Samen genieten

Dit boek beschrijft op open en eerlijke wijze hoe seksualiteit zich ontwikkelt bij een christelijk echtpaar in de loop van hun huwelijksleven, en hoe het kan worden verbeterd. Daarbij komen veel zaken aan de orde. Wat verwachten stellen die geslachtsgemeenschap uitstellen tot na de dag van hun huwelijkssluiting? Wat als die verwachtingen niet uitkomen?

Seks is niet iets vanzelfsprekends maar iets wat je moet leren. Wat valt er dan te leren? Hoe kan het beter, hoe kunnen weerstanden worden overwonnen, hoe krijgen man en vrouw een realistisch beeld van hun eigen seksualiteit en van die van hun partner? De Bijbel waarschuwt uitdrukkelijk tegen buitenechtelijke seksualiteit. Maar hoe slagen man en vrouw erin hun seksuele relatie spannend te houden? En kan er nog sprake zijn van een seksueel genieten van elkaar op oudere leeftijd?

Met de bespreking van al deze vragen en andere wil dit boek een gids zijn voor echtparen die samen zoeken naar een goede seksuele relatie.

De medewerkers aan dit boek zijn allen werkzaam bij Eleos, instelling voor gereformeerde geestelijke gezondheidszorg, en betrokken bij een ontwikkelingsproject seksuologische hulpverlening. Hoewel zij schrijven vanuit hun ervaring als hulpverlener, richten zij zich in de eerste plaats op de niet-problematische kanten van seksualiteit. Met het boek willen zij een bijdrage leveren aan het voorkomen van seksuele problemen.

Vooral willen zij bereiken dat de seksuele relatie van echtparen die leven vanuit een bijbels referentiekader wordt verrijkt. www.uitgeverijboekencentrum.nl NUR 865 ISBN 978 90 239 0988 0

00000

9

Piet Wagenaar (red.) Samen genieten

Uit onderzoek blijkt dat seksualiteit voor een belangrijk deel de kwaliteit van een relatie bepaalt. Een goede seksuele relatie in een huwelijk is daarom belangrijker dan veel mensen denken. Maar wat is een goede seksuele relatie en wat kun je daar als man en vrouw aan doen?

onder redactie van Piet Wagenaar

Samen genieten gids

789023 909880

Boekencentrum

bcBOsamengenieten0806.indd 1

voor groei in je seksuele relatie 05-06-2007 12:54:08

Samen genieten binnenwerk 2e druk:Opmaak 1

08-06-2007

08:03

Pagina 2

Samen genieten binnenwerk 2e druk:Opmaak 1

08-06-2007

08:03

Pagina 3

Samen genieten Gids voor groei in je seksuele relatie

Onder redactie van Piet Wagenaar

Tweede druk Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer

Samen genieten binnenwerk 2e druk:Opmaak 1

08-06-2007

08:03

Pagina 4

www.uitgeverijboekencentrum.nl

Tweede druk 2007

Ontwerp omslag: Garage, Peter Slager Illustraties omslag en binnenwerk: Roel Ottow

ISBN: 978 90 239 0988 0 NUR 865 Š 2006 Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieÍn, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Samen genieten binnenwerk 2e druk:Opmaak 1

08-06-2007

08:03

Pagina 5

Inhoud Woord vooraf 1. Seksualiteit en de Bijbel Arthur Hegger

7 15

Inleiding – Christenen over seksualiteit – Onze seksuele cultuur – Een veelkleurig verlangen – Man en vrouw schiep Hij hen – De strijd tegen de seksualisering van de cultuur – Om de liefde – Twee culturen van partnerkeuze bij christenen – Slotopmerkingen – Literatuur 2. De ontwikkeling van seksualiteit in een langdurige relatie JanJaap Pols

35

De verkeringstijd – De eerste huwelijksjaren – Blijvende betrokkenheid – Seksualiteit en de kinderen – De midlifecrisis, de overgang en als de kinderen het huis uit gaan – Ten slotte – Literatuur 3. Samen vrijen Piet Wagenaar

63

Vrijen: een veelomvattend liefdesspel – Samen op weg naar een hoogtepunt – Lichamelijke veranderingen tijdens het vrijen – Heb jij ook zin? – Nu wordt het spannend! – Echt bijzonder! – Nu is het genoeg – Opnieuw verbonden – Beter samen vrijen – Samen vrijen is niet altijd fijn – Literatuur

5

Samen genieten binnenwerk 2e druk:Opmaak 1

08-06-2007

08:03

Pagina 6

4. Seks is meer dan vrijen alleen Joke Ronner-Wattel

87

Leerproces – Seksualiteit, seks, vrijen: wat bedoelen we? – Wat is de functie van seksualiteit? – Onze gedachten over seksualiteit – Seksuele opvoeding – Puber – Praten en leren – Verschillen in behoefte en beleving tussen man en vrouw – Spontane seks? – Remmende gedachten – Moeten presteren – Gerichtheid op de ander en jezelf – Voelen – Veroveren – Lichamelijke aantrekkelijkheid – Redenen om te vrijen – Communicatie over seksualiteit – Variatie – Seks op een andere manier – Persoonlijke hygiëne – Masturbatie – Tot slot – Literatuur 5. Seksuele problemen en hulpverlening Betsy Westeneng

119

Seksuele problemen – De seks wordt sleur – De seks geeft niet wat we hoopten – De seks komt van één kant – Vrijen doet pijn – De seks lukt niet – Literatuur 6. Seksualiteit en ouder worden Kees den Hamer

151

Het belang van seksualiteit bij ouderen – Fysiologische gevolgen van het ouder worden – Lichamelijke veranderingen bij de man – Lichamelijke veranderingen bij de vrouw – Onderzoek – Veranderde seksualiteit, maar hoe? – Het kunnen aanpassen aan veranderingen – Als lichamelijke beperkingen toenemen – Literatuur 7. Seksualiteit en gezinsvorming Hanneke Slootweg-van de Craats

