Doe me een deugd!

Praktijkboek morele vorming voor de basisschool

Doe me een

Praktijkboek morele vorming voor de basisschool

burgermansfatsoen, mogen deugden weer: ze zijn zelfs in. Deugden worden gezien als dat wat ze vanouds zijn: voortreffelijke eigenschappen die het nastreven waard zijn.

Ook in opvoeding en onderwijs worden de deugden herontdekt. Want welke opvoeder wil niet dat zijn kind een geduldig, betrouwbaar, zorgzaam, rechtvaardig, vrijgevig en verdraagzaam mens wordt?

Doe me een

Dit boek gaat over deugden. Nadat ze een tijdlang geassocieerd werden met braafheid en

Doe me een

Je leert deugden door ze te doen. Dit boek laat zien hoe dat kan. Het is een praktijkboek dat ontstaan is in samenwerking met leerkrachten van diverse basisscholen. Iedereen die bezig is met de morele vorming van kinderen in de leeftijd van vier tot twaalf jaar kan zich erdoor laten inspireren. Leerkrachten en Pabo-studenten, maar ook ouders of verzorgers en medewerkers in de buitenschoolse opvang kunnen er direct mee aan de slag. De kleurrijke

Drs. Wilma van der Jagt is opleidingsdocent aan de Educatieve Academie van de Gereformeerde Hogeschool te Zwolle en lid van de kenniskring van het lectoraat Morele Vorming aan dezelfde hogeschool.

Dr. Pieter Vos geeft als lector Morele Vorming leiding aan het lectoraat.

Wilma van der Jagt & Pieter Vos

voorbeelden uit de praktijk en de heldere lesideeĂŤn maken het boek boeiend en toegankelijk.

NUR 840

9

789023 924555

BC- omslag doe me een deugd COMPLEET.indd 1

www.uitgeverijboekencentrum.nl

Boekencentrum

Wilma van der Jagt & Pieter Vos

04-12-2009 11:18:52

Een goede boom kan geen slechte vruchten dragen, evenmin als een slechte boom goede vruchten kan dragen.

Matte端s 7:18

Doe me een deugd DEF.indd 2

04-12-2009 10:31:55

Inhoudsopgave

Introductie Leeswijzer Zo doe ik je een deugd

Onderbouw

Doe me de deugd matigheid Doe me de deugd eerlijkheid Doe me de deugd geduld

Midden bouw

Doe me de deugd naastenliefde Doe me de deugd vriendschap Doe me de deugd zorgzaamheid

13 21 31

39 47 57

Doe me de deugd tolerantie

Doe me de deugd verantwoordelijkheid Doe me de deugd respect

Achtergrond

Wat is een deugd?

Klassieke, christelijke en moderne deugden

Hoe doe ik een deugd?

Deugdethiek en de ontwikkeling van het kind

Deugdethische werkvormen

Doe me nog een paar deugden!

Verder lezen

Doe me een deugd DEF.indd 3

5 8 9

Bo ven bouw

pagina

65 75 83

90 94 96 100 105 113 126

04-12-2009 10:31:56

introductie

4 Doe me een deugd | introductie

Doe me een deugd DEF.indd 4

04-12-2009 10:32:00

Doe me een deugd | introductie 5

Introductie Deugden?!

Dit boek gaat over deugden. Deugden mogen weer, ze zijn zelfs in. Nadat ze een tijdlang geassocieerd werden met braafheid en burgermansfatsoen, zijn ze terug van weggeweest. In het dagblad Trouw verscheen in 2008-2009 een uitgebreide serie over deugden onder de titel ‘voortreffelijk leven’. Een rake titel, want deugden zijn niet middelmatig. Ze zijn eeuwenlang gezien als voortreffelijke eigenschappen. Ook in opvoeding en onderwijs worden de deugden herontdekt. Bekend is het internationale programma dat in Nederland bekendstaat als De deugdenboom. Toen ook het vrouwenblad Libelle met een artikel over deugden kwam, was duidelijk dat de deugden het imago van benepenheid en moralisme definitief kwijt zijn. Negen BN-ers deden vrijmoedig verslag over een zelfgekozen deugd. Dat was voor ons de directe aanleiding om samen met een aantal bevlogen leerkrachten aan de slag te gaan met deugden. Daaruit is dit boek voortgekomen.

