Pasen De muur doorbroken
OECUMENISCH MAANDBLAD Jaargang 77 / Nummer 4 April 2011 h 2,75
In dit nummer…
Muren vallen
Muren… het lijken vaak ondoor-
Muren bieden veiligheid, maar belemmeren ook.
dringbare obstakels. Als er
Jezus brak onzichtbare muren tussen mensen
scheuren in komen, kan het
af. Hoe deed hij dat? Hij heeft het moeten leren.
ineens snel gaan en stort de
Kunnen wij dat ook leren?
muur in. Maar hoe zorg je voor een doorbraak? Jezus is een meester in het doorbreken van scheidsmuren. Met Pasen wordt zelfs de muur van de dood doorbroken. Jezus is gestorven en begraven. Maar drie dagen later is de steen van het graf weggerold en het graf leeg. Het leven is sterker dan de dood. André Lascaris Muren vallen Jezus brak onzichtbare muren tussen mensen af. Hoe deed hij dat? > pagina 2 Muziek van twee kanten Componist Merlijn Twaalfhoven laat muziek klinken in conflictzones > pagina 4 De clownsneus Er is contact,
is dominicaan en staflid van het Dominicaans Studiecentrum voor Theologie en Samenleving (zie www.nieuwwij.nl).
Een vriend van mij liep in zijn eentje door een dorp in China. Hij voelde zich ongemakkelijk. Hij kende geen woord Chinees, niemand sprak hem aan. In een straatje was een vader met zijn twaalfjarige zoon een stenen muurtje aan het metselen. Hij bleef even staan kijken. De vader en zijn zoon keken angstig naar de lange, blonde, blauwogige vreemdeling. Toen bukte mijn vriend, nam net als de jongen een steen en reikte die de vader aan. Zo hielp hij een tijdje in stilte. En terwijl de ene muur groeide, werd een andere muur afgebroken.
heel even > pagina 5 Zie de mens De lijdende Christus en de opstanding > pagina 6 Pasen in kersttijd In Almere blijkt een schoolmuur niet ondoordringbaar dik > pagina 10 Vier muren en een dak Architect Louis van Galen over bouwen > pagina 11 Met mijn God spring ik over een muur Mensen die zich niet laten tegenhouden > pagina 12 Muren - gedicht > pagina 14 Doortocht Er komt een opening, waar
Er is een tijd om muren te bouwen, en er is een tijd om muren af te breken. Muren bieden geborgenheid. Erachter ben je veilig, kun je jezelf zijn. Ze beschermen je tegen natuurgeweld en tegen geweld van mensen. Muren zijn onmisbaar. Of het nu zichtbare muren zijn van steen, of onzichtbare van geboden en verboden, zoals ‘blijf van mijn lijf’. Maar muren kunnen ons ook gevangen houden. Ze beletten ons het zicht op wat of wie er om ons heen is. De nieuwe mensen in de straat zie je niet zoals ze zijn. Je stoort je aan het lawaai van hun kinderen of je ziet alleen een hoofddoek. Veel muren die ooit gebouwd werden om veiligheid te geven veranderen in muren die mensen isoleren. Onzichtbare muren zijn vaak moeilijker af te breken dan zichtbare muren. Omdat ze onzichtbaar zijn, denk je dat je goed kunt rondkijken. Maar dat is niet echt zo, je ziet niet wat er achter die muur is. Een onzichtbare muur merk je meestal niet op.