167

Inleiding – Zwangerschapskans – Vruchtbaarheid van de vrouw – Vruchtbaarheid van de man – Vruchtbaar – Wat zegt de Bijbel over gezinsvorming? – Overwegingen om een keuze te maken over gezinsvorming – Geboorteregeling – Overwegingen voor een keuze tussen de verschillende vormen van geboorteregeling – Kinderloosheid – Literatuur Personalia

6

199

Samen genieten binnenwerk 2e druk:Opmaak 1

08-06-2007

08:03

Pagina 7

Woord vooraf Geniet het leven met de vrouw, die gij liefhebt, al de dagen van uw ijdele leven, welke God u gegeven heeft onder de zon, al uw ijdele dagen want dit is uw deel in dit leven, en van uw arbeid, die gij arbeidt onder de zon.

Prediker 9:9

Als christen kunnen genieten van seksualiteit met je man of met je vrouw is niet vanzelfsprekend. Genieten, lust ervaren, verlangen, je laten gaan: het zijn begrippen die geassocieerd kunnen zijn met afkeuring. Als jong kind al kun je de boodschap meegekregen hebben dat genieten van je lichaam en van seksuele gevoelens verkeerd is. De bijbelse boodschap kan zo gebracht zijn dat alle aardse genieten verkeerd is omdat het de mens afhoudt van het dienen van God. In dit boek zal het gaan over seksuele verlangens, seksuele opwinding en het bereiken van een seksueel hoogtepunt. Wanneer je deze gevoelens in je lichaam ervaart terwijl je geleerd hebt dat zij verkeerd zijn, dan kun je je klem voelen tussen je lichamelijke gevoelens en je opvattingen. Seksuele beleving brengt dan tegenstrijdige gevoelens met zich mee.

De auteurs van dit boek gaan uit van een positieve houding ten opzichte van seksueel genot binnen een huwelijksrelatie van een man en een vrouw. Daarbij worden de schaduwkanten van de sek-

7

Samen genieten binnenwerk 2e druk:Opmaak 1

08-06-2007

08:03

Pagina 8

sualiteit niet uit het oog verloren. De seksuologische praktijk bestaat uit het voeren van gesprekken met mensen die geconfronteerd worden met zaken als seksuele disfuncties, seksuele pijnklachten, seksuele ontrouw, seksueel geweld, andere seksuele gerichtheid. De onvolkomenheid van het aardse bestaan sinds de zondeval werkt nadrukkelijk door op het terrein van de intimiteit en de seksualiteit.

Het leven genieten met de vrouw die je lief hebt: de Prediker beveelt het aan. Niet zomaar nu en dan, maar al de dagen van je leven. Het zijn wel ijdele dagen, en je leven is een ijdel leven, zegt de Prediker.

Dat is je deel in dit leven. Na dit leven zal het man-zijn en het vrouwzijn niet meer spelen, en bestaat het huwelijk tussen man en vrouw niet meer. Daarmee vormt het genieten van je vrouw of je man uitdrukkelijk iets van dit tijdelijke, aardse leven.

Omdat een bijbels kader belangrijk is voor het beleven van seksualiteit door christelijke echtparen, gaat Hegger in het eerste hoofdstuk in op de bijbelse visie op seksualiteit. Hij bespreekt als psycholoog een aantal bijbelse aspecten van seksualiteit. Lust moet verdiept worden doordat ze persoonlijk wordt voor het aangezicht van God en van de partner, en seksuele opwinding kan in een vaste relatie omgevormd worden tot rijpe seksuele liefde, zo stelt de auteur in dit inleidende hoofdstuk. Zijn ervaring als psychoanalytisch psychotherapeut klinkt regelmatig door in zijn betoog, bijvoorbeeld wanneer hij de driftmatige kanten van seksualiteit en de angst voor het seksuele verlangen bespreekt.

Als een rode draad loopt door de verschillende hoofdstukken heen dat seksualiteit en praten nauw met elkaar verweven zijn. Er zijn echtparen die van huis uit nooit over seksualiteit hoorden praten, en die zich deze vaardigheid ook niet eigen hebben gemaakt in de loop van hun relatie. Seksueel contact kan dan een stilzwijgende activiteit worden die zich ook nog onder het dekbed afspeelt.

Communiceren over seksualiteit is belangrijk, zo betogen de meeste auteurs in dit boek op basis van hun hulpverleningservaring. In de hoofdstukken twee en vier wordt dit thema het meest uitvoerig behandeld. De auteurs van deze hoofdstukken bevinden zich hier op vertrouwd terrein: in de spreekkamer ontmoeten zij echtparen

8

Samen genieten binnenwerk 2e druk:Opmaak 1

08-06-2007

08:03

Pagina 9

met een problematische relatie omdat zij niet goed kunnen communiceren over gevoelige onderwerpen. Seksualiteit heeft een hoog communicatief gehalte. Het aangeven van wensen en grenzen is essentieel in de communicatie over seksualiteit. De auteurs geven praktische aanwijzingen hoe hierin verbetering aangebracht kan worden. In het tweede hoofdstuk maakt Pols duidelijk dat de plaats en de betekenis van seksualiteit veranderen met de leeftijd en met de levensfase. Een pas getrouwd stel ervaart seksualiteit op een totaal andere manier dan een echtpaar dat vele jaren getrouwd is, vader en moeder geworden is en misschien al kleinkinderen heeft.

Voor ieder echtpaar is het een grote uitdaging seksualiteit nieuw en spannend te houden. Daarvoor kan het nodig zijn de manier van seksualiteit nieuw leven in te blazen, vooral als sleur zijn intrede gaat doen in de seksuele relatie. In het vierde hoofdstuk wordt het seksuele leerproces nader omschreven. Ronner heeft als uitgangspunt dat seksualiteit meer omvat dan alleen het vrijen. Seksualiteit als leerproces omvat leren voelen, leren praten, leren uitdrukking te geven aan gevoelens. De auteur beschrijft hoe echtparen zich kunnen oefenen in de communicatie over seksualiteit en zo tot een meer bevredigend seksueel patroon kunnen komen.