Het is een praktijkboek voor leerkrachten en pabostudenten, waarin het vooral gaat om het leren van deugden. Natuurlijk kunnen ook ouders of verzorgers en medewerkers in de buitenschoolse of tussenschoolse opvang er mee aan de slag. Iedereen die

Doe me een deugd DEF.indd 5

bezig is met de vorming van kinderen in de leeftijd van vier tot twaalf jaar kan inspiratie putten uit dit boek. We weten hoe druk en veeleisend het werken met kinderen is, maar ook hoe leuk. Het is inspirerend kinderen enthousiast bezig te zien. Daarom hebben we gekozen voor een opzet vanuit de praktijk, waarbij ook veel te zien is.

Morele vorming Het boek is een product van het lectoraat Morele Vorming van de Gereformeerde Hogeschool in Zwolle (www.lectoraatmorelevorming.nl). Het lectoraat doet onderzoek, ontwikkelt producten en geeft cursussen op het gebied van de morele vorming van kinderen en jongeren. Dat is een actueel thema. Maar het wordt snel in verband gebracht met een breed maatschappelijk gevoel van onbehagen over het gebrek aan fatsoen en het verlies aan ‘waarden en normen’. Hoe terecht dit onbehagen ook mag zijn, deze benadering leidt snel tot moraliseren. Bij het werken aan morele vorming kiezen wij een positieve insteek, die stimuleert tot groei en ontwikkeling. We zoeken morele vorming niet zozeer in strakke normen. Het stellen van normen, verboden en regels is wel nodig, maar motiveert nog niet meteen tot positief gedrag.

We zetten ook niet in op het vrijblijvend praten over

04-12-2009 10:32:03

introductie

6 Doe me een deugd | introductie

dikwijls nogal vage waarden. Bij morele vorming gaat het volgens ons vooral om het ontwikkelen van goede eigenschappen die iedere opvoeder belangrijk vindt, zoals geduldig, betrouwbaar, zorgzaam, rechtvaardig, vrijgevig en verdraagzaam zijn. Deze eigenschappen worden vanouds deugden genoemd.

De deugdethiek is een vorm van ethiek waarin de kwaliteiten van de persoon centraal staan. Het gaat erom hoe je bent. Als je goed gevormd bent, zul je ook goed doen, is de gedachte van de deugdenbenadering. Wie geduldig is, zal geduldig zijn in wat hij doet.

Wie zorgzaam is, zal zorgzame dingen doen. Ook het omgekeerde geldt: je wordt geduldig door geduldig te doen. Deugden leer je dus door ze te doen. Vandaar het woord ‘doen’ in de titel Doe me een deugd!

Doe me een deugd DEF.indd 6

Dezelfde gedachte vinden we in het motto dat we dit boek meegeven. De mens is als een boom die goede of slechte vruchten draagt. En dat is precies waar het bij de deugden om gaat: de vorming van de goede houding van de persoon (de boom), waaruit goed doen (de vruchten) voortkomt.

Het motto komt uit de Bijbel. De Bijbel is een belangrijke bron van inspiratie voor dit boek. Dat is te merken aan de aanpak en de uitspraken van de leerkrachten, waarin de christelijke visie doorklinkt: de deugden komen van God, de bron van al het goede, en zijn op Hem gericht. Maar ook wie uit andere bronnen put, kan waarschijnlijk goed uit de voeten met de deugden die we beschrijven.

04-12-2009 10:32:05

Doe me een deugd | introductie 7

Doe me een deugd DEF.indd 7

Samen met leerkrachten

Dank

Zonder de goede samenwerking met een aantal bevlogen leerkrachten zou het boek nooit geworden zijn wat het is. We zijn veel dank verschuldigd aan de negen leerkrachten die met enthousiasme een aantal lessen hebben uitgewerkt voor hun groep en die ook hebben uitgevoerd in de praktijk. Van elke bouw zijn steeds drie leerkrachten aan het werk gegaan met een deugd naar keuze. De invalshoek van de deugdethiek was voor hen nieuw. Nadat ze ermee kennis hadden gemaakt, gingen ze aan de slag. Al werkend ontdekten ze de kracht van deze werkwijze. ‘Ik denk dat het goed is dat je kinderen van jongs af bewust maakt van deugden,’ zei een van hen. Een ander merkte op: ‘De sfeer wordt prettiger, al ben je maar met één deugd bezig.’