de weg naar het leven geblokkeerd was > pagina 15 Op de voorkant ‘Doortocht’, schilderij van Jeltje Hoogenkamp. Zie ook pagina 15. Bij dit nummer van Open Deur hoort ook een paasliturgie. Deze is te vinden op www.open-deur. nl of wordt u toegestuurd als u ten minste 10 exemplaren van dit nummer bestelt. 2
www.open-deur.nl
Doorbroken
Jezus is meester in het doorbreken van muren die ontmoeting tussen mensen verhinderen. Hij hoopt dat we elkaar zien als kinderen van de ene vader, God. Als hij de melaatse aanraakt, wordt deze een heel mens. De vaak onzichtbare, maar stevige muur tussen gezonden
en zieken wordt doorbroken. Jezus geneest het kind van een centurio, een lid van het Romeinse bezettingsleger. Daarmee valt de muur tussen bezetter en onderdrukte weg. Psychisch gestoorde mensen, een gevaar voor hun omgeving, bevrijdt hij van hun agressie. Een meisje op de grens naar volwassenheid en een vrouw die de tempel niet in mocht omdat ze ‘onrein’ was door chronische bloedingen: ze worden vruchtbare leden van de gemeenschap. De sabbat die bedoeld was om ruimte, vrijheid te geven, was verworden tot een knellende plicht. Jezus herstelt de sabbat in zijn oorspronkelijke betekenis. Ook Jezus zelf moest leren een muur neer te halen. Wanneer hij in het buitenland is, vraagt een vrouw hem haar dochter te genezen. Eerst wil Jezus niet: hij is er voor zijn medegelovigen en volksgenoten. Hij ziet een muur tussen ‘wij’ en de ‘anderen’, die gezien worden als ‘honden’. Maar dan herinnert de vrouw hem eraan dat de honden eten van wat mensen op de grond laten vallen. Hij prijst de vrouw om haar vertrouwen, haar dochter is genezen. Leren doorbreken
Hoe doet Jezus dat? Hoe breekt hij de muren af? Hij doet precies datgene waarvan mensen griezelen, waarvoor ze bang zijn. Misschien was ook Jezus aanvankelijk
bang: een melaatse aanraken, een heidense centurio ter wille zijn, zich in de buurt te wagen van twee gevaarlijke psychisch gestoorden. Die angst is als een muur die veiligheid geeft en tegelijk gevangen zet. Jezus raakt de kern van het probleem. Hij legt zijn vinger op de pijnlijke plek. Hij gebruikt een soort judotechniek. In judo proberen de tegenstanders de aanval van de ander te gebruiken voor eigen voordeel. De energie waarmee de tegenstander op je af komt, vang je op, neem je over en gebruik je om hem te vloeren. Een melaatse aanraken is gevaarlijk: blijf uit zijn buurt. Maar juist dat wat gevaar oplevert, gebruikt Jezus om het ‘samen’ te herstellen: hij raakt de melaatse aan. Hij laat zich aanraken door de vrouw die altijd ‘onrein’ was. De centurio van de bezettingsmacht is allereerst de vader van een kind. Jezus stapt op de psychisch gestoorden af die iedereen probeert te ontwijken. Hij laat zich terechtwijzen door een heidense vrouw. Ook zij gebruikt de ‘judotechniek’. Mijn vriend brak in China een muur af door er zwijgend een te bouwen. Jezus beschadigt mensen niet, hij maakt geen ruzie. Hij bemoedigt mensen die wegkwijnen. Mensen die elkaar niet kennen brengt hij bijeen in een bezield verband. Hij probeert de ander niet te overschreeuwen en hitst mensen niet tegen elkaar op. Hij laat alleen muren toe waar iedereen doorheen kan gaan, de Verrezen Heer achterna. Y
Open Deur | april 2011
3
De clownsneus Een clownsneus. Gewoon een zacht rood bolletje. In zijn verrassende eenvoud blijkt het dingetje in staat een sociale muur te doorbreken. Er is contact, heel even.
Foto: Get in the Picture, Hans de Vries. Bron: www.cliniclowns.nl.