Hoofdstuk drie beschrijft gedetailleerd wat zich afspeelt in het seksuele verkeer tussen man en vrouw wanneer zij vrijen. Het hele lichaam doet mee, maar het vrouwenlichaam doet dat anders dan het mannenlichaam. Dit vereist een nauwkeurige afstemming tussen de beide seksen om te bereiken dat zij samen genieten.

Begrippen als seksuele opwinding en een seksueel hoogtepunt worden aan een nadere analyse onderworpen.

Sommige christelijke echtparen lopen aan tegen de moeite van het mogen genieten van seksualiteit. Andere echtparen worden geconfronteerd met het niet kunnen genieten van seksualiteit. Als seksuologisch hulpverlener beschrijft Westeneng een aantal seksuele problemen die echtparen in de spreekkamer inbrengen. Er kunnen allerlei redenen zijn waarom samen vrijen niet leidt tot samen genieten.

Bij seksuele problemen is het raadzaam een deskundige hulpverlener te raadplegen. Dit hoofdstuk laat iets zien van wat seksuologische hulpverlening kan inhouden.

9

Samen genieten binnenwerk 2e druk:Opmaak 1

08-06-2007

08:03

Pagina 10

Den Hamer laat er in hoofdstuk zes geen twijfel over bestaan: seksualiteit en senioren horen bij elkaar. Samen genieten loopt niet af wanneer man en vrouw de leeftijd van vijftig of zestig jaar bereikt hebben. Het seksuele functioneren vraagt wat meer tijd, maar het genieten bij toegewijde zestigers hoeft niet minder te zijn dan bij gepassioneerde twintigers. Dit hoofdstuk helpt ons te beseffen dat echtparen op leeftijd niet een leven leiden waarin seksualiteit geen rol van betekenis meer speelt. Wanneer de vrouw de menopauze achter de rug heeft, is de vruchtbaarheid voorbij maar de mogelijkheid van vreugdevolle seksualiteit is nog aanwezig.

Vruchtbaarheid vormt voor twintigers, dertigers en veertigers een aangelegen aspect van de seksualiteit. Bij christenechtparen kunnen op dit gebied veel vragen leven. Vanuit medisch-seksuologisch gezichtspunt beschrijft Slootweg deze vragen en de mogelijke antwoorden. Zij beschrijft de bijbels-ethische aspecten van gezinsvorming en kinderloosheid. De uiteindelijke keuze ligt bij het echtpaar.

Zeker op dit gebied is het gezamenlijke gesprek een vereiste. Dit slothoofdstuk biedt daarbij actuele feitelijke informatie.

Echtparen vinden in de loop van hun relatie een manier van uiting geven aan hun seksuele behoeften. Misschien kan dat nog anders of nog beter. Meestal hoor je niet van anderen hoe zij dat doen. In dit boek staat een aantal verhalen van stellen die op hun eigen manier op zoek zijn naar de voor hen meest bevredigende vorm van seksueel samenzijn.

Seksualiteit is een leerproces. Samen seksueel zijn kun je niet zomaar maar moet je leren. Bij dat leren hoort ook: leren de seksualiteit een evenwichtige plaats te geven in je leven en in je relatie met de vrouw op de man die God je gegeven heeft. Dit boek wil een handreiking bieden aan jonge mensen die zich voorbereiden op het huwelijk, aan stellen die nog maar kort getrouwd zijn, en aan echtparen die het grootste deel van hun leven aan elkaar verbonden zijn. Het boek wil voor hen een gids zijn op de weg tot verbetering van hun seksuele relatie.

Het is geschreven door auteurs die allen betrokken zijn bij seksuologische zorg. Het vertrekpunt vormt niet in de eerste plaats de hulp-

10

Samen genieten binnenwerk 2e druk:Opmaak 1

08-06-2007

08:03

Pagina 11

verlening, maar psychoeducatie en preventie. Het bieden van informatie vanuit de psychologie en de seksuologie binnen een bijbels kader kan een bijdrage leveren aan het verbeteren van de seksuele relatie van christelijke echtparen.

Piet Wagenaar

Bij de tweede druk De eerste druk heeft uiteenlopende reacties teweeg gebracht, zowel positieve als negatieve. Dat is niet verwonderlijk bij een boek over een teer onderwerp als seksualiteit. Sommige christenen zijn bang voor het hellend vlak als de zaken rond seksualiteit bij de naam worden genoemd. Zij vinden het beter in het openbaar zo min mogelijk woorden aan seksualiteit te geven. Openheid over seksualiteit zou gereserveerd dienen te worden voor de spreekkamer van de hulpverlener en de slaapkamer van het echtpaar. De openheid in dit boek zou in strijd zijn met de ingetogenheid die de Heidelberger Catechismus noemt bij de bespreking van het zevende gebod.

Anderen redeneren dat meer informatie en meer openheid juist helpt, zodat seksualiteit beter tot zijn recht komt in de liefdevolle relatie tussen man en vrouw. De auteurs van dit boek behoren tot deze groep. Zij zien in hun dagelijkse praktijk christenen met seksualiteit worstelen. Zij weten dat er veel onkunde is en dat goede informatie helpt om huwelijken gezond te houden. Zij willen in dit boek de lezer woorden en handvatten aanreiken om respectvol met elkaar over seksualiteit te praten en tot een betere seksuele relatie te komen. Wel is op enkele plaatsen in de tweede druk een wat minder openhartig taalgebruik gehanteerd dan in de eerste druk.