Voor de onderbouw werkten mee: Willemien Malenstein van de Eben Haëzerschool in IJsselmuiden, Erna Barneveld van de Ichthusschool in IJsselmuiden en Martine Neuteboom van De Sprankel in Zwolle.

Voor de middenbouw: Wies Mentjox van De Uitleg in Dalfsen, Wilke Bergsma van de Eben Haëzerschool in IJsselmuiden en Anja Tuinman van de Ichthusschool in IJsselmuiden. Het deel over de bovenbouw is samen met Bart Stevens van De Uitleg in Dalfsen en Bart Hulleman en Chris de Man van De Sprankel in Zwolle uitgewerkt.

We bedanken ook de leerlingen, die met veel plezier hebben meegedaan, en de ouders, die toestemming gaven voor het maken van foto’s van hun kinderen.

Maartje Janssens heeft als student van de faculteit filosofie van de Radboud Universiteit Nijmegen in het kader van een stage bij het lectoraat belangrijk voorbereidend werk geleverd voor het deel ‘Achtergrond’.

Tot slot noemen we een aantal mensen die ook met deugdethiek en morele vorming bezig zijn. Zij hebben ons met hun ideeën geïnspireerd voor dit project.

Met Charles Hamburger van stichting De Deugdenboom voerden we fijne gesprekken over het werken met deugden. Met Tom Kroon, auteur van een boek en een methode waarin deugden een grote rol spelen, wisselden we goede ideeën uit. Van Paul van Tongeren, hoogleraar ethiek aan de Radboud Universiteit Nijmegen, leerden we een aantal verantwoorde toepassingen van de deugdethiek in de praktijk.

Het werken met deugden is nog niet erg gangbaar op scholen. De leerkrachten die aan dit boek hebben meegewerkt, laten zien hoe inspirerend en vormend het kan zijn. Wij zijn ervan overtuigd dat deze manier van werken je enorm kan helpen kinderen te vormen tot verantwoordelijke volwassenen die genoeg praktische wijsheid hebben om moreel verantwoord te handelen.

04-12-2009 10:32:05

leeswijzer

8 Doe me een deugd | leeswijzer

Leeswijzer

De opzet van het boek is als volgt: na een korte inleiding over enkele kenmerken van de deugdethische benadering volgen vier delen: Onderbouw, Middenbouw, Bovenbouw en Achtergrond.

Onderbouw, middenbouw, bovenbouw

deren aan de orde. Vervolgens lichten we zes werkvormen toe die geschikt zijn voor een deugdethische aanpak. We sluiten af met de beschrijving van een aantal deugden die nog niet aan bod zijn gekomen en een lijstje literatuur om verder te lezen.

De eerste drie delen komen uit de praktijk van de basisschool. Daarin lees je het verslag van de uitgevoerde projecten. Bij iedere bouw worden drie deugden besproken, steeds met concrete ideeën die je direct kunt toepassen in je eigen onderwijs- en opvoedingspraktijk.

Elke deugd wordt geïntroduceerd met een kernachtige omschrijving. Belangrijke elementen uit die beschrijving komen terug in de lessen. De lesideeën zijn voor een groot deel direct ontleend aan de lessen die de leerkrachten hebben gegeven. Ook is steeds een kort interview opgenomen met de leerkracht die de betreffende deugd heeft uitgewerkt.

Achtergrond In het vierde deel gaan we in op de achtergrond van de gekozen benadering. We geven een korte beschrijving van de deugdethiek en een aantal adviezen aan de opvoeder die wil werken aan deugdethische vorming. Daarna komt de morele ontwikkeling van kin-

Doe me een deugd DEF.indd 8

04-12-2009 10:32:07

Doe me een deugd | zo doe ik je een deugd 9

Zo doe ik je een deugd Misschien betrap je jezelf er wel eens op dat je wat mopperig en negatief praat over de kinderen in je klas. En niet alleen over de kinderen, ook tegen hen.

Zolang op hun gedrag niet veel is aan te merken, ben je tevreden en zeg je niets. Pas als er iets mis gaat, grijp je in, waarschuwend of corrigerend.

Als je vanuit deugden werkt, doe je dat anders. Je gaat je eraan wennen juist het goede gedrag te benoemen.

