorgesteld de vijf zuilen voor een christelijk leven te formuleren. Iets voor alle dagen, iets voor eens per week, iets voor door het jaar, iets voor eens per jaar en iets voor eens in je leven (met een schuin oog naar de islamitische praktijkwijsheid van maat en schaal). Je kunt dit met elkaar invullen. Gewoon met anderen afspreken dat we zó zullen doen.

En houd bij alle rituelen en symbolen in de gaten: laat ze voor zichzelf sprekend, duurzaam, deelbaar, herhaalbaar en vol te houden zijn. Het sámen is daarbij wel wezenlijk. Immers, soms is het weten dat je niet de enige bent al genoeg voor de onderlinge verbondenheid. Soms is het erover praten met anderen inspirerend en helpt het je het ritme vol te houden.

Wilma Hartogsveld heeft haar zuilen met haar groep gemeenteleden gevonden. Er zijn veel meer mogelijkheden dan die beperkte opsomming van één hand vol. Maar je moet een keuze maken: anders ruil je het probleem van ‘wat doe je eigenlijk als gelovig protestant’ in voor de dagelijks terugkerende vraag: ‘wat zal ik vandaag eens doen’.

De auteur helpt anderen met dit boek door vormen en woorden aan te reiken: ze zijn er al, je mag er ook in wonen. En dat relativeert het ook nog tegelijk op een gelukkige wijze: wat in dit boekje staat is maar een aanreiking, geen voorschrift. En dat helpt.

Bart Robbers 10

opmk.'DagelijksGeloven'

25-01-2010

12:14

Pagina 11

1. Inleiding

Als predikant van de Protestantse Kerk in Nederland ontmoet ik regelmatig mensen voor wie dagelijks geloven niet meer vanzelfsprekend is.

Wat betekent het nu voor mij – als individu, als moeder of vader in een gezin, als werknemer, als gemeentelid, als wereldburger – dat ik lid ben van een kerk, dat ik mijzelf ‘protestant’ of ‘christen’ of ‘gelovige’ noem?

Zo zijn er vragen van jonge ouders over hoe je je kinderen inwijdt in het geloof als je zelf geen vormen (meer) hebt die iets van dat geloof voor hen zichtbaar of ervaarbaar maken. Vragen van mensen die de basiscursus geloven ‘7+1’ volgden en daarna vroegen: hoe nu verder? In gesprekken met allerlei mensen van binnen en buiten de kerk merkte ik dat velen zich bevrijd voelen van de verplichtingen die de kerk voor hun gevoel vroeger oplegde, maar dat ze de nieuwe vrijheid ook als leegte ervaren…

Dagelijks geloven blijkt voor veel gelovigen vandaag dus niet vanzelfsprekend. Ik doe daar niet zorgelijk over, dat lost meestal niets op. Liever zie ik het als een uitdaging – ook voor mijzelf als gelovige in deze tijd – om op een gelovige, speelse, integere, creatieve manier te zoeken naar nieuwe vormen – of naar oude vormen die vandaag opnieuw betekenisvol kunnen blijken – om te komen tot (gelovige) bezinning en verdieping.

Toen ik in de Trouw van 20 december 2006 een stukje las waarin collega-theoloog Bart Robbers pleitte voor ‘vijf zuilen van het protestantisme’ 11

opmk.'DagelijksGeloven'

25-01-2010

12:14

Pagina 12

naar analogie van de vijf zuilen van de islam, besloot ik op zoek te gaan naar de haalbaarheid en wenselijkheid van een nieuwe protestantse praxis. Robbers stelde destijds praktisch uitvoerbare, herkenbare en overdraagbare rituelen voor, die elke christen zou moeten beoefenen. Hij noemt: dagelijkse lofspreuk, wekelijks avondgebed, het vieren van de grote Christusfeesten (Kerstmis, Pasen, Pinksteren), ieder jaar een paar dagen retraite en eens in je leven een jaar ‘vrijwillig de verplichting op je nemen voor dienstbaarheid’.

Zowel in mijn eigen praktijk als gemeentepredikant als in verschillende netwerken waarin ik me beweeg, bracht ik dit ter sprake en organiseerde ik bijeenkomsten over dit thema.

Al snel bleek dat het concept van Robbers bij veel mensen weerstand opriep. Niet omdat ze geen behoefte hadden aan nieuwe vormen en rituelen om concreet met het geloof aan de slag te gaan, maar omdat ze een meer persoonlijke invulling zochten. Voor de een is een dagelijkse lofprijzing bijvoorbeeld heel inspirerend, de ander beleeft er maar weinig aan.

Gedurende twee jaar heb ik daarom gezocht naar verschillende vormen van dagelijks geloven, naar manieren waarop mensen vandaag de dag invulling geven aan hun dagelijks geloven.

Ten slotte heb ik een groep van tien mensen bereid gevonden om gedurende zeven weken concreet aan de slag te gaan met dagelijkse rituelen en daarvan wekelijks verslag uit te brengen.

Gedurende diezelfde zeven weken heb ik met verschillende gemeenteleden op hun werkplek geluncht, waarbij ook de vraag naar geloven en inspiratie op de werkvloer ter sprake kwam.

12

opmk.'DagelijksGeloven'

25-01-2010

12:14

Pagina 13

Het was verrassend en verrijkend te ontdekken hoe mensen die aan de slag zijn gegaan met nieuwe vormen van dagelijks geloven, daar enthousiast over raakten en hoe inderdaad het werken met geloofsvormen de geloofsinhoud verdiept. Ik hoop dat dit boekje veel mensen zal uitdagen op hun eigen manier met dagelijks geloven aan de slag te gaan, om dat ook te ervaren!

Daarom heb ik dit werkboekje geschreven. Het is een praktisch boekje geworden met veel praktijkervaringen en tips voor dagelijks geloven in deze tijd. Het biedt een handreiking om direct mee aan de slag te gaan.

In je persoonlijke, dagelijkse leven, in je gezin, op je werk, in de gemeenschap. Neem rustig de tijd om uit te vinden welke dingen bij jou passen, wat voor jou zinvol is en op welke manier jij jouw geloof in je dagelijks leven handen en voeten kunt geven.

Met dank aan Bart Robbers, die mij zeer inspireerde met zijn voorzet van de vijf zuilen, aan Marjoh Verstraten die de tekst waar nodig heeft gecorrigeerd, aan Rens Plaschek die het fotowerk verzorgde en aan iedereen die aan de totstandkoming van dit boekje heeft bijgedragen.

13