Met het oog op de kritische reacties lijkt enige uitleg over achtergronden en motieven bij het schrijven van het boek op zijn plaats.

Allereerst kan worden opgemerkt dat de auteurs deskundig zijn op

11

Samen genieten binnenwerk 2e druk:Opmaak 1

08-06-2007

08:03

Pagina 12

hun eigen terrein en verantwoordelijk zijn voor de inhoud van het door hen geschreven hoofdstuk. In de tweede plaats is het boek geschreven vanuit het vakgebied van de seksuologie. Daarvoor hebben de auteurs een specialistische opleiding genoten. Het boek bevat een vertaling van deze vakkennis ten dienste van christenen die het seksuele aspect van hun huwelijksrelatie willen verbeteren.

Dat daarbij Bijbelse uitgangspunten van belang zijn, heeft de auteurs duidelijk voor ogen gestaan. Bijbelse normen zijn bijzonder belangrijk voor het seksuele leven. Dat geldt zowel voor jongeren als voor volwassenen die hun weg zoeken in het omgaan met hun seksuele verlangens. Voor echtparen is de vraag belangrijk waar de grenzen liggen die God geeft en die daarom heilzaam zijn voor hun huwelijksrelatie. Daarom begint het boek met een aantal lijnen vanuit de Bijbel. Toch is het boek niet bedoeld als een bijbels-ethische handleiding. In dit boek wordt geen normatieve beschrijving gegeven van het seksuele leven van echtparen. Er is naar gestreefd op een integere manier in te gaan op de worsteling die echtparen kunnen hebben met seksualiteit en met vruchtbaarheid. Over de concrete vormgeving van de seksualiteit binnen het huwelijk bestaat bij christenen verschil van visie. Echtparen moeten daarbij hun eigen keuzes maken. De respectvolle omgang met de ander en het respecteren van de grenzen van elkaar zijn daarvan essentiĂŤle onderdelen.

Piet Wagenaar

12

Samen genieten binnenwerk 2e druk:Opmaak 1

08-06-2007

08:03

Pagina 13

Samen genieten binnenwerk 2e druk:Opmaak 1

08-06-2007

08:03

Pagina 14

Samen genieten binnenwerk 2e druk:Opmaak 1

H O O F D S T U K

08-06-2007

08:03

Pagina 15

1

Seksualiteit en de Bijbel Arthur Hegger

Drink water uit uw eigen bekken, ga naar stromen van je eigen bron.

Spreuken 5:15

Inleiding In de twintigste eeuw zijn nogal wat boeken verschenen die gaan over een Bijbelse visie op seksualiteit. Er was veel vraag naar. De gelovigen werden geconfronteerd met snel veranderende visies op het seksuele leven. Het doorbreken van traditionele vormen stelde elke nieuwe generatie voor de vraag hoe het seksuele verlangen vorm te geven.

Wie dergelijke boeken doorleest, valt de aanbeveling op om open over seksualiteit te spreken. Maar was het wel zo open? Christelijke schrijvers hebben het accent op de liefde gelegd en wilden een veroordelende houding tegengaan. Dat bracht vaak met zich mee dat de donkere kant van de seksualiteit geen ruimte kreeg. Het leek wel of goede seks alleen maar mogelijk is als je je helemaal in de verlangens van een ander inleeft en zo tot de ge誰dealiseerde eenwording kunt komen. Nauwelijks kwam aan de orde dat het moeizaam zoeken is in het seksuele contact, dat je in je verlangen en op het

15

Samen genieten binnenwerk 2e druk:Opmaak 1

08-06-2007

08:03

Pagina 16

moment van een orgasme op jezelf wordt teruggeworpen en dat dit moment zich in de armen van je partner afspeelt. De agressieve kant die aan het overschrijden van de grenzen van iemands intimiteit zit, paste al helemaal niet in het beeld. De lezer werd een hoog ideaal voorgehouden, maar het was moeilijk om daaraan te voldoen. En zo is het waarschijnlijk nu nog. Het blijft wat tobben met de beleving van seksualiteit.

In dit hoofdstuk kunnen we niet om de geschiedenis van de seksualiteit en de Bijbel in het christendom heen. Die geschiedenis kleurt de wijze waarop wij de Bijbel lezen. Niet alleen in de geschiedenis is een variĂŤteit aan opvattingen te vinden. Wie onze tijd op zich laat inwerken, ontmoet een bonte variatie aan visies die Bijbel en seksualiteit met elkaar in verband brengen. Die visies spelen op de achtergrond van dit hoofdstuk mee, maar het gaat hier niet om een overzicht en een kritische beschouwing van al die opvattingen.

De bedoeling van dit hoofdstuk is te laten zien dat het seksuele verlangen zelf veelkleurig is en zelfs tegenstrijdige behoeften in zich bergt. We zullen daarbij naar de Bijbel luisteren. We zullen zien dat de Bijbel richting geeft, maar ook ruimte.

Ik schrijf dit hoofdstuk als psycholoog. Ik probeer deze beperking als uitdaging op te pakken. Misschien kan een psycholoog die de Bijbel leest een bijdrage leveren aan de bezinning op onze seksualiteit.

Christenen over seksualiteit Ik heb veel verhalen van christenen over hun seksuele beleving gehoord. Schaamte voor seksuele fantasieĂŤn en de vage overtuiging dat aan het seksuele verlangen zelf iets slechts kleeft, klinken daar vaak in door. Mensen kunnen niet goed verwoorden waar deze emotioneel geladen visie op seksualiteit uit voortkomt. Ik heb de indruk dat angst voor de lust een belangrijke rol speelt. Ze beleven de lust als iets dat op zichzelf gericht is en dat botst met de eis tot liefde waarin ruimte is voor een ander. De lust wordt dan al gauw het lagere, de liefde is het hogere, het geestelijke. De lust is voor deze mensen onbeteugeld, trekt zich niets van morele richtlijnen aan en is gevaarlijk omdat het ondermijnt wat je voor waardevol houdt.