Je praat niet meer over jokken en liegen, maar je benoemt vormen van eerlijkheid die je waarneemt. Je voert geen antipestprogramma uit, maar introduceert de deugd zorgzaamheid. Dan ontstaat er een positief pedagogisch klimaat in de klas. Zo gaan kinderen ervaren dat het in praktijk brengen van deugden een fijne sfeer met zich meebrengt.

Vertrouwen hebben in kinderen Hoe bereik je dat? In de eerste plaats is een goede band met de kinderen nodig en moet je vertrouwen in hen hebben. Anders bereik je weinig. Dat geldt voor alles wat je doet met kinderen. Ze weten meer dan je denkt en veel is latent al aanwezig. Je moet er alert op worden, signaleren en benoemen wat je aan deugden waarneemt. Daarmee geef je de deugden een plek in je klas en versterk je het nastrevenswaardige ervan.

Doe me een deugd DEF.indd 9

Maak iets bijzonders van de start Het is aan te raden van de start iets bijzonders te maken, zeker als kinderen voor het eerst met een deugd kennismaken. De kinderen moeten het gevoel hebben dat er iets speciaals gaat gebeuren en dat het leuk is.

Breng de deugd met enthousiasme ter sprake. Kies daarom een deugd die ook goed bij jou past. Dan ben je vanzelf al enthousiast. Als je een deugd aan de orde stelt, kan dat niet ‘zomaar een lesje’ zijn.

Je kunt zo’n eerste lesmoment beginnen met het creëren van rust en stilte. Vraag de kinderen om eens helemaal stil te worden, misschien wel met de ogen dicht of met de gordijnen gesloten. Zet iets neer wat

04-12-2009 10:32:10

zo doe ik je

10 Doe me een deugd | zo doe ik je een deugd

in jouw klas bijdraagt aan een fijne sfeer, bijvoorbeeld een kaars, bloemen of een symbolisch voorwerp waarmee je de deugd introduceert.

Kennis van deugden Het is belangrijk om zelf een scherp beeld te hebben van de deugd die je centraal gaat stellen. We hebben in dit boek veel aandacht besteed aan het beschrijven van de diverse deugden. Het uitgangspunt is steeds dat de deugd een duurzame houding is, geen losse handeling. Je noemt iemand niet geduldig als hij één keer geduld heeft getoond. Een geduldig persoon is iemand bij wie geduld een patroon is geworden.

Geduld is een deel van zijn persoon of karakter geworden. De deugd is een goede houding, de best mogelijke houding zelfs: ze is optimaal. Je leert de deugd onder andere door te kijken naar diegenen die er heel goed in zijn. Als je wilt leren wat moed is, dan kijk je hoe een moedig mens moed toont. Houd daarom tijdens de lessen een paar concrete voor-

Doe me een deugd DEF.indd 10

beelden van ‘voorbeeldige’ mensen paraat. Verder maak je de deugd concreet door haar te beschrijven als het juiste midden tussen twee extremen. Dit principe komt steeds terug in de beschrijvingen van de deugden in dit boek.

Onderzoeken, signaleren en oefenen Een belangrijke eerste stap in het leren van een deugd is dat je er met de kinderen over gaat praten. Je noemt de term en laat de kinderen ontdekken wat het woord betekent. Wat is vriendschap, moed, verantwoordelijkheid? Hoe zie je dat? Bij de een kan de deugd er anders uitzien dan bij de ander. Met elkaar filosofeer je over de betekenis van de deugd. Daardoor leren kinderen moreel te redeneren. Nodig de leerlingen vervolgens uit de deugd waar het over gaat, te signaleren in het dagelijks leven en daar verslag van te doen. Benoem concrete voorbeelden van de deugd. En wees zelf steeds een voorbeeld in houding en gedrag. Want je kunt niet werken aan een deugd als je deze deugd zelf niet nastreeft en tot uitdrukking brengt. Samen met de kinderen ga je de deugd in praktijk brengen.

Deugden leer je door je erin te oefenen. Bedenk daarbij dat morele vorming een langdurig proces is en dat je deugden niet van het ene op het andere moment je eigen maakt.

Tijdens dit leerproces kun je allerlei werkvormen gebruiken. In de uitgewerkte lessen en onder het kopje Deugdethische werkvormen in het deel ‘Achtergrond’ staan tal van voorbeelden die laten zien hoe je dat kunt doen.