Tijdens het Cliniclowns-congres kreeg ik een clownsneus. Een mooie, zachte, rode neus. Als een balletje zit hij in mijn jaszak. Telkens knijp ik er even in waarna hij weer terugveert in zijn oude vorm. Uitspraken van de sprekers blijven me achtervolgen: ‘Een clown zegt altijd ‘ja’.’ ‘Een clown ontroert in zijn echtheid, hij kent geen verborgen agenda.’ ‘Lachen is gezond. Het stilt pijn en maakt dat de patiënt zich weer mens voelt.’ Humor als methode
Thuis leg ik hem op de kamer van mijn dochter. Drie dagen lang zie ik telkens dat rode bolletje in het kamertje liggen. Het lijkt of de clownsneus mijn aandacht wil, of ik hem onrecht doe door hem te laten liggen. Ik werk al meer dan twintig jaar in de zorg voor kinderen met een verstandelijke beperking. Humor vond ik altijd al belangrijk, maar ik heb het nooit bewust ingezet als methode. Dan komen de logeerkinderen. Ieder weekend komt er een groep van zeven kinderen en jongeren. Kinderen met een aandachtstekortstoornis, met een taalspraakstoornis en met een stoornis in het autistisch spectrum. De meesten hebben een lichte verstandelijke beperking. Ze komen een of twee keer per maand bij ons voor een leuk weekend terwijl hun ouders even bijtanken van hun vaak zware opvoederstaak. Ontmoeting
Op zaterdagmiddag heb ik ineens een
idee. Ik zet mijn rode neus op en kijk de groepskamer rond. Er zitten twee jongens, beiden met autistische problematiek. De jongste is verdiept in zijn grote liefhebberij: de spelcomputer. Zachtjes ga ik voor hem zitten en doe niets. De neus kriebelt. Zoals altijd scant deze jongen af en toe vluchtig de omgeving en is dan weer verdiept in zijn spel. Zijn ogen glijden snel langs mijn gezicht, worden dan groot en blijven op mijn neus hangen. Ik lach naar hem en hij glimlacht heel breed terug. Even contact. Geen afwijzing, waar ik me op had voorbereid. Ik zie in zijn ogen een blij lichtje dansen. Ik aai hem over zijn haar en keer me om naar de andere cliënt. Een grote jongen, bijna al een man. Hij is slechthorend en kan nauwelijks spreken. We communiceren via een schriftje en vaak alleen over heel concrete zaken, niet over beleving of emoties. Ik ken hem al lang, maar heel oppervlakkig. Zou de clown dichterbij kunnen komen? Ik kijk naar hem. Hij staat bij de buffetkast en is verdiept in zijn stripboek. Ik ga naast hem staan en pak ook een stripboek. Af en toe kijk ik op uit het boek en bestudeer dan zijn gezicht. Hij voelt het en scant snel mijn gezicht. Als hij de neus op mijn gezicht ziet, ziet hij er eerder verbaasd uit dan vrolijk. Ik pak zachtjes zijn hand en breng hem naar mijn neus. Samen drukken we zachtjes op de zachte stof. Dan pak ik de neus van mijn eigen gezicht en bied hem aan. Nu komt de glimlach. Hij drukt nog
eens op de clownsneus die nu op zijn eigen neus staat en duwt dan zijn rode neus in de richting van mijn neus. Ik aarzel. Wil hij echt dat onze hoofden elkaar gaan raken? Is dat niet te bedreigend? Ik neem de gok. Onze hoofden raken elkaar. Neus tegen clownsneus. Twee glimlachen. We ontmoeten elkaar. Heel even. Y Esther Schalkwijk-Vollebregt werkt en woont in een logeerhuis voor kinderen met psychiatrische problematiek en (vaak) een verstandelijke beperking.
Voorjaar Het licht vlaagt over ’t land in stoten, wekkend het kort en straf geflonker der blauwe wind-gefronsde sloten; het gras gloeit op, dooft uit, is donker. Twee lammren naast een stijf grauw schaap staan wit, bedrukt van jeugd in’t gras... Ik had vergeten hoe het was en dat de lente niet stil bloeien, zacht dromen is, maar hevig groeien, schoon en hartstochtelijk beginnen, opspringen uit een diepe slaap, wegdansen zonder te bezinnen. M. Vasalis Uit: Verzamelde gedichten. Van Oorschot, Amsterdam, 2006.
Open Deur | april 2011
5
Passie en Pasen Zie de mens… Beelden van de lijdende Christus. En beelden van opstanding – met Pasen wordt de muur van de dood doorbroken. De steen van het graf is weggerold, het graf leeg. Het leven is sterker dan de dood.
zie de mens het beeld komt moeilijk binnen zoals soms een tekst waarover volgens rooster moet gepreekt this is Friday this must be Jesus before Pilatus de titel raakt zie de mens ik zie geen mens houten klazen zijn het verhoogd en vastgeschilderd in hun rol neerkijkend op die ene man die daar maar staat en hij als een weerbarstige gevangene gefixeerd, te kijk gezet wie ziet hij zie je mij wie zie je dan zingt door mijn hoofd ik tref mij kijkend aan en wend het hoofd beschaamd
Corja Bekius
Jezus kwam dus naar buiten, terwijl hij nog de doornenkroon en de purperen mantel droeg. Pilatus zei tot hen: ‘Ziehier de mens.’ Johannes 19 vers 5
6
www.open-deur.nl