16

Samen genieten binnenwerk 2e druk:Opmaak 1

08-06-2007

08:03

Pagina 17

Ook zijn er mensen die hun seksualiteit vrezen vanwege de kwetsbaarheid die zij met zich meebrengt. Als je naar iemand verlangt en dat kenbaar maakt, overschrijd je een grens van intimiteit. Zal ik niet afgewezen worden of belachelijk gemaakt? Zal het uitspreken van mijn verlangen niet juist de afstand tot degene die ik begeer vergroten? Met het erkennen van mijn verlangen geef ik te kennen dat ik mezelf niet volkomen beheers, ik maak me afhankelijk van een ander. De angst voor gek gezet te worden als je zegt wat je wilt, zet aan tot afweer van wensen. De seksuele energie zoekt dan ondergronds in allerlei fantasieën een uitweg. Die fantasieën versterken het schaamtegevoel. Dat hoeft niet schadelijk voor de ontwikkeling te zijn. Bij het leren omgaan met seksuele gevoelens hoort een zekere verborgenheid. Pas wanneer de verborgenheid tot een isolement wordt en de seksuele gevoelens onbereikbaar worden voor het zelfbesef, is er kans op scheefgroei. Daarmee zitten we midden in een dynamiek die de seksuele lust en de levensovertuiging uit elkaar houdt en die een samenspel van beiden tegengaat.

In het christendom is altijd geworsteld met de seksualiteit. Het lijkt alsof de seks niet goed te verenigen is met religie. De sensuele bewoners van Korinte in hun internationale havenstad neigden ertoe de seksualiteit te overschatten. In de jonge christelijke gemeenschap van deze stad dringt deze cultuur door en lijkt zelfs uitgediept te worden. Er zijn seksuele relaties toegestaan die zelfs bij de heidenen niet voorkomen (1 Kor. 5:1). Dat keurt Paulus stellig af. Maar Paulus wijst de gemeente erop niet van de weeromstuit de seksuele omgang op te heffen. ‘Weiger elkaar de gemeenschap niet’ (1 Kor. 7:5). Hij geeft nuchtere adviezen, ‘niet om iets op te leggen, maar om u tegemoet te komen’ (1 Kor. 7:7).

Augustinus had in zijn gevecht om God te verstaan te strijden tegen wat we nu waarschijnlijk een seksverslaving zouden noemen. Hij wordt van God weggetrokken door het gewicht van zijn vleselijke gewoonten (Confessiones, VII, xvii, 23). Daarmee bedoelt hij mogelijk dat hij masturbeerde. Hij schrijft: ‘Ik (...) had tot U om kuisheid gebeden en gezegd: “Geef mij kuisheid en zelfbeheersing, maar nu nog niet.” Want ik vreesde dat Gij mij terstond zoudt verhoren en terstond zoudt genezen van de ziekte der begeerte en ik wilde lie-

17

Samen genieten binnenwerk 2e druk:Opmaak 1

08-06-2007

08:03

Pagina 18

ver dat die verzadigd werd dan uitgedoofd’ (Confessiones, VIII, vii, 17). Hij kon niet volharden in het genieten van God. Het lawaai van de opwinding leidde hem af van het beminnen van God die hij noemt ‘Licht van mijn hart, Brood van de inwendige mond van mijn ziel...’ De seksuele lust en de coïtus zijn bij hem zondige verschijnselen omdat ze dit innerlijk en innig gesprek met God hinderen. De seksualiteit moet onderworpen zijn aan de wil en dat lukt niemand volkomen. Zo’n opvatting leidt tot een negatieve instelling ten opzichte van het seksuele verlangen. Seks is dan een beest in ons dat om beteugeling vraagt. Het is bij uitstek een begeerte waaruit ons egoïsme blijkt. In de onthouding van elke zinnelijkheid werd geprobeerd de dierlijke seksuele kracht te beheersen. In navolging van Augustinus zagen de asceten het huwelijk hooguit neerbuigend als een mogelijkheid om de seksualiteit te kanaliseren voor wie nu eenmaal niet zonder kan. Augustinus geeft ruimte aan en woorden voor het innerlijk. Dat is heel waardevol voor de ontwikkeling van individualiteit. Maar hij heeft te weinig oog gehad voor onze afhankelijkheid van medeschepselen, zoals die uit het seksuele verlangen blijkt.

De wantrouwende houding ten opzichte van de seksualiteit heeft jarenlang de christelijke cultuur gedomineerd. Hoewel de reformatie een veel positievere kijk op de seksualiteit ontwikkelde, werd de angst om woorden te geven aan seksuele verlangens niet overwonnen. In de beschroomde verhalen die ik in de spreekkamer hoor, klinkt die angst nog altijd door. Je mag de seks niet genieten, wel gebruiken voor de voortplanting. Je moet er maar eens in de zoveel tijd aan toegeven als de drift er om vraagt. Als je benoemt wat je wilt, begeef je je op een hellend vlak. Wanneer je merkt dat je je tot een ander dan je partner aangetrokken voelt en je spreekt dat uit, is het alsof je al overspel gepleegd hebt. De diffuse seksuele gevoelens worden als zeer schaamtevol beleefd.

In de vorige eeuw kwam daar een sterke reactie op. De remmen stonden wat al te strak. De sensualiteit mocht wel wat meer gewaardeerd worden. De wind ging van een andere kant waaien. Het mooie van seks kreeg de nadruk. De liefdesliedjes van het Hooglied kwamen in de top tien van de huwelijkspreken om te benadrukken dat de Bijbel geen angst voor seksualiteit toont.