04-12-2009 10:32:13

een deugd

Doe me een deugd | zo doe ik je een deugd 11

Complimenteren en corrigeren Wie enige kennis heeft van pedagogiek weet dat het belangrijk is om positief gedrag te belonen. Laat dus je blijdschap zien als je merkt dat kinderen een deugd in praktijk brengen: benoem wat je ziet, steek je duim omhoog, toon een glimlach, geef een schouderklopje, enzovoort. Wees daarbij oprecht. Een kind heeft meteen door als je overdrijft of ten onrechte een compliment geeft. Koppel je compliment aan het gedrag op dat moment. Dus niet: ‘jij bent altijd zo zorgzaam’, maar liever: ‘ik ben er blij mee dat je zorgzaam was’.

Anders suggereer je dat het kind altijd zorgzaam moet zijn en maak je het afhankelijk van jouw compliment.

Als kinderen ook bij elkaar deugden gaan herkennen en benoemen, heb je veel bereikt. Probeer positief te blijven. Vermijd negatieve oordelen, straffen of dreigen met straffen. Beter is het te corrigeren met: ‘Was je vergeten…’, ‘Ik wil je helpen om…’ Het evalueren tot slot bestaat vooral uit belonen. Voer een positieve consequentie in: een diploma, iets doen wat de kinderen leuk vinden.

Neem de tijd Stap niet te snel over op een nieuwe deugd. Vier of vijf deugden per jaar kan al voldoende zijn. Voor het vormingsproces is het belangrijk de deugden die je behandeld en geoefend hebt, steeds weer toe te passen. Het mooiste is als de deugden een status krijgen in de school als geheel. Zo kunnen kinderen ervaren dat het in praktijk brengen ervan het samenleven in de schoolgemeenschap plezierig en goed maakt.

Doe me een deugd DEF.indd 11

04-12-2009 10:32:16

onderbouw Doe me een deugd DEF.indd 12

deugd matigheid

04-12-2009 10:32:51

onderbouw | deugd matigheid 13

Doe me de deugd matigheid De kunst van het genieten De deugd matigheid gaat over de kunst van het genieten. Matigheid is de houding die je in staat stelt op de juiste manier om te gaan met wat je lekker en aangenaam vindt, zoals eten en drinken. Deze deugd zorgt ervoor dat we niet voortdurend doen wat we begeren, maar dat we daarin de juiste maat weten te vinden. Wie alleen maar zijn begeerte volgt, kan niet optimaal genieten; hij wordt er slaaf van en gaat aan onmatigheid lijden.

Matigheid komt ook de natuur en de medemens ten goede. Wie de juiste maat weet te houden neemt niet meer dan nodig is en laat voldoende over voor een ander.

Tussen overmaat en onthouding Matigheid heeft niets te maken met middelmatigheid, maar juist met de kunst van het echte genieten.

Dat wordt duidelijk als je kijkt naar twee andere mogelijke houdingen: te weinig of juist te veel nemen van wat er te genieten valt.

Doe me een deugd DEF.indd 13

Wie te weinig geniet, onthoudt zich van wat aangenaam is en doet zichzelf daarmee tekort. Je bent dan te karig en te zuinig. Je kunt weinig eten omdat je wilt afvallen. Maar je kunt daar ook te ver in gaan, waardoor je verzwakt en jezelf schade toebrengt.

En wie te weinig slaap neemt, heeft daar de volgende dag last van. Aan de andere kant staat het te veel nemen van geneugten als slapen, eten en drinken. Je slaapt liever dan dat je iets onderneemt. Dan word je een luilak. Of je eet veel meer dan nodig is en wordt door je gulzigheid dik. Dit uiterste noemen we overmaat. Of je nu te weinig of te veel neemt, in beide gevallen loop je schade op, waardoor je uiteindelijk minder geniet.

De deugd matigheid houdt precies het juiste midden tussen deze twee extremen. Matigheid is een midden tussen te weinig en te veel, te kort of te lang genieten van wat je lekker en aangenaam vindt of nodig hebt. Matigheid is de kunst om de juiste maat te vinden, in het besef dat te veel ĂŠn te weinig genieten

schadelijk is voor jezelf en voor je omgeving. De deugd matigheid of maat is ook in andere deugden te vinden. Want iedere deugd bestaat erin het juiste midden of de optimale maat te vinden.