18

Samen genieten binnenwerk 2e druk:Opmaak 1

08-06-2007

08:03

Pagina 19

Veel van deze moderne opvattingen zijn zo liefelijk dat het driftmatige karakter en de agressieve kanten in de seksuele beleving uitgeschakeld moeten worden. Net of die kant van de seksualiteit in een relatie geen plaats mag hebben. Dan zijn we weer zover dat een bepaalde opvatting de seksuele opwinding gaat overheersen en verhullen schuld- en schaamtegevoelens wat ons werkelijk beheerst.

Zoals zo vaak zijn de motieven die tot ons gedrag aanzetten anders dan de motieven waarmee we onze daden rechtvaardigen. Dat leidt gemakkelijk tot onbevredigende seksuele relaties. Het zal niet voor niets zijn dat in de Verenigde Staten de tweede reden tot echtscheiding een onbevredigende seksuele relatie is. De worsteling met de seksualiteit is in het christendom zeker geen gepasseerd station.

Onze seksuele cultuur Overal om ons heen worden we door seksuele beelden uitgedaagd.

Het is een van de kenmerken van onze cultuur. Bij elke bushalte staat dezelfde vrijwel ontklede wulpse vrouw op ons te wachten. Dat spreekt mannen aan. Uit soaps krijg je de indruk dat relaties een tijdelijk karakter hebben. Even is er het vuur van de intimiteit, daarna dooft het weer. Mogelijk zijn vrouwen voor deze indirecte vorm van seksualisering gevoeliger. In kranten worden waarschuwende berichten over loverboys, seksueel misbruik en vrouwenhandel opgenomen maar even gemakkelijk worden in advertenties sekslijnen aanbevolen. Helen Walsh (2004) beschrijft een genotscultuur in de stad Liverpool. Direct en onopgesmukt beschrijft ze de ervaringen van Millie. Ze kan niet verdragen dat haar moeder bij vader weggaat, dat haar beste vriend wil trouwen. Ze breekt met het milieu van haar middenklasse en onder invloed van xtc, crack en alcohol gaat ze steeds verder in het experimenteren met seksuele relaties. Als je haar ziet dolen van de ene vernederende, liefdeloze seksuele ervaring naar de andere, als je haar lege hart opmerkt, word je heen en weer geslingerd tussen fascinatie, afkeer en medelijden. Ze heeft seksuele contacten met mannen en vrouwen die ze niet of nauwelijks kent.

De opwinding van het moment is nooit sterk genoeg om het ongenoegen van binnen weg te nemen. Millie loopt steeds meer vast in

19

Samen genieten binnenwerk 2e druk:Opmaak 1

08-06-2007

08:03

Pagina 20

deze wereld. Ze kan het niet volhouden en klopt aan bij haar moeder in het verre Schotland. Het boek is door recensenten over het algemeen positief ontvangen, niet alleen om de schrijfstijl maar ook omdat het boek de moderne levensstijl in zijn consequenties weerspiegelt. De verhalen van Millie spelen rondom de kathedraal van Liverpool, maar de barmhartigheid van Christus voor verloren levens is volledig weggevaagd. Iets van troost keert terug in de laatste regels, als ze bij aankomst in Schotland het gezicht van haar moeder in de keuken ziet.

Een veelkleurig verlangen Als we het over seksualiteit hebben, lijkt het misschien alsof we van elkaar weten waar het over gaat. Toch is dat maar de vraag. De seksualiteit is een ingewikkeld fenomeen. Dat zullen we onder ogen moeten zien in een hoofdstuk over seksualiteit en de Bijbel.

Het seksuele verlangen heeft allereerst biologische wortels. Al bij de conceptie speelt mee of een zaadje met een X- of met een Y-chomosoom als eerste het eitje bereikt. Dat bepaalt het geslacht. Maar behalve de erfelijke aanleg spelen ook hormonale invloeden in de baarmoeder mee bij de ontwikkeling van de geslachtskenmerken.

Later, in de puberteit, ontstaan de secundaire geslachtskenmerken zoals toename van lichaamsvet, haargroei, verandering van stem, ontwikkeling van borsten. De intensiteit van het seksuele verlangen, de gerichte aandacht voor seksuele prikkels, de seksuele opwinding (toegenomen bloedtoevoer, zwelling en vochtig worden van de geslachtsorganen) staan onder invloed van de hormonale huishouding. Toch is het te simpel om de biologie als de enige werkzame factor in het seksuele verlangen te zien. De invloed van onze persoonlijkheid en de cultuur geven ook richting aan ons seksuele verlangen. Kernberg (1995) maakt onderscheid tussen seksuele opwinding en erotisch verlangen. De seksuele opwinding is geworteld in de biologische functies. Zij wordt wel beleefd aan een ander, maar de ander wordt niet als persoon gezocht. Het erotisch verlangen vormt de ongerichte seksuele opwinding om tot een gerichtheid op een andere persoon. In de rijpe seksuele liefde groeit dit

20

Samen genieten binnenwerk 2e druk:Opmaak 1

08-06-2007

08:03

Pagina 21

erotisch verlangen uit doordat het zich bindt in een relatie met een speciale persoon, waarin brede en diepe bewuste en onbewuste verlangens uit het verleden en van dit moment met het oog op de toekomst vorm krijgen. Deze rijpe seksuele liefde vormt zich volgens Kernberg bij een paar. Ze vraagt betrokkenheid op seks, op emoties en op waarden. Het seksuele genot is dan ook niet alleen het moment van het orgasme. Het vraagt om raffinement, planning, vorm en spel.

Bij de ontwikkeling van de persoonlijkheid wordt de seksuele drift gedeeltelijk in het zelfbesef opgenomen. De seksuele drift voelt zich als het ware thuis bij het zelf. Als het zelfbesef niet gedomineerd wordt door angstreflexen, kan het de seksualiteit als het ware beamen.

De ethiek gaat dan functioneren als een soort cipier die het seksuele verlangen voortdurend eronder moet houden. Het accent ligt op het gevaar. Er mag niet positief gesproken worden over de seksuele opwinding, want dat haalt je naar beneden, weg van hoge standaarden. Aan de andere kant kan de splitsing tussen seksueel verlangen en ethiek zich uiten in de neiging het drukkende juk van de ethiek af te werpen. Het seksuele verlangen wil dan de vrije loop hebben. Deze beweging zagen we in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw, toen de seksuele revolutie haar hoogtepunt bereikte. Je ziet dat ook bij mensen die hoog opgeven over een ingetogen seksueel leven, maar plots een buitenechtelijke relatie beginnen of lange tijd een dubbelleven blijken te hebben.

Toch zijn beide visies twee kanten van dezelfde medaille. Seksualiteit en ethiek worden uit elkaar gehouden. De angst voor verlies en zelfbeheersing en waardigheid is de beklemming van de ethische benadering. Door de angst voor morele overheersing kan de binding die nodig is voor de rijpe seksuele liefde niet ontkiemen. Pas als het zelfbesef de seksualiteit in zich opneemt, haar als huisgenoot waardeert, waakzaam kan zijn en zich niet laat beangstigen door waarschuwingssignalen, kan de seksuele opwinding groeien in de richting van een erotisch verlangen. Niet dat het dan alleen mooi en sereen zal zijn. De driftmatige aard van de seksuele opwinding zal zich nooit laten verloochenen. Maar de drift is niet gevaarlijk en kan met trots beleefd worden als een diep persoonlijk genot binnen de vertrouwd-

21

Samen genieten binnenwerk 2e druk:Opmaak 1

08-06-2007

08:03

Pagina 22

heid met een ander. In de vertrouwdheid van een liefdesrelatie is er naast intimiteit en tederheid ruimte om de ander als puur seksueel object te bezitten en zich tegelijkertijd door de ander te laten gebruiken. De lust kent ook een harde kant. Het gaat heen en weer tussen ‘samen’ en ‘alleen’. De verwevenheid van tederheid en agressie maakt de seksualiteit boeiend, levendig en ook een beetje beangstigend. De liefdesrelatie omvat momenten waarin het verlangen naar versmelting en een diep besef alleen te zijn zich beide doen ervaren.

Iemand kan tot het besef komen dat het verlangen om volledig en voorgoed gekend te zijn, het verlangen naar versmelting, dat inherent is aan seksuele verlangen, eigenlijk onbevredigbaar is. De heftige momenten van de seksuele gemeenschap worden in een liefdesrelatie afgewisseld met rustiger periodes waarin beide partners elkaar laten delen in hun innerlijk leven, maar waarin zich ook momenten van afzondering en van verwijdering en ruzie voordoen.

Een goede seksuele relatie vraagt om het vermogen alleen te kunnen zijn in de aanwezigheid van een ander, zegt de psychiater Winnicott.

Het volgende voorbeeld illustreert dat het seksuele verlangen geïntegreerd beleefd kan worden.

Karel is tien jaar getrouwd. Hij heeft een bevredigende seksuele relatie met zijn vrouw.

Op een nacht droomt hij dat hij in het schuurtje van zijn ouderlijk huis staat. Hij spreekt daar met een collega. Er hangt een erotische spanning tussen hen. Hij wordt geschrokken wakker, loom van verlangen. Hij legt zijn arm om zijn vrouw en slaapt weer in.

De volgende dag herinnert hij zich naar aanleiding van de droom dat hij als twaalfjarige jongen in dat schuurtje een vriendinnetje voorgesteld had elkaar hun geslachtsdelen te laten zien. Dat had het vriendinnetje geweigerd. Ze had zijn voorstel in de klas rondverteld.

Karel had het verhaal heftig ontkend omdat hij zich beschaamd voelde. Hij weet dat hij zijn collega over wie hij droomde, graag mag.

De volgende nacht hebben Karel en zijn vrouw seksuele gemeenschap. Karel voelt zich na afloop diep gelukkig en ontroerd.

22

Samen genieten binnenwerk 2e druk:Opmaak 1

08-06-2007

08:03

Pagina 23

De vroegere seksuele ervaringen spelen bij Karel als een achtergronddecor mee in zijn droom. De droom verraadt dat hij zijn collega hetzelfde voorstel zou kunnen doen als zijn vriendinnetje van toen. Een begrijpelijke reactie zou zijn dat Karel schrikt als zijn herinnering aan het schuurtje opdoemt. Het roept behalve de erotische spanning ook de angst op verraden en beschaamd gemaakt te worden.

De eerste reflex is dan vaak dat het seksuele verlangen afgewezen en gecontroleerd wordt. Het roept onbehagen en schuldgevoelens op. Soms leidt dat tot ontkenning. Iemand doet dan net alsof de gevoelens niet bestaan. Dat kan wel wat helpen, maar het is dan heel goed mogelijk dat Karel zich op den duur niet vrij kan overgeven aan zijn vrouw. Zo’n reactie zien we niet bij Karel. Hij kan in de droom de verrassende, spannende tinteling van dat moment in het schuurtje vasthouden. Hij hoeft die niet angstig weg te duwen. Hij schrikt wel, maar hij slaapt weer in met zijn vrouw in zijn armen.

De volgende dag is er ruimte voor de herinnering aan het schuurtje en ook aan de krenking in de klas. Hij weet het incident en al zijn gevoelens die ermee te maken hebben te integreren in zijn seksualiteitsbeleving. De dreiging is er af. De droom en de vage overspelige fantasieën brengen het contact met zijn vrouw niet in gevaar. In het seksuele contact een nacht later voelt hij zich diep gelukkig. De onderstroom van de diffuse seksuele verlangens naar zijn collega worden geaccepteerd zonder uitgeleefd of angstig verborgen te hoeven worden. Toch gebiedt de eerlijkheid te zeggen dat Karel niet zomaar de verlangens naar zijn collega met zijn vrouw bespreekt. Bij Karel blijft de spanning van het verbodene meespelen.