Streven naar een optimale houding Hoe vind je nu dat evenwicht, dat midden tussen te veel en te weinig? Dat is niet altijd en voor iedereen precies hetzelfde. Zo heeft de een meer slaap nodig dan de ander. Toch is er een zekere richtlijn. Die kun je leren door te letten op iemand die optimaal omgaat met wat hij aangenaam vindt, een voorbeeldpersoon. Bijvoorbeeld iemand die kan genieten van gezelligheid met vrienden, eten en drinken, maar ook de verleiding kan weerstaan om tot diep in de nacht te blijven hangen, zodat hij de volgende dag zijn werk weer goed kan doen.

04-12-2009 10:32:51

matigheid

14 onderbouw | deugd matigheid

Interview met Willemien Malenstein, leerkracht groep 1

Niet karig, maar ook niet gulzig ‘Van het leven genieten – dat zie ik als een levensopdracht. Je moet niet gierig of schraperig door het leven gaan. Sta jezelf toe te genieten. Dat heeft niet alleen met eten te maken. Van een boswandeling of een fietstocht kun je net zo goed genieten. Daar haal je ook vreugde voor het leven uit. Ik denk er zo over: God wil dat wij genieten van wat Hij ons geeft, dat wij verwonderd zijn om de vogels die we zien in de tuin. Het is niet goed als je nooit iets fijns doet.

Wat dat is, verschilt natuurlijk per persoon. De een gaat elke week op zijn racefiets weg en de ander geniet van een mooi boek. In het

Doe me een deugd DEF.indd 14

pane quotidiano

Bij de koffie krijgen we verse, nog warme, zelfgebakken appeltaart.

Want er is vandaag iets te vieren: de intocht van de avondvierdaagse waaraan de kinderen meedoen.

Achter onze rug staat met gekalligrafeerde letters op een grote witte muur: ‘Dacci oggi il nostro pane quotidiano’, geef ons heden ons dagelijks brood. Italiaans, want Willemien en haar man zijn Italiëfans.

In de gezellige woonkeuken van Willemien Malenstein zitten we aan de eettafel. We praten over deugden in het algemeen en de deugd matigheid in het bijzonder.

Willemien, zelf moeder van drie kinderen, is leerkracht in groep 1.

In haar klasje gaat ze de deugd matigheid introduceren en die heeft voor haar alles te maken met

genieten moet je niet karig zijn en ook niet gulzig. Daar liggen de grenzen. Echt genieten heeft alles te maken met matigheid.’

Dacci oggi il nostro

04-12-2009 10:32:51

onderbouw | deugd matigheid 15

vinden om maat te houden.’ Met een beetje schaamte zegt ze: ‘Dan vind ik het best schokkend dat ik zelf door de kinderen wel eens teruggefloten word, als ik bijvoorbeeld een tweede stukje cake neem. Dan zie ik hen naar me kijken alsof ze willen zeggen: “Ik mocht dat niet, dan mag jij dat ook niet.” Daarom vind ik het ook voor mezelf best confronterend, die deugd matigheid. Misschien heb ik er daarom ook voor gekozen.’

haar geloof in God, want ‘wat je hebt, krijg je van Hem’. Met de jongste op schoot vertelt ze: ‘Toen ik over die deugd ging nadenken, viel me op dat kinderen uit zichzelf al goed snappen waarom ze niet steeds snoepjes uit de snoepdoos mogen pakken. Dat hoef je hun

Doe me een deugd DEF.indd 15

eigenlijk niet te vertellen. Het gaat er dus om dat je kinderen ervan bewust maakt dat het fijn is maat te houden, en niet zozeer dat ik ze dat moet leren. Natuurlijk zeuren ze wel eens door; dat hoort ook een beetje bij een kind. Ik zou willen bereiken dat ze zelf een manier

‘Ik denk dat het goed is dat je kinderen van jongs af aan bewust maakt van deugden. Dat ze ervaren dat het leven mooier en prettiger wordt, als je die deugden in praktijk brengt. Het leuke van matigheid is dat deze kerndeugd bij veel deugden terugkomt.

Matigheid is precies het goede midden in de andere deugden.

En een ondeugd is eigenlijk het gevolg van het geen maat kunnen houden.’

04-12-2009 10:33:44

matigheid

16 onderbouw | deugd matigheid

Lesideeën voor de onderbouw Wat heb je nodig?

• Verhalenboek Annie M.G. Schmidt, Jip en Janneke, tweede boek, Querido, Amsterdam 2008, p. 110 • Vergrote illustratie bij het verhaaltje • Verkleedspullen • Ingrediënten om cake te bakken • Deegkom, mixer, spatel • Oventje

Lesidee 1

Introductie met een verhaal In de kring bespreek je kort wat er gebeurt als je te veel eet. Dan lees je het verhaal ‘Deeg is lekker’ voor. In dat verhaal gaat het over Jip en Janneke die te veel willen proeven van het deeg, omdat het zo lekker is. Moeder legt uit dat rauw beslag niet goed voor je is. Een hapje proeven is wel lekker, maar te veel is niet goed.

Vervolgens houd je een nagesprekje. Wat gebeurde er in het verhaal? De kinderen hebben thuis natuurlijk ook wel eens een cake gebakken en beslag proeven doen ze thuis ook. En net als Jip en Janneke mogen ze er niet te veel van. Op de vraag ‘Waarom eigenlijk niet, het is toch lekker?’ kunnen de kinderen verschillende redenen noemen. Dan vraag je: ‘En als je helemaal niets neemt?’ Je stuurt het antwoord een beetje in de richting van: ‘Dat is jammer, want dan weet je niet hoe lekker het is!’

Samen trek je de conclusie dat het niet goed is te veel te eten van iets wat wel heel lekker is. Maar niets nemen is ook jammer van het lekkere eten. Je introduceert dan het woord ‘matigheid’. Dat betekent: je

Doe me een deugd DEF.indd 16

04-12-2009 10:34:18

onderbouw | deugd matigheid 17

Lesidee 2

Rollenspel ‘Deeg is lekker’ In de tweede les ga je het verhaaltje ‘Deeg is lekker’ naspelen. Er zijn drie personen: Jip, Janneke en moeder. De kinderen verkleden zich voor deze rollen. Er is ook een kom met ‘deeg’, een mixer, een spatel en een oven. Je laat het verhaaltje naspelen. Iedereen denkt mee over wat de drie personen zouden kunnen zeggen. Het gaat vooral om het ‘te veel’ of ‘te weinig’ proeven. Je herhaalt het spel twee keer en daarna kunnen de kinderen het ook zelfstandig in de huishoek spelen, aangevuld met de nodige fantasie.

Lesidee 3

Bakken en eten

neemt niet te veel en ook niet te weinig. Kinderen vinden zo’n woord als matigheid mooi en interessant.

Samen bedenk je andere voorbeelden van ‘niet te veel, maar ook niet te weinig’.

Doe me een deugd DEF.indd 17

Met de kinderen bak je een cake. Eerst maak je beslag, dan laat je een lepeltje proeven, net als in het verhaaltje, en tot slot gaat de cake in de oven. In het verhaaltje spelen Jip en Janneke buiten terwijl de cake in de oven zit. Het is leuk als dat in je les ook zo uitkomt. Als je dan binnenkomt, ruikt het lekker in de klas. Daardoor krijgt iedereen veel trek in de cake. Dat is het moment om op in te haken! Je benoemt dan het begrip ‘te veel willen eten’ en komt zo weer bij het onderwerp matigheid. Matigheid is dat je niet te veel neemt, maar ook niet te weinig.

Dan ga je de cake verdelen. Samen bepaal je hoe groot de stukken moeten zijn. Natuurlijk krijgen alle

04-12-2009 10:34:20

matigheid

18 onderbouw | deugd matigheid

kinderen een stukje. Je bespreekt in de kring nog een keer het thema.

• Wanneer eet je eigenlijk te veel?

• Kun je ook te weinig eten?

• Hoe doen we dat eigenlijk met eten in de kring?

• Eet er in de kring wel eens iemand te veel?

• Of doe je te lang over je eten?

Zo komen er heel wat vragen boven die je kunt gebruiken om over matigheid te praten.

Volhouden Dit is natuurlijk nog maar een begin. Nu ga je erop letten dat je het woord ‘matigheid’ blijft gebruiken, zodat de kinderen zich de deugd echt eigen maken.

Dat betekent: steeds alert blijven op situaties waarin je ‘matigheid’ ziet bij de kinderen en deze dan ook benoemen. En vooral laten zien dat je er blij mee bent.

Hoe kun je dat doen? Een leuk idee van Willemien is een ‘dikke duimenkaart’ voor de klas als geheel.

Doe me een deugd DEF.indd 18

04-12-2009 10:34:24