Man en vrouw schiep Hij hen In de twee scheppingsverhalen van Genesis 1 en 2 wordt de mens als man-en-vrouw door God geschapen. Op de zesde dag vindt als hoogtepunt van het scheppingswerk de schepping van de mens plaats.

De mens wordt niet geschapen ‘naar zijn aard’, zoals de dieren, maar als beeld en gelijkenis van God: man en vrouw schiep Hij hen. De

23

Samen genieten binnenwerk 2e druk:Opmaak 1

08-06-2007

08:03

Pagina 24

mens is niet in zichzelf genoeg, hij is niet naar zijn eigen aard. Als relationeel wezen is hij geschapen. In God, wiens beeld en gelijkenis hij is, vindt hij zijn eerste ‘tegenover’. Niet bij de dieren over wie hij zijn woorden als namen uitstrooit, vindt hij zijn partner, maar in zijn vrouw die woorden voor hem heeft. Zij duidt hem. ‘Eindelijk, deze is been van mijn gebeente en vlees van mijn vlees.’ Adam ervaart een diepe verwantschap in haar. Ook zij is een ‘tegenover’.

Voor het gelaat van God kijken ze elkaar in het gezicht. Daarom zullen ze één vlees zijn. De seksuele omgang hangt samen met elkaar kennen en elkaar een plaats gunnen (zie Waaijman 2000). Het verlangen naar elkaar hoeft niet verborgen te blijven.

In Genesis 3 gaat het radicaal mis. Als Adam en Eva het proefgebod van God overtreden, ontstaan er breuken in relaties. Ze merken dat ze naakt zijn. Ze schamen zich en er is de angst voor God. De intimiteit is plotseling problematisch geworden. Ze willen zich verbergen en verhullen. In Genesis 3 ontstaat niet het bewustzijn van het geslachtsverschil, maar een verandering van het bewustzijn. De mens naar Gods beeld geschapen, beseft zijn erbarmelijke toestand. De verbondenheid is kwetsbaar geworden. We hebben ons te beschermen tegen haat, egoïsme, jaloezie en misverstanden van onszelf en van anderen. Dat maakt schuw en eenzaam. In de seksualiteit spreekt een diep verlangen deze eenzaamheid te overwinnen en toch gekend te worden in de armen van je geliefde, maar er blijft altijd een zekere angst voor afwijzing.

Het is opvallend dat in de Bijbel nauwelijks regels zijn te vinden voor de wijze waarop man en vrouw de seksualiteit horen te beleven. Het accent ligt op het kennen van elkaar en op het vieren daarvan in de seksualiteit. In de Bijbel treffen we weinig slaapkamergeheimen. Er werd volop gevreeën, lezen we in geslachtsregisters. Ongetwijfeld hebben zich ook toen zowel geluksmomenten als tobberijen in seksuele relaties voorgedaan. Maar het is gissen hoe precies. De Bijbel lijkt ons meer ruimte dan handelingsvoorschriften te geven. We treffen in de Bijbel bijvoorbeeld geen directe aanwijzingen over masturbatie of over fetisjisme. Dat geeft partners ruimte om te leren elkaars seksuele eigenaardigheden een plaats te geven. Zo kan het zijn dat masturbatie en milde vormen van fetisjisme mee doen in het

24

Samen genieten binnenwerk 2e druk:Opmaak 1

08-06-2007

08:03

Pagina 25

seksuele spel van partners. Deze vormen hoeven dan niet met schrik als pathologisch te worden afgewezen.

Wel is het telkens zo dat de seksualiteit aan de intimiteit van het huwelijk gekoppeld wordt. Als het om het huwelijk gaat, staat de Bijbel er pal voor. Soms is dat direct. Jezus zegt dat het huwelijk onontbindbaar is (Mat. 10:11). Ook Paulus wijst daar op. Hierboven wezen we op de seksuele adviezen die Paulus geeft aan de gemeente in Korinte, maar als het in datzelfde gedeelte over echtscheiding gaat, geeft hij geen advies meer, maar spreekt hij van een bevel van de Heer dat een vrouw haar man niet mag verlaten (1 Kor. 7:10). De grond hiervan is niet een moralisme. Het bevel komt voort uit een besef dat in de seksuele liefde man en vrouw elkaar kennen. Dit kennen en gekend zijn is ongemeen verrukkelijk, maar is ook kwetsbaar.

Dat laatste wordt ook erkend. We leven niet steeds op de toppen van de romantiek. Op momenten dat er verwijdering ontstaat, beschermt dit gebod en wil man en vrouw weer in elkaars armen drijven.

Jezus wijst erop dat als een (getrouwde) man een vrouw aanziet (met de intentie) om haar te begeren – wij zouden zeggen: met de bedoeling haar te versieren – hij in zijn hart al overspel pleegt (Mat. 5:28). Daar bedoelt Jezus niet mee dat je een vrouw niet leuk mag vinden. Soms lezen mensen dat in deze tekst. Ze moeten dan voortdurend op hun hoede zijn. Uit de woorden van Jezus spreekt een nuchter besef van wat tussen mannen en vrouwen speelt. De stemming en de planning die aan de overspelige daad voorafgaan, worden blootgelegd. Deze problematische kant van de seksualiteit schuwt de Bijbel niet. Daarin is het verhaal van Amnon, de oudste zoon van David en Tamar illustratief (2 Sam. 13). Daar vinden we een sfeer van agressie en leegte na een seksueel contact, die doet denken aan het boek van Walsh. Tegelijk worden de zedenmeesters door Jezus in hun hart geraakt als Hij zegt dat wie zonder zonde is de eerste steen dan maar moet werpen op een overspelige vrouw.

Alle zedenmeesters druipen ontmaskerd af (Joh. 8:1-11). De moraal zonder aanraking door God is voor iedereen een valkuil